7 Rampenplan voor beleggers

nr. 1 jaargang 6 juni 2011 voor opdrachtgevers en relaties

10

Wie blogt, die blijft Pensioenakkoord: ‘veel opportunisme, weinig realiteitszin en deskundigheid’

14

Cees van Riel Woorden alleen zijn niet genoeg. Er moet een daad gesteld worden.

7

Rampenplan voor beleggers De gevolgen van een natuurramp op investeringen

De inhoud

Het nieuwe ‘buzz word’

4 Er kan er maar één de baas zijn

17 In de wandelgangen…

Verantwoordelijkheid kun je niet uitbesteden



 et is voor de meeste pensioenfondsen ondoenlijk om alle werkzaamheden zelf uit te voeren. H Daarom kopen zij capaciteit en deskundigheid buiten de deur in. Maar hoe zorg je ervoor dat je als bestuur wel ‘in control’ blijft?

7 Rampenplan voor beleggers

10 Wie blogt, die blijft

De economische gevolgen van een aardbeving

Pensioenakkoord, hobbels of laatste stuiptrekking?

 Een natuurramp. Na compassie met de slacht­offers denken we al snel: wat zijn de gevolgen voor mijn beleggingen? Freddy van Mulligen van Morningstar legt uit dat paniek lang niet altijd nodig is.



14 Pensioenorganisaties moeten nu een daad stellen Over perceptie en werkelijkheid



 ederlanders maken zich zorgen over hun pensioen; het imago van de pensioenbranche staat onder druk. N Cees van Riel, autoriteit op het gebied van reputatiemanagement, vindt dat de branche nu een daad moet stellen.

toezicht op de activiteiten 7

10

14

SCHEIDING integriteit

klanten en een bredere basis creëren om de dienst­ verlening kwalitatief uit te breiden.’ Ruud Lahr, Marketing Manager sinds de zomer van 2010, over zijn ambities en die van Blue Sky Group.

 Welke lessen kunnen institutionele beleggers en particuliere beleggers van elkaar leren?

20 Gooi geen oude principes overboord voordat je nieuwe hebt... pensioenfondsbestuur? En zijn de richtlijnen van toen nog bruikbaar?

de gehanteerde managementstijl

ofessionaliteit

verdeling van taken BELONINGSBELEID

heiding

‘We willen meer bekendheid verwerven bij potentiële

Richtlijnen Governance: vijf jaar later  Wat is er terechtgekomen van de principes voor goed

Er kan er maar één de baas zijn 4

Juist die persoonlijke benadering spreekt mij aan

Institutionele beleggers versus particuliere beleggers 

‘Blauw’ nodigt Emilie Schols, Marc Heemskerk en Theo Gommer uit van gedachten te wisselen over de hete hangijzers in het nieuwe pensioen­akkoord in wording… Wat is de kans van slagen? En voor wie is het nadelig als het niet lukt om tot een akkoord te komen?





18 Leergeld

antwoordelijkheid kun je niet uitbesteden

voegdheden

22 Uit de media

‘Weet wat je besteedt’ Dit stelt AFM in een onderzoek naar de kosten van pensioenfondsen: een bloemlezing uit reacties

Kosten hebben grote invloed en kosten verschillen sterk.

ehanteerde managementstijl

Kostenbesparing door vereenvoudiging van de regelingen? Kostenbesparing door schaalvergroting?

23 Guus Boender licht pensioenakkoord toe

Pensioenfondsen rapporteren niet alle kosten. Blijvend punt van aandacht is de informatievoorziening over alle uitvoeringskosten richting deelnemersraden en verantwoordingsorganen. Moeten pensioenfondsen actief met deze informatie over kosten naar hun deelnemers?

is voor de meeste pensioenfondsen ondoenlijk om alle kzaamheden zelf uit te voeren. Daarom kopen zij capaciteit en undigheid buiten de deur in. Maar wie dacht dat het uitbesteden werkzaamheden zoiets is als een pakketje naar de post brengen r dan niet meer aan denken: die moeten we uit de droom helpen.

Is het beter om een onafhankelijke partij een kostenoverzicht te laten maken en dit onder de aandacht te brengen?

Tijd om bij te praten!  Relaties op een laagdrempelige manier betrekken bij

uit de media

belangrijke ontwikkelingen op het vakgebied; dat is het doel van de inloopmiddagen voor bestuursleden van klantenfondsen en andere relaties. Een verslag van een boeiende middag.

Als de ppi tot forse prijsconcurrentie leidt, worden pensioenregelingen goedkoper

sioenwet staat uitbesteding et toe (artikel 34 Pensioenwet). gever verstaat onder uitbesteding:

p structurele basis laten uitvoeren werkzaamheden, daaronder begrepen essen of delen van processen, door hankelijke derden. Aangrijpingspunt het toezicht blijft het pensioenfonds Overtreding van de Pensioenwet de dienstverlener wordt dus als een reding door het pensioenfonds houwd.’

17

ng staat dus vast: De verantwoor­ eid voor uw kerntaak kunt u niet eden. Als pensioenfonds moet u orlopend ‘de vingers aan de en houden’. Het regisseren van een pend proces buiten de deur vraagt dere afspraken en een vergaande arantie van beide partijen. naast de omgeving van het pensioenfonds ok die van de uitvoerder helder in

beeld zijn. Als je goed zicht hebt op de risico’s kun je ze ondervangen. Als de uitvoerder bijvoorbeeld het behalen van hoge rendementen beloont, is er mogelijk meer kans op een risicozoekende beleg­ gingstactiek.

Geen fonds hetzelfde

De situatie en behoeften van pensioen­ fondsen verschillen onderling enorm. Daarom is er eigenlijk geen standaardop­ lossing. Maar hoe ga je dan te werk? Hoe houd je controle, op een manier die niet alleen effectief is, maar ook nog eff iciënt?

Wat wél voor iedereen geldt:

• Het bestuur moet in control zijn bij alles

•

wat er onder zijn beheer gebeurt, dit op ieder moment kunnen laten zien en hierover actief communiceren. Dat kan alleen als het bestuur inzicht heeft in haar eigen risico­omgeving en in de risico’s die samenhangen met uitbesteding.

• Hoge deskundigheid en inzet van

bestuurders én uitvoerders is noodza­ kelijk: kwaliteit en risicobeheersing is een wisselwerking.

Standaardisering van regelingen is ook kostenbesparing. Extra uitvoeringskosten vloeien voort uit voortgaande regelgeving en verplichtingen die worden opgelegd door de overheid en de toezichthouders.

Uitbesteden is ook een vak

Bij uitbesteden komen vragen kijken als: Welke risico’s spelen een rol en op welke wijze worden deze beperkt? Hoe is de rolverdeling tussen het pensioenfonds en de uitvoerder? en welke maatregelen moet het pensioenfonds dan nog nemen? Welke rol kan externe toetsing hierbij spelen? en wat mag en moet je daarbij van respectievelijk het bestuur en de uitvoerder verwachten? niet alleen moet het bestuur zorgen dat het in control is, de uitvoerder moet het bestuur ook in staat stellen in control te zijn.

18

Als de ppi tot forse prijsconcurrentie leidt, worden pensioenregelingen goedkoper. Het wordt lastiger om daar verborgen kosten in te stoppen.

20

22

Bij een top down risicobeheersing worden de belangrijkste risico’s als eerste beheerst. De volgende zes stappen worden daarvoor doorlopen:

refLectie juni 2011

Belangrijk is dat pensioenfondsen geen winstoogmerk en geen aandeelhouders hebben. Ze werken op basis van solidariteit en collectiviteit en dat levert uiteindelijk per ingelegde euro meer pensioen op. Door onzichtbare kosten van pensioenfondsen ontvangen deelnemers minder pensioen.

23

Gepensioneerden lopen jaarlijks miljoenen mis omdat sommige pensioenfondsen te hoge kosten maken? Over de uitvoeringskoten moet duidelijk gerapporteerd worden, bijvoorbeeld in jaarverslagen en op websites. Laat uw reactie achter op [email protected]

Colofon Redactie Monique van Dulken, Jacco Hoogendam, Ruud Lahr, Johan van der Pijl, Toine van der Stee, Ike Veenendaal, Astrid Visser, Erik Voorhoeve

Toine van der Stee Algemeen directeur Blue Sky Group ‘Het moet beter en het kan beter bij pensioenfondsen. Een “In-ControlStatement” bij de uitbesteding van uitvoeringsactiviteiten is daarvan een voorbeeld.’

In de jaren negentig kwamen de controllers opeens op. Uit alle hoeken en gaten kwamen ze te voorschijn. Als je in een organisatie iets nieuws wilde opzetten, moest je eerst een sommetje inleveren dat het echt geld ging opleveren. Schijnzekerheid, papier is geduldig, veel gedoe maar grote missers zijn er natuurlijk niet door voorkomen. Gelukkig is er sindsdien veel veranderd. De sommen moeten natuurlijk nog steeds wel kloppen, maar we zijn veel meer gaan kijken naar processen en naar maatre­ ge­len om processen te kunnen beheersen. Naast accountants­ verkla­­ringen hebben we ook in de pensioenwereld SAS 70 verklaringen van het type 1 en 2 gekregen. Binnenkort krijgen we ISAE 3402. Dat geeft wat meer zekerheid dan alleen een sommetje dat uitkomt op een positieve netto contante waarde. Tijdens de laatste crisis hebben ook pensioenfondsen ervaren dat ze niet altijd in control waren. Zeker als besturen activiteiten hadden uitbesteed, bleek nogal eens dat ze het stuur niet meer zelf in handen hadden. Met het uitbesteden hadden besturen vaak ook een deel van hun bestuurlijke verantwoordelijkheid uit handen gegeven. Dat mag natuurlijk nooit gebeuren.

Nu de schokgolven van de financiële crisis langzaam wat lijken weg te ebben, wordt op tal van plaatsen nagedacht hoe de control op activiteiten van en voor pensioenfondsen kan worden verbeterd. De Nederlandsche Bank heeft gekozen voor een aantal thematische onderzoeken, zoals risicomanagement, gover­n ance en de kwaliteit van pensioen­ berekeningen. De Autoriteit Financiële Markten haalt op inmiddels kenmerkende wijze flink uit over de kosten van pensioenfondsen. Stevige politieke druk speelt daarbij onge­ twijfeld een rol. Accountants en actuarissen voelen die druk ook. En ieder geeft zijn eigen invulling aan wat men good of best practice vindt. De rode draad door al deze activiteit is dat vertrouwen goed is, maar beheersing en controle beter. En daarbij wordt steeds belangrijker dat er niet alleen con­ trole is, maar dat deze ook wordt gedocumenteerd en aangetoond.

‘Een beetje control kan geen kwaad’ Het nieuwe buzz word is dus “In control”. En los van alle kretologie in politiek en media lijkt mij dat een goede ontwikkeling. In Nederland beheren we 800 miljard euro voor pensioenen van mensen die daar vroeg of laat in hoge mate van afhankelijk zijn. Een beetje control kan dan geen kwaad. Dat vinden we bij Blue Sky Group ook. Daarom besteden we veel aandacht en energie aan ons risicomanage­ment en aan een zo volledig en inzichtelijk mogelijke verslag­ legging en verantwoording. We proberen ook steeds een stapje verder te gaan. In de komende periode zullen we als pensioen­ uitvoerder een “In control statement” gaan uitbrengen. Daarmee geven we onze klanten de verzekering dat onze diensten aan de afgesproken kwaliteitsmaat­ staven voldoen. Dat onze processen op orde zijn spreekt vanzelf. Maar transpa­rantie en zekerheid over wat er uit komt is nog mooier.

....

Tekst Ingrid Maas, Toine van der Stee, Lamar communicatie Fotografie o.a. Reinier Gerritsen, Peter van Breukelen, Don Wijns Art direction, ontwerp en illustraties Frissewind Visuele_communicatie, Amsterdam Druk Aeroprint, Ouderkerk aan de Amstel Blauw is het relatiemagazine voor opdracht­g evers en relaties van Blue Sky Group. In Blauw vindt u onderwerpen die te maken hebben met pensioen, in de breedste zin van het woord. Onderwerpen die p ­ rikkelen en u uitdagen de dialoog met ons aan te gaan.





3

Verantwoordelijkheid kun je niet uitbesteden

pensioenuitvoering

Er kan er maar één de baas zijn Dit is een samenvatting van het artikel 'Uitbesteding 'in control', wat is verschenen in de Pensioen Bestuur en Management dossierreeks nr. 6. Wilt u deze uitgave ontvangen, stuur dan een mail naar [email protected]

en bevoegdheden

oningsbeleid

Wet- en regelegeving (integriteit)

integriteit toezicht op de activiteiten Kwaliteit en risicobeheersing beloningsbele ‘ beloningsbeleid  functiescheiding func tiescheiding

de gehanteerde managementstijl

professionaliteit verdeling van taken Prioriteit bestuur

Uitgangspunten risicomanagement

(clusterbommen)

Maatregelen bestuur

Externe toetsing

Uitvoerder

Bij een top down risicobeheersing worden de belangrijkste risico’s als eerste beheerst. De volgende zes stappen worden daarvoor doorlopen:

Maatregelen uitvoerder

Rapport frijns

(‘in control’, countervailing power)

aanbevelingen pensioenkoepels

1 risico’s

A nalyseren/identificeren van de

2 en impact en op basis daarvan een Inschatten van waarschijnlijkheid

Het is voor de meeste pensioenfondsen ondoenlijk om alle werkzaamheden zelf uit te voeren. Daarom kopen zij capaciteit en deskundigheid buiten de deur in. Maar wie dacht dat het uitbesteden van werkzaamheden zoiets is als een pakketje naar de post brengen en er dan niet meer aan denken: die moeten we uit de droom helpen. De Pensioenwet staat uitbesteding expliciet toe (artikel 34 Pensioenwet). De wetgever verstaat onder uitbesteding: ‘Het op structurele basis laten uitvoeren van werkzaamheden, daaronder begrepen processen of delen van processen, door onafhankelijke derden. Aangrijpingspunt voor het toezicht blijft het pensioenfonds zelf. Overtreding van de Pensioenwet door de dienstverlener wordt dus als een overtreding door het pensioenfonds beschouwd.’ Eén ding staat dus vast: de verantwoorde­ lijkheid voor uw kerntaak kunt u niet uitbesteden. Als pensioenfondsbestuur moet u dus doorlopend ‘de vingers aan de knoppen houden’. Het regisseren van een goed lopend proces buiten de deur vraagt om heldere afspraken en een vergaande transparantie van beide partijen. Naast de risico-omgeving van het pensioenfonds

4

’

pensioenfonds en uitvoerder

Bestuur pensioenfonds

Uitbestede dienst

Visie maatschappij

zijn het resultaat van een verantwoordelijkheden en bevoegdhed wisselwerking tussen

moet ook die van de uitvoerder helder in beeld zijn. Als je goed zicht hebt op de risico’s kun je ze ondervangen. Als de uitvoerder bijvoorbeeld het behalen van hoge rendementen beloont, is er mogelijk meer kans op een risicozoekende beleg­ gingstactiek.

in de risico’s die samenhangen met uitbesteding. • Hoge deskundigheid en inzet van bestuurders én uitvoerders is noodza­ kelijk: kwaliteit en risicobeheersing is een wisselwerking.

Geen fonds hetzelfde

Bij uitbesteden komen vragen kijken als: > Welke risico’s spelen een rol en op welke wijze worden deze beperkt? > Hoe is de rol­verdeling tussen het pensioenfonds en de uitvoerder? > En welke maatregelen moet het pensioenfonds dan nog nemen? > Welke rol kan externe toetsing hierbij spelen? > En wat mag en moet je daarbij van respectievelijk het bestuur en de uitvoerder verwachten? Niet alleen moet het bestuur zorgen dat het in control is, de uitvoerder moet het bestuur ook in staat stellen in control te kunnen zijn.

De situatie en behoeften van pensioen­ fondsen verschillen onderling enorm. Daarom is er eigenlijk geen standaardop­ lossing. Maar hoe ga je dan te werk? Hoe houd je controle, op een manier die niet alleen effectief is, maar ook nog efficiënt? Voor elk pensioenfonds geldt: • Het bestuur moet in control zijn bij alles wat er onder zijn beheer gebeurt, dit op ieder moment kunnen laten zien en hierover actief communiceren. • Dat kan alleen als het bestuur inzicht heeft in haar eigen risico-omgeving en

rangorde maken.

3 en welke dan overblijven. Zijn die

Vaststellen hoe risico’s te beheersen

acceptabel? We kunnen bijvoorbeeld de kans verkleinen door de banken waar we ons geld onderbrengen uitgebreid te screenen. We kunnen ook de impact verkleinen door ons geld te spreiden over meerdere banken. Het is ook een optie om een risico bewust niet te beheersen, maar dan leggen we dat wel vast.

4 regelen. Het liefst lopen we dit

Monitoren en borgen van de maat­

Uitbesteden is ook een vak

proces ieder jaar opnieuw door om ‘op nieuwe wet- en regelgeving, veranderingen op de markt of voortschrijdend inzicht te kunnen inspelen.

5 komingen in dit proces. Het liefst

Signaleren en rapporteren van tekort­ uitgevoerd door een onafhankelijke risicomanager. Als we de risico­ beheersing ook uitbesteden, kunnen we dat – voor de zuiverheid - bij een andere uitvoerder neerleggen.

6

Z onodig actie ondernemen op tekortkomingen.

En wat mag u dan van de uitvoerder verwachten?

Kort door de bocht kunnen we hierop het volgende antwoord formuleren: ‘dat deze organisatie zelf in control is en u zó duidelijk en volledig informeert over de stand van zaken, dat u als pen­sioen­fonds daadwerkelijk ‘in control’ kunt zijn’. Voor deze informatievoorziening wordt nu vaak de SAS70 rapportage* gebruikt. Die beschrijft de genomen beheersmaat­ regelen, plus (in het type II rapport) de werking daarvan in een bepaalde periode. Maar het pensioenfondsbestuur moet een beeld hebben van de hele operationele organisatie en de continuïteit bij de uitvoerder, niet alleen van de afgenomen diensten. Zijn er afhankelijkheden van andere partijen (fusies, overnames) en heeft de uitvoerder een gezonde finan­ ciële basis? En hoe zorgt de uitvoerder ervoor dat dit ook zo blijft? Is er een calamiteitenplan dat voortgang garan­ deert en wordt dit regelmatig getest? Met het zogenoemde ‘In-Control-State­ ment’ kan de uitvoerder het pensioen­ fonds wel een volledig beeld van de situatie geven.

In-Control-Statement

Deze verklaring kunnen we beschouwen als een garantiebewijs of keurmerk. Hiermee laat de uitvoerder zien dat hij, met een hoge mate van zekerheid, zijn afspraken kan nakomen. Met andere woorden: er zijn maatregelen getroffen die met voldoende zekerheid leiden tot een goed proces, de maatrege­ len zijn geïmplementeerd en werken naar behoren én het management verklaart op basis daarvan vertrouwen te hebben in de uitkomsten. Dit statement vereist vanzelfsprekend een goede organisatie bij de uitvoerder. De uitvoering blijft altijd mensenwerk. Om zoveel mogelijk zekerheid te kunnen bieden moet het proces intern goed beheerst worden. Het COSO raamwerk** is gericht op het verkrijgen van een redelijke mate van zekerheid over het bereiken van de volgende doelstellingen: • het behalen van de strategische doelen samenhangend met de missie van de onderneming; • effectiviteit en efficiency van bedrijfs­ processen; • betrouwbaarheid van de (financiële) informatievoorziening; • de naleving van relevante wet- en regelgeving.

* SAS70/ISAE 3402 is uitgebracht als richt­lijn voor de controlerend accountant, in geval een bedrijf activiteiten uitbesteedt die van bepalende invloed zijn voor dat bedrijf zelf. ** COSO raamwerk is een breed geaccep­teerd model voor interne beheersing is het Frame­w ork for Internal Control, ontwikkeld door het Committee of Sponsoring Organizations of the Treadway Commission (COSO). Een vergelijk­baar model voor pensioen­fondsen is het Financiële Instellingen Risicoanalyse Methode (FIRM). FIRM is een geïntegreerde methode voor de analyse van risico’s, die DNB toepast bij het toezicht op pensioenfondsen. 5

pensioenuitvoering

Aanbevelingen voor risicobeheersing 1 Huur zo nodig de expertise van een derde partij in. Begrijp wat u uitbesteedt en monitor dit.

2 3 4



’Countervailing power’. Het bestuur moet tegenwicht kunnen bieden aan de uitvoerder. Huur ook hiervoor zonodig expertise in. Zorg dat u alle informatie krijgt die u nodig hebt en vraag door naar wat van belang is. Marktconform contract. Weet wat gangbaar is, wat u daarnaast extra nodig hebt en wat dat mag kosten. Stel vooraf SLA ’s vast. Risico­ beheersing kost geld, maar ‘better safe than sorry’. Consistentie in beleid en inrichting. Transparantie en vastlegging van alles wat belangrijk is voor beide partijen. ‘Gecontroleerd vertrouwen’. Juist om problemen te voorkomen.

5 6 7 8 9

De economische gevolgen van een aardbeving

damage control

Handel volgens het 4-ogen principe. Om fouten te voorkomen en tijdig te kunnen bijsturen kijken twee mensen naar de belangrijke handelingen. Automatiseer routinematige activiteiten. Dit voorkomt fouten en geeft u meer tijd voor controles. Zorg voor functiescheiding. D e controleur moet functioneel/hiërarchisch gescheiden zijn van de afdeling die gecontroleerd wordt. En wie controleert de controleur? Leg afwegingen vast. L aat het verschil zien tussen bewust en onbewust genomen risico. Organiseer kennis en kunde. Zorg dat er voldoende deskundigheid in huis is of huur dit (tijdelijk) in. Er zal altijd voldoende kennis in eigen huis moeten zijn om de (interne of externe) deskundigheid te selecteren en te begeleiden.

‘In control zijn’ voelt goed

Toegegeven: in control zijn vergt de nodige organisatie. Maar het goed uitbesteden van een complexe taak kan u veel ruimte en rust geven in uw eigen pensioenfonds. Wanneer u daadwerkelijk ‘in control’ bent, weet u precies wat er namens u gebeurt bij uw uitvoerder en wat er bij uw uitvoerder speelt dat mogelijk een effect op uw dienstverle­ ning kan hebben. Alleen dan kunt u vertrouwen op kwali­ teit en continuïteit. Omdat alles op papier is vastgelegd en ook de rapportages volledig en duidelijk zijn, kunt u op ieder gewenst moment verantwoor­ ding afleggen aan welke controlerende instantie dan ook. En dat is een prettige wetenschap!

....

C.A.R.E.

Jos Keijzers Hoofd control & Information Management Blue Sky Group ‘In Control zijn is vooruitzien. Een pensioenfonds moet bij de keuze van een uitvoerder ook verder kijken dan alleen de uitbestede dienst. Als de overige dienstverlening van de uitvoerder niet goed gaat, zal ook dat het fonds indirect kunnen raken. Ook om die reden volstaat een “gewone” SAS70 rapportage niet (langer).’

Orpa Bisschop Adjunct directeur Blue Sky Group ‘In control zijn is van groot belang. Als uitvoerder en voor de fondsen. Bij Blue Sky Group zijn wij ons daarvan terdege bewust. Beheersing en transparantie zit in onze genen en vindt zijn weerslag in alles wat wij doen. En dat doen wij vanuit het perspectief van onze opdrachtgevers. Als zij ‘in control zijn’, doen wij het goed.’

‘Wij hechten grote waarde aan risicomanagement en transparantie. Ons In-Control-Statement gaat dan ook verder dan de beheersmaatregelen die in een ISAE 3402 rapportage staan. Vandaar dat wij C.A.R.E. hebben geïntroduceerd. Waarbij C.A.R.E staat voor Client Alignment Report on Execution. Wij willen dat het bestuur ‘in control’ is over zijn uitbestede activiteiten en dat kan alleen als wij ‘in control’ zijn. Onze klanten - de pensioen­fonds­besturenen wij hebben daarbij dezelfde doelstellingen en belangen: Client Alignment. Dat doen we door middel van een jaarlijks rapport (Report) over de uitbestede activiteiten (Execution).’

Rampenplan voor beleggers Een vloedgolf, twintigduizend doden en een naderende kernramp. We zien de ontreddering, de machteloosheid en realiseren ons dat we tegen de natuur nog steeds weinig hebben in te brengen. Na de eerste schrik denkt u waarschijnlijk ook al snel aan de gevolgen voor uw pensioenfonds: ‘Hebben wij daar investeringen? En zijn die met het terugtrekkende water de Grote Oceaan ingestroomd?’ We vragen Freddy van Mulligen hoe hij tegen de situatie aankijkt.

activiteiten mentstijl

riteit fessionaliteit ‘

den en bevoegdheden

beloningsbeleid

Doelstelling van het fonds is doelstelling van uitvoerder: zorg dat deze glashelder is

6

’



Freddy van Mulligen is hoofd Research en mede-oprichter van Morningstar Benelux. Hij werd eind vorig jaar door beleggingsadviseurs uitgeroepen tot de zesde meest invloedrijke persoon in de fondsenbranche. Na elf jaar verlaat hij Morning­star en begint in juni bij Syntrus Achmea waar hij in het team van Peter Sennema externe managers gaat selecteren en monitoren voor Nederlandse pensioenfondsen.



7

damage control

termijn kun je eigenlijk ‘Onietp korte heel concreet inspelen op deze gebeurtenis. ’ economische groei wordt bepaald door consumptie, overheidsuitgaven, investeringen en im- en export, niet door bezit Wat doet u na uw pensioen? Freddy van Mulligen Ik denk dat ik tot mijn 70e door moet gaan. Alhoewel ik voor vakanties het motto hanteer “hoe heter hoe beter”, vraag ik me af of pensioen in een tropisch oord of ZuidFrankrijk Spanje me zou liggen. Want net als nu zou ik mijn vrije tijd toch ook nuttig willen gebruiken. Ik zit nu in besturen van diverse clubs en verenigingen, Mijn oudste dochter heeft over dertig jaar de leeftijd die ik nu heb, en mijn zoon de leeftijd van mijn vrouw. Af en toe wat tijd spenderen met hen en eventuele kleinkinderen, is natuurlijk ook veel waard. Dat maakt het leven waardevol.

‘Gelukkig weten de meeste professionele beleggers de eerste menselijke impuls (zekerheid zoeken door snel te verkopen) te onderdrukken’, zegt Van Mulligen. ‘Want dat kan veel geld kosten en is vaak niet nodig. Natuurlijk is er in Japan een groot verlies aan mensen, kennis en bezit. Maar economische groei wordt bepaald door consumptie, overheidsuitgaven, investe­rin-­ g­en en im- en export, niet door bezit. Op korte termijn is er een zekere terugval te zien. Of en vooral wanneer die weer omslaat in groei, is per sector verschillend. We hebben bij Morningstar 14 sectoren geanalyseerd en vastgesteld wat de impact van deze ramp per sector is. Een Nederlandse samenvatting kun je hier vinden: http://www.morningstar.nl/nl/25/articles/96603/ Tragedie-in-Japan-raakt-ook-de-Japanse-economie.aspx. Je kunt je voorstellen dat de bouw een goede tijd tegemoet gaat, maar dat bedrijven in kernenergie het zwaar krijgen. En de auto-industrie zal snel zijn aanvoerlijnen weer op orde moeten krijgen om de vervangingsvraag (ook de reguliere vraag uit de rest van de wereld) niet naar het buitenland te laten wegglippen. Zit je in de Amerikaanse of Duitse auto’s, dan profiteer je allicht.

Aan geld geen gebrek.

Japan is een ontwikkeld land met een rijke bevolking. Zelfs met de enorme staatsschuld van 200% van het BBP (vier keer zo veel als Nederland) kan Japan met staatsobligaties haar eigen liquiditeit regelen. De rente zal wel even laag blijven en de koers van de Yen ook. Daardoor wordt het risico dat Japanse inves­ teerders hun geld elders in de wereld terugtrekken om in eigen land te investeren veel minder groot. Hoe snel de economie weer op peil zal zijn, hangt ook af van de aanvoercapaciteit van grondstoffen en energie op de wereldmarkt, maar aan liquiditeit is momenteel geen gebrek.

8

Bestaande bewegingen, zoals de toenemende vraag naar grondstoffen, worden versterkt

Hoofdrol voor grondstoffen

kernenergie komen. Zeker als de prijzen voor andere energie de pan uit rijzen. En Indonesië en China blijven ook nu gewoon kernenergie produceren.

Als ik een sector moet noemen die zeer veel aandacht zal krijgen en waarschijnlijk nog zal doorstijgen, dan is dat grond­ stoffen. Op diverse vlakken wordt dit een probleemgebied. In Japan kan men in ieder geval de kernreactoren voorlopig niet gebruiken, en de discussie over al dan niet herbouwen zal stevig zijn. Stroom importeren is voor Japan lastig, omdat zij een ander stroomstelsel hebben dan andere landen. Ze hebben wel wat geothermische centrales, maar dat is lang niet genoeg. Een tekort aan elektriciteit zal het herstel vertragen. Fossiele brandstoffen zullen dit gat in eerste instantie moeten opvullen en dus nog wel een tijdje duur blijven. Al verwacht ik niet dat de prijzen nog eens zullen verdubbelen. In de huidige olieprijs zit al een flinke verhoging inbegrepen. Er zal wereldwijd een nieuw prijsevenwicht gevonden moeten worden voor energie.

Hoe kijken we over tien jaar naar deze ramp?

We moeten ons realiseren dat Japan, ook al is het een heel belangrijke economische speler, toch ‘maar’ 10,5% van de wereldindex voor zijn rekening neemt. De invloed op de globale beurskoersen is voelbaar, maar nog wel te overzien. Er is nu zo’n 10% van de koersen van Japanse aandelen afgebrokkeld. Stel dat je als pensioenfonds, conform de wereldindex, 10% van je kapitaal in Japan hebt geïnvesteerd met de helft daarvan in aandelen. Dan verlies je (tijdelijk) 0,5%. Maar als de kernramp echt grote vormen gaat aannemen, dan gaan we er wel meer van voelen. Japan moet dan bijvoorbeeld al het voedsel gaan importeren. Granen bijvoorbeeld, en die komen grotendeels uit Rusland. Als die gewassen ook radioactief besmet zouden raken, jaagt dat de graanprijzen dubbel snel omhoog. Toch is deze ramp economisch gezien over vijf jaar waarschijn­ lijk al niet meer dan een incident. Kijk maar naar Katrina in 2005 in New Orleans: binnen een paar jaar had de regio de schade weer grotendeels ingelopen. Alleen de overheidsschuld, daar hikken de Amerikanen nog steeds tegenaan. De rest van Japan draait gelukkig nog grotendeels ‘gewoon’ door, en kan daardoor de getroffen regio weer helpen opbouwen.

Kansen voor wind, water en zon?

Een ramp als deze zal mogelijk de handen weer wat makkelijker op elkaar krijgen voor projecten in duurzame energie. Maar wind-, water- en zonne-energie kunnen nog lang niet voorzien in onze energiebehoefte. Een alternatief als biodiesel kost te veel (ook schaarse) land­ bouwgrond, waardoor voedseltekorten groeien en prijzen te veel stijgen. Steenkool lijkt voorlopig de enige mogelijke vervanger. Maar dat is natuurlijk weer erg vervuilend en kost direct en indirect veel mensenlevens. Alleen al in China waren er vorig jaar 2400 doden door mijnongelukken! Het werk is bovendien naargeestig en zeer ongezond: in de meeste landen worden mijnwerkers maar een jaar of 35. Dus ja, wat dan? Kernenergie blijft nog wel een tijdje de boosdoener. Maar toch verwacht ik dat er over een paar jaar gewoon weer nieuwe investeringen in



Wat kunnen pensioenfondsen doen?

Op korte termijn kun je eigenlijk niet heel concreet inspelen op deze gebeurtenis. Zeker niet zolang we niet weten wat die kerncentrales gaan doen. Ieder pensioenfonds moet kijken in welke sectoren hij belangen heeft en daarop een goede analyse (laten) maken. Je kunt overwegen de situatie te bevriezen met risicodekkende termijncontracten om jezelf iets meer rust te geven. Fondsen die cat bonds hebben moeten mogelijk een wat groter verlies incasseren, maar meestal zal ook dat risico via hedgefunds gespreid zijn. De Japanse economie was niet erg dynamisch, maar mogelijk ontstaat er straks wel weer enige groei. Deze ramp veroorzaakt geen totale wending in de economische ontwikkelingen. Bestaande bewegingen, zoals die toenemende vraag naar grondstoffen, worden versterkt. Dat is voor iedere investeerder een item om serieus rekening mee te houden. Verder is het toch wel de kunst om even je adem in te houden tot de schade in Japan is opgemaakt. Je kunt wel vast ‘voorsorteren’, bijvoorbeeld door na te gaan welke sectoren, ondernemingen of marktseg­ menten het meest interessant voor je zijn. Als er dan in de komende maanden meer duidelijkheid is over de afwikkeling van de nucleaire incidenten en er zicht komt op herstel, kun je snel handelen.’

....



9

Pensioenakkoord, hobbels of laatste stuiptrekking? pensioenbeleid

Wie blogt, die blijft Er zijn van die onderwerpen, waar je bijna niet over uitgepraat raakt. Omdat er steeds weer iets nieuws over te melden is, of omdat het belang ervan zo groot is. Het pensioenakkoord is zo’n onderwerp. Wij hebben drie specialisten gevraagd hun gedachten over het pensioenakkoord met ons te delen via een speciaal voor hen opengesteld weblog. Redactie Blauw zei op 30 maart 2011 Goedemiddag Emilie, Marc en Theo. Welkom op ons weblog over het pensioenakkoord. Het akkoord is nog steeds geen feit. Voorlopig lijken er meer problemen bij te komen dan oplossin­ gen. FNV heeft, in de week dat wij dit blog starten, aangegeven dat de optie om een oude en nieuwe regeling naast elkaar te laten bestaan, voor hen onbespreekbaar is. Toch moet er een oplossing komen... Wat vinden jullie een sterk punt van het akkoord? Wat is een zwak punt (en kunnen we daar ook iets aan doen)? Hoe schat­ ten jullie de kans van slagen in? En: voor wie is het vooral nadelig als het niet lukt om tot een akkoord te komen? Marc Heemskerk zei op 31 maart 2011 Dank voor de uitnodiging om hieraan mee te doen. De eerste blogger heeft het makkelijk en kan nog ongehinderd zijn mening geven. Laat ik dus maar snel aftrappen.

10

Mr. Theo Gommer MPLA is partner bij Akkermans & Partners Legal & Advice te Tilburg en directeur van het Wetenschappelijk Bureau. Daarnaast is hij advocaat bij Gommer & Partners Pensioen Advocaten en voorzitter van de Nederlandse Orde van PensioenDeskundigen.

Mr. Dr. Emilie Schols is jurist en pensioendeskundige. Zij is eigenaar van adviesbureau Schols & de Lange, publiceert regelmatig in de vakpers en is auteur van diverse boeken op pensioengebied.

Theo Gommer zei op 31 maart 2011

Een sterk punt van het akkoord vind ik dat de risico’s - van beleggingen en langleven - nu benoemd worden. Voor langleven vind ik de gekozen oplossing (meebewegen met de werkelijke levensduur, ook voor opgebouwde aanspraken) uitstekend. Een zwak punt vind ik de focus op indexatie. Voor gepensio­ neerden is het belang hiervan, gerelateerd aan het verwachte bestedingspatroon, zeer laag. Ook voor actieve deelnemers wordt het belang van indexatie vaak overschat. Het zwaartepunt van de opbouw ligt in de eindperiode met het hoogste salaris.

In aanvulling en reactie op Marc: Het enige sterke punt is de verhoging sec van de pensioenleef­ tijd. Maar ook hier had men moeten inzetten op verhoging van de AOW-leeftijd per b.v. 2012 in plaats van pas in 2020. Ik ben het volledig met Marc eens dat het belang van indexatie zwaar wordt overschat. Wij juristen kijken daar toch anders naar blijkbaar. Natuurlijk wil ik de waarde van een reëel pensioen, maar ‘laat het maar uithollen’ door inflatie. Naarmate ik ouder word is mijn inkomensbehoefte minder. De kans dat het akkoord alsnog slaagt moet klein zijn gezien de standpunten en de juridische obstakels. Ik verdenk de FNV er zelfs van dat ze eigenlijk nog niet overtuigd zijn van een hogere pensioenleeftijd an sich. Laat staan de rest. Overigens getuigt het hele pensioenakkoord van een hoog opportuniteits- en dus weinig realiteitsgehalte en ook van weinig deskundigheid. Niet van de techniek, laat staan van de sociaal maatschappelijke context.

Het grote risico van de reële aanspraken is voor mij de eventu­ ele waardering op basis van ‘verwacht rendement’. Dit is hoger dan het huidige risicovrije rendement, waarmee de zekerheid dat dit rendement echt wordt gehaald afneemt. En deelnemers willen nu juist zo graag zekerheid. De oplossing is evident. Beloof gewoon wat minder gegarandeerde aanspraken, maar geef wel enige zekerheid. Kijk, 30 jaar geleden konden we gemakkelijk aanspraken beloven waarvoor we 4% rendement moesten halen. Via staatsleningen maakten we 6 à 7%. Met de huidige lagere rendementen zal de garantie omlaag moeten. Mocht er geen akkoord komen, dan verwacht ik dat de wetgever een oplossing biedt. Volledig op de oude weg verder gaan lijkt mij, gezien het aangetaste pensioenvertrouwen, geen optie.



Ir. Marc Heemskerk Aag is actuaris bij Adviesbureau Mercer. Hij publiceert regelmatig in diverse media en is als deskundige te gast in radio- en televisieprogramma’s.

Emilie Schols zei op 1 april 2011 Een sterk punt is dat de realiteit (eindelijk) onder ogen wordt gezien. Met Theo eens dat daadwerkelijke maatregelen, zoals de verhoging van de AOW-leeftijd, veel te laat komen. Een zwak punt vind ik daarom het opportunisme. Maatregelen die nodig zijn worden niet genomen omdat men ‘rust in de tent’ wil. Een ander zeer zwak punt vind ik dat de ‘schuld’ bij de burger wordt gelegd. Die zou ‘geen realistische verwachtingen’ hebben gehad. Punt is echter dat er verkeerde premies zijn overeengekomen en forse inschattingsfouten zijn gemaakt. Een acceptatie van verslechteringen begint naar mijn idee met het ruiterlijk toegeven dat die fouten zijn gemaakt. Ook ik acht de kans van slagen zeer klein en ben eigenlijk in opperste verwondering dat Kamp zich zo lang laat ‘piepelen’ door de sociale partners. Redactie Blauw zei op 3 april 2011 Blijft het pensioen aantrekkelijk genoeg voor zowel werkgevers als werknemers? Wat zouden jullie doen als je op de stoel van de sociale partners zou zitten en een besluit zou mogen (moeten) doordrukken?



11

pensioenbeleid

en algemene pensioenplicht, ook ‘Evoor ZZP-ers, is een goede oplossing.

Waar een werkgever dan zijn pensioen onderbrengt is aan de markt.

’

toenmalige Pensioen- & Verzekeringskamer die in de beruchte 30-september-brief opriep van deze praktijk af te stappen. In die zin vind ik dus wel degelijk dat er verkeerde premies zijn vastgesteld en inschattingsfouten zijn gemaakt. Zoals te roos­ kleurige veronderstelde rendementen en geen oog voor de hogere levensverwachting. Ik vind dat nogal wat. Niet dat het helpt om nu te ‘zwartepieten’. Maar ik vind het ronduit onbe­ hoorlijk om nu de burger te verwijten dat hij geen realistische verwachtingen heeft. Die verwacht eenvoudig wat hem in het vooruitzicht werd gesteld: een zeker pensioen.

Redactie Blauw zei op 7 april 2011 Zo! dat varkentje is dus op een haar na gewassen! ☺ Is een dergelijk aanbod nog wel eenvoudig en aantrekkelijk genoeg om grote aantallen deelnemers aan zich te binden? Moeten we werknemers blijven verplichten deel te nemen aan de pensioenregeling van hun eigen werkgever/bedrijfstakpensioenfonds? Of volstaat het als zij kunnen aantonen een afdoende regeling te hebben getroffen? En is het nog haalbaar om al deze keuzemogelijkheden tegen redelijke kosten uit te voeren?

Theo Gommer zei op 6 april 2011 Emilie Schols zei op 4 april 2011 Als ik op de stoel van sociale partners zou zitten zou ik er voor waken om nu alleen ‘even’ een financieel probleem op te lossen. Mensen zijn niet dom en snappen heel goed dat pensioen duurder is als we langer leven. Maar alles wordt ver van het bed geregeld en dat wil men (sociale partners) kennelijk zo houden. Nu gemorreld moet worden aan de basis van het stelsel (waar­ borging), lijkt het me een heel goed idee om eens grondig naar het hele stelsel te kijken en daar op zijn minst de ongewenste solidariteiten uit te verwijderen. Maar ook om te kijken naar zeggenschapsstructuren. Ik zou zeggen: men neme een wit vel papier..... Redactie Blauw zei op 5 april 2011 FNV heeft gisteren de onderhandelingen voor minstens twee weken opgeschort. Maar wat gebeurt er als bijvoorbeeld werkgevers besluiten dat zij onder de voorwaarden van de werknemersvakbonden helemaal geen deel meer kunnen (of willen) uitmaken van een verplicht pensioenstelsel? Ook zij hebben een achterban waar­ mee ze rekening moeten houden.... Emilie Schols zei op 5 april 2011 De verplichtstelling is op verzoek van de sociale partners. Als het werkgeversdeel dat niet meer wil, dan is het over. Naar ik begrijp willen werkgevers helemaal niet zo ver gaan. Maar de vakbonden zitten natuurlijk in een patstelling. Als je al tien maanden vruchteloos aan het onderhandelen bent, kan ik me in alle ernst niet voorstellen dat twee weken respijt soelaas biedt. Ik denk dat men er niet uitkomt. Agnes (Jongerius, red.) zegt weliswaar dat het akkoord van juni nog steeds voor de hele FNV het uitgangspunt is, maar ik hoor Van der Kolk en Snoey toch echt iets anders zeggen. Gezien de ernst van de problematiek blijf ik het onbegrijpelijk vinden dat het kabinet rustig met de armen over elkaar wacht tot er een uitgewerkt akkoord is!

12

Laatste status is dat minister Kamp toch (maar) met een wetsvoorstel komt, dat nog aangepast kan worden aan een eventueel akkoord. Ik denk dat de sociale partners zich niet (meer) met het pen­sioenstelsel an sich moeten bemoeien. Laten we eerlijk zijn: zij vertegenwoordigen steeds minder een grote heterogene groep. De kaders en zeker de AOW-leeftijd moeten door de wetgever bepaald worden. Pensioenplicht is de eerste stap, dan kan de verplichtstelling worden opgeheven.

Marc Heemskerk zei op 6 april 2011 Bij een onderwerp waar vertrouwen zoveel heeft geleden als pensioen, straalt het geen vertrouwen uit dat de vakbonden zelf verdeeld zijn en niet met heldere standpunten komen. Mochten zij buiten spel worden gezet, dan lijkt mij dit niet eens zo’n grote ramp. Het kabinet zal dan via wetgeving wel regels stellen voor het nieuwe pensioencontract.

Daarnaast moeten werknemers inderdaad accepteren dat er (ook nu al) geen echte zekerheid is. Ze moeten juist daarom straks wél kunnen kiezen voor echte zekerheid, met uiteraard de bijbehorende consequenties. Misschien niet slim voor jongeren, maar die moeten daarin hun eigen verantwoordelijk­ heid dragen. Je krijgt dan al met al een inputgeoriënteerd systeem (noem het DC), met hooguit collectieve beleggingen. De hoogte boven een bepaald minimum wordt door de sociale partners besproken en via een inputpremie betaald.

Maar ik ben niet zo somber als Emilie over een oplossing. Als werkgevers toezeggen dat in geval van schokken (beleggin­ gen, crisis) de premie nader bezien wordt, is men eruit. In de praktijk zal dit alleen tot premiestijgingen leiden als dit voor werkgevers financieel haalbaar is. Als de overheid de bufferver­ eisten dan niet te hoog opvoert is ook deze hobbel genomen. Er is dan een contract mogelijk dat dicht bij het huidige ligt, maar wel transparanter en eerlijker over de risico’s communi­ ceert. Zoals eerder gesteld zijn mensen zeker niet dom en passen ze zich wel weer aan nieuwe situaties aan.

De enige hoop op een akkoord (maar misschien moeten we juist hopen dat er géén akkoord komt) is dat ook de FNV zich realiseert dat er hoe dan ook een oplossing moet komen en dat anders de wetgever het overneemt. Ze hebben een akkoord gesloten dat gewoon niet haalbaar was. Dat geeft te denken over de deskundigheid aan tafel en dus ook over hun positie. Tot slot moet ook gewoon de norm (zeg nu 70%) fors naar beneden, naar b.v. 1,5% per dienstjaar (dat is dus 70% na 46 dienstjaren). Er moeten ook veel meer keuzemogelijkheden komen: eerderlater, hoog-laag, (deel)lumpsum, wel of geen indexatie/zeker­ heid, zeker in de uitkeringsfase.

Ik vraag mij overigens nog wel af wat Emilie bedoelt met haar opmerking over verkeerde premies en inschattingsfouten. Ik kijk hier als eenvoudig rekenaar wat anders tegenaan. In de jaren ‘90 zijn inderdaad forse premiekortingen verleend, maar de invloed hiervan op de huidige dekkingsgraad is zeer beperkt. De kern van het probleem, namelijk dat pensioen niet 100% zeker is, zou zonder deze kortingen niet zijn opgelost. Probleem is m.i. dat de meeste mensen een korte-termijnvisie hebben, zeker in de politiek. Kijk maar naar het SER-rapport ‘advies pensioenbesparingen’ uit 1987. Daarin werden premiekortingen en vermogensoverschotheffingen voor pensioenfondsen afgera­ den. Dit is door de politiek massaal genegeerd. Ik zie de schuld ook niet zozeer bij de burger liggen, maar meer bij de politiek.

Emilie Schols zei op 6 april 2011 Eens: als werknemers risico’s moeten lopen dan past daar op zijn minst bij dat zij kunnen kiezen. Het ambitieniveau moet inderdaad naar beneden. Ik zou zeggen: na een volledig dienst­ verband zo ongeveer 40% van het salaris. Daar komt dan nog AOW bij. Laagbetaalden hebben dan een mooi pensioen en hogerbetaalden hebben de middelen om zelf voor een eventuele aanvulling te zorgen. Eitje!

Emilie Schols zei op 6 april 2011 Ik vind het niet juist dat er indertijd, ook na de beurskrach van begin deze eeuw, nog steeds door sociale partners (verenigd aan de CAO-tafel en in het pensioenfondsbestuur) premiekortingen zijn overeengekomen. Dat was kennelijk ook het oordeel van de



Emilie Schols zei op 11 april 2011 Ik denk dat het in principe goed is om mensen te verplichten voor hun pensioen te sparen. Dat kan wat mij betreft bijvoor­ beeld ook door een in te voeren pensioenplicht. Dan zou de markt wel eens kostenefficiënt zijn werk kunnen doen met grotere col­ lectiviteiten waarbij men zich vrijwillig kan aansluiten. Theo Gommer zei op 11 april 2011 Ik sluit me aan bij Emilie. Een algemene pensioenplicht, ook voor ZZP-ers, is een goede oplossing. Waar een werkgever dan zijn pensioen onderbrengt is aan de markt. Dat het sowieso richting ‘bancair-achtige’ oplossingen gaat - gewoon sparen, aangevuld met wat risicoverzekeringen - is logisch en al lang aan de gang. Ook de PPI is dit namelijk. Werkgevers willen niet meer verantwoordelijk zijn. Ook bij bedrijfstakpensioenfondsen niet, maar ja, die moeten nog. De volgende generatie onderne­ mers, die zelf ook gewend is te kiezen, accepteert dat echt niet meer. Eventuele extra kosten zijn nu eenmaal inherent aan de ‘keuze-mts’. Marc Heemskerk zei op 13 april 2011 Naar mijn oordeel is de verplichtstelling een zegen. Dit maakt arbeidsvoorwaarden vergelijkbaar en maakt het mogelijk op sectorspecifieke kenmerken (bijvoorbeeld zware beroepen) in te spelen. Marktwerking klinkt mooi, maar is niet nodig als de kosten beheerst blijven. Zorg dat de kostenmakers (= besturen) zich veel meer moeten verantwoorden aan de deelnemers en laat hen bij disfunctioneren vertrekken. Met de anderen eens dat het basisniveau wel wat omlaag kan en een niet te hoge franchise is ook wenselijk. Een systeem met een opbouwper­ centage moet voor iedereen begrijpelijk kunnen zijn. -- tot zover de weblog -[Tijdens de samenstelling van dit blad is FNV nog intern in beraad over de te nemen stappen. Wij volgen de zaak met grote interesse.]

....



13

‘De mythe dat pensioen

altijd 70 procent van het laatstverdiende salaris bedraagt, is nu ontkracht’

reputatiemanagement

Pensioenorganisaties moeten nu een daad stellen Nederlanders maken zich zorgen over hun pensioen. Niet zo gek want vrijwel dagelijks verschijnen er berichten in de media over pensioenfondsen die in problemen verkeren. Intussen steggelen de sociale partners over een nieuw pensioenakkoord. Wat zijn de mogelijke gevolgen voor het imago van de pensioenbranche? Blauw vroeg het aan Cees van Riel, een autoriteit op het gebied van reputatiemanagement. Van Riel stelt vast dat pensioenfondsen juist nu een concrete daad moeten stellen.

Cees van Riel Cees van Riel is als professor Corporate Communication verbonden aan de Rotterdam School of Management van de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Hij publiceerde in de loop der jaren verschillende boeken over corporate communicatie en reputatiemanagement. Zijn meest recente boek ‘Identiteit & Imago: recente inzichten in corporate communication – theorie en praktijk’, verscheen in 2010. Verder is hij algemeen directeur van het door hem opgerichte ‘Reputation Institute’ en juryvoorzitter van de PBM Communicatieprijzen. 14

Decennialang hebben Nederlanders blind vertrouwen gehad in het pensioenstelsel. Dat heeft ervoor gezorgd dat men zich nooit écht in de materie verdiept heeft. Altijd is er gedacht dat het allemaal wel goed zou komen. Maar door de aanhoudende commotie beginnen steeds meer mensen zich af te vragen hoe hun pensioen eigenlijk precies geregeld is. Nu het blinde vertrouwen is verdwenen, vraagt de pensioensector zich af hoe ze moeten omgaan met deze situatie. ‘Er is al veel onderzoek gedaan naar de manier waarop mensen pensioen beleven’, zegt Van Riel. ‘Uit al die onderzoeken komen drie zaken naar voren. Allereerst ben je het grootste deel van je leven jonger dan 65 jaar. Wie jong is, wil niet nadenken over ouder worden en de financiële consequenties daarvan. Liever bulldozeren we dat idee zo ver mogelijk voor ons uit. Punt twee, in mijn ogen het belangrijkst, is dat mensen het als vanzelfsprekend zijn gaan beschouwen dat pensioen 70 procent van het laatstgenoten salaris bedraagt. De generaties na de oorlog zijn dit als een soort vaststaand gegeven gaan beschouwen. Het lijkt wel of die gedachte sindsdien in ons collectieve DNA is verankerd. Ten derde hebben werkgevers tot een aantal jaren geleden weinig tot niets ondernomen om de mythe van een pensioen van 70 procent van het laatstverdiende salaris, te ontkrachten.’

Pensioen niet vanzelfsprekend

Volgens Van Riel is de tijd nu rijp om een keer door de zure appel heen te bijten. ‘Eindelijk wordt duidelijk dat pensioen geen vanzelfsprekendheid is. Daarom is het zaak dat er wordt gedacht





15

Cees van Riel ‘Mensen zover krijgen dat ze gaan nadenken over hun pensioen, dat is de uitdaging voor pensioenfondsen.’

‘We zoeken continu naar mogelijk­heden om onze adviesrol uit te bouwen’

reputatiemanagement

‘Pensioenfondsen

moeten met concrete oplossingen komen’

persoonlijk

in de wandelgangen - RUUD LAHR

Wat gaat u doen na uw pensioen? Cees van Riel

Mensen maken het verschil. In de rubriek ‘In de wandelgangen’ stellen we de medewerkers van Blue Sky Group graag aan u voor.

‘Dit jaar word ik 60 jaar en ik heb mezelf voorgenomen om tot mijn 65ste door te werken. Daarna wil ik jonge mensen in India en Brazilië helpen om hun proefschrift tot een goed einde te brengen. Het lijkt me fantastisch om de onderzoekers van de toekomst een beetje te helpen!’

Ruud Lahr (36) is sinds de zomer van 2010 Marketing Manager bij Blue Sky Group. In deze rubriek vertelt hij over zijn werkzaamheden en de ambities en drijfveren van Blue Sky Group. Wat is je achtergrond?

nagedacht over een actieplan. Want hoe krijg je mensen zover dat ze zich verdiepen in hun financiële mogelijkheden als ze met pensioen gaan? Dat is de uitdaging waar de pensioenwereld nu voor staat. Ik denk dat het hard nodig is om het pensioenvraag­ stuk in concrete composities te vertalen. Pensioenorganisaties hebben de verantwoordelijkheid om met realistische scenario’s te komen en ervoor te zorgen dat mensen na hun pensionering nog kwaliteit van leven hebben. Wat mij opvalt, is dat juist ‘commerciële partijen’ zoals banken en verzekeraars veel handiger in dat gat springen dan de traditionele pensioenorgani­ saties. Probleem is echter dat die commerciële partijen zich uitsluitend richten tot de hogere inkomensgroepen. Vanuit hun optiek logisch, want deze groep kan het zich permitteren om een financieel plan op te laten stellen en aanvullende pensioen­ maatregelen te treffen. Maar hoe zit het met de overgrote meerderheid in Nederland die een modaal salaris verdient? Die kunnen zo’n aanvullende regeling niet financieren. Dat is een enorm maatschappelijk probleem waar pensioenorganisaties een belangrijke verantwoordelijkheid in dragen.’

Concrete daad

‘Pensioenorganisaties hebben enerzijds een verantwoordelijk­ heid ten opzichte van elke individuele deelnemer, anderzijds hebben ze ook een collectieve verantwoordelijkheid. Daarom lijkt het mij verstandig dat pensioenorganisaties vanuit die collectieve gedachte een initiatief lanceren voor de lagere inkomensgroepen die straks onherroepelijk in de problemen gaan komen. Een soort collectief solidariteitsfonds bijvoorbeeld, waar alle pensioenorganisaties maandelijks een paar euro in stoppen per deelnemer. Op die manier stel je als pensioenorga­ nisaties een concrete daad waarmee je in de toekomst veel

16

‘Na mijn studie bedrijfskunde in Groningen heb ik eerst een tijdje gewerkt als consultant. Ik kwam voor het eerst in aanraking met pensioenen toen ik ging werken bij Interpolis. Na de fusie met Achmea ben ik bij verschil­ lende organisatieonderdelen actief geweest. Als Strategisch Marketeer hield ik mij volop bezig met het onderwerp pensioenen, zowel nationaal

problemen kunt voorkomen. Dit is zomaar een wild idee; bij pensioenorganisaties lopen veel knappe financiële experts rond die dat veel beter kunnen becijferen dan ik. Maar ik ben ervan overtuigd dat wanneer je zo’n soort collectieve daad stelt, dat goed is voor de reputatie van de sector.’

Gezamenlijk initiatief

‘Je kunt vertrouwen natuurlijk proberen terug te winnen door allemaal fantastische codes uit te vaardigen, mission statements op te stellen of een mooie advertentiecampagne te lanceren. Maar alleen woorden zijn niet genoeg. Er moet een daad gesteld worden. Aangezien pensioenorganisaties voortkomen uit een soort nutsfunctie is het ook helemaal geen vreemde gedachte om een solidariteitsfonds op te zetten. Zo’n plan staat of valt natuur­ lijk wel met het feit dat alle pensioenorganisaties moeten mee­doen. Het moet een gezamenlijk initiatief zijn. Op die manier kun je je ook onderscheiden van de commerciële partijen die er alleen maar op uit zijn om hun marktaandeel te vergroten.’

Een vacature van Blue Sky Group?

‘Op het moment dat ik op de vacature reageerde, wist ik niet bij welke pensioenuitvoerder ik solliciteerde. Ik wist alleen dat de functieomschrijving helemaal aansloot bij mijn ambities. Het was een ano­ nieme vacature, maar dat bleek dus Blue Sky Group te zijn!’

Kende je Blue Sky Group al?

‘Omdat ik al enige tijd in de pensioenwereld werkte, kende ik Blue Sky Group wel van naam, maar ik kende verder geen mensen hier. Dat zeg ik expres omdat ik vind dat juist de mensen bij Blue Sky Group het verschil maken. Bij mijn eerste sollicitatiegesprek kreeg ik meteen een goed gevoel over de sfeer en de manier

‘in de breedste zin van het woord: Ik houd me bezig met marketing

van strategie tot het uitzoeken van de relatiegeschenken

Pensioencommunicatie

‘Een gezamenlijk initiatief betekent natuurlijk niet dat pensioen­ organisaties zich niet meer individueel moeten onderscheiden. De band die je als fonds met je deelnemers opbouwt, is van wezenlijk belang. De relatie die pensioenorganisaties hebben met hun deelnemers, is altijd een beetje merkwaardig geweest. Deelnemers betalen premie zonder dat ze er zelf erg in hebben omdat het automatisch op hun salaris wordt ingehouden. Een band opbouwen is dan best lastig. Belangrijk is om te laten zien waar je voor staat als pensioenorganisatie. Dat doe je niet door de ander vliegen af te vangen, maar door uit te gaan van je eigen kracht en waarden.’

als internationaal. Dit was vaak in de rol van adviseur of stafmedewerker. Mijn ambities reikten echter verder en zo stuitte ik op een vacature van een pensioenuitvoerder in de regio Amsterdam.’

....



’

waarop hier met elkaar wordt omgegaan. Ik werd met ontzettend veel enthousiasme ontvangen en voelde me direct welkom. Omdat ook de inhoud van de functie en de ambities van Blue Sky Group mij

aanspraken, was de deal binnen een maand beklon­ ken.’

Wat is precies jouw rol bij Blue Sky Group?

‘Als Marketing Manager ben ik verantwoordelijk voor marke­ ting in de breedste zin van het woord. Van strategie tot het uitzoeken van de relatiege­ schenken. Bij mijn aanstelling heb ik een duidelijke opdracht meegekregen. Uit onderzoek is namelijk gebleken dat we te weinig bekend zijn in de markt. De partijen die ons echter wél kennen, waarderen ons als de allerbeste pensioen­ uitvoerder van Nederland. Ik moet ervoor zorgen dat dat goede nieuws verspreid wordt.’

Wat maakt Blue Sky Group anders dan andere pensioenuitvoerders?

‘Zoals ik hier ontvangen ben, zo gaat Blue Sky Group ook met zijn klanten om. Die betrokkenheid is hier heel normaal. We willen het allemaal zo goed mogelijk doen voor de klant. Wat ook kenmerkend is voor Blue Sky Group, is onze persoonlijke benadering. De mensen die onze klanten te woord staan, zijn ook betrokken bij de uitvoering en weten dus precies waar ze over praten. Niet het proces, maar de klant staat centraal: dat is een heel bewuste keuze.’

Welke ambities heeft Blue Sky Group?

‘We willen meer bekendheid verwerven bij potentiële klanten en op die manier beheerst groeien. Vooral omdat we dan een bredere basis creëren om onze dienstverlening kwalitatief uit te breiden. Als we groter worden, kunnen we meer specialisten in huis halen die elkaar op hun beurt weer naar een hoger niveau kunnen tillen. Daarnaast willen we ons ook meer manifesteren als adviseur voor pensioenfond­ sen.’

Biedt de huidige markt daar kansen voor?

‘Je ziet dat het aantal pen­ sioenuitvoerders groeit terwijl het aantal pensioenfondsen afneemt. Dat is niet zo gunstig als je nieuwe klanten wilt binnenhalen, zou je zeggen. Juist omdat pensioenen nu onder een vergrootglas liggen, zullen pensioenfondsbestuur­ ders kritischer naar hun uitvoering gaan kijken. Daar liggen kansen voor ons als pensioenuitvoerder, maar ook als adviseur. Veel pen­ sioenfondsen vragen zich af of ze nog toekomst hebben. Wij willen ook meedenken in de te varen koers van een fonds. Op dit moment zie ik zeker mogelijkheden om onze adviesrol uit te bouwen.’

....



17

Leergeld Wat kunnen particuliere beleggers leren van institutionele beleggers? Het antwoord is eenvoudiger dan de vraag doet vermoeden. De belangrijkste les die particulieren van instituten kunnen leren, is namelijk hoe het niet moet. Omgekeerd stellen institutionele beleggers zich dezelfde vraag. Moeten instituten niet, net als particuliere beleggers dat doen, vaker gebruikmaken van gezond verstand? gezond verstand Een belangrijk thema dat speelt bij pensioenfondsen, is de vraag of er per se een bepaald rendement behaald moet worden. Daarbij rekening houdend met de drie elementen van de pensioendriehoek: ambitie, kosten en risico. Zodra er gesleuteld wordt aan een van deze drie elementen, dan heeft dat onherroepelijk gevolgen voor de andere twee. Veel pensioenfondsen waren de afgelopen jaren sterk gericht op het bereiken van hoge rendementen. Impliciet werden zo grote risico’s geaccepteerd. Dat is wel gebleken uit het onderzoek van De Nederlandsche Bank (DNB) en de brieven die hierover aan de pensioenfondsen zijn verstuurd. Misschien is hier wel een parallel te trekken met aanbieders van sommige financiële producten die particulieren gouden bergen beloofden. Ze worden namelijk alleen gerealiseerd als alles goed gaat.

De lange termijn

Een andere moeilijkheid voor zowel pensioenfondsen als particulieren is de lange termijn. Generaties beleggers zijn opgevoed met gemiddelde verwachtingen,

18

standaarddeviaties en mean reversion. Maar wachten op de ‘lange termijn’ kan lang duren en zonder korte termijn komt er helemaal geen lange termijn. Die focus op louter de ’lange termijn’ is lang aan de orde van de dag geweest bij verschillende pensioenfondsen. Het geloof in mean reversions is gebaseerd op het geloof dat alles op de lange termijn weer goed komt. Begin 2010 betitelt professor Frijns in een analyse echter dat pensioenfondsen ‘ageing giants’ zijn, die bij grote schokken op de financiële markten kunnen veran­ deren in ‘sinking giants’. Als er namelijk voor een langere periode ingeteerd wordt op het vermogen, dan is er soms helemaal geen lange termijn. Onttrekken aan vermogen betekent vaak het steeds sneller verkleinen ervan, omdat over het resterende vermogen een steeds hoger rendement gemaakt moet worden om de solvabiliteit op peil te houden. Dit gegeven is soms moeilijk te bevatten voor particu­ lieren, maar ook voor pensioenfondsen. Vergrijsde fondsen die veel uitbetalen aan pensioenen en relatief weinig premies ontvangen, kunnen daar snel mee te maken krijgen.

Aantrekkingskracht complexe producten

op ALM-scenario’s. Feitelijk had men zo de ogen gesloten voor de meest extreme scenario’s. Dat is niet veel anders dan de teleurstelling van vele particulieren over beleggingshypotheken of lijfrente­polissen. Pensioenfondsen hebben lering getrok­ ken uit de crisis. Ook al is de kans op een bepaalde uitkomst erg klein, er wordt rekening gehouden met wat er zou kunnen gebeuren. Als dat onacceptabel is, moet daar iets op verzonnen worden. Want inmiddels is duidelijk dat een heel kleine kans grote gevolgen kan hebben. Dit betekent bijvoorbeeld dat particulie­ ren niet alleen prachtige of gemiddelde rendementsperspectieven voorgerekend moeten krijgen, maar dat ze ook op de hoogte gesteld moeten worden van de slechts denkbare scenario’s. Particulieren moeten vervolgens afwegen of de gevol­ gen acceptabel zijn. Moet alleen de boot worden verkocht of nog meer? Opvallend is dat de meeste particulieren hun huis wél als vanzelfsprekend hebben ver­ zekerd tegen brand. Daar kunnen pensioenfondsen op hun beurt weer iets van leren, want de meeste fondsen hebben zoiets niet of te laat geregeld.

Een wijze les die eigenlijk iedereen ter harte zou moeten nemen, is: niet begrij­ pen, niet doen! Veel pensioenfondsen hebben belegd in producten die men niet begreep. Dat kon leiden tot een opeensta­ peling van risico’s. Ook particulieren beleggen graag in complexe producten. Op de een of andere manier hebben deze producten een grote aantrekkingskracht op beleggers. Ze lijken geavanceerd en particulieren schaffen deze producten aan om voorop te lopen. Het risico lijkt daarbij een ondergeschikte rol te spelen. Maar vaak is dit soort producten niet bestand tegen extreme omstandigheden. Nadere bestudering van de kleine lettertjes leert dat de garanties alleen gelden voor de eerste tien procent van de deconfitures in de portefeuille.

Kleine kans, grote gevolgen

De financiële crisis heeft ons geleerd dat er wel degelijk rekening gehouden moet worden met extreme situaties. Het is voor pensioenfondsen niet verstan­ dig gebleken om volledig blind te varen



Tegenpartijrisico

Dan nog iets over een bijzondere categorie risico’s. Waar pensioenfondsen vaak werken met een groot aantal ‘tegenpar­ tijen’, zijn particuliere beleggers te vaak afhankelijk van één partij. IceSavespaarders zijn een treffend voorbeeld van tegenpartijrisico. Dit tegenpartijrisico is misschien wel een van de belangrijkste lessen van de kredietcrisis. Van sommige partijen kregen we opeens geen correcte waarderingen meer door. Bij sommige banken werden de condities, op bijvoor­ beeld valutatransacties, prohibitief. Het is een gevaar voor particuliere beleggers als ze heel erg afhankelijk zijn van het functioneren van een instelling.

Best practice?

Dan nog het thema: best practice. Daar kunnen we kort over zijn, want best practice bestaat niet! In elk geval niet bij pensioenfondsen. Voor pensioenfondsen is er niet één beste manier om beleg­ gingsbeleid te maken en uit te voeren. Geen enkele strategie is immers tegen alles bestand. Wanneer alle bovenstaande thema’s in ogenschouw worden genomen,

dringt zich de vraag op wat particulieren van pensioenfondsen kunnen leren. Een ALM-analyse voor particulieren is een idee. En dan niet alleen aan de hand van hoe het rendement gemaximaliseerd kan worden, maar ook door de tijd te nemen om na te gaan wat de niet-acceptabele uitkomsten zijn. Op die manier worden mensen bewust gemaakt van de risico’s. Tot slot het risico van inflatie. Voor pensioenfondsen is dit een van de grootste risico’s. Veel vermogen wordt dan ook belegd in inflatiegecorrigeerde obligaties (ILB’s). Het is een interessante vraag hoe een product dat beschermt tegen inflatie, er voor particulieren uit zou kunnen zien.

....

Dit artikel is een bewerking van de lezing van Toine van der Stee (Algemeen directeur Blue Sky Group) bij Robeco Visie in januari 2011.



19

Richtlijnen governance: vijf jaar later

pensioenbestuur

Gooi geen oude principes overboord voordat je nieuwe hebt…

Wat doet u na uw pensioen? Erik Voorhoeve Ik blijf in ieder geval vrij lang doorwerken. Gaandeweg wil ik er dingen naast gaan doen, misschien in de pensioensector, bijvoorbeeld een visitatiecommissie. Er ligt ook nog een opgeschorte geschiedenis­­studie, die ik graag weer wil oppakken. Verder doe ik nu al vrijwil­ligers­werk. Daar komt dan iets meer tijd voor vrij. Ook staan er nog wat reizen op de verlanglijst, bijvoor­beeld naar Nieuw Zeeland.

2005-2006

2007

2008 - 2009

2009 - 2010

2011

Sector stelt principes goed pensioenfondsbestuur op

Principes worden verankerd in de pensioenwet

Verantwoordings- en toezichtsorganen worden ingericht

Evaluatie principes voor goed pensioenfondsbestuur

Beleidsregel deskundigheid DNB/AFM

Onderzoek Commissie Beleggingsbeleid en risicomanagement

Pensioenkoepels stellen plan van aanpak deskundigheidsbevordering op



Voorontwerp van wet besturing pensioenfondsen

Of was de uitdrukking nou toch anders? Het is alweer vijf jaar geleden dat de principes voor goed pensioenfondsbestuur werden opgesteld. Sindsdien is er enorm veel over governance gepraat. Maar wat is er eigenlijk van terecht gekomen? En zijn de richtlijnen van toen nog bruikbaar? We vragen het aan Erik Voorhoeve. ‘In theorie zitten de principes voor goed pensioenfondsbestuur goed in elkaar, met duidelijke scheiding tussen de verschil­ lende verantwoordelijkheden. Pensioen­ fondsen hebben in een relatief korte tijd ook serieus invulling aan het geheel gege­ ven, maar in de praktijk is de kerstboom erg zwaar opgetuigd. Bedoeling was om de kwaliteit van het pensioenfondsbe­ stuur structureel en controleerbaar te verbeteren. Inmiddels staat het stelsel alweer ter discussie. Minister Kamp is van plan om voor de zomer een wets­ voorstel over besturing van pensioen­ fondsen in te dienen. De discussie gaat onder andere over het terugbrengen van het aantal organen. In de nieuwe plannen wordt ook ingezet op aanscherping van het interne toezicht. Oneigenlijk vind ik dat de financiële crisis wordt gebruikt om aan te tonen dat het huidige interne toezicht onvoldoende is. Toen de financi­ ële crisis losbarstte, was de nieuwe governance net uit te steigers.

20

Het systeem heeft zich gewoon nog niet kunnen bewijzen voordat de crisis de hele boel op zijn kop zette. Ik zou het beter vinden als het huidige interne toezicht tijd krijgt om zich te bewijzen. Verder is professionalisering een heel belangrijk issue geworden. Pensioenfond­ sen voeren de pensioenregeling uit die werkgevers en werknemers afspreken. In het verleden konden fondsen meer volgend zijn en zich vooral richten op een solide beheer van de middelen en goede uitvoering van de regeling. De wereld is echter veranderd en pensioenfondsen worden direct aangesproken door hun omgeving. Hierdoor moeten besturen meer dan ooit vooruit kijken, actief inspelen op ontwikkelingen in de markt en actief communiceren over resultaten en risico’s. Dit stelt hogere eisen aan een bestuur. Het is niet altijd duidelijk wat met een professioneel bestuur bedoeld wordt. De overheid lijkt voorkeur te hebben voor

Erik Voorhoeve is Hoofd Bestuursen bedrijfsondersteuning bij Blue Sky Group

een meer bedrijfsmatige aanpak met een professionele bestuurskern, die van het besturen ook echt een dagtaak maakt. Een soort Raad van Toezicht, waarin de sociale partners vertegenwoordigd zijn, houdt dan een stevige vinger aan de pols.

‘Die binding met de

verantwoordelijk voor de koopkracht en de welvaart van hun collega’s. Die binding met de doelgroep is de slagader van ons stelsel. Dat maakt dat deelnemers vertrouwen hebben in hun eigen pen­ sioenfonds. Daar moet ruimte voor blijven. Ik ben dan ook blij dat in de voorstellen van de minister het paritaire model als mogelijkheid wordt gehandhaafd.

Sociaal versus zakelijk

Zo’n bedrijfsmodel zou kunnen werken, maar lijkt me niet zaligmakend. In andere sectoren hebben we kunnen zien dat een bedrijfsmodel ook kan falen. Zie de recente gebeurtenissen in de bancaire sector. Denk verder aan de negatieve publiciteit bij bijvoorbeeld woningcorporaties over salarissen en bonussen van bestuurders en verkeerde investeringen. Op een dergelijke ‘profes­ sionaliteit’ zit de pensioenwereld niet te wachten.

doelgroep is de slag­ ader van ons stelsel

’

Talenten uit eigen tuin

Volgens mij is het heel goed mogelijk om de gewenste professionalisering groten­ deels van binnen uit te organiseren. Er lopen bij ondernemingen voldoende mensen rond die aan de eisen kunnen voldoen en die de juiste instelling hebben. Als die tijd krijgen om zich op besturen te richten en ruimte krijgen om zich te ontwikkelen, dan hebben we daar prima bestuurders aan. Zo kan zich ook een beroepsbestuur ontwikkelen, dat tevens een sterke binding met de belanghebben­ den heeft.

Voordeel van het huidige (paritaire) model is juist de grote betrokkenheid van de belanghebbenden. Bestuursleden zijn



Voor de verbonden onderneming kan dit ook een interessante optie zijn omdat werknemers zich op een ander terrein kunnen ontwikkelen. Een onderneming zou wat mij betreft het besturen van een pensioenfonds onderdeel van haar ontwikkelingsprogramma moeten maken. Een aantal jaren pensioenfonds­ bestuur zou een asset op je CV moeten zijn in plaats van iets wat (te) veel tijd van de baas kost.

....



21

Een blijvend punt van aandacht is de informatievoorziening over alle uitvoeringskosten richting deelnemersraden en verantwoordingsorganen: wat zijn de kosten en blijven ze binnen de afgesproken kaders? Extra uitvoeringskosten vloeien voort uit voortgaande regelgeving en verplichtingen die worden opgelegd door de overheid en de toezichthouders. Belangrijk is dat pensioenfondsen geen winstoogmerk en geen aandeelhouders hebben. Ze werken op basis van solidariteit en collectiviteit en dat levert uiteindelijk per ingelegde euro meer pensioen op.

Inloopmiddag: tijd om bij te praten!

Bron: Reactie Pensioenfederatie op AFM-rapport inzake kosten pensioenfondsen Dinsdag 12 april 2011 ( www.pensioenfederatie.nl)

Op 31 maart hield Blue Sky Group weer een ‘inloopmiddag’ voor bestuursleden van klantenfondsen en andere relaties. Met deze open bijeenkomsten willen wij onze relaties op een laagdrempelige manier betrekken bij belangrijke ontwikkelingen op ons vakgebied. En de middagen zijn meteen een mooie gelegenheid om iedereen weer eens persoonlijk te spreken!

Toezichthouder AFM rekent in het gisteren verschenen rapport voor dat een besparing van de kosten van 1%-punt over de lange termijn een toename geeft van het hele pensioenvermogen van 30%. Een pensioen van euro 1000 per maand zou dan stijgen naar euro 1300 per maand. Het strengere toezicht van de Nederlandsche Bank (DNB) betekent dat kleinere fondsen veel kosten moeten maken om aan de eisen te voldoen.

Guus Boender licht pensioenakkoord toe

Bron: Het Financieele Dagblad, 13-04-2011 Klein pensioen is duur

uit de media

Als de ppi tot forse prijsconcurrentie leidt, worden pensioenregelingen goedkoper

bijpraten en netwerken

Over de kosten van pensioenfondsen

Deze keer hield Guus Boender een boeiend betoog met als thema: ‘Een nieuwe generatie pensioenregelingen?’ Dit onderwerp was eerder gekozen naar aanleiding van de onderhandelingen tussen de centrale werkgevers- en werknemersorganisaties over een nieuw pensioenakkoord. Op 31 maart was dit akkoord nog niet bereikt. In een kort welkomstwoord refereerde Toine van der Stee aan de pensioenfondsen die zelf al maatregelen nemen om de pensioen­ regeling toekomstbestendig te maken, centraal akkoord of niet.

Door onzichtbare kosten van pensioenfondsen ontvangen deelnemers minder pensioen. Bron: NOS radio op 12 april 2011

Pensioenfondsen en politiek Den Haag zijn in aanvaring gekomen over het rapporteren van de kosten van pensioenbeleggingen. Een ruime Kamermeerderheid van VVD, PvdA, CDA en PVV wil dat de fondsen toezeggen hun deelnemers op het jaarlijkse universeel pensioenoverzicht ´upo´ te informeren over de kosten die ze kwijt ze zijn voor administratie en voor de beleggingskosten. Wanneer de pensioenfondsen weigeren, dreigt de politiek de transparantie wettelijk af te dwingen. De fondsen voelen hier niet voor omdat het upo dan nog ingewikkelder wordt, aldus de pensioen­ federatie.

Boender zette nog even kort de aanleiding voor het nieuwe pensioenakkoord uiteen. Het bestaande systeem is onvoldoende opgewassen tegen de ontwikkelingen op de pensioenmarkt: de stijgende levens­ verwachting, de beweeglijkheid van financiële markten en lagere beleggings­ rendementen. Ook de ‘rijping’ van pensioenfondsen speelt een rol. Een rijp pensioenfonds heeft door vergrijzing en ‘ontgroening’ relatief veel pensioen­ gerechtigden. Extra premieheffing heeft dan weinig effect. Dit heet het ‘botte premiestuur’. Andere ontwikkelingen die een nieuw pensioenakkoord wenselijk maken zijn: de druk op collectiviteit en solidariteit, (soms) een gebrek aan duidelijke maatregelen bij tegenspoed en de zogeheten ‘beleggingenspagaat’.

Bron: Het Financieele Dagblad, 13-04-2011 Twist over dure pensioenen

Na jaren van sterk oplopende regel­geving is het nu tijd voor vereenvou­diging, deregulering en snoeien in overtollige regels. Tegelijkertijd is het aan de pensioen- en verzekeringssector om samen snel werk te maken van het standaardiseren van ingewikkelde, en daardoor vaak te dure, regelingen. Bron: FD Selections, donderdag 6 mei 2010 - door Wim Koeleman en Ewoud Stam van PWC -

22

Guus Boender is hoogleraar Asset Liability Management (ALM) aan de VU in Amsterdam, oprichter en CEO van Ortec Finance (specialisten in ALM, risicomanagement en rendement).



Dit laatste is de frictie tussen de nominale dekkingsgraad en de ‘onmiddellijke’ maatregelen die nodig zijn op grond van de herstelplannen. Dit geeft een desas­ treus schokeffect bij dalende dekkings­ graden die op dagbasis worden berekend. De pijlers onder het pensioenakkoord zijn: kosten, ambitie en risico. Boender werkte deze pijlers uit aan de hand van de begrippen ‘nominaal/reëel’, ‘hard/zacht’ en ‘open/gesloten’. • Bij het eerste begrip hoort de vraag of we in het nieuwe pensioenakkoord de nominale of de reële aanspraken als basis nemen. Het huidige financieel toetsingskader (FTK) gaat uit van nominaal, dat wil zeggen zonder inflatie. • De begrippen hard en zacht wijzen op de vraag: ‘Kun je er altijd op rekenen dat je pensioen in stand blijft? Of beweegt de hoogte van je (zachte) aanspraken mee met de beleggings­ rendementen?’ Deze ‘hardheid’ heeft vanzelfsprekend een prijs. • Bij een ‘open’ pensioencontract zijn buffers nodig om schokken in rende­ menten op te vangen. Bij een ‘gesloten’ pensioencontract zijn er geen buffers en wordt elke euro tekort of overschot verrekend op basis van gemaakte afspraken.

Over de juiste aanpak en combinatie van deze begrippen in verband met kosten, ambities en risico’s, werd op 31 maart nog druk onderhandeld. In 2010 is er al een eerste pensioenak­ koord gesloten. Daarin stond onder meer dat de premiekosten niet verder mogen stijgen. Dit betekent meer risico nemen óf genoegen nemen met een lager pensioen. Beide liggen uiteraard heel gevoelig bij de betrokken partijen. Maar er zijn ook andere bezwaren gerezen. De landsadvo­ caat heeft geschreven dat het ‘zachter maken’ van alle oude pensioenrechten onder een nieuw stelsel tot grote juridi­ sche problemen zal leiden. Boender besloot zijn betoog met een voorlopige conclusie. De pensioensector zal alle beleidsinstrumenten nodig hebben, maar moet deze met mate inzetten. Dit vergt een forse investering in de communicatie naar alle betrokken partijen. Tijdens de gezellige borrel werd er nog druk over alle opties en consequenties nagepraat.

....



23

Blauw heeft heel veel betekenissen, maar staat wat Blue Sky Group betreft voor e­ nergie. Ook in de lucht. De lucht is blauw omdat de stofdeeltjes en de moleculen van de damp­kring de blauwe straling weerkaatsen zodat die wordt verstrooid. Dat gebeurt alleen met het blauwe licht: de stralen met de kortste golflengte en de hoogste energie.

rampenplan

economische gevolgen

staatsschuld

4-ogen principe

countervailing power

integriteit adviesrol vertrouwen

schade

standaarddeviatie pensioenplicht

prijsevenwicht

weblog

kansen

tegenpartijrisico Blue Sky Group



Postbus 123 1180 AC Amstelveen T (020) 426 62 66 T (020) 426 63 88 E [email protected]

www.blueskygroup.nl