47 Voeding en kanker
47 Voeding en kanker A. van Stijgeren-Luthart
Inleiding Menigeen die kanker heeft (gehad), vraagt zich wel eens af of verandering van eetgewoonten nodig is. Ook kunnen vragen opkomen over het verband tussen voeding en het ontstaan van kanker. Iedereen weet dat goed eten, vooral tijdens ziekte, belangrijk is. Goede voeding levert een bijdrage aan het op peil houden van de conditie. Wie ten gevolge van een behandeling of de ziekte zelf moeite met eten heeft, wil wellicht weten wat hij of zij het best kan gebruiken. In dit hoofdstuk worden de verschillende facetten van voeding en kanker besproken.
Voeding en het ontstaan van kanker Uit wetenschappelijk onderzoek is bekend dat voeding en het ontstaan van een aantal soorten kanker verband met elkaar kunnen houden. Bij elke vorm van kanker bestaan er weer andere relaties met de voeding. Er zijn stoffen in de voeding bekend die een beschermend effect hebben. Daarentegen is het van andere stoffen bekend dat ze het risico op het krijgen van een bepaalde vorm van kanker kunnen vergroten. Behalve voeding zijn er nog veel andere, deels bekende, factoren die een rol kunnen spelen bij het krijgen van kanker. Bij multipel myeloom en de ziekte van Waldenström is nog nooit een verband met voeding aangetoond. Voor zover bekend heeft voeding geen stimulerende of remmende invloed op het ontstaan ervan. Wetenschappelijk onderzoek heeft evenmin aannemelijk gemaakt dat een bepaald eetpatroon of dieet een eenmaal ontstaan kankerproces gunstig kan beïnvloeden. Soms kiezen mensen er toch voor om alternatieve voeding te gebruiken omdat dit steun kan bieden. Daar is meestal geen bezwaar tegen. Maar overleg altijd met uw arts en diëtist wanneer u alternatieve voeding overweegt. Voeding en behandeling Een behandeling kan veel van uw lichaam vergen. Vaak zijn extra energie, vocht en voedingsstoffen nodig om uw voedingstoestand op peil te houden. In een goede voedingstoestand kunt u de behandeling doorgaans beter aan en heeft u minder kans op complicaties. U kunt zelf met behulp van een checklist op een eenvoudige en snelle manier een (risico op een) slechtere voedingstoestand vaststellen:
140
Ja Nee
Heeft u moeite om voldoende te drinken (ten minste 1,5 liter per dag)?
Gebruikt u regelmatig minder dan de aanbevolen hoeveelheden (zie tabel)?
47 Voeding en kanker
Is uw gewicht meer dan 3 kilo in 1 maand of 6 kilo in 6 maanden afgenomen?
Als u een van deze vragen met ‘ja’ beantwoordt, of wanneer u vragen heeft, is dat een reden om met uw arts of verpleegkundige over voeding te gaan praten. Om uw gewicht en conditie op peil te houden, heeft u voldoende energie, vocht en voedingsstoffen nodig. Zie onderstaand schema: Mensen met kanker hebben dagelijks ten minste nodig: Brood Kaas Vleeswaren, beleg Melk, melkproducten Fruit Vlees, vis, gevogelte, ei, vegetarische vervangers Aardappelen, pasta, rijst, peulvruchten Groenten Boter, margarine, halvarine, olie Vocht
3 tot 4 sneden 2 plakken of 40 gram 2 plakken of 30 gram 3 bekers/schaaltjes 2 porties 100 gram 3 stuks/opscheplepels 3 opscheplepels 30 gram of 30 ml minimaal 1,5 liter (65 jaar en ouder 1,7 liter)
Probeer tijdens en in de periode na de behandeling extra van de aanbevolen hoeveelheden te eten. Zoete en hartige versnaperingen zijn welkome aanvullingen op de dagelijkse voeding en zorgen voor variatie. Extra vocht is nodig als er te veel calcium (kalk) of M-proteïne (paraproteïne) in de urine voorkomt. Het M-proteïne kan namelijk de nierfunctie verstoren. Om dit zo veel mogelijk te voorkomen, is het belangrijk om voldoende te drinken: minimaal twee liter per dag. Door afbraak van botweefsel komt er te veel calcium in het bloed en de nieren. Ook bij een te hoog calciumgehalte van het bloed is twee liter drinkvocht nodig. Ten onrechte wordt wel eens gezegd kalkrijke voedingsmiddelen zoals melk niet meer te gebruiken. Dat is echter niet nodig. Vermindering van de calcium in de voeding verlaagt het calciumgehalte van het bloed niet. Het is juist belangrijk om wel melkproducten te gebruiken. Die leveren namelijk veel energie en eiwitten.
141
47 Voeding en kanker
Overgewicht De energie die u nodig heeft, hangt af van gewicht, lengte, leeftijd, activiteiten en gezondheidstoestand. Deze verschillen per persoon. Daarom is het onmogelijk in z’n algemeenheid een maatstaf aan te reiken. Wie door ziekte minder in beweging is, moet de voeding aanpassen aan de nieuwe behoefte. Meer eten dan het lichaam verbruikt, leidt tot overgewicht; omgekeerd, te weinig eten veroorzaakt ondergewicht. Bij ziekte kan het uiterlijk een belangrijke rol gaan spelen. Pijn en minder goed kunnen bewegen worden ook wel eens in verband gebracht met overgewicht. Afvallen lijkt dan een logische consequentie. Het resultaat is echter sterk individueel bepaald. Het moeilijkste van een dieet is het volhouden. Bedenk dat bijvoorbeeld vijf kilo afvallen veel inspanning kan vergen, terwijl het resultaat wellicht tegenvalt. Weeg u in ieder geval niet vaker dan één keer per week. Wie overweegt te gaan lijnen, doet er goed aan voor- en nadelen duidelijk af te wegen en erover te praten met behandelend arts en/of diëtist. Speciale voedingsstoffen Over het algemeen is het niet nodig extra vitamines of mineralen te gebruiken. Als u voldoende eet, levert een goede en gevarieerde voeding voldoende van deze stoffen. Het lichaam beschikt bovendien over een voorraad, waardoor een korte periode van slecht eten geen probleem hoeft te zijn. Kunt u echter een langere tijd onvoldoende of eenzijdig eten, dan is het nodig vitamines en mineralen aan te vullen. Raadpleeg uw arts of diëtist. Het uit eigener beweging slikken van vitamines en andere preparaten is niet aan te bevelen. Grote hoeveelheden (hoge doseringen) van bepaalde vitamines kunnen zelfs schadelijk zijn! Op de verpakking of in de bijsluiter moet zijn aangegeven hoeveel vitamines het product bevat, hoeveel procent dat is van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) en wat de aanbevolen dosering is. Het gebruik van een multivitamine of mineralenpreparaat met een lage dosering tot 100 procent van de ADH is over het algemeen veilig te gebruiken. Vraag uw arts of diëtist om advies. Meld hem of haar ook het gebruik. Een andere stof die veel in de belangstelling staat, is EPA: een vetzuur dat voorkomt in vette vis. Het gebruik van EPA zou er voor kunnen zorgen dat er minder ongewenst gewichtsverlies optreedt en dat de spiermassa beter behouden blijft. Verschillende bedrijven hebben drinkvoedingen met EPA op de markt gebracht. Er zijn ook visoliecapsules met EPA. Er zijn vrij veel capsules per dag nodig om de gewenste hoeveelheid binnen te krijgen, hetgeen kan leiden tot boeren, winderigheid en een visachtige smaak in de mond. Tot dusver is EPA vooral bij dieren onderzocht. De resultaten uit onderzoek bij mensen zijn (nog) niet overtuigend. Bovendien is het nog onvoldoende bekend welke effect EPA heeft op de behandeling. Daarom wordt voeding met deze stof nog niet algemeen voorgeschreven. Aangepaste voeding Sommige mensen krijgen door hun behandeling problemen met eten. Meestal is dat tijdelijk. De meest voorkomende klachten met eten bij kanker zijn een slechte eetlust met vermagering, afkeer van vlees of de gehele warme maaltijd en veranderingen van reuk en smaak.
142
Tips bij afkeer van vlees - Gebraden vlees ruikt sterk en kan daardoor tegenstaan. Alternatieven zijn: plakjes koud vlees zoals rosbief, fricandeau of kip. - Vis; gerookt, gebakken of gestoofd. - Een eigerecht zoals een omelet of roerei. - Een kaasgerecht, bijvoorbeeld een kaassausje of geraspte kaas over de groente of door de aardappelpuree. - Peulvruchten zoals bruine bonen en capucijners. - Vegetarische vleesvervangers, soja, noten. - Vlees-, vis-, kip- of eiragout.
47 Voeding en kanker
Tips bij slechte eetlust met ongewenste vermagering - Verdeel de voeding over de hele dag; gebruik veel kleine maaltijden en neem tussendoor iets extra’s. Kies voedingsmiddelen die veel energie (vet en suiker) bevatten, zoals volle melk(producten), volvette kaas, cake, koek, pudding en roomijs. - Gebruik liever niet zo veel voedingsmiddelen die snel een vol gevoel geven en weinig energie leveren zoals rauwkost, fruit en volkorenbrood. Gebruik liever gekookte groente (met boter), vruchtensap en lichter brood met veel boter en beleg.
Tips bij afkeer van de warme maaltijd Soms staat de hele warme maaltijd tegen. Laat die dan (tijdelijk) achterwege en probeer iets anders. Koude, friszure gerechten vallen meestal beter in de smaak: - Een maaltijdsalade, bijvoorbeeld huzaren- of zalmsalade. - Een stukje hartige taart of pizza. - Een broodmaaltijd met ei, vleeswaren of een haring en bijvoorbeeld een tomaat of een glas vruchtensap. Tips bij verandering van smaak en reuk Vertrouw niet op uw geheugen als u bedenkt wat u lekker vindt: eten kan anders smaken en ruiken dan u gewend bent. - Probeer veel verschillende producten uit. Bedenk dat uw eetlust en smaakvoorkeur per dag kunnen wisselen. - Laat gerechten en producten achterwege waaraan u een hekel hebt gekregen. - Een vieze smaak in de mond ontstaat soms door te weinig drinken. - Voeding die een sterke smaak heeft, kan soms de vieze smaak even wegnemen. Nog vragen? De diëtist kan een aan de persoon aangepast advies geven, waarbij rekening wordt gehouden met de ziektetoestand, individuele wensen en mogelijkheden. Aan elk ziekenhuis zijn een of meer diëtisten verbonden. Er zijn ook diëtisten werkzaam bij de thuiszorg of in een praktijk. Een consult wordt volledig vergoed door de ziektekostenverzekeraar. Vraag wel eerst een verwijsbrief aan de (huis)arts. Voor meer informatie over voeding en kanker: - Brochures van KWF/Nederlandse Kankerbestrijding: Voeding bij kanker, Aanvullende of alternatieve behandelingen bij kanker, Gezond eten, minder kans op kanker (over de rol van voeding bij het ontstaan van kanker).
143
47 Voeding en kanker 144
- - - - -
Voedingsgids voor mensen met kanker; boek met informatie over voeding bij kanker Algemene informatie over gezonde voeding: www.voedingscentrum.nl. Op zoek naar een diëtist in de buurt: www.nvdiëtist.nl. Voor vragen over vitamines: www.vitamine-info.nl. Hulpmiddel bij het beoordelen en samenstellen van voeding: www.dieetinzicht.nl.
