•4-
Wki
Toelichting maatwerk Woningen Gemeente Bloemendaal
Bezoekdatum
najaar 2008
Complex omschrijving
Gemeentelijk woning bestand
Naam Adres Postcode en woonplaats
Gemeentebloemendaal Brouwerskolkweg 2
Contactpersoon
Mevrouw J. Glorie
tel. 023-5225703 fax .023 - 5225745
Functie Rapportage/advisering
Meijer Energie & Milieumanagement B.V. O;
Projectleider Projectmedewerker
ir R. Verweij dhrJ.W, Verhagen
tel. 070-3155715 fax 070-315 57 10
ï\ \0;
proj. nr. Meijer E&M
E 1248
Meijer Energie- & Milieumanagement BV, Laan van N.O.1.277,2593 BS Den Haag. tel: 070 - 315 5715 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze rapportage mag worden verveelvoudigd, openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Meijer Energie- & Milieumanagement BV. Het kopiëren van het materiaal, uitsluitend en alleen bestemd voor intern gebruik door de opdrachtgever en het onderzochte bedrijf is, mits met bronvermelding, toegestaan.
Inhoudsopgave 1 2
INLEIDING MOGELIJKE MAATREGELEN
2.1 2.2
Uitgangspunten Pilot bij twee woningen 2.Z.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6 2.2.7 2.2. S
2.3 3
5 6
6 6
HR-cv-ketel HRe-ketel Kierdichting Spouwmuurisolatie Voorzetwand met isolatie Dakisolatie PV-panelen cv-feiding door onverwarmde ruimten
Bloemendaaivariant
CONCLUSIES EEN AANBEVELINGEN
Bijlage I Niet-energetische aandachtspunten Bijlage II algemene aandachtspunten bij maatregelen Bijlage III Aandachtspunten bij bouwkundige maatregelen Bijlage IV Aandachtspunten bij installatietechnische maatregelen
7 8
Maatwerk woningen Bloemendaal
INLEIDING
In opdracht van de gemeente Bloemeadaal zijn 38 woningen onderzocht die eigendom zijn van de gemeente. Deze zijn beoordeeld op hun energetische kwaliteit door middel van EPA. De EP A-methodiek (Energie Prestatie Advies) kent twee onderdelen: A. Het energieprestatiecertifcaat ("energielabel"). B. Het maatwerkadvies. Energielabel
Dit is een objectieve beoordeling van de woning die los staat van het aantal bewoners en het bewonersgedrag. Een woningeigenaar is sinds 1 januari 2008 verplicht een energielabel te overhandigen aan kopers of huurders bij een nieuw contract. Voor iedere woning is een energieprestatiecerficaat ("energielabel") gemaakt waarop de Energie-index staat en de labelaanduiding. De methode loopt van G, voor een zeer energieonzuinige woning, tot A++, voor een zeer energiezuinige woning. Maatwerkadvies
Dit richt zich op kwantificering van energiebesparende maatregelen en houdt nadrukkelijk wel rekening met het aantal bewoners en het bewonersgedrag. Per woning is een maatwerkadvies gemaakt. Van iedere woning is een apart rapport opgesteld. In deze |rappoi\zijn kosten en baten van de maatregelen vermeld. Daaruit is de terugverdientijd bepaald. In de rapporten wordt ook aangegeven wat hwet effect is van de maatreglen op e het energielabel. Bij het maatwerkadvies is gebruik gemaakt van het werkelijke energieverbruik van de woningen waar dit beschikbaar was. In andere gevallen is uitgegaan van standaardwaardes. In dit rapport worden de uitgangspunten toegelicht En worden de algemene uitkomsten beschreven. De Bijlagen I t/m IV zijn integraal onderdeel van ieder individueel rapporto». Om het volume van de verslaglegging te beperken zijn deze één keer bijgevoegd
Maatwerk woningen Bloem endaal
MOGELIJKE MAATREGELEN
In dit hoofdstuk wordt eerst een pilot bij 2 woningen beschreven. Op grond daarvan worden een aantal maatregelen afzonderlijk beschreven om ten slotte te komen tot een "Bloemendaalvariant" die voor alle woningen is uitgewerkt. 2.1
Uitgangspunten
Voor de bepaling van de terugverdientijden wordt gerekend met de variabele deel van de energieprijs. Daarbovenop is de geldende energiebelasting mee genomen. Waarde €0,35 perm 3 €0,10 per kWh 7 % pei jaar 5%
Variabele Aardgas Elektriciteit Stijging energieprijs Rente op investering
Voor de investeringen zijn de prijzen van de database van SenterNovem gehanteerd, tenzij anders vermeld is. 2.2
Pilot bij twee woningen
Bij twee woningen Zandvoorterweg 73 en Bosch en duinlaan 9A zijn vrijwel alle mogelijk maatregelen doorgerekend. Deze zijn gebruikt om een compleet beeld te geven van mogelijke maatregelen. Daaruit blijken grote energiebesparingen en forse verbeteringen van het label mogelijk zijn tot zelfs een A-label. Een verbetering tot het A-label levert ook hoge investeringskosten op. Uitgaande van een zo laag mogelijk verbruik met een terugverdientijd van maximaal 10 jaar is de "Bloemendaalvariant" ontwikkeld, deze wordt in de laatste paragraaf van dit hoofdstuk besproken. Hieronder wordt toelichting gegeven op een aantal individuele maatregelen. 2.2.1
HR-cv-ketel
In woningen waar nu een cv-ketel geplaatst is met een conventioneel of verbeterd rendement, wordt deze, in het voorstel, op een natuurlijk vervangingsmoment vervangen door de HR-ketel. Er is dan alleen gerekend met de meerkosten omdat er toch kosten gemaakt gaan worden. Met een "natuurlijk vervangingsmoment" wordt bedoeld wanneer de huidige ketel defect is, en in ieder geval vervangen moet worden. Bij woningen waar nu lokale verwarming is, wordt deze niet vervangen door een HRketel. Het rendement van de ketel is hoger dan dat van een gaskachel. Maar uit de praktijk blijkt dat het gasverbruik stijgt omdat een groter deel van de woning verwarmd wordt en de tijdsduur van verwarmen meestal veranderd. Bij woning waar nog geen centrale verwarming aanwezig is, zijn er extra kosten voor het plaatsen van radiatoren en het leggen van leidingen. 2.2.2
HRe-ketel
In de pilot met 2 woningen is ook een berekening gemaakt voor de HRe-ketel. Deze "ketels" leveren zowel warmte als elektriciteit. Een knelpunt is de beschikbaarheid van deze ketels. De marktintroductie wordt nu verwacht eind 2009 of begin 2010. Daarom is gewerkt met een schatting van de prijs. Hiervoor is binnen de subsidieregeling "Duurzame warmte" per woning € 4000.- beschikbaar. Vanwege de geringe beschikbaarheid is de HRe-ketel niet opgenomen in de Bloemendaalvariant Het is wehoptie voor de toekomst omdat de HRe-ketel is zeer geschikt voor woningen met een fors; gasverbruik. h Maatwerk woningen Bloemendaal
U/A.
2.2.3
Kierdichting
Kierdichting is een zeer energiebesparende en kosteneffectieve maatregel die door de EPA rekenprogrammatuur niet sterk gewaardeerd wordt. Niet alleen het energieverbruik daalt, ook het comfort neemt toe. Bij uitvoering "door derden" zijn de kosten relatief hoog. Indien kierdichting wordt uitgevoerd door de bewoners zijn de kosten gering. In de aanbevelingen wordt daar een voorstel voor gedaan. 2.2.4
Spouwmuurisolatie
Wanneer het technisch mogelijk is (d.w.z. de spouwbreedte voldoende is), is dit een kosteneffectieve maatregel, die weinig overlast bezorgt aan de bewoners bij het aanbrengen. 2.2.5
Voorzetwand met isolatie
Dit is een technisch goede oplossing bij massieve muren of spouwmuren met een geringe spouwbreedte. Het is in Bloemendaal in diverse woningen al (gedeeltelijk) toegepast. De kosten hiervoor liggen hoger dan voor spouwmuurisolatie, zodat de TVT ook langer is dan die van spouwmuurisolatie. Het plaatsen van voorzetwanden geeft ook overlast voor de bewoners. Deze maatregel is niet opgenomen in de Bloemendaalvariant. 2.2.6
Dakisolatie
Dit is een kosteneffectieve maatregel, die weinig overlast bezorgt aan de bewoners bij het aanbrengen. Bij een schuin dak wordt isolatie aan de binnenkant geplaatst. Bij een plat dak wordt isolatie op het bestaande dak gelegd (zgn. omgekeerd dak). Wanneer de dakbedekking toch vervangen moet worden, kan deze onder de dakbedekking worden geplaatst, de meerkosten zijn dan beperkt. 2.2.7
PV-panelen
Wanneer op een woning PV-panelen worden geplaatst met een vermogen van minmaal 600 Watt piek, dan kan er SDE-subsidie (Stimulering Duurzame Energieproductie) ontvangen worden per geproduceerde kWh. Om de kosten-batenanalyse te maken zijn alle toekomstige opbrengsten naar heden vertaald door middel van de netto contante waarde-methode. 2.2.8
cv-leiding door onverwarmde ruimten
Het gaat hierbij om cv-leidingen onderde vloer, over onverwarmde zolders, etc. Op de onverwarmde zolders is isolatie eenvoudig aan te brengen. Bij veel woningen zijn de kruipruimten niet makkelijk bereikbaar, bijvoorbeeld doordat er parket is gelegd over het kruipluik. Dan kan isolatie alleen bij een bewonerswisseling worden uitgevoerd. 2.3
Bloemendaalvariant
Uitgangspunt van de opdrachtgever is een zo laag mogelijk energieverbruik bij een maximale terugverdientïjd van 10 jaar. Voor iedere woning zijn de volgende maatregelen vastgesteld: HR ketel op natuurlijk vervangingsmoment, er worden dan alleen meerkosten bepaald to.v. een VR-ketel, deze wordt alleen berekend voor woningen die al een cv-ketel hebben; Spouwmuurisolatie, mits een spouw met voldoende breedte aanwezig is: Dakisolatie als er nog geen isolatie aanwezig is; Kierdichting; Waar nodig en mogelijk isolatie van de cv-leiding door onverwarmde ruimten. In de rapporten staan ook de terugverdientijden van de afzonderlijke maatregelen.
Maatwerk woningen Bloemendaal
CONCLUSIES EEN AANBEVELINGEN Uit de pilot bij 2 woningen blijkt dat veel maatregelen mogelijk zijn en forse energiebesparingen gerealiseerd kunnen worden. De maatregelen met e e n kortere terugverdientijd (ongeveer 10 jaar), de zgn. Bloemendaalvariant, zijn voor alle woningen uitgewerkt Uit de onderzoeken blijkt dat met een investering, die niet h o o g is in relatie tot de waarde van de woning, gemiddeld een besparing van tientallen procenten op het energieverbruik behaald kan worden. Dit zijn maatregelen die ook een positief effect hebben op het energielabel van de woningen. Hieronder staat een tabel met de resultaten van alle woningen. Uit de tabel blijkt dat bij een aantal woningen de terugverdientijd (TVT) voor de Bloemendaal variant (veel) langer is dan 10 jaar. In de individuele rapporten voor de woningen kunnen hiervoor de verklaringen gevonden worden.
g
w
1
bc
1
,-- 14
21 27 10
15 22 23
ftlH- _ i i 26
12 24
25 16 17 20
KI Maatwerk woningen| Bloemendaal
adres Zandvoorterweg 27 Zandvoorterweg 73 gandvoorterweg 75 Hoge Duin en Daalseweg 2 Hoge duin en daalseweg 21 Saxenburgerweg 1 Blekerspad 7 Bos en Duinlaan 1 Bos en Duinlaan 9 BosenDninlaanl7 Sterreboslaan S Bos en Duinlaan 19 Sterreboslaan 19 Sterreboslaan 18 Bos en Duinlaan 5 Bos en Duinlaan 21 Sterreboslaan 21 Sterreboslaan 4 Sterreboslaan 16 Bos en Duinlaan 9a Sterreboslaan 10 Sterreboslaan 14 Dr. J. SchaepmanIaan35 Kinheimweg 19 Kinheimweg 21 Sterreboslaan 13 Vijverweg 33
is 3
1S u o
n "3 •8
plaats Aerdenhout Aerdenhout Aerdenhout
2,68 1,84 2,94 1,16 2,83 2,34
D B
Bloemendaal
3,46 1,62
D
Bloemendaal Bloemendaal Bloemendaal Bloemendaal Bloemendaal Bloemendaal Bloemendaal Bloemendaal Bloemendaal Bloemendaal Bloemendaal Bloemendaal Bloemendaal Bloemendaal Bloemendaal Bloemendaal Bloemendaal Bloemendaal Bloemendaal Bloemendaal Bloemendaal Bloemendaal I Bloemendaal
G
10
3,22 2,78 3,78 2,25 3,28 2,49
3,90 2,12 3,23 1,65
O
G
3,09 2,06 2,16 1,62 2,22 1,67 2,88 1,58 3,00
11 30
18 10 D
12 12 12
D
13
D D D D
13 12 10
3,88 2,13
3,05 1,74 2,47 1,63 3,59 2,15 2,80 1,63 2,54 1,70 2,50 1,72 3,39 1,79 3,47 2,11 3,51 2,11 3,49 1,04 2,79 1,66 2,94 1,63
21 27
13
31 15 18 15 19 13 D D
16 17 13
y 29
J
' s' * y " " s '
30 31 32 33 34 35
f
C^>
' ' y
37 38 39
Zomerzorgerlaan 38 Bloemendaal seweg 162 Recifelaan 22 Recifelaan 28 Recifelaan 32 Recifelaan 36 Deken Zondagiaan 30 Deken Zondaglaan 34 Terhoffsteedeweg 1 Bergweg 60 Zonnebloemlaan 20
Bloemendaal
F
2,55 1,60
C
17
Overveen Overveen Overveen Overveen Overveen
G G G G E
3,01 3,38 3,21 3,43 2,28
2,83 1,82 1,63 1,77 1,51
F D D D C
36 12 16 10 10
Vogelenzang
F
2,65 1,49
C
13
Vogelenzang Overveen Bloemendaal Aerdenhout
F G G F
2,78 3,17 3,40 2,77
D D F D
22 23 28 16
1,92 1,64 2,80 1,88
Er is een aantal maatregelen dat op een natuurlijk vervangingsmoment genomen kan worden zoals vervangen van de cv-ketel door een HR-ketel of een micro WKK (of HRe ketel). Isolatie aan binnenzijde van een gevel en onder de vloer kunnen feitelijk alleen uitgevoerd worden als de woning leeg is. Kierdichting is een zeer effectieve maatregel die door de EPA rekenprogrammatuur niet sterk gewaardeerd wordt. Niet alleen het energieverbruik daalt, ook het comfort neemt toe. Bij uitvoering door derden zijn de kosten relatief hoog getèig omdat er veel manuren aanbesteed worden. De materiaalkostenzijn echter gering. Ben mogelijk idee is de bewoners een cadeaubon te geven van de plaatselijke DHZ-winkel en een instructie boekje en hen op te roepen zelf aan de slag te gaan of een presentatie en daarna de materialen uitreiken.
Maatwerk woningen Bloemendaal
