4 KERK EN GELOOF 10. Een glimlach en een vriendelijk woord Het witte horloge

2

VOORTZETTING VAN HET HERVORMD WEEKBLAD / DE GEREFORMEERDE KERK 124e jaargang nr. 2 - 19 januari 2012

2 HOOFDARTIKEL Afwezigheid van God

4

KERK EN GELOOF Een glimlach en een vriendelijk woord

10 KERKEN IN GESPREK ‘Het witte horloge’

Lijden aan de kerk Helmut Thielicke (1908-1986) was een Geestdriftig prediker en pastor, een verklaard tegenstander van Adolf Hitler en zijn clan, vermaard hoogleraar in Tübingen en Hamburg, auteur van vele boeken. In 1965 publiceerde hij aan hartenkreet: Lijden aan de kerk. De ondertitel geeft aan: Een persoonlijk woord.

Dr G.W. Marchal

over Het zoeken naar de ,,plaats in het leven’’ (118-123). Intussen zijn we bijna een halve eeuw verder. De situatie is er vooral niet beter op geworden. Met de kerk gaat het uitermate slecht, althans hier in de Westerse wereld. Ik noem een paar schrijnende voorbeelden, die hartzeer oproepen bij allen aan wie de kerk ter harte gaat. De Protestantse Kerk in Nederland verliest per jaar ongeveer 60.000 leden. Dat aantal is inclusief het ‘natuurlijke’ verloop (door sterfgevallen), maar het is verbijsterend: wekelijks verdwijnt een middelgrote gemeente. De Rooms-katholieke kerk is in opspraak door vreselijke praktijken van geestelijke leidslieden. Het vertrouwen van mensen is tot een minimum gedaald. De politiek scoort hoger! Denk aan de bevindingen van de Commissie Deetman. Het dagblad Trouw kopte op de voorpagina (17 december 2011): Verbijstering over omvang misbruik. In een regionaal blad lees ik dat in Apeldoorn binnen enkele jaren tenminste vier Rooms-katholieke kerken dicht moeten. Alleen de Mariakerk in het centrum blijft in gebruik. Hoe verder? Naast het boek van de

oudere voorganger Thielicke leg ik dat van een jonge collega, Arenda Haasnoot (1973). Zij is gemeentepredikant, was verschillende jaren synodelid van de PKN (ook vicevoorzitter), is echtgenote en moeder van vijf kinderen. Zij schreef een indringend appèl: Neem je plaats in – In de tussentijd tussen Kerk en Koninkrijk (Ark Media, Amsterdam 2011 ISBN 97890338119711). ‘De kerk gaat me aan het hart. Het doet me zeer om te zien hoe in Nederland een eeuwenoud bolwerk van evangelieverkondiging in enkele decennia is uitgekleed en leeggelopen. Dan heb ik het niet alleen over kerkelijke gebouwen, maar ook over de inhoudelijke boodschap van het Woord van God, de Bijbel ‘(7). Het boek heeft een toonzetting die nogal ‘evangelisch’ is. Hier en daar is het niet helemaal mijn stijl, maar ik herken en beaam dit appèl van harte. Waarom zouden we ons geloof op dezelfde wijze moeten beleven en verwoorden? Het laat onverlet dat dit geschrift mij diepgaand raakt, ten goede. Het verdient dan ook meer aandacht. Ik hoop erop terug te komen.

Thielicke is zich ervan bewust dat velen zich zullen storen en stoten aan dit getuigenis, uit de nood geboren. Hij voelt zich echter gedrongen om zijn stem te laten horen. De kerk vervreemdt van haar eigenlijke wezen en opdracht. We zijn, aldus Thielicke, druk met allerlei dingen, die een verhoopte kentering teweeg zullen brengen, maar de geestelijke afbraak gaat door in een angstwekkend tempo. ‘Wij werken (-) opdringerig met kunstmest; wij willen voortdurend ,,doen’’ en aanbidden de goden van de activiteit. Daarom wordt het veld der dorre doodsbeenderen steeds groter om ons heen. Wij zijn de pragmatisten van de beïnvloeding en hebben het ,,sterf en word’’ van de graankorrel verleerd. Slechts wie met Christus sterft en opstaat, kan de dood en de opstanding des Heren geloofwaardig verkondigen. Wij doen echter alleen ,,alsof’’ Hij opgestaan was, omdat we niet leven in het krachtenveld van Goede Vrijdag en Pasen. Daarom helpen de gemakkelijk hanteerbare formuleringen en de gerichte adressering ons geen cent’ (134 / 135). Een van de hoofdstukken gaat

HOOFDARTIKEL

Afwezigheid van God Dr Bert van Veluw Wim Dekker (geb. 1950) diende als predikant een viertal gemeenten en is sinds 1998 als hoofd vorming en educatie werkzaam bij de IZB (vereniging voor zending in Nederland; eerder: Inwendige Zendings Bond). Als zodanig is hij uitermate geïnteresseerd in de vragen naar de vertolking van het Evangelie en de bonte schare voor wie deze Boodschap is bestemd. Wat hij ambtshalve doet, raakt zijn hele existentie. Daarvan getuigen zijn vele publicaties. Een klein jaar geleden verscheen zijn boek Marginaal en Missionair – Kleine theologie voor een krimpende kerk. In korte tijd beleefde het meerdere herdrukken. Aan het einde van het jaar, op 19 december 2011, promoveerde Dekker aan de Vrije Universiteit te Amsterdam op een studie die in zekere zin een verdieping en verbreding is van het zopas genoemde boek. De titel van deze dissertatie is: Afwezigheid van God – Een onderzoek naar antwoorden bij W.Pannenberg, K.H.Miskotte en A.Houtepen. Ik heb deze vrucht van jaren lange arbeid in de kersttijd met meer dan gewone aandacht en ook met bewondering gelezen. Hier worden zaken verwoord, van uitzonderlijk belang voor allen die hart hebben voor het Evangelie en voor de mensen, hier en nu. GOD – HOEZO? Voor steeds meer mensen is God nauwelijks meer een vraag. Zij maken zich niet druk om het geloof in God, hoe dan ook, te ontkennen met een keur van argumenten, zoals het atheisme doet. Ze hebben evenmin iets met een denkpatroon dat de waarheid in het midden laat, op de wijze van het agnosticisme. Waarom zul je er zoveel energie in steken? Houtepen spreekt van agnosme als de meest kenmerkende levensinstelling van onze tijd, althans in de Westerse wereld. Waarschijnlijk is er geen God, maar ook dat weet je nooit zeker. Per saldo maakt het niet zoveel uit. Daar sta je dan als gelovige, ademend in dezelfde geestelijke atmosfeer en dus niet onbekend met deze gevoe-

2

lens en gedachten. Toch ben je geroepen om het Verhaal van God te communiceren. Hoe is het in de wereld mogelijk? Hoe komt het toch dat God – met de beeldrijke woorden van Okke Jager – zo’n steeds kleiner wordende stip in de achteruitkijkspiegel van mensen is geworden? INTENS(IEV)E ZOEKTOCHT Dekker geeft zich rekenschap van deze spannende situatie. Hij doet dat in een zestal hoofdstukken. Een dissertatie is een wetenschappelijk werkstuk, dat getuigt van nuchtere overwegingen en zakelijk onderzoek. Het laat onverlet dat de hartstocht voor de Zaak, ons van Godswege toevertrouwd, alom in deze studie te bespeuren is. In het eerste hoofdstuk vertelt Dekker een en ander over de voorgeschiedenis van de problematiek, de wirwar van wegen, waarin hij een verantwoord spoor poogt te vinden. Daartoe gaat hij aandachtig in de leer bij een drietal theologen dat de ernst van dit tijdsgewricht onderkende en daar ook theologisch werk van maakte. Deze drie: Wolfhart Pannenberg (geb. 1928), Kornelis Heiko Miskotte (1894-1976) en Anton Houtepen (1940-2010). De constatering dat zij in diverse opzichten zeer verschillend zijn, lijkt op een gemeenplaats, maar is uitdagend waar. Zij hebben het diepe besef van de afwezigheid van God gemeen en het intense verlangen om de betekenis van het christelijk geloof aan hun tijdgenoten door te geven, ook op de wijze van gedegen denkarbeid. In plaats van de onderlinge verschillen te accentueren, is

het veel spannender en meer vruchtbaar om die verscheidenheid op te nemen en productief te maken. Die methode wil Dekker volgen. Na het tweede hoofdstuk (over Pannenberg), het derde (over Miskotte) en het vierde (over Houtepen) vraagt Dekker zich vervolgens af hoe die drie stemmen elkaar kunnen aanvullen en versterken. In het laatste (zesde) hoofdstuk schrijft Dekker over zijn eigen plaats en positie. LEREN OM TE LEVEN Pannenberg kwam in zijn studententijd tot geloof. Volgens hem is het een groot kwaad dat de mens het centrum van alles in zichzelf besloten heeft. Deze heilloze ontwikkeling is verhevigd in gang gezet in en door de langdurige godsdienstoorlogen die Duitsland teisterden tussen de Reformatie en het begin van de Verlichting. God wordt de afwezige. Dat is zijn oordeel en gericht. De mens wordt aan zichzelf overgeleverd, ook aan de ellende die hij over zichzelf uitroept. Al doende raakt hij zijn eigen bestemming en die van de wereld kwijt. Wanneer hij zich daarvan bewust wordt, kan hij de daden van God in de geschiedenis – met name die van de opstanding van Christus – des te meer (h)erkennen, ook met zijn verstandelijke vermogens. Miskotte volgt andere wegen. Ook omdat hij een intuïtieve, mystieke geest had. Hij voelde de ijzige kou van de cultuur tot in zijn verkleumde botten. De weg van de religie als menselijk bouwsel loopt dood. Het nihilisme staat alom op de loer en

Confessioneel - 124e jaargang nr. 2 - 19 januari 2012

MEDITATIEF

HOOFDARTIKEL

Uw volk is mijn volk en uw God is mijn God. Ds Hanneke Ouwerkerk, Rijnsaterwoude

Ruth 1: 16)

slaat genadeloos toe. Alleen een terugkeer tot het Bijbels ABC kan de dodelijke crisis overwinnen. Al luisterend, met alle vezels van ons bestaan, kan het wonder gebeuren dat we verrast worden door de Stem van de overkant: God die zichzelf kenbaar maakt. Volgens Houtepen is er een oerverbondenheid tussen God en mens. Hij volgt daarin wezenlijke sporen van de Rooms-katholieke traditie: de natuur en de genade zijn op elkaar aangelegd. Daardoor kan er een vonk van herkenning overslaan: het ware, goede en schone in de wereld raken aan het heil, in Jezus geopenbaard. Dekker verwerkt de oogst van deze arbeid van voorgangers op zes terreinen, beschreven in hoofdstuk 5. In het laatste hoofdstuk maakt hij duidelijk wat hij aan wie te danken heeft, hoe dat hem verder helpt in zijn eigen leven. In het gesprek met agnostische tijdgenoten – in wie hij niet weinig van zichzelf herkent! – pleit hij voor een tweetrap benadering: het openbreken van het gesloten wereldbeeld waarin onze cultuur gevangen zit; vervolgens het vragen naar de ware God, van wie de Heilige Schrift getuigt, bekend aan en gekend door de kring van de gemeente. Ik laat het voorlopig hierbij. Duidelijk is dat ik dankbaar ben voor deze arbeid, dit dienstwerk van Wim Dekker. Wij wensen hem van harte geluk met deze mijlpaal en zegen voor de tijd die komt.

Stef Bos bracht een aantal jaar geleden het album ‘In een ander licht’ uit. Voor dit album herlas hij de bijbel en schreef over 12 personages een lied. Een van de bekendste nummers is ‘Het lied van Ruth’, geschreven in de Zuid-Afrikaanse taal. Jou land is my land Jou volk is my volk Jou God is my God Jou toekoms my toekoms. Het is in de dagen dat de rechters richten. Een tijd van anarchie en onrecht. In die tijd breekt hongersnood uit. In het broodhuis Bethlehem is gebrek aan brood. Elimelech vertrekt naar het heidense Moab, samen met Naomi en hun zonen Machlon en Kiljon. Het dagelijks leven vindt hier haar voortgang, het leven van trouwen, van verlies en rouw, van ouder worden. De drie mannen overlijden en Naomi, Orpa en Ruth blijven als weduwe achter. Als Bethlehem weer een broodhuis geworden is, keert Naomi terug. Orpa en Ruth vergezellen haar op haar weg. Tot Naomi hen oproept om naar het huis van hun moeder te gaan. Niet zonder reden. In de dagen dat de rechters richten, doet een ieder wat recht is zijn ogen. Ruth en Orpa zijn als weduwen en vreemdelingen afhankelijk van de genade van anderen. En kans op een huwelijk in Israël is volgens de Tora uitgesloten voor een Moabitische. Bij mij is geen toekomst meer, lijkt Naomi te zeggen. Keer terug naar huis!

Wim Dekker, Afwezigheid van God, Zoetermeer 2011, 279 blz., € 25, ISBN 9789023920625


De beslissing duurt lang. Er klinkt geen stem uit de hemel, geen goede raad om tot een besluit te komen. Uiteindelijk kust Orpa haar schoonmoeder gedag. Maar Ruth klampt zich vast aan haar schoonmoeder en spreekt de bekende woorden: Waar u gaat, zal ik gaan. Uw volk is mijn volk en uw God is mijn God. God is altijd de God van iemand (Miskotte). De verbondenheid met Naomi brengt Ruth ertoe deze vrouw in alles te volgen en deel uit te willen maken van haar land, haar volk en haar God. Uw God is mijn God. Wat zal ze er van weten? Kent ze de God van Israël? Hij is de God van Naomi. En voor dit moment is dat voldoende. Misschien zal ze jaren later belijden: Wij hebben lief, omdat God ons het eerst heeft liefgehad (1 Joh. 4: 19). De keuze van Ruth staat niet los van het gewone leven, maar is verbonden met haar schoonmoeder, met het volk waar haar man uit geboren is en het land waar hij is opgegroeid. Verbonden met de God van dat volk. En zo gaan die beiden samen, Naomi en Ruth. In stilte gaan ze de weg naar Bethlehem. Waar de toekomst voor Naomi afgesloten leek, daar gloort weer licht. Vanwege de Moabitische vrouw die voor de God van Naomi, de God van Israël kiest. Door de evangelist Mattheus zal zij uiteindelijk genoemd worden in het overzicht van de afstamming van Jezus Christus.

Zoek op: www.beschikbaarheidskalender.nl Kunt u elders voorgaan? Schrijf u in op: www.beschikbaarheidskalender.nl

3

KERK EN GELOOF Een glimlach met een vriendelijk woord verwarmt en geeft licht.

De kracht hiervan is groot…

Joke Baas

22 t/m 28 januari 2012 Ik sta in een lift. Net voordat de deur sluit glippen twee dames snel naar binnen. We knikken naar elkaar als groet. Een van de dames kijkt in het rond. Veel lijkt er niet te zien, maar ze begint toch te glimlachen. Ze stoot haar vriendin aan en wijst naar boven. Ook zij begint te lachen.

De koude, lange en donkere maand januari is bij uitstek geschikt. Ik denk met name aan de vierde week, van 22 t/m 28 januari, midden in die lange, koude en donkere periode.

Ik, hoe kan het anders, word nieuwsgierig en kijk ook naar boven. Op een TL buis staat geschreven: “Lach eens!” Er zijn omstandigheden waarin we niet kunnen lachen, dat weet ik heel goed, maar toch….Dit is nu eens graffiti op z’n best. Ook ik glimlach. We leven met verschillende mensen heel dicht bij elkaar. Het geheel van al deze mensen maakt ons tot een samenleving. Een kleurrijke en daardoor boeiende maatschappij, met verschillende rassen en overtuigingen, arm en rijk. We leven niet alleen bij elkaar maar ook met elkaar. Niet gelijk, maar wel gelijkwaardig. Samenleven houdt vooral in: communiceren, contact maken dus, zowel verbaal als non-verbaal. We leven in een computertijdperk waarin nieuwe communicatiemiddelen, zoals Facebook, Twitter en Linkedin, elkaar in sneltreinvaart opvolgen naast het “gewone” mailen, sms’en of telefoneren. We volgen wereldwijd het nieuws via radio en tv of internet. Tegelijkertijd lijken we nog maar weinig oog te hebben voor onze directe omgeving. Er is saamhorigheid te zien als er iets rampzaligs is gebeurd of, bijvoorbeeld, tijdens het komende EK voetbal. Dat verbroedert, maar helaas is die saamhorigheid na korte tijd weer voorbij. De samenleving ziet er gejaagd, verhard en grimmig uit, vooral in dichtbevolkte gebieden. Mensen gedragen zich binnen een ik-cultuur, stug en onvriendelijk. Zij trekken zich terug om zich te beschermen, onbenaderbaar en veilig op een eigen eilandje. En zo leven we op talloze eilandjes, als de Finse archipel, naast elkaar.

ER IS WERK AAN DE WINKEL. Stimuleer elkaar om in deze week eens concreet te communiceren. Ongeacht ras, kleur of overtuiging en dan met name naar een onbekende. Heel eenvoudig…door het kleine, niet door grote woorden of theatrale gebaren. Gewoon even groeten. Het kost je geen tijd, vraagt geen inspanning en het is helemaal gratis. Daarom durf ik het ook te vragen. Noteer deze data voor jezelf! De eerste positieve reacties kreeg ik al binnen. Ik vraag u dit vanuit mijn overtuiging als Christen omdat ik geloof dat God dit van ons vraagt. In de Bijbel staat dit ook vermeld (Matth. 22, Gal. 5). Als voorbeeld noem ik Filippenzen 4: “Uw vriendelijkheid zij alle mensen bekend. De Heer is u nabij”. Wilt u dit samen met mij gaan oppakken? Het klopt: we kunnen de wereld niet veranderen, maar als zoveel mogelijk mensen zich voornemen hetzelfde te doen (en dit ook uitvoeren!), kan er vanuit ons Christen-zijn een krachtig signaal worden afgegeven. Een positief signaal naar een maatschappij die zich hopelijk, na veel negatieve publiciteit over kerken, realiseert dat er ook veel goeds uit voort kan komen. Dat zou een geweldige getuigenis zijn. Als u hiermee instemt, laat dit bericht dan verspreiden als een druppeltje olie in het water. Naar uw kinderen, bij je ouders, in je nabije omgeving, bij buren, op de werkvloer, via vrienden, binnen kerkgemeenschap, vereniging of politiek. Met onze huidige communicatiemiddelen kan dat heel snel en eenvoudig. Misschien bevalt het wel zo goed dat we dit na het EK voetbal, en hopelijk vele malen hierna, nog eens kunnen herhalen.

Ik nuanceer meteen, want gelukkig zijn er plaatsen waar de stemming wel milder en vriendelijk kan zijn! Het egoïsme, de onvriendelijkheid…eigenlijk stoort het mensen wel. Er is onvrede maar ook een zekere gelatenheid:

4

“Laat maar, ik bemoei me nergens mee, ik ga mijn eigen gang, ik kan de wereld toch niet veranderen”. Men zou wel anders willen, maar weet niet hoe. Als het zoveel mensen stoort, waarom doen we er dan niets aan? Er is onzekerheid en somberheid ten aanzien van de economie, er zijn financiele zorgen over de toekomst. En toch… deze zorgen hoeven toch niet te betekenen dat we ons laten meeslepen in een negatieve spiraal van egoïsme en onvriendelijkheid? Klinkt onderstaande uitspraak u niet veel prettiger in de oren? “Niemand is zo arm dat hij geen glimlach kan geven… Niemand is zo rijk dat hij geen glimlach nodig heeft”. Er is niets op tegen om wat vriendelijker te zijn, om aandacht te hebben voor elkaar. Een glimlach met een vriendelijk woord verwarmt en geeft licht. De kracht ervan is groot, heel groot. Een beetje vriendelijkheid ontdooit mensen, het is een medicijn om de maatschappij een beetje te ”genezen” van de grimmigheid en negativisme. Een vriendelijk woord, een glimlach, het ontwapent in vele opzichten en doorbreekt de negatieve spiraal. De samenleving kan er weer wat menselijker door worden. TIJD VOOR BEWUSTWORDING? Als ik heel bewust een onbekende voorbijganger groet, glimlach, toeknik of mijn hand opsteek merk ik dat men blij verrast reageert. Verbazingwekkend eigenlijk, het zou toch heel normaal moeten zijn. Op een heel enkele uitzondering na groetten zij allemaal terug en dat maakt je ook weer blij. Je kunt er natuurlijk ook voor kiezen om stoïcijns door te lopen, maar dan verandert er niets. Het gaat juist om die positieve wisselwerking.

“Een vriendelijk woord hoeft niet veel tijd te kosten, maar de echo ervan duurt eindeloos voort” (moeder Theresa).


VARIA

Confessionele Vereniging Gemeente en in haar de gelovige is veilig in de eenmaal doorboorde en nu regerende hand van Christus: de zeven sterren zijn in Zijn rechterhand. Dat is de boodschap van het openbaring-boek voor een Gemeente in druk en een mens, die in Christus gelooft en zo in Hem geborgen is’.

DS. J.P. VAN ROON 65 JAAR PREDIKANT Opnieuw een lustrum voor ds. J.P. van Roon (Strijen, 1920). Op de verschijningsdatum van dit blad gedenkt hij zijn 65-jarig predikantsjubileum. Ds. Jacob Pieter van Roon werd op 19 januari 1947 bevestigd in zijn eerste gemeente Kortenhoef. Vervolgens diende hij als hervormd gemeentepredikant Zierikzee (1950), Ermelo (1957), Katwijk aan Zee (1965), Zeist (1972) en opnieuw Katwijk aan Zee (1978). In Zeist was ik zijn leervicaris. Toen in 1986 het emeritaat kwam, verhuisden hij en zijn vrouw Pieta weer naar Zeist. Beiden wonen daar nu in de Mirtehof aan Molenweg 50 (3708 SG); ds. van Roon op app. 313 en mw. van Roon- Herweijer door omstandigheden elders in dit huis. Ds. Jaap van Roon was twaalf jaar voorzitter van het hoofdbestuur van de CV. Ter gelegenheid van zijn afscheid in 1992 portretteerde ik hem. We denken aan de Voorjaarsconferentie op 13 april 2011 in Nijkerk. Daar werden ds. J.P. van Roon en prof. dr. C. van Leeuwen benoemd tot ereleden van de Confessionele Vereniging. De bijgeplaatste foto is een herinnering aan het mooie moment op deze dag. We schrijven een hartelijke gelukwens aan het echtpaar van Roon, dat afgelopen herfst ook de 65e trouwdag beleefde. Beiden bidden we de zegen des Heren toe. Ze verwachten getroost wat komen mag. We denken aan wat ds. van Roon schreef in zijn bijbels dagboek Op de hoogte: ‘Maar wat de toekomst ook brengen moge: de

DS. G. KOENDERS OVERLEDEN Op 30 december 2011 is ds. Gerrit Koenders overleden. Hij werd geboren op 5 juni 1943 te Oosterbeek en was jaren werkzaam in de assurantiën en de makelaardij. In 1984 begon hij de theologische studie in Groningen. Van 1989 tot 1997 was hij kerkelijk pastoraal werker in Gieterveen. In 1998 werd hij hervormd predikant in het Friese Hallum, vervolgens in 2002 in het Zeeuwse Wissenkerke-Geersdijk. In 2006 kwam het emeritaat. Het echtpaar Koenders vestigde zich opnieuw in Friesland (Leppedyk 1, 9245 HB Nij Beets). Gerrit Koenders werkte mee aan de Immanuëlkalender 2006. Toen schreef hij: ‘Het gebed drukt uit en laat weten dat in tijden van nood, spanning, ziekte, lijden en pijn het God is tot wie de mens zich kan richten en dat God de mens niet uit zijn hand laat vallen’. Samen reisden we in de oriëntatiereizen voor predikanten die door de interkerkelijke organisatie DrieTour worden georganiseerd. Ook hij en zijn vrouw trokken er met hun gemeente op uit. ‘Moegestreden heeft Gerrit de regie uit handen moeten geven aan zijn Heer en Heiland’, staat boven de rouwadvertentie. Een tekst vol belofte en opdracht lezen we erboven: ‘Wandelt in de liefde, zoals ook Christus u heeft liefgehad’ (Ef. 5: 2). Ds. Koenders werd op 4 januari 2012 na een dienst in Nij Beets op de dodenakker van Beetsterzwaag begraven. Als CV gedenken we dankbaar de arbeid die hij in dienst van Christus verrichtte. We condoleren zijn vrouw Aukje Koenders- Bruinsma en de (kinds)kinderen met het verlies.

Barend H. Weegink, algemeen secretaris

ren mijn vrouw en ik terug in de hervormde gemeente van Beerzerveld in het oosten van het land. In ‘de Garve’ werd afscheid genomen van het kostersechtpaar Albert en Jantje Veldhuizen- Roddenhof. Na 35 jaar droeg het de dorpelwacht over aan drie jonge vrijwilligers. Albert de koster en ik begonnen er tegelijk. Op Oudejaarsavond 1976, twee weken na mijn intree, nam hij het kosterswerk over van zijn vader Albert, die het een kwarteeuw had gedaan. Toen mocht ik de oude koster uitluiden en de nieuwe verwelkomen. Dat deden we met de woorden van Simeon uit Lucas 2. ‘Jong hoort bij jong’, had senior gezegd. We werkten hartelijk samen en de verbondenheid bleef door de jaren heen. Veldhuizen (1937) maakte in het kerkje aan het kanaal zes dominees mee. Nu is hij met zijn vrouw en familie weer gewoon kerkganger, standvastig in het geloof en het meeleven met de gemeente. Het was heerlijk om nu een danken herinneringswoord te kunnen spreken en te benadrukken dat ‘wat uit liefde voor Jezus wordt gedaan zijn waarde houdt en blijft bestaan’. De gemeente op de Overijsselse zand- en veengrond zingt het gelijknamige lied uit de bundel Joh. de Heer graag! Op de foto zien we het echtpaar Veldhuizen. Het is goed om de mensen, die daar ons blad lezen, een hart onder de riem te steken. En ook om eens een opsteker te schrijven voor zoveel anderen die in de gemeenten trouw op hun post zijn. Eenvoud, oprechtheid en volharding, dat is de kracht van de kerk vandaag.

KOSTER ALBERT VELDHUIZEN Op zaterdagmiddag 7 januari jl. wa-


5

KERK EN WERK Handboek voor sluiting en herbestemming van kerkgebouwen

Meer dan hout en steen ‘De komende tien jaar zal naar schatting 25 % van de kerkgebouwen van de Rooms-Katholieke Kerk en van de Protestantse Kerk in Nederland overbodig worden. Het gaat om ruim elfhonderd kerken…’ Die zullen ofwel gesloten worden ofwel een nieuwe bestemming krijgen. Degenen die daar beleidsmatig mee te maken hebben – dat zijn er dus velen – kunnen niet om het ‘Handboek voor sluiting en herbestemming van kerkgebouwen’, dat enkele maanden onder de titel Meer dan hout en steen is verschenen, heen. Fouten die in het verleden gemaakt zijn, kunnen dan voorkomen worden. ONTWIKKELINGEN EN PERSPECTIEVEN Het handboek bestaat uit drie delen. In het eerste, ‘Perspectieven’, schrijft hoogleraar Praktische Theologie Henk de Roest over ‘christelijke geloofsgemeenschappen en hun kerkgebouwen in een veranderend sociaal en cultureel landschap’. Hij heeft het om te beginnen over het kerkgebouw in zijn fysieke context, waarbij ook allerlei demografische factoren een rol spelen: samenstelling van de bevolking, aard van de woonomgeving en dergelijke. Vervolgens spreekt hij uitvoerig over de ontkerkelijking in ons land en over de ontwikkelingen elders (onder andere onder het motto ‘Groei in Afrika, Azië’). Daarna gaat de auteur op een aantal specifieke perspectieven in. Hij staat stil bij de kwestie van de inhoudelijke identiteit van de gemeente of de parochie. Er is nogal eens sprake van ‘innerlijke secularisatie’, een afnemend vermogen van geloofscommunicatie om mensen aan te spreken, wat tot een crisis kan leiden. Uiteraard verschilt dat wel per kerkgenootschap. Andere kwesties die de schrijver in het kader van die specifieke perspectieven aan de orde stelt: leiding en communicatie; de structuur van de geloofsgemeenschap, die van invloed is op althans de organisatorische vitaliteit; het klimaat binnen de geloofsgemeenschap. In de voorlaatste paragraaf, ‘Nieuwe missionaire oriëntatie, visieontwikkeling’, herkennen we De Roest als de man van En de wind steekt op! Kleine ecclesiologie van de hoop. Ten

6

slotte attendeert hij in de laatste paragraaf op de veranderende waardering van religieus erfgoed. Kerkgebouwen hebben niet alleen betekenis voor de liturgie, voor vorming, diaconaat en gemeenschapsvorming (ontmoeting), ze hebben ook een cultureel-historische, architectonische, landschappelijke, stedenbouwkundige of sociaal-culturele waarde. PROCEDURES EN PROCESSEN In het tweede deel van Meer dan hout en steen, ‘Plaatsbepaling’, schrijft Jaap Broekhuizen, onder andere secretaris van de commissie kerkgebouwen van het Interkerkelijk Contact in Overheidszaken, over het gebouwenbeleid van de grote kerkgenootschappen en de regelgeving en praktijk van overheden. In hetzelfde deel is een hoofdstuk getiteld ‘Van traditioneel gebruik tot herbestemming’ over ‘transformatie als kans voor kerk en samenleving’ opgenomen. Het is van de hand van Door Jelsma, zelfstandig adviseur en publicist en als vrijwilliger actief voor het behoud van kerkgebouwen. Die bijdragen had ik op het oog toen ik schreef: ‘Fouten die in het verleden gemaakt zijn, kunnen dan voorkomen worden.’ Want er worden nogal eens (procedurele) fouten gemaakt. Niet minder belangrijk dan procedures zijn processen. Daarover gaat het gelijknamige derde deel. Allerlei deskundigen schrijven over ‘Op weg naar een besluit’, ‘Het begin van het proces’, ‘Financiële aspecten van kerksluiting’,

Dr J.D.Th. Wassenaar ‘Leiding en begeleiding, ‘Het proces na het besluit’ en ‘Afscheid nemen van een kerkgebouw’. Kernwoord is: zorgvuldigheid. Niet alleen mensen die met sluiting of herbestemming van kerkgebouwen te maken hebben, kunnen er veel van opsteken. Iedereen die leiding moet geven aan kerkelijke reorganisaties. Wie mocht denken dat het handboek alleen maar zakelijke stof bevat, heeft het mis. Niet alleen omdat zakelijke kwesties met allerlei praktijkvoorbeelden geïllustreerd worden. Ook omdat steeds weer allerlei menselijke verhalen doorgegeven worden. Dan blijkt dat de thematiek die Meer dan hout en steen aansnijdt, een geweldige impact op gemeenteleden en andere betrokkenen heeft. Wie daarvan doordrongen is, zal - als hij of zij met sluiting of herbestemming van een kerkgebouw te maken krijgt - beseffen: het luistert heel nauw. Er worden gemakkelijk niet alleen fouten gemaakt maar zelfs ongelukken veroorzaakt. SCENARIO’S EN VERRASSINGEN Ik begon deze bespreking met de zin ‘De komende tien jaar zal naar schatting 25 % van de kerkgebouwen van de Rooms-Katholieke Kerk en van de Protestantse Kerk in Nederland overbodig worden.’ Dat klinkt alsof het om een onafwendbaar lot gaat, alsof niet meer met verrassingen van Godswege gerekend wordt. Opmerkelijk is dan wat mij betreft dat de geciteerde zin staat in het deel dat niet de titel ‘Ontwikkelingen’ maar ‘Perspectieven’ draagt. De auteur, De Roest, besluit dat deel met deze passage, waaruit in ieder geval niet alleen defaitisme maar zeker ook vertrouwen blijkt: ‘Toekomstscenario’s zijn ongewis, vooral omdat vele geloofsgemeenschappen aan de ene kant zien hoe hun middelen afnemen, terwijl aan de andere kant een intensieve zoektocht gaande is naar vormen voor missionaire com-


KERK EN JONGEREN Jongeren en Bijbel lezen (2)

Verwoording van ervaringen en gevoelens Hoe kunnen jongeren gestimuleerd worden om de Bijbel te lezen? Daarvoor moeten zij met de Bijbel in aanraking komen op een manier die vooroordelen doorbreekt en negatieve ervaringen doet vergeten. Het is een uitdaging om een jongeren te laten zien, dat de Bijbel hen wel wat te zeggen kan hebben. Een belangrijke verbinding tussen het leven van de jongeren en de tekst van de Bijbel loopt via de ervaring.

ds. M.J. Schuurman

De meeste jongeren zullen deze verbinding niet uit zichzelf leggen. Mijn indruk als ik met jongeren lees in de Bijbel dat zij eigenlijk niet weten wat zij aan het doen zijn. Het komt mij over alsof zij in een vreemde wereld stappen en niet weten wat zij er van moeten denken. Dat betekent in mijn ogen dat jongeren ook geholpen moeten worden bij het lezen van de Bijbel. Door bijvoorbeeld te laten ervaren of te laten zien, dat de Bijbel een boek vol ervaringen is. Die ervaringen worden vaak met behulp van beelden en metaforen uitgedrukt. Een mooi voorbeeld vind ik zelf Psalm 69. Deze psalm begint met: Red mij, God, het water staat aan mijn lippen, ik zink weg in bodemloos slijk en vind geen grond voor mijn voeten, ik ben in diep water geraakt, de stroom sleurt mij mee. Om ons de situatie in te denken, hoeven we niet veel verbeeldingskracht te hebben. We kunnen ons een situatie voorstellen. Elke jongere kan een voorbeeld vertellen

van wanneer het water letterlijk aan de lippen staat of waarin iemand letterlijk geen grond onder de voeten heeft. Het is de moeite waard om dan erover door te praten wat iemand voelt en beleeft. Op basis van dit gesprek kan een stap verder gemaakt worden. De psalm verwoordt niet alleen een letterlijke ervaring. De ervaring kan ook figuurlijk zijn. Ik lees de beginregels van deze psalm vaak als mensen te horen hebben gekregen dat zij ziek zijn of te maken hebben met een andere ingrijpende ervaring. De ervaringen die beschreven worden zijn: bijna verdrinken, meegesleurd worden, geen grond meer onder de voeten. Deze ervaringen kunnen ook toegepast worden op situaties, waarbij er een ingrijpende gebeurtenis plaatsvindt en het gevoel is dat er op dit moment geen enkele zekerheid meer is. De ervaringen die in de Bijbel verwoord zijn doorbreken ook bepaalde taboes. Een van de taboes is de ervaring van Gods afwezigheid of de ervaring dat God Zich tegen je gekeerd lijkt te hebben. Veel gelovigen zijn van mening dat zij deze ervaring niet mogen hebben. Mijn indruk is dat veel jongeren vanwege deze taboes stagneren op hun geloofsweg. De ervaringen die zij hebben mogen niet zo zijn. Er zijn verschillende psalmen die zich afvragen waarom de Here zich afzijdig houdt: ik ben als een gesneuvelde in een massagraf, aan wie u niet langer denkt, losgerukt uit uw hand. (Psalm 88:6) Jongeren bevinden zich vaak in een periode van heftige emoties en gevoelens en zullen deze verwoorde

emoties op zijn minst aan kunnen voelen. Wellicht herkennen zij deze gevoelens, omdat zij deze ook hebben. Psalm 88 gaat overigens nog verder: U hebt mij onder in de kuil gelegd, in het duister van de diepte (vers 7). Psalm 88 is een van de heftigste psalmen, omdat deze psalm een van de weinige is die niet afsluit met de dank. Juist daarom is deze psalm geschikt voor veel jongeren. Zeker voor degenen die te maken hebben met depressiviteit of met teleurstellingen. Het mooie van deze psalm is dat niet alleen ervaringen en gevoelens verwoord worden, maar dat deze gevoelens en ervaringen uitgesproken worden naar God toe. Deze psalm daagt ons uit om onze negatieve gevoelens en ervaringen naar God toe uit te spreken. Ook onze teleurstelling over de weg die God met ons gaat of de klacht dat wij niets van Hem ervaren. Het uitspreken van de klacht naar God toe kan een weg zijn om Hem weer te vinden in tijden waarin Hij afwezig is. Psalmen kunnen ons helpen om woorden te vinden voor wat er in ons omgaat en kunnen ons helpen om dit naar God uit te spreken. Niet alleen in de psalmen is de Bijbel een boek waarin ervaringen en gevoelens verwoord worden. Ook in de verhalen, de profetische teksten, de brieven, de evangeliën worden ervaringen en gevoelens verwoord. Daarvoor is het soms wel nodig om inzicht te hebben in het soort teksten.

municatie, naar mogelijkheden voor diaconale dienstverlening, naar nieuwe functies voor het kerkgebouw en naar een betere afstemming op ontwikkelingen in de context. Gepaard aan een herbezinning op het raison d’ être van de kerk, op de roeping van een christelijke geloofsge-

meenschap, biedt dat mogelijk opnieuw duurzame levensvatbaarheid. Ook na 2020 zijn er nog meer dan 3000 kerkgebouwen in Nederland… tenzij het Koninkrijk van God morgen aanbreekt en de mensen zullen wonen in een ‘huis met vele woningen’.’ Over perspectieven gesproken!

Besproken: Harry Bisseling, Henk de Roest en Peet Valstar (red.), Meer dan hout en steen. Handboek voor sluiting en herbestemming van kerkgebouwen; Boekencentrum Uitgevers, Zoetermeer; ISBN 97890239263213; 312 p.; prijs: € 24,50.


7

KERK EN ZENDING

UitGEZONDen Drs Hans van Dalen

Voor velen zal het een theoretische mogelijkheid of een prettig vakantievooruitzicht zijn: huis en haard verlaten en vertrekken naar een ver land en een vreemde omgeving. Voor anderen is het meer dan dat: zij breken als Abraham hun tent op en gaan op reis ‘naar een land dat God hen wijst’. Ze voelen zich ‘geroepen’ om te gaan. Als ‘zendelingen’ weten ze zich door God op weg gezonden met een missie: het evangelie verspreiden en/of metterdaad hulp verlenen.

KERKINACTIE De heroïsche verhalen over avontuurlijke pioniers las je vroeger met rode oortjes. Zendelingen en missionarissen vulden tijdens hun verlof in de kerk een prachtige gemeenteavond. Hun praatjes en plaatjes trokken aandacht. Dat doen ze nog steeds. Dat horen ze ook te doen. De kerk is een wereldwijde gemeenschap. Mensen, die via Kerkinactie, GZB, Interserve of een andere zendingsorganisatie worden uitgezonden zijn er namens ons. Ze zijn vooruitgeschoven verkenners van het Koninkrijk. Ze houden onze vaak zo bekrompen blik open voor Gods grenzenloze werk. Geen overbodige luxe in onze maatschappij, die vaak de neiging vertoont zich akelig gesloten te gedragen. Geen overbodige luxe voor onze kerk, die ook zo vaak naar binnen gericht is. MEELEVEN Het thuisfront kan zijn meeleven betuigen met uitgezondenen door geldelijke ondersteuning, het onderhouden van contacten en vooral ook door gebed. Dat is hard nodig. ‘Uitgezonden’ mensen lijken heel speciaal, maar zijn dat zeker niet. Het zijn mensen met talenten en gaven, maar ook met eigen aardig- en onaardigheden. Dat komt onherroepelijk tot uiting, als er grenzen gepasseerd worden. De geborgenheid van het vaderland, de familie en de vriendenkring wordt ingewisseld voor een vreemde cultuur. Die andere wereld staat jou niet

8

altijd met open armen op te wachten. De grensoverschrijding kan dus allerlei fricties en wrijvingen, frustraties en teleurstellingen opleveren. VOORBEREID ‘Bezint eer ge begint’. Ook van ‘gezondenen’ mag een goede voorbereiding verwacht worden. Daar kan gelukkig van alles aan gedaan worden. Een zichzelf respecterende zendingsorganisatie bereidt werkers dus goed voor. Maar daarmee zijn we er niet. Ook tijdens het verblijf in den vreemde doen zich allerlei onverwachte dingen voor. En niet in de laatste plaats: als de ‘gezondene’ na verloop van tijd terugkeert, komt het tot een omgekeerde cultuurschok. Jij, die door je ervaringen niet meer dezelfde bent als vroeger, moet je plaats weer innemen in een leefwereld, die ook niet dezelfde is gebleven. Zorg voor zendingswerkers wordt ‘Membercare’ genoemd. Wie hierover meer wil weten, kan bijvoorbeeld kijken op de website www.membercare.nl. UIT-GEZOND-EN Een stichting, die zich bezig houdt met de psychologische begeleiding van uit te zenden, uitgezonden en teruggekeerde zendingswerkers is ‘InTransit’. Corry Nap-van Dalen werkt als psycholoog bij InTransit en schreef hierover het boek ‘Uitgezonden’ (uitgegeven bij Ekklesia, zie hiervoor www.intransit.nl), waarbij het woord ‘gezond’ in het midden met vette let-

ters geschreven wordt. Hoe blijf je ‘gezond’ als ‘gezondene’? Hoe houd je het vol? Hoe ga je om met teleurstellingen? Welke problemen kun je tegenkomen? Het is een praktisch handboek met tips, adviezen, handige schema’s en oefeningen. Corry Nap staat met beide benen in de praktijk. Zij, haar man en gezin zijn vele jaren werkzaam geweest als missionaire werkers in Nepal. Tegenwoordig begeleidt ze ‘gezondenen’ bij vertrek, verblijf en terugkeer. VUISTREGELS Membercare Nederland stelde als een soort EHBO-kit 10 vuistregels op voor missionair werkers. In tien hoofdstukken licht Corry deze regels toe. Verhalen uit de praktijk illustreren het verhaal en maken het voor alle geïnteresseerden een prettig lezend boek. Om iets te noemen: - Je hebt een sterke visie, maar bent bereid je open te stellen voor de


SCHATGRAVEN

KERK EN THEOLOGIE

Schatgraven met Van Ruler (11)

Dogma mening van anderen. Met een duidelijk doel voor ogen kun je bergen verzetten, maar als je niet oppast, loop je met oogkleppen op. - De zorg voor je gezin en kinderen heeft topprioriteit. Je gaat niet met je gezin op pad, maar je gezin gaat op pad. - Je hebt oog voor je sterke kanten en bent je ervan bewust, dat die ook meteen je valkuilen kunnen worden. Dat kan in een andere culturele situatie sterk verschillen van de thuissituatie. Een goede Nederlandse eigenschap als directheid kan in een niet-westerse cultuur overkomen als botte onbeschaamdheid. SPIEGEL Het leuke en verrassende van het boek is, dat je al lezend allerlei dingen ook op je eigen situatie kunt toepassen. Als mens en zeker als gelovig mens ben je namelijk allemaal geroepen en gezonden. De HEER vraagt van een ieder van ons om grenzen te overschrijden en ‘zout der aarde’ te zijn. In ons dagelijks werk, als vrijwilliger of als ambtsdrager ben je uitgezonden om in kerk en maatschappij je ‘roeping’ te volgen. Een kijkje in de keuken van zendingswerkers is dus een leerzame blik in de spiegel. Bovendien kan het onze ogen openen voor de moeilijkheden, waar uitgezondenen mee te maken krijgen. De contacten, die we hebben met mensen, die nog zijn uitgezonden of weer zijn teruggekeerd kunnen erdoor verdiept worden. Ook jongeren, die voor kortere tijd een crossculturele ervaring hebben opgedaan en misschien vanuit de kerkelijke gemeente uitgaan en er terugkeren, kun je hierdoor beter helpen. Steun kunnen we hen geven door ons luisterend oor en niet in het minst door hen in onze gebeden te gedenken.

In juni 2011 verscheen het vierde deel van het Verzameld Werk van prof. dr. A.A.van Ruler (1908-1970). Het bestaat uit twee forse banden (A en B). In een serie korte artikelen delf ik een aantal kernwoorden op. Vandaag: dogma.

Het woord ‘dogma’ roept bij velen nogal negatieve associaties op: theoretisch, autoritair, moeilijk. Van Ruler heeft de moeite ervaren in zijn gemeentewerk. Hij schrijft naar aanleiding van een lezing tijdens een wijkavond in Hilversum over ‘de denkvormen in het dogma: zelfs een trouwe en orthodoxe gemeente beweegt zich er niet meer in!’ (B161). Van Ruler is wars van ‘systeembouw’ (A11). Daarom heeft hij zich nooit gewaagd aan het schrijven van een dogmatisch leerboek. Elke dogmatische formulering draagt een ‘relatief en experimenteel karakter’ (B171). De zaak is altijd voor verandering, verbetering vatbaar. Wie het beter weet, mag en moet het zeggen! Hij heeft deze arbeid met hartstocht verricht: ‘Daar is de schoonheid van het dogma van de kerk. Er sluimert een lofzang in (Gunning). (…) Het is meer dan verstandswerk. Het is werk van het hart. Het gaat dan ook gepaard met ontroeringen van de ziel: ootmoed en dankbaarheid, verwondering en vreugde’ (A180). Wat het dogma, de dogmatische arbeid bedoelt te zijn, kan men op velerlei wijzen omschrijven. Het dogma ‘is het doordachte belijden van de kerk

Dr G.W. Marchal

van de eeuwen’ (A481). Met het oog op het Bijbels getuigenis zoekt de kerk ‘in haar dogma de leerlijnen in dit getuigenis, tracht deze leerlijnen te verenigen, te verstaan en uit te drukken in het gelovig denkend bewustzijn’ (B170). Nog anders gezegd; het dogma ‘is interpretatie, althans omschrijving en aanduiding, op het vlak van het denken, van de inhoud van het evangelie’ (B745), ‘weerspiegeling van het apostolische kerygma’ (B775). Dogma’s ‘plegen niet in de Schrift te staan’ (B727). Met een beeld van Dr Ph.J.Hoedemaker (1839-1910): in een zilvermijn wordt geen kant-en-klaar bestek opgedolven, maar het bewerkte product is wel van het oorspronkelijke materiaal. Van Ruler hield van uitdagende formuleringen. Zo schrijft hij met het oog op Kolossenzen 1 (vooral de verzen 15-18): soms heeft de dogmaticus het gevoel ‘dat in deze lyriek de dingen al te zeer door elkaar heenlopen. (…) Hij denkt dan, dat hij het preciezer kan zeggen dan de apostel hier doet. Hij houdt het er natuurlijk voor, dat de apostel het bij enig nadenken met hem eens zou zijn’ (A142). De dogmaticus moet telkens weer een ‘reuzenzwaai aan de rekstok’ maken (A153). Al doende komt hij tot gedurfde hoogstandjes. Onderweg komt Van Ruler tot gewaagde uitspraken. Deze hebben hem veel kritiek opgeleverd. Wat erger is: hij voelde zich allengs niet serieus genomen, zelfs doodgezwegen. Vooral aan het eind van zijn leven heeft hem dit verdrietig en ook enigszins bitter gestemd.

CONFESSIONELE VERENIGING voorzitter: Ds. A.H. van Veluw Tureluur , 8271 HD IJsselmuiden telefoon 038-3375795 e-mail: [email protected] secretaris: Ds H.J. van der Wilt, Ulftseweg 24, 7064 BD Silvolde telefoon 0315-330705 e-mail: [email protected] penningsmeester/ledenadministratie: M. van Herk Pr. Irenelaan 1-c, 3155 TK Maasland telefoon 010-5918091 e-mail: [email protected]


Vertrouwenspersoon namens de Confessionele Vereniging: Ds. Tj. Sijtsema Derkingehof 21, 9403 PF Assen, telefoon 0592404610 Stichting Schrift en Belijden: www.schriftenbelijden.nl voorzitter: Dr. H.E. Wevers van Soutelandelaan 113, 2597 EX Den Haag telefoon 070-3264114 e-mail: [email protected] algemeen secretaris S&B CV: Ds. B.H. Weegink, Koraal 13, 2221 KL Katwijk aan Zee telefoon 071-4081255, e-mail: [email protected]

9

KERKEN IN GESPREK

‘Het witte horloge’

Dr J.D.Th. Wassenaar

Ooit betitelde Maarten ’t Hart het bekende King-pepermuntje als ‘Het witte horloge’. Hij kreeg er altijd drie mee naar de kerkdienst. Als het laatste op was, kon hij het ‘verlossende, bevrijdende, verrukkelijke Amen verwachten.’ En Stef Bos wijdde jaren geleden een blues aan de lange zit in de kerk. In het refrein van het lied noemt hij pepermunt zelfs ‘de protestantse hostie’ en ‘de gereformeerde drugs’. Deze aflevering van de rubriek ‘Kerk en cultuur’ gaat over King. Naar aanleiding van het boek dat cultureel antropoloog Jef de Jager daar vorig jaar over publiceerde.

FAMILIEBEDRIJF Het begon in 1902. Toen zag een vennootschap onder de naam ‘Tonnema en Compagnie’ het licht, in Sneek. Het nieuwe bedrijfje was een initiatief van Nicolaas de Vries. Toen hij in 1885 trouwde, had hij ‘koopmansknecht’ als beroep opgegeven. Nu zou hij ‘bedrijfsleider’ van de nieuwe firma worden. In Hillebrand Wip en Anne Zandstra vond hij twee gelijkberechtigde medewerkers. Wip zou zich voor de productie inzetten. Zandstra was administrateur. Hij zou ook als ‘reiziger’ dienst kunnen doen. Gerrit Tonnema, die een snoepwinkel aan de Oosterdijk in Sneek dreef, leende het bedrijf tweeduizend gulden. ‘Tonnema en Compagnie’ groeide in de loop der jaren uit tot een groot familiebedrijf van De Vries. De Jager heeft de geschiedenis daarvan uitvoerig beschreven. Overigens is de fabriek sinds het einde van de jaren ’80 niet meer in handen van de familie De Vries. Achtereenvolgens werden Van Nelle en Douwe Egberts eigenaar, in 1990 ging de hele zoetwarendivisie over naar suikerproducente CSM. Inmiddels is het concern van twee buitenlandse investeringsmaatschappijen. De verschillende ontwikkelingen hebben de verhoudingen in de familie De Vries ernstig schade berokkend. Naar mijn mening heeft De Jager dat veel te uitvoerig naar voren gebracht. Welke lezer zit te wachten op een zeldzaam minutieuze beschrijving van al-

10

lerlei familie- en bedrijfsintriges? Interessanter is het te lezen over de ontwikkelingen in het uitgebreide assortiment van wat ooit ‘Tonnema en Compagnie’ heette. En over wat de firma nog meer op de markt bracht. Ik noem als voorbeeld de verschillende uitgaven van de King-atlas. Educatief, toeristisch reclamemateriaal! ZACHTJES DOORGEVEN Maar King is en blijft het bekendste product. Zeker onder het kerkvolk. Ik wees al op de uitingen van Maarten ’t Hart en Stef Bos. Daar zijn nog heel wat aan toe te voegen. Het ritueel van het doorgeven van rolletjes King was kennelijk zo indrukwekkend dat het Utrechtse Catharijneconvent in 1984 een tentoonstelling over anderhalve eeuw gereformeerden in Nederland afficheerde met louter een King-rol en de tekst ‘Zachtjes doorgeven’. Op de Dordtse fototentoonstelling ‘Calvijn en Ik’ van 2009 was het volgende gedicht te lezen: Kerkgang in Katwijk Gezeten op een harde houten bank naast opoe verdronk je in de woordenvloed van schuld berouw en zonde en zong je mee in ’t trage tempo en durfde niet te lachen want god was hier nadrukkelijk aanwezig en zag hoe stiekem

pepermunt werd doorgegeven om ’t lijden te verzachten. Ook waren verschillende compilaties met King ingezonden, met als meest sprekende: een aangebroken rolletje naast de bijbel op de katheder, begeleid door de tekst ‘Who’s the King?’. GEREFORMEERD De Jager attendeert op de traditie dat hervormden met hun relatief korte preken zich veelal bekenden tot Faam-pepermuntjes, die inderdaad vrij snel oplossen. Orthodoxen gaven volgens hem de voorkeur aan de geperste poeder van Wilhelmina. Gereformeerden daarentegen bepaalden zich tot King. Over gereformeerden gesproken, in dit verband een stelling bij het proefschrift van medicus Doeke Post: ‘De mate van secularisatie van het gereformeerde volksdeel zou kunnen worden afgemeten aan het


VAN DE REDACTIE

KERK IN GESPREK

verminderde gebruik van King-pepermunt.’ Ten slotte – nogmaals over gereformeerden gesproken – een gedicht uit 2002 van Hendrik Jan Bosman: Wij danken veel genade aan de Friezen (Ook al weet ik dat ik nu in raadsels spreek): Het voedsel voor wie vaste kost begeerden Komt van de firma Tonnema te Sneek De Roomse mis moet op den duur verliezen Zo’n dun en smaakloos schijfje week na week! Nee, dan de spijs, die naar wij jong al leerden Komt van de firma Tonnema te Sneek Wij krijgen het steeds rond voor onze kiezen Verfrissend wordt voor ons de langste preek Dat zich al velen tot de waarheid keerden Komt van de firma Tonnema te Sneek Geen paap of heiden heeft het in de smiezen Maar ’t ware manna der gereformeerden Komt van de firma Tonnema te Sneek Jef de Jager, De King familie. Geschiedenis van een pepermuntje. Friese Pers Boekerij bv, Leeuwarden, 2010; ISBN: 978 90 330 0936 5; prijs: € 18,95. Confessioneel - 124e jaargang nr. 2 - 19 januari 2012

Om verschillende redenen, die wij hier niet zullen noemen, is de samenwerking met mevrouw Christa Reil beëindigd. Het betekent dat zij vanaf heden niet meer participeert in de uitgave van ons blad. Wij hebben haar dringend gevraagd de gegevens die tot haar beschikking staan en die noodzakelijk zijn om bepaalde berichten door te geven (zoals: CV Agenda, Beroepingsberichten enz.) ten spoedigste over te dragen. Wanneer dit niet of niet tijdig gebeurt, kan er dus incidenteel iets ontbreken in het blad. Wij doen wat in ons vermogen is om het blad zodanig te verzorgen dat alles goede voortgang kan hebben. De kopij wordt voortaan verstuurd naar een mailadres van de uitgeverij in Barneveld: [email protected] Enkele leden van de redactie zullen de opmaak van het blad en de laatste controle bege-

leiden. We houden het jaarschema aan dat de scribenten eerder ontvangen hebben. Mochten er vragen zijn omdat een en ander niet of niet voldoende duidelijk is, dan kunt u zich verstaan met ondergetekende. Namens de redactie van HW / Confessioneel, G.W.Marchal, voorzitter Naschrift: Ondanks dringende en herhaalde verzoeken om de gegevens van de lopende en van de komende zaken over te dragen, is er helaas geen respons gekomen van mevrouw Reil. Daarom een verzoek aan allen die recentelijk berichten hebben ingestuurd betreffende de CV Agenda (en andere aankondigingen): wilt u deze nogmaals insturen naar het boven genoemde mailadres?

ONTVANGEN BOEKEN Van uitgeverij Boekencentum te Zoetermeer: Harry Bisseling, Henk de Roest en Peet Valstar (red.), Meer dan hout en steen – Handboek voor sluiting en herbestemming van kerkgebouwen, Zoetermeer 2011, 308 blz., € 24,50 ISBN 9789023926313 Het plan voor dit boek is ontstaan in een dagconferentie die het Werkverband Kerkelijk Opbouwwerk (WKO) hield over ervaringen rond kerksluitingsprocessen. Dit royale handboek is de vrucht van wat daar en toen besproken en afgesproken is. Redacteuren van protestantse en rooms-katholieke huize werkten eraan mee. In deel I van dit boek gaat het om een eerste oriëntatie, een veldverkenning: waar gaat het over en waar komt het door? Deel II brengt het beleid van kerkgenootschappen en van landelijke, regionale en lokale overheden met betrekking tot kerkgebouwen en – breder – religieus erfgoed in beeld. Deel III is, met gebruikmaking van veel voorbeeldmateriaal, volledig gewijd aan de praktische problematiek van het leiding geven aan een proces dat tot kerksluiting en het vinden van neven – of herbestem-

mingen leidt. De titel van het boek is ontleend aan een lied, ontstaan in februari 2009 met het oog op het afscheid van een kerkgebouw in Camminghaburen, een relatief nieuwe wijk in Leeuwarden. Lex Boot, Handboek christelijke meditatie, Vertrekpunten, wegen en vruchten, Zoetermeer 2011, 302 blz., € 29,90 ISBN 9789023920342 De belangstelling voor meditatie – op welke wijze dan ook – is groot. Meditatie in de christelijke traditie heeft een eigen geschiedenis en legt eigen accenten. Aan dit forse handboek werkte een groot aantal auteurs mee. Om er enkele te noemen; Kick Bras, Jos Douma, Gideon van Dam, Marius Noorloos en Mariska van Beusichem. De redactie was in handen van Lex Boot, predikant binnen de Protestantse Gemeente Harderwijk en bestuurslid van Vacare, protestants platform voor meditatief leven. In het eerste deel – Vertrekpunten – wordt gezocht naar de historische wortels en een theologische fundering van christelijke meditatie. In het middengedeelte worden verschillende lang beproefde vormen van meditatie

11

CONFESSIONELE VERENIGING

(VERVOLG)BOEKEN

Kroniek van de voorzitter

Over een geboorte in Noord-Holland en Bert Dorenbos Dr Bert van Veluw

NOORD-HOLLAND Eind vorig jaar is de afdeling NoordHolland van de Confessionele Vereniging opgericht. Dit heugelijke feit vond plaats op 21 november in Enkhuizen. Niet alleen kunnen de huidige CVleden in deze regio nu beter met elkaar in contact komen, ook nieuwe leden kunnen op deze wijze gemakkelijker lid worden. Ook de contacten met het Confessioneel Gereformeerd Beraad wil men zo versterken. We hebben tenslotte een gezamenlijke doelstelling: de actualiteit en het actualiseren van het klassieke belijden van de kerk. Dhr. C. (Kees) van Rijs uit Hoorn is voorzitter, dhr. A. (Arend) de Jonge uit Enkhuizen penningmeester en dhr. J. (Jan) Toet uit Zuid Scharwoude secretaris. In verband met ziekte van ds. H. Dekker uit Marken, vertelde dhr. E.A. (Egbert) Knoeff iets over de geschiedenis van de CV. Wij feliciteren deze afdeling met hun geboorte en wensen hen de zegen van God toe. Dat de boreling maar voorspoedig mag groeien. BERT DORENBOS De acties van Bert Dorenbos van de ‘Stichting Schreeuw om leven’ worden niet door iedereen gewaardeerd. Ook niet onder christenen. Arjan Lock (directeur EO), Arie Kok (hoofdredacteur EO Visie), Henk Medema en ds. Willem Smouter bv. zijn verontwaardigd over de film waarin op het spoor van vernietigingkamp Auschwitz/Birkenau plastic foetussen zijn gelegd. Volgens Kok is Dorenbos een ontoe-

12

laatbare grens overgegaan in zijn strijd tegen abortus provocatus. Jos Strengholt (anglicaans priester in Egypte) daarentegen toont op zijn weblog meer begrip voor Dorenbos. Hoeveel abortussen zijn er in Europa al niet gepleegd? Dat zal al wel 6 miljoen zijn. Nu laat ik in het midden wat me moeten vinden van de acties van Dorenbos. Ik zou er in elk geval niet aan mee doen. Maar ik stel wel een vraag: wie zet dit kwaad dan wel op de agenda? Het is toch niet te begrijpen: aan de ene kant ben je als predikant betrokken bij ouders die met veel zorg en liefde hun doodgeboren kindje van 20 weken begraven. Er is een naam gegeven aan dit kindje, er is een geboortekaartje gestuurd wat tevens het overlijdenskaartje is. Er is een korte kerkdienst, er worden foto’s en andere herinneringen bewaard, terwijl dezelfde predikant aan de andere kant pastoraal betrokken raakt bij een vrouw die een foetus van 22 weken wil laten weghalen. Is er ook pastoraat voor deze predikant? In wat voor wereld leven wij? Toen Dorenbos bij Pauw en Witteman was vergiste Jeroen Pauw zich nog toen hij zei (over dat plastic poppetje voorstellende een foetus van 10 weken): dit stelt niet veel voor; het is een kindje... eh een poppetje van 10 weken. Als we de methode Dorenbos afkeuren, zullen we moeten zoeken hoe we dan deze problematiek aan de orde stellen. Heeft dit te maken met het oordeel dat over Europa gaat volgens dr. Wim Dekker? (Zie hoofdartikel vorig nummer Confessioneel)

vanuit de christelijke traditie praktisch beschreven. In het derde deel wordt de oogst verwoord: de heilzame vruchten die op een meditatieve bodem kunnen ontkiemen. Gerry Velema, Met liefs, Een boekje vol geloof, hoop en liefde, Zoetermeer 2011, 104 blz., € 10,90 ISBN 9789023920458 Gerry Velema wil met haar werk mensen bemoedigen door korte teksten. Dat doet zij ook door middel van haar site (www.bemoedigingssite.nl). Corrie ten Boom is haar grote voorbeeld. André Troost, De zomer in zicht, Mijmeringen voor thuis en onderweg, € 13,50 ISBN 9789023920267 Dit luisterboek bestaat uit 2 cd’s. Troost selecteerde 26 verhalen uit zijn boek Lachen in de regen. Hij leest de verhalen zelf voor. De pianist Jacco van de Werken schreef er muziek bij. Klaas Spronk en Archibald van Wieringen (red.), De Bijbel theologisch, Hoofdlijnen en thema’s, Zoetermeer 2011, 450 blz., € 47,50 ISBN 9789021142920 In de Bijbel wordt op heel verschillende manier verteld en gezongen over God en de ervaringen van mensen met hun God. De Bijbel biedt geen samenhangende geloofsleer, waarin alles ordentelijk een plaats heeft, maar een veelvoud van stemmen en benaderingen die de lezer uitnodigen en uitdagen om toehoorder en medespeler te worden. Dit forse boekwerk is een gids in dit boeiende landschap. Specialisten uit alle hoeken van het brede veld van kerk, synagoge en academie schetsen op toegankelijke wijze doorlopen theologische lijnen in de belangrijkste Bijbelboeken. Daarnaast behandelen ze centrale thema’s , zoals seksualiteit, dood en leven na de dood, gebed, geweld en schepping. Deze kostbare uitgave is een onmisbaar standaardwerk voor (aankomende) theologen, predikanten en pastores; en een rijke bron van informatie en verdieping voor iedereen die meer wil weten van de Bijbel en van theologie.


SCHRIFT EN BELIJDEN www.schriftenbelijden.nl

Nieuws Vooraf: In HW Confessioneel hebt u de berichten van Schrift en Belijden enkele keren gemist. Dat kwam door verwikkelingen met de bladcoördinatie, waardoor de kopij bleef staan. Maar vanaf nu staat het nieuws weer regelmatig in ons blad. We praten u snel even bij: Vanuit de kring: *Nieuw leven: Al even geleden, maar ds. Arjan Berensen (websitecommissie) en zijn vrouw Dorothée zijn vader en moeder geworden. Meteen een boel leven in de geref. pastorie in Enter (Rijssenseweg 11, 7468 AA) want er kwam op 1/11 een tweeling, Thirza Rebekka en Emma Mathanja. We wensen het jonge gezin zegen op de aanwinst. Het Overijsselse Enter heeft goed uitgepakt. In de slachtmaand hing het varken in twee stukken aan de ladder. Drie dorpspastores kregen op zijn Twents wat mee. De foto verklapte dat Berensen een best deel op een schotel in ontvangst nam. *In het zilver: Ds. A. Christ in (Saturnus 2, 2221 JC Katwijk ZH) herdacht laatst zijn 25-jarig ambtsjubileum. Meestal gebeurt dat in actieve dienst, maar Ton Christ (1942) werd na pastoraat in Reeuwijk en Leiden in Eck en Wiel op 23 nov. 1986 predikant. Van 1987-1991 stond hij in Katwijk aan Zee (wijk Ichthus, vacature ds. J.P. van Roon) en daarna volgde Rijsoord. In 2004 kwam de fam. terug aan de zeereep. Ik tel hen onder mijn wijkbewoners. De dominee is nu bijstand in zorgcentrum Duinrand en zondags trekt hij erop uit. We felicite-

Ds. Barend H. Weegink, algemeen secretaris

ren hem, Dora en de (kinds)kinderen en hopen dat nog vruchtbare jaren volgen. Financiën: Penningmeester Jan van Mossel keek naar de bijschrijvingen op de rekening. Met genoegen en ook met verwachting voor de toekomst geeft hij de volgende giften door: 20, 125, 30, 15, 10, 50, 250, 20, 50, 250, 19, 50, 10, 50, 50, 50, 150, 350, 20, 25, 50 en 50 euro. Hartelijk dank voor deze steun! Met elkaar moeten we voorzien in de kosten van de stichting S&B die het confessionele werk promoot en neerzet. U weet dat per jaar 40 mille nodig is. Van een aantal gemeenten, verenigingen en personen werd een mooie bijdrage ontvangen, geweldig! Net hoorde ik dat twee kerkcollectes in aantocht zijn. Die verantwoorden we volgende keer. Maar er is nog een flink gat. Van veel gemeenten en fondsen, die nog niet reageerden, verwachten we nu echt een donatie! Overweeg a.u.b. wat u kunt doen. Met elkaar moeten we de beperkte jaarlast toch kunnen dragen? De voortgang van het verenigingswerk en het actieve algemeen secretariaat is ervan afhankelijk. Er zijn vast privépersonen, instanties en beheerders die een flinke aanzet zouden kunnen geven. Stel ons niet teleur en help ons erdoorheen. Ook over ‘weldoen door na te laten’ kunnen we u inlichten. Is het bedelen wat we in deze regels doen? Ooit schreef Gerrit Achterberg in een gedicht over de ‘koopman in oudroest’. En die werd blij gemaakt! Nog even het rekeningnummer: 14.66.54.978 t.n.v. Stichting Schrift en Belijden te Epe. En achter de wolken schijnt de zon! Brochurereeks Geloven op Goede Gron-


den: Komend voorjaar verschijnt bij Boekencentrum het eerste deel van ‘Geloven op Goede Gronden’: twaalf artikelen over God. Het zijn woorden om vandaag het geloof te verstaan. In korte, actuele bijdragen wordt de traditie van de christelijke belijdenis vruchtbaar gemaakt. Op deze manier proberen we het confessionele gedachtegoed in de markt te zetten. Een team van twaalf schrijvers uit de confessionele bandbreedte van de kerk heeft samen met de redactie (Elly van der Meulen, Jurrien Mol, Barend Weegink, Herbert Wevers, Dick Wolters) en het CV stichtingsbestuur Schrift en Belijden eraan getrokken om de tekst op tijd klaar te krijgen. Geloven in God de Vader, de almachtige Schepper, wat zegt dat? Op de achtergrond spreekt de Apostolische geloofsbelijdenis mee. Na de pakkende info volgen twee verdiepingsvragen. Het boekje is geschikt voor eigen gebruik, groepsgesprek en als cadeau. Om even de inhoud aan te tippen: 1) God als Vader, ook als Moeder? 2) Kan God alles? 3) Heeft God de wereld geschapen? 4) God ervaren? 5) Bestaat God? 6) Hebben wij God bedacht? 7) Iets of Iemand? 8) God in Israël. 9) God… Allah? 10) Is er meervoud in God? 11) Waar komt het kwaad vandaan? 12) En al het lijden dan? We rekenen straks op een prima ontvangst in de gemeenten en een flinke afzet van de exemplaren. En 8,90 euro is natuurlijk een koopje! rek.nr. 14.66.54.978 t.n.v. Stichting Schrift en Belijden te Epe

13

VARIA

Kracht van een minderheid (1) In het jaar van de herdenking van de Nederlandse Geloofsbelijdenis (2011) vierden de Doopsgezinden het 200-jarig bestaan van de Algemene Doopsgezinde Sociëteit.

Dr R.A. Veen

martelaar voor zijn overtuigingen. Zo kon men de ‘navolging van Christus’ een zedelijke invulling geven. Dat leidde tot heldere kerkelijke keuzes. Aan het eind van de 19e eeuw bijvoorbeeld waren de Doopsgezinden mede verantwoordelijk voor de oprichting van de anticonfessionele Nederlandse Protestanten Bond (NPB). En mede vanwege deze steeds duidelijker nadruk op de vrijzinnige richting koos men er in 2004 ook definitief voor om geen deel te nemen aan de nieuwe Protestantse Kerk in Nederland. De verschillen in beleven en belijden waren in hun ogen te groot.

gezinden een grote nadruk. Van een gezamenlijke theologische positie kan - en mag - dan ook geen sprake zijn. Zeker niet omdat de traditie niet meeweegt en de leer van Menno Simons in geen enkel opzicht als normatief wordt beschouwd. De overtuiging dat de bijbel een collectie antieke geloofsgetuigenissen is zonder normatief te kunnen zijn, bevordert die houding nog verder.

Ook een feestje voor het Doopsgezind Seminarie - nu ondergebracht bij de Vrije Universiteit van Amsterdam dat vorig jaar 275 jaar bestond. Naar aanleiding van die beide jubilea is het boek Kracht van een minderheid uitgegeven. Ciska Stark, docente praktische theologie en van 2009 tot 2010 rector a.i. van het Doopsgezind Seminarium, en Erik Jan Tillema van de IKON, tekenden voor de redactie. Verschillende auteurs hebben in een zestal artikelen geprobeerd om duidelijk te maken wie de - ongeveer achtduizend - Doopsgezinden zijn en wat hun bijdrage aan de kerkgeschiedenis en de Nederlandse cultuur is geweest. Er wordt in deze bundel iets verteld over de geschiedenis, de theologie en de spiritualiteit van de Doopsgezinden in Nederland. Tevens komen hun relaties met de ruimere familie van Mennonitische gemeenten in de rest van de wereld aan bod. Doopsgezinden betitelen zichzelf graag als ondogmatisch en hebben een afkeer van uitstaande belijdenissen. In dat opzicht zijn ze een vreemde eend in de internationale Menniste bijt die in verschillende belijdenissen - onlangs nog de omvangrijke ‘Mennonite Confession of Faith’ - de kern van het evangelie van harte onderschrijft. Rechtvaardiging door geloof alleen, de heiliging als het werk van de Heilige Geest, de godheid van Jezus Christus en de navolging van de Here Jezus in de ‘weerloosheid’ zijn fundamentele leerstukken van het internationale Menniste belijden. Doopsgezinden waren echter actief in de Collegiantenbeweging en voelden een grote verwantschap met de leer van de unitariër Socinus. Tegen de leer van de stichter Menno Simons in, loochenden ze in de 18e eeuw al de godheid van Christus en verwierpen zij de rechtvaardiging door geloof en benadrukten een moralistisch christendom. Christus was voorbeeld van moreel leven en een

14

FRAGMENTARISCHE THEOLOGIE Waar de Doopsgezinden precies voor staan is door de afwijzing van dogmatische reflectie ook moeilijk aan te geven. Doopsgezinden hebben volgens oud-rector Alle Hoekema een grote aarzeling tegenover dogmatiek omdat men liever kiest voor een morele invulling van het evangelie. Het adagium ‘daden gaan woorden te boven’ wordt in dat verband graag geciteerd. Hoekema spreekt over een ‘fragmentarische geloofsleer’ die vooral een ‘eerbied voor het mysterie van God vanuit een persoonlijke gestemdheid’ vertolkt. In plaats van een theologische bezinning op de roeping van de kerk, richt men zich ook liever op kerkhistorische studies. Dat volgt ook uit de aanname dat geloofsovertuigingen uit tijdgebonden en individuele belevingen voortvloeien, waarin slechts van wisselende en persoonlijke godsbeelden en visies sprake kan zijn. Langs deze weg vinden we een breed uitwaaierend spectrum aan religieuze overtuigingen, waarin soms sprake lijkt te zijn van een atheïstisch humanisme, en soms van een religieuze inkleuring van eigentijdse normen en waarden en waarin soms het ietsisme warm wordt onthaald. Het vredesgetuigenis of pacifisme krijgt daarbij voor een deel van de Doops-

SPIRITUALITEIT Een betere toegang tot waar Doopsgezinden voor staan lijkt daarom gevonden te kunnen worden in een beschrijving van de spiritualiteit van de gemeenten. In een bijdrage van gemeentepredikant Gerke van Hiele die zichzelf ooit als rechts-modern typeerde - wordt enige afstand genomen van de betiteling ‘vrijzinnig’. De term verwijst volgens de auteur naar een ‘negatieve identiteit’ en roept het beeld op van een theologie van een ‘beetje’ - met verwijzing naar het boek Een beetje geloven. Van Hiele ziet geen heil in de huidige praktijk van een ‘beetje niet in God geloven’ en een beetje vasthouden ‘aan het ouderwetse gevoel dat een theïstische god biedt.’ Hij probeert daarom samen met de NPB in Wageningen nieuwe grondwoorden te vinden voor de Doopsgezinde spiritualiteit. Het eerste grondwoord dat hij noemt, is ‘vertrouwen’. Dat betekent niet, zoals je zou verwachten, vertrouwen in de Here God of Jezus Christus, maar het is vertrouwen ‘in een toekomst van de wereld, in de vrije keuzes van mensen en in de inspiratie en geestkracht die sinds het begin uitgaat van God.’ Dit morele of existentiële vertrouwen kent Jezus als degene ‘die een weg van barmhartigheid en liefde heeft voorgeleefd.’ Het morele leven en de eigen overtuiging nemen opnieuw de plaats in van het evangelie als boodschap die tot ons komt en waarover wij niet kunnen beschikken


AGENDA

COLOFON REDACTIE:

Berichten voor en aanvullingen/wijzigingen op de reeds ingezonden jaaragenda dienen uiterlijk één week vóór de verschijningsdatum per mail op het kantoor van de bladcoördinator binnen te zijn! Afd. Kanaalstreek-Westerwolde Donderdag 1 maart 2012 Drs P.E.G. Wiekeraad uit Uelsen (Duitsland), over: ‘Bezit als maatschappelijk principe’ Tevens jaarlijkse ledenvergadering. Plaats:Protestantse Kerk, Mussel Aanvang:19.30 uur precies Regionale Commissie Friesland Vrijdag 10 februari 2012 Jaarvergadering Ds W.F. Schormans te Workum over: Het hedendaagse onderzoek naar Jezus dan wel Paulus Plaats: Kurioskerk, Julianalaan 38 te Leeuwarden-Huizum Aanvang: 19:45 uur Confessionele Kring Apeldoorn e.o. Woensdag 25 jan. 2012 Dr G.W. Marchal uit Apeldoorn en enkele andere leden van de Confessionele Kring vertellen over ‘Ervaringen onderweg’. Locatie: Jachtlaankerk, Jachtlaan 143 te Apeldoorn Om: 19.45 uur Afd. Heemse-Hardenberg e.o. Donderdag 26 januari 2012 Ds P.E.G. Wiekeraad uit Uelsen (Dld.) over: ‘Geduld’ In: de ‘Fontein’ te Dedemsvaart naast de Herv. kerk. Om 20.00 uur Afd. Nunspeet Woensdag 25 januari 2012 Ds E.P. van der Veen, Nunspeet, over: ‘Leven met een verlies’. In: Verenigingsgebouw De Wheme, Ds vervolg van pagina 14

door het naar onze hand te zetten. In deze bijdrage schemert wel zoiets door als een worsteling tussen twee perspectieven. Enerzijds meent Van Hiele dat een aansluiting moet worden gezocht bij de kring van Jezus’ discipelen, en dat de bijbel in ieder geval het eerste woord heeft. Maar

De Bouterlaan 5 (achter de hervormde Dorpskerk), Nunspeet. Om: 20.00 uur; ontvangst met koffie/ thee vanaf 19.45 uur Afd. Zwolle e.o. Woensdag 08 februari 2012 Ds M.LW. Karels uit Hattem, over: ‘de Zegen’ Sionskerk, Glanerbeek 10, 8033 BA te Zwolle, 038-4537075 Om: 20.00 uur Vooraf om 19.00 uur (jaarlijkse) ledenvergadering. Afd. Flevoland/NOP-Urk Donderdag 26 januari 2012 Ds J van Doorn spreekt over: ‘Omzien naar elkaar’ In: Hervormde Gemeente de Ark in Urk Om: half acht. Regionale Commissie Utrecht e.o. Dinsdag 31 januari 2012 Dr H.E. Wevers over: ‘Actualiteit van het Belijden’ vanuit de visie van de Stichting ‘Schrift en Belijden’ In: de Sionskerk in Zeist,hoek Jacob Catslaan/Oude Arnhemseweg Om 20.00 uur. Afd. Scheveningen-Den Haag e.o. Dinsdag 24 januari 2012 Ds F.J. van Harten uit Scheveningen over: ‘Catharina von Bora, de vrouw naast Luther’. Tevens jaarvergadering Wijkgebouw De Vonk, Juriaankokstraat 169, 2586 SG, Scheveningen. Om 14.00 uur Afd. Westland Vrijdag 20 januari 2012 Ds C. van den Berg, Nieuw Vennep, over: ‘Pastoraat in de prediking’ In: Zaal achter Dorpskerk in ’s-Gravenzande Aanvang 20.00 uur

vervolgens spreekt ook hij weer over de authenticiteit van de eigen beleving die zich daardoor niets laat gezeggen, omdat ze geheel en al vrij en eigen moet zijn. Dat laatste lijkt ook in zijn bijdrage toch uiteindelijk weer te winnen. In theologische termen: het geloof waarmee we geloven (fides qua) drukt altijd weer het geloof dat we geloven (fides quae) geheel weg.


Het bestuur van de Stichting Confessioneel voert de redactie van het gelijknamige blad. Het algemene e-mail adres voor het aanleveren van kopij is: [email protected]

HOOFDREDACTEUR:

Ds D. van Duijvenbode, Langestraat 93 2691 BC ‘s-Gravenzande, telefoon 0174-881321 e-mail: [email protected]

DEELREDACTIES:

Kerk & geloof: mw M. Glashouwer-van der Lugt Kerkenwerk: ds C. Baggerman, dr. H.C. van der Meulen Kerk & Zending: ds J. van Dalen Kerk & Theologie: dr G.W. Marchal, dr G. Bos Kerk(en) in gesprek: mw dr J. Roelevink, dr J.D.Th. Wassenaar Kerk & Jongeren: mw ds J.J. de Lange ds M.J. Schuurman Kerk & Cultuur: H.H.J. van As Kerk & Samenleving: dr J.G. Schenderling CV-Nieuws: ds D. van Duijvenbode Varia, persberichten en eindredactie: dr G.W. Marchal Vaste medewerkers: dr W.M. de Bruin, drs F. Cupido, dr T.H. v.d. Hoeven, B.W.J. de Ruyter, dr A.H. van Veluw Bestuur van de (redactionele) St. Confessioneel: dr G.W. Marchal (voorzitter), ds D van Duijvenbode, dr G. Bos, mw ds J.J. de Lange (secretaris) E-mail: [email protected] Giften en bijdragen voor dit blad kunt u storten op girorekening 7998432 t.n.v. Penningmeester Confessioneel, Heerde

UITGEVER, ABONNEMENTEN EN BEZORGING

Koninklijke BDU Uitgevers BV Vak- en Publieksmedia, afd. abonnementen. Postbus 67, 3770 AB Barneveld Tel. 0342-49 48 44 - fax 0432 49 42 99 [email protected] Opgave advertenties: Hendrik Jan Joosten, Tel. 0342 49 42 67, email: [email protected] Kosten abonnement bij vooruitbetaling: Jaarabonnement € 50,95 Jaarabonnement incasso € 47,70 Halfjaarabonnement incasso € 25,05 Kwartaalabonnement incasso € 13,80 Buitenland, jaarabonnement € 81,15 Jaarabonnement student incasso € 26,25 Opzeggingen: twee maanden voor einde termijn. HW confessioneel is ook verkrijgbaar op geluidscassette: CBB, Ermelo: tel. 0341 56 54 77

15

Veluws Winterboek Dit doe-en-beleef-boek verzamelt inspirerende praktische tips, recepten, weetjes, uitjes en dingen om te doen om dat échte wintergevoel te krijgen.

 14,95

Van de Hubertusjacht in Epe en de Midwintermarathon, tot het brouwen van je eigen likeurtjes.

ISBN: 978-90-8788-126-9

Verkrijgbaar bij de bekende boekverkopers of rechtstreeks via

www.bduboeken.nl Mens & Samenleving

want de Evangelical Missionary Church in Rio Vermelho (Brazilië) moet machteloos toezien hoe 50 families in haar gemeenschap zonder gezond drinkwater moeten leven. Dit is de kerk, dit zijn wij. Waar één lid lijdt, daar lijden alle leden mee. Help de kerk, omdat je er zelf deel van uitmaakt. Steun Tear en geef lokale kerken de kans om in hun eigen omgeving lijden te verlichten.

The Old Order Amish Gij geheel anders Het verhaal van Jonathan Blaurock, de jongste zoon van David en Deborah, een Amish echtpaar uit Lancaster Pennsylvania.

De kerk is boos

 15,00

Dick J Minderhoud isbn 9789087881184

Verkrijgbaar bij de bekende boekverkopers of rechtstreeks via

www.bduboeken.nl

392146.indd 16

www.tear.nl Bank 41 400

16-1-2012 10:41:47

4 KERK EN GELOOF 10. Een glimlach en een vriendelijk woord Het witte horloge

Recommend Documents