Uur van de waarheid Een woord van geloof, hoop en liefde uit het hart van het Palestijnse lijden

Uur van de waarheid Een woord van geloof, hoop en liefde uit het hart van het Palestijnse lijden

•DEF.KAIROSboekje bw.indd 1

20-01-2010 12:29:11

Colofon Vertaling Rena Netjes en Yolanda Voorhaar Redactie Meindert Dijkstra en Janneke Stegeman Eindredactie Kim Hop, Hopcopy Vormgeving Margo Vlamings i.s.m. Mick Pantelaras Met dank aan Meindert Dijkstra, Janneke Stegeman, Bisan Kassis, Ghada Zeidan, Henri Veldhuis, Guus Hoelen, Jan den Hertog, Manon Wolfkamp en Bindiya Jaggan


20-01-2010 12:29:11

Inhoud

Inleiding 4 Voorwoord 6 Gedicht van Tawfiq Al-Zayad 8 Aanbieding van het Kairos-document in Utrecht 9 Uur van de waarheid 12 Verhaal van een Palestijns meisje 32 Een toelichting bij het Kairos-document van de Palestijnse christenen 33 Verhaal uit de bezette Westoever 45 “Hij zocht rechtsbetrachting, maar vond rechtsverkrachting” 46 Fragment van W. Dalrymple uit ‘In de schaduw van Byzantium 47 Fragment uit ‘Gaza, waardigheid onder vuur. Stemmen van achter de blokkade’ 55 ‘Uur van de waarheid’: een oproep tot inzicht en bekering 56 Bewerking van een artikel over Constatine Dabbagh uit ‘Gaza, waardigheid onder vuur. Stemmen van achter de blokkade 63 Hebben Palestijnse christenen de sleutel in handen naar vrede en gerechtigheid in het Midden-Oosten? - Een Zuid-Afrikaanse visie 64 Bewerking van een blog van Meta Floor (uitgezonden naar Sabeel door Kerk in Actie) 72 en 73 Gedicht Zegen van onrust 74 Comité van Aanbeveling 76


20-01-2010 12:29:11

Inleiding

Ergens op de scheidingsmuur (ook wel Apartheidsmuur genoemd) nabij Bethlehem staat een tekst die wordt toegeschreven aan Edward Said: “Sinds wanneer heeft een volk dat lijdt onder een militaire bezetting de verantwoordelijkheid voor een vredesbeweging?.” Bezetting roept verzet op. Een bijzondere vorm daarvan is geweldloos verzet, het verzet van de vredesbeweging. In 1986 verscheen het boekje “Het uur van de waarheid. Het Kairos-document’ van Zuidafrikaanse christenen”, een introductie bij het Kairos-document van ZuidAfrikaanse christenen, dat als een theologisch commentaar op de politieke crisis door ZuidAfrikaanse christenen de wereld werd ingestuurd. Daarin stond: “De kerk van Jezus Christus is niet geroepen een bastion van voorzichtigheid en gematigdheid te zijn. Zij heeft de boodschap van het kruis dat ons inspireert offers te brengen voor gerechtigheid en bevrijding. Zij heeft een boodschap van hoop die ons uitdaagt op te staan en in vertrouwen en hoop te handelen.” Het is geen toeval dat dit boekje over het Palestijnse Kairos-document en dat uit 1986 bijna dezelfde titel hebben, want beide documenten vertolken dezelfde boodschap van

hoop die ons uitdaagt op te staan, en om in geloof, hoop en liefde ons te verzetten tegen bezetting, discriminatie en onrecht in het beloofde land. Vlak voor kerst 2009 werd in Bethlehem het Palestijnse Kairos-document gelanceerd: “Uur van de waarheid. Een woord van geloof, hoop en liefde uit het hart van Palestijnse lijden.” Het is geschreven door twintig Palestijnse christenen uit verschillende Palestijnse kerken. Het document kan als handreiking gezien worden van een Palestijnse vredesbeweging aan ons. Een beweging die net als de kleine Israëlische vredesbeweging niet uit de lucht komt vallen, maar die zich tot op heden niet zo duidelijk heeft uitgesproken als in dit Kairos-document. Dat gebeurt vanuit het besef dat de christenen van Palestina in aantal gering zijn, maar een grootse en omvangrijke opdracht hebben. Het antwoord dat deze Palestijnen vonden na gebed en Bijbelstudie is verzet, geïnspireerd door de logica van de liefde die het evangelie leert. De liefde van Christus die het aangezicht van God in iedere mens, ook in het gelaat van de vijand, ontmoet en hem tot bevrijding en vrede oproept.


20-01-2010 12:29:12

Hun schreeuw om recht is als een authentiek document uit het hart van een volk onder bezetting ook voor niet-theologen goed leesbaar. Het is in eerste instantie ook geen oproep tot een nieuwe theologische discussie en heeft geen officiële kerkelijke status. Wel hopen deze Palestijnse christenen dat het brede aandacht in de kerken elders in de wereld zal krijgen. Het document noemt de bezetting en dus ook de politieke of theologische rechtvaardiging ervan een zonde die het belijden van de kerk weerspreekt.

Het bevat allereerst ‘Het uur van de waarheid’ zelf - zodat u het kunt lezen, proeven en herlezen. Vervolgens biedt het artikelen van Zuid-Afrikaanse en Nederlandse theologen en verhalen en gedichten uit de Palestijnse context. Wij menen dat het tijd wordt dat wij als Nederlandse christenen erkennen dat Palestijnen een eigen plek hebben voor het aangezicht van God. Wij hoeven geen plaats voor hen in te ruimen binnen onze Israëltheologie. We hopen dat dit boekje de weg zal bereiden voor dit bijzondere document, zodat Nederlandse christenen gehoor zullen geven aan de oproep nu echt in actie te komen voor een rechtvaardige vrede in Israël en Palestina.

Het document is in de eerste plaats bedoeld om weerklank te vinden en te worden besproken in de gemeenschap waaruit het is opgekomen - die van Palestijnse christenen zelf. Tegelijkertijd stelt het ons in de kerken van Nederland en elders in de westerse wereld diepgaande vragen over theologie die impliciet of expliciet de bezetting van Palestina en verdrijving van Palestijnen uit hun land rechtvaardigt. Dat is de uitdaging waarvoor ‘Het uur der Waarheid’ ons stelt. Dit boekje wil een aanzet zijn tot reflectie, en tot bekering.

Dit boekje kwam tot stand in opdracht van een werkgroep samengesteld uit vertegenwoordigers van ICCO, Cordaid, KerkinActie, Vrienden van Sabeel, IKV/Pax Christi, Kerk en Vrede en de Werkgroep Keerpunt. Meindert Dijkstra en Janneke Stegeman (redactie)


20-01-2010 12:29:12

Voorwoord

1

Vanaf 2000 ben ik een regelmatige bezoeker van de Palestijnse gebieden en heb ik de hopeloosheid, de onmacht, de onrechtvaardigheid en de dagelijkse vernedering van het Palestijnse volk geproefd. Evenals de onmacht van een toenemend aantal Israëliërs, dat niets liever wil dan in vreedzame co-existentie met haar buren leven.

bij laten zitten. En de situatie verslechtert nog altijd. In december hebben we de aanvallen op Gaza herdacht; een oorlog van geweldenaars tegen een hulpeloos gevangen bevolking. De urgentie van een verandering is groot. Niet dat ik twijfel dat er op een dag vrede en gerechtigheid komt voor alle inwoners van het Midden-Oosten, voor joden en Palestijnen, voor moslims en christenen. De geschiedenis heeft geleerd dat oorlog, haat en geweld het uiteindelijk moet afleggen tegen gerechtigheid, liefde en vrede. Kijk naar de dictaturen in Zuid-Amerika, de apartheid in Zuid-Afrika. Maar hoeveel slachtoffers moeten er in het Midden-Oosten nog vallen? Hoeveel haat moet er nog gezaaid worden? Hoeveel kinderen moeten nog opgroeien in een omgeving van angst, geweld en vergelding?

Helaas is de situatie voor de meeste Palestijnen, ook voor de christenen onder hen, jaar na jaar verslechterd. Er is nog nauwelijks ruimte voor een levensvatbare Palestijnse staat. De zeer beperkte stukjes van de bezette gebieden die onder Palestijns bestuur staan, zijn door muren en prikkeldraad van de buitenwereld afgesloten. Een groot deel van de Palestijnse bevolking moet met de hand op in de rij voor voedsel en basale verzorging. Dat gebeurde ondanks de vele internationale resoluties die oproepen een einde aan de illegale bezetting te maken. Jaar na jaar heb ik de achteruitgang kunnen volgen. Jaar na jaar beloofde de internationale gemeenschap zijn verantwoordelijkheid te zullen nemen. Jaar na jaar hebben zij, hebben wij, het er op schandalige wijze

Ik ben ontzettend blij dat met niet geringe autoriteit de christelijke Palestijnse leiders met het Kairosdocument ‘Uur van de waarheid’ een krachtig gezamenlijk signaal aan de wereld hebben afgegeven. Het is een signaal van liefde en hoop, weg van de vergelding en angst.


20-01-2010 12:29:12

Dit theologische antwoord op bezetting daagt de kerken op een positieve en constructieve manier uit om antwoorden te zoeken en kleur te bekennen. Het daagt hen uit om stil te staan bij wat de bezetting voor gevolgen heeft voor het dagelijks leven van onze medechristenen en breder voor het hele Palestijnse volk, die leven in dat ‘beloofde’ land.

Ik verzoek de kerken in Nederland en de joodse en islamitische organisaties om de handschoen op te nemen. Laat de wereld zien dat religies hun basis hebben in liefde en hoop en dat men zich afkeert van haat, vergelding en angst. In die zin is het inderdaad ‘het uur van de waarheid’. Met overtuiging en passie beveel ik het document ‘Uur van de waarheid’ bij u en bij alle lezers van dit boekje aan.

Dit antwoord roept de kerken op het rechtvaardige verzet, met liefde als drijfveer, krachtig te steunen. We mogen en kunnen het Palestijnse volk niet langer in de kou laten staan. We moeten moedig zijn en hun woord accepteren. We moeten nu gehoor geven aan hun oproep ons vreedzaam te verzetten. Dat kan bijvoorbeeld betekenen dat we moeten oproepen om bedrijven te boycotten die verdienen aan de illegale bezetting van Palestijnse grond. Dat lijkt naast de gewenste dialoog wel het minste dat we kunnen doen om de zaak los te trekken.

Jack van Ham, algemeen directeur ICCO, de interkerkelijke organisatie voor ontwikkelingssamenwerking

1 Dit voorwoord is een enigszins bewerkte versie van de toespraak die

Vandaag, zo zegt het document, staan we op een doodlopende weg. Een weg, zo voeg ik toe, van angst om te veranderen in plaats van een weg met hoop op de toekomst.

Jack van Ham op 22 december 2009 hield in de Dom in Utrecht bij de presentatie van het Kairos-document ‘Uur van de waarheid’ aan de kerken.


20-01-2010 12:29:12

Olijfboom Omdat ik elke dag gearresteerd kan worden

weer tot het uiterste wisten te spannen

en mijn huis bezocht kan worden door de politie

mijn ademtochten

om het te onderzoeken en te ‘reinigen’

en de namen van mijn gevangenissen

omdat ik geen papier kan kopen,

en wat voor boeien om mijn polsen klemden

zal ik alles wat ik meemaak

en de dossiers van mijn cipiers

en al mijn geheimen

en elk scheldwoord dat over mijn hoofd werd

kerven in de bast van de olijfboom op mijn

uitgestort.

binnenplaats. Mijn verhaal zal ik kerven en de hoofdstukken

En ik zal kerven: Kafr Qasim, ik ben je niet vergeten

van mijn tragedie

En ik zal kerven: Deir Yassin, jij leeft nog altijd

en mijn zuchten

in mijn herinnering

om mijn akker en om de graven van mijn doden.

En ik zal kerven: wij hebben nu de climax van

Al het bittere dat ik heb moeten slikken

het drama bereikt

maar dat tienvoudig vergolden zal worden

En ik zal alles kerven

door het zoete dat nog komt,

wat de zon mij vertelt

zal ik daarin kerven.

wat de maan mij toefluistert

Ik zal het nummer erin kerven

wat de doden mij toevertrouwen

van elk perceel land dat van ons is geroofd.

bij de bron, vanwaar de geliefden vertrokken zijn.

En de ligging van mijn dorp, de grenzen ervan.

Opdat ik mij herinner

En de huizen die zijn opgeblazen.

alle hoofdstukken van mijn tragedie

En mijn bomen die ontworteld zijn.

alle fasen van de rampspoed

En elke veldbloem die vertrapt is.

gekerfd in de bast van de olijfboom

En de namen van hen die mijn zenuwen steeds

op de binnenplaats van mijn huis.

Dit gedicht is van Tawfiq Al-Zayad. Hij was burgemeester van Nazareth, de enige stad in Israël met een Arabische meerderheid. Al Zayad is auteur van verschillende dichtbundels en studies over Palestijnse volksliteratuur.


20-01-2010 12:29:12

Aanbieding van het Kairos-document in Utrecht

Fr. Jamal Khader In het eerste deel van het document belijden we opnieuw ons geloof in een liefhebbend en genadig God, die elk mens naar zijn beeld schiep en ieder dezelfde waardigheid schonk, aangezien Hij de Vader is van allen. Hij roept al zijn kinderen om met elkaar te leven in liefde en in wederzijds respect. We belijden opnieuw ons geloof in Jezus Christus, Redder van heel de mensheid, die kwam om de Profeten en de Wet te vervullen. We bevestigen de eenheid van Oude en Nieuwe Testament. In Jezus Christus verstaan wij de beloften van God in het Oude Testament, inclusief de belofte van het land. Er bestaan bepaalde Westerse theologieën na de Holocaust, die het Woord van God gebruiken om het onrecht tegen ons te rechtvaardigen. Het document zegt: “Het Westen zocht wegen om de joden te compenseren voor het hun aangedane lijden in de Europese landen, maar deed dat ten koste van ons en ons land. Zij probeerden onrecht recht te zetten, maar creëerden zo een nieuwe situatie van onrecht.” (paragraaf 2.3.2). Of om het te zeggen in de woorden van de joods-Amerikaanse theoloog Mark Braverman:

Ik ben als Palestijn en als christen naar Nederland gekomen om het Kairos-document aan te bieden. In dit document beoogt een groep christenen hun geloof te verkennen en samen uit te zoeken wat het Woord van God ons vandaag te zeggen heeft in onze situatie. Als Palestijnen merken wij al sinds jaren dat we lijden onder een gebrek aan hoop voor de toekomst. Gebrek aan hoop ook op beëindiging van de bezetting van ons land. Na een vredesproces van zestien jaar, dat uitdraaide op een eindeloos proces van vredesonderhandelingen zonder vrede of uitzicht op een haalbare vrede, zijn we slechts getuige van de bouw van de afscheidingsmuur, gebouwd op Palestijnse grond. We zijn getuige van de uitbreiding van illegale joodse nederzettingen, de dagelijkse vernedering van de Palestijnen bij meer dan zeshonderd checkpoints, ernstige beperking van de religieuze vrijheid waar ons toegang tot heilige plaatsen wordt ontzegd, terwijl de hoop op een rechtvaardige oplossing vervliegt. Wij, de christelijke Palestijnen, leven onder dezelfde condities, onder dezelfde bezetting.


20-01-2010 12:29:12

“The revisionist Christian theology that emerged following the Holocaust attempted to correct the legacy of Christian anti-Semitism. In the process it has fostered an unquestioning support of the State of Israel that undermines efforts to achieve peace in the region.” (Fatal Embrace). Zulke theologieën wettigen de bezetting van Palestina en het onrecht dat tegen ons begaan wordt. Wij, christelijke Palestijnen, lijden daar dubbel onder: “Omdat wij Palestijnen zijn, lijden wij onder de bezetting van ons land. Omdat wij christenen zijn, willen sommige theologen dat we lijden omwille van ons geloof.” (paragraaf 2.3.4). Natuurlijk is de echte vijand voor hen de islam. Als we iets anders zeggen, worden we ervan beschuldigd bang te zijn voor Hamas! Wij zijn Palestijnen. Wij lijden onder de bezetting omdat we Palestijnen zijn, niet omdat we christenen zijn. Als Palestijns christen ben ik niet een derde partij in het conflict en ‘gevangen tussen beiden’, zoals men ons verkeerd vertelt. Ik behoor tot het Palestijnse volk. Ik moet leven onder dezelfde bezetting en deel in het lijden en de verwachtingen van het Palestijnse volk. Dus als u de christenen van Palestina wilt helpen, help ze dan als Palestijnen door een einde te maken aan de bezetting Hoe kunnen wij de christelijke presentie handhaven in Palestina als de bezetting niet beëindigd wordt? Het tweede deel van het Kairos-document steunt onze hoop te midden van de wanhoop op ons geloof in een liefhebbende God, in de nabijheid van de Heilige Geest en in de opstanding van Jezus Christus. Wij wonen in het land van de opstanding. We zien tekenen van hoop in het leven van onze

kerken, onze gemeenschappen, in de toenemende bewustwording hoe belangrijk het recht is voor de Palestijnen en de solidariteit van vele kerken in de wereld. De missie van onze kerk is profetisch: “Ga aan de kant van de verdrukten staan en werk voor het koninkrijk van God, het koninkrijk van gerechtigheid, waardigheid en waarheid. Zo is de macht van liefde sterker te maken dan de macht van haat en wraak en is de cultuur van het leven te bevorderen in plaats van de cultuur van de dood.” (paragraaf 3.4). Daarom is ons antwoord op dit alles liefde. Het christelijk gebod van de liefde: een positieve, voorkomende en kostbare liefde. De christelijke liefde richt zich op iedereen, inclusief de vijand. Onderdeel van de liefde van Christus betekent ook het kwade met liefde en geweldloze acties weerstaan. Daarom spreken we allereerst Palestijnse christenen aan. Vervolgens vragen we de kerken in de wereld om zich bij ons te voegen in onze strijd tegen onrecht en verdrukking als een kwaad en een zonde tegen God en menselijke wezens. Een strijd voor het leven en tegen de dood, voor vrijheid en recht, steeds volgens de logica van de liefde en met respect voor het leven. Het leven van elk levend wezen, zowel Palestijns als Israëlisch. Dat is de enige ‘oorlog’ die we verklaren. Wanneer we desinvestering, boycot en sancties tegen de bezetting en alles wat geproduceerd wordt door de bezetting (niet Israël dus, maar de bezetting) in overweging nemen en geven, zien we dit als een middel tot bevrijding. Een middel om degenen die onder de bezetting leven te bevrijden, maar ook om de bezetters te bevrijden, aangezien zij, in de woorden van vele joodse theologen, “de ziel van het

10


20-01-2010 12:29:13

jodendom corrumperen”. Het doel is ook Israëliërs te bevrijden van angst en onzekerheid. In het document lezen we: “Zonder bezetting zou dit echter niet nodig zijn en zouden de gevoelens van angst en onveiligheid niet bestaan. Zo zien wij de situatie. Wij doen daarom een dringend beroep op de Israëliërs hun angstgevoelens af te schudden en een einde te maken aan de bezetting. Dan zullen zij een nieuwe wereld zien waarin geen angst is en geen dreiging, maar veiligheid, gerechtigheid en vrede.” (paragraaf 1.4). Als wij ons als Palestijnen zorgen maken over de verdrukking van het Palestijnse volk, dan willen we ook dat Israëliërs in vrede, veiligheid en rechtvaardigheid kunnen leven, bevrijd van de bezetting. Uiteindelijk willen we als buren in vrede met elkaar leven. In het document lezen we ook: “God heeft ons hier geplaatst als twee volken en God geeft ons ook het vermogen om samen te leven en gerechtigheid en vrede te verwezenlijken, als we het maar zouden willen. Dan kunnen we er echt Gods land van maken.” (paragraaf 2.3.1) en: “Het doel is beide volken te bevrijden van de extremistische standpunten van opeenvolgende Israëlische regeringen en daardoor gerechtigheid en verzoening te brengen.” (paragraaf 4.2.6) en tenslotte: “Door onze liefde zullen we onrecht overwinnen en het fundament leggen voor een nieuwe samenleving, zowel voor onszelf als voor onze tegenstanders. Onze toekomst en hun toekomst zijn één. […] We doen een dringend beroep op Israël om onze partner te zijn in vrede en niet in de cyclus van eindeloos geweld. Laten we samen het kwaad weerstaan: het kwaad van de bezetting en de duivelse cirkel van geweld.” (paragraaf 4.3).

Tot slot wil ik graag nog een paar dingen over het document preciseren. Het document is geen politieke verklaring. Wij spreken niet over politieke oplossingen. Het is aan de politici om te beslissen, ook als we zelf geloven in een tweestatenoplossing om in vrede met elkaar te leven. Het document is ook geen theologie, dus u zult er geen theologie van het land of van de beloften in vinden. Het document is geen noodkreet van de Palestijnse kerken om de wereld te vragen hen te helpen als christenen. We hebben een Palestijns probleem, geen christelijk probleem. Laten we samenwerken om de christenen te helpen door een eind te maken aan de bezetting en in waardigheid te leven en niet door een positie van afhankelijkheid te scheppen (iets wat de financiële hulp van de EU precies aan het doen is). Wat het document wel is, is een woord van geloof en handelen. Het Woord van God is ‘Goed Nieuws’, een woord van liefde, licht en waarheid. We zullen niet toestaan dat dit Woord tegen ons gebruikt wordt om ons dood en destructie te brengen. Wij willen dat het het Woord blijft van leven, gerechtigheid en vrede.

11


20-01-2010 12:29:13

Uur van de waarheid

oproep aan al onze gelovigen en aan alle

Een woord van steun en bemoediging

Israëlische en Palestijnse leiders, aan de We hebben de kreet van onze kinderen

internationale gemeenschap en

gehoord

iedere kerk van de wereld om voort te maken met het bewerkstelligen

Wij, de patriarchen en hoofden van de

van gerechtigheid, vrede en verzoening in

kerken van Jeruzalem, hebben

het Heilige Land.

de kreet van hoop gehoord die onze

We bidden God om elke mogelijke zegen

kinderen hebben geuit in deze moeilijke

en overvloed aan kracht voor onze

tijden, namelijk dat wij nog steeds bestaan

kinderen om effectief bij te dragen aan

in dit Heilige Land. Wij ondersteunen hen

de opbouw van hun gemeenschap en

en staan naast hen in hun geloof, hoop en

alle kwaad weg te doen. Zo kan er een

liefde en hun visie op de gebeurtenissen

gemeenschap ontstaan waarin liefde,

die we meemaken. Wij steunen deze

trouw, rechtvaardigheid en vrede regeren.

12


20-01-2010 12:29:13

Een woord van geloof, hoop en liefde uit het hart van het Palestijnse lijden

Zijne Gelukzaligheid Theophilos III Zijne Gelukzaligheid, Patriarch Fouad Twal Zijne Gelukzaligheid, Patriarch Torkom Manougian Zijne Hoogwaardige Excellentie, Aartsbisschop dr. Anba Abraham Zijne Hoogwaardige Excellentie, Aartsbisschop Abba Mathaious Zijne Eminentie, Aartsbisschop Joseph-Jules Zerey Zijne Hoogwaardige Excellentie, Monseigneur Gregor Peter Malki Zijne Hoogwaardige Excellentie, Aartsbisschop Mar Swerios Malki Murad Zijne Hoogwaardige Excellentie, Monseigneur dr. Munib A. Younan Zijne Eminentie, Aartsbisschop Paul Nabil Zayah Zeereerwaarde Pater Custos Pierbattista Pizzaballa Zijne Hoogwaardige Excellentie, Monseigneur Raphael Minassian Zijne Hoogwaardige Excellentie, Monseigneur Suheil Dawani

13


20-01-2010 12:29:13

om een einde te maken aan de wreedheden door het apartheidsregime. Dit Palestijns christelijke document dringt bij plaatselijke christenen aan op geduld, volharding, hoop en medewerking. Tegelijkertijd roept het de kerken, overheden, individuen en de internationale gemeenschap op om een systeem van economische sancties en boycot van Israël in te stellen. Het document is niet als een actie van wraakneming bedoeld. Het doel is juist een rechtvaardige en blijvende vrede te bewerkstelligen die een einde maakt aan de Israëlische militaire bezetting.

VOORWOORD

Op een historisch moment van eenheid onder Palestijnse christenen presenteren we het document getiteld:

Voorbereid en opgesteld door: Zijne Gelukzaligheid, patriarch Michel Sabbah Bisschop, Dr. Munib Younan Aartsbisschop, Dr. Atallah Hanna Pater Dr. Gamal Khader Pater Dr. Rafiq Khoury Ds. Dr. Mitri Raheb Ds. Dr. Naim Ateek Ds. Dr. Yohana Katanacho Dr. Giries Khoury Mevr. Cedar Duaybis Mevr. Nora Kort Mevr. Lucy Thalgieh Dhr. Nidal Abu Zulof Dhr. Rifaat Kassis - coördinator van het initiatief

Uur van de waarheid: een woord van geloof, hoop en liefde uit het hart van het Palestijnse lijden. Het document is het resultaat van meer dan een jaar samenwerken en benadrukt christelijke en algemeen menselijke waarden. Het roept de internationale gemeenschap op om naast de verdrukten te gaan staan, de Palestijnen hun fundamentele mensenrechten te geven en de Israëliërs te bevrijden van het geweld dat hun bezetting teweeg brengt. Ook roept het christenen over de hele wereld op de uitleg van de Bijbel opnieuw te overwegen en een uitleg te vermijden die dient om de aantasting van onze rechten op bijbelse en theologische gronden te legitimeren. De initiatiefnemers van dit document roepen op de noodzaak in te zien van een samenleven tussen christenen, moslims en joden met wederzijds respect. Net als het Kairos-document van 1985 in Zuid-Afrika, dat opriep tot verzet, gerechtigheid en verzoening

14


20-01-2010 12:29:13

doen de politieke leiders in Palestina, in Israël en in de Arabische wereld? En wat doet de kerk? Het probleem stijgt uit boven een politieke kwestie, omdat er mensen aan te gronde gaan. Die zorg zouden kerken zich moeten aantrekken.

INLEIDING

Wij richten ons tot onze broeders en zusters in geloof, leden van de kerken in ons land. We roepen als christenen en als Palestijnen uit naar onze godsdienstige en politieke leiders, naar onze Palestijnse maatschappij en de Israëlische maatschappij, naar de internationale gemeenschap en naar onze broeders en zusters, christelijke geloofsgenoten in de kerken op heel onze wereld.

Wij, een groep Palestijnse christenen, schreeuwen om recht. Nadat we met elkaar gebeden hebben, na bezinning en gedachtewisseling over het lijden dat ons land treft onder Israëlische bezetting, schreeuwen we nu onze nood uit. Dat doen we met een kreet van hoop in de afwezigheid van alle hoop, een kreet vol van gebed en vertrouwen in God, die volhardt in zijn goddelijke voorzienigheid voor alle inwoners van dit land. We spreken ons vandaag uit, geïnspireerd door het geheim van Gods liefde voor alle mensen en het mysterie van zijn goddelijke aanwezigheid in de geschiedenis van alle volken en, op bijzondere wijze, ook in de geschiedenis van ons land. Vanuit ons christelijk geloof en ons Palestijnse bewustzijn hier thuis te horen, verkondigen wij een woord van geloof, hoop en liefde.

1 D e huidige werkelijkheid

“Zij zeggen: “Vrede, vrede”, maar er is geen vrede.” (Jer. 6:14) In deze tijd spreekt iedereen over vrede in het Midden-Oosten en over het vredesproces. Tot op heden zijn het slechts woorden gebleken. De realiteit is die van de Israëlische bezetting van de Palestijnse gebieden. Wij zijn beroofd van onze vrijheid en alles wat daaruit voortkomt. 1.1

Waarom nu? Omdat we vandaag op een doodlopende weg zijn beland in de tragedie van het Palestijnse volk. De regeringsleiders nemen genoegen met crisismanagement, in plaats van zich serieus in te zetten om een einde te maken aan de crisis. Dit vult de harten van de gelovigen met pijn en vragen. Wat doet de internationale gemeenschap, wanneer zij hiermee wordt geconfronteerd? Wat

15


20-01-2010 12:29:13

1.1.1 De scheidingsmuur, gebouwd op Palestijns grondgebied dat om die reden grotendeels onteigend is, heeft onze steden en dorpen tot gevangenissen gemaakt. Ze worden apart van elkaar gehouden en zijn zo gemaakt tot verstrooide en verdeelde stukjes grond. Gaza blijft leven onder inhumane condities door een permanenteblokkade en afgesneden van de andere Palestijnse gebieden. Vooral na de wrede oorlog, waarmee Israël het overviel in december 2008 en januari 2009.

van veiligheidsmaatregelen. Voor veel christenen en moslims uit de Westbank en Gaza zijn Jeruzalem en haar godsdienstige plaatsen verboden terrein. Zelfs inwoners van Jeruzalem hebben te maken met restrictieve maatregelen tijdens godsdienstige hoogtijdagen. Sommige van onze Arabische geestelijken wordt regelmatig de toegang tot Jeruzalem ontzegd. 1.1.6 Vluchtelingen zijn ook onderdeel van onze realiteit. Velen van hen leven nog altijd in kampen onder moeilijke omstandigheden. Zij hebben recht op terugkeer en wachten al generatie na generatie op terugkeer naar hun land. Wat zal hun lot zijn?

1.1.2 Israëlische nederzettingen vernielen ons land in de naam van God en met bruut geweld. Zij beheersen onze natuurlijke bronnen, waaronder water en landbouwgrond. Honderdduizenden Palestijnen worden daardoor beroofd van het gebruik van hun eigen water en landbouwgrond. Deze nederzettingen blokkeren iedere weg naar een politieke oplossing.

1.1.7 Duizenden gevangenen kwijnen weg in Israëlische gevangenissen. Ook zij zijn onderdeel van onze werkelijkheid. De Israëliërs bewegen hemel en aarde om een enkele gevangene vrij te krijgen, maar wanneer krijgen de duizenden Palestijnse gevangenen hun vrijheid terug?

1.1.3 De harde werkelijkheid is de dagelijkse vernedering waaraan we onderworpen zijn bij de militaire checkpoints, op weg naar onze banen, scholen en ziekenhuizen.

1.1.8 Jeruzalem is het hart van onze werkelijkheid. De stad is tegelijkertijd symbool van vrede en teken van conflict. Terwijl de scheidingsmuur Palestijnse wijken splijt, gaat men steeds maar door de stad te ontdoen van haar Palestijnse burgers, christenen en moslims. Hun identiteitskaarten worden ingenomen. Met de inname van die kaarten vervalt hun recht om in de stad te verblijven. Hun huizen worden vernietigd of onteigend. Jeruzalem, stad van verzoening, is een stad van discriminatie en uitsluiting geworden, een bron van strijd in plaats van vrede.

1.1.4 De harde waarheid is het gescheiden houden van leden van hetzelfde gezin. Daardoor is het voor duizenden Palestijnen onmogelijk een geregeld familieleven te leiden, vooral wanneer een van beide huwelijkspartners geen Israëlisch identiteitsbewijs heeft. 1.1.5 Vrijheid van godsdienst wordt ernstig belemmerd. De vrijheid om heilige plaatsen te bezoeken wordt mensen ontzegd onder het mom

16


20-01-2010 12:29:13

Een ander onderdeel van onze werkelijkheid is dat Israël weigert zich te houden aan internationale wetten en resoluties. Hierop volgt de verlammende reactie van de Arabische wereld en de internationale gemeenschap. Mensenrechten worden geschonden en ondanks de vele rapporten van lokale en internationale mensenrechtenorganisaties gaat het onrecht door.

straffen en allerlei andere maatregelen van vergelding tegen Palestijnen. Naar onze mening zet deze visie de werkelijkheid op zijn kop. Inderdaad is het zo dat Palestijnen zich verzetten tegen de bezetting. Zonder bezetting zou dit echter niet nodig zijn en zouden de gevoelens van angst en onveiligheid niet bestaan. Zo zien wij de situatie. Wij doen daarom een dringend beroep op de Israëliërs hun angstgevoelens af te schudden en een einde te maken aan de bezetting. Dan zullen zij een nieuwe wereld zien waarin geen angst is en geen dreiging, maar veiligheid, gerechtigheid en vrede.

1.2

1.2.1 Palestijnen die binnen de staat Israël wonen, hebben te maken met historisch onrecht. Zij lijden onder een discriminerende politiek, terwijl zij als burgers zouden moeten beschikken over de rechten en plichten van burgerschap. Zij wachten op de realisatie van hun volledige burgerrechten en willen een gelijke behandeling als burgers van eenzelfde staat.

Het Palestijnse antwoord op de werkelijkheid was tot nog toe divers. Sommigen reageerden door te onderhandelen. Dit was de officiële houding van de Palestijnse Autoriteit, maar bevorderde het vredesproces niet. Enkele politieke partijen volgden de weg van gewapend verzet. Israël gebruikte dit als argument om de Palestijnen van terrorisme te beschuldigen en zo de ware aard van het conflict te verhullen. Zij deden de situatie voorkomen als een Israëlische oorlog tegen Palestijns terrorisme en niet als legitiem Palestijns verzet tegen een Israëlische bezetting met als doel die bezetting te beëindigen. 1.5

Emigratie is een volgend element van onze werkelijkheid. Vele jonge Palestijnen, christenen en moslims, besluiten te emigreren, omdat het ontbreekt aan visie en ook maar een sprankje hoop op vrede en vrijheid. Daardoor wordt het land beroofd van zijn belangrijkste en rijkste bron: een goed opgeleide, jonge generatie. Het sterk krimpende aantal christenen, vooral in Palestina, is een van de gevaarlijke consequenties van dit conflict, van de lokale en internationale verlamming en van de onmacht om een omvattende oplossing voor dit probleem te vinden. 1.3

1.5.1 De tragedie verdiepte zich met het interne conflict tussen Palestijnen onderling en met de afscheiding van Gaza van de rest van de Palestijnse gebieden. Hier moet echter opgemerkt worden dat, hoewel er verdeeldheid is tussen Palestijnen onderling, de internationale gemeenschap hiervoor in belangrijke mate verantwoordelijk is. Die weigert op

Geconfronteerd met deze werkelijkheid, rechtvaardigen de Israëliërs hun acties als zelfverdediging, inclusief de bezetting, collectieve 1.4

17


20-01-2010 12:29:14

een constructieve manier om te gaan met de wil van het Palestijnse volk, zoals die tot uitdrukking kwam in de uitkomst van de democratische en wettige verkiezingen in 2006.

ontmoeten en elkaar liefhebben om het land met elkaar in vrede en met wederzijds respect op te bouwen. 2.1.1 Wij geloven in het eeuwige Woord van God: zijn eniggeboren Zoon, Jezus Christus, die Hij zond als de Redder van de wereld.

We willen hier nogmaals herhalen dat onze christelijke boodschap temidden van dit alles, temidden van de catastrofe waarin wij leven, een woord wil zijn van geloof, hoop en liefde.

2.1.2 Wij geloven in de Heilige Geest, die de kerk en de mensheid begeleidt op haar weg. Het is de Geest die ons helpt de Heilige Schrift te verstaan, zowel het Oude als het Nieuwe Testament in hun eenheid, hier en nu. De Geest maakt de Openbaring van God manifest aan de mensheid, in verleden, heden en toekomst.

2 E en woord van geloof

Hoe verstaan wij het Woord van God? Wij geloven dat God tot mensen heeft gesproken, hier in ons land. “Op velerlei wijze en langs velerlei wegen heeft God in het verleden tot de voorouders gesproken door de profeten, maar nu de tijd ten einde loopt, heeft Hij tot ons gesproken door zijn Zoon, die Hij heeft aangewezen als enig erfgenaam en door wie hij de wereld heeft geschapen.” (Heb. 1: 1-2)1 2.2

Wij geloven in God, een goede en rechtvaardige God. Wij geloven in God, Schepper van het universum en van de mensheid. Wij geloven in een goede en rechtvaardige God, die van al zijn schepselen houdt. We geloven dat iedere mens door God naar zijn beeld en gelijkenis is geschapen en dat een ieder zijn of haar waardigheid ontleent aan de waardigheid van de Almachtige. Wij geloven dat deze waardigheid voor ieder van ons dezelfde is. Dit belijden betekent voor ons, hier en nu en in het bijzonder in dit land, dat God ons niet schiep om elkaar te bestrijden. We zouden elkaar juist moeten 2.1

2.2.1 Wij, Palestijnse christenen, geloven zoals alle christenen in de wereld dat Jezus Christus gekomen is om Wet en Profeten te vervullen. Hij is de alfa en de omega, het begin en het einde. In zijn licht en door de leiding van de Heilige Geest, lezen we de Heilige Schrift, laten de woorden tot ons doordringen en verklaren de Schrift zoals ook Jezus Christus die verklaarde voor de twee leerlingen onderweg naar

18


20-01-2010 12:29:14

Emmaüs. Zoals in het evangelie naar Lucas staat geschreven: “Daarna verklaarde hij hun al wat er in al de Schriften over hem geschreven stond, en hij begon bij Mozes en de Profeten.” (Lucas 24:27)

Ons land heeft een universele roeping Wij geloven dat ons land een universele missie heeft. In deze universaliteit opent zich de betekenis van de beloften, het land, de verkiezing van het volk als inclusief voor heel de mensheid, te beginnen bij alle volkeren in dit land. In het licht van het heilige schrift was de landbelofte nooit een politiek program of bewijs van eigendom, maar veel meer het voorspel op een totale universele verlossing. Het was het begin van de vervulling van het Koninkrijk van God op aarde. 2.3

2.2.2 Onze Heer Jezus Christus kwam om te verkondigen dat het Koninkrijk van God nabij was. Daarmee veroorzaakte hij een revolutie in het leven en het geloof van de hele mensheid. Hij kwam met “een nieuwe leer” (Marcus 1:27) en wierp zo een nieuw licht op het Oude Testament, op de thema’s die raken aan ons christelijk geloof en ons dagelijks leven. Thema’s zoals de beloften, de verkiezing, volk van God en het land. Wij geloven dat het Woord van God een levend Woord is, dat op iedere periode in de geschiedenis een specifiek licht werpt. Het laat aan gelovigen zien wat God vandaag te zeggen heeft en niet alleen wat God ooit, in een ver verleden, gezegd zou hebben. Daarom mag het niet zo zijn dat het Woord van God getransformeerd wordt tot een versteende letter, die de liefde van God en zijn voorzienigheid in het leven van volken en individuen perverteert. Dat is precies waar het aan schort in een fundamentalistische Bijbelopvatting, die dood en verderf zaait wanneer het Woord van God in steen verandert. Dat gebeurt, wanneer het van generatie op generatie wordt doorgegeven als een dode letter en vervolgens wordt gebruikt als een wapen in onze huidige geschiedenis om ons te beroven van ons recht op ons eigen land.

2.3.1 God zond de aartsvaders, de profeten en apostelen naar dit land, zodat zij een universele missie de wereld in zouden brengen. Vandaag leven wij in dit land met drie godsdiensten: jodendom, christendom en islam. Ons land is het land van God, zoals alle landen in de wereld dat zijn. Het is heilig in zoverre God er aanwezig is, want alleen God is heilig. God alleen heiligt het. Het is de plicht van ons die het land bewonen om de wil van God voor dit land te respecteren. Het is onze plicht het te bevrijden van het kwaad van het onrecht en oorlog. Het is Gods land en daarom moet het een land zijn van verzoening, vrede en liefde. Dit is inderdaad mogelijk. God heeft ons hier geplaatst als twee volken en God geeft ons ook het vermogen om samen te leven en gerechtigheid en vrede te verwezenlijken, als we het maar zouden willen. Dan kunnen we er echt Gods land van maken: “Van de Heer is de aarde, en alles wat daar leeft, de wereld en die daarin wonen.” (Psalm 24:1)

1 Alle aanhalingen uit de Bijbel zijn ontleend aan de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) 2004, met uitzondering van Jeremia 6:14

19


20-01-2010 12:29:14

2.3.2 Onze aanwezigheid als Palestijnen, christenen en moslims, in dit land is niet toevallig, maar is diep geworteld in de geschiedenis en geografie van dit land, zoals ieder volk verbonden is met het land waarin het leeft. Ons is echter onrecht aangedaan toen wij verdreven werden. Het Westen zocht wegen om de joden te compenseren voor het hun aangedane lijden in de Europese landen, maar deed dat ten koste van ons en ons land. Zij probeerden onrecht recht te zetten, maar creëerden zo een nieuwe situatie van onrecht.

wij ten gevolge van verkeerde interpretaties van theologen. Geconfronteerd met deze realiteit is het onze opdracht het Woord van God hoog te houden als een bron van leven, niet van dood. Zo blijft ‘de goede boodschap’ wat het is: ‘goed nieuws’ voor ons en voor alle mensen. En tegenover hen die ons voortbestaan als Palestijnen, christenen en moslims, bedreigen met de Bijbel in de hand, belijden wij opnieuw ons geloof in God. Want we weten dat het Woord van God niet de oorzaak kan zijn van onze vernietiging.

2.3.3 Daar komt nog bij, dat sommige theologen in het Westen proberen een bijbelse en theologische legitimering te geven aan deze inbreuk op onze rechten. In hun uitleg worden de ‘beloften van God’ voor ons een ‘bedreiging van ons bestaan’. Het ‘goede nieuws’ in het Evangelie zelf wordt voor ons een ‘voorbode van de dood’. Wij doen een beroep op deze theologen om hun reflectie op het Woord van God te verdiepen en hun interpretaties bij te stellen in die zin dat zij het Woord van God zien als een bron van leven voor alle volken.

Daarom verklaren wij dat gebruik van de Bijbel om politieke keuzes en visies te legitimeren en onrecht tussen mensen en volken te ondersteunen, godsdienst maakt tot een menselijke ideologie. Het ontdoet het Woord van God zo van zijn heiligheid, zijn universaliteit en zijn waarheid. 2.4

Wij verklaren ook dat de Israëlische bezetting van Palestijns land een zonde is tegen God en de mensheid. Palestijnse mensen worden daardoor beroofd van hun basale mensenrechten, door God gegeven. De bezetting verstoort het beeld van God in de Israëlische mens, die bezetter is geworden, en dat in de Palestijnse mens, die lijdt onder de bezetting. Wij verklaren dat iedere theologie die de bezetting legitimeert, schijnbaar gebaseerd op de Bijbel, op geloofsbelijdenis of op geschiedenis, ver staat van de christelijke leer. Zo’n theologie roept op tot geweld en heilige oorlog in de naam van de Almachtige God en maakt God daarmee ondergeschikt aan tijdelijke, menselijke belangen. Ook verstoort zij het beeld 2.5

2.3.4 Onze verbondenheid met dit land is een natuurlijk recht. Het is niet alleen maar een ideologische kwestie of een theologisch vraagstuk. Het is een kwestie van leven of dood. Er zijn mensen die het niet met ons eens zijn, maar die ons als vijanden zien, enkel en alleen omdat we zeggen als vrije mensen te willen leven in ons land. Omdat wij Palestijnen zijn, lijden wij onder de bezetting van ons land. Als Palestijnse christenen lijden

20


20-01-2010 12:29:14

honger of armoede, gevaar of het zwaard? Er staat geschreven: ‘om u worden wij dag na dag gedood’ (…) Ik ben ervan overtuigd dat niets in de schepping ons zal kunnen scheiden van de liefde van God.” (Rom. 8:31, 35, 36, 39)

van God bij de mensen die leven onder politiek en theologisch onrecht.

3 een woord van hoop

Wat is de betekenis van hoop? De hoop die in ons is, betekent allereerst ons geloof in God. De hoop slaat ook, ondanks alles, op onze verwachting van een betere toekomst. In de derde plaats betekent het dat we geen illusies najagen. We realiseren ons dat bevrijding niet direct op handen is. Hoop is het vermogen om God te zien midden in onze ellende en om medewerkers te zijn van de Heilige Geest, die in ons woont. Aan dit visioen ontlenen wij de kracht om standvastig en resoluut te blijven in het voornemen te werken aan een verandering van de werkelijkheid waarin we ons bevinden. Hoop betekent dat we niet toegeven aan het kwaad, maar er juist tegen in opstand komen en er weerstand aan bieden. We zien niets dan puinhopen en verwoesting in heden of toekomst. Wij zien hoe de machtigen de overhand hebben. We zien de groeiende neiging naar racistisch georiënteerde apartheid en het opleggen van wetten die ons bestaan en onze waardigheid ontkennen. We zien verwarring en verdeeldheid in de Palestijnse standpunten. Wanneer wij deze realiteit ondanks dit alles blijven bestrijden en hard werken, zal de vernietiging die aan de horizon dreigt misschien niet over ons komen. 3.2

Ondanks het ontbreken van een sprankje positieve verwachting, blijft onze hoop krachtig. De huidige situatie belooft geen snelle oplossing of een einde aan de bezetting die ons is opgelegd. Inderdaad zijn de initiatieven, conferenties, bezoeken en onderhandelingen verveelvoudigd, maar ze zijn niet gevolgd door enige verandering in onze situatie of in ons lijden. Zelfs het nieuwe standpunt van de Verenigde Staten, zoals aangekondigd door president Obama, met een uitgesproken verlangen een eind te maken aan de tragedie, heeft niet voor een verandering in onze harde werkelijkheid kunnen zorgen. Het duidelijke Israëlische antwoord, dat iedere oplossing afwijst, laat geen ruimte voor positieve verwachting. Desondanks blijft onze hoop krachtig, omdat zij van God komt. God alleen is goed, almachtig en liefdevol en zijn goedheid zal ooit het kwaad waarin wij ons bevinden, overwinnen. Zoals Paulus zei:”Als God voor ons is, wie kan dan tegen ons zijn? (…)Wat zal ons scheiden van de liefde van Christus? Tegenspoed, ellende of vervolging, 3.1

21


20-01-2010 12:29:14

3.3.3 Een van de belangrijkste tekenen van hoop is ook dat wij generatie op generatie blijven geloven in de rechtvaardigheid van onze zaak en blijven volhouden onze geschiedenis te gedenken. Zo raakt de ‘Nakba’ (de catastrofe) en zijn betekenis niet in vergetelheid. Opmerkelijk is ook de groeiende bewustwording onder vele kerken in de wereld en hun verlangen de waarheid te kennen over wat hier gaande is.

Tekenen van hoop De kerk in ons land, met haar leiders en haar gelovigen, vertoont ondanks haar zwakheid en verdeeldheid ook tekenen van hoop. Onze gemeenten bruisen van leven en de meeste van onze jonge mensen zijn actieve apostelen van gerechtigheid en vrede. In aanvulling op deze persoonlijke toewijding, stimuleren verschillende kerkelijke instituten ons tot een actief en zichtbaar geloof in dienstbaarheid, liefde en gebed. 3.3

3.3.4 In aanvulling op het hierboven genoemde, zien we een vastberadenheid bij velen om de wrok over het verleden te overwinnen. Er is bereidheid tot verzoening zodra er gerechtigheid is. Er is een groeiende publieke bewustwording van de noodzaak om de nationale en politieke rechten van de Palestijnen te herstellen. Steeds meer joodse en Israëlische stemmen gaan op om vrede en gerechtigheid te bepleiten, met de steun van de internationale gemeenschap. Weliswaar zijn deze stemmen voor gerechtigheid en verzoening nog niet in staat gebleken de situatie van onrecht te veranderen, maar hun invloed neemt toe. Wellicht kunnen zij de periode van lijden verkorten en de tijd van verzoening versnellen.

3.3.1 Tot de tekenen van hoop behoren ook onze plaatselijke centra van theologie, met een godsdienstig en sociaal karakter. In onze verschillende kerken zijn er vele. Inspiratie tot oecumene, hoewel soms nog aarzelend, is steeds tastbaarder in de ontmoetingen van onze verschillende kerkfamilies. 3.3.2 Hieraan kunnen we de talloze ontmoetingen van interreligieuze dialoog tussen christenen en moslims toevoegen. Daaraan nemen zowel religieuze leiders als een deel van de bevolking deel. Vanzelfsprekend is dialoog een proces van lange adem, maar een dagelijkse inzet bevordert het proces, aangezien we hetzelfde lijden ondergaan en dezelfde verwachtingen koesteren. Er is ook een dialoog gaande tussen de drie godsdiensten jodendom, christendom en islam, evenals een dialoog op academisch en sociaal niveau. Al deze vormen van dialoog dragen bij aan een afbraak van de muren die ons gescheiden houden door de bezetting. Ze bieden weerstand aan de verwrongen beelden die mensen er van elkaar op na houden.

De missie van de kerk Onze kerk is een kerk van mensen die bidden en werken. In het gebed en de dienst is de kerk profetisch om Gods stem te vertolken in heden en toekomst. Alles wat in ons land gebeurt, iedereen die er leeft, alle pijn en hoop, alle onrecht en alle pogingen het onrecht te stoppen, maken een 3.4

22


20-01-2010 12:29:15

eten en drinken, maar van gerechtigheid, vrede en vreugde door de Heilige Geest.” (Rom. 14:17) Daarom kan de godsdienst geen enkel politiek regime bevoordelen of ondersteunen boven een ander regime, moet zij gerechtigheid, waarheid en menselijke waardigheid bevorderen. Zij moet iedere poging bevorderen om regimes te zuiveren waar mensen onrecht lijden en de menselijke waardigheid geweld wordt aangedaan. Het Koninkrijk van God op aarde is niet afhankelijk van welke politieke oriëntatie ook, want het is groter en omvattender dan willekeurig welk politiek systeem.

integrerend deel uit van het gebed van onze kerk en de dienst van haar instellingen. Wij danken God dat onze kerk haar stem verheft tegen onrecht, ondanks het feit dat sommigen van haar liever verlangen dat zij zwijgt, zich verschuilend achter vormen van religieuze devotie. 3.4.1 De missie van de kerk is profetisch: om moedig, eerlijk en liefdevol het Woord van God te spreken in de lokale context en temidden van wat dagelijks gebeurt. Als de kerk partij kiest, kiest ze partij voor de verdrukten. Zij kiest om naast hen te staan, zoals Christus onze Heer aan de zijde stond van de armen en de zondaars en hen riep tot bekering, leven en herstel van de waardigheid hen door God gegeven. Een waardigheid die niemand hen mag ontnemen.

3.4.4 Jezus Christus zei: “Het Koninkrijk van God ligt binnen uw bereik.” (Lukas 17:21) Dit Koninkrijk, dat midden in en onder ons aanwezig is, is de verspreiding van het mysterie van de verlossing. Het is de presentie van God in ons midden en ons ervaren van die aanwezigheid in alles wat we doen en zeggen. Het is de goddelijke presentie die ons laat doen wat we kunnen totdat gerechtigheid bereikt is in dit land.

3.4.2 De missie van de kerk is het Koninkrijk van God te verkondigen. Dit is een koninkrijk van gerechtigheid, vrede en waardigheid. Als levende kerk zijn wij geroepen te getuigen van de goedheid van God en de waardigheid van alle mensen. Wij zijn geroepen te bidden en onze stem te laten horen wanneer wij een nieuwe samenleving verkondigen. Een samenleving waarin mensen geloven in hun eigen waardigheid en de waardigheid van hun tegenstanders in het conflict.

3.4.5 De harde omstandigheden waaronder de Palestijnse kerk heeft geleefd en nog altijd leeft, hebben de kerk aangezet haar geloof te verhelderen en haar roeping beter onder woorden te brengen. We hebben ons verdiept in onze roeping en hebben die beter leren verstaan te midden van lijden en pijn. Vandaag dragen wij een boodschap uit van de kracht van de liefde in plaats van wraak. Een boodschap van beschaafd leven in plaats van dood. Dit is voor ons, voor de kerk en voor de wereld een bron van hoop.

3.4.3 Onze kerk verwijst naar het Koninkrijk van God, dat niet kan worden verbonden met enig aards rijk. Staande voor Pilatus zei Jezus dat hij inderdaad een koning was, maar “mijn koningschap hoort niet bij deze wereld.” (Joh. 18:36) Paulus zegt: “Het Koninkrijk van God is geen zaak van

23


20-01-2010 12:29:15

dan niet terug; zegen juist, opdat u zelf ook zegen ontvangt, want daartoe bent u geroepen.” (1 Petr. 3:9)

De Opstanding is het fundament van onze hoop. Zoals Jezus opstond en de dood en het kwaad overwon, zo zijn ook wij in staat het kwaad van de oorlog te overwinnen, zoals iedere inwoner van dit land dat is. Wij zullen een getuigende, volhardende en actieve kerk blijven in het land van de Opstanding. 3.5

Verzet Het woord verzet is duidelijk. Liefde is het gebod dat Christus onze Heer ons geeft en het omvat zowel vrienden als vijanden. Verzet moet voorop staan wanneer we ons in omstandigheden bevinden waarin we elke vorm van kwaad moeten weerstaan. 4.2

4 een woord van Liefde

4.2.1 Liefde is het aangezicht van God zien in iedere mens. Ieder mens is mijn broeder of mijn zuster. Dat we het aangezicht van God in iedere mens herkennen, wil echter niet zeggen dat we kwaad of agressie van hun kant moeten accepteren. Deze liefde is er juist op gericht het kwaad te corrigeren en de agressie te stoppen. Het onrecht dat het Palestijnse volk wordt aangedaan, de Israëlische bezetting, is een kwaad dat verwijderd moet worden. Het is een kwaad en een zonde waartegen verzet moet worden geboden en dat moet verdwijnen. De eerste verantwoordelijkheid ligt bij de Palestijnen zelf die lijden onder de bezetting. De liefde van Christus nodigt ons uit om ons te verzetten. Deze liefde echter maakt een einde aan het kwaad door de weg van het recht te bewandelen. Ook de internationale gemeenschap is verantwoordelijk omdat vandaag het internationaal recht de relaties tussen volken onderling regelt en vastlegt. Tenslotte is er ook de verantwoordelijkheid van degene die het onrecht begaat. Zij moeten

Christus onze Heer zei: “Zoals ik jullie heb liefgehad, zo moeten jullie elkaar liefhebben.” (Joh. 13:34) Hij heeft ons getoond hoe wij kunnen liefhebben en hoe wij met onze vijanden moeten omgaan. Hij zei: “Jullie hebben gehoord dat gezegd werd: ‘Je moet je naaste liefhebben en je vijand haten.” En ik zeg jullie: heb je vijanden lief en bid voor wie jullie vervolgen, alleen dan zijn jullie werkelijk kinderen van je Vader in de hemel. Hij laat zijn zon immers opgaan over goede en slechte mensen en laat het regenen over rechtvaardigen en onrechtvaardigen. (…) Wees dus volmaakt, zoals jullie hemelse Vader volmaakt is.” (Matth. 5:45-47) Paulus zei ook: “Vergeld geen kwaad met kwaad.” (Rom. 12:17) En Petrus zei: “Vergeld geen kwaad met kwaad, en als u wordt uitgescholden, scheld 4.1

24


20-01-2010 12:29:15

zichzelf bevrijden van het kwaad dat in hen is en van het onrecht dat zij anderen hebben aangedaan.

4.2.4 Christus onze Heer heeft een voorbeeld gesteld dat we moeten navolgen. We moeten het kwaad weerstaan. Hij leerde ons ook dat we geen kwaad met kwaad mogen vergelden. Dit is een moeilijk gebod, vooral wanneer de vijand vastbesloten is ons zijn wil dwingend op te leggen en ons het recht ontzegt hier in ons land te blijven. Het is een moeilijk gebod, maar het is het enige gebod dat ons in staat stelt stand te houden in confrontatie met de duidelijke decreten van de bezettende macht, die weigert ons bestaan te erkennen, en met de vele voorwendsels waarmee ze de ons opgelegde bezetting voortzetten.

4.2.2 Wanneer we de wereldgeschiedenis overzien, zien we vele oorlogen en veel verzet dat met oorlog en gewelddadig verzet beantwoord wordt. Het Palestijnse volk heeft ook de weg van de volken gekozen, met name in de eerste fasen van hun strijd met de Israëlische bezetting. Het heeft zich echter ook geëngageerd in een geweldloze strijd, vooral tijdens de eerste Intifada. Wij erkennen dat voor ieder volk geldt dat het een nieuwe weg moet zien te vinden in zijn onderlinge betrekkingen, en in het oplossen van onderlinge conflicten. De weg van geweld moet plaatsmaken voor de weg van gerechtigheid. Dit geldt vooral voor militair sterke volken, machtig genoeg om hun onrecht aan de zwakkere op te leggen.

4.2.5 Verzet tegen het kwaad van de bezetting is dus ingebed in christelijke liefde, die het kwaad weerstaat en recht zet. Deze liefde verzet zich tegen het onrecht in al zijn vormen, met methoden ontleend aan de logica van de liefde. Daarbij wordt alle energie gestoken in het stichten van vrede. Wij kunnen ons verzetten door burgerlijke ongehoorzaamheid. We verzetten ons niet met de dood, maar eerder met respect voor het leven. We hebben groot respect voor hen die hun leven gaven voor onze natie. We bekrachtigen ook dat iedere burger bereid moet zijn zijn/haar leven, vrijheid en land te verdedigen.

4.2.3 Tegenover de Israëlische bezetting verklaren wij dat onze enige optie als christenen verzet is. Verzet is een recht en een plicht voor iedere christen. Maar het is verzet met liefde als drijfveer. Daarom is het een creatief verzet, omdat het humane wegen moet vinden om een beroep te doen op de menselijkheid van de vijand. Het kunnen zien van het beeld van God in het aangezicht van de vijand zelf, betekent dat we stelling nemen in het licht van deze zienswijze van actief verzet. Zo willen we het onrecht stoppen en de aanvaller dwingen zijn agressie te beëindigen om het verlangde doel te bereiken: het terugkrijgen van het land, vrijheid, waardigheid en onafhankelijkheid.

4.2.6 Palestijnse burgerinitiatieven, internationale organisaties, niet-gouvernementele organisaties (NGO’s) en bepaalde godsdienstige organisaties doen een beroep op individuen, bedrijven en staten om zich te engageren in desinvestering en in economische en commerciële boycot van alles wat bezetting en bezetter geld oplevert. Dit komt overeen

25


20-01-2010 12:29:15

met de logica van het geweldloze verzet. Deze campagnes vragen om moed en een openlijke en oprechte verklaring dat we niet uit zijn op wraak, maar een einde willen maken aan het bestaande kwaad om zo de onderdrukkers en de slachtoffers van onrecht te bevrijden. Het doel is beide volken te bevrijden van de extremistische standpunten van opeenvolgende Israëlische regeringen en daardoor beide gerechtigheid en verzoening te brengen. In deze geest en met deze bezieling zullen we uiteindelijk de zo fel begeerde oplossing van onze problemen bereiken. Net zoals het ooit in Zuid-Afrika gebeurd is en met vele andere bevrijdingsbewegingen in onze wereld.

kwaad weerstaan: het kwaad van de bezetting en de duivelse cirkel van geweld.

5 Onze boodschap aan onze broeders en zusters Wij allen staan vandaag op een doodlopende weg en staan oog in oog met een toekomst die niets dan rampen in zich bergt. Onze boodschap aan al onze broeders en zusters in Christus is een woord van hoop, geduld, standvastigheid en van nieuwe acties voor een betere toekomst. Onze boodschap is dat wij als christenen in dit land een opdracht te vervullen hebben. We zullen ondanks de doornen, het vergoten bloed en de dagelijkse moeilijkheden doorgaan met deze opdracht. We vestigen onze hoop op God, die ons verlichting zal schenken op Zijn tijd. Tegelijkertijd zullen we doorgaan om samen met Hem, de Almachtige en in overstemming met zijn goddelijke wil, te bouwen, het kwaad te weerstaan en de dag van recht en vrede dichterbij te brengen. 5.1

Door onze liefde zullen we onrecht overwinnen en het fundament leggen voor een nieuwe samenleving, zowel voor onszelf als voor onze tegenstanders. Onze toekomst en hun toekomst zijn één. We hebben de keuze tussen de cyclus van geweld die ons beiden vernietigt of de vrede, waar wij beiden baat bij vinden. We doen een dringend beroep op Israël om het onrecht dat men ons aandoet te beëindigen. We roepen op de waarheid over de werkelijkheid van de bezetting niet langer te verdraaien, door te pretenderen dat het gaat om een strijd tegen terrorisme. De wortels van dit ‘terrorisme’ liggen in het menselijk onrecht dat ons wordt aangedaan en in het kwaad van de bezetting. Als er een oprechte intentie bestaat het ‘terrorisme’ te beëindigen, moeten deze wortels worden verwijderd. We doen een dringend beroep op de burgers van Israël om onze partner te zijn in vrede en niet in de cyclus van eindeloos geweld. Laten we samen het 4.3

Wij zeggen tot onze broeders en zusters in Christus: dit is een tijd van berouw. Berouw brengt ons terug in de gemeenschap van liefde met iedereen die lijdt: de gevangenen, 5.2

26


20-01-2010 12:29:15

de gewonden, mensen met een tijdelijke of permanente handicap, de kinderen die geen kind kunnen zijn en iedereen die rouwt om een geliefde. De gemeenschap van liefde zegt tegen iedere gelovige in geest en in waarheid: ‘Wanneer mijn broeder een gevangene is, ben ik een gevangene; wanneer zijn huis vernietigd wordt, wordt het mijne vernietigd; wanneer mijn broeder wordt gedood, word ook ik gedood.’ We worden met dezelfde uitdagingen geconfronteerd en delen in alles wat gebeurd is en zal gebeuren. Misschien zwegen we, als individu of als kerkleider, wanneer we onze stem hadden moeten verheffen om het onrecht te veroordelen en te delen in het lijden. Dit is een tijd van berouw over ons stilzwijgen, onverschilligheid en gebrek aan gemeenschap. Of dit nu kwam doordat we niet volhardden in onze getuigenis in dit land en het verlieten. Of doordat we niet genoeg nadachten en gedaan hebben om een nieuwe, geïntegreerde visie te ontwikkelen, waardoor we verdeeld bleven, onze getuigenis tegenspraken en onze boodschap afzwakten. Dit is een tijd van berouw over onze zorg voor het voortbestaan van onze instituten, soms ten koste van onze missie, waardoor we de profetische stem tot zwijgen brachten die door de Geest aan de kerken is gegeven.

zusters die dezelfde beproeving doormaken, vullen met hoop. “Vraagt iemand u waarop de hoop die in u leeft gebaseerd is, wees dan steeds bereid om u te verantwoorden.” (1 Petrus 3: 15) Stel u actief op en wees bereid bij te dragen aan ieder offer dat het verzet van u vraagt, zolang dat in liefde gebeurt. Zo kunnen we onze huidige ellendige situatie overwinnen. Wij zijn in aantal gering, maar onze missie is groots en belangrijk. Ons land heeft een dringende behoefte aan liefde. Onze liefde is een boodschap aan zowel moslim als jood en aan de hele wereld. 5.4

5.4.1 Onze boodschap aan de moslims is een boodschap van liefde, van samen leven en een oproep fanatisme en extremisme te verwerpen. Het is ook een boodschap aan de wereld om moslims niet constant als vijanden of als terroristen af te schilderen. Zij zijn er om in vrede mee samen te leven en mee in dialoog te gaan. 5.4.2 Onze boodschap aan de joden is dat we nu in staat moeten zijn elkaar lief te hebben en met elkaar samen te leven zoals we in het verleden met elkaar leefden zonder elkaar te bestrijden. Zelfs als we elkaar in het recente verleden bestreden hebben en nog met elkaar worstelen. Als de bezetting beëindigd is en het recht verwezenlijkt is, zijn we in staat ons politieke leven in al zijn complexiteit te organiseren volgens de logica en de kracht van die liefde.

Wij doen een beroep op christenen om standvastig te blijven in deze tijd van beproeving, zoals we dat door de eeuwen heen gedaan hebben, onder de steeds veranderende opeenvolging van staten en regeringen. Wees geduldig, standvastig en vol van hoop, opdat jullie daardoor het hart van ieder van onze broeders en 5.3

27


20-01-2010 12:29:15

5.4.3 De boodschap van het geloof zegt aan een ieder die politiek actief is: mensen zijn niet geschapen om te haten. Het is niet toegestaan te haten en evenmin om te doden of gedood te worden. De cultuur van de liefde is een cultuur van het accepteren van de ander. Door deze liefde vervolmaken we onszelf en worden de grondslagen van de maatschappij gelegd.

van God te bewaren als goed nieuws voor allen. Het moet niet gebruikt worden als een wapen om de verdrukten te vernietigen. Het Woord van God is een woord van liefde voor heel zijn schepping. God is noch bondgenoot noch tegenstander van de een in confrontatie met de ander. God is de Heer over allen en heeft allen lief. Hij vraagt van ons allen gerechtigheid te doen legt ons allen dezelfde geboden op. Wij vragen van onze zusterkerken om het onrecht dat wij ondergaan of de zonde van de bezetting die ons wordt opgelegd, niet te voorzien van een theologische dekmantel. Onze vraag aan onze broeders en zusters in de kerken vandaag is: zijn jullie in staat ons te helpen onze vrijheid terug te krijgen? Want dat is de enige manier om de twee volken te helpen gerechtigheid, vrede, veiligheid en liefde te realiseren.

6 Onze boodschap aan de kerken in de wereld

Om onze werkelijkheid te verstaan, zeggen we tegen de kerken: ‘Kom en zie!’ Wij zullen ons aandeel leveren om jullie de waarheid van onze harde werkelijkheid te laten zien. We zullen jullie ontvangen als pelgrims die naar ons toe komen om te bidden en een boodschap van vrede, liefde en verzoening te brengen. Jullie zullen de feiten leren kennen van dit land en de bewoners, zowel de Palestijnen als de Israëliërs. 6.2

Onze boodschap aan de kerken wereldwijd 6.1 is allereerst een woord van dankbaarheid. Dankbaarheid voor de solidariteit die jullie ons betoond hebben in woord, daad en presentie onder ons. Het is een woord van lof voor de vele kerken en christenen die de rechten van het Palestijnse volk op zelfbeschikking ondersteunen. Het is een boodschap van solidariteit met die christenen en kerken die geleden hebben vanwege hun pleidooi voor recht en gerechtigheid. Het is echter ook een oproep tot berouw om fundamentalistische theologische opvattingen te herzien die bepaalde onrechtvaardige politieke opvattingen tegenover het Palestijnse volk ondersteunen. Het is een oproep om naast de verdrukten te staan en het Woord

Wij veroordelen alle vormen van racisme en vragen jullie die te veroordelen en in al hun vormen te bestrijden. Of ze nu religieus of etnisch zijn en inclusief antisemitisme en islamofobie. Tegelijkertijd vragen we jullie een woord van waarheid te spreken door stelling te nemen tegen de Israëlische bezetting 6.3

28


20-01-2010 12:29:16

van Palestijns land. Zoals eerder aangegeven, zien wij boycot en terugtrekking van investeringen als geweldloze werktuigen van gerechtigheid, vrede en veiligheid voor allen.

8 onze boodschap aan Joodse en moslimleiders

7 Onze boodschap Ten slotte doen wij een dringend beroep op gods dienstige en geestelijke leiders, zowel joods als moslim, met wie wij dezelfde visie delen dat ieder mens door God geschapen is en eenzelfde waardigheid is geschonken. Daaruit vloeit voor ieder van ons de verplichting voort om op te komen voor de verdrukten en de waardigheid die God ook hen schonk. Laten we samen proberen uit te stijgen boven de politieke standpunten die tot dusverre gefaald hebben en ons nog altijd leiden op de weg van mislukking en onophoudelijk lijden.

aan de internationale gemeenschap Onze boodschap aan de internationale gemeenschap is een verzoek op te houden met ‘twee maten’ te meten. Sta voor de internationale resoluties over het Palestijnse probleem ten overstaan van alle betrokken partijen. Een selectieve toepassing van het internationale recht onderwerpt ons aan de wet van de jungle. Het feit dat de internationale gemeenschap alleen de logica van de gewapende macht verstaat, legitimeert de claims van bepaalde gewapende groepen en staten. Daarom roepen wij op tot een reactie op eerder genoemde voorstellen van burgerlijke en religieuze organisaties door een start te maken met een systeem van economische sancties en boycot tegen Israël. We herhalen nogmaals dat dit geen wraakactie is, maar een serieuze strategie om de Israëlische bezetting van Palestijnse en overige Arabische gebieden te beëindigen en veiligheid en vrede te garanderen voor allen.

9 E en boodschap aan ons Palestijnse volk en aan de Israëliërs Dit is een appèl Gods aangezicht te zien in elk van Zijn schepselen en de scheidsmuren van angst en ras te overwinnen. Dan kunnen we een 9.1

29


20-01-2010 12:29:16

constructieve dialoog aangaan en blijven we niet steken in de vicieuze cirkel van voortdurende politieke zetten die de situatie willen houden zoals die is. Wij roepen op om tot een gezamenlijke visie te komen, gebouwd op gelijkwaardigheid en samen delen en niet op superioriteit, ontkenning van de ander en agressie onder het mom van angst en veiligheid. Wij zeggen dat liefde en wederzijds vertrouwen mogelijk is, evenals vrede en een definitieve verzoening. Zo zullen gerechtigheid en veiligheid voor allen bewerkstelligd worden.

respect voor pluriformiteit en niet op dominantie door een godsdienstige of numerieke meerderheid. Tegen de leiders van de Palestijnen zeggen we dat onze huidige verdeeldheid ons allemaal verzwakt en alleen maar meer lijden veroorzaakt. Niets kan deze verdeeldheid rechtvaardigen. In het belang van het volk, dat het belang van politieke partijen moet overstijgen, moeten we een einde maken aan deze verdeeldheid. Wij doen een beroep op de internationale gemeenschap haar steun te verlenen aan zo’n eenwording en de wil van het Palestijnse volk, zoals die in vrije verkiezingen werd uitgesproken, te eerbiedigen. 9.4

Onderwijs is belangrijk. Educatieve programma’s moeten ons helpen de ander te leren kennen zoals hij of zij is en niet gezien door de spiegel van conflict, vijandigheid of godsdienstig fanatisme. Bestaande onderwijsprogramma’s zijn geïnfecteerd met deze vijandigheid. Nu is de tijd gekomen om met nieuw onderwijs te beginnen dat ons helpt het aangezicht van God te zien in de ander, dat duidelijk maakt dat we elkaar kunnen liefhebben en dat we onze toekomst samen kunnen opbouwen in vrede en veiligheid. 9.2

Jeruzalem is het geestelijke fundament van onze visie en ons hele leven. Het is de stad die God een bijzondere plaats gaf in de geschiedenis van de mensheid. Het is de stad waarheen alle volken op weg zijn en waar zij elkaar ontmoeten in vriendschap en liefde in de tegenwoordigheid van de Ene Unieke God, overeenkomstig het visioen van de profeet Jesaja: “Eens zal de dag komen dat de berg met de tempel van de HEER rotsvast zal staan, verheven boven de heuvels, hoger dan alle bergen. Alle volken zullen daar samenstromen (…). Hij zal rechtspreken tussen de volken, over machtige naties een oordeel vellen. Zij zullen hun zwaarden omsmeden tot ploegscharen en hun speren tot snoeimessen. Geen volk zal nog het zwaard opnemen tegen een ander volk, geen mens zal meer weten wat oorlog is.” (Jes. 2:2-5) De stad wordt nu bewoond door twee volken en drie godsdiensten. Iedere politieke oplossing zou gebaseerd moeten 9.5

Pogingen om van de staat een religieuze staat te maken, hetzij joods of islamitisch, verstikt de staat. Het houdt de staat gevangen binnen nauwe grenzen en verandert het in een staat die discrimineert en uitsluit door de ene burger te verkiezen boven de ander. We doen een dringend beroep op religieuze joden en moslims om de staat een staat te laten zijn voor al zijn burgers. Een staat met een visie gebouwd op respect voor godsdienst, maar ook op gelijkheid, gerechtigheid, vrijheid en 9.3

30


20-01-2010 12:29:16

zijn op dit profetische visioen en op de internationale resoluties over een onverdeeld Jeruzalem. Dit zou het eerste onderwerp van onderhandeling moeten zijn. De erkenning van de onschendbare heiligheid en de boodschap van de stad kunnen een bron van inspiratie zijn in het vinden van een oplossing voor het gehele probleem. Het probleem is er vooral een van wederzijds vertrouwen en het vermogen om ‘een nieuwe aarde’ in dit land van God op te bouwen.

10 H oop en vertrouwen op God

In afwezigheid van iedere hoop, schreeuwen we onze kreet van hoop uit. We geloven in God, die goed is en rechtvaardig. We geloven dat zijn goedheid uiteindelijk zal triomferen over het kwaad van de haat en de dood, die nog steeds de overhand hebben in ons land. Wij zullen hier ‘een nieuwe aarde’ zien en ‘een nieuwe mens’, die in staat is door de Geest te groeien in liefde voor ieder van zijn of haar broeders en zusters.

31


20-01-2010 12:29:16

Een Palestijns meisje dat op de bezette Westoever woont, vertelt:

“Ik ben een Palestijnse. Door de bezetting is het

Dit soort dingen en wat er gebeurde in Gaza met

leven van Palestijnse meisjes zo anders dan dat van

Kerstmis 2008, maken dat je denkt dat onze beurt

leeftijdsgenoten die in vrede leven. Dat is wat we

ook wel vlug zal komen. Dat we veel zullen moeten

willen: vrede. Niet meer en niet minder dan dat.

lijden om ons land te beschermen. En al die dingen

Neem nou de checkpoints. Altijd weer moeten we

worden ons expres aangedaan. Ze hopen dat we

eindeloos wachten voordat we binnen de Westoever

zullen emigreren en anders maar zo blijven leven,

naar een andere plaats kunnen. En dan de muur

terwijl het steeds erger en erger wordt.

die ons afsnijdt van grote stukken van ons land, vol met onze olijfbomen van soms wel duizend jaar oud.

We zijn zo bang.”

Maar wat me het meeste heeft geraakt was het nieuws van een vriendin dat haar huis midden in de nacht werd gebulldozerd. Ze konden niet eens wat meenemen uit het huis. Nog geen slippers! Met blote voeten liepen ze door de nacht. Het was zo schokkend om te weten dat een van onze vriendinnen plotseling dakloos was gemaakt. Ze vernielden het huis voor haar ogen. Ze zag al haar herinneringen en spulletjes vernietigd worden.

Dit verhaal komt uit de liturgie die voorbereid is voor de ‘World Week for Peace in Palestine Israel 2008’ door de Wereldraad van Kerken.

32


20-01-2010 12:29:16

Een toelichting bij het Kairos-document van de Palestijnse christenen Uur van de waarheid Dr. Henri Veldhuis Moedig

INLEIDING

Vanuit dit geladen spanningsveld van hoop tegen wanhoop doen de Palestijnse christenen een oproep aan de wereld: aan hun medeburgers en geloofsgenoten in het Heilige Land, en aan de kerken, godsdienstige leiders, politici en de gehele internationale gemeenschap. Ze vragen aandacht voor het onrecht en de nood waaronder het Palestijnse volk te lijden heeft. Ze vragen ons nu eindelijk moedig te zijn, en met woord en daad stelling te nemen tegen de Israëlische bezetting en kolonisatie van hun land. Daarbij gaan de auteurs kritische uitspraken aan het adres van hun eigen kerken en politieke leiders niet uit de weg.

Een kreet van hoop Zo typeren de schrijvers dit bijzondere document van de Palestijnse christenen: “een kreet van hoop in de afwezigheid van alle hoop” (zie inleiding en slot). Dat is een typering die het spanningsveld van hun oproep op een paradoxale manier onder woorden brengt, een spanningsveld dat ook benoemd wordt in de ondertitel: “Een woord van geloof, hoop en liefde uit het hart van het Palestijnse lijden.” De omstandigheden van het Palestijnse volk zijn uitzichtloos, zonder enig hoopvol teken. Maar vanuit hun geloof in God, die goed en rechtvaardig is (zie 2.1), kunnen en willen ze hun hoop op een betere toekomst van recht en vrede niet opgeven.

Uit het hart van kerk en volk Dit indringende document van Palestijnse christenen is geschreven na een lange tijd van zorgvuldige voorbereiding, van gebed, gesprek en bezinning die zich tenslotte uitspreken in een geladen boodschap en appèl. Het is een oproep, niet alleen namens hun eigen christelijke gemeenschap, maar een bezonnen

33


20-01-2010 12:29:16

roep om hulp namens heel het Palestijnse volk, waarvan de christenen onlosmakelijk deel uitmaken. Zoals blijkt uit de samenstelling van de commissie van voorbereiding en het comité van aanbeveling wordt het document zeer breed gedragen in de Palestijns christelijke gemeenschap en doorsnijdt het alle denominaties.

broeders en zusters in Christus met de volgende oproep: “Genoeg is genoeg. Geen woorden meer zonder daden. Het is tijd voor actie.” Twee en een half jaar later moeten deze uitroep en oproep met hernieuwde kracht herhaald worden in een nieuw kairos-document. Geloof, hoop en liefde

Een kairos-document

De boodschap van de Palestijnse christenen is nauwelijks voor misverstand vatbaar, en geschreven in duidelijke taal met een evenwichtige toonzetting. Om bij te dragen aan de toegankelijkheid van de tekst voor Nederlandse lezers, ook hen die theologisch niet geschoold zijn, en aan een zo breed mogelijke respons, zullen hieronder de belangrijkste noties en argumenten nader worden toegelicht, rekening houdend met de Nederlandse context. Daarbij wordt de eigen hoofdstukindeling van het document gevolgd. De structuur van het document is helder en eenvoudig: Het eerste hoofdstuk geeft een beknopte beschrijving van de Israëlische bezetting waaronder het Palestijnse volk ernstig te lijden heeft. Dan volgen drie meer theologische hoofdstukken, die gebaseerd zijn op drie universele kernwaarden van de christelijke geloofsovertuiging: geloof, hoop en liefde (zie 1 Cor. 13:13). Het document besluit met een reeks oproepen aan medeburgers, geloofsgenoten, kerken en heel de internationale gemeenschap.

De titel die de schrijvers kozen voor hun ‘kreet van hoop’ luidt: Uur van de waarheid. Ze hopen dat wij, als lezers van hun oproep, de situatie van het Palestijnse volk onder ogen willen zien als zó onrechtvaardig en ondraaglijk dat wij ons nu geroepen voelen in actie te komen. De auteurs lieten zich inspireren door het Kairos-document dat in 1985 werd gepubliceerd door een aantal zwarte Zuid-Afrikaanse theologen tegen de apartheid in hun land, een document dat nationaal en wereldwijd veel respons kreeg. De betekenis van de Griekse term ‘kairos’ geeft aan wat er met een ‘kairos-document’ bedoeld is. ‘Kairos’ betekent: moment van de waarheid, beslissend moment van openbaring, inzicht, omkeer en handelen. Amman Call Het kairos-document van de Palestijnse christenen sluit qua inhoud en strekking nauw aan bij de zgn. Amman Call (juni 2007) van de Wereldraad van Kerken. In de eerste alinea van die ‘Call’ lezen we: “De Palestijnse christenen van Gaza tot Jeruzalem en Nazareth hebben een appèl gedaan op hun

34


20-01-2010 12:29:17

sterk christelijk sentiment ten gunste van Israël als Gods uitverkoren volk. Verder hebben de VS, en in mindere mate ook Europa, grote politieke belangen in het Midden-Oosten, die ze gewaarborgd zien door hun vriendschap met Israël. En tenslotte blijkt de propaganda van zowel de Israëlische regering als de Israël-lobby (met name in de VS) bijzonder effectief.

1 de huidige werkelijkheid

Kom en zie Laat je raken

Het politieke en ideologische debat over het MiddenOosten conflict is buitengewoon ingewikkeld, om maar te zwijgen over de diplomatie van de betrokken landen, die zich grotendeels achter de schermen afspeelt. De Palestijnse christenen vragen ons door dat rookgordijn van propaganda, conflict en diplomatie heen contact te zoeken met de mensen voor wie ze opkomen: de Palestijnse mannen, vrouwen en kinderen die te lijden hebben onder de bezetting. En als feiten en verklaringen van Palestijnse en Israëlische vredesorganisaties niet voldoende zijn, blijft altijd de mogelijkheid om een bezoek te brengen aan de bezette gebieden, of in je eigen land persoonlijk contact te zoeken met Palestijnen of anderen die kunnen spreken uit eigen waarneming en ervaring. “Kom en zie!” (zie 6.2), zo schrijven de auteurs, en durf het risico te lopen echt geraakt, zo niet geshockeerd, te worden door hun situatie en zo echt betrokken te raken bij de geweldloze strijd tegen het onrecht dat de Palestijnen al decennia wordt aangedaan. Zonder die geraaktheid en betrokkenheid zal dit nieuwe kairos-document voor de lezers niet meer zijn dan ‘nog meer woorden’, de zoveelste notitie op de bureaus van politici en religieuze leiders.

Het eerste hoofdstuk, over de huidige werkelijkheid van het Palestijnse volk onder de Israëlische bezetting, is misschien wel het belangrijkste. Want alleen als de ernst van die werkelijkheid wordt onderkend, kan de oproep van de Palestijnse christenen doel treffen. Alleen als lezers zich laten raken door het onrecht en lijden van het Palestijnse volk, komt de theologische analyse van de volgende hoofdstukken in het juiste licht te staan. Alles wat de auteurs hier kort beschrijven de afscheidingsmuur, de confiscaints en vrijheidsbeperking, geweld en willekeur, verdrijving en gevangenschap, de blokkade van Gaza, discriminatie binnen Israël zelf, stelselmatige schending van het internationaal recht, etc., het is allemaal al eerder en bij herhaling bekend gemaakt, ook door Israëlische vredesorganisaties, zoals bijvoorbeeld B’tselem. Maar door allerlei oorzaken lijken die feiten en de ernst daarvan maar niet door te dringen tot het bewustzijn van de internationale gemeenschap. In Europa spelen het verleden van de holocaust en een slecht geweten daarover een belangrijke rol. In christelijke kringen van Amerika en Europa leeft een

35


20-01-2010 12:29:17

beslissende uitgangspunt van heel het document. Wat er verder ook nog wordt gezegd over ethiek en politiek, kerk en Israël, etc., het vloeit voort uit dit uitgangspunt, en wil daaraan telkens weer getoetst worden.

2 een woord van geloof

Hoe lezen we de Bijbel?

De Bijbel is een veelkleurig en ook wel ingewikkeld boek, dat is ontstaan gedurende een lange geschiedenis van Israël en kerk, en is samengesteld uit een groot aantal kleine geschriften. Centrum en eenheid van de Bijbel liggen in de persoon en boodschap van Jezus Christus. Hij veroorzaakte “een revolutie” (2.2.2), die de roeping en geschiedenis van het volk Israël tot zijn bestemming bracht: de openbaring van Gods reddende liefde voor heel de wereld en alle volken. De Bijbel moet dus gelezen en vertaald worden vanuit het universele perspectief zoals dat in Jezus Christus is doorgebroken en na Hem de wereld is rondgegaan. Dat betekent ook dat christenen bepaalde Bijbelteksten niet mogen interpreteren en fixeren buiten dat universele verband van de vervulling in Christus. Dat is de fout, aldus de auteurs, die gemaakt wordt in fundamentalistische kringen, waar Bijbelse uitspraken over Israël als ‘het uitverkoren volk’ en ‘het beloofde land’ rechtstreeks worden toegepast op de huidige staat Israël en het hedendaagse joodse volk (religieus of niet). Bijbelteksten gaan dan functioneren als legitimatie voor de Israëlische bezettingspolitiek, zonder dat ze worden vertaald binnen het bredere christelijke perspectief van recht en gerechtigheid voor alle

God, goed en rechtvaardig Dit kairos-document van de Palestijnse christenen kan beschouwd worden als een vorm van ‘contextuele theologie’, in dit geval theologie in de actuele context van het Palestijnse volk. Met ‘contextuele theologie’ wordt niet bedoeld dat iedereen vanuit zijn eigen context de hoofdpunten van de christelijke theologie opnieuw moet uitvinden. Het omgekeerde wordt bedoeld: dat de universele waarden van het christelijk geloof worden vertaald en vertolkt vanuit de specifieke context waarin christenen hun geloof beleven en vorm geven. Dat zien we ook hier: eerst formuleren de auteurs wat voor hen de universele kern is van het christelijk geloof, namelijk dat God, de Schepper van het universum en de mensheid, goed en rechtvaardig is. Ieder mens is geschapen ‘naar zijn beeld en gelijkenis’, en daarom zijn alle mensen gelijkwaardig, dragers van een onschendbare waardigheid die ze ontlenen aan de Schepper. Voor christenen, evenals voor joden en moslims (zie 8), zijn de universele mensenrechten onaantastbaar gefundeerd in de goedheid en rechtvaardigheid van God zelf. Deze theologische visie op God en mens is het alles

36


20-01-2010 12:29:17

mensen, zoals Jezus en de apostelen dat hebben verkondigd (zie 2.3.3). Buiten dat universeel christelijke perspectief om dreigen Bijbelteksten te verharden tot een “versteende letter” (2.2.2), wettische uitspraken die liefde en recht geweld aandoen.

“revolutie van Christus” (2.2.2) konden de takken van die boom uitgroeien over alle etnische en nationale grenzen heen, zodat een gemeenschap ontstond waarin joden en anderen gelijkwaardig zijn. Binnen het perspectief van deze bijzondere heilsgeschiedenis was en blijft het gelovige Israël voor christenen het eerste volk dat bijzondere ervaring heeft opgedaan met God en zijn bedoelingen, ervaring die blijvend aandacht en respect verdient, in de eerste plaats door aanvaarding van het Oude Testament (voor joden de Tenach) als blijvende bron van openbaring. Maar dat alles betekent niet dat Israël (gelovig of niet) daarom meer mensenrechten heeft dan andere mensen. En voor zover het geseculariseerde Israël zichzelf verstaat buiten het verbond en de universele roeping van God, is het een etnisch volk als andere volken en een geseculariseerde staat als andere staten. Ook dat is een belangrijke reden om Bijbelteksten niet zomaar toe te passen op ‘het joodse volk’ of ‘Israël’, buiten elk verband van roeping en verbond. De vraag is telkens welk Israël en welk volk bedoeld wordt als christenen in Nederland of elders spreken van een bijzondere of zelfs ‘onopgeefbare verbondenheid’ met het volk Israël. In de praktijk blijkt die verbondenheid een bijna kritiekloze steun aan de Israëlische staat en politiek, een theologische verbondenheid met ‘het joodse volk’ als etnisch gegeven, met een joodse staat op etnisch-joodse basis in plaats van op strikt democratische basis.

Land, volk en roeping Maar blijft er binnen dat universeel christelijke perspectief van de gelijkwaardigheid van alle mensen dan niet een bijzondere plaats voor het volk Israël? Sinds het drama van de holocaust en de voor velen verrassende stichting van de staat Israël is dat, met name in de Nederlandse kerken, een dringende vraag. Het antwoord van de Palestijnse christenen luidt ‘ja en nee’. Inderdaad is God begonnen met de aartsvaders en met het volk Israël dat uit hen is voortgekomen. Maar het verbond dat Hij met hen sloot, en de roeping die daarmee verbonden is, heeft vanaf het begin een universele strekking gehad: de redding en vernieuwing van alle mensen en alle volken. Israël en het beloofde land waren en blijven bedoeld als proeftuin, als voorbeeld en voorspel (2.3) van universele redding en gerechtigheid. Binnen die roeping en binnen dat verbond is en blijft Israël ‘volk van God’. Maar sinds de vervulling in Christus breidt dat ‘volk van God’ zich ook onder andere volken uit over heel de aarde, waardoor het universele perspectief werkelijkheid kan worden. De kerk is niet in de plaats van Israël gekomen. De olijfboom van de kerk is juist gegroeid in de proeftuin van Israël en is daar blijvend geworteld. Maar door de

37


20-01-2010 12:29:17

het land en inbreuk maakt op de universele roeping van Israël en kerk, om te beginnen in het Heilige Land. Dit appèl op christelijke theologen geldt met name christen-zionistische kringen die sterk aanwezig zijn in de Verenigde Staten, maar ook in Nederlandse kerken veel invloed hebben.

Ook òns land

Het aan Israël beloofde land is bedoeld als proeftuin voor universele roeping, zodat heel de wereld en elk land ter wereld ‘heilig land van God’ kan worden, land van vrede en gerechtigheid. Zo verstaan de Palestijnse christenen, samen met hun moslim broeders en zusters, ook hun eigen eeuwenlange aanwezigheid in het Heilige Land. Het beloofde land van Palestina, dat ze altijd al deelden met joden, is ook hun land waarin ze existentieel en religieus diep verworteld zijn (2.3.2). Deze verworteling dient, evenals die van de joden, voluit erkend te worden binnen de kaders van het internationaal recht. Het was ernstig onrecht dat de Palestijnen bij de oprichting van de staat Israël uit een groot deel van hun land verdreven werden, grotendeels als gevolg van de jodenvervolging in Europa waaraan ze part noch deel hadden. De sindsdien voortdurende Israëlische politiek van bezetting en verdrijving betekent voor de Palestijnen een levensbedreigende ontworteling, waarvan de ontworteling van duizenden oude olijfbomen een wrang teken is.

De bezetting is zonde Theologie is in haar toespitsing altijd contextuele theologie, en dat betekent: theologie die de dingen en mensen bij de naam durft te noemen. Dat zien we ook gebeuren als in het Palestijnse kairos-document de volgende uitspraak wordt gedaan: “Wij verklaren ook dat de Israëlische bezetting van Palestijns land een zonde is tegen God en de mensheid. Palestijnse mensen worden daardoor beroofd van hun basale mensenrechten, door God gegeven.” (2.5) Tot zulke helderheid willen de Palestijnse christenen ons brengen: Welke politieke en diplomatieke overwegingen ook kunnen worden aangevoerd door Israël en anderen voor de bezetting van Palestijns gebied, er is tenslotte maar één conclusie mogelijk: die bezetting is een ernstige zonde. Het belang van zo’n duidelijke uitspraak is dat kerken en gelovigen worden uitgenodigd en uitgedaagd om daarmee in te stemmen en dan ook de nodige actie te ondernemen, òf de uitspraak tegen te spreken en uit te leggen hoe men die tegenspraak kan verantwoorden. ‘Vluchten kan niet meer’, het uur van de waarheid is aangebroken, de tijd van echte betrokkenheid of openlijke tegenspraak.

Theologische herbezinning De Palestijnse christenen voelen zich diep geworteld in het Heilige Land, het land van universele roeping, waarvan Jeruzalem de ongedeelde hoofdstad dient te zijn. Daarom doen ze een dringend beroep (zie 2.3.3) op christelijke theologen en kerken wereldwijd om hun ‘Israël-theologie’ kritisch te herzien wanneer die bedoeld of onbedoeld een theologische legitimatie geeft aan de schending van de Palestijnse rechten op

38


20-01-2010 12:29:17

in vluchtelingenkampen. Bewustzijn en herdenking van die aanhoudende Nakba versterken de veerkracht en de vaste wil van veel Palestijnen om te blijven strijden voor de erkenning van hun rechten.

3 een woord van hoop

De profetische opdracht van de kerken Als de Palestijnse kerken, en ook de kerken wereldwijd, hoop putten uit hun geloof in God, ontdekken ze tevens hun profetische roeping. ´Profetisch´ betekent dat we de actuele situatie grondig analyseren en ‘onthullen’ in het licht van Gods Woord en zijn bedoelingen, en we vervolgens in de lijn daarvan spreken en handelen in de hoop op een betere toekomst. Profetisch spreken betekent dat we kerk en theologie bevrijden uit het isolement van vrijblijvend geloven en confronteren met de vraag wat God hier en nu - in deze ‘kairos’ - van ons vraagt. Profetisch durven spreken en handelen vraagt veel moed, eerlijkheid en liefde (3.4.1), maar alleen zo kan de kerk deelhebben en bijdragen aan Gods koninkrijk op aarde (3.4.2).

Geen illusies Na doordenking van het geloof komt de ontvouwing van de hoop, hoop in hopeloze omstandigheden. Ondanks alles is die hoop sterk en vitaal, omdat zij komt van God, die in de opstanding van Christus dood en kwaad overwon, aldus de schrijvers (3.1 en 3.5). Dankzij dat godsvertrouwen blijft er hoop op een betere toekomst, wat heel wat anders is dan het najagen van illusies (3.2). De Nakba Hoewel er geen enkele reden is te verwachten dat de situatie van de Palestijnen op korte termijn verbetert, zijn er wel kleine maar belangrijke tekenen van hoop. Eén daarvan is het sterke historische bewustzijn van met name de Nakba (wat ‘ramp’ betekent) die de Palestijnen trof sinds de oprichting van de staat Israël. Ze werden beroofd van meer dan driekwart van hun land, ca. 500 van hun dorpen werden ontvolkt en verwoest, en vanaf 1967 volgden de bezetting en kolonisatie van hun overgebleven land. Bovendien leven tot op de dag van vandaag honderdduizenden Palestijnen en hun nakomelingen

39


20-01-2010 12:29:17

Verzoening en gerechtigheid

4 een woord van liefde

Door ‘liefde’ te ontvouwen als verzet tegen onrecht, nemen de auteurs impliciet afstand van allerlei vredesinitiatieven die eenzijdig gericht zijn op verzoening en dialoog, zonder de vraag naar gerechtigheid helder te stellen en te beantwoorden. Al decennia lang benadrukken Palestijnse theologen, onder andere in de kring van Sabeel (een Palestijns christelijke organisatie voor bevrijdingstheologie) de onverbrekelijke samenhang van verzoening en recht. Tussen Israël en de Palestijnen is geen verzoening mogelijk als niet ook de rechten van het Palestijnse volk volledig worden erkend. Te vaak zijn er, ook in de joods-Palestijnse en interreligieuze dialoog, vredesinitiatieven geweest die deze verbinding van verzoening en recht miskenden.

Liefde en verzet Geloof en hoop vinden hun diepste bron in de liefde, liefde die ons in de eerste plaats door God geschonken wordt, maar ook liefde die ons geboden wordt in het Bijbelse gebod van de liefde. Wie zou denken dat het kairos-document van de Palestijnse christenen nu uitmondt in een verzachtend en geruststellend slotbetoog over de liefde, zal verrast zijn of schrikken. Want voor de Palestijnse christenen, in hun context, betekent de eerste implicatie van de liefde: verzet (4.2), verzet tegen de Israëlische bezetting; en ze vragen onze steun in dat verzet. Elke christen die leeft uit Gods liefde heeft de dure plicht om zich te verzetten tegen alles wat strijdig is met diezelfde liefde. Zulk verzet kan zelf nooit de weg van het kwaad kiezen, mag niet vervallen tot de gewelddadige middelen en manieren van de tegenstander, geen verzet van de wraak, maar “verzet met liefde als drijfveer” (4.2.3). Het is verzet waarbij steeds ook een beroep wordt gedaan op de menselijke waardigheid van de tegenstander (zie ook 4.2.5), verzet dat is gericht op de bevrijding van slachtoffers èn daders (4.2.6).

Verzet en terrorisme De oproep tot verzet raakt direct aan de kwestie van het ‘terrorisme’. In het document wordt deze term voorzichtig gebruikt, tussen aanhalingstekens. Want het gangbare gebruik van de term ‘terrorisme’ kwalificeert het geweld van Palestijnen systematisch als onrechtmatig, terwijl het geweld van het Israëlische leger altijd legitiem zou zijn als bestrijding daarvan (zie 1.5). Op basis van het internationale recht is het geweld van Palestijnen tegen burgerdoelen onwettig en misdadig, en kan het met recht ‘terrorisme’ genoemd worden. Geweld echter tegen militaire doelen is gewettigd, want volgens internationaal recht heeft elk volk het recht zich gewapend te

40


20-01-2010 12:29:18

verzetten tegen militaire bezetting. Het zogenaamd ‘defensieve geweld’ van het Israëlische leger is voor een belangrijk deel strijdig met het internationaal recht en met vele resoluties van de Verenigde Naties. Daarom spreekt men in dit geval ook wel van ‘staatsterrorisme’. Het Palestijnse terrorisme en Israëlische staatsterrorisme worden overigens mede gevoed door het feit dat de internationale gemeenschap meet met twee maten door te accepteren dat Israël het internationaal recht en VN-resoluties in veel gevallen niet respecteert. Hierdoor lijkt de conclusie van bepaalde gewapende groepen en staten gerechtvaardigd dat alleen de logica van het geweld tot resultaten leidt (zie 7). Het Palestijnse kairos-document kiest consequent voor de koers van geweldloos verzet. Burgerlijke ongehoorzaamheid is geboden, maar “we verzetten ons niet met de dood, maar eerder met respect voor het leven” (4.2.5), respect voor het leven van Palestijnen èn joden. Men heeft respect voor Palestijnen die hun leven hebben gegeven voor hun land, maar niettemin moet op de weg van de christelijke liefde elke vorm van geweld worden afgewezen, dus zeker die van terroristische aanslagen op burgerdoelen. Dat neemt niet weg dat de belangrijkste bestrijding van het Palestijnse terrorisme ligt in het wegnemen van de wortels daarvan: de ondraaglijke en uitzichtloze situatie van de Israëlische bezetting. Bij de Israëliërs leeft, mede tegen de achtergrond van hun recente geschiedenis, veel angst voor het Palestijnse terrorisme. Maar de schrijvers zijn ervan overtuigd dat de Israëlische visie op de oorzaken

daarvan berust op een fatale omkering van zaken (1.5). Niet het terrorisme van de Palestijnen is oorzaak van Israëlische bezetting en verdrijving, maar omgekeerd zijn gewelddadige bezetting en verdrijving door Israël de oorzaak van Palestijns terrorisme vanuit een uitzichtloze situatie (1.4 en 4.3). Aan beide kanten heerst angst, maar het is de angst van een bezetter tegenover de angst van slachtoffers. Beiden moeten daarvoor hun eigen verantwoordelijkheid nemen binnen het kader van recht en gerechtigheid, zonder de werkelijke oorzaken te miskennen. BDS Uitgerekend onder de noemer van ‘de liefde’ roepen de Palestijnse christenen elkaar en ons op tot verzet, geweldloos verzet. Op dat punt worden ze dan ook heel concreet. Samen met vele andere Palestijnse organisaties doen ze een wereldwijde oproep aan individuen, bedrijven en regeringen om over te gaan tot desinvestering en economische boycot ten aanzien van alles wat de bezetting en de bezetter geld oplevert (4.2.6). Deze oproep is de meest concrete en uitdagende toespitsing van het Palestijnse kairos-document, de lakmoesproef die in kerk en politiek veel discussie zal oproepen, zoals ook het geval was na de verschijning van het Zuid-Afrikaanse kairos-document. Woorden als ‘boycot’ en ‘sancties’ klinken ons vaak hard en onverzoenlijk in de oren. Maar het is goed om dan te bedenken dat ze concrete vormen zijn van geweldloos verzet tegen structureel geweld. In Nederland hebben de kerken meer dan in het verleden aandacht voor de stem van de Palestijnse

41


20-01-2010 12:29:18

christenen. Diezelfde ‘stem’ komt nu met een duidelijk en dringend verzoek: Ondersteun de internationale BDS-campagne: Boycot, Desinvestering en Sancties (zie ook 7). Deze steun, ook van kerken, vraagt moed (4.2.6), maar moed is geboden in dit ‘uur van de waarheid’.

meer te zwijgen, zoals in het verleden teveel gebeurd is. Namens hen wordt een boodschap van liefde overgebracht aan moslims en joden. Moslims worden opgeroepen in vrede samen te leven met christenen en anderen, en daarbij fanatisme en extremisme tegen te gaan. Deze oproep aan de moslims is ook een signaal aan de wereld dat moslims niet benaderd mogen worden met stereotypen van ‘terroristen’ en ‘de vijand’. Niet minder belangrijk is de boodschap aan de joden: “dat we vandaag in staat moeten zijn elkaar lief te hebben en met elkaar samen te leven zoals we in het verleden met elkaar leefden zonder elkaar te bestrijden.” (5.4.2) De schrijvers geloven dat het nog steeds mogelijk is: het politieke leven samen te organiseren op basis van “de logica en de kracht van de liefde”, na beëindiging van de bezetting èn het herstel van recht (5.4.2; zie ook 2.3.1 en 9.1). Impliciet is daarmee al gezegd wat verderop expliciet wordt gesteld: politiek en staat mogen niet worden gebaseerd op basis van etniciteit of één godsdienst, maar op basis van consequente democratie.

Geloof, hoop, liefde en BDS In contextuele theologie en concreet geloof worden dingen en mensen bij de naam genoemd. Zo ook in dit document van de Palestijnse christenen: een diepgaande bezinning op geloof, hoop en liefde eindigt in hun dringende oproep tot steun aan de BDS-campagne. Minder dan die steun is te weinig, is teken van te weinig moed, van te weinig urgentiebesef. Na dit overrompelende hoofdstuk over ‘de liefde’ eindigt het Palestijnse kairos-document met een vijftal oproepen.

5 onze boodschap aan onze broeders en zusters De eerste oproep is aan de Palestijnse medechristenen, leken en kerkleiders. Zij worden opgeroepen om sterk en standvastig te zijn, en niet

42


20-01-2010 12:29:18

VN-resoluties onverkort worden toegepast op het Midden-Oosten conflict. Internationaalrechtelijk is de staat Israël gebaseerd op een verdelingsplan en daaropvolgende resoluties van de Verenigde Naties. Door stelselmatige schending van het internationaal recht en VN-resoluties schendt Israël niet alleen op grove wijze de rechten van de Palestijnen, maar ondermijnt het ook de eigen staatsrechtelijke basis. In hun oproep aan de internationale gemeenschap herhalen de Palestijnse christenen hun dringende verzoek om de BDS-campagne te steunen.

6 onze boodschap aan de kerken in de wereld De Palestijnse christenen zijn dankbaar voor de groeiende aandacht en solidariteit van kerken overal ter wereld. Maar drie taken blijven dringend nodig: • Kijk kritisch naar je eigen (Israël-) theologie (6.1) • ‘Kom en zie!’, ontmoet de Palestijnse christenen in hun eigen situatie (6.2) • Durf stelling te nemen tegen de Israëlische bezetting en kies daarom voor BDS (6.3)

8 onze boodschap aan joodse en moslimleiders

7 onze boodschap Deze oproep is kort maar fundamenteel: laten we over en weer aanspreekbaar zijn op onze gemeenschappelijke religieuze overtuiging, namelijk dat elk mens is geschapen door God en alle mensen daarom gelijkwaardig zijn.

aan de internationale gemeenschap Aan de internationale politiek en wereldgemeenschap wordt gevraagd om op te houden met het meten met twee maten. Sinds de Tweede Wereldoorlog is het internationaal recht steeds belangrijker geworden, evenals de resoluties van de Verenigde Naties. Het is de hoogste tijd dat internationaal recht en

43


20-01-2010 12:29:18

Tenslotte Jeruzalem, een brandpunt van conflict en verdeeldheid, maar ook en altijd weer de stad van profetische visioenen. Alleen als Jeruzalem een stad kan worden van samenleven in vrede, recht en gelijkwaardigheid, is de oplossing van het Israëlisch-Palestijnse conflict in zicht. Daarom moet een ondeelbaar Jeruzalem, als stad van twee volken en drie religies, het eerste onderwerp van politieke onderhandelingen zijn (9.5).

9 een boodschap aan ons palestijnse volk en aan de Israëliërs Het appèl van het Palestijnse kairos-document eindigt dicht bij eigen huis. Palestijnen en Israëliërs leven aan beide kanten in een ziekmakende context van geweld en bezetting. Belangrijker dan ooit zijn onderwijsprogramma’s die helpen elkaar niet meer alleen te zien door de bril van conflict, maar als gelijkwaardige mensen (9.2). Dergelijke programma’s helpen ook elkaars geschiedenis te leren kennen, en van daaruit begrip te krijgen voor elkaars angsten en beweegredenen (9.3). Hierbij aansluitend volgt de waarschuwing de ‘oplossing’ niet te zoeken in een exclusief joodse of islamitische religieuze staat. Zulke exclusiviteit kan alleen maar leiden tot discriminatie en uitsluiting. De Palestijnse leiders worden opgeroepen een einde te maken aan hun interne verdeeldheid, zoals tussen Fatah en Hamas, en tussen andere facties. Deze verdeeldheid veroorzaakt alleen maar meer lijden voor het Palestijnse volk. In dit verband wordt de internationale gemeenschap opgeroepen om te stoppen met ‘verdeel en heers politiek’, die erop uit is de interne Palestijnse conflicten aan te wakkeren (9.4).

10 H OOP EN VERTROUWEN OP GOD

Het Palestijnse kairos-document eindigt in Jeruzalem, als laatste oriëntatiepunt van “een kreet van hoop in afwezigheid van iedere hoop”. Het is hoop die verankerd ligt in God zelf, en die werkelijkheid kan worden in Israël en Palestina wanneer de roep van de Palestijnse christenen en hun volk wordt gehoord, verstaan en beantwoord.

44


20-01-2010 12:29:18

Een verhaal uit de bezette Westoever uit de dagen van de eerste Intifada (de eerste opstand van Palestijnen tegen de bezetting, in 1988): Het gebeurde zo vaak in de dagen van de Intifada. Israëlische soldaten sloegen iemand in elkaar, midden in een drukke straat. De mensen liepen te hoop. Maar wat kun je? Plotseling kwam er een jonge vrouw naar voren met een baby in haar armen. Ze schreeuwde: “Waarom ben jij het altijd die ellende veroorzaakt! Wat moet je altijd bij die demonstraties. Ik heb er schoon genoeg van! Hier heb je je kind. Ik wil jou nooit meer zien!” Ze legde de baby in de armen van de man en rende weg. De soldaten wisten niet wat te doen. Ze gingen ook maar weg. Toen het weer rustig werd, gaf de man het kind terug aan de vrouw. Ze hadden elkaar nooit eerder ontmoet

Dit verhaal komt uit de liturgie die voorbereid is voor de ‘World Week for Peace in Palestine Israel 2008’ door de Wereldraad van Kerken.

45


20-01-2010 12:29:18

“Hij zocht rechtsbetrachting, maar vond rechtsverkrachting” (Jes. 5:7)

Dr. Meindert Dijkstra

46


20-01-2010 12:29:18

Hij stopte de auto bij een berg ontwortelde olijfbomen: hij stapte uit en beduidde mij dat ik dat ook moest doen. “Zulke bomen zijn honderdvijftig jaar oud - driemaal zo oud als de staat Israël,” zei Usamah, terwijl hij een brok aarde tussen de wortels vandaan trok en in zijn handen verkruimelde. “Generatie na generatie zijn onze mensen er driemaal per jaar naartoe gegaan, om deze bomen te snoeien, om ze te bemesten en om ze te oogsten. Ons hele leven, al onze tradities, alles heeft met deze bomen te maken. Maar nu komen ze met grote machines uit Amerika en vernielen ons erfgoed in een kwartier tijd. Die bomen hebben net als wij diepe wortels […] als de kolonisten hun zin krijgen zijn wij de volgende. Vroeg of laat zullen ze ons allemaal verdrijven. Het is een kwestie van tijd

Fragment van W. Dalrymple uit ‘In de schaduw van Byzantium’ (1999, pagina 380).

47


20-01-2010 12:29:19

Het Kairos-document ‘Uur van de waarheid’ is een kreet uit het hart van de Palestijns christelijke gemeenschap, uit het hart van het Palestijnse lijden. Waarom nu? Omdat men het gevoel heeft dat de Palestijnse tragedie in een impasse terecht is gekomen. Er is op het oog in 2010 weinig anders te verwachten dan wat Dalrymple schreef, meer dan tien jaar geleden. Palestijnse christenen, die dezelfde Bijbel lezen als wij, verwachten nu van de kerken wereldwijd en van de internationale gemeenschap ‘sedaqah’: gerechtigheid. Dit als antwoord op hun ‘se‘aqah’: hun schreeuw om recht. De eis van gerechtigheid in plaats van een schreeuw om recht is een aangrijpend voorbeeld van de profetische kritiek ‘Vintage Israël’ (Jesaja 5:7), die in dit document nog niets aan kracht heeft ingeboet en die zich vandaag richt aan de kerken, de internationale gemeenschap en de eigen Israëlische en Palestijnse leiders.

zinnen ademen de profetische taal van de Bijbel. Wie de Arabische versie leest, zal het nog sterker opvallen: het Semitische taalgebruik dat ook zo herkenbaar is in Bijbels Hebreeuws. Het geeft bij de eerste lezing een wat ongemakkelijk gevoel. Wij hebben in onze cultuur van understatements vaak moeite met het begrijpen van de flamboyante, gespierde taal van de Bijbel. Dat geldt, denk ik, ook voor de geloofstaal van dit document. Hier nu eens niet de wolligheid, de mitsen en maren, de voors en de tegens die ons theologisch taalgebruik meestal kenmerken. Hier spreken Palestijnse christenen ons op een directe wijze aan, zoals zij zich direct aangesproken voelen door de schriften. Zij verheffen de stem van hun ‘tale Kanaäns’ om zich tegen een andere theologische ‘tale Kanaäns’ te verzetten: de christenzionistische theologie, die er op uit is om in dienst van een hoger plan Gods met Israël, de Israëlische bezetting en het Palestijnse lijden van een theologische dekmantel te voorzien. Wij horen hier de stem van een onbevangen oriëntaalse omgang met de Schrift. Het zijn niet alleen Palestijnen die hier hun specifieke christelijk geluid laten horen. De meeste Arabischtalige christenen in het Midden-Oosten spreken net zo. Ze hebben dat niet van ons geleerd, niet van de negentiende-eeuwse zending vroeger of van moderne evangelicale geloofszendingen. Zo spreken ze altijd al sinds de dagen van de apostelen.

Hoe lang nog Hoe lang nog moeten onze kinderen sterven, hoe lang, hoe lang nog Hoe lang nog worden onze kinderen gevangen gezet, hoe lang, hoe lang nog Mijn zoon, die ik met geloof voedde, Waarom, waarom toch berooft men hem van ‘t geloof, Mijn dochter, die ik erbarmen leerde, Waarom, waarom toch berooft men haar van vrede?

Is dit dan geen vervangingstheologie? Kan dat zomaar, dit gebruik van de Bijbel? Mag Jean Zaru, Palestijns christin (Quaker) uit Ramallah Klaagliederen 1:1-2 citeren: “Hoe zit zij neder de eens volkrijke stad” om het droeve lot van

Hoe lang nog, zo zingt Rima Nasir Tarazi haar Palestijnse psalmen. Het eerste dat lezers in dit woord van geloof, hoop en liefde zou moeten opvallen, is het onbevangen Bijbelgebruik. Veel

48


20-01-2010 12:29:19

Palestijns Jeruzalem te beschrijven? Mag Rama Nasir Tarazi psalmteksten gebruiken in haar ‘Songs from Palestine’: “O God, hoor mijn gebed, want ik leef in ellende en duisternis, O God in uw naam martelen ze mij en verstrooien mijn volk. Hoelang nog?” Mag dit document de profeet Jeremia citeren in confrontatie met Israëls ‘jabroerprofeten’2 : “Vrede, vrede, terwijl er geen vrede is.” (Jer. 6:14)? Mag ik het woord van Jesaja over rechtsverkrachting en rechtsbetrachting boven dit stuk zetten?

In de geschiedenis van de oosterse en de westerse kerken is ‘vervangingstheologie’ vaak exclusief geformuleerd en gepraktiseerd. Een bekend voorbeeld daarvan in onze protestantse traditie is de uitspraak in het klassieke doopformulier dat de doop in plaats van de besnijdenis is gekomen. Er zijn nog wel sterkere termen gebruikt in liturgie en belijdenis om joden te onteigenen van de eigen traditie. Deze theologie waarin de kerk de plaats van Israël heeft ingenomen, was liturgisch en leerstellig een dwaalweg. Ze had desastreuze gevolgen voor het jodendom in Europa. Het was een theologie van de verguizing en uitsluiting, die de ‘Endlösung’ van het joodse vraagstuk weliswaar niet als uiterste consequentie bepleitte, maar wel de weg ertoe heeft gebaand. In het debat over het Palestijns-Israëlisch conflict en de relatie kerk en Israël, wordt het de oosterse kerken nog steeds verweten vast te houden aan zo’n theologie. Inderdaad hebben christenen uit het Midden-Oosten daarmee ook geworsteld. De goede verstaander merkt dat de worsteling in dit Palestijnse document nog steeds gaande is, vooral omdat het land waar ze wonen en thuishoren in het leven van Palestijnse kerken een belangrijke geloofsdimensie heeft. De spanning tussen de universele missie van de kerk, die alle grenzen van het land overschrijdt en een theologie van een soort beloofd land of heilig land spat soms van de bladzij. Het is makkelijk om hier kritiek op te hebben of er voor de zoveelste keer het etiket ‘vervangingstheologie’ op te plakken. Toch moet het de oplettende en welwillende lezer opvallen dat er een fundamenteel verschil met vroeger merkbaar is in deze boodschap van

Wij zijn gewend naast het evangelie de Wet en Profeten te lezen. Wij zingen naast onze gezangen nog altijd de oudtestamentische psalmen. Wij zingen in advent volmondig de ‘O antifonen’: “O kom, o kom Immanuël; verlos uw volk, uw Israël”. Welk recht hebben wij om ons hier met Israël te vereenzelvigen? Als je sommige geleerden mag geloven, schenden we daarmee eigenlijk joods copyright op de Bijbel. De gewone kerkganger leest en zingt zulke dingen omdat hij God als de eigenlijke auteur van de Bijbel beschouwt, die goddank geen auteursrechten voor gelovig gebruik in rekening brengt. Wat gebeurt er eigenlijk als men deze authentieke traditie en legitieme erfenis van omgang met de Schriften in de kerken van Oost en West ontzegt aan de Palestijnse christenen? Of erger nog, wanneer zij aan de leiband wordt gelegd van een fundamentalistische, joods-christelijke interpretatie die Palestijnen tot vreemdelingen maakt in eigen land? Palestijnse christenen zijn terecht doodsbang voor die andere ‘vervangingstheologie’: theologie die ervoor pleit Palestina te vervangen door Israël.

49


20-01-2010 12:29:19

Palestijnse christenen aan christenen, joden en moslims. Broedervolk Israël wordt de hand gereikt om dit land samen te bewonen. Ieder volk vanuit zijn eigen zelfverstaan, maar in het bijzonder vanuit christelijk perspectief dat dit land ook een universele bestemming ontving in de geschiedenis en die geschiedenis als opdracht nog altijd heeft. Een visie die ook gebaseerd is op gelijkwaardigheid voor God (paragraaf 2.3, 4.3, 5.4, 9.1 en 9.3 uit ‘Uur van de waarheid’).

catechismus der verguizing’. Daarna zaten joden en christenen vaak in hetzelfde getto, zoals in oude steden als Oud-Caïro, Damascus en Aleppo nog te zien is. 2 Een Zuid-Afrikaanse term voor de nationalistische profeten tegen wie Jeremia zich keert

Hoe verstaan wij het woord van God? Voor veel christenen en moslims in het MiddenOosten staat Bijbeltaal nog altijd dicht bij de omgangstaal. De theologische taal van het document ‘Uur van de waarheid’ past in dit spraakgebruik. Paragraaf 2.2 ‘Hoe verstaan wij het Woord van God’ begint met: “Wij geloven dat God tot mensen heeft gesproken, hier in ons land: ‘Op velerlei wijzen en langs velerlei wegen heeft God in het verleden tot onze voorouders gesproken door de profeten, maar nu de tijd ten einde loopt heeft gesproken door zijn Zoon […].’ (Hebr. 1:2)” Een sterkere identificatie met het Oudtestamentische godsvolk is nauwelijks denkbaar. Maar wie hier Palestijnse theologie het verwijt maakt van vervangingstheologie, staat zelf ook schuldig. Het zijn inderdaad niet alleen maar onze profeten en onze voorouders waar het over gaat, maar toch onmiskenbaar dezelfde profeten die tot onze voorzaten hebben gesproken en in het laatst der dagen ‘door Zijn Zoon’.

Maar is het feit dat Palestijnse christenen zichzelf op een gelijkwaardig niveau plaatsen naast Israël in het aan Israël beloofde land niet het kenmerk van vervangingstheologie? Er bestaat een groot verschil tussen de eeuwenlang gepraktiseerde Europese vervangingstheologie van de macht die joden in Europa zo noodlottig is geworden en een zogenaamde ‘vervangingstheologie’ die oosterse christenen staande hield en nog houdt in het politieke krachtenveld van het Midden-Oosten. Men mag niet vergeten dat de geschiedenis van theologie, liturgische praktijk en omgang met het jodendom in het Midden-Oosten een andere is geweest dan bij ons. Zowel joden als christenen leefden sinds de zevende eeuw als ‘dhimmi’s’, dat wil zeggen getolereerde godsdiensten en tweederangs burgers onder de slagschaduw van de islam. Van de vierde tot de zevende eeuw heeft het christendom het jodendom en andere godsdiensten gedomineerd, een periode waarin zoals elders in de kerk een ‘vervangingstheologie’ werd ontwikkeld (onder andere Johannes Chrysostomos). Deze theologie kon maar korte tijd gepraktiseerd worden in ‘een

Deze concentratie van de heilsgeschiedenis op Christus maakt het land voor de opstellers meer dan ooit hun eigen land van belofte. Niet alleen in zekere zin het land van hun voorouders, die erin

50


20-01-2010 12:29:19

zijn geworteld zoals hun olijfbomen. Maar ook die diep spirituele verworteling in het godswoord van de profeten maakt het land grond van hun bestaan. “Wij geloven dat ons land een universele missie heeft. In die universaliteit opent zich de betekenis van de beloften, van het land van de verkiezing, van het volks Gods naar de mensheid en omvat heel de mensheid te beginnen met alle volken van het land.” (paragraaf 2.3 uit ‘Uur van de waarheid’) Dat betekent niet dat ze er een theologie op na houden waarin zij het land zich rechtens toe-eigenen. Dat hoeft ook niet, want hun verbondenheid met het land is een natuurlijk recht (paragraaf 2.3.4). Geen exclusief land, geen land waarvan het ene volk het ander uitsluit, maar een inclusief land. De impliciete referentie aan de uitdrukking ‘alle volken op de aarde’ in de belofte aan Abraham (Gen. 12:3) en de profetische kritiek op deze belofte (Amos 3:1) is helder. Daarin heeft men de relatie tussen Israël en de volkeren, inclusief het Palestijnse volk, eigenlijk al in zijn diepste betekenis doordacht. Juist de term die hier gebruikt wordt, is geen etnische term of een term die etnisch geduid moet worden. De term zet Israël niet apart, maar voegt het in het geheel van de mensheid met andere volken, die opgevat worden als families van de ene grote menselijke familie die mensheid heet en dezelfde mensenrechten kent en dient na te leven. In die zin is het ook land van God, zoals alle landen in de wereld dat zijn. Het is heilig, in zoverre God er aanwezig is of anders gezegd: geheiligd wordt. Het is een uitspraak die opvallend dicht in de buurt komt van de joodse opvatting dat het land alleen geheiligd kan worden door het bewaren van Gods geboden. We zouden

daar vandaag aan toe kunnen voegen: door er de internationale rechtsorde te bevorderen, de wetten ervan te eerbiedigen en een einde te maken aan het schenden van mensenrechten. De oriëntaalse ‘orthodoxe’ visie op Bijbel en kerk is vaak traditioneel en koppig en is vaak ook sterk ritueel gekleurd. Er is weinig ruimte voor een persoonlijke geloofsvisie. Christen zijn is daar zelden een individueel bepaalde keuze, maar een kwestie van de sociale context waarin je ter wereld komt. Gettomentaliteit is zulke minderheden ook niet vreemd. De opstellers van het Kairos-document zijn zich ook de zwakke kanten ervan bewust (paragraaf 3.3 en 3.4), maar benadrukken tegelijkertijd hoe juist hun minderheidspositie een grote uitdaging betekent. “Wij zijn in aantal gering, maar onze missie is groots en belangrijk” (paragraaf 5.4). Mogen ze zich misschien ook nog een keer vasthouden aan de traditie, die vaak een veilig huis is geweest, een schuilplaats in de wildernis om te overleven? Het is ook een traditionele theologie, die pas recent tot nieuw leven is gekomen en wel als verzet tegen een dominant jodendom in Palestina in het kielzog van een dominant koloniaal christendom in het MiddenOosten. Hoe leest gij? ‘Uur van de waarheid’ herinnert ons er tamelijk hardhandig aan dat de kerk geroepen is gestalte te geven aan de universele missie van aartsvaders, profeten en apostelen. Een theologie die voortkomt uit Oud-Israël en daardoor ook een liturgische en ethische praktijk volgt die in het geloof van Mozes

51


20-01-2010 12:29:19

en de Profeten is geworteld. Maar het is ook een geloof dat de grenzen van landen, talen en culturen overschrijdt. Een geloof dat de grenzen van heden, verleden en toekomst overstijgt. Het geloof dat op haar beurt ook weer is geworteld in de wereld, de culturen van het oude Nabije Oosten. Ook van die oosterse en antieke wereld geldt tenslotte het woord van de apostel: “Niet u draagt de wortel, maar de wortel u.” (Rom.11:18).

Het heil kan nooit een particulier of eendimensionaal karakter hebben. Dat verkondigen ook de schrijvers van ‘Uur van de waarheid’ in hun fundamentele kritiek op de gangbare theologische visie op Israël in onze kerken. Dat laatste moet er wel bij gezegd worden. Wij moeten bij het lezen van het document niet te snel zeggen: “Wij denken niet fundamentalistisch, wij zijn geen ‘christenen voor Israël’, dit is dus niet voor ons bedoeld.” Er zit heel veel zionisme in ons gangbaar denken over Israël en in onze ‘historische’ lezing van de verhalen uit de Bijbel, gevoed door schuldgevoelens over wat de joden in onze streken is aangedaan. Palestijnen lijden niet alleen direct onder onrecht van de Israëlische bezetting en een openlijke christenzionistische rechtvaardiging ervan. Ze gaan ook nog eens te gronde aan onze theologische nuances en de roep om een evenwichtige benadering van het conflict, waarin allang alle proporties zoek zijn. Bijna wanhopig vragen ze ons, de zusterkerken, om het onrecht dat ze moeten verduren niet van een theologische dekmantel te voorzien (paragraaf 6.1). Hoeveel theologische praatjes over Israël zullen de gaatjes van het Palestijnse leed nog blijven vullen?

De kerk is geroepen gestalte te geven aan de onopgeefbare verbondenheid met het volk Israël in het lezen van de schriften en het leven met het oog op de komst van het Koninkrijk Gods. Dat bepaalt ook haar relatie en positie ten opzicht van het volk Israël, het geloof in de blijvende trouw van God in zijn verkiezing van Israël en de kerk om zijn missie in de wereld gestalte te geven. Men verstaat Paulus/Saul, jood uit de diaspora en apostel der ‘gojiem’ echt verkeerd wanneer men zijn woorden over de wilde en de edele olijf beperkt tot een soort theologisch eenrichtingverkeer van Israël naar de kerk. We mogen ons net zo goed laten inspireren door zijn ‘theologie van de godsdiensten’ zoals die spreekt uit zijn rede op de Areopagus in Athene. Daar sprak hij met joden in de synagoge, met Grieken die God vereerden en ging hij in debat op het marktplein met mensen die in ieder opzicht buitengewoon godsdienstig waren. (Hand. 17:22-31). Hij predikt dan een universele boodschap van recht en gerechtigheid waarin alle “geslachten van de aardbodem” zijn inbegrepen. Immers: “God slaat geen acht op de tijd dat men hem niet kende, maar roept nu overal mensen op een nieuw leven te beginnen.” (vs 30).

Op weg naar een inclusieve Israëltheologie Wat we vandaag nodig hebben is een toetsbare lezing van de Bijbel die de relatie jodendom en christendom in de realiteit van de gehele mensheidsgeschiedenis plaatst. Inclusief de harde werkelijkheid van het Palestijnse lijden, waar dit document van getuigt. Zo’n lezing erkent de verworteling van de kerk in Israël. Anders gezegd: christendom is een verschijningsvorm van Messiasbelijdend jodendom, net zoals het jodendom

52


20-01-2010 12:29:19

zelf geworteld is in dezelfde stam van Wet en Profeten. Ze houdt bij de uitleg van het woord van Paulus over de edele olijf (Rom. 11:16-19) rekening met het praktische feit dat edele olijfbomen in de cultuur van het nabije Oosten alleen echt goed kunnen gedijen op de wortel van een wilde olijf. Vaak wordt het geworteld zijn van de kerk in Israël eerder gezien als een religieuze afhankelijkheidsrelatie dan een heilshistorische relatie. Heilsgeschiedenis is echter geen geschiedenis van historische prioriteiten, laat staan rechten, maar voor alles een profetische geschiedschrijving. Geen geschiedschrijving die een bepaalde historische gang van zaken rechtvaardigt, maar een die juist rekenschap geeft van de vraag waarom jodendom en christendom niet aan hun historische roeping beantwoorden, waarvan akte in het Palestijns-Israëlisch conflict.

Het recht van Palestijnse christenen om gehoord te worden Palestijnse christelijke theologie heeft te kampen met verschillende historische handicaps. Israël in al zijn verschijningsvormen, de herinnering aan de Holocaust, het verwijt van antisemitisme, het gevaar van vervangingstheologie, de angst van Israëlische burgers, de arrogantie van de macht, de corruptie van de onmacht, de toenemende islamofobie en ga zo maar door. Ook dat wordt duidelijk in dit theologisch manifest, dat onomwonden verwoordt waar de opstellers theologisch en politiek staan in het conflict met Israël. Israël, dat zij vooral hebben leren kennen als de staat Israël. Een joodse democratie die geen uitzicht biedt op volwaardig burgerschap voor alle ingezetenen. Een democratie die hen in de Palestijnse gebieden juist hun rechten ontneemt, die hun olijfbomen rooit om een muur van segregatie te bouwen, die hen dagelijks onderwerpt aan een vernederende ‘policy of control’. Die maakt dat ze machteloos moeten toezien hoe zij door die muur en de bouw van illegale vestigingen stelselmatig worden beroofd van primaire levensvoorwaarden, zoals land, olijfboomgaarden en water, al dan niet in Gods naam. Ze ondervinden het aan den lijve: verdrijving en ballingschap, vernietiging van hun huizen en levensmiddelen, etnische zuivering en naasting van hun land.

Men kan geen kerk in de wereld, dus ook niet de Palestijnse kerken, verbieden zichzelf te zien als nazaten van het Messiasbelijdende Israël. Een ‘Christusbelijdende gemeenschap Israël’ die los van bloed en bodem een andere weg ging dan andere verschijningsvormen van het jodendom. De laatste is evengoed een nazaat van Israël als de eerste. Beide zijn zoals Paulus verklaart erfgenamen van de belofte (Rom. 8:17, Gal. 4:7, Titus 3:7, Hebr. 6:17), in de wetenschap dat geen groep of volk exclusief kan claimen Abraham als vader te hebben en “kinderen van Abraham” te zijn (Matt. 3:9-10, Rom. 9:8, Gal. 3:7). In het totale plaatje van Gods barmhartigheid bestaat er niet zoiets als aanzien des persoons, noch theologisch, noch juridisch of volkenrechtelijk (Rom. 2:11, Gal. 2:6, Ef. 6:9).

En wat stellen ze daar tegenover? Een strategie van geweldloze weerbaarheid, de logica van de christelijke liefde, als een oproep aan ons adres, maar ook aan het adres van Israël. Dat laatste kunnen wij niet meer zo doen, want we hebben

53


20-01-2010 12:29:20

in onze geschiedenis teveel boter op ons hoofd jegens broeder Israël. Maar de logica van de liefde, het verzet van ontrechten en verdrukten onder bezetting, dient gehoord te worden. Dit is net zoals in het Kairos-document van Zuid-Afrikaanse christenen geen woord van geloof, hoop en liefde dat onderworpenheid predikt. Vele christenzionistische gelovigen zouden die onderwerping juist wel graag zien aan hun superieure Bijbelse visie op Israël. Ze zouden echter zoals de Palestijnse christenen van de jood Jezus moeten leren dat zijn ‘nieuwe leer’ geen onderwerping predikte aan de gevestigde joodse orde. Zijn verzet ertegen werd juist geboren uit dezelfde logica van de liefde, waarvan dit document spreekt en waartoe het oproept.

De Palestijnse christenen zijn, net zoals de ZuidAfrikaanse christenen destijds in de hoogtijdagen van de apartheid, de eersten om toe te geven dat ze geen perfect document of het laatste woord met een sluitende theologie hebben geleverd. Het is en blijft allereerst hun woord van hoop, geloof en liefde, gevoed door het Woord van den beginne, waarin ze ondanks alles wat ze moeten verduren, blijven geloven. Ze hebben het allereerst geschreven om duidelijk te maken waar zij staan in de context van dit conflict en wat ze eraan zouden kunnen doen om hun uitzichtloze situatie te veranderen vanuit de logica van de liefde. Zo’n verhaal is nooit volmaakt, maar het maakt het niet minder een ‘document humaine’: een noodkreet die om recht en humaniteit schreeuwt. Rechtsbetrachting dus in plaats van rechtsverkrachting.

Wie deze schreeuw om recht, deze noodkreet van hoop tegen hoop hoort en tegelijk luistert naar dit krachtige getuigenis, zal beseffen dat de reikwijdte en de impact ervan uitstijgen boven de vertolking van de dagelijkse noden. Het stijgt uit boven de intensiteit van een conflict van twee volken die geworteld zijn en in vrijheid en veiligheid willen wonen op hun geboortegrond, in een land geheiligd door hun identiteit en tradities, volhardend in geloof, hoop en liefde. Als wij nu gewoon eens de moed en het geduld zouden kunnen opbrengen om ernaar te luisteren en niet meteen beginnen te zeggen wat er niet in staat. Ze hebben om een woord van de Heer te gebruiken niet zoals wij rijken iets geofferd van hun overvloed, maar wel alles wat ze onder de omstandigheden te bieden hebben en wat eigenlijk nodig is om te kunnen leven.

Dit is een authentiek getuigenis dat ons wordt aangereikt door de vergeten gelovigen van Jeruzalem. De kerk van het begin die het woord van den beginne opnieuw stem geeft en ons leert wat het betekent direct en zonder mitsen en maren door de Schriften te worden aangesproken. De stem die tot ons komt over alle eeuwen van vervolging en onderdrukking heen. De stem die is gebleven, terwijl koninkrijken ondergingen, koloniale machten kwamen en gingen. Een woord dat eeuwig stand houdt onder steeds veranderende bezetters en die daarom altijd die ‘nieuwe leer’ blijft van de Meester. Wat zeiden die twee onderweg naar Emmaus ook alweer: “Brandde ons hart niet toen hij onderweg met ons sprak en de Schriften voor ons ontsloot?”

54


20-01-2010 12:29:20

Miriam Zaqout is directrice en medeoprichtster van de Culture and Free Thought Association in een vluchtelingenkamp in Khan Younis, Gaza. Getraumatiseerde kinderen worden daar geholpen uitdrukking te geven aan hun emoties. De familie van Miriam is zelf gevlucht uit een dorp dat verwoest is in 1948 en waar de Israëlische stad Ashdod overheen is gebouwd. Ze belandden in een vluchtelingenkamp in Rafah op de Gazastrook, dat in 1967 door de Israëliërs werd gebombardeerd. Miriam was toen tien. De familie vluchtte naar Khan Younis, ook op de Gazastrook. Miriam is in staat geweest haar trauma’s om te zetten in kracht. Ze vertelt dat in Gaza angst en depressie makkelijk de overhand krijgen, en hoe zij hoop houdt: “Als maatschappelijk werkers proberen we kinderen

De internationale gemeenschap kan de stemmen

concepten zoals democratie te leren begrijpen, want

van de Palestijnse vrouwen niet horen en zij kunnen

geweld zal geen vrede brengen. De kinderen lijden

zich niet laten horen. Meisjes kunnen niet buiten

onder het geweld tijdens de bezetting. Vrouwen

Gaza studeren en zieke vrouwen mogen Gaza niet

lijden meer dan mannen onder psychosociale

uit om behandeld te worden. Velen sterven terwijl

problemen, zoals depressie en eenzaamheid.

ze wachten op hun uitreisvergunning. Het is al vijf

Sommige vrouwen huilen voortdurend. Ik ben zelfs

jaar geleden dat ik mijn eigen dochter, die op de

soms depressief, maar ik kan tenminste werken

Westelijke Jordaanoever woont, heb gezien.

en een actieve rol spelen in de maatschappij.

Ik put hoop uit de wetenschap dat geen enkel

Veel vrouwen in Gaza komen hun huis niet uit. Ze

volk eeuwig lijdt. Veel andere volkeren uit de hele

hebben geen geld. Hoe kunnen ze dan koken? Hun

wereld hebben hun vrijheid en onafhankelijkheid

mannen worden ook gewelddadig. De vrouwen

herwonnen. Tijdens de Eerste Intifada speelden

lijden dus constant. We proberen hun mannen te

vrouwen een grotere rol in de Palestijnse

betrekken bij de organisatie van het gezin, maken

maatschappij dan vandaag en drukten kinderen

gezondheidsproblemen bespreekbaar en wijzen

hun hoop voor de toekomst uit in schilderijen.

hen erop dat het belangrijk is om minder kinderen

Sindsdien is de situatie verslechterd. Maar ik blijf

te krijgen.

kinderen vredelievende en democratische waarden

Het grootste probleem waar Palestijnse mannen en

bijbrengen. Daaruit blijf ik mijn inspiratie halen.”

vrouwen nu voor staan, is de blokkade.

Dit fragment komt uit ‘Gaza, waardigheid onder vuur. Stemmen van achter de blokkade’, een uitgave van CIDSE (2009).

55


20-01-2010 12:29:20

‘Uur van de waarheid’: een oproep tot inzicht en bekering

drs. Janneke Stegeman Goede theologie IIn ‘Uur van de waarheid’ spreken Palestijnen zich in geloofstaal uit over de bezettingspolitiek van de staat Israël. Het zijn woorden van geloof die opkomen uit het leven. Woorden van echte mensen die leven in verdrukking en die staan voor het aangezicht van God. Nu kan geloof mensen vastzetten en verstarren. Het kan mensen uitsluiten. Geloof kan ons ook alert maken op het leven, ons de ogen openen voor wat er goed is en wat er mis is- en hoe het ook zou kunnen zijn. God is ieder ogenblik nieuw, zei Schillebeeckx en daarom zijn ook geloof en theologie in beweging. Wij kunnen God naderen, maar niet vangen in woorden. Het is dan ook niet de studeerkamer waar geloof en theologie in de eerste plaats gestalte krijgen, maar daar waar het er om spant: daar waar mensen leven in verdrukking. Zie de Israëlieten in Egypte, zie de lofzang van Maria, zie het beven van de aarde na de opstanding. Waar in verdrukking geloof ontstaat, daar klinkt evangelie. Daarin zijn de Palestijnse opstellers van dit document onze leermeesters: zij hebben

een woord van liefde en toenadering weten te ontworstelen aan rotsachtige bodem. Ze hebben ons iets te vertellen: over wat onderdrukking is, over hoe daarin oplicht wie God is en hoe het evangelie klinkt. “Tegenover de Israëlische bezetting verklaren wij dat onze enige optie als christenen verzet is. Verzet is een recht en een plicht voor iedere christen. Maar het is verzet met liefde als drijfveer. Daarom is het een creatief verzet, omdat het humane wegen moet vinden om een beroep te doen op de menselijkheid van de vijand. Het durven zien van de waardigheid van God in het aangezicht van de vijand zelf, betekent dat we stelling nemen in het licht van deze zienswijze van actief verzet. Zo willen we het onrecht stoppen en de aanvaller dwingen zijn agressie te beëindigen om het verlangde doel te bereiken: het terugkrijgen van het land, vrijheid, waardigheid en onafhankelijkheid.” (paragraaf 4.2.3 uit ‘Uur van de waarheid’)

56


20-01-2010 12:29:20

Welke woorden hebben de Palestijnen gevonden om uit te drukken wat voor hen nu het evangelie is? Verzet en liefde. Waarom verzet? Omdat bezetting zonde is. Het maakt namelijk onderdrukten en onderdrukkers kapot. Hoe verzet je je? Met liefde. De enige uitweg uit de spiraal van geweld is liefde. Hoe spreken we over God? Voor God is iedereen gelijk. God schept ruimte voor goed leven, wil mensen die klem zitten in schuld, zonde en verdrukking bevrijden.

Het raakt me extra, omdat ik kennis heb gemaakt met de context van Palestijnse christenen. De twee jaar die ik recent in Jeruzalem heb doorgebracht, zijn vormend voor mij geweest als gelovige en als theoloog. Door de spiegel die mij daar in een andere context werd voorgehouden, zag ik scherper wie ik ben als westerse theoloog, welke culturele context ik met me meedraag, waar mijn blinde vlekken zitten en hoe dat mijn blik beïnvloedt.

Het zijn profetische woorden: rechtvaardigheid staat voorop, protest tegen misbruik van macht die mensen onderdrukt. De Palestijnen spreken deze woorden in een context die door conflict bepaald wordt. Een conflict waarin religieuze motieven een rol spelen. Daar staat het inzicht centraal dat woorden van geloof nooit onderdrukking en geweld kunnen rechtvaardigen. Dat dit document een verwoording van nood is vanuit christelijk perspectief, moet niet de indruk wekken dat Palestijnen en Israëliërs in een religieus conflict verwikkeld zijn: joden tegen christenen en moslims. Het is een conflict om land, tussen twee volken die verbonden zijn met dat land. Er is niet één geloof dat het land tot haar exclusief religieus erfgoed kan verklaren, zegt ook het document. Het land is altijd bewoond door een mix aan volken en culturen en voor zowel joden als Palestijnen geldt dat zij zelf etnisch en cultureel een bonte mix vormen.

In wat volgt verbind ik mijn ervaringen met andere momenten van waarheid in de Nederlandse theologie. Ik doe dat, omdat dit naar mijn besef rechtstreeks te maken heeft met de uitdaging waarvoor ‘Uur van de waarheid’ ons stelt. Namelijk dat deze woorden ons willen veranderen. Sterker nog: bekeren. De Europese context: de Holocaust Ik begin bij de onvoorstelbaar wrede genocide op het joodse volk en ook op zigeuners en gehandicapten: de Holocaust. Dat was een beslissende gebeurtenis voor onze Europese context. In de kerken was de verbijstering des te groter, omdat de gangbare theologie lang niet altijd in staat was geweest het nazisme te ontmaskeren of aan te zetten tot verzet. Bovendien ontdekten we in onze westerse theologie aanzetten tot anti-judaïsme. Het leidde tot een geloofscrisis. Mensen stelden zich de vraag waar God was in dit alles. Het leidde ook tot een crisis in de theologie: moeten we onze theologie ten aanzien van het jodendom niet hervormen? Kerken keerden zich naar het levende jodendom en stelden zich op als leerlingen. Dat baarde inzicht. Vervangingstheologie werd herzien: niet langer

Deze geloofswoorden van de Palestijnen raken me. Hoeveel vraagt het niet om hoop te zien te midden van wanhoop? Om je vijand te zien als mens van God en een naaste, zonder wie vrede een utopie blijft?

57


20-01-2010 12:29:20

zeiden we dat de kerk de plek van het joodse volk als uitverkoren volk heeft ingenomen. Onze visie op wat het betekent uitverkoren te zijn veranderde: het is een woord van geloof dat te zeggen. Een intentie en geen claim. Het woord van God blijft ons altijd vreemd en de waarheid ervan staat ons niet naar believen tot beschikking.

er wel begrip voor. Verschillende factoren zorgden ervoor dat Nederlandse christenen niet onmiddellijk zagen dat apartheid lijnrecht tegen het evangelie ingaat. Ten eerste hadden Nederlandse protestantse christenen hechte banden met de Zuid-Afrikaanse apartheidskerken (de Nederduits Gereformeerde en de veel kleinere Nederduits Hervormde Kerk): de kerk die was gesticht door de doorgaans calvinistische Nederlandse kolonisten. Banden met zwarte kerken hadden ze niet. Ten tweede werd het perspectief van zwarte Afrikanen bepaald door het koloniale verleden van Nederland. Inzicht in de mentaliteit die daarbij hoort, namelijk dat de westerse cultuur superieur is en daarom het recht heeft andere volken te onderwerpen en te onderwijzen, ontbrak (nog). Ook daarin speelde een kolonialistische lezing van de Bijbel een rol. Zo kwam het dat Nederlandse oren doof waren voor protesten tegen apartheid vanuit de zwarte gemeenschap, zeker ook kerkelijke oren. De stem van de ‘blanke broeder’ werd helder verstaan, de proteststem van de ‘zwarte vreemde’ niet.

Blanke broeders: apartheid en de Nederlandse protestantse kerken Jaren later had deze Europese geloofscrisis invloed op de houding van de Nederlandse protestantse kerk ten opzichte van apartheid. Blanke Afrikaner boeren ontwikkelden een etnisch Afrikaner nationalisme waarin Bijbel en theologie een belangrijke rol speelden. Abraham Kuyper, de oprichter van mijn eigen Alma Mater de VU (waar tegenwoordig Desmond Tutu een eredoctoraat heeft), inspireerde hen tot de oprichting van een calvinistische staat. Door een naïeve lezing van Exodus en een reconstructie van de geschiedenis identificeerden de blanke boeren zichzelf en hun voorouders die naar het land waren gekomen, met het vroege Israël: zij waren de Exodusgeneratie, die naar den vreemde waren getrokken. Het was God zelf die hun het land had geschonken. In die interpretatie was het geen probleem dat het land was afgenomen van de autochtone bevolking, de Khoikhoi en de San. Wetten in Deuteronomium over zuiverheid vormden de basis voor het verbod op gemengde huwelijken. In 1948 legitimeerde de Nederlandse Gereformeerde Kerken (NGK) apartheid theologisch. De Nederlandse protestantse kerk steunde de apartheidstheologie en -politiek niet actief, maar had

De kerken komen tot inzicht: apartheid weerspreekt het belijden Het bijzondere is dat in protestante kerkelijke kringen de band met apartheid het sterkst was. Het waren ook de kerken die uiteindelijk de meest invloedrijke aanzet gaven tot ommekeer, zij het dat het vijfentwintig jaar duurde voordat de banden met de apartheidskerken werden losgelaten en er langzaam banden werden aangeknoopt met de zwarte Zuid-Afrikaanse kerken. De kerken leerden zichzelf zien als een speler in het maatschappelijk debat. Ze kregen oog voor de wisselwerking tussen

58


20-01-2010 12:29:20

politiek en theologie en de daaruit voortvloeiende verantwoordelijkheid in politieke kwesties. Het was een minderheid die deze beweging op gang bracht.

de machtsposities en privileges van de blanke kerken. De kerk leerde ook dat verzoening een leeg begrip blijft zolang een situatie van machtsongelijkheid en onrecht blijft bestaan. Vanaf dat moment richtte het diaconale werk zich op gerechtigheid. Als blanken en zwarten gelijkwaardig werden, kon er een einde komen aan het onrecht van apartheid. En zo werden de Nederlandse christenen een belangrijke bondgenoot in de strijd tegen apartheid en voor gerechtigheid en verzoening.

De doorwerking van inzichten opgedaan in kringen van verzet en zending waren daarin bepalend. De zendingsbeweging zag de onrechtvaardigheid van ons koloniale bestel onder ogen. Als vrucht daarvan daagde het inzicht dat ook apartheid moest worden geanalyseerd in termen van recht en onrecht en gelijkheid en ongelijkheid, waar het eerst werd gezien als een vraagstuk van culturele pluraliteit. Ten tweede speelde de geloofscrisis die het gevolg is van de Holocaust een belangrijke rol. Verzetsmensen ontdekten parallellen tussen uitsluiting op grond van ras in Zuid-Afrika en het nazisme. De kerk, eerst de hervormde en vervolgens ook de gereformeerde, opende zich naar de samenleving en ontdekte dat politiek en geloof geen gescheiden werelden zijn. Op het koloniale wereldbeeld met de westerse blanke man in het centrum kwam kritiek. Zo ontstond ruimte voor het zwarte perspectief op apartheid.

Het Zuid-Afrikaanse Kairos-document In september 1985 publiceerde de zwarte christelijke gemeenschap het Kairos-document. Zij benoemden apartheid als een zonde. Het document verwerpt de kritiek op apartheid tot dan toe als oppervlakkig en contraproductief. De woorden verzoening, recht en geweldloosheid klinken, maar ze zijn loos. Ze slaan niet op de werkelijkheid, omdat een diepgaande analyse daarvan ontbreekt. Er staat: “Nowhere in the Bible or in Christian tradition has it ever been suggested that we ought to try to reconcile good and evil, God and the devil. We are supposed to do away with evil, injustice, oppression and sin - not come to terms with it. We are supposed to oppose, confront and reject the devil and not try to sup with the devil.” Oftewel: van zwarte Afrikanen die onderdrukt worden, kun je niet vragen zich te verzoenen met hun onderdrukkers voordat hen recht wordt gedaan.

Erika Meijers spreekt van een verschuiving van onze aandacht van ‘blanke broeders naar zwarte vreemden’. Ze noemt het voorbeeld van Nelson Mandela, die vroeger gezien werd als terrorist, maar later een held werd. Lang kozen de kerken voor de weg van dialoog met blanke kerken, bij wie zij aandrongen op verzoening, in de hoop zij zelf zouden besluiten hun heilloze weg van racisme en onderdrukking te verlaten. De kerk analyseerde de bestaande machtsverhoudingen tussen blanken en zwarten niet. Gaandeweg kreeg de kerk wel oog voor

59


20-01-2010 12:29:21

De Palestijnse context: gezichten van de bezetting De Palestijnen leren ons dat de aanhoudende confrontatie met de Israëlische bezettingspolitiek het meest bepalend is voor hun situatie. Voor de naoorlogse Nederlandse generatie is dat een onbekend fenomeen. Voor mij ook. Wat het betekent, drong in fasen tot mij door en dan nog slechts ten dele. Bijvoorbeeld toen priester Fadi in zijn gerieflijke woonkamer vertelde dat het grootste deel van zijn gemeente getraumatiseerd is. En dat was in een relatief zeer rustig dorpje in het noorden van de Westoever. Een dorpje waar in de zomer geen water is, omdat de watervoorraden grotendeels in Israëlische handen zijn en waar het werkeloosheidspercentage ver boven de vijftig procent ligt. Nog heftiger was het uitdrukkingsloze gezicht van een vrouw voor een tent, die stond waar vroeger haar huis was. Israëlische bulldozers hadden het huis neergehaald. Waarom? Omdat haar dorp naast een illegale joodse nederzetting staat. Dat is het gezicht van bezetting. Pas na het zien van heel veel checkpoints, de berusting en vernedering van eindeloos wachtende Palestijnse mannen, de angst op de gezichten van een groepje vijfjarigen dat iedere dag langs machinegeweren moet op weg naar school, begreep ik een beetje hoe ontwrichtend dat systeem werkt en hoezeer het alle aspecten van het dagelijks leven in een verstikkende greep houdt. En dus ook gevolgen heeft binnen de muren van de kerk, voor theologie. Dat het moeilijk is om Pasen als een feest van bevrijding te vieren wanneer de gelovigen bedreigd en onderdrukt zijn en dat je dan als kerkelijk leider niet anders kan dan in verzet komen tegen deze bezetting.

Achtergrond: de schokervaring van de Palestijnse theologie Het is niet zo dat Palestijnse christenen altijd moeite hebben gehad met het Oude Testament. Ook is het niet zo dat antisemitisme (een onduidelijke term in dit verband, omdat Palestijnen qua achtergrond gemengd en deels Semitisch zijn) dezelfde rol heeft gespeeld in Palestijnse theologie als in onze westerse theologie. Pas in de confrontatie met het zionisme werd het Oude Testament problematisch, legde priester Jamal Khader me uit toen we ons bogen over een tekst van Jeremia, waarin de profeet het land aan een deel van het zesde-eeuwse Judese volk belooft. Voor de opkomst van het zionisme had ieder Bijbelboek een vanzelfsprekende plaats in het geloof en in de liturgie. Dit document drukt dat uit: het Oude en Nieuwe Testament zijn een eenheid. Niet in het minst omdat de cultuur die je uit het Oude Testament tegemoet komt, dicht bij de Palestijnse staat. Omdat de verhalen zich afspelen op bekend terrein, omdat veel Palestijnen al eeuwen in dat land wonen en hun voorouders in sommige gevallen joden zijn die zich hebben bekeerd tot het christendom. De meeste zionisten aan het begin van de negentiende eeuw waren niet religieus, maar beschouwen de Tenach wel als het joodse nationale boek dat de geschiedenis van het joodse volk beschrijft. In 1948 werd de oprichting van de staat Israël door sommigen beschouwd als een vervulling van profetische visioenen. Het Palestijnse perspectief is heel anders: 1948 heet ‘de catastrofe’ (in het Arabisch ‘al naqba’): 700.000 Palestijnen werden op de vlucht gejaagd en raakten hun land en

60


20-01-2010 12:29:21

bezittingen kwijt vanwege zionistisch nationalisme. Toen de Westoever en de Gazastrook werden bezet in 1967, werd de situatie van Palestijnse christenen nog moeilijker. Ook werden de stemmen van religieuze zionisten luider en begonnen kolonisten zich te vestigen in de bezette gebieden. Het is deze confrontatie met een ideologische stroming, ook vertegenwoordigd onder christenen, die beweert dat het land Israël aan het joodse volk toebehoort en dat Gods hand zichtbaar is in de voor Palestijnen uiterst traumatische en verwoestende gebeurtenissen van met name 1948 en 1967. Alle Palestijnen kregen te maken met verlies van land.

verdrukten zitten gevangen in de greep van angst en geweld. ‘Uur van de waarheid’ zegt daarover dat de bezetting het beeld van God verstoort, zowel bij Israëliërs als bij Palestijnen. Mechanismen van macht en onderdrukking Vergelijkingen tussen de onderdrukking van Palestijnen met de gruwelen van de Holocaust leiden vaak tot grote verontwaardiging. Voor vermeende parallellen met het grove onrecht van de apartheid geldt dat ook. Het heeft ook weinig zin menselijk lijden te vergelijken. Lijden is altijd en overal ten hemel schreiend en we moeten er tegen in opstand komen. Er worden meer mensen geknecht en onderdrukt dan alleen in Palestina. Het onrecht dat in Israël en Palestina gaande is, al meer dan zestig jaar, moet staande worden gebracht. Mensen die tegen apartheid hebben gestreden en nu getuige zijn van de bezettingspolitiek in de Palestijnse gebieden, zien parallellen wat betreft mechanismen van uitsluiting en onderdrukking. Hetis de moeite waard te luisteren naar degenen die in opstand kwamen tegen het onrecht van de apartheid, zoals Stiaan van der Merwe in dit boekje en bisschop Desmond Tutu. Zij zijn in een betere positie dan ik om dergelijke mechanismen van macht en onderdrukking aan te wijzen. Desmond Tutu doet dat in het voorwoord van het laatste boek van de Palestijnse theoloog Naim Ateek over wat hij ziet gebeuren in het Heilige Land. Hij schrijft dan: “I have to tell the truth: I am reminded of the yoke of oppression that was once our burden in South Africa” (Uit ‘A Palestinian Christian Cry for Reconciliation’, New York 2008).

Voor christelijke Palestijnen kwam daarbij dat ze in de confrontatie met zionistische theologie op problemen stuitten. Was het waar dat God het land waar zij geboren waren aan de joden had gegeven? Stond God aan hun kant? De Palestijnse theologie kreeg te maken met die schokervaring en de nog steeds doorgaande landonteigening en etnische zuivering. De Palestijnen raakten in een crisissituatie en hun geloof en theologie met hen. Opeens werden land, God en volk centrale thema’s. ‘Uur van de waarheid’ is de roep van volgelingen van Christus vanuit die crisis. Het is een veroordeling van de bezetting en oproep tot liefdevol verzet. Het biedt aanzetten tot nieuwe theologie die getuigt van grote moed en de hoop dat er toekomst is voor de christelijke gemeenschappen in Palestina, voor de Palestijnen als geheel en ook voor de Israëliërs. Want zoals de zaken nu staan, gaan beide partijen aan het conflict kapot, omdat in beide samenlevingen een groep naar geweld grijpt en radicaliseert. De verdrukkers en de

61


20-01-2010 12:29:21

De joods-Amerikaanse theoloog Mark Braverman wijst er op dat bewustwording van en berouw over anti-judaïstische tendensen in kerk en theologie weliswaar toe te juichen zijn, maar dat dit christelijke theologen blind maakt voor de misdaden van de Israëlische bezettingspolitiek. Braverman zet zich in voor joods-christelijke dialoog. Vanuit die betrokkenheid als jood bij het christendom betreurt hij de christelijke bijdrage aan de instandhouding van de voor iedereen schadelijke Israëlische bezettingspolitiek ten zeerste. Hij pleit ervoor dat christenen hun geloof in de liefde van God voor iedereen en hun betrokkenheid bij gerechtigheid ook van toepassing laten zijn in Israël en Palestina.

Inzicht en bekering De Nederlandse kerken zagen door schokkende ervaringen in dat de apartheid lijnrecht tegenover haar belijden staat en kwamen tot een herinterpretatie van begrippen als verzoening en gerechtigheid. Het uur is gekomen om in te zien dat de Israëlische bezetting niet strookt met ons belijden. Opnieuw is het nodig dat we de stem van de vreemde, de Palestijn, horen. Het is nodig dat we inzien dat macht in dit conflict een factor is. In de huidige verhoudingen is de staat Israël de sterkste partij. Israël gebruikt haar macht om Palestijnen te onderdrukken en hun land en bestaansmogelijkheden af te nemen. In de eerste plaats is daarom gerechtigheid in het geding en de gelijkwaardigheid van alle mensen voor het aangezicht van God. Dat vraagt van ons verandering en bekering en dat kost tijd. Ik denk dat mechanismen die onze opstelling ten opzichte van de apartheid bepaalden, opnieuw werkzaam zijn in onze houding ten opzichte van het Palestijns-Israëlisch conflict. We neigen ertoe het mechanisme van macht over het hoofd te zien en we neigen opnieuw tot een koloniale houding. We horen de stem van in dit geval de Palestijnen niet werkelijk, simpelweg omdat joodse Israëliërs dichterbij ons staan en ons vanuit cultureel opzicht minder vreemd zijn. Palestijnse christenen benadrukken in hun crisissituatie Gods liefde voor ieder mens en roepen op tot liefdevol verzet. Het is een oude profetische oproep die weerklinkt in de oren van de Palestijnen, en zoals zij zeggen ‘ínsha’allah’, als God het wil, ook in de onze.

62


20-01-2010 12:29:21

Constantine Dabbagh is een prominent lid van de Grieks-orthodoxe gemeenschap in Gaza. De organisatie waarvoor hij werkt, de Near East Council of Churches’ Committee for Refugee Work (NECCCRW), probeert mensen en gemeenschappen in Gaza sterker en zelfredzamer te maken.

“Ik werd geboren in Jeruzalem, maar ik woonde

recht om te reizen, te werken en toegang te hebben

in Haifa tot ik negen jaar oud was. Ik herinner me

tot gezondheidszorg en opleiding.

dat ik met islamitische en zelfs met joodse kinderen

Wanneer onze jongere mensen er nu in slagen Gaza

speelde. Mijn familie vluchtte in 1948 naar Gaza.

uit te komen, blijven ze weg. Mijn zoon bijvoorbeeld.

Toen ik in 1969 met mijn ouders en zus terugkeerde

Hij zit in Groot-Brittannië en is bang dat hij nooit

om onze joodse buren te bezoeken, omhelsden en

meer weg kan als hij terugkomt.

kusten ze ons en huilden. Ze zeiden: ‘We leefden samen. Dit probleem heeft niets te maken met

De internationale christelijke gemeenschap oefent

godsdienst. Het gaat over politiek.’ We hebben hier

niet genoeg druk uit. Dat schept problemen,

sterke wortels als christenen. Ik leef samen met

want fundamentalisten hier denken dat westerse

moslims als mijn buren en vrienden. Ik wil niet weg.

regeringen het christendom vertegenwoordigen.

We bezoeken elkaar, bij huwelijken en bij droevige

Ze noemen hen kruisvaarders en dat vinden we

gebeurtenissen.

vreselijk. Maar wanneer je je mond houdt over een

De maatregelen van de bezetter hebben een

misdaad, word je er medeplichtig aan.

invloed op ons allemaal. We zijn allemaal onderworpen aan een onrechtvaardige blokkade

Een klimaat van liefde, vergeving en verzoening

en bezetting. Als je naar de markt gaat, zul je niet

is ons heilige doel. Rechtvaardigheid is de brug

vinden wat je zoekt, hoeveel geld je ook hebt.

en zonder die over te steken, kom je niet aan de

Materialen komen van Egypte naar Gaza via de

overkant. We zijn allemaal de zonen en dochters

tunnels, maar de prijzen zijn schandalig hoog. Het

van God en we zouden allemaal moeten leven in

is onaanvaardbaar. We zijn mensen, we hebben het

waardigheid en rechtvaardigheid.”

Dit is een bewerking van een artikel over Constatine Dabbagh uit ‘Gaza, waardigheid onder vuur. Stemmen van achter de blokkade’, een uitgave van CIDSE (2009).

63


20-01-2010 12:29:22

Hebben Palestijnse christenen de sleutel in handen naar vrede en gerechtigheid in het Midden-Oosten? -

Een Zuid-Afrikaanse visie

Ds. Edwin Arrison en Dr. Stiaan van der Merwe Kairos Theologen Forum Zuid-Afrika Het Palestijnse Kairos-document antwoordt niet met een simpel ‘ja’ of ‘nee’ op Saids bijna retorisch klinkende of zelfs ironische vraag. Op duidelijke wijze, zonder zendings- of bekeringsdrang, zegt het document simpelweg en onbeschaamd: “Het narratief aangaande Jezus is het antwoord”.

Op zoek naar een antwoord Op een graffitimuur schreef iemand enthousiast: “Jezus is het antwoord”. Zoals dat gaat met graffiti, antwoordde iemand anders met: “Ja, maar wat was de vraag?” Tussen de graffiti gericht tegen de scheidingsmuur (apartheidsmuur) in Bethlehem staat een vraag die wordt toegeschreven aan de bekende Palestijnse auteur Edward Said: “Sinds wanneer heeft een volk dat lijdt onder een militaire bezetting de verantwoordelijkheid voor een vredesbeweging?”

Waarschijnlijk meer precies gezegd: “Het verhaal over Jezus, met zijn boodschap die op zijn minst voor Abrahamitische gelovigen fundamentele betekenis heeft, is het antwoord.” De kern van het verhaal van Jezus, de ‘nieuwe leer’ van Jezus, is ‘de logica van de liefde’, namelijk vrijheid door onvoorwaardelijke liefde.

Een poging tot het beantwoorden van de vraag van Said is onlangs uitgebracht door een groep Palestijnse christenen in het Palestijnse Kairosdocument ‘Uur van de waarheid’. Voor Zuid-Afrikanen en vele anderen roept het een sterke herinnering op aan het Kairos-document dat door Zuid-Afrikaanse christenen werd uitgebracht op het hoogtepunt van de apartheid in 1985.

Met de vraag van Edward Said in het achterhoofd, vergelijkt dit artikel het Zuid-Afrikaanse Kairosdocument met het Palestijnse Kairos-document. Ook duidt het de rol aan die christenen in Israël en Palestina kunnen spelen bij het bereiken van vrede en gerechtigheid, zoals die rol ook gezien en beïnvloed werd door de Zuid-Afrikaanse geloofsstrijd tegen de apartheid.

64


20-01-2010 12:29:22

de schaal. Een christelijk theologisch document zal daarom waarschijnlijk niet in eerste instantie de fundamenten van de Israëlische staat op zijn grondvesten doen schudden, zoals het ZuidAfrikaanse document dat deed in Zuid-Afrika. Maar terwijl de Israëlische staat misschien zal besluiten de stem van een klein percentage van de Palestijnse bevolking te negeren, zal het Palestijnse document verschillende andere effecten hebben. Dit kan er uiteindelijk toe leiden dat er aan de grondvesten van de huidige staat Israël zowel intern als internationaal gerammeld zal worden.

Vergelijkingen met het Zuid-Afrikaanse Kairos-document We erkennen dat een vergelijking van deze twee documenten geforceerd en formalistisch zou kunnen overkomen. Toch is een aantal vergelijkingen, in termen van zowel tekst als context, te trekken. Zonder al te veel in detail te treden, is het in brede kring geaccepteerd dat er overeenkomsten zijn in de situatie van Zuid-Afrika onder de apartheid en Palestina onder de Israëlische bezetting. Een belangrijke indicatie hiervoor is de onmiddellijke ervaring van déjà vu wanneer Zuid-Afrikanen die betrokken waren in de strijd tegen de apartheid Palestina bezoeken. Bovendien is er een consensus onder deze mensen dat de lijdenservaringen van Palestijnen veel erger en complexer zijn dan wat ZuidAfrikanen onder de apartheid te lijden hadden.

Ondanks de verschillen in context en tekst, hebben beide documenten een fundamentele overeenkomst. Christenen in zowel Zuid-Afrika als Palestina bevonden zich in een situatie die dwong tot een verstrekkende profetische stellingname. Die omvat ook een radicale, profetische contextuele analyse. Deze leidt tot een profetische verklaring, namelijk dat de situatie waarin men zich bevindt er een is van fundamentele zonde en kwaad. Daaruit volgt het beroep op christenen dat verzet tegen dit kwaad een christelijke geloofs- en gewetensplicht is. De Bijbelse en theologische steun aan en legitimering van deze situatie en dit regeringsbeleid zijn niet alleen strijdig met het christendom. Ze creëren ook een situatie waarbij de geloofwaardigheid en de integriteit van het evangelie op het spel staan. Dat is uiteindelijk de grootste geestelijke uitdaging, tenminste voor christenen. Het Palestijnse document zegt dat de theologische rechtvaardiging van de bezetting van Palestina en de Palestijnen “ver staat van de christelijke leer”. Kortom, het is ketterij.

Het Zuid-Afrikaanse Kairos-document richtte zich op een situatie die werd gedomineerd door het christendom. De grote meerderheid van de ZuidAfrikanen is op zijn minst in naam christen. De apartheidsstaat rechtvaardigde zichzelf met het christendom. Dominante kerken ondersteunden en legitimeerden de apartheid. Het Palestijnse Kairosdocument spreekt over een situatie van feitelijke apartheid door een ‘vreemde’ militaire bezetting, gerechtvaardigd door zowel joodse (zionistische) theologieën als wijdverspreide internationale christelijke stromingen van (zionistische) theologie. In het grotere geheel van de situatie leggen de Palestijnse christenen in aantal weinig gewicht in

65


20-01-2010 12:29:22

Zoals het Zuid-Afrikaanse document dit deed met betrekking tot het narratief van het Zuid-Afrikaanse regime, zo deconstrueert het Palestijnse document het dominante Israëlische narratief voor de meerderheid van de Israëliërs binnen en buiten Israël, hun aanhangers in het Westen en waarschijnlijk ook voor verreweg het grootste deel van de christenen waar dan ook ter wereld. Voorbeelden zijn: • tegen het beleid van de staat Israël zijn of je er zelfs tegen verzetten is niet antisemitisch. • De kern van de zaak is simpelweg de illegale en immorele bezetting van Palestina door de staat Israël. • Niet alle Palestijnen en Arabieren zijn moslims. • Niet alle Palestijnen zijn voor het gebruik van geweld. • Niet alle Palestijnen zijn terroristen, zelfs niet met de meest strikte definiëring daarvan. • Het kernprobleem is niet een conflict tussen jodendom en een stilzwijgend veronderstelde joods-christelijke godsdienst aan de ene kant en de islam aan de andere kant. De bezetting is een zonde, gezien vanuit Palestijnschristelijk perspectief. Theologische rechtvaardiging van die bezetting is om het vriendelijk te zeggen “ver verwijderd van de christelijke leer”. Palestijnen, zowel christenen als moslims, zijn ook de bewoners van het Heilige Land.

boodschap aan Israël, aan het Westen, aan christenen, aan Arabieren en moslims luidt: zie onze onderdrukking. En ook, vooral richting Israël: zie je eigen ontmenselijking. Kom naar ons toe en laten we gezamenlijk spreken met de logica van de liefde, die onze verdeeldheden overstijgt. Er is geen tussenweg of compromis mogelijk tussen fundamenteel onrecht en gerechtigheid. Het Palestijnse document geeft net als het Zuid-Afrikaanse een geestelijke analyse en een boodschap van bemoediging en aansporing tot het nemen van verantwoordelijkheid richting verdrukte Palestijnen. Het Palestijnse Kairos-document benadrukt herhaaldelijk de logica en de politiek van de liefde, die dan een heel andere dynamiek en analyse creëert dan de gangbare politieke analyses. Deze positie brengt de strijd tegen de Israëlische bezetting van Palestijns land, het Palestijnse leven, de sanctionering daarvan door het Westen en het dominante westerse christendom op het niveau van geweten en spiritualiteit. In deze zin dient het ongetwijfeld als een interne geestelijke bemoediging voor Palestijnen (christenen en moslims) en voor hen die wereldwijd solidair met hen zijn: christenen, joden en moslims. De Palestijnen ervaren ook hoe de machtigen er duidelijk meer toe neigen het narratief van de machtigen te geloven. Tenslotte heerst nog altijd het adagium: “De machtige verhalen zijn de verhalen van de machtigen”. Zuid-Afrikanen die streden tegen apartheid wisten dit maar al te goed, maar weten ook dat valse doctrines niet voor eeuwig standhouden.

Evenals het Zuid-Afrikaanse document biedt het Palestijnse een radicaal ander narratief over gerechtigheid en verzoening vanuit christelijk oogpunt. Gerechtigheid komt niet van de onderdrukker. Je zou kunnen zeggen dat de

66


20-01-2010 12:29:22

Onze veiligheid is jullie veiligheid. De flagrante arrogantie van deze stelling wordt heel duidelijk op een T-shirt dat in Jeruzalem verkocht wordt, met als opschrift: “Amerika, maak je geen zorgen. Israël staat achter je”.

Het narratief van de Israëlische staat in twijfel getrokken Op dit moment overheerst een krachtige doctrine het westerse denken, tenminste onder christenen en de westerse kerken. In eenvoudige en generaliserende termen luidt dit Israëlische narratief ongeveer als volgt:

Hieraan zou je nog noties kunnen toevoegen als “Israëliërs zijn de oorspronkelijke bewoners van het Heilige Land” en “Hier zal de wederkomst van de Messias plaatsvinden”. Voeg daar dan nog de verhalen over zelfmoordterroristen aan toe en we beginnen te zien hoeveel christenen wereldwijd dit Israëlische narratief zullen steunen, vooral in de Verenigde Staten en in Europa, maar ook leidende christenen en kerken elders, inclusief in Zuid-Afrika.

“Wij zijn de enige democratie in het Midden-Oosten. Wij zijn bereid de Palestijnen hun eigen thuisland te geven, zolang dit afhankelijk is van ons.” Dat wil zeggen dat de situatie niet veel verschilt van de ZuidAfrikaanse variant van destijds: de Bantustans. “Wij zijn het laatste bastion tegen het terrorisme in het Midden-Oosten. De naties om ons heen zijn ieder op eigen wijze onbetrouwbaar, aangezien zij dezelfde religie aanhangen als de meeste ‘terroristen’. Daarom is het voor je eigen veiligheid van belang dat je ons blijft steunen.” Wat natuurlijk niet gezegd wordt, is dat Israël beschikt over zijn eigen arsenaal aan nucleaire wapens en dat het land dat niet aan de Palestijnen wil toevertrouwen.

Interessant is hoe dit krachtige narratief, de leer van excessief gebruik van macht, naast de sprekende gelijkenis met de oude Zuid-Afrikaanse doctrine, tegelijkertijd gebaseerd is op en geleid wordt door angst en een pretentie van eerlijkheid en gerechtigheid. Hierop antwoordt het Palestijnse document, verbazingwekkend genoeg, met een oproep aan Israël uit hun keurslijf van angst en op angst gebaseerde politiek te komen. Het roept ook het Westen op uit hun eigen op angst gebaseerde politiek ten aanzien van het Palestijnse terrorisme te komen en zich te verzetten tegen alle vormen van racisme en stereotypering, inclusief antisemitisme en islamofobie. Het roept daarnaast de Arabische landen op uit hun verlammingen en de gedachtewereld waar ze troost in vinden.

“Wij hebben sterke godsdienstige, familiale en culturele verbanden met jullie in het Westen. Buiten dat zijn jullie verantwoordelijk voor onze veiligheid na de Holocaust, dus jullie hebben geen andere keus dan ons te steunen. En als jullie dat niet doen, zullen Hamas en Fatah elkaar afslachten of dit land tot een volgende islamitische staat maken. Dan zal dit land niet meer zijn dan nog een ander broeinest van terrorisme.”

67


20-01-2010 12:29:22

Juist op dit punt willen we een opvallend kwalitatief verschil naar voren halen tussen het Palestijnse en het Zuid-Afrikaanse Kairos-document. Dit punt zet de twee documenten kwalitatief apart. Hoezeer het Palestijnse document ook een kreet van pijn en intens lijden verwoordt, toch is er een herhaaldelijke verklaring van liefde en solidariteit. Niet alleen aan Palestijnen maar ook aan ‘de vijand’, namelijk de bezettende macht en regering, die de onderdrukking en bezetting voortzetten. “Geïnspireerd door de liefde van God voor allen” en zich houdend aan de ‘nieuwe leer’ van Jezus om ook de vijand lief te hebben, vertegenwoordigen de opstellers, in ieder geval in de bewoording van hun tekst, een bijna bovennatuurlijke geestelijke kracht in hun verklaring het aangezicht van God te zien in ieder mens, ook in de bezettende macht. Uiteraard benadrukken zij: “dit is een moeilijk gebod”. Zij verwoorden een diepgaande en fundamentele bezorgdheid dat ook de menselijkheid van de Israëliërs op het spel staat in de voortdurende bezetting van Palestina. Bovendien wordt herhaaldelijk de eenheid van alle mensen, ook als broeders en zusters van de Palestijnen (christenen en moslims) en Israëliërs en religieuze joden, benadrukt.

Deze fluwelig klinkende taal van een liefdesverklaring komt niet als een aanbod van onderwerping. Integendeel, het document beschouwt de bezetting van Palestina als “een zonde tegen God en de mensheid” en roept daarom op tot verzet in liefde. Zoals aangegeven beschouwt het de theologische rechtvaardiging van de bezetting of de verhulling van de werkelijkheid als “ver van de christelijke leer”. Deze uitdrukking is een eufemisme om te zeggen dat de theologische rechtvaardiging van de bezetting ketterij is. Dit verzet sluit geweld en dood en dus ook, al is het impliciet, zelfmoordaanslagen uit als daden van verzet. Verzet als christenplicht kan daarom niet gewelddadig zijn, zoals gebruik van geweld ook door het Zuid-Afrikaanse document werd afgewezen. Verzet als opdracht van liefde omvat onder andere burgerlijke ongehoorzaamheid en een campagne voor economische en commerciële boycot, desinvestering en sancties tegen Israël. Verzet moet geïnspireerd zijn door de logica van de liefde, niet die van wraak, haat en angst. Deze logica van de liefde gaat zo ver, dat verzet dat de huidige situatie in stand houdt of gepleegd wordt met motieven van haat en wraak, ook weerstaan moet worden. Het Palestijnse document roept binnen Palestina individuele christenen en kerkleiders op tot berouw over hun zwijgen en het niet profetisch durven spreken. Sprekend vanuit deze positie, gebaseerd op de kracht van de liefde en niet van geweld, is het document zeer kritisch naar Palestijnse leiders en delen van de Palestijnse politiek.

Hierin ligt de overweldigende overtuigingskracht van deze geloofsverklaring, geschreven in omstandigheden van onrecht. Deze diepgaande verwoording van spiritualiteit, deze moed tot liefhebben of minstens de moed die liefde te verwoorden is ontwijfelbaar hét grote kwalitatieve verschil tussen het toenmalige Zuid-Afrikaanse en het huidige Palestijnse document.

68


20-01-2010 12:29:22

Hoe kwalitatief verschillend zou het Zuid-Afrikaanse document achteraf gezien geweest zijn, met respect voor de strategische overwegingen in het Zuid-Afrika van de jaren tachtig, als we de moed hadden gehad deze liefde voor het onderdrukkende regime en allen die het steunden en rechtvaardigden tot uitdrukking te brengen. Wat een verschil zou het hebben gemaakt als ook dat document kritisch was geweest naar wat gedaan werd in de naam van gerechtigheid en de toenmalige strijd tegen de apartheid. Hoeveel sterker zou het profetisch geluid geweest zijn na 1994 en het vermogen profetisch te zijn en te blijven, ook al waren er vroegtijdige profetisch stemmen te horen over wat nu gebeurt in het ‘Nieuwe Zuid-Afrika’.

Het Palestijnse document vraagt christenen hun regeringen aan te spreken op het meten met twee maten. Door het internationaal recht en internationale uitspraken niet serieus te nemen, zijn ze medeplichtig aan het lijden dat de Palestijnen wordt aangedaan door de staat Israël. Conclusie Houdt het Palestijnse Kairos-document de sleutel in handen naar vrede en beantwoordt het de vraag van Said? Ja, dat doet het, in meerdere opzichten. De kracht van de boodschap van geloof, hoop en liefde is zonder twijfel de sleutel. “Door onze liefde zullen we het onrecht overwinnen en het fundament leggen voor een nieuwe samenleving, zowel voor onszelf als voor onze tegenstanders. Onze toekomst en hun toekomst zijn één.”

De oproep tot actie van Palestijnse christenen Van de internationale gemeenschap wordt niet in de eerste plaats actief verzet gevraagd, zoals een actief engagement in en ondersteuning van de campagne voor boycot, desinvestering en sancties.

Dit document alleen lezen vanuit een puur politieke en academische (maar dan een koude en analytische academisch theologische) houding zou tekort doen aan de geest en de spiritualiteit van het document. Het document is een appèl op het hart van de spiritualiteit, roept op tot reflectie op deze situatie en is een antwoord op het Palestijnse lijden vanuit het geweten en een spiritueel bewustzijn.

Het Palestijnse Kairos-document vraagt van christenen en andere betrokkenen wereldwijd allereerst om berouw. Bekering van het dominante narratief, zoals dat ook bevorderd en ondersteund wordt door wat een “herbezinning op een christelijke fundamentalistische opvatting van de Bijbel” genoemd wordt. Een fundamentalistische lezing van de Bijbel door de bril van het dominante narratief verergert het lijden van de Palestijnen en rechtvaardigt actief de bezetting van de Palestijnse gebieden door de staat Israël. Daardoor wordt de integriteit van het evangelie gecompromitteerd. In plaats van ‘goed nieuws’ wordt het evangelie een ‘boodschapper van dood’.

Het succes zal afhankelijk zijn van de mate waarin zij die het document ondertekenen in staat zijn te leven of leren te leven uit deze centrale kracht van het document. Ook zal het succes bepaald worden door de vraag of de antwoorden op dit document, hetzij positief of negatief, de kracht van de spiritualiteit

69


20-01-2010 12:29:23

zoals hier verwoord, zullen kunnen evenaren. Onafhankelijk van dit potentiële voorbehoud echter, is het Palestijnse Kairos-document niet alleen het moment van de waarheid voor Palestijnse christenen, maar voor alle mensen. We worden herinnerd aan het feit dat wij allen mensen zijn die in staat zijn tot onderdrukking, geweld en vernietiging en zelfs tot zelfvernietiging. Vraag dat bijvoorbeeld maar aan de apartheidsregering en diens veiligheidsapparaat. Wat ons echter menselijk maakt is ons vermogen tot liefhebben, tot onvoorwaardelijke liefde. Het verhaal van Jezus, de man uit Nazareth is het bewijs. Maar er is meer: Jezus heeft gezegd dat je tot grotere dingen in staat zult zijn. Als we denken niet in staat te zijn tot deze liefde, ontkennen we de essentie van menselijkheid en beschaving. Het verhaal van Jezus is ook een herinnering aan de kern van het jodendom en de islam.

de Thora stuitte op weerstand. Christenen in ZuidAfrika, blanken in het bijzonder, stuitten op sterke tegenstand, isolement, uitsluiting en ‘kruisiging’ omwille van hun moed een ander narratief van liefde, gerechtigheid en vrede tot zich toe te laten. Dit verhaal van Jezus vecht een bepaalde joodse en christelijke verstaanswijze van Thora of Oude Testament aan, bovenop een nieuw verstaan van het Nieuwe Testament voor christenen. Dit document vormt een uitgesproken uitdaging aan joden en christenen die vasthouden aan een leeswijze van Thora of Oude Testament en Nieuwe Testament die leidt tot onderdrukking van anderen, inclusief Palestijnen. Zoals voor alle onderdrukkende staten, zal de tijd van de val van de Israëlische staat komen. De vraag is: wie zal er voor hen zijn, om hen door hun onvermijdelijke pijn heen te helpen wanneer het narratief intern verbrokkelt?

Hopelijk zullen langzamerhand steeds meer mensen in de wereld zich bewust worden van de dwaasheid van het dominante narratief, het keurslijf van de angst en haat en een begin maken met het zoeken van alternatieven. Dit geldt ook een groeiend aantal Israëliërs, zoals onder de apartheid steeds meer blanken overstag gingen. Eveneens geldt het steeds meer christenen wereldwijd, die de Bijbel zullen gaan herlezen vanuit een ander narratief, hoe pijnlijk dat proces ook mag zijn. Jezus was ook een jood, die de interne logica van het joodse geloofssysteem van zijn tijd aanvocht. Zijn boodschap werd niet geaccepteerd en hij werd gedood door een bundeling van politieke en religieuze krachten. Zijn radicaal andere uitleg van

Normaal zouden we zeggen dat het hemd nader is dan de rok. Families blijven bij elkaar, ook al zitten ze fout. Israëliërs lijken op deze logica te rekenen, net zoals de Zuid-Afrikaners dachten dat hun familiebanden met delen van Europa een hoog niveau van steun zouden garanderen. Maar wat gebeurt er, wanneer we de notie van familie gaan herdefiniëren, zoals Jezus deed toen hij de eenheid en de familiebanden tussen alle mensen benadrukte? Het Palestijnse document kan ons helpen onze definities van de menselijke familie te herzien. Palestijnse christenen weten dat, hoewel zij numeriek in de minderheid zijn in het Heilige Land, de aanwezigheid van miljoenen broeders en zusters over de wereld hun stem kracht kan geven. Hun bijdrage

70


20-01-2010 12:29:23

aan de oplossing van het conflict kan daarom extreem belangrijk zijn, ook al wordt hun aantal kleiner door een doorgaande emigratie. De Palestijnen doen geen beroep op een solidariteit in getallen of op een solidariteit van haat en wraak, maar op een solidariteit in liefde.

Hoewel het zonder meer duidelijk is dat de bevrijding van zowel Palestijnen als joden nog ver weg is, is deze liefdesverklaring zonder voorwaarden een krachtig statement van overwinning op slachtofferschap. Een overwinning voor de menselijke geest. Het document wijst ons er op krachtige wijze op dat de ‘nieuwe leer’ van het Jezusverhaal “een revolutie teweegbracht in het leven en het geloof van de hele mensheid”.

Afgezien van de solidariteit van christenen, blijft gewone menselijke solidariteit met hen die lijden een christelijk antwoord. Christenen weten dat God altijd aan de kant van hen die lijden staat, al was er geen christen meer over in het Heilige Land. Daarom moet christelijke solidariteit met Palestijnen vanzelfsprekend zijn.

In een directe reactie op de vraag van Said, daagt het Palestijnse Kairos-document alle personen en volken uit die lijden onder onderdrukking en tegelijk ook de onderdrukkers en hun aanhangers. Het document heeft profetische geloofsuitspraken onder repressie zonder twijfel op een hoger niveau gebracht. Achteraf gezien vormt het Palestijnse document een serieuze uitdaging voor het Zuid-Afrikaanse document.

Net zoals destijds christenen wereldwijd zich verenigden in steun aan de lijdende bevolking van Zuid-Afrika, zo zullen christenen wereldwijd, wanneer zij van een bepaald narratief verlost zijn, een begin maken met een sterkere steun aan de Palestijnen. Niet alleen is het aantal christenen in het westen groot, ook hun invloed in verschillende milieus is groot. Het is deze invloed die het onderdrukkende narratief van de staat Israël onherstelbaar ten val kan brengen. In plaats van te proberen het weer te herstellen, kunnen er nieuwe allianties aangegaan worden met onze moslimbroeders en -zusters. Allianties die het Nieuw Jeruzalem dichterbij brengen.

71


20-01-2010 12:29:23

Geweldloos verzet Da´oud (David) heeft een groot bord neergezet

Dat is in 1949 vastgelegd in de Vierde Geneefse

bij de ingang naar zijn land dat op de Westoever

Conventie, die Nederland ook heeft ondertekend.

dichtbij Bethlehem ligt. Er staat: “We refuse to be

Ondanks dat het Israëlische leger het de Palestijnen

enemies”. Hij weigert om iemands vijand te zijn,

vaak onmogelijk maakt hun land te bereiken, raken

hij weigert in een ander een vijand te zien. Dat

zij toch hun land kwijt als zij het niet bewerken.

betekent niet dat hij zich niet verzet tegen de

Da´oud benadrukt dat hij zonder de hulp van

onteigening van zijn land door de Israëlische

internationale vrijwilligers op zijn land kan blijven

autoriteiten. Sinds generaties woont zijn familie daar

wonen. Het zou simpelweg te gevaarlijk zijn,

en Da’oud is in het bezit van de eigendomspapieren.

vanwege de bedreigingen door joodse kolonisten.

Da’oud heeft al 140.000 dollar moeten betalen

Regelmatig staan kolonisten met machinegeweren

aan rechtszaken die Israël tegen hem heeft

bij de ingang van het terrein. Tegen Palestijnen

aangespannen om zijn land te kunnen afnemen.

gebruiken ze geweld, de vrijwilligers laten ze

Internationale vrijwilligers helpen hem om de

meestal met rust.

grond te bewerken. Israël heeft namelijk een wet

Da’oud: “Ik ben tegen het gebruik van geweld en

die zegt dat als een Palestijn drie tot vijf jaar zijn

ik wil niet passief toezien hoe het met ons land

land niet bewerkt, het automatisch eigendom van

afloopt. Maar ik wil ook absoluut niet weggaan.

de staat Israël wordt. Dat betekent in de praktijk

Ik heb gekozen voor vreedzaam verzet.” Daarom

dat het land dan gebruikt wordt voor nieuwe

heeft hij op zijn land de ‘Tent of Nations’ gebouwd.

nederzettingen uitsluitend voor joodse Israëliërs.

Het is een plek waar kinderen de schoonheid

Volgens international recht is dat illegaal: een

van het Palestijnse land kunnen ontdekken en

bezettende mogendheid mag geen burgers van de

waar workshops worden gegeven in geweldloze

eigen bevolking overbrengen naar bezet gebied.

communicatie.

Dit is een bewerking van een blog van Meta Floor die door Kerk in Actie is uitgezonden naar Sabeel, een Palestijnse organisatie voor bevrijdingstheologie in Jeruzalem (www.metafloor.nl), aangevuld met materiaal uit een interview door Sytske van Bruggen, dat is verschenen in de bundel ‘Naqba, Verhalen over een ramp die niet voorbij gaat’, een uitgave van Narratio (2009) onder redactie van Freek van der Veen.

72


20-01-2010 12:29:23

Op een donderdagavond verzamelt zich een bont

Een aantal joodse Israëliërs houdt een toespraak.

gezelschap bij de Jaffa Poort, net buiten de Oude

Rabbijn Arik Ascherman is een van hen. Hij is

Stad van Jeruzalem, voor een demonstratie. De

opgegroeid in de Verenigde Staten en heeft als

laatste weken zijn er vaker protestacties geweest

kind al geleerd dat respect hebben voor de Thora

tegen de uithuiszetting van Palestijnse families.

inhoudt dat je respect hebt voor ieder mens.

Joodse kolonisten nemen de huizen over en worden

Daarom zet hij zich in voor Palestijnen die in Israël

daarbij beschermd door Israëlische politie. De

wonen. Niet alleen met woorden, ook met daden:

andere protesten waren in het deel van de stad

regelmatig springt hij letterlijk voor bulldozers die

waar Palestijnen wonen, Oost-Jeruzalem. Deze

Palestijnse huizen verwoesten, waarop hij dan wordt

avond is er voor de eerste keer een demonstratie

gearresteerd door de Israëlische politie vanwege

in West-Jeruzalem, georganiseerd door joodse

´burgerlijke ongehoorzaamheid’. Ik heb groot

Israëlische organisaties.

respect voor hem. Arik Ascherman komt op voor mensen en is ervan overtuigd dat dat belangrijker is dan dat hij zich aan Israëlische wetten houdt. Het is zijn roeping, zegt hij, om binnen de Israëlische samenleving het onrecht dat de Palestijnen wordt aangedaan aan de kaak te stellen.

Dit is een bewerking van een blog van Meta Floor die door Kerk in Actie is uitgezonden naar Sabeel, een Palestijnse organisatie voor bevrijdingstheologie in Jeruzalem (www.metafloor.nl). Rabbijn Arik Asherman is directeur van Rabbis for Human Rights (www.rhr.israel.net). Aan dit protest werkte ook onder andere ‘the Israeli Committee against House Demolition’ (www.icahd.org) mee.

73


20-01-2010 12:29:23

Zegen van onrust Moge God ons zegenen met onrust over gemakkelijke antwoorden, halve waarheden en oppervlakkige relaties zodat er diepgang is in onze harten

Moge God ons zegenen met boosheid over onrechtvaardigheid, onderdrukking en de uitbuiting van mensen zodat we werken voor rechtvaardigheid, vrijheid en vrede

Moge God ons zegenen met tranen die we plengen voor hen die lijden door pijn, verstoting, honger en oorlog, zodat we onze handen zullen uitstrekken tot troost

En moge God ons zegenen met zoveel dwaasheid dat we geloven een verschil te kunnen maken in deze wereld. Zodat we doen waarvan anderen zeggen dat het onmogelijk is.

74


20-01-2010 12:29:24

75


20-01-2010 12:29:24

Comité van Aanbeveling Anne-Marie Visser, doopsgezind predikant

Jan Pronk, voormalig minister en voorzitter Raad van

Ben Vocking, provinciaal Dominicanen NL

Bestuur IKV

Doekle Terpstra, voorzitter Raad van Toezicht ICCO

Jan van den Eijnden, provinciaal Franciscanen NL

Dr. Alle G. Hoekema, doopsgezind predikant

Joke Litjens, mediapastoraat KRO/RKK

Dr. Henri Veldhuis, predikant PKN te Culemborg en

Kathinka Minzinga Zijlstra, ecumenical accompanier,

bestuurslid The Rights Forum

EAPPI 2009

Dr. Herman Wiersinga, predikant PKN

L.L.J. (Louis) Peeters, missiesecretaris van bisdom

Dr. J. (Hans) Visser, predikant PKN

Den Bosch

Dr. J. (Jan) Slomp, predikant PKN

Mr. A.A. (Anton) Westerlaken, lid College van Bestuur

Dr. Meindert Dijkstra, predikant PKN

Erasmus Universiteit Rotterdam

Ds. C.E. (Ineke) Bakker, directeur stichting Oikos

Mr. Dr. Leila Jordens-Cotran, juriste

Ds. Iris Wevers, voorzitter van de Taakgroep Vrede

Peter Denneman, mediapastor KRO/RKK

van de Remonstrantse Broederschap

Prof. Dr. Ellen van Wolde, hoogleraar Oude Testament,

Ds. J.M. (Johan) Snoek, predikant PKN

Radboud Universiteit Nijmegen

Ds. Jacob Kikkert, doopsgezind predikant

Prof. Dr. John Nawas, professor aan Katholieke Universiteit

Ds. Karel Blei, predikant PKN, voormalig scriba

Leuven

Nederlands Hervormde Kerk en lid van de Raad van

Prof. Dr. Martien Brinkman, hoogleraar Vrije Universiteit

Toezicht IKV Pax Christi

Amsterdam

Ds. Wilma Hartogsveld, predikante PKN te Schaarsbergen

Prof. Dr. P.G. van Hooijdonk, katholiek theoloog

Ds. Yolanda Voorhaar, predikante PKN te Arnhem

Prof. Dr. Willy van de Merwe

Frans Andriessen, voormalig minister van Financiën,

Prof. (em.) Dr. Anton Wessels, emeritus hoogleraar Vrije

fractievoorzitter van de Katholieke Volkspartij, lid van de

Universiteit Amsterdam

Eerste Kamer en vicevoorzitter van de Europese Commissie

Prof. (em.) Dr. Karel Deurloo, emeritus hoogleraar

Gerard van den Dool, schrijver Nederlandse

Universiteit van Amsterdam

Vredescommissie van het Religieus Genootschap der

Prof. (em.) Dr. P.J.I.M. de Waart

Vrienden (Quakers)

Prof. (em.) Dr. Riet Bons-Storm

Ghada Zeidan, programmaleider United Civilians for Peace

Prof. (em.) Dr. R. Zuurmond, emeritus hoogleraar aan

Gied ten Berge, oud-Pax Christi en Bethlehempelgrim

Universiteit van Amsterdam

Huub Oosterhuis, theoloog en dichter

Prof. (em.) Dr. T. (Theo) Witvliet

Ir. Jan van der Kolk

Sjouke Bergsma, ecumenical accompanier, EAPPI 2009

Jack van Ham, voorzitter Raad van Bestuur ICCO

Tineke Bennema, historica en publiciste

Jacobine Geel, theologe en presentatrice

Victor Scheffers, directeur Justitia & Pax Nederland

Jan Peters S.J., vice-voorzitter Pax Christi

Wies Houweling, oud-voorzitter Kerk en Vrede

76


20-01-2010 12:29:24

Uur van de waarheid Een woord van geloof, hoop en liefde uit het hart van het Palestijnse lijden

Recommend Documents