2009/4
Afgiftekantoor: Brussel X 1/2219
Climate Voices: verhalen van het klimaatfront
www.greenpeace.be
Magazine • Driemaandelijks • Winter 2009 • december - januari - februaru • 21ste jaargang • nr 84
DOSSIER Bossen: een levende boom is meer waard dan een dode
Winter 2009
1
Wij willen geen kernenergie Het laatste halfjaar stond alles in het teken van energie. Terwijl wij onze aandacht richtten op Kopenhagen, zette België dit najaar het langer openhouden van de kerncentrales op de agenda van de begrotingsonderhandelingen. Er zijn weinig onderwerpen zo omstreden als kernenergie. Vaak zeggen mensen ons: “Jullie leveren schitterend werk bij Greenpeace, maar in verband met kernenergie zouden jullie toch eens moeten evolueren, vooral ook met het oog op de dreigende klimaatverandering”. Dergelijke meningen worden natuurlijk nog versterkt door de massale campagne van het Nucleair Forum, dat over een even hoog jaarbudget beschikt als ons kantoor (!). Moeten we echt ‘evolueren’ op het vlak van kernenergie? Wij denken van niet. Laten we hier even vergeten dat de nucleaire technologie – in het begin voor militaire toepassingen – de geschiedenis van onze organisatie heeft bepaald. Laten we niet te lang stilstaan bij de bekende argumenten van de tegenstanders van kernenergie, of het nu gaat om de veiligheidsrisico’s of om de problemen met het kernafval. Die argumenten zijn bekend. Maar laten we niet vergeten dat het probleem van de nucleaire veiligheid een permanente dreiging blijft die nooit volledig te controleren valt, zeker niet in een vrijgemaakte energiemarkt waar de druk op de kosten aanzet tot het werken met onderaannemers, die misschien minder eisen stellen op het vlak van veiligheid. Wat het kernafval betreft, is het debat hierover nog brandend actueel en zal het nog vele jaren woeden. De levensduur van radioactief afval maakt dat toekomstige generaties opgezadeld zitten met deze enorm schadelijke erfenis die ze niet kunnen weigeren. Die problemen zijn er dus nog altijd. Maar intussen toont allerhande nieuw onderzoek telkens opnieuw aan dat kerncentrales – die voortdurend moeten draaien – niet te verzoenen zijn met hernieuwbare energie. In Duitsland is het bijvoorbeeld al gebeurd dat windmolens moesten worden stilgelegd omdat het net verzadigd was met stroom uit kernenergie. Bovendien valt kernenergie, die gedoemd is om gecentraliseerd te worden geproduceerd, ook niet te verzoenen met een toekomstige energievoorziening die voor iedereen gedecentraliseerd moet zijn. En ten slotte is kernenergie gebaseerd op een brandstof, uranium, die niet onbeperkt voorradig is (en die wordt gewonnen in mensonwaardige omstandigheden, zoals bijvoorbeeld in Congo).
© Greenpeace/Dossche
Het risico is groot dat er na deze centrales ook nog andere langer open zullen blijven en dat vanuit de bezorgdheid voor de strijd tegen de klimaatverandering de nucleaire industrie opnieuw veel terrein zal kunnen veroveren.
2
Greenpeace meent dat het mogelijk is om tegelijk af te stappen van kernenergie en ons land op weg te zetten naar een economie die voldoet aan de eisen van Kopenhagen. Ons scenario heet de energie[R]evolutie (1). Maar misschien hebben de politici daar geen oren naar.
Michel Genet, Directeur Greenpeace België (1) Energy [R]evolution, EREC-Greenpeace, oktober 2008.
Winter 2009
2009/4
Winter
[internationaal] 3
Blik op de wereld In vogelvlucht een kijk op de acties in alle hoeken van de wereld
4-5
Klimaat Climate Voices: verhalen van het klimaatfront
6
Klimaat Hernieuwbare energie, een bron van werkgelegenheid
[in belgië] 7
Klimaat Steenkool ondermijnt het klimaat
8-9
Klimaat Iedereen verliest met kernenergie, behalve GDF-Suez
10
Biodiversiteit Besmette maïs brengt Spaanse bioboeren in moeilijkheden
11
Biodiversiteit Een ‘Nobelprijs’ voor beschermer van het Congolese regenwoud
12-14 Greenpeace en u • Doe mee met de stormloop voor het klimaat op zaterdag 5 december • Voor elke gift vanaf 30 euro per jaar krijgt u een fiscaal attest! • Uw mening telt • Neem zelf deel aan de Greenpeaceacties • Greenpeace steunen met een legaat of een schenking
[dossier]
Greenpeace voert al decennialang actie voor het regenwoud. Dat woud heeft enorm te lijden onder de ontbossing, hoewel het van onschatbare waarde is voor de biodiversiteit en als opslagplaats van koolstof. Zowel op het terrein als op politiek vlak verdedigen wij door dik en dun het principe dat een levende boom meer taken vervult dan een dode.
Greenpeace magazine wordt gemaakt voor de sympathisanten van Greenpeace in België n Redactie en vertaling: Caroline Veter, Jelle De Mey en Lieve De Meyer n Druk: Massoz n Gedrukt op Cyclus Print, 100 % gerecycleerd, niet chloorgebleekt papier n Werkten mee aan dit nummer: Natacha Adam, Paul Delaunois, Eloi Glorieux, Marc Olivier Herman, Martina Holbach, Jonas Hulsens, An Lambrechts, Elysabeth Loos, Maurice Losch, Petra Matthes, Jan Vande Putte. n Foto cover: © Greenpeace/Caton n Verantwoordelijke uitgever: Michel Genet, Haachtsesteenweg 159, 1030 Brussel, tel 02 274.02.00, fax 02 274.02.30 n Greenpeace is een onafhankelijke, geweldloze en niet politieke organisatie die tot doel heeft milieubedreigingen aan te klagen en oplossingen aan te dragen. Greenpeace steunt enkel op giften van sympathisanten.
n blik op de wereld
3 5
1
© Greenpeace/EM
24
3 canada Actievoerders uit Quebec, de Verenigde Staten, Frankrijk, Duitsland en Brazilië blokkeerden in Alberta diverse plaatsen waar teerzand wordt gewonnen. Teerzand zit in de bodem onder noordelijk gelegen wouden en produceert een bijzonder vuile soort aardolie, één van de meest vervuilende stoffen op aarde omdat bij verbranding heel veel broeikasgassen vrijkomen. Bovendien belandt er bij de ontginning van teerzand miljoenen liter chemische stoffen en ander dodelijk gif in het grondwater en de omliggende rivieren, waardoor volledige gemeenschappen vergiftigd raken. Canada moet dringend de ontginning van teerzand stopzetten als het een eind wil maken aan de opwarming van de aarde.
2 frankrijk Meer dan zevenhonderd mensen poseerden naakt in een wijngaarden van Bourgogne om de publieke opinie bewust te maken voor de gevolgen van de klimaatverandering voor een van de belangrijkste symbolen van het Franse erfgoed: de wijn. Door de opwarming van de aarde zouden de wijngaarden namelijk steeds kwetsbaarder worden. En als er tijdens de klimaattop in Kopenhagen geen drastische maatregelen worden genomen, zou het klimaat nog wel eens ernstiger verstoord kunnen raken door de temperatuurstijging die de deskundigen van het IPCC (internationaal panel van klimaatexperts) hebben aangekondigd. Greenpeace en de Amerikaanse kunstenaar Spencer Tunick organiseerden in augustus 2007 een gelijkaardig evenement op een gletsjer in Zwitserland.
© Greenpeace/Pierre Gleizes
4 frankrijk Na de acties in Canada (zie hierboven) bezetten actievoerders een groot aantal tankstations van de groep Total. Die multinational blijft namelijk investeren in de exploitatie van teerzand in Canada. Momenteel heeft de Franse groep daar al meer dan 8 miljard euro voor uitgetrokken. De groep wil op termijn 10 % van zijn olie uit dit teerzand te halen. De maatschappij verkiest dus duidelijk geld te stoppen in de vuilste en duurste olie op aarde, in plaats van echt te investeren in hernieuwbare energie.
5 italië Actievoerders creëerden een kunstwerk van 800 m2 in een veld met biologische rijst in de provincie Milaan. Het werk stelt de laars van Italië voor die ggo’s het land uit schopt. Met die symbolische actie wil Greenpeace de Italiaanse regering waarschuwen voor de dreiging die uitgaat van ggo’s voor de Italiaanse rijst en landbouw. Momenteel wordt genetisch gemodificeerde rijst alleen nog maar verbouwd op bepaalde proefvelden in het vrije veld in China, maar dat zou snel kunnen veranderen. Bayer heeft namelijk aan Europa de toelating gevraagd voor de import van zijn LL62-rijst, die gemodificeerd is om weerstand te bieden tegen een giftig herbicide, glufosinaat. Als die toelating er komt, zou de ingevoerde ggo-rijst de Italiaanse rijstvelden kunnen besmetten. Het land van de pasta is ook de belangrijkste rijstproducent in Europa.
© Greenpeace/Bianchi
© Greenpeace/Gleizes
© Greenpeace/Parsons
1 turkije Tussen het zeegras ontrolden duikers van Greenpeace een spandoek in het water van de Middellandse Zee om de oprichting van zeereservaten te eisen. De zeegrasbedden zijn levensbelangrijke ecosystemen voor allerlei soorten dieren en planten die in de zee leven. Zij hebben steeds zwaarder te lijden onder de grootschalige en vaak illegale visserij. Deze actie had plaats in het kader van een expeditie van de Rainbow Warrior in de Middellandse Zee, waarbij Greenpeace nieuwe bewijzen heeft verzameld die aantonen dat het dringend nodig is om een netwerk van mariene reservaten in te stellen dat 40 % van het oppervlak van de oceanen omvat. Op lange termijn is dat onze enige kans om de visbestanden te beschermen tegen overbevissing en om hen in staat te stellen zich te vernieuwen.
Winter 2009
3
n klimaat
Climate Voices: verhalen van het klimaatfront In de aanloop naar Kopenhagen laat Greenpeace stemmen horen uit de felst getroffen gebieden door de huidige klimaatverandering. Het zijn getuigenissen bedoeld om de beleidsmakers in de geïndustrialiseerde landen wakker te schudden, want zij krijgen in december een historische kans om het tij te keren. Volg het spoor van rendierherders in de Russische toendra en reis vervolgens mee naar de Indiase regio Sunderbans, waar mens en dier strijd leveren tegen de oprukkende zee.
Greenpeace bracht eind september een bezoek aan het schiereiland Yamal, in de Russische toendra. Met de opwarming van de aarde smelt de permafrost op het schiereiland aan een hoger tempo dan in het verleden. Daardoor komt meer CO2 en methaan in de atmosfeer vrij, wat de globale klimaatverandering alleen meer versnelt. Methaan is als broeikasgas veel krachtiger dan CO2, en ligt in gigantische hoeveelheden opgeslagen in permafrost, in ijs en op de bodem van oceanen. De impact van deze uitstoot kan reusachtig zijn, want meer dan 60 % van Rusland is permafrost. Een tikkende tijdbom voor het klimaat, die nog onvoldoende bestudeerd werd.
Structureel verval De regio heeft nu al enorm te lijden onder de gevolgen van de klimaatverandering. Lokale gemeenschappen, zoals de Nenets-stam op Yamal, zien het landschap ingrijpend veranderen. Ze getuigen dat bodems en rivieroevers inzakken, graaslanden voor hun rendieren uitgeput raken of nog amper bereikbaar zijn, en dat ernstige veranderingen in de waterhuishouding de lokale vispopulatie aantast. “In de herfst van vorig jaar liep dit meer volledig leeg”, vertelt Nikolai Hudi van een Nenetsstam. “Ik zag met mijn eigen ogen hoe het water in nog geen week tijd verdwenen was. In de plaats verschenen metersdiepe kraters.” Het smelten van de permafrost brengt de levenswijze van deze nomaden in het gedrang. Maar dat is niet alles. Iedere infrastructuur ooit op permafrost gebouwd krijgt het met de opwarming van de aarde zwaar te verduren. Wanneer de bodem verzakt kunnen pijpleidingen of spoorlijnen barsten en breken, huizen bouwvallig worden en wegen tot 10 meter inzakken. Zowel de econo-
4
Winter 2009
misch als ecologisch gevolgen van zo’n structureel verval zijn niet te overzien.
De eisen van Greenpeace voor Kopenhagen zijn duidelijk:
En de Russische regering? Die verroert zich amper. Misschien verandert dat wel als er economische belangen op het spel staan. Yamal is namelijk niet alleen het leefgebied van inheemse volkeren. Onder het schiereiland bevindt zich de grootste gasbel in Rusland: ongeveer 23 biljoen kubieke meter aardgas (zowat de helft van de Russische gasvoorraden). Het gas is bedoeld voor de Russische markt maar ook voor uitvoer naar Europa. Het dooien van de permafrost zet ook de geplande aanleg van nieuwe gasleidingen op losse schroeven.
Paradise lost Zo’n 6.000 km zuidwaarts liggen in de rivierdelta van de Gangesrivier de Sunderbans, de grootste mangrovebossen op aarde. Het is een indrukwekkend netwerk van kreken en eilanden. Helaas zal dit stukje aards paradijs volledig onderlopen als de temperatuur wereldwijd met 2° C toeneemt. Duizenden mensen zullen dakloos worden. Enkele eilanden zijn reeds verzwolgen door de zee. Bovendien is de stijging van de zeespiegel niet alleen een ramp voor de lokale bevolking. Door het verdwijnen van de mangroven verkleinen ook de overlevingskansen voor de tijgers en andere zeldzame dieren die in de streek leven. Nu al hebben overstromingen en cyclonen voor onnoemelijk veel leed gezorgd bij de eilandbewoners. “Telkens wanneer het water enkele meters stijgt, vluchten we tot op een veilige afstand. Na twee of drie dagen keren we terug, herbouwen we ons huis en proberen we hier opnieuw te leven. Het volgend jaar is het weer van dat”,
• Zorg dat de wereldwijde uitstoot zo snel mogelijk drastisch daalt • Dring de CO2-uitstoot van geïndustrialiseerde landen met 40 % terug tegen 2020 (in vgl. met 1990) • Rem de groei van de uitstoot van ontwikkelingslanden met 15 tot 30 % af tegen 2020, met de hulp van de geïndustrialiseerde landen • Bescherm oerbossen met een bijzonder financieringsmechanisme • Ga volledig voor hernieuwbare energie en energie-efficiëntie
getuigt Ajit Patro. Omdat de dorpen onder de waterspiegel liggen, wordt het water enkel tegengehouden door aarden dijken. “Elk jaar maken we nieuwe dijken, elk jaar schuift de zee meer op”, stelt Arati Karak. Landbouw, veeteelt en viskweek vallen ten prooi aan het zoute zeewater. Als de klimaatverandering zich onveranderd doorzet, zullen India en Bangladesh te maken krijgen met ongeziene vluchtelingenstromen. De stijging van de zeespiegel en veranderende neerslagpatronen zullen er tegen het einde van deze eeuw 125 miljoen mensen uit hun huizen drijven, luidt de conclusie van het Greenpeacerapport “Blue Alert” (1) uit 2008. De bescherming van de kustgebieden is onbetaalbaar. Daarom moet India, net als de rest van de wereld, resoluut kiezen voor een groeimodel dat leidt tot een koolstofarme economie. – Jelle De Mey (1)
http://www.greenpeace.org/india/blue-alert-report
1
2
1 “Ik heb mijn huis al vijf keer verloren aan de oprukkende zee”, verzucht Arabinda Kalsa. 2 Anjana Koyal vreest het stijgende water, vooral ‘s nachts. “We hebben amper voedsel of kledij. We hebben geen boeken, niets om op te schrijven en de school is ondergelopen.”
© Peter Caton / Greenpeace
3
© Peter Caton / Greenpeace
4 De plaats waar deze kinderen staan was vroeger de bodem van een meer. 5 Klimaatverandering brengt de nomadische levenswijze van de rendierherders in het gedrang. 4
© Will Rose / Greenpeace
© Will Rose / Greenpeace
3 Treinsporen raken in verval door het smelten van de permafrost.
© Will Rose / Greenpeace
5
Winter 2009
5
n klimaat
Hernieuwbare energie, een bron van werkgelegenheid Als we vandaag kiezen voor energie-efficiëntie en hernieuwbare energie, kunnen er in 2030 over de hele wereld acht miljoen mensen in deze sector werken, tegenover een kleine twee miljoen vandaag. Het is de belangrijkste conclusie van een uitgebreid onderzoek (1) dat Greenpeace in september 2009 publiceerde in samenwerking met de European Renewable Energy Council. Zo kunnen we doeltreffend de klimaatcrisis én de financiële crisis samen aanpakken. Iedereen heeft het over de financiële crisis en regelmatig berichten de voorpagina’s van de kranten dat alweer zoveel mensen hun werk hebben verloren. Nochtans hangt ons ook nog een andere crisis boven het hoofd, maar die krijgt veel minder aandacht, ook al zal ze zelfs ernstiger gevolgen hebben. U begrijpt wel dat we het hier hebben over de klimaatcrisis. Als we niet snel ingrijpen, zal de klimaatverandering zware gevolgen hebben voor het leven van miljoenen mensen. Wij zullen af te rekenen krijgen met steeds vaker voorkomende en steeds ernstiger natuurrampen, de stijging van de zeespiegel, de vernietiging van kusten, enzovoort. Zowel de ontwikkelde als de ontwikkelingslanden zullen worden getroffen. Maar het is wel duidelijk dat de arme landen het harder te verduren zullen krijgen, en cynisch genoeg zijn zij het slachtoffer van een klimaatcrisis die de geïndustrialiseerde landen veroorzaakt hebben.
De internationale gemeenschap hoeft de twee crises niet apart aan te pakken. Want de oplossing van de klimaatcrisis zal al voor een groot deel een oplossing vormen voor de economische crisis, door het scheppen van groene arbeidsplaatsen.
Groene jobs Het onderzoek van Greenpeace stelt heel duidelijk dat het aantal banen in de wereldwijde energieproductie tegen 2030 kan oplopen tot 11,3 miljoen, waarvan 8 miljoen op het terrein van hernieuwbare energie en energie-efficiëntie. In Europa alleen al zullen er tegen 2030 1,1 miljoen groene arbeidsplaatsen ontstaan, tegenover 350.000 vandaag. Dat betekent niet alleen dat er de sector van de energieproductie veel banen oplevert, maar ook dat het aandeel ‘groene’ banen aanzienlijk stijgt, ten koste van de werkgelegenheid in de fossiele en de nucleaire energie.
Actievoerders blokkeren een steenkoolcentrale nabij Venetië met de eis voor meer groene jobs.
Die cijfers zijn gebaseerd op het scenario van de energie[R]evolutie (2) dat Greenpeace eind 2008 heeft opgesteld. Dat scenario gaat ervan uit dat we negen keer meer energie uit hernieuwbare bronnen moeten produceren en alle mogelijkheden op het vlak van efficiënt energiegebruik ten volle moeten benutten om de uitstoot van broeikasgassen van de geïndustrialiseerde landen tegen 2020 met ten minste 40 % te verminderen (wat volgens zoals de wetenschappelijke wereld vraagt om een rampzalige klimaatverandering af te wenden). En uiteraard houdt dit scenario ook in dat we afstappen van kernenergie en geleidelijk aan de steenkoolcentrales sluiten. Als er daarentegen niets gebeurt om het gebruik van hernieuwbare energie en energiebesparing te bevorderen, zullen er tegen 2030 ongeveer 500.000 banen verloren gaan in de energiesector. In dat geval zal de werkgelegenheid zich immers blijven concentreren in de sector van de fossiele brandstoffen, waar het aantal arbeidsplaatsen algemeen genomen daalt om hetzelfde rendement te halen.
Het milieu vaart er wel bij
© Greenpeace / Markel Redondo
Investeren in groene banen zal ook heel voordelig zijn voor het leefmilieu. Alleen al voor Europa zal in zo’n scenario de CO2uitstoot in de atmosfeer tegen 2020 met ongeveer 470 miljoen ton verminderen. Het is nu aan de politieke leiders om hun verantwoordelijkheid te nemen. Zij krijgen daar in december de kans toe in Kopenhagen. De maatregelen die zij nemen, zullen in ruime mate de klimaattoekomst van onze planeet bepalen. – Caroline Veter Working for the climate, EREC-Greenpeace, september 2009 (2) Energy [R]evolution, EREC-Greenpeace, oktober 2009 (1)
6
Winter 2009
n klimaat
Steenkool ondermijnt het klimaat Nu de ernst van de klimaatverandering duidelijk wordt en de klok tikt om de opwarming van de aarde af te stoppen, zou Vlaanderen overwegen een nieuwe steenkoolcentrale toe te laten op zijn grondgebied. Is het niet de hoogste tijd dat België werk maakt van een duurzaam energiesysteem? We vroegen het aan Marc Olivier Herman, campagnedirecteur van Greenpeace België.
© Greenpeace
Het Duitse energieconcern E.ON wil in verschillende landen nieuwe steenkoolcentrales bouwen, onder meer in ons land. Waarom verzet Greenpeace zich hiertegen? Vorig jaar voerde Greenpeace reeds actie in de haven van Antwerpen op de site waar E.ON een nieuwe steenkoolcentrale plant. De ernst en urgentie van de klimaatproblematiek laten een dergelijke nieuwe “broeikasgasfabriek” gewoonweg niet toe. Deze ene centrale zou veertig jaar lang ieder jaar 6,3 miljoen ton CO2 de lucht inblazen. Dit is ruim 8 procent van de huidige totale broeikasgasuitstoot van het Vlaams Gewest. E.ON beweert nochtans dat moderne steenkoolcentrales milieuvriendelijker zijn en bovendien zou de CO2 van de centrale worden opgevangen en opgeslagen. Dat klopt niet. Zelfs de meest moderne steenkoolcentrale stoot nog steeds ruim dubbel zoveel broeikasgassen uit als een STEG-centrale op aardgas. De door E.ON voorgestelde steenkoolcentrale heeft bovendien slechts een rendement van 45,7 procent, wat betekent dat meer dan de helft van de energiewaarde die erin wordt
gestopt verloren gaat via de koeltorens of het koelwater. De voorgestelde “Carbon Capture & Storage”-technologie (CCS) kan evenmin als excuus worden ingeroepen, want die technologie bestaat momenteel enkel op papier. Die techniek is bedoeld om de CO2 die de centrale uitstoot op te vangen en ergens in diepe ondergrondse reservoirs op te slaan, bijvoorbeeld in de leeggepompte gasbellen onder de Noordzee. Door de vele technische problemen zal de technologie pas ten vroegste binnen 30 jaar beschikbaar zijn. Véél te laat dus. Het valt wel op dat Greenpeace tegelijk actie voert tegen zowel kernenergie als steenkoolcentrales. Inderdaad. En daar zijn ook goede redenen voor. Kernenergie en steenkoolcentrales maken beiden deel uit van hetzelfde foute energiesysteem. Dit systeem bestaat uit grootschalige productiecentrales en supergecentraliseerde energietransportnetten, gekoppeld aan een verspilzuchtige overconsumptie. Het doet beroep op schaarse energiebronnen en milieuvernietigende en ongezonde processen uit het verleden. Dit staat haaks op windenergie bijvoorbeeld, dat gebaseerd is op gedifferentieerde kleinschalige installaties die beroep doen op onuitputtelijke hernieuwbare energiebronnen. Het toekomstige energiesysteem stemt aanbod en gebruik op mekaar af door een slim distributienet.
Wat doet Greenpeace concreet om een nieuwe steenkoolcentrale tegen te houden? In november 2008, toen de plannen van E.ON bekend werden, voerden we voor het eerst actie op de site waar de nieuwe steenkoolcentrale zou gebouwd worden. Ondertussen verrichtten we heel wat politiek werk, bijvoorbeeld in het Vlaams Parlement. We hebben de Vlaamse minister-president Kris Peeters gevraagd zich ondubbelzinnig uit te spreken tegen de bouw van nieuwe steenkoolcentrales en zich te engageren voor 40 % minder uitstoot van broeikasgassen tegen 2020, dat standpunt verdedigen we ook op de klimaattop in Kopenhagen. Ondertussen hebben zowel het stadsbestuur van Antwerpen als het Antwerps Havenbedrijf al negatief advies uitgebracht op de stedenbouwkundige vergunningsaanvraag. Ons volgende doel is om ook de milieuvergunningsaanvraag negatief te laten beoordelen. En zal dit lukken? Recent is Greenpeace er in Groot-Brittannië meer bepaald in Kingsnorth, in geslaagd om een gelijkaardige steenkoolcentrale tegen te houden. Voor Antwerpen willen we hetzelfde resultaat. We staan voor een cruciale keuze: bestendigen we een oud en voorbijgestreefd energiesysteem of stappen we over op een toekomstgerichte en duurzame energievoorziening. Voor ons is de keuze snel gemaakt. – Caroline Veter
© Greenpeace / Rezac
© Greenpeace / Gleizes
© Greenpeace / Aslund
Greenpeace schakelt een versnelling hoger in zijn werelwijde actie tegen steenkool.
Winter 2009
7
n klimaat
Iedereen verliest met kernenergie, behalve GDF-Suez In oktober tekende de regering een protocol met de Franse holding GDF-Suez om de oudste drie kerncentrales 10 jaar langer open te houden. In ruil zou de energiereus jaarlijks tussen 215 en 245 miljoen euro aan de Belgische staat betalen, een luttele som in hernieuwbare energie investeren en jobs garanderen.
De federale energieminister Paul Magnette (PS) hoopte een mooi verhaal te hebben om de extra nucleaire risico’s, het behoud van het monopolie van Electrabel (1) en de verloren kansen voor werkgelegenheid in de hernieuwbare energiesector goed te praten. Voor alle duidelijkheid: de schade voor het milieu, de consument en de werkgelegenheid (2) is enorm. Als ook het parlement de verlenging goedkeurt, dreigt ons land voor minstens 10 jaar vast te hangen aan zijn oudste drie reactoren. Er is dus weinig reden voor optimisme, behalve dat Suez zijn ware gelaat heeft getoond. Vandaag wordt de kritiek van de
milieubeweging gedeeld door de financiële pers, experts die steigeren bij het lezen van het akkoord met Suez, vakbonden, consumentenorganisaties, de hernieuwbare industrie en concurrenten van Electrabel. Terwijl de champagnekurken knallen in Parijs, staan in Brussel premier Van Rompuy en minister Magnette voor schut. Toch zijn we ervan overtuigd dat deze algemene, diepe verontwaardiging bij het publiek zal leiden tot een nieuwe vorm van verzet, waaruit nieuwe coalities voortkomen. Het laatste wat we mogen doen is ons laten meeslepen in het typisch Belgische defaitisme.
Ongegronde conclusies Hoe is de regering ertoe gekomen dit nadelige contract te tekenen? In oktober onthulde minister Magnette het Gemixrapport (3) over het Belgische energielandschap. De minister haastte zich om de conclusies van het rapport te onderschrijven, zoals de vaststelling dat er onvoldoende alternatieven zouden zijn om de drie oudste en kleinste kernreactoren (samen slechts 11% van het Belgisch productievermogen) te kunnen sluiten in 2015. Een probleem met de bevoorradingszekerheid dus, en dan bepaalt de wet op de kernuitstap dat de regering de levensduur kan verlengen. Al snel bleek deze conclusie op drijfzand gebouwd. Professor Eichhammer, coauteur van de Gemix-studie, distantieerde zich meteen. Hij stelde dat de drie oudste kernreactoren wél konden sluiten in 2015. De overheden kunnen immers veel meer doen om energie-efficiëntie in ons land te verbeteren. Daarna kwam er een tweede grote barst in de studie: bij de berekeningen van hoeveel elektriciteit er tegen 2015 geproduceerd moet worden om aan de vraag te voldoen, kwamen de experts tot de vaststelling dat het wél mogelijk was om de oude reactoren te sluiten. Waarom hield men met de eigen berekeningen geen rekening in het besluit? De Gemix-studie heeft meer weg van manipulatie dan van wetenschap, en dat is pijnlijk voor de politici die zich erachter schaarden.
De eerste drie reactoren sluiten in 2015? Het is mogelijk! Hoe zit het nu met die alternatieven? Belangrijk is om een duidelijk onderscheid te maken tussen de eerste sluiting van de kleinste drie reactoren in 2015 en de sluiting van de overige vier tegen 2025. Voor de eerste stap zijn geen grote aanpassingen nodig, voor de tweede stap wel.
8
Winter 2009
Volgens de wet op de kernuitstap moeten de drie kleinste en oudste kerncentrales dicht in 2015. Er leidt geen twijfel dat er tegen dan voldoende alternatieven kunnen zijn om die eerste bescheiden stap te zetten naar een kleinere afhankelijkheid van kernenergie in ons land. Een eerste stap in de richting van meer investeringen in hernieuwbare energie, groene jobs, een eerlijkere concurrentie met juistere prijzen en een modernisering van de electriciteitsector.
En 2025? Om de kerncentrales te sluiten tegen 2025 is er een ambitieuze energiepolitiek nodig die in de eerste plaats bestaat uit energieefficiëntie en hernieuwbare energie. De inspanningen op dit vlak zijn aanzienlijk, zeker als je de situatie in België vergelijkt met die in de buurlanden. De uitdaging is de traagheid van onze verschillende politieke niveau’s te doorbreken. Zelfs de federatie van Belgische ondernemingen schaart zich vandaag achter onze eis voor massale investeringen in energie-efficiëntie.
België verbinden met offshore windenergie Op het vlak van hernieuwbare energie moet België zich inpluggen op het elektriciteitsnet op de Noordzee voor offshore windenergie dat nu door Europa wordt voorbereid. U herinnert zich misschien nog het rapport dat Greenpeace vorig jaar publiceerde (4) over de voordelen van zo’n systeem. Door de grote windmolenparken op de Noordzee met elkaar te verbinden zou België op een erg betrouwbare manier elektriciteit uit windenergie kunnen halen, omdat het altijd wel ergens waait op de Noordzee. Onze voorstellen van vorig jaar worden nu volop gesteund door de Europese energieministers. Erg hoopgevend, omdat het potentieel aan windenergie in de Noordzee veel gro-
© Greenpeace / Dirven
Beter zou zijn om de sluiting van de centrales te versnellen en bijvoorbeeld eind dit jaar de kernreactor Doel I stil te liggen. Electrabel plant namelijk 100 miljoen euro extra te stoppen in deze oude reactor. Voor Greenpeace is dat weggesmeten geld dat men beter in hernieuwbare energie investeert.
Greenpeace bij de aanvang van de ministerraad op 9 oktober.
ter is dan wat we ooit redelijkerwijs nodig zullen hebben. Tegen 2025 zouden er al periodes zijn waarin de totale vraag naar stroom in ons land door windenergie alleen kan worden ingevuld. In dat geval zullen de kern- en steenkoolcentrales een obstakel vormen. Vandaag zitten we in een merkwaardige situatie. In eigen land dreigen we ons te verankeren in verouderde en gevaarlijke technologie, zoals kerncentrales of een nieuw geplande steenkoolcentrale in Antwerpen. Tegelijk lijkt de doorbraak van hernieuwbare energie in Europa niet meer te stuiten. Vorig jaar nam windenergie 40% van alle nieuw gebouwde elektriciteitsproductie voor zich en is daarmee de leidende technologie geworden. Met natuurlijk zeer grote verschillen tussen de lidstaten. Ons land dreigt door de recente regeringsbeslissing de boot van hernieuwbare energie te missen. Men kan bij de bouw van een offshore windnet perfect België links laten liggen. Dit lijkt een zeer reëel risico,
omdat het behoud van kernenergie het fysiek onmogelijk zal maken om heel veel hernieuwbare energie in ons elektriciteitsnet op te nemen. De vraag vandaag is dus niet: ‘kunnen we zonder kernenergie?’ Het staat vast dat we de kerncentrales moeten sluiten om plaats te maken voor hernieuwbare energie. – Jan Vande Putte
Electabel behoort tot de groep GDF-Suez. Zie artikel p. 6. (3) Rapport beschikbaar op http://economie.fgov. be/nl/binaries/rapport_gemix_2009_nl_tcm32576356.pdf Op www.greenpeace.be vindt u een onze analyse van de studie. (4) A north sea electricity grid [r]evolution, 3E-Greenpeace, september 2008. Beschikbaar op www.greenpeace.be (1) (2)
n Wat kunt u doen? Kies voor groene stroom! Alle info op www.greenpeace.be Winter 2009
9
n biodiversiteit
Besmette maïs brengt Spaanse bioboeren in moeilijkheden Weinig mensen weten dat er in Spanje genetisch gemanipuleerde maïs wordt geteeld. Voor kwekers als Eduardo Campayo Garcia, die kiezen voor biologische teelt, is die situatie onhoudbaar: “Het is onmogelijk om een ggo-vrije teelt te garanderen als er overal transgene gewassen worden gekweekt.” Op vraag van Greenpeace kwam Eduardo op 15 oktober naar Brussel om te getuigen over zijn problemen, in de hoop dat de Europese Unie zich zal verzetten tegen de aanvragen van bedrijven als Bayer, Monsanto en BASF voor de teelt van ggo’s.
Hebt u bij die omschakeling ook uw productie gediversifieerd? Een van de principes van de biologische landbouw is de afwisseling van teelten. Dat is een van de grote voordelen van deze vorm van landbouw. In mijn streek kennen we regelmatig droogtes en is de grond vrij arm. Daarom is teeltwisseling van essentieel belang. Ik kweek erwten, uien, knoflook, tarwe, gerst, druiven en ook maïs. Deze vorm van landbouw is dus uitzonderlijk respectvol? Natuurlijk! Wij werken op een familiebedrijf. Ik werk samen met mijn broer en mijn moeder. Mijn vrouw is ingenieur, zij denkt na over problemen in verband met irrigatie. Wat ons vooral onderscheidt, is het ‘manuele’ aspect van ons werk. Wij gebruiken uiteraard machines, maar wij staan toch principieel dicht bij de aarde. Maar jammer genoeg speelt dit engagement u ook parten? In 2006 merkte ik dat ik de maïs die ik onder andere kweekte voor een rundveefokker en een kippenkweker besmet was. Ik wilde onmiddellijk weten waar die genetische besmetting vandaan kwam. Ik betaalde een aantal analyses. Drie aangren-
10
Winter 2009
zende akkers werden getest. En hebt u kunnen achterhalen waar die ggo-maïs die de uwe had besmet, vandaan kwam? Neen. Ik heb drie tests betaald om akkers op 500 meter afstand te laten onderzoeken en die bleken allemaal negatief. De besmetting kwam niet van mijn rechtstreekse buren. Wat concludeert u daaruit? Ik kan daar maar één ding uit afleiden. Het is onmogelijk om de teelt van ggogewassen en de teelt van conventionele of biologische gewassen naast elkaar te laten bestaan. Het stuifmeel van maïs verspreidt zich en stopt niet aan de rand van een veld. Het stuifmeel dat mijn maïs heeft besmet, had meer dan 500 meter afgelegd. Doordat er in Spanje zoveel ggo’s worden gekweekt, lopen wij het risico dat we niets anders meer kunnen kweken. Hebt u in 2009 nog last van de gevolgen van die genetische besmetting? In 2006 kon ik mijn oogst niet verkopen in het biologische circuit en moest ik nogal wat geld uitgeven aan die tests. Bovendien
ben ik een goede klant kwijtgeraakt. Ik kweekte al verscheidene jaren maïs voor een kweker van biologische koeien. In 2006 kon hij mijn maïs niet gebruiken en sindsdien is hij overgestapt op ander voer voor zijn vee, zonder plaatselijk gekweekte maïs. Ik heb dus over de hele lijn verloren. We moeten ons verzetten tegen genetisch gemodificeerde gewassen en de bioboeren de kans laten om goed werk te leveren... Hebt u nu spijt dat u voor de biologische landbouw hebt gekozen? Als de situatie niet verandert, als de regering voorrang blijft geven aan multinationals die ggo’s produceren en als er naast transgene maïs ook genetisch gemodificeerde rijst, tarwe en aardappelen komen, zal biologische landbouw inderdaad niet meer mogelijk zijn. Dan zullen wij allemaal betreuren dat we voor bio hebben gekozen! Ik heb iedereen meegesleurd in dit avontuur, vooral mijn gezin. Dat is een zware verantwoordelijkheid. Maar ik hoop dat Spanje en de EU hun beleid zullen veranderen. – Opgetekend door Elysabeth Loos
Greenpeace overhandigt een petitie tegen transgene rijst, ondertekend door meer dan 180.000 mensen, aan de Europese Commissaris voor Volksgezondheid, Androulla Vassiliou.
© Greenpeace/Reynaers
© Greenpeace/Armestre
Wat voor landbouwer bent u? Ik leid een bedrijf van 230 hectaren in het hart van Spanje. In 1992 ben ik overgestapt op bio, want ik werd misselijk van de grote hoeveelheden pesticiden die ik moest gebruiken om mijn klanten tevreden te stellen die geen enkel vlekje of foutje op mijn fruit en groente aanvaardden.
n biodiversiteit
Alternatieve Nobelprijs voor René Ngongo van Greenpeace Afrika Half oktober kreeg René Ngongo van het Greenpeacekantoor in Kinshasa de ‘alternatieve Nobelprijs’ (1) voor zijn werk op het vlak van ontbossing en sociale gerechtigheid in het Congobekken. De prijs vormt de bekroning van zijn jarenlange hulp aan de plaatselijke bevolking in de DR Congo. Portret van René Ngongo, een geïnspireerde man... die zelf ook inspireert.
Wie is René?
© Greenpeace/verbelen
© Greenpeace
Hij is bioloog van opleiding, gewezen assistent aan de universiteit van Kisangani, ecoloog en voorvechter van de mensenrechten. Al meer dan twintig jaar zet Ngongo zich in voor de milieubescherming in zijn land. Hij was onder andere de oprichter van de Congolese ngo OCEAN, een overlegorganisatie van milieubeschermers die vaak heeft bemiddeld tussen de bosbe-
woners en de belangrijkste andere partijen die betrokken zijn bij de aantasting van het woud. Naast zijn werk met de plaatselijke gemeenschappen, vaak in nauw overleg met Greenpeace, legde René Ngongo zich ook toe op het zoeken naar oplossingen. Zo legde hij proefvelden aan in Kisangani, om te bewijzen dat andere landbouwtechnieken mogelijk zijn dan de brandcultuur, die het woud te zwaar belast.
Het werk gaat door bij Greenpeace In november 2008 opende Greenpeace dankzij de financiële steun van zijn ongeveer drie miljoen sympathisanten uit de hele wereld zijn eerste kantoren in Afrika. Eerst in Johannesburg en daarna in Kinshasa. Er was een sterke persoonlijkheid nodig om het steunpunt in de Democratische Republiek Congo te openen en de strijd aan te binden met een van de grootste milieuproblemen van het land: de ontbossing. Die sterke figuur werd gevonden in de persoon van René Ngongo. Als politiek adviseur voor Greenpeace Afrika zet René vandaag zijn inspanningen tegen de chaotische bosexploitatie in Congo voort. Er is inderdaad nog genoeg werk aan de winkel. Ondanks een hervorming
van de bosbouwsector die in 2002 werd ingezet, blijven de illegale praktijken in de houtsector nog altijd talrijk. Er bestaat een moratorium op het toekennen van nieuwe kapvergunningen aan houtbedrijven, maar dat wordt duidelijk niet nageleefd. Greenpeace volgt de ontwikkelingen op het terrein in elk geval op de voet en dit werk is heel wat gemakkelijker geworden door de opening van het kantoor in Kinshasa. Na de ontvangst van zijn alternatieve Nobelprijs wees René Ngongo nog eens op het belang van dit werk: “Wij moeten de bossen in het Congobekken beschermen om de leefomgeving van de toekomstige generaties veilig te stellen. Maar wij weten ook dat wij de bossen moeten behouden om het klimaat te redden. Dat zal alleen maar lukken door samen te werken op lokaal, nationaal en internationaal vlak. Laten we hopen dat deze prijs aandacht zal losweken voor deze problematiek.” – Caroline Veter (1)
De Right Livelihood Award wordt elk jaar toegekend om eer te betuigen aan mensen die werken aan praktische oplossingen voor de meest dringende problemen, bijvoorbeeld op het vlak van leefmilieu of de mensenrechten, en die zo een voorbeeld stellen.
René Ngongo van Greenpeace Afrika kreeg de ‘alternatieve Nobelprijs’ als voorvechter van woudbescherming en sociale rechtvaardigheid in het Congobekken.
© Greenpeace/mauthe
De uitdaging is enorm: we moeten het Congolese woud beschermen omwille van de biodiversiteit en voor de miljoenen Congolezen die er afhankelijk van zijn. Bovendien speelt het woud een sleutelrol in de strijd tegen de opwarming van de aarde. Gelukkig is René Ngongo er de man naar.
Winter 2009
11
n greenpeace en u
Doe mee met de stormloop voor het klimaat op zaterdag 5 december Op zaterdag 5 december organiseert de Klimaatcoalitie, waar Greenpeace deel van uitmaakt, een grote ‘stormloop’ voor het klimaat. Wij rekenen erop dat u allemaal aanwezig zult zijn om die dag te laten uitgroeien tot het grootste klimaatevenement dat ooit in België is georganiseerd. Wij willen de politieke leiders in België en de hele wereld duidelijk maken dat zij tijdens de top van Kopenhagen krachtige maatregelen moeten nemen in de strijd tegen de klimaatverandering.
• U kunt zich vandaag al opgeven voor deelname aan dit evenement door u in te schrijven op www.greenpeace.be. Wie dit doet, krijgt u op 5 december een accessoire met de kleuren van Greenpeace.
Concreet • Het verzamelpunt onder de vlag van Greenpeace is voorzien om 14.00 uur op het Luxemburgplein in Brussel. Dat is bereikbaar met de metro, halte Troon / Luxemburgstation. Van daaruit stappen wij door de straten van Brussel tot aan het Schumanplein waar wij een menselijke ‘stormloop’ zullen vormen rond de Europese instellingen. Langs het parcours is allerlei ludieke animatie voorzien.
Wij zullen op zaterdag 5 december ongeduldig uitkijken naar uw komst! Breng gerust uw kinderen, ouders, vrienden en kennissen mee... Hoe talrijker we zijn, hoe groter de druk op onze politici! Sommige maatschappijen voor openbaar vervoer voorzien speciale tickets voor deze dag. Voor meer informatie hierover en over de praktische organisatie van de dag, kunt u terecht op www.klimaatcoalitie.be.
Voor elke gift vanaf 30 euro per jaar krijgt u een fiscaal attest! Met dat fiscaal attest kunt u al uw giften die u in 2009 aan Greenpeace hebt geschonken, aftrekken van uw belastbaar inkomen. Concreet • Voor een gift van 30 euro in 2009, krijgt u tussen 7,5 en 15 euro terug. • Voor een gift van 100 euro in 2009, krijgt u tussen 25 en 50 euro terug (1). Uw gift kost u dus duidelijk minder dan het bedrag dat u aan Greenpeace overmaakt!
Wilt u graag uw steun aan Greenpeace verhogen? • Indien u in 2009 nog maar minder dan 30 euro hebt geschonken, aarzel dan niet om meteen vandaag een bijkomende gift te doen. Op die manier stelt u niet alleen een goede daad voor het leefmilieu, maar kunt u ook geld besparen!
12
Winter 2009
• Indien uw giften in 2009 al 30 euro of meer bedragen en u toch nog meer van uw belastingaangifte wilt aftrekken, maak dan van de gelegenheid gebruik om ons opnieuw een financieel duwtje in de rug te geven!
Wat moet u doen? Het is heel eenvoudig: gebruik gewoon het overschrijvingsformulier bij dit magazine. Begin 2010 ontvangt u dan een fiscaal attest voor het totale bedrag van de giften die u op 31 december 2009 aan Greenpeace hebt overgemaakt. Hebt u nog vragen? Neem dan contact op met onze dienst voor donateurs op het
nummer 02 274 02 41. Bedankt voor uw inzet en uw trouw! (1)
Deze percentages hangen af van het bedrag van uw belastbaar inkomen.
n greenpeace en u
Uw mening telt We kregen veel reacties op onze vraag naar uw favoriete actie, naar aanleiding van 25 jaar Greenpeace België (1). Hieronder vindt u een greep uit deze lezersbrieven. U kunt nog steeds een bijdrage leveren aan onze rubriek ‘Uw mening telt’. Misschien wordt uw reactie gepubliceerd in het volgende magazine op www.greenpeace.be.
b
offshore windmolenparken een hoger
gebouw een spandoek werd neergelaten.
“No time to waste”. Deze slogan is sterk
De beste campagne blijft voor mij
rendement kan opleveren. Ook politici
Aan de rand ervan zag ik kleine puntjes.
en nog steeds actueel, ook al werd er
lijken hier steeds meer van overtuigd,
Dat bleken actievoerders te zijn die zich
intussen veel tijd verspild.
maar het ontbreekt kennelijk aan geld.
naar beneden lieten abseilen. Jezus, wat
Het valt me wel op dat Greenpeace zich
Met de recente keuze van de Belgische
een hoogte! Iemand stak me een pamflet
de laatste jaren meer en meer toespitst
regering om de kerncentrales langer open
in de handen en toen begreep ik dat ze
op global warming en hernieuwbare ener-
te houden, zal daar niet meteen verande-
protesteerden tegen het lot dat de oude
gie. Van andere acties horen we zeer wei-
ring in komen. De problematiek blijft dus
schepen vol asbest in India beschoren
nig. Dat vind ik persoonlijk erg jammer,
actueel, en het is goed dat organisaties
was. Later was er veel te doen rond de
het is namelijk de veilige (politiek correc-
als Greenpeace daar de aandacht op ves-
Clémenceau en toen begreep ik waar het
te) weg die veel organisaties volgen. Het
tigen. Zeker nu het Duitse bedrijf e.on de
om ging. Hoedje af, jongens!
enige probleem lijkt CO2 te zijn, terwijl
bouw van een nieuwe steenkoolcentrale
Juan T.
andere problemen die het leven op aarde
in Antwerpen plant.
bedreigen – denk aan de enorme afval-
Stijn B.
berg, ontbossing en ggo’s – nauwelijks aan bod komen. Ze vinden hun oorsprong nog meer in ons dagelijks handelen dan het ‘ver van ons bed’ en onzichtbare ener-
b
Ik volg het werk van Greenpeace al
b
Enkele jaren geleden stelde
Greenpeace een kleine gids samen van voedingswaren die al dan niet genetisch
gieprobleem. Doch zijn weinig mensen
jaren. Ik was altijd onder de indruk van
gewijzigde organismen (ggo) bevatten.
zich daar echt van bewust. Misschien een
de acties tegen kernenergie in België.
Daar heb ik toen enorm veel gebruik van
idee voor een volgende ‘uw mening telt’?
Het dossier is in de loop der jaren sterk
gemaakt. Ik deed boodschappen met het
Greenpeace is een grote en fantastische
geëvolueerd: radioactief afval, risico’s, de
boekje in de hand en ik koos zorgvuldig
organisatie die in staat is veel te bereiken
wet op de kernuitstap, ... Het is wel goed
ggo-vrije producten. Op die manier moest
en op veel verschillende plaatsen actief
om te wijzen op al die problemen, maar
ik bepaalde producten laten vallen, maar
kan zijn. Ik hoop dat het kantoor in België
de Belgische regering doet toch waar ze
ontdekte ik andere. Ik vind dat Greenpeace
na 25 jaar nog steeds de confrontatie durft
zin in heeft. Dat is onlangs nog maar eens
dit soort initiatieven moet veralgemenen,
aangaan, onafhankelijk van de norm, en
gebleken, toen werd beslist om som-
want ze laten ons toe als consument iets
vooral dat het mensen blijft samenbrengen
mige reactoren langer te laten draaien.
concreet te doen voor het milieu.
om met liefde en idealisme te streven naar
Persoonlijk vraag ik mij af wanneer ons
Carole V.
een mooiere wereld. No time to waste!
land een energiebeleid gaat ontwikkelen
Kevin T.
dat die naam waard is.
b
Louise G.
Een prima actie vond ik toen het
Greenpeaceschip de Rainbow Warrior
b
(1)
Zie Greenpeace magazine nr. 83.
Uw mening telt
Ik herinner me na al die jaren nog
in 2008 naar de Thorntonbank voor de
altijd een actie aan Schuman. Mijn
Belgische kust voer om er hernieuwbare
aandacht werd er getrokken door een
energie te promoten. Windenergie is de
samenscholing aan de voet van het
toekomst voor ons land en het potentieel
Berlaymontgebouw: camera’s, mensen
is enorm. Actievoerders staken symbo-
die pamfletten uitdeelden. Dat zie je
lisch de stekker van het eerste Belgische
natuurlijk heel regelmatig in die buurt,
windmolenpark in het netwerk van andere
maar die dag stond iedereen naar boven
windmolenparken in de Noordzee. Ik
te kijken. Dat deed ik dus ook maar en zo
geloof dat het onderling verbinden van
zag ik hoe er langs de hele gevel van het
Wat zijn de drie belangrijkste maatregelen die u genomen heeft tegen de klimaatverandering? Stuur ons zo snel mogelijk uw antwoord per e-mail:
[email protected]
Winter 2009
13
n greenpeace en u
n Neem zelf deel aan Greenpeaceacties! Peter heeft zich van bij het begin verzet tegen de verspreiding van genetisch gemanipuleerde organismen. Nu neemt hij deel aan de acties om te voorkomen dat ggo’s in het milieu worden verspreid. Charlotte is meer dan ooit voor hernieuwbare energie. Via de acties van Greenpeace probeert ze mee een einde te maken aan vervuilende energie en promoot ze milieuvriendelijke energiebronnen.
En u? Bent u bezorgd om het milieu? Wilt u op het terrein bijdragen aan de bescherming van het milieu voor de volgende generaties? Dan kunt u actievoerder worden bij Greenpeace. Wat u zeker moet weten: • het gaat om een vrijwillig engagement • geweldloosheid, teamgeest en motivatie zijn van het grootste belang
• veiligheid gaat voor alles • technische bagage (vb. klimmen) is een extra troef • een elementaire kennis van het Engels is noodzakelijk • u kunt zich snel vrijmaken voor 1 à 2 opeenvolgende werkdagen • u bent minstens 18 Bent u geïnteresseerd? Vul dan snel de antwoordstrook in.
an t w oo r d s t r oo k Ja, ik wil deelnemen aan de acties van Greenpeace: Naam:
Voornaam:
© Greenpeace/Reynaers
Straat: Postcode: Tel:
Nr:
Bus:
Gemeente: Geboortedatum:
E-mail: Opsturen naar: Greenpeace, t.a.v. Caroline Dossche, Haachtsesteenweg 159, 1030 Brussel
n Greenpeace steunen via een legaat of schenking Waarom zou ik een testament opstellen? Hoe stel ik een testament op? Hoeveel bedragen de successie- of schenkingsrechten? Hoe kan ik Greenpeace steunen door middel van een legaat of schenking? Heel wat mensen stellen zich deze vragen wanneer ze een testament willen opstellen of een schenking willen doen. In onze brochure Testamenten en schenkingen vindt u de antwoorden. Het eerste deel van de brochure handelt over testamenten en schenkingen in het algemeen. We vestigen bijvoorbeeld uw aandacht op het bestaan van het duolegaat, een interessante formule die u een aanzienlijke belastingbesparing kan opleveren. In het tweede deel van de brochure gaan we dieper in op onze werking en onze milieubeschermingscampagnes. Kortom, een brochure die zeker de moeite loont om eens door te nemen. U kunt ze vrijblijvend aanvragen. Stuur ons de antwoordstrook ingevuld terug of contacteer Frederic Diependaele via mail op
[email protected] of telefonisch op 02/274.19.33.
antwoordstrook Ja, ik wil graag de brochure Testamenten en schenkingen ontvangen. Naam: Straat: Postcode: Telefoon:
Voornaam: Nr:
Bus:
Gemeente:
Geboortedatum:
Stuur dit formulier naar : Greenpeace, t.a.v. Frederic Diependaele, Haachtsesteenweg 159, 1030 Brussel.
14
Winter 2009
© Greenpeace / Christian Aslund
dossier Bossen: een levende boom is
Winter 2009 • December - januari - februari
meer waard dan een dode!
Greenpeace voert al decennialang actie voor het regenwoud. Dat woud heeft enorm te lijden onder de ontbossing, hoewel het van onschatbare waarde is voor de biodiversiteit en als opslagplaats van koolstof. De laatste tijd is onze strijd op dit vlak enigszins van aard veranderd: in het Amazonegebied en in Indonesië bijvoorbeeld protesteren wij respectievelijk tegen de intensieve veeteelt en de industriële productie van palmolie. Maar wij verdedigen ook de rechten van de inheemse bevolking en vragen dat tropische bossen worden erkend voor de essentiële rol die zij spelen bij het behoud van het kwetsbare klimaatevenwicht. Zowel op het terrein als op politiek vlak verdedigen wij door dik en dun het principe dat een levende boom meer taken vervult dan een dode... Winter 2009
15
dossier De oorzaken van ontbossing... Onze (over)consumptie van bepaalde producten bevordert rechtstreeks de ontbossing in alle hoeken van de wereld. Die ontbossing heeft vandaag alarmerende en dramatische proporties bereikt in Indonesië, de Democratische Republiek Congo en het Amazonegebied.
De voorbije jaren is palmolie wereldwijd uitgegroeid tot de belangrijkste van alle soorten plantaardige olie. Palmolie is bijna onontbeerlijk in dagelijkse consumptiegoederen gaande van shampoo over pizza tot wasmiddelen, margarine en chips. En alsof dat nog niet volstaat, wordt de vraag naar palmolie vandaag ook nog eens aangewakkerd door de opmars van de biobrandstoffen. Palmolie mag dan wel goed zijn voor de gezondheid, maar de industriële productie ervan zaait verwoesting en kaalslag aan de andere kant van de wereld, waar de olie wordt gewonnen. Dat geldt met name voor Maleisië en meer nog voor Indonesië. Die twee landen staan samen in voor 86 % van de productie van palmolie, die vrijwel volledig bestemd is voor export naar Europa en China. Als gevolg daarvan worden de oerwouden één na één kaalgekapt of platgebrand om plaats te maken voor reusachtige plantages met oliepalmen. Tussen 1990 en 2007 heeft Indonesië meer dan een derde van zijn bosoppervlak verloren (1). Als dit tempo blijft aanhouden, zal tegen 2020 98 % van het Indonesische woud verdwenen zijn.
Rundveeteelt in het Amazonegebied Meer nog dan de handel in hout of de industriële teelt van soja vormt de ontginning van gronden voor de teelt van runderen vandaag de belangrijkste bedreiging voor het Amazonewoud. Deze activiteit is verantwoordelijk voor 80 % van de verwoesting van de bossen. Door die waanzin staat Brazilië op de eer-
land met het tweede grootste tropische woud ter wereld, gebeurt de houtkap op ‘selectieve wijze’. Dat betekent ‘het beste nemen en de rest laten liggen’. De bosbouwbedrijven hebben het volledig ongestraft gemunt op een tiental houtsoorten met een grote commerciële waarde, zoals afrormosia, wengé en sapelli. Dat hout wordt dan gebruikt voor de vervaardiging van onze parketvloeren, ramen, deuren, trappen of meubilair. De houtkap gebeurt hier weliswaar selectief, maar is daarom niet minder verwoestend. Kilometerslange wegen ontsluiten het woud om vrachtwagens tot bij de gegeerde bomen te brengen en dan de stammen af te voeren. En omdat het bos op die manier open komt te liggen, nemen ook de stroperij en de artisanale houthak toe. Bovendien heeft de administratie nog altijd onvoldoende middelen om de activiteiten van de houtindustrie doeltreffend te controleren. Van 1990 tot 2007 heeft Centraal-Afrika, met onder andere Congo, al ongeveer 6 % van zijn bosoppervlak verloren... (3)
Waardevol hout in Congo
(1) (2) (3)
In de Democratische Republiek Congo, het 1 In Congo draait het om kostbare houtsoorten.
3 Greenpeacevrijwilligers staan op de verkoolde resten van oerwoud, dat plaats moest ruimen voor een palmolieplantage.
3
II16
Winter 2009
1
2 Steeds meer zwaait veeteelt de plak in het Amazonewoud.
© Greenpeace / Anggoro
© Ricardo Funari / Lineair
2
ste plaats van de rundvlees- en lederexporterende landen. Overal ter wereld vinden we producten die afkomstig zijn van de veeteelt in het Amazonegebied: als bekleding voor auto’s in de Verenigde Staten, voor de productie van hoogwaardige lederproducten voor de modemarkt in Italië, als verwerkt rundvlees voor de Europese markt van bereide gerechten, ... De toepassingen zijn ontelbaar. Die evolutie heeft nefaste gevolgen voor het grootste tropische bosgebied op aarde. Van 1990 tot 2007 heeft Brazilië meer dan 10% van zijn bosoppervlak verloren (2). De gronden worden er tegen een lage prijs aangekocht met de stilzwijgende instemming van de overheid. Bulldozers, kettingzagen en vrachtwagens zijn onophoudelijk in de weer om dit ‘groene goud’ te vellen. Overal in het woud duiken wegen op die toegang bieden tot de weilanden, en die dienen om de runderen naar de slachthuizen in de streek te vervoeren. Momenteel gaat per jaar 14.000 km2 voor de bijl.
© Greenpeace/Stok
Palmolie in Indonesië
“Forêts à la croisée des usages”, Courrier de la planète, oktober-december 2008.
… en de gevolgen voor lokale bevolking, biodiversiteit en klimaat Door de industriële landbouw en de grootschalige houtkap verdwijnen de laatste regenwouden op aarde, en dat omwille van economisch gewin op korte termijn. Bovendien vormen die activiteiten ook nog een bedreiging voor de biodiversiteit aan planten en dieren, de leefomgeving van de inheemse bevolking en het klimaatevenwicht.
Honderden miljoenen mensen gebruiken en beheren op traditionele wijze de bossen waarvan zij afhankelijk zijn. Het woud is als een apotheek of supermarkt in de open lucht. De inwoners vinden er voedsel, geneeskrachtige planten, materiaal om woningen mee te bouwen en werktuigen van te maken, enzovoort. Maar als de grote bosbouwbedrijven eraan komen, is het uit met dit bestaan. In Congo sluiten ondernemingen misleidende contracten met de traditionele leiders, die niet altijd de handelswaarde van de specifieke boomsoorten kennen. Zo beloven de bedrijven bijvoorbeeld om een school te bouwen in ruil voor de ontginning van het bos. Maar al gauw blijkt dan dat de infrastructuur absoluut niet duurzaam is (ze voldoet aan geen enkele norm, het materiaal is van slechte kwaliteit en ga zo maar voort). In sommige gevallen worden de bouwwerken ook gewoon 1
gestaakt wanneer het bedrijf de streek weer verlaat om elders bos te gaan kappen. In Indonesië en het Amazonewoud zijn de gronden waarop de plantages worden aangelegd meestal eigendom van de inheemse gemeenschap, zonder dat die daar iets voor in de plaats krijgt. Mensen die bereid zijn hun grond af te staan in ruil voor enkele hectaren plantage om zelf te bewerken, worden vaak financieel afhankelijk en zitten voor jaren opgezadeld met een zware schuldenlast. In het ergste geval is er zelfs sprake van slavenarbeid.
Biodiversiteit in gevaar In het woud woont meer dan de helft van de diersoorten op aarde. Die hebben een ongerepte omgeving nodig om te kunnen leven en om zich te verplaatsen. Valt het te verantwoorden dat zij het slachtoffer zijn van kortetermijnwinst? Als de druk van buitenaf aanhoudt, is dat precies wat er dreigt te gebeuren met de laaglandgorilla in
Congo, de jaguar in het Amazonewoud of de Sumatraanse tijger en de orang-oetan in Indonesië.
Bossen voor het klimaat Ten slotte spelen bossen ook een sleutelrol voor de stabilisering van het wereldwijde klimaat: zij zijn opslagplaatsen van grote hoeveelheden koolstof. Wanneer het woud wordt verwoest, komt die koolstof vrij in de atmosfeer door ontbinding en verbranding van het groen. De ontbossing veroorzaakt vandaag 20 % van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Indonesië, Brazilië en Congo respectievelijk de derde, vierde en 21ste plaats bekleden bij de landen met de grootste uitstoot van broeikasgassen. De ontbossing versterkt zelfs de gevolgen van de klimaatverandering in het tropisch woud zelf. De grond verdroogt namelijk, waardoor het bos nog kwetsbaarder wordt voor de branden die door droogte worden veroorzaakt. 1 Wat zal er met de lokale bevolking gebeuren als de ontginning van het woud aan het huidige tempo doorgaat?
2
2 De oerbossen van Congo bieden onderdak aan unieke diersoorten, zoals de olifant.
© Greenpeace/Mautthe
4 Door de bossen te beschermen, red je het klimaat.
4
© Greenpeace / Kate Davison
© © Greenpeace / Vinai Dithajohn
3
© Greenpeace
3 De dagelijkse realiteit in de Indonesische bossen.
Winter 2009
III 17
dossier Ingrijpen op het terrein om het oerwoud te beschermen Om het klimaat en de biodiversiteit op aarde te behouden, moet er tegen 2020 een eind komen aan de ontbossing. We mogen niet langer denken vanuit bosontginning maar vanuit bosbescherming. Dat veronderstelt dat de houtindustrie aan banden wordt gelegd en dat er geen bosgebied meer wordt omgezet in terreinen voor industriële landbouw. Greenpeace is al jaren aanwezig op plaatsen waar het leefmilieu acuut onder vuur ligt. In Indonesië gaan we op het terrein kijken welke bedrijven betrokken zijn bij de productie van palmolie. Het gaat onder andere om Dove, Nestlé en Unilever. Wij vragen hen met aandrang om niet langer te werken met palmolie die het resultaat is van bosvernietiging en tegelijk oefenen wij druk uit op de Indonesische overheid om een moratorium op de ontbossing in te stellen. In september 2009 kreeg onze campagne een opsteker, want de Indonesische president kondigde aan dat hij de uitstoot van broeikasgassen door ontbossing tegen 2020 met 26 % wil verminderen (en met 41 % als de rijke landen financieel bijspringen). Voor Greenpeace is de afkondiging van een moratorium op de ontbossing een van de eerste maatregelen om dit doel te bereiken. In het Amazonegebied probeert Greenpeace de Braziliaanse regering ervan te overtuigen om niet langer steun te verlenen aan de kaalslag van het regenwoud. In het kader van een nationaal actieplan inzake klimaatverandering heeft Brazilië zich er eind 2008 toe verbonden om de ontbossing tegen 2017 met 72 % te verminderen.
Waarop wacht het land dan om zijn subsidiëring aan de ongebreidelde ontwikkeling van de veeteelt stop te zetten? Wij oefenen ook druk uit op bedrijven die betrokken zijn bij de handel in leder en rundvlees. En met succes: in oktober 2009 hebben vier van de grootste namen uit de leder- en vleeshandel meegedeeld dat zij voortaan geen producten meer zullen kopen bij Braziliaanse veetelers die werken op ontboste gronden.
rol spelen in het Congolese civiele middenveld om die processen snel transparanter te maken en om de plaatselijke gemeenschap de mogelijkheid te bieden om haar rechten te laten gelden. Greenpeace vindt dat deze hervorming moet gebeuren op basis van een participatief planningproces, waarbij de bossen met een grote waarde voor de biodiversiteit worden afgebakend met aandacht voor de rechten van de lokale bevolking.
Europees lobbywerk In Congo tot slot heeft Greenpeace in 2008 een kantoor geopend om het werk dat de voorbije jaren veeleer versnipperd gebeurde, uit te breiden en te versterken. In 2002 startte Congo met de hervorming van zijn bosbouwsector. Het heeft onlangs een eerste ‘onderzoek van de kapconcessies’ afgerond als aanvulling op het moratorium voor nieuwe kapvergunningen. Bij die oefening bleek dat een groot aantal vergunningen was toegekend na de instelling van het moratorium in 2002: begin 2009 werden bijvoorbeeld nog 65 kapconcessies goedgekeurd, die betrekking hebben op 10 miljoen hectare. Er is dus nog veel werk aan de winkel. Greenpeace probeert nu meer contacten te leggen met de mensen die een
Actie voeren in het bos is één zaak. Daarnaast is het ook belangrijk om druk uit te oefenen op de landen die hout invoeren dat afkomstig is uit illegale houtkap. Greenpeace voert al jaren actie om de 27 lidstaten van de Europese Unie ertoe aan te zetten geen ‘illegaal’ hout meer te importeren – dat wil zeggen hout dat niet is ontgonnen volgens strenge ecologische en maatschappelijke normen. In april 2009 nam het Europees Parlement de handschoen op door een wetsvoorstel goed te keuren dat een eind kan maken aan het schandaal van de illegale houthandel in Europa. Greenpeace blijft de regeringen onder druk zetten om die tekst zo snel mogelijk goed te keuren.
18 IV
Winter 2009
© Greenpeace
© Greenpeace/Caesar
In de Amazone en Indonesië drijft Greenpeace zijn inspanningen op, met reeds belangrijke vooruitgang.
Waarom zouden we de bescherming van het woud niet financieren? Markteconomisch gezien heeft de bescherming van het woud geen enkele waarde. Dode bomen brengen nu eenmaal meer op dan levende. Maar voor de klimaatverandering zijn de tropische bossen op aarde van onschatbare waarde. Om het roer om te gooien, ijvert Greenpeace voor een fonds van ‘Bossen voor het klimaat’. An Lambrechts volgt deze materie voor Greenpeace.
Waar moet de financiering vandaan komen? De vervuiler moet betalen. Dat wil zeggen: de rijke landen. Het systeem werkt als volgt: onze bedrijven moeten hun ‘rechten’ om CO2 uit te stoten aankopen. Dat geld komt in de staatskas terecht. Een deel daarvan moet naar dit fonds gaan. In totaal hebben we elk jaar dertig miljard euro nodig vanaf 2013, het jaar dat dit fonds in werking zou kunnen treden. Welke landen zullen in de eerste plaats voordeel hebben bij die financiering? Ontwikkelingslanden met oerbossen op hun grondgebied. Het is uiteraard belangrijk om ook de inheemse bevolking en de plaatselijke gemeenschappen die in of rond de bossen wonen, bij het proces te betrekken. Zij moeten een financiële vergoeding krijgen voor de rol die zij spelen bij het behoud van de bossen. Een transparante en evenwichtige structuur is dan ook heel belangrijk. Moeten die landen voldoen aan bepaalde voorwaarden om geld te kunnen krijgen? Zonder goede wetgeving en natuurlijk ook de naleving van die wetten op het terrein is het onmogelijk om na te gaan in welke
© Greenpeace / Nick Cobbing
© Greenpeace
Waaruit bestaat dit fonds en wat is de bedoeling ervan? Bossen zijn schatkamers van biodiversiteit en belangrijke opslagplaatsen van koolstof. Wanneer de bomen worden omgehakt, komt die koolstof vrij in de atmosfeer. Het fonds dat Greenpeace voorstelt, moet maatregelen financieren voor het behoud van tropisch bos en voor de strijd tegen activiteiten als de veeteelt in de Amazone of oliepalmplantages in Indonesië.
Geld voor het behoud van de bossen helpt ook het klimaat beschermen.
mate de ontbossing daadwerkelijk wordt afgeremd en in welke mate het bos in kwestie zijn rol speelt als koolstofreservoir. Dat zijn de basisvoorwaarden waaraan een land moet voldoen om een beroep te kunnen doen op het fonds. Daartoe moeten de betrokken ontwikkelingslanden kunnen rekenen op de steun van de rijke landen. En hoe kunnen we nagaan of het geld inderdaad wordt gebruikt voor de bescherming van het woud? Het zal absoluut noodzakelijk zijn om mechanismen voor rapportering en duidelijke controlesystemen te voorzien om de evoluties op het terrein te kunnen volgen. In welke mate maakt dit voorstel kans om snel te slagen? Om het fonds morgen correct te laten werken, moeten we vandaag al de capaciteiten van de ontwikkelingslanden op menselijk en technologisch vlak versterken. De klimaatonderhandelingen die momenteel lopen,
gaan onder andere over de haalbaarheid van zo’n financieringsmechanisme. Het is evenwel in dit stadium nog niet zeker dat het fonds zoals Greenpeace het voorstelt er inderdaad zal komen. Maar één ding is zeker: om het woud, de biodiversiteit en de rechten van de inheemse bevolking te beschermen, vormt zo’n fonds zeker de beste oplossing. Greenpeace zal in elk geval druk blijven uitoefenen om zijn voorstel te laten uitvoeren. – Caroline Veter
n Wat kunt u doen?
Wilt u graag een bijdrage leveren aan de redding van de laatste oerwouden op aarde? Als u houtproducten koopt, kies dan voor hout met het FSC-keurmerk. Dit internationale label moet garanderen dat het behoud van de natuurlijke rijkdommen en de rechten van de inheemse bevolking en de werknemers in de houtindustrie. Winter 2009
V 19
Steun ons!
001-1380706-84
Greenpeace - Haachtsesteenweg 159 - 1030 Brussel - tel: 02/274.02.00
www.greenpeace.be 20
Winter 2009
