VRIJ IN DE MOND Wat gebeurt er als er een keertje geen trens in de paardenmond is?Functioneert dan toch nog de aanleuning, de stelling en buiging? Het Duitse paardentijdschrift CAVALLO probeert het uit. Even zonder bit is voor paarden een weldaad, maar is ook goed voor de ruiter. Die moet zich zonder trens in de paardenmond veel meer concentreren op zijn been- en gewichtshulpen. Hoe gaat dat rijden zonder bit? Kloppen dan de dressuuroefeningen nog zoals de zijgangen, laat een paard zich correct in de hand stellen en nageven? Op deze vragen probeerden drie ruiters een antwoord te geven, die normaal op een watertrensje rijden. Voor de test waren die bitloze hoofdstellen ter beschikking (zie de foto), waarmee de ruiters het moesten doen. Bovenaan de Starbridle (www.starbridle.com), daaronder de kaakgekruiste Walnut van Barefoot en als laatste de Contour als Sidepull, eveneens van Barefoot. Instructrice en trainer Katharina Schwamm geeft aanwijzingen op welke manier men die optomingen het beste kan gebruiken bij dressuurrijden. Bitloos rijden is een optimale zelfcontrole voor ieder paard benadrukt Schwamm: “Zonder bit valt te zien of men echt teugelonafhankelijk rijdt.” Voor ruiters die het continue contact met de paardenmond kennen, is de verandering naar bitloos wel even wennen, omdat je bitloos gedeeltelijk met meer impuls moet rijden. “Op een goed afgericht paard zou je net zo zonder bit kunnen rijden als met een trens,” zegt Schwamm. Wat er ontbreekt bij de ruiter of het paard valt zonder bit in de mond veel sterker op. Dat wordt door deze test bij elk paard en ruiter met alle optomingen bevestigd. Welke optoming het paard en ruiter het beste liggen, varieert per combinatie, maar dat geldt ook voor verschillende trensen.
Dus test zelf altijd meer dan een bitloze optoming: het is de moeite waard! Zonder bit rijden is een goede zelfcontrole
Een uur zonder bit? Viola Pfeiffe is een vaste lezer van Cavallo en test een Sidepull optoming. Haar wens is dat Cara een uurlang zonder bit moet lopen. Hoe reageert de merrie? Violo Pfeiffe rijdt graag bitloos met Cara (18). “Als ik zonder bit rijd, kauwt ze meer af,” zegt de amazone. Maar nieuw voor hen beiden is om een uurlang bitloos te rijden bij een ervaren leermeester in training en africhting. “Je blijft zo graag binnen de grenzen van wat lekker voelt,” zegt Pfeiffe. Voor CAVALLO test ze de 2-in-1-optoming Contour van Barefoot (zie ook onze bruikleenservice, noot vertaler), waarmee de paarden via een zacht zijwaartse druk op het neusbeen gestuurd worden. Bij deze optoming kan er ook een bit bij geplaatst worden. “De teugelhulpen komen bij dit model direct door en niet via een omweggetje,” zegt Katharina Schwamm, die het correcte gebruik van de bitloze optomingen bij de testruiters begeleidt. Doel van dit lesuur: erachter komen of het paard ook zonder bit gewillig de ruiterhulpen volgt, of het zich in de aanleuning laat rijden en of de dressuuroefeningen lukken. Bij het lichtrijden in de baan komt Schwamm al met de eerste aanwijzingen: “De neus van het paard kan verder naar voren. Heel eenvoudig met je hand naar voren langs de hals richting mond gaan en toestaan.” De merrie Cara neemt deze uitnodiging graag aan en strekt de hals meer voorwaarts/neerwaarts. Cara begint te kauwen en klappert met haar onderlip. Het lukt de ruiter om haar merrie ook zonder trens voorwaarts-neerwaarts te rijden. Cara briest tevreden. Nu komt de galop aan de beurt: de merrie galoppeert ijverig aan en laat een harmonische overgang zien van draf naar galop. Paard en ruiter zijn een op elkaar ingespeeld team. Het is duidelijk dat de merrie de fijne hulpen van haar ruiter kent en dat het bit niet de bepalende factor is in de communicatie van dit stel: het paard laat zich goed op gewichts- en zithulpen sturen. Pas bij het rijden van tempowisselingen in de galop heeft Viola de hulp nodig van de expert. “Voor het voorwaarts rijden en terugnemen op de middencirkel moet je her paard nog meer vanuit je zit verzamelen, ” geeft Schwamm ter verbetering aan. “Meer op de rechterbeugel en meer op de rechterzitbeenknobbel zitten.” Maar als Pfeiffe het tempo wil terugnemen, worden de galopsprongen van Cara hectisch en vlak. De amazone vergeet bij het terugrijden in de galop met impuls in de hand in te werken. Het gevolg: Cara verhoogt de druk op de neusriem. De aanwijzing van de trainer om tempo met een sterkere inwerking van de zit te controleren en de paardenschouder daarbij correct op de gebogen lijn te houden, krijgt tenslotte resultaat. Dan volgt de scheef-gaan-test. “Rij nu over de middenlijn in galop recht op me af,” verzoekt de trainer. Viola Pfeiffe wendt af, Cara breekt met haar voorhand licht uit en galoppeert met de achterhand scheef naar de middenlijn. Met de bitloze optoming komen nu duidelijk de zwakke punten van de merrie naar voren. “Je moet je paard laten wenden op je zit. Blijf rechtop zitten en begrenzen,” benadrukt Katharina Schwamm. De scheefheid van het paard laat zich met de bitloze optoming slechts lastig corrigeren. Bij de volgende pogingen concentreert de amazone zich nog meer op haar zit. Tot slot springt Cara zo waarlijk goede vliegende galopwissels over de middenlijn.
“Fijn rijden is ook zonder bit mogelijk,” stelt Schwamm. Viola Pfeiffe oordeelt positief over de Sidepull-versie van Contour: “Als ik zonder bit rijd, moet ik met de hand meer impulsmatig inwerken. Blokkeer ik de teugel, dan zet Cara zich in de galop vast.” Ook de visuele indruk is goed: de bitloze optoming werkt goed en kan door beginners gebruikt worden, vooral omdat je met vier teugels kunt rijden met het bit erbij. “Dan kun je in het begin de teugels van het bit rustig over de hals laten hangen en testen hoe het paard op de bitloze variatie reageert,” vindt Viola Pfeiffe. Ook bij het tweede testhoofdstel, de Starbridle, is de reactie positief: “Zodra ik de teugels aanneem, zoekt Cara de aanleuning. Ik hoef de teugels alleen maar vast te houden”, zegt Viola Pfeiffe. Het lijkt alsof de merrie onder het rijden sensibeler op de buitenteugel reageert. Cara toont op de volte meer oprichting en galoppeert minder scheef over de middenlijn. Maar: “Deze optoming mag de eerste keer alleen onder toezicht en instructie gebruikt worden”, zegt Schwamm. De scharen van deze optoming werken net ze scherp als de mechanische hackamore en behoort daarom alleen in handen van een zeer ervaren ruiter. Hoewel de merrie de ruiterhulpen via de Sidepull goed aanneemt, reageert het paard fijner op de StarBridle. De stelling en buiging laten zich daarmee makkelijker voor elkaar krijgen dan met de Sidepull. Bitloos rijden met het spakenwieltje Al in 2006 testte CAVALLO een bitloze optoming, namelijk het “LG-Zaum”. Deze werd door Monika Lehmenkühler in 2004 op de markt gebracht, toen nog onder de naam van “Glücksrad”. Deze optoming heeft twee metalen wieltjes met spaken, met een neusriem en een kinketting. Al naar gelang je de teugels vastgespt aan de wieltjes, draaien de wieltjes, waardoor een lichte hefboom (hevel) ontstaat. Daardoor werken ze in op de bakstukken en op de nek. Meer teugeldruk kan dit effect versterken. CAVALLO liet in november 2006 drie paardentrainers deze optoming testen. Die test viel erg verschillend uit. Een amazone ondervond juist geen nageeflijkheid en miste de eenzijdige inwerking, maar een andere ruiter vond het juist een goed alternatief voor de trens. Haar merrie liep op de LG optoming beter in balans dan met een bit. De derde testruiter vond de inwerking te scherp. Bij haar voldeed deze optoming niet bij paarden met aanleuningsproblemen.
Hoe goed lukken de zijgangen? CAVALLO-redactrice Cathrin Flösser test of je met een bitloze optoming net zo fijn zijgangen kunt doen als met een watertrens. Cathrin heeft een 21-jarige merrie, een grote Duitse Reitpony. Ze kiest als eerste optoming de Starbridle. Deze optoming bestaat uit een neusriem met twee halfronde metalen zijdelen, die doen denken aan Romaanse vensterbogen. De inwerking gebeurt met een hefboomwerking op de neus, kin en nek. Voor het tot rijden komt, duikt het eerste probleem al op: de maat. Dat probleem kent de amazone. Pandora kan normaal een hoofdstel in de maat full aan, maar dan wel op de kortste gaatjes, want een pony- of cobmaat valt altijd te klein uit. Maar omdat de Starbridle hoger moet zitten dan een bit, neemt de testruiter toch haar toevlucht tot een pony-optoming. Die past in het allerlaatste gaatje. Wat niet aangepast kant worden is de kinketting. Het liefst wilde de ruiter deze niet gebruiken, omdat er ook een leren kinriem mogelijk is als extra levering.
Maar nu is er alleen maar die kinketting die op z’n aller kortst nog 5 cm te lang is. “Omdat de kinketting aan een kant vast zit geklonken, zou je die met een tang moeten doorknippen”, zegt Cathrin Flösser. Maar de neusriem laat zich daarentegen weer prima op Pandora’s neus vergespen. De teugel kan de ruiter of zonder hefboomwerking aangespen of met een lichte dan wel iets zwaardere hef aanpassen. De ruiter kiest voor de middenweg, de lichte hef. Pandora kent alleen de hackamore met de korte scharen als bitloze optoming. De StarBridle werkt precies zo in op de nek, neus en kin. Juist omdat de hefboomwerking sterk inwerkt, horen dergelijke optomingen alleen thuis in fijn afgestelde ruiterhanden. “Je moet er net zo mee omgaan als met een schaarbit,” stelt instructrice Katharina Schwamm. Pandora werkt met een tevreden uitdrukking. De onderlip en mond zijn ontspannen en de merrie zoekt de aanleuning van de ruiterhand. Ze legt haar hals uit. Voor het losrijden rijdt Cahtrin allerlei figuren in stap, draf en galop. “Het functioneert net zo goed als met een bit,” zegt ze. Maar lastiger wordt met bij de zijgangen, want dan komen de problemen van de combinatie naar boven. Bij het wijken was de stelling nog helemaal goed, maar bij het schouderbinnenwaarts en travers is de stelling niet meer constant. De merrie heeft problemen met de rechterbuiging. Katharina Schwamm laat met een kleine oefening dit corrigeren: “Rijd afwisselend een paar passen wijkend naar recht en laat dat direct volgen door naar links te wijken.” Dan kan Pandora zich niet aan de hulpen onttrekken als ze over de binnenschouder wil vallen. Even later lukt de travers al beter. Voor een buitenrit is dit hoofdstel zeer geschikt. Alleen die kinketting geeft problemen: het einde van de ketting klappert de hele tijd. Als Pandora haar hoofd schudt, schiet de kinketting helemaal los, zodat de ruiter moet afstijgen om het weer vast te maken. Toch trekt de ruiter een positieve conclusie. “De StarBridle laat precies zien wanneer de ruiter echt correct rijdt en wanneer niet.” Cathrin Flösser zou de StarBridle zonder kinketting, eventueel met kinriem, best kunnen gebruiken om een onafhankelijke zit te trainen. In de zijgangen onttrekt de merrie zich aan de ruiterhulpen. Bitten verdoezelen vaak dergelijke problemen. Met een bitloze optoming komt zoiets wel naar voren. Het tweede hoofdstel dat Pandora aan krijgt is de Bitless Bridle. De keelriemen van deze bitloze optoming lopen gekruist onder de kaak en daaraan zijn de teugels vastgemaakt. Deze optoming werkt in op de neusbrug, maar ook op de nek en bakken (wangen) van het paard. De Originele Bitless Bridle komt van professor Robert Cook uit Amerika. Voor deze test gebruiken we de “Walnut” van Barefoot. Nu heeft de amazone geen probleem met de grootte Cob, want het past precies. Met de Bitless Bridle heeft Cathrin Flösser meer gewicht in haar handen, maar verder kan ze alle oefeningen rijden als met een bit. Omdat de Bitless Bridle meer inwerkt op de bakken van het paard, zijn de zijgangen ook makkelijker te rijden dan met de StarBridle. Het werkt net zo als een trensbit. De lichte druk op de nek komt bij het aangalopperen al goed uit. Pandora valt met een bit op de rechterhand die minder goed is, makkelijk terug. Vanwege haar diep uit de borst komende hals heeft de merrie moeite om de aanleuning te behouden. Met de Bitless Bridle blijft ze in het aanspringen in galop constant aan de teugel. Als de merrie teveel druk neemt op de teugels, adviseert Katharina Schwamm om niet met een voortdurend contact te rijden. “Werk steeds impulsmatig in,” zegt ze. Dat moet gebeuren door steeds even te knijpen met de vingers. Dat lukt de ruiter niet. Pandora valt uit elkaar. “Anatomisch gezien loopt het paard nog steeds correct, maar niet meer in aanleuning,” geeft de instructrice als commentaar. Aan
doorzitten in draf en galop valt nu niet meer te denken en ook de zijgangen lukken niet meer met een los teugelcontact. “Voor dressuurrijden helpt me deze optoming niet verder,” zegt de ruiter. Haar conclusie: met teugelcontact heeft ze bij de Bitless Bridle meer gewicht in haar hand als anders. Met een los contact lukken de dressuuroefeningen niet meer. “Met deze optoming zou ik goed buiten kunne rijden, omdat ik dan altijd met een losse teugel rijd,” zegt Cahtrin. Omdat Pandora buiten een betrouwbaar paard is, ziet de ruiter deze optoming als zeer paardvriendelijk. Zolang de merrie geen mondproblemen heeft, zal de ruiter verder gewoon op een watertrens rijden met dressuur. “Ik kan met een trens fijner afstellen en ik houd ervan het gevoel te krijgen dat het paard aan het bit komt,” zegt ze. Maar zo nu en dan zal ze de Star Bridle als eigen controle aandoen, of de Bitless Bridle voor een buitenrit. De vrije keuze voor de paardenmond Bij deze test zijn slechts drie bitloze optomingen gebruikt. De ruiter heeft natuurlijk veel meer mogelijkheden als hij zijn paard een tijdje zonder bit wil rijden. Uit het Western rijden kennen we de Hackamore Bosal. Een gesloten neusring (de Bosal), waarbij aan het eind een Mercate (gevlochten teugel) verbonden wordt. Deze Hackamore moet niet verward worden met de mechanische Hackamore. Die heeft aan weerskanten van de neusriem scharen waarmee via een hefboomwerking op de gevoelige paardenneus wordt ingewerkt. De Sidepull is veel zachter en heeft meer weg van een halster. Hierbij wordt op en opzij van de neus gewerkt. De neusriem kan gevlochten zijn uit leer of band. Veel ruiters maken ook gebruik van de klassieke kaptoom. Daarmee valt de zijkanten van het paardenhoofd goed te beïnvloeden. Makkelijker loswerken zonder bit? Vaak valt het Kristina Glaser moeilijk om haar ruin (17 jaar oud) nageeflijk en aan het afkauwen te krijgen. Ook een reden om het eens zonder bit te proberen. Zij kiest de Bitless Bridle vanwege de inwerking op de nek, neus en bakken (wangen). Als tweede optoming kiest ze voor de Sidepull. De ruin Merlin accepteert de Bitless Bridle zonder problemen. Vanaf het eerste begin is hij geconcentreerd. Voor de ruiter is de omschakeling moeilijker. Ze kan de buitenteugel niet zo gebruiken zoals ze dat altijd deed. De keelriemen, waaraan de teugels bevestigd zijn, lopen gekruist onder de kaak. Daardoor werkt de buitenteugel op de binnenzijde van het paardenhoofd in plaats van op de buitenste bitring. Op deze manier wijkt het paardenhoofd voor lichte druk op de wang, in plaats van getrokken worden via de bitring. Toch loopt Merlin al vanaf de eerste pas met de Bitless Bridle als op een trens. Zodra de ruiter de teugels opneemt, buigt hij direct af. Hij laat zich zonder probleem omstellen en buigen. De mond en onderkaak zijn ontspannen. De rondgenaaide leren keelriemen zijn in het begin nogal wat stijf en weinig soepel. Daardoor glijden ze slecht door als de ruiter met de teugel nageeft. Resultaat is dat de teugelhulpen een beetje vertraagd op de paardenneus doorkomen. De keelriemen blijven wat hangen in de ringen aan de neusriem. Toch ondanks deze bezwaren valt het Katharina Schwamm tot haar verbazing op hoe goed de ruin in aanleuning gaat en zelfs zijn hals laat vallen. “Zijn gezichtsuitdrukking, de beweging van de onderkaak en het beetje schuim op zijn lippen laat zien dat hij ontspannen is. Daarbij is hij nu los in de hals en gebruikt hij zijn bovenhalsspieren.” Merlin briest in draf met deze Bitless Bridle sneller en vaker dan met een bit. De instructrice doet de neusriem toch een gaatje hoger dan de ruiter heeft gedaan. “De neus van het paard is nu eenmaal erg gevoelig.
Ook bitloze optomingen moeten precies op de goed plek zitten. Dus niet twee vingers onder het jukbeen, maar drie, soms vier. Hoe hoger hoe lichter de inwerking.” Na het losrijden galoppeert Merlin met het bitloze hoofdstel zelfs prachtig bergopwaarts. Problemen met de Bitless Bridle ontstaan pas bij de draf op de linkerhand. Dat is de minste kant van het paard en de ruiter. De ruin laat zich niet stellen en de ruiter kan de schouder niet goed begrenzen, zodat Merlin naar buiten valt. “Met de normale teugelhulpen kom je nu niet verder zonder trens,” zegt Schwamm. De optoming laat zien dat de ruiter te sterk aan de binnenteugel hangt. Marlin maakt een galopwissel zodra hij de buitenteugel voelt. “Een ideale controle,” zegt Kristina Glaser. “Voor mij is de Bitless Bridle een alternatief voor de trens, waarvan ik zeker zo nu en dan gebruik ga maken.” Met de Sidepull lukt het los maken van het paard niet meer zo goed. Weliswaar loopt de ruin met de Contour-optoming braaf met een uitgelegde hals, maar op de mindere kant van het paard is geen enkele stelling mogelijk. “Dit is net rijden op een halster, maar helpt niet bij het los maken van mijn paard,” zegt Glaser. Dat niet elke bitloze hoofdstel direct goed bij paard en ruiter past, wordt bevestigd door deze testritten. Maar een alternatief voor het bit moet iedere ruiter wel kunnen vinden. CAVALLO, juli 2012.
