Weer In Vorm Jaargang 2014-15 / 4, april 2015. Eindredactie: Chris Dees Volgende editie: sept. 2015; Kopij (tips) naar:
[email protected]
TVG: ook in 2025 de moeite waard?
Interview Chris Dees (CD) – Rien Wattel (RW): CD: Je was 5 jaar voorzitter van TVG-landelijk: wat heeft het jou gebracht en gedaan? RW: Toen ik ging meedoen met de landelijke werkgroep, zaten we met een dubbele, tegenstrijdige beweging: aan de ene kant zagen we het goed lopen en groeien zelfs, aan de andere kant zagen we terugloop, cursusplaatsen verdwenen – dit jaar zelfs 4 a 5! Waaronder de laatste in Noord-Holland buiten Amsterdam, Alkmaar. En Apeldoorn, bakermat van veel nieuwe leervormen in de Protestantse Kerk. Dat ging me erg aan het hart! Zolang ik dominee was in de Protestantse Kerk (dat is nu bijna 40 jaar), ben ik bezig geweest met ‘leren’. Eerst als deputaat Vorming & Toerusting met Bert Wiersinga en Gijs Dingemans in de Achterhoek, later als trainer van ouderlingen en pastorale medewerkers (de VIP-training van Bert Goedhart!). En: jarenlang als docent liturgiek bij de TVG Haarlem. Leuke tijd was dat: de mensen hadden er echt zin in wat te leren, te ontdekken. Ook in mijn gemeentes deed ik altijd wel leerhuizen en groepen. We hebben veel boeken van Dorothée Sölle met een groep gelezen, elk jaar in mei. En alle delen ‘Het verhaal gaat’ van Nico ter Linden. Je proefde echt een soort nieuwsgierigheid. ‘Hoe kan ik in alle veranderingen van de tijd mijn geloof op peil houden? Hoe helpt bijvoorbeeld Sölle daarbij? Of Nico ter Linden?’ Ik heb in mijn theologiestudie bij Jaap Firet een boek gelezen, dat echt een soort ‘gids’ geworden is: Theologie van de vraag, van H.-D. Bastian. Heel kort: hij zegt dat voor het leren, vrágen belangrijker zijn dan antwoorden. Dat is echt door me heen gegaan, al die jaren. Hij laat bijvoorbeeld zien dat in de gelijkenissen van Jezus vaak een vraag het punt van doorbraak is. En denk aan het verhaal van Kaïn. Vragen laten je met nieuwe ogen kijken, ook naar oude vertrouwde zekerheden. En elk antwoord roept na de kortste keren ook weer nieuwe vragen op. Ik vind dat zelf een heel verfrissende manier van geloven: iets doen met de vragen die in je opkomen. Vooral het delen van die vragen. Dus ja, om te zien dat TVG begon terug te lopen… dat vond ik erg jammer. CD: Dus er moest wat veranderen? RW: We hebben die 5 jaar gezocht naar de oorzaken. Ik had echt de hoop dat we wel wat konden bereiken. Want er was ook góed nieuws: de vervolgcursussen en de ‘post-TVG’s bloeien overal welig. Als mensen eenmaal de smaak te pakken hebben, willen ze vaak doorgaan! Vooral samen bezig zijn als gróep willen mensen vasthouden. TVG is ‘een plek waar je open praat over verschillen in geloofsvisies’, zei een deelnemer. Dat is in onze kerk een heel bijzondere combinatie. We kregen heel uiteenlopende antwoorden toen we vroegen: hoe komt die terugloop? Het eerste was: TVG is te onbekend. Dat klopt wel, merkten we. Dus zijn we druk aan de gang gegaan met PR.
We ontdekten dat nieuwe deelnemers vooral komen doordat ze het van een ander horen of elkaar meenemen. Dus hebben we de cursusleiders gestimuleerd: laat oud-cursisten in hun eigen gemeenten ‘ambassadeur’ zijn. Een stukje in het kerkblad, misschien iets vertellen in een kerkdienst, op een bijeenkomst. Maar ook breder: Facebookpagina’s, betere websites. Dat leidde als vanzelf tot de vraag: waar staat deze cursus eigenlijk voor? Drie jaar lang een dagdeel voor een cursus… dan moet je er ook wat aan hebben. Dat leverde pittige gesprekken op. ‘Vorming’ blijkt een te vaag woord te zijn geworden. We veranderden de V eerst in’ verdieping’, maar dat klopte ook niet. En de G van ‘gemeenteleden’ kreeg gezelschap van de G van ‘geïnteresseerden’. Dat was de praktijk: in Goes is het een oecumenische cursus, samen met rooms-katholieken, in Den Haag bijna een soort ‘brede stadscursus spiritualiteit’, en in Groningen kreeg de G helemaal een eigen invulling: ‘Groningen’! Uiteindelijk besloten we van TVG een merknaam te maken, net als KPN en ING. Wat de letters betekenen, is dan niet meer belangrijk. Op de nieuwe folder staat: ‘TVG – Wegwijs in geloof en theologie. Een cursus theologische basisvorming en verdieping’. Dat zegt het voor ons gevoel precies. Maar uiteindelijk merkten we: het zit dieper. Mensen zijn meer uit op beleving dan op ‘weten’. Zelfs Blokker en de Hema willen al ‘beleving’ bieden in plaats van koelkastdozen en rookworst. En leren is tegenwoordig meer op competenties gericht, meer op wat je kúnt als je klaar bent dan op kennis. Je gaat leren wat je wilt kunnen. Dus een cursus van 3 jaar met een vast programma is dan te statisch. Dat zijn maatschappelijke trends, die je niet kunt keren. Plus natuurlijk de nieuwe relatie die veel mensen met de kerk hebben: niet meer zo totaal als vroeger. ‘Light community ’s’ noemen sociologen dat: je hebt op een paar punten voor een bepaalde tijd een band met de kerk. De kerk is een van de vele in je interesse-sfeer. Je kijkt ‘wat heb ik eraan’. Plus natuurlijk de krimp van de kerk. Het is eigenlijk nog knap dat TVG tot voor kort elk jaar zo’n 1000 cursisten per jaar had. Het aantal cursusplaatsen was in 2014 nog steeds hoger dan toen het begon in 1979, rond de 20! Maar nu daalt het wel érg snel…. CD: wat zie je voor je als je denkt aan TVG in 2025? RW: Ik denk dat de variatie tussen de cursusplaatsen veel groter gaat worden. Veel meer afgestemd op de wensen van de deelnemers. En ook op de ‘kleur’ van hun geloven. Er zal dus best een degelijke 3-jarige cursus blijven, vooral voor mensen voor wie systematische kennis een grote rol speelt in hun geloven. Laten we niet vergeten dat in dat deel van de kerk TVG nog steeds vol zit en goed werkt, óók als kadervorming voor kerkenwerk! En nog een leuke ontwikkeling: in landelijke gebieden met veel kleine kernen, waar de plaatselijke kerken weinig aan cursuswerk kunnen bieden, loopt een regionale TVG goed. In Friesland zijn er zelfs vier cursussen, Buitenpost, Drachten, Leeuwarden en Sneek. Dus ik denk: goed kijken wat er in jouw eigen regio speelt. En goed contact zoeken met plaatselijke gemeentes, hen erbij betrekken. En andere cusrsusaanbieders, volksuniversiteiten, buurtcentra, cursussen kunstgeschiedenis. En wat kan er oecumenisch? Je zou als docenten ook veel meer met zulke vragen bezig
moeten zijn, denk ik. De cursusleiding zou daar goed naar moeten kijken en initiatieven nemen. De landelijke kerk ziet leren nu vooral als ‘levenslang leerling zijn’, zoals de discipelen rondliepen met Jezus. Het landelijk toerustingscentrum is bezig daarvoor modellen te ontwikkelen, inclusief e-leren en digitaal contact met mede-leerlingen. Voor TVG is dat te hoog gegrepen. Het is jammer, vind ik, dat er geen beroepskracht meer beschikbaar is voor TVG. De kerk zou best wat trotser mogen zijn op TVG. Ook de classes zien TVG vaak niet staan. Ik vind het echt een unieke ontmoetingsplek in de regio, waar we zuinig op moeten zijn! Misschien dat de ‘post-TVG’s' de plaats van TVG gaan innemen. Dat gebeurt nu al in Hoogeveen. Dat sluit helemaal aan bij de trend van nu: je kiest voor iets korts over 1 thema. CD: tenslotte: zie je de toekomst van TVG ook in een (droom)beeld voor je? RW: Dan denk ik aan een schilderij dat in april in mijn oude kerk, De Ark in Hoofddorp, geëxposeerd is. Het heet ‘De Toekomst’ en is gemaakt door Marion van der Ham. Ze doet mee aan Atelier Jan van Gent, een van de dagprogramma’s van Epilepsiecentrum SEIN in Cruquius. Marion zegt: ‘Dit schilderij laat zien dat er diverse wegen in het leven kunnen zijn’. En dat doet ze in sprekende kleuren. Zo kijk ik ook naar TVG: er is toekomst, als we veelkleurig langs meer dan één weg verder durven gaan. Die rode rand om elke weg is voor mij de kleur van het leren: kleur van de Geest, van spiritualiteit, van inspiratie. En kleur van het vuur dat loskomt als je samen geloofsverhalen gaat delen. Rood, zeggen psychologen, is ook de kleur van plaats maken voor het nieuwe. En dan denk ik weer aan die vragen die ons op nieuwe wegen zetten. Is dat niet ook het verhaal van de kerk? Gesprekspartners genoeg in onze dagen, als we echt náást hen gaan staan! Een prachtig TVG- en kerk-schilderij!
Cursusplaats Sneek
Sneek was ditmaal aan de beurt en ik heb een docentenoverleg mogen bijwonen. Enthousiasme en passie alom. Wat moet het hier een genoegen zijn om met theologie aan de slag te gaan! Er zitten boeiende, inspirerende en kritisch nieuwsgierige geesten tussen. Het zijn overwegend predikanten met bijzondere specialismen. Dr.Emke Jelmer Keulen, docent OT, promoveerde op een proefschrift over het bijbelboek Job en de betekenis ervan voor het nadenken over het ‘probleem van het kwaad’. Dr.A.J. (Hans) Jonker, docent NT, is daarnaast docent godsdienst en sociale wetenschappen bij Fontys Hogeschool Theologie Levensbeschouwing en supervisor. Vanuit zijn studietijd heeft hij veel aandacht voor de literatuur van vroeg jodendom tot vroeg islam, de periode van het opkomend christendom en de sociologie van religieuze groeperingen. Dr.Sytze Ypma promoveerde op het proefschrift ‘Tussen God en gekte’. In 2008 verscheen het essay ‘Geloven als antidepressivum’. Het zou mij niet verwonderen dat deze man o.a. Dogmatiek geeft. De cursusleider Dr.Jan Henk Hamoen heeft zich in de loop der jaren intensief bezig gehouden met de verhouding tussen kunst en religie. In 2010 promoveerde hij op een studie onder de titel ‘Het schip der zotten’,
waarin die verhouding ook centraal stond. In Sneek geeft hij het vak Kerkgeschiedenis, waarbij ook de uitingen van geloof en religie in de kunst een rode lijn vormen. Drs.Gerrie Schievink heeft Godsdienstwetenschappen en Theologie gestudeerd aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zij is als freelance werkzaam binnen en buiten de kerk. Zij geeft Wereldgodsdiensten en Spiritualiteit en in een driejaarlijkse cyclus worden Islam, Boeddhisme en Christelijke Spiritualiteit behandeld. Mw.Hanne Hein-van der Hoek is een Jodin met ‘Friese en Indische wortels’, een christelijke achtergrond en nu een leven dat meer dan 35 jaar in het teken staat van het Jodendom. Zij belicht binnen deze cursus ‘het Jodendom en zijn vele facetten’. Zij is bestuurlijk actief binnen de Joodse geloofsgemeenschap en op dit moment is zij voorzitter van de Progressief Joodse Gemeente Noord Nederland. Cees Glashouwer is predikant van de Grote Kerk in Harlingen. In de afgelopen jaren deed hij in zijn gemeente middels enquêtes onderzoek naar het vrijwilligerswerk, de armoedeproblematiek en de betrokkenheid van 30plussers bij de kerk. Naast zijn reguliere werk is hij o.a. betrokken bij de voedselbank De Helpende Hand en de adviesraad Sociaal Domein Gemeente Harlingen. Voor de TVG is hij docent ‘presentie van de kerk in de samenleving, met name diaconaat’. Helaas moet men afscheid nemen van Jan Romkes van der Wal die na een lange zwerftocht een geestelijk thuis gevonden heeft in de Rooms Katholieke Kerk. Naast vijf en veertig jaar inzet als catecheet en priester werd de pelgrimage naar Santiago de Compostella zijn grote Passie. De ‘Sterreweg’ werd voor hem de metafoor van het Christenleven. De zoektocht naar de zin van het leven, de emoties en ervaringen die het leven tekenen, de beleving van de sacramenten en de diepe zin van de symbolen. Wat zal het lastig worden om zo’n bevlogen docent ‘Liturgie, riten en traditie’ op te volgen? En de cursisten? Ze zijn leergierig, nieuwsgierig, kritisch, geïnteresseerd. Ze luisteren, stellen vragen, verwonderen zich, worden verrast. Wat wil je met zo’n keurkorps aan zoveel theologische ‘pareltjes’!!! Hun leeftijd varieert van rond de 40 tot tegen de 70 jaar en daar tussenin. Ze volgen in het winterseizoen 2 x 10 dinsdagavonden lessen in Bogerman in Sneek: de 20 avonden (10 vòòr de kerst en 10 erna) zijn verdeeld in 4 blokken van 5 weken. In elk blok krijgen ze les in twee verschillende vakken. De avonden zijn van 19.00 tot 22.00 u. met tussendoor een pauze. De cursus bestaat uit een cyclus van drie jaar waarin jaarlijks in september kan worden ingestapt. Naast deze cursusgang is er in januari een Extra aanbod, een Open college, meestal ingeleid door één van hun docenten. Het aanbod voor oud-cursisten is aanschuiven bij de regulier te geven vakken.
De startavond seizoen 2015-2016 cursus Sneek dinsdag 22 september om 20.00 uur locatie: Bogerman, Hemdijk 2, Sneek
Qumran, de Dode Zeerollen en het vroege Jodendom Mladen Popović (Qumran Instituut, www.rug.nl/qumraninstitute) In deze lezing kijken we naar de Dode Zeerollen en het Jodendom in de Grieks-Romeinse tijd (ca. derde eeuw v. Chr.-eerste eeuw n. Chr.). De Dode Zeerollen bieden een unieke inkijk in de veelvormigheid en dynamiek van de Joodse religie en cultuur in een periode waarin belangrijke kenmerken van Jodendom en Christendom werden gevormd. De lezing biedt een algemene inleiding op de achtergrond van de vondst, de teksten, de archeologie van de nederzetting en de betekenis van de Dode Zeerollen. Daarbij zullen ook individuele teksten aan bod komen die het brede scala aan vroeg-Joodse literatuur bestrijken: o.a. Bijbelse teksten, para-
Bijbelse teksten, commentaren, halachische teksten, apocalyptische en wetenschappelijke literatuur, mystieke en messianistische teksten. Voor diegenen die van te voren zich willen inlezen: M. Popović, red., De Dode Zeerollen: Nieuw licht op de schatten van Qumran (Zwolle: WBooks, 2013) F. García Martínez, M. Popović en A. van der Woude, De rollen van de Dode Zee (3de druk; Utrecht: Ten Have, 2013) Van belangstellenden wordt voor deze bijeenkomst een bijdrage van € 5 gevraagd. Een bijzondere ervaring rijker reis ik weer af naar mijn woonplaats Meppel met de gedachte in het achterhoofd: wat is TVG toch een cursus meer dan de moeite waard!
De volgende oud-cursistendag wordt gehouden op zaterdag 14 november 2015.
De cursusleidersdag is gepland op woensdag 10 februari 2016.
