BOU WKUNDIWE G E K B L AADR C H I T E CT UR
ORCAANVAN DF MAATSCHAPPU TOT BEVORDERING DERBOUWKUNST, BONDVAN NEDERLANDSCHE ARCHITECTEN EN HETGENOOTSCHAP ARCHITECTURA ET AMICITIA REDACTIE:IR. A. J. VAN DER STEUR,VOORZITTER,J. F, BERGHOEF,A. EIBINK,J. P. L. HENDRIKS, lR.H. G.J.SCHELLING, T. HAAKMAWAGENAAR. SECRETARTS: J.P. MjERAS. 24 JUL]'t937 REDACTIE-ADRES:WETERINGSCHANS 102.AMSTERDAM
.r. r::
VERKEERSBRUG
OVER
;
**30
:- :
D EN R IJ N T E AR N H EM
NIEUWE VERKEERSBRUGGEN TE ARNHEM,NIJMEGEN,MOERDIJKEN VIANEN. l , - derland word t als Rljn- en M aas - delt a door s nede n d o o r lnenigen riviertak. Elders kunrren riviereh natuurlijke grenzen v o r men tussch en vo lke ren , het Neder lands c hev olk is on d a n k s de groote rivieren, dio zijn grondgebied zoo grillig doorsnijden, 66n volk gebleven met 66n karakter en taal. Het onmiskenbare verschil tusschen Nederlarrd onder elt boven den Moerdijk blijft hierbij slechts een schakeering. Het volk heeJt zich onr die riviermonden gevestigd en ontwikkeld. Het heeJt zijn gebied aan die stroomen te dankeh en aan die stroomen ontnomen. Het heeft de rivieren berrut voor zijn landbouw en handel en het heeft de zoo woest ohtspruitende water-aderen sinds eeuwen volkomen getemd en in zijn macht gekregen en weet hen zelfs aan zijn lan dsverdediging dienstbaar I e maK en. Nederland is een land van groote rivieren, dus ook van bruggen, Wie de reis van Utrecht naar 's-Hertogenbosch of vah Rotterdam naar Lage Zwaluwe maakt, ervaart dit telkens weer met voldoening. Van wanneer het gezegde dateert, doet minder ter z a k e, doch dikwijls ho ort m en, , de Neder lander s z ijn br u g g e n bouwers", Daartegenover staat als schrille vermaning het feit, dat nog gedurende den jongsten strengen winter bij zwaren
ijsgang het wegverkeer tusschen Noord en Zuid vrijwel stilge_ legd moest wordell. En met verbazing herinnerde men zich die uitspraak over ,,bruggenbouwers", toen Rotterclam boven ebrr ttotsch en zeer oorsprolrkelijk bruggenplan clevoorkeur gaf aan het,,sluip door kruip door", I n d e X l X d e e e u w w a r e n h e t d e s p o o r w e g e n , w e l ke d e n b o u w der eerste groote bruggen noodzakelijk maakten. Deze brug_ g e n b o u w b r a c h t o r r b e k e n c l ep r o b l e r n e r rr n e t z i c h m e d e , w e l k_ e niet alleen werden opgelost, doch bovendien glansrijk werden ,,overbrugd", Zoo kon de spoorbrug van Culelnborg, gebouwd in 1868, tientallen van jaren de grootste overspanning in Europa worden genoernd (105 rn). Meer spoorbruggen hebben zich in korten tijd als een haast onmisbare stoffeering varr r i v i e r g e z i c h t e n e e l p l a a t s v e r w o r v e l ) , d i e t e v e r g e l i j ke n i ! m e t die van den molen te Wijk bij Duurstede, of het machtig restant van Loevesteyn bij Maas en Waal. De ontwikkeling van het wegverkeer deed een gemis aan vaste v e r b i n d i n g e n n i j p e n d e r g e v o e l e n , B i n n e n I u t t e l e j a r e n ko n zelfs vatl een achterstanclop dit gebied worden gesproken. Deze achterstand wordt nu gedurende het laatste decennium inge_ h a a l d . B e h a l v e d e v e r b o u w i n g e t r v a n e e n i g e d r a a i b ru g g e n r o n d _ 293
-
orn het eila nd lJse lmon de,t ot hef br ug ( 1 s poor br ug, 2 ve r k e e r s bruggen), werd en ee nige nieuwe br uggen gebouwd o v e r d e groot e riviere n. An de re z ijn in wor ding. M ei den bouw v a n d e overige zal binnen korten tijd een aanvang worden gemaakt. Een viertal dezer nieuwe bruggen geeft hier stoJ voor een radere be scho uwin g. Er heeft zich gedurende de laatste eeuw in de werelcl van bouwkunst en ge ne esku nst e en z elf de v er s c hijns el v oor geda a n . D o o r de rnate loo zeo ntwikke ling v an de wet ens c hap ont s t o n d m e e r dan voorh ee n e en o nd er s c heid t Lt s s c henk uns t en k un d e . Wa s voordie n spra ke van bo Lr wk ut ls ten genees k ur ls t ,t hans i s h e t i n de eerste pla ats b ou wku nde en genees k unde.En als ee n k o e k j e in de thee vergroot zich de wetenschap en steeds wordt weer een gebied afgepaald, dat omvangrijk genoeg is om door eetl specialist te word en o nt gonnen. Door de m ic r os c oop z i e t m e n den pati6nt niet meer, door de boomen het bosch niet, door het koekje de thee niet. Zal het architectenberoep verdwijnen, zooals dat van livreikoetsier, of sloffageroerder verdwijnt? De jonge architect waardeert meer d an zijn ou der e c ollega c le bet eek enis v an h e t i n g e nieurswe rk, nie t alle en uit bouwk undig m aar ook u i t b o u w kunstig oogpunt. En het is dan ook die waardeering, waaruit bovengesteldevraag voortkomti zal de ingenieur den architect verdringen? Een merkwaardige tegenstell;ng tLrsschen loten van eenzelfden stam, Cewis, de groote architecten der wedergeboorte noemdeh zich ingenie u r, do ch d e ing enieur in den t egenwoor digen z in v a n h e t woord is een figuur, die zich als gezegd in de vorige eeuw van het ouderlijke architectenhuis heeft verwijderd. Het onderscheid of de tegenstellirrg is in het kort deze, dat de ingenieur in een gouden eeuw leeft en de architect zijn beroep op welhaast ontmoedigende wijze in belangrijkheid ziet dalen. Daarbij
d e n k i k n i e t a a n d e , , o r l t s i e l l e n d e r e s u l t a t e n " d o o r l r . Br o e se v a n C r o e n o u t e r l o o p s v e r m e l d i n d e a f l e v e r i r r gN o .2 6 va n d e ze n jaargang, doch aan hetgeen door Jan de Meyer ten aanzien van e e n a a n v e r w a n t v a k e e n s i s a a n g e d u i d m e t , , v a kve r r o tti n g ". Er bestaat een wezenlijk verschil tusschen den strikt zakelijken bouwer en den bouwmeesler-podet. Laatstgenoemde benarning wordt niet door eell hedendaagschebouwkunst gerechtvaardigd. Zij steunt op de aanschouwirlg, welke zelfs de Ineest eenzelvige arch;tect heeft van zijn werk, zooals clat in de wereld v o o r h e m l i g t a f g e b a k e n d . D e b o u w k u n s t s l u i me r t, d e b o u w k u n d e w a a k t . E e n o n t w a k e n u i t z u l k e e n s l u i m e r i n g za l ze ke r komerr, doch het hoe en wanneer te bepalen ligt buiteh het mens c h e l i j k k L r n n e h .M e n s c h e l i j k e a r b e i d i n z i j n o n t e l b a r e sch a ke e ringen is ten allen tijde een weerspiegeling varr de schepping, hoe kleirr het facet ook moge zijn, dat zijn persoonlijke wereldaanschoLrwing terugkaatst- Bij derr ingenieur weerklinkt de eeuwige en onverbiddelijke wetnlatigheid der schepping. De architeci streeft er naar door zijn arbeid een vertolker te zijn, hetzij van persoonlijke overpeinzing, hetzij lreer ten dienste vatl de gemeenschap. Niet in de resultaten, doch in dit streven ligt het kenmerk van zijn beroep ter onderscheidingvan dat van den ingenieur, lk vergrijp n]ij hier in verband met een beschouwing over bruggen aah algemeenheden eh stel irrzorrderheidde belangrijkheid v a n d e n c i v i e l - i n g e n i e u r i n d e h e d e n d a a g s ch e sa m e n l e vi n g tegenover die van den architect. lk teeken niet die tegenstelling omdat aah de nieuwe bruggen niet, gelijk een halve eeuw geleden, aan vele spoor- en verkeersbruggen de stadspoort of triomfboog verrees. Bovengeschrevenontboezemingen moesten mij van het hart, omdat ik het een treffend verschijnsel acht, dat een uitgesproken architectenblad zich op deze ingenieursstof werpt.
l - ,n . ,.:
i
VERKEERSBRUG
OVER
lk had er de voorkeur aah gegeven om ook de verschillende f*igrafiedn van de montage aan deze afbeeldirlgen toe te voeg , - een hoogst belangrijke zijde van deze bruggen in haar totstahdkomihg. De omvang van dit artikel laat zulks evenw e l niet t oe. Volgen hier eenige zakelijke bijzonderheden. Voor een uitvoeriger technische beschrijving eh toegelicht door fotogra{iedn van de mohtage eh door tallooze te€keningen, verwijs ik naar
D EN
R IJ N T E AR N H EM
het weekblad ,,de lrrgetrieur" 48ste jaargang, no. 34, bruggen van Arnhem en Nijmegen; 50ste jaargang, hos,30 en 40, montage van de brug te Nijmegen; 50ste jaargang, no. 26, brug bij den Moerdijk; 49ste jaargarlg no, 38, brug te Vianen, aan welke afleveringen onderstaande gegevens zijn ontleehd, en waaruit wij de technische figuren overnamen. Over de brug in Arnhem heeft in het B.W.A. een uitvoerige beschrijving gestaan in No. 40, jaargang 1933,
BRUG TE ARNHEM,
De totale lengte van de brug tusschen de landhoofden bedraagt 600 mr te weten een betonviaduct van 120 m lengte tusschen lvlarktstraat en de Rljnkade aan de Noordzijde, een viaduct over het winterbed van de rivier aan de Zuidzijde ter lengte van 6 X 42 m eh daadusschen drie overspanningen van 50, 12O en 42 r11over twee in het zomerbed der rivier staahde pijlors. De overspanhihgerl geschieden door doorgaande plaatijzeren liggers, in het winterbed doorgaahde over zeven steunpunten,
in het zomerbad over vier, terwijl de betonligger over het noordelijke viaduct doorgaat over zes steunpunten, hTet een aparte overspanhing van de Marktstraat. De middenoverspann ing wordt verstijfd door een staafboog. De doorgaande liggers steken ongeveer 90 cm boven het brugdek uit en vorften de afscheiding tusscheh den rijweg (vah '12 m breedte) en de voet- en rUwielpaden (ter breedte van 4 m), links en rechrs.
VERKEERSBRU G
B rug
OVER
t e Nijme ge n.
Totale lengte zonder landhoofd-viaducten 604.10 m' onderverdeeld ih 5 twee-scharnierbogen, achtereenvolgensvan 72 m, 95 m, 244.10 m, 95 m eh 72 m. De pijl vah deh hoofdboog is 41.75 m, die van de 95 m overspanning 10.72 m en die van de 72 m overspanning 9 m. 296
D E W AAL T E N IJ M EG EN
De scharnieren der bogeh liggen 0.55 cm bovoll den hoogsten waterstahd. De groote horizohtale krachten, welke de bogen op den ohderbouw overbrengen, gepaard met de groote afmeiingen der bogen, hebben het noodig gemaakt, bij deze brug, bijzondere aandacht te schenken aan de fundeerihgeh. Door het Bruggehbureau werdelr uitgebreide proeven genomen
VERKEERSBRUG
OVER
o m uit t e ma ke n welk sys t eem de v oor k eur v er diende. D e u i t komsten hadden tot gevolg dat aan Franki-palen de voorkeur werd gegeven, doch bij de bestedihg werden de aannemers vrij gelateh in het te kiezen paalsysteem. Het werk werd opgedra, gen aan een aanneemffaatschappij, die het werk zou uitvoeren met toepassit'lgvan gewohe palen vah gewapend beton. Alleen het noordelijk landhoofd werd volgens dit systeem uitgevoerd,
D E W AAL
T E N IJ M EG EN
N a v e l e m o e i l i j k h e d e nw e r d e n b i j h e t Z u i d e l i j k t a n d h o o fd Fr a h ki palen toegepast. Hartafstand tusschen de boogbaiken in de kleine overspanningen 11,88 m, in de hoofdoverspanning 14.28 m. Totale breedte 21 rn. Breedte rijweg 12 m. 2 voet- en rijwielpaderrter breedte vatl 4 m. 297
( TO EI ( S
D 7\
/-t ")<.
VERKEERSBRUG
B rug
OVER
H ET H O LLAN O SC H
te Mo erd ;jk,
Totale lengie 1018 m en verdeeld in tien vakwerkbruggen vall 100 m. Hartafstand der hoofdliggers 12.80 m; zijdehoogte o e r vakwerkliggers 1 2.5 0 In. Totale breedte 18.60 m. Breedte rijweg ll m.
D IEP
BIJ M O ER D IJ K
2 voet- er'rrijwielpaden van 2.50 m breedte. Het ruitvakwerk, dat hier voor de hoofdliggers is gekozen, kan bij de berekerling Diet op de gewone wijze vatl een vakwerk beschouwd worden, waarbij voor de bdrekening der primaire staafkrachten wordt uitgegaan van wrijvingslooze scharnieren in de knooppunten, Het ruitvakwerk in dezerl vorm blijkt dan niet stabiel te zijn. Het rroet dan ook beschouwd worden zonder scharnieren als een meervoudig statisch onbepaald raamwerk. 299
t
VERKEERSBRU G
Brug
te
O VER
ViarTen .
De in het Rijkswegerrplan opgehomen hoofdverbindirrg in het midderr des lands wordt bewesten Vianen met een vaste brug over de Lek gevoerd, Zie de situatie. Totale lengte 505"82m, onderverdeeld in een doorgaande plaatijzereh ligger op 5 steunpunten (4 X 42.60 m), een hoofdover300
D E LEK.BIJ
VIAN EN
spanning over het zomerbed uitgevoerd als boogbrug met trekband, 160.10 rn en een tweede brug op 5 steunpunten, geheel als boveh, De pijl van den cirkelvormigen boog is 28,80 m. Hartafstand der liggers ruim 17-20 m in de groote overspahning; uiterwaardbruggen 9.78 m. Totale breedte wesdek 16 m,
VERKEERSBRU G
O VER
Breedte rijweg 11 m. 2 voet- en rijwielpaderr van 2.50 m, De brug is geheel symmetrisch, zoodat alle aandacht gevestigd wordt op de hoofdoverspanning, Voor deze hoo{doverspanhing is gekozen een stalen boogbrug met trekband, waarvatl de boogbalkorr riolwarrdig zijn. De zijoverspanningen worden aan
D E LEK B]J VIAN EN
elke zijde gevormd door volwandige stalen balkbruggen, doorgaande over 5 steunpunten. Do 3.40 m hooge enkelwandige hoofdliggers van die zijoverspanningen liggen op 9.78 m hart op hart uit elkaar, zoodat daarbuiten het 16 m breede brugdek aan weerszijden 3.11 nr op consoles overspringt. De hoofdliggers van de middenoverspanning liggen aan de buitenzijde vatl het dek.
301
VERKEERS B R U G OV E R D E LE K B IJ V IA N E N
Varr de brug in Arnhem wordt de aantrekkelijke vorm beheerscht door de toepassing van den doorgaanden ligger. Dit geldt zoowel voor de overbrugging van het wihterbed aan de zuidzijde, als voor de eigenlijke rivieroverbruggihg. De constructie verkrijgt hierdoor voor het oog iets veerkrachtigs. De aandacht wordt er door gevestigd op den verkeersweg. Men ziei hier het hiets ontziende snelverkaer evenals een sheltrein de rivier kruiseh zonder zelfs aandacht aair haar oevers te schenkeh. Slechts over de groote spanning in den middehligger komt, ondanks de groote afmetitlgen, toch op bescheidenwijze de boog te hulp. Doordat ook in den middenligger de voet- en rijwielpaden naar buiteh zijn gebouwd, blijft deze boog een tegemoetkoming, hij bepaalt nauwelijks den vorm van Arhhems brug en is daarom haast niet vermeldenswaard, Het is opmerkelijk; dat deze boog, in tegenstelling met de oudere spoorbruggen rondom Arnhem, zoo weihig opvalt in het landschap. Het eehige wat aan deze'overbrugging niet geslaagd kan worden gehoemd, doch dit maakt slechts een ohderdeel uit, is de .veel te grove en bovendien leelijke vorm van de lichtmasten. De brug te Nijmegen is door haar buitengewooll groote afmetingen veel ind ru kwek kehder. Zij overtreft in dieh zin niet alleen 302
verre de brug te Arhhem, doch kan stellig als de meest ontzag_ wekkende onder alle hieuwe oeververbindingeh worden gewaarmerkt. De vorm is, vooral wat de kleine overspanningen betreft, eeh verbeterde uitgave van de verkeersbrug bij Kater_ veer over den tJsel. lh tegehstellihg met de brug te Arnhem is het hier de constructieve vorm vah de kleirre en groote over_ spanningen, gevestigd op haar steunpunten, welke het aanzien beheerscht. De verkeersweg blijft hier slechts wegdek, waarbij de shelle automobiel den wandelaar in beteekenis niet overtreft. Het is een brug in den ouderwetschen zin, doch een brug, die machtig boven het Betuwsche landschap trooht. Hoe groot ook haar afmetingen zijn, zij verstoreh geenszins het fijvlbesneden profiel en den aahblik van de oude stad Nijmegen, welke iuist aan een opeehstapeling van kleinighedeh hun bekoring danken.. Dit elkandei verdragen van stedebouwkundige uitersten vindt zijh oorzaak in de zich tusschen beide bevindende boombeplanting rond het voormalige Valkho{; den berg vah loof, welke eeh herinnering overlevert aan den waardigen keizerszetel. Zonder het als een gebrek ts willen aanmorken, wil ik toch de opmerking maken, dat de totale aanblik van de brug niet tee-
kenend Ho llan dsch is. M en k an z ic h dit bouwwer k ev e n g o e d i n Londen of Parijs of Japan voorstellen. Maar ontegenzeggelijk is het een monumentaal meesterstuk, waarop nret gerechtvaardigden trots gewezen mag worden. Menig buitenlander, die per trein ov e r Nijmeg en he t land binnenk or nt , z al door h e t b r u g s ilhouet op wa ard ige wijz e v er welk om d wor den. Het is niet onaardig hier hog eens de zeer wetenswaardige wijze varl monteeren der hoofdoverspanning in het geheugen te roepen. A ls mo nta ge bru g ko n de ev eneensin uit v oer ing z ij n d e v a k werkbrug over de Oude Maas bij Dordrecht worden gebruikt, Met deze werkwijze, welke aan een zeer toevalligen samenloop was te danken, kor, een aanzienlijke kostenbesparing worderr v erkregen , aa ng ezien de bouw v an een geheel r r ieuwe h u l p b r u g 'thans achterwego korr worden gelaten. De brug voor Dordrecht werd op eeh van de oevers gebouwd, daanra op de tijdelijke hulppijlers gevijzeld, na in het midden van de rivier gevaren te zijn. Onr de Dordrechtsche vakwerkliggers voor dit doel pasklaar te makeh, werden eenige tijdelijke voorzieningen irr hun samenstelling aangebracht, Hierbij werden o.a,, ter ontlasting v an de ve lde n van d ie br ug, t us s c hen de k nooppunt e n i n d e n bovenrand, langsdragers bestemd voor de brug te Moerdijk gebezigd. In aanmerking genomen, dat het scheepvaartverkeer tijdens _.le montage onder de groote overspanning werd doorgeleid, kan et plan voor het samenstellen van de Nijmeegsche brug op zlch zelf reeds een ontzagwekkend ingenieurswerk worden genoemd. Als een reuzen ciuimstok lijkt de stalen kilometer bij den Moerdijk den afstahd tusscheh Holland en Brabant te meten, zonder acht te slaan op het weidsche water. Zeker, ook deze brug overweldigt- Doch zakelijk in den ijselijken zin van het woord ligt zij daar toevallig over een trotsche rivier, evenzeer pasklaar voor een po lde r o f e en ra ngeer t er r ein. Het is dom weg b r u g p e r strekkehden meter eh hier is 1000 meter ihgeslagen. De oude spoorbrug, die rnet haar bogen tenminste nog adem haalt om deu overkant te halen, was 1400 meter lang. Bij de verkeersbrug is het rroordelljk landhoofd als een darn, 4OOmeter lang, in de rivier geschoven. Hierdoor ligt de oude ,,veertienboog" naast de nieuwe brug, met vier bogen t€ veel voor gek. Het is wellicht juister off deze overbruggir'rg met het oog van den passeerenden autorijder te bekijkelr. Dan wordt het een horizont ale liftkoker, di e door z ijn luc h gen m oder ne n v o n . n het oog vrij spe l laa t vo or een blik op de r iv ier en dan s t u i t d i t gevaarte geheel aan bij de strakke oevers en de iepenlanen. elke voor d e Zuid ho llah ds c he eilanden z oo k ar ak t er is t i e k z i i n , H olla nd sch lan dsc hap, dijk en, lane|l, wilget r , s lot e n , m e t -traken .hier daar een sobere kerktoren aan den gezichtseit.rder.Hier js geen stad of heuvelrug en zoo bezien is het zelfs een gelukkige gedachte geweest, om de oveibruggirrg van het Hollandsch Diep zoo zakelijk mogelijk van vorm te doen zijn. D e brug te Via tretr no em ik m et opz et het laat s t . Zij s p a n t o t r herro€pelijk d e kroo n, AIle goede eigens c happenin de v o o r a {gaande drie bruggen zijrr hier vereenigd. Zie, daar bestaat toch meer dan 66h ohderscheidtusschen archi-
LIGGIN G V A N D E N N IE U WE N V E R K E E R S WE G OV E R D E LE K B IJ V IA N E N
tect en ingenieur. Van een |1ieuw huisje, al is het nog zooln lor, weet ieder voorbijganger, die bij zijn tijd niet wil achterbtijven, den naarrr van den architect te vertellen. Van de brug in Vianen, die toch eerr stuk Xxste-eeuwsche bouwkunst is, al moge zij niet bewust als zoodanig geschapen zijn, is de ontwerper onbekend. Laat alle bewoners van Vreeswijk en Vianen in rustig e n t r e d ( u i t d e n p a s ) d e b r u g h e e n e n t e r u g b e w a l td e l e n , vraag hun op kalmeerenden toolt r'taarden naatr van deh ol.tt_ werper, en als er twee zijn, die U het antwoord kullnen geven, zijtl het net de burgemeestels. Warrtreer nren de brug valr verre over den verkeersweg naclert, doet haar rijzige slar,ke constructie denken aan de parijsche triomfpoort. Dichterbij kor'ne,id c,ntvouwt zich de perspectief, tot men zich plotseling onder de steeds hooger huivenclestalen regenbogen bevindt. De tijd, waarin zoo'n grootsch gedacht bouwwerk tot stand komt, tnoet, trots de maatschappelijke ilrzinking, groot zijn. Kinds-kirrclerenzollen dit eerst recht kunnen zjen aan dit adellijk bouwwerk" Een land, dat zoo'r1kunstwerk tot uitvoering brengt, kan meer, omdat een landi dat in benarde omstandigheden het vertrouwen in de toekorrrst irr zulk een daadwerkelijketl vorm weet te verwezenlijken, reeds op weg is die toekomst voor zich te verovcren.
Th. .H A A K MAWAO ENAAR.
BOEKBESPREKING 'N A A R
W ARME R
WONIN GE N,
Doo.
Koeh
Lihper g,
Uitgave:
H otk em a
D e s c h r i v e r d e e l t i h h e t e e rste pr nt vah zijn ,,pr osr am " hede, dat ,,het o n t s t a a n v a h n i e u we b o u w h a ter ialen en de toepassing vah nieuwe bouw s y s t e t r e n v e re i sch t, d a t me h meer dan vr oeger aahdacht zat qaan s c henk eh aa n e e n d o e l tr€ ffe n d e wa rh te -isotatie van g€bouwen". Hi er kent i n z i j n 4e p u n t , d a t d e wa rmte ,i so l e e r ende eigenschapp€n van tfadir ioneete bouw . s a m e n s t e l l i n g e n i n 't a l q e me eh uit pr aktische er var ihg b€kend zi j n, doc h
v oof de ni euw e c ohs t.uc ti es di eht m en de ei s c hen nog ha t e g a a h v o t g e n s w etehs c happel i j k onder z oek . Aanqez i en m et de r r adi ti one e t e b o u w s a me n _ s tel l i ngeh m i ts goed v er z o.gd, m aar dat getdt v oor d e h i e u w e € v e n behoor l i j k w ar m e w oni hqen k unneh qehaak t w of d e n , i s d e t i t e t s oed v an di t boek w er k i n z oov €r onv otl edi g, w aar het hi er g a a t o m w a rme r w oni ngen, s am enges tel d ui t ni es w e bouw m ater i atan, w aar v a h d e w a . mt e i s ol eer ehde ei qens c happen nog ni et of ni ei v otdoende bek en d z i j n . E n e i s e n _ l i j k gaat het i n het boek ook hi etteens w oD i n q e n , ma a r o v e f
303
