30 jaar. STABU ondersteunt vernieuwingsakkoord Bouw met PIM. make-over 4. Wereldwijde. Nederlands initiatief 8. STABU Statements

oktober 2006

WILLY BRAnDTLAAn 81 | 6716 RJ EDE (GLD.) | TEL. (0318) 63 30 26 | FAX (0318) 63 59 57 | E-MAIL: [email protected] | WEBSITE: WWW.STABU.oRG

STABU ondersteunt vernieuwingsakkoord Bouw met PIM De Regieraad Bouw is in 2004 in het leven geroepen door de Minister van Economische Zaken, Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer en Verkeer en Waterstaat. De opdracht

Schilderwerk ondergaat totale make-over

4

Wereldwijde draagkracht voor Nederlands initiatief

8

30 jaar STABU

Statements

12

aan de Regieraad luidt; breng de noodzakelijke vernieuwingen in de bouw op gang, normaliseer de verhoudingen en herstel het onderlinge vertrouwen. Met als uiteindelijk doel het bewerkstelligen van een cultuuromslag naar een transparante, innovatieve en marktgerichte bouwsector. om invulling te geven aan deze opdracht, heeft de Regieraad het ‘Vernieuwingsoffensief Bouw’ gelanceerd. Hierin zijn alle doelstellingen en actielijnen vastgelegd. Per jaar selecteert de Regieraad daaruit een prioriteitenprogramma. Eind dit jaar zal de Regieraad verantwoording afleggen over het bereikte resultaat en zal Hans Blankert de voorzittersrol overnemen van Jan Hovers.

Rol STABU De Regieraad Bouw heeft vernieuwingsakkoorden afgesloten met de BnA, Bouwend nederland, College bouw zorginstellingen, nVTB, onRI, Uneto-VnI, Unie van Waterschappen en de VnG. Bijna al deze organisaties zijn ook in het bestuur van de Stichting STABU vertegenwoordigd. Gezien de belangrijke rol die de Stichting STABU speelt bij het realiseren van haar doelstelling ‘bouwbreed informatiesysteem’ en de directe relatie met de doelstellingen van de Regieraad Bouw verwacht de markt een duidelijke en actieve rol van STABU bij de realisering van deze doelstellingen.

Korte termijn Belangrijke speerpunten in deze doelstellingen zijn integraal ontwerpen (met als insteek de verbetering van de kwaliteit van product en proces) en betere aanbesteding in de bouw. Als voorwaarde voor integraal ontwerpen moet de digitale informatie-uitwisseling tussen de partijen in de bouw worden

Het feestelijk ondertekenen van de samenwerkingsovereenkomst BricsCad en STABU. Zittend v.l.n.r. E. De keyser (directeur BricsCad nV), ir. M.L.A.M. van Hezik (directeur STABU), J.A.M. Altenburg (voorzitter STABU, namens VRoM). Staand v.l.n.r. ir. W.J. Scheele (namens VnG), M. Van Den Bergh (BricsCad), ir. G. koers (namens nVTB), mr. J.H. Wamsteker (namens DVD), ir. ing. R.W.G. de Reus (namens UnETo-VnI), ing. C. Smit (namens UnETo-VnI), ir. J.W. Willems (namens onRI), G.C.M. van de Goot (projectleider, STABU).

bevorderd. Dit geeft extra druk op de verdere ontwikkeling van standaardisatie van informatiesystemen en afsprakenstelsels en ook op de ontwikkeling van standaarden op het vlak van rechtsverhouding en proceskwaliteit. Professioneel opdrachtgeverschap, professioneel ondernemerschap, maatschappelijk verantwoord ondernemen, klantgerichtheid, gedragscode, aanbestedingswet- en regelgeving, bouwregelgeving en opleidingen zijn de kernwoorden van alle veranderingen die gerealiseerd moeten worden. Hier ligt de uitdaging voor STABU en het antwoord op deze uitdaging wordt verwerkt

in een totaal nieuw product PIM; het Project Informatie Management systeem. PIM zal als primeur op de komende Internationale Bouwbeurs te Utrecht (5 t/m 10 februari 2007) getoond worden en beschikbaar zijn voor de bouwmarkt.

PIM Door een intensieve samenwerking met het softwarebedrijf Bricscad n.V. wordt het mogelijk om via Internet (met alle noodzakelijke beveiligingen) alle projectgegevens vast te leggen. Deze informatievastlegging loopt vanaf het begin van een project alle stappen vervolg pag. 2

STABU bulletin | 1

vervolg van pag. 1

door en STABU levert daarbij zoveel mogelijk gestandaardiseerde documenten aan die gebruikt kunnen worden. De projectbeheerder bepaalt per project wie toegang heeft tot welke informatie en of deze toegang alleen lezen of ook bewerken van informatie betreft. Alle correspondentie over het project kan digitaal verlopen inclusief de vastlegging van afspraken, update van gegevens enz. Agenda-afstemming, waarschuwingen voor overschrijding van termijnen e.d. zitten ook in PIM. STABU heeft speciaal een koppeling gebouwd tussen de vernieuwde Elementenmethode en de bestaande STABU-systematiek waardoor het beter mogelijk wordt om de informatie ‘element of bouwdeelgericht’ op te bouwen via het voorlopige ontwerp (Vo); het definitieve ontwerp (Do) naar het bestek. nieuwe contractvormen zoals de UAVgc, maar ook bestaande als de AVA en ALIB worden naast de UAV toepasbaar in combinatie met de STABU-systematiek. Systematisch beheer en onderhoud wordt in PIM ingebouwd door een koppeling tussen de Elementenmethode en de nieuwe norm voor systematisch onderhoud (nEn 2767 deel 2 conditiemeting voor bouw- en installatiedelen, gebrekenlijsten). ook zullen prestatiegerichte beschrijvingsmogelijkheden in PIM worden opgenomen 1 |2Stabu | STABU bulletin bulletin

zodat niet alles door de opdrachtgever of zijn architect en adviseurs in detail uitgewerkt behoeft te worden. Uitvoerders krijgen hierdoor meer innovatieve kansen. Elementgerichte bestekken kunnen naadloos aansluiten op de bestaande calculatieprogrammatuur zodat offertes veel sneller (minder kosten) en betrouwbaarder kunnen worden opgesteld. overleg met de betrokken systeemhuizen vindt hierover al plaats.

Vertrek Rissa Cremers

Langere termijn Zoals bekend streeft STABU al een langere periode naar de volle-

dige integratie van de digitale informatie-uitwisseling in de bouwnijverheid (BIM). Als hoofdvoorwaarde voor deze uitwisseling is de eenduidige definitie van alle objecten in de bouw noodzakelijk. STABU heeft in de ontwikkeling hierin (het LexiCon) al ruim 1,5 miljoen euro geïnvesteerd waarbij de afgelopen twee jaar door deelname in PAIS extra financiële steun van PSIBouw is verkregen. Het PAIS samenwerkingsverband moet ervoor zorgen dat de objectendefinities van het LexiCon afgestemd worden met de artikelclassificatie van Uneto-VnI (ETIM) en de objectendefinities die CRoW voor de weg- en waterbouw voorbereidt. Deze gezamenlijke definities kunnen dan weer in de andere protocollen van VISI, CoInS en GS1 worden gebruikt. De ontwikkeling van deze, in eerste instantie voor nederland bedachte, standaard verloopt nu ook internationaal. Door een integratie met de ‘andere’ standaard van noorwegen (BARBi) komt er een internationaal framework ter beschikking voor alle andere landen die ook een standaard voor objectdefinities willen. Momenteel worden met verschillende landen hierover afspraken gemaakt. Hierdoor kunnen we gezamenlijk de ontwikkeling en toepassing van deze definities in de IFC’s (wereldwijde standaard voor de uitwisseling tussen CAD-systemen) realiseren.

na een dienstverband van bijna vijf jaar heeft STABU afscheid genomen van mevrouw mr. R.C.J. (Rissa) Cremers. Haar hoofdtaak was het secretariaat van de Projectgroep 01 Administratieve Bepalingen, verantwoordelijk voor het contractuele deel van de STABU-systematiek. Daarnaast is zij verantwoordelijk voor het project VISI in de B&U en de UAVgc in de B&U. Beide projecten zijn recent afgerond. Per 1 oktober is zij werkzaam bij Tauw te Deventer, als adviseur op de afdeling Juridisch & Financieel advies, Aanbesteding en Bouw, waar zij haar ambities kan nastreven bij een groter bedrijf. Haar laatste bijdrage aan de rubriek ‘onder Ede’ is te lezen op bladzijde 18.

Van de redactie

6

Vraag het Stabu

14

In kort bestek

18

Onder ede

Het zal u niet zijn ontgaan: het STABU-bulletin heeft een ware gedaanteverwisseling ondergaan. Hand in hand met de website werd het tijd om het huisorgaan van STABU een modernere uitstraling te geven, tenslotte was het STABU-bulletin sinds de eerste editie in 1986 nog nauwelijks aangepast.

Hoewel in een nieuw jasje gestoken, streven wij er als vanouds naar om u te informeren over producten en diensten van STABU maar ook over besteksgerelateerde (wereldwijde) ontwikkelingen.

20 Uit de praktijk

ondertussen zijn wij zeer benieuwd wat u van het gerestylede bulletin vindt en wat uw mening is over de inhoud van de artikelen. ook horen we graag uw ideeën voor komende edities! Stuur uw e-mail aan de redactie: [email protected].

inhoud oktober 1 2 4 7 8 8 9 10 12 22 22 22 23 23 24 24

STABU ondersteunt vernieuwsakkoord Bouw met PIM Vertrek Rissa Cremers Schilderwerk ondergaat totale make-over Fabrikantentrainingen Wereldwijde draagkracht voor nederlands initiatief Stilte voor de Storm ICIS Delegates Assembly 2006 STABU Cursusaanbod 30 jaar Stichting STABU STABU-gebruikersdagen In Memoriam Stabum@il Cursusdag UAVgc in de B&U van start STABU lanceert nieuwe website Colofon Prijsoverzicht STABU-producten

adverteerders index 2 23

DUnCAn Automatisering BV kubus informatiesystemen BV STABUStabu bulletin bulletin |3 |1

Met de eerste STABU-uitgave van 2007 wordt het hoofdstuk Schilderwerk niet voorzien van een nieuw jasje maar in een volledig nieuwe outfit gestoken. Het kiezen van het juiste verfsysteem is hierdoor helder en eenvoudig geworden.

Schilderwerk ondergaat totale make-over STABU is bezig om het hoofdstuk Schilderwerk (46) volledig te herzien èn de kunststof vloerafwerkingen in hoofdstuk Dekvloeren en vloersystemen (42) te vernieuwen. Alle bestaande kortteksten en bijbehorende werkbeschrijvingen zullen met de uitgave 2007-1 volledig worden vervangen.

De wijzigingen in Schilderwerk bieden de bestekschrijver bovendien de mogelijkheid om afzonderlijke bestekposten te vervaardigen. Dit is handig wanneer bij houten en metalen bouwdelen het grondverfsysteem in de fabriek en het afwerksysteem op de bouwplaats wordt verlangd. De systeemopbouw van de verflagen kan separaat worden gekozen.

Nieuwe rubrieken bij dekkend verfsysteem: Voor de ingrijpende wijzigingen waren diverse redenen. Zo heeft de nieuwe EG-richtlijn (2004/42/EG) de nodige consequenties voor de beperking van emissies van vluchtige organische stoffen en gevolgen van het gebruik van organische oplosmiddelen in bepaalde verven en vernissen (zie kader). Tevens zijn lang gekoesterde wensen meegenomen vanuit de branche, afgestemd op nieuwe toepassingen en ontwikkelingen alsmede verbeteringen.

Wat gaat er veranderen? Tot op heden wordt de keuze van de verf bepaald door het bindmiddel. Innovatie van bindmiddelen is in opmars. Een bindmiddel bepaalt onder meer de glans, hardheid, elasticiteit en duurzaamheid van de verf. Diverse soorten bindmiddelen worden in de verfbranche gebruikt om de eigenschappen van elke verfsoort zo doelmatig mogelijk te benutten. Alkyd, acrylaat en expoy zijn daar enkele voorbeelden van. Met ingang van uitgave 2007-1 wordt de indeling gewijzigd in het toe te passen oplosmiddel, waarmee ‘watergedragen’, ‘oplosmiddelhoudende’ en ‘oplosmiddelvrije’ verfsystemen worden bedoeld. Met deze nieuwe benadering zijn de bestekteksten voor de bestekschrijver eenvoudiger en is door STABU reeds een voorselectie gemaakt betreffende het toepassingsgebied ‘binnen- en buitensystemen’. Tevens is afgestemd op de nationaal wettelijk gestelde eisen aan verven en vernissen binnenshuis.

Bij een dekkend verfsysteem op hout zijn de nieuwe rubrieken: B132134 Primer, hout, watergedragen; B132135 Primer, hout, oplosmiddelhoudend.

Nieuwe rubrieken bij transparant verfsysteem: Bij een transparant verfsysteem op hout zijn de nieuwe rubrieken: B132111 Transparante impregneerbeits, hout, watergedragen; B132131 Transparante grondverf hout, watergedragen; B132112 Transparante impregneerbeits, hout, oplosmiddelhoudend; B132132 Transparante grondverf hout, oplosmiddelhoudend. Aangezien de professionele verfbranche een aantal benamingen niet meer ondersteunt, is bijvoorbeeld de oude benaming ‘kleurbeits’ komen te vervallen en vervangen door ‘transparante impregneerbeits’. In dit kader is ook ‘dekkende beits’ vervangen door ‘dekverf voor hout’. Houtverduurzamingsmiddel komt in hoofdstuk Schilderwerk niet meer voor. In de overige hoofdstukken, zoals hoofdstuk 24 Ruwbouwtimmerwerk, blijft dit wel gehandhaafd.

Fabrikantgebonden productspecificaties/Bestekservices In het STABU-bestand is ruimte gereserveerd voor productspecificaties van toeleveranciers. Deze zogenaamde FPS-en van verffabrikanten worden net als de algemene specificaties aangepast en onderverdeeld naar oplosmiddel. Varianten van oplosmiddelen mogen bijvoorbeeld niet meer in dezelfde bouwstofspecificatie voorkomen. Dit heeft ook consequenties voor de diverse bestekservices van verfsystemen die op de markt zijn verspreid. Deze dienen ook in een nieuw jasje te worden gestoken overeenkomstig de nieuwe STABU-specificaties. STABU heeft de betreffende fabrikanten en bestekservicemakers inmiddels geïnformeerd.

de heer F. (Frans) Gouw

Projectgroep 10; Schilderwerk

4 | STABU bulletin

Brancheorganisaties zorgen voor de nodige inbreng vanuit de markt door het aandragen van kennis. Dit gebeurt via de leden van de diverse project- en werkgroepen van de Stichting STABU. De coördinatie van de project- en werkgroepen ligt bij de STABUprojectcoördinatoren. In september 2004 heeft de projectgroep Schilderwerk met projectcoördinator Frans Gouw voorgesteld meerdere werkgroepen aan te stellen met specifieke kennis van zaken van de verschillende verfsystemen en bijbehorende ondergrond condities. In dit samenwerkingsverband is de totale make-over tot stand gekomen.

De leden van de project- en de werkgroepen schilderwerk hebben hun inzet en kennis bijgedragen vanuit de volgende branches: • VVVF, Vereniging van verf- en drukinktfabrikanten; • AC VoM, Advies- en informatiecentrum voor oppervlaktechnieken van materialen; • CoT, Centrum voor onafhankelijk advies, onderzoek en management voor de bouw en industrie; • FoSAG, ondernemersorganisatie schilders-, onderhouds-, metaalconserverings- en glasbranche; • Stichting Doelmatig Verzinken; • (S)VMB, (Sectorvereniging) Metaalconserveringsbedrijven; • Adviesbureaus: HEVo organisatie voor onderzoek, advies en projectmanagement op het gebied van huisvesting en bouwen, krul Adviesburo Glas- en Schilderwerken; • Verffabrikanten: Akzo nobel Decorative Coatings BV, Sigma Coatings BV; • Applicatie- en schildersbedrijven: ATLAS ABC BV applicatie brandwerende constructies, Vermeij Schilderwerken B.V.

46.22 46.22.10-a

BEST. onDERGR., STAAL, nIET-VERZInkT 0. R436121 BEST. onDERGR., STAAL, nIET-VERZInkT 4. B132210 PRIMER VooR METAAL 5. B132220 SEALER VooR METAAL 6. B132230 GRonDVERF VooR METAAL 7. B132240 DEkVERF VooR METAAL B132240.050.c01 DEkVERF o.B.V. ALkYDHARS B132240.100.c01 DEkVERF o.B.V. ACRYLAATHARS B132240.150.c01 DEkVERF o.B.V. EPoXYHARS B132240.200.c01 DEkVERF o.B.V. PoLYURETHAnHARS B132240.350.c01 DEkVERF o.B.V. CHLooRRUBBER B132240.400.c01 DEkVERF o.B.V. BITUMEn B132240.650.c01 DEkVERF o.B.V. oLIE/nATUURHARS D234100 WAnDRooSTER, BUITEn

Nieuwe bestektekst: 46.22.12-a

Meer informatie Aanvullende informatie is verkrijgbaar bij projectcoördinator bouwkunde, de heer F. (Frans) Gouw. Tel. (0318) 633026 of e-mail: [email protected]. ook tijdens de STABU-gebruikersdagen zal de nodige aandacht worden besteed aan Schilderwerk.

BEST. onDERGR. STAAL, oPLoSMIDDELH. 0. R436012 BEST. onDERGR. STAAL, oPLoSMIDDELH. 3. B132212 PRIMER VooR METAAL, oPLoSMIDDELH. 4. B132222 SEALER VooR METAAL, oPLoSMIDDELH. 5.

B132242.000.c01 DEkVERF, METAAL, oPLoSMIDDELH. # \Bindmiddel: acrylaat. \Bindmiddel: alkyd. \Bindmiddel: 2 componenten epoxy. \Bindmiddel: 2 componenten polyurethan. \Bindmiddel: polyvinylchloride. \Bindmiddel: 2 componeneten epoxy siloxaan. \Bindmiddel: .. D234100 WAnDRooSTER, BUITEn

Oude bestektekst: 46.31 46.31.10-a

nIEUWE onDERGRonD, HoUT nWE onDERGR., HoUT, DEkkEnD SYSTEEM 0. R436211 nWE onDERGR., HoUT, DEkkEnD SYSTEEM 4. B132120 GRonDVERF, HoUT 5. B132130.000.c01 DEkkEnDE BEITS VooR HoUT # \oplosmiddelhoudend. \oplosmiddelarm. \Watergedragen. B132240.050.c01 DEkVERF o.B.V. ALkYDHARS B132240.100.c01 DEkVERF o.B.V. ACRYLAATHARS, HoUT

De nieuwe kortteksten geven in de titel een duidelijke richting aan naar

B132240.650.c01 DEkVERF o.B.V. oLIE/nATUURHARS, HoUT

‘oplosmiddelhoudend’ (solventgedragen) en ‘watergedragen’, als bedoeld voor

6. B132150 DEkVERF VooR HoUT 7. B131010 HoUTVERDUURZAMInGSMIDDEL 8. B133000 VULMIDDEL .01 D241000 DAkBALk

binnen en buiten bij watergedragen/oplosmiddelvrij en anderzijds voor buiten bij oplosmiddelhoudende verfsystemen. In de oude kortteksten diende op een lager niveau - bij de bouwstofspecificatie - een keuze te worden gemaakt uit een scala van bindmiddelen voor alle toepassingsgebieden. Nu wordt de keuze in het beginstadium gemaakt. Uit de varianten van bijpassende bindmiddelen kan in de specificatie worden geselecteerd.

B132232 MIDCoAT/GRonDVERF,METAAL, oPLoSMIDDELH.

6.

EG-regels voor maximum VOS-gehalte in verf Verf is een aanzienlijke bron van vluchtige organische stoffen (VoS). De nieuwe EG-richtlijn Verfproducten (2004/42/EG) stelt eisen aan het VoS-gehalte van bepaalde soorten verven en vernissen die in de lidstaten in de handel worden gebracht. Het gaat om producten die gebruikt worden voor gebouwen en houtwerk (en bijbehorende structuren) en voor het overspuiten van voertuigen. Het doel van de richtlijn is de VoS-emissies te reduceren die deze verfproducten veroorzaken, zo draagt deze bij aan het realiseren van de nationale emissieplafonds voor VoS die nederland en de andere lidstaten hebben afgesproken. De grenswaarden worden 1 januari 2007 van kracht, en sommige eisen worden per 1 januari 2010 nog aangescherpt.

BESTAAnDE onDERGRonD, METAAL

Oude bestektekst:

Nieuwe bestektekst: 46.31.11-a

nWE onDERGR. HoUT, DEkkEnD SYSTEEM, WATERGEDR. 0.

R436201 nWE onDERGR. HoUT, DEkkEnD SYSTEEM, WATERGEDR.

3. 4. 5.

B132124 PRIMER, HoUT, WATERGEDR. B132122 GRonDVERF, HoUT, WATERGEDR. B132151.000.c01 DEkVERF, HoUT, WATERGEDR. # \Bindmiddel: acrylaat. \Bindmiddel: alkyd. \Bindmiddel: polyurethan. \Bindmiddel: hybride. \Bindmiddel: .. 6. B133000 VULMIDDEL .01 D241000 DAkBALk STABU bulletin | 5

Vraag het STABU Van de vragen die onder andere via de telefonische helpdesk, de STABU gebruikersdagen en de diverse cursussen en opleidingen bij de Stichting STABU zijn binnengekomen is een selectie gemaakt, welke in deze rubriek worden weergegeven. VRAAG Waar moet ik stelposten opnemen, in hoofdstuk 00 ‘ALGEMEEN’, in de werkbeschrijving of in beide? Antwoord De stelposten dienen primair als bestekpost in de werkbeschrijving te worden opgenomen. De U.A.V. 1989 stelt dat stelposteninhetbestekalszodanigaangeduide geldsbedragen zijn, welke in de aannemingssomzijnbegrepenentenlaste waarvan nader in het bestek beschreven uitgavenwordengebracht.IneenbestekpostkanditindeaanwezigeB(bouwstof) categoriealshetgaatomeenstelpostdie betrekkingheeftopdeaanschaffingvan eenbouwstofconformparagraaf37lid3 van de U.A.V. 1989 of in een aanwezige R (Resultaat) categorie als het gaat om een stelpost die betrekking heeft op de verrichting van werkzaamheden conform paragraaf37lid8vandeU.A.V.1989. Onder hoofdstuk 00‘ALGEMENEZAKEN’ kun je indien gewenst een overzicht omschrijven van de in de werkbeschrijving genoemdestelposten.Mendientdanwel waakzaamoptegenstrijdighedentezijn.

VRAAG Wat kan ik het beste opnemen in hoofdstuk 01 ‘ALGEMEEN’ onder artikel 00.01.10. ‘ALGEMENE OMSCHRIJVING VAN HET WERK’.

ing. H.H.M.(Henny) Miltenburg 6 | STABU bulletin

Antwoord Deomschrijvingvanhetwerkdientduidelijkheidteverschaffenomtrent: •de aard van de opdracht. Zaken die daarbij meegenomen kunnen worden zijn de aard van het werk (geheel/gedeeltelijk vernieuwen, veranderen, oprichten, vergroten etc), omvang, algemene kenmerken, de plaats of locatie vandeuitvoering(eventueelmetkadastralegegevens,bouw-enhuisnummers),

soortgebouwenofheteenonderdeelisvaneenproject; •degroottevandepercelen,indienhetwerkinpercelenisverdeeld; •dewijzewaarophetwerkisopgezet,bijvoorbeelddathetwerk isopgezetisonderGIWofWoonkeur. Menmoetechternietteveelindetailstreden.Een(differentiatie) tekeningkanvaakdienstigzijn.

VRAAG Waarom moet het directieverblijf onder hoofdstuk 05 ‘BOUWPLAATSVOORZIENINGEN’ opgenomen worden in plaats van onder 01.02.23 ‘LOODSEN EN ANDERE HULPMIDDELEN’? Antwoord MaterielezakenuitdeU.A.V.1989wordendoorSTABUalsbouwplaatskostengezien.Deverplichtingenvandeaannemeromvatten, conform paragraaf 6 lid 3b van de U.A.V. 1989 enkel de beschikbaarstellingvangereedschap,materieel,hulpmaterialen, hulpstoffen,hulpwerkenenanderehulpmiddelen,nodigvoorde uitvoeringvanhetwerk.Wenstdeopdrachtgeverdaarbovenop materiele zaken van de aannemer zoals een bouwbord of een directieverblijf, dan zal hij dit expliciet moeten regelen via het bestek.Ditkaninhoofdstuk05wantdaarinkunnenzakenwordenopgenomendiegeenonderdeelvormenvanhetfysiekewerk endusooknietwordenopgenomenenopgeleverd.Dezezaken dienennamelijkconformparagraaf23lid3vandeU.A.V.1989 voordeopleveringvanhetwerk,of,indieninhetbestekeenonderhoudstermijn is voorgeschreven, voor het einde daarvan, te zijnverwijderd.

VRAAG Hoe kan ik het beste ‘het vervangen van een radiator’ in STABU beschrijven? Antwoord Teneerstedooreenbestekpostvoorhetverwijderenvanderadiatoroptenemeninhoofdstuk10‘STUT-ENSLOOPWERK’envervolgensdooreenbestekpostvoorhetnieuwaanbrengenvaneen radiatorinhoofdstuk60‘VERWARMINGSINSTALLATIES’. Een traditioneel opgezet bestekboek is veelal werksoortgericht. Iederhoofdstukrepresenteertalshetwareeentechniek,ambacht ofwerksoort.Hetverwijderenvanietswordtdaaringezienalseen vormvanslopen.IndeSTABUStandaardstaatdanookonder 10.0.10.01‘OmvanghoofdstukStut-ensloopwerk’hetvolgende omschreven:‘HethoofdstukStut-ensloopwerkbetrefthetgeheel

vanwerkzaamheden,nodigvoorhetondersteunen,hetgeheelofgedeeltelijkverwijderenvanbouw-eninstallatiedelenofterreininrichtingsobjecten’.Hetverwijderen vaneenradiatormoetderhalvebeschrevenwordenonder10.32.62‘VERWIJDEREN TOESTEL’.Denieuwaantebrengenradiatorkanvervolgensbeschrevenwordenonder60.41.11“RADIATOR”.

VRAAG STABU heeft paragraaf 12 ‘tekeningen en berekeningen’ wel bij hoofdstuk 60 aangeboden maar niet bij hoofdstuk 16 ‘BEPLANTING’. Op welke wijze kan ik bij hoofdstuk ‘BEPLANTING’ toch ‘tekeningen en berekeningen’ toevoegen? Antwoord Eenvoudigdoorgebruikmakingvandevrijecodetechniek.Eenoptiehiervoorisbijvoorbeeld paragraaf 16.19 ‘TEKENINGEN EN BEREKENINGEN’ met bijbehorende korttekstcode 16.19.10 ‘TEKENINGEN’. Vervolgens kan men de specificatiegroep A221000‘TEKENINGEN’alsrubriek0hieraankoppelen.Dooreentijdelijkebestekpostaantemakeninhoofdstuk60kanmendecodeA221000eenvoudigachterhalen.

VRAAG Als een leverancier van een lijnafwateringsgoot ook de afwateringsput levert, moet ik beide zaken dan in twee aparte bestekposten beschrijven? Antwoord Nee.Hetisaandebestekschrijveromtebepalenhoefijnmazighijwilspecificeren. Theoretischzouiederebouwstofdieonderdeelgaatuitmakenvanhetwerk,kunnenwordenuitgewerktineenopzichzelfstaandebestekpost,dochditisnieterg praktisch.Menzouomtebeginnenkunnenbepalenofereenhiërarchietebedenken isinalleaantewendenbouwstoffen.Deprimairebouwstoffenvormennamelijkde ruggengraatvandewerkbeschrijvingendieneneigenlijkalszodanigterugtekomen inuniekebestekposten.Indezebasisbestekpostenkunnendandesgewenstdesecundaireentertiairebeschouwdebouwstoffenwordenmeegenomenals‘toehoren’.Een anderehandelswijzeisomnategaanhoedebouwstoffen,alsbestelbareeenheden, ophetwerkaankomen.Indepraktijkzijnbouwstoffennamelijkdikwijlsaleensoort composieten.Dezehandelswijzekanookhetminimaalaantalbestekposten,welke erdienenwordenopgesteld,bepalen.

VRAAG In het bestek zie ik vaak in het begin van een hoofdstuk een overzicht van normen opgenomen. Is dit juist? Antwoord Nee.DeU.A.V.1989steltinparagraaf2lid2dat:‘Tothetbestekbehorenmede,als warenzijerletterlijkinopgenomen,deophetwerkvantoepassingverklaardeNederlandsenormenvandeStichtingNederlandsNormalisatieinstituut,zoalsdezedrie maandenvoordedagvanaanbestedingluiden.’DaarnaaststaaterindeSTABU Standaardonderartikel01.0.01.‘Vantoepassingzijndevoorwaarden,voorschriften enbepalingen’bijdeeerstezininbepaling02‘Publicaties’:‘Daarwaareennorm, praktijkrichtlijn,beoordelingsrichtlijnofeenanderepublicatieisvermeld,isdezevan toepassing’.IndeSTABU-bestekssystematiekzijndegenoemdepublicatiesdirectgekoppeldaandebestekposten.Hetopnemenvaneenbatterijpublicaties,metbehulp vandevrijecodetechniek,onderdeaanvullendetechnischebepalingenisdanook onjuist. Bovendien zijn de genoemde publicaties in deze opsommingslijsten vaak incompleet(menisvergetencorrectie-enwijzigingsbladentenoemen),gedateerd enhebbensomsgeenenkelerelevantietothetonderhavigewerk.

Fabrikantentrainingen Sinds jaar en dag worden voor de bestekschrijvers gebruikersdagen gehouden. ook vanuit fabrikanten is de wens naar voren gekomen om regelmatig geïnformeerd te worden over de stand van zaken rond STABU en haar producten en diensten. In 2006 is gekozen om – tijdens deze zogenaamde fabrikantentrainingen - dieper in te gaan op de STABU-systematiek zodat de fabrikant meer inzicht krijgt hoe een bestekschrijver zijn bestek schrijft, welke informatie de bestekschrijver gebruikt en wat de fabrikant zou moeten doen om de bestekschrijver behulpzaam te zijn. Deze trainingen worden verzorgd door Herman kervel van STABU. ‘Wat voor mij heel leerzaam is geweest, is dat in de meeste gevallen de denkwijze van fabrikanten nogal afwijkt ten opzichte van bestekschrijvers’, aldus Herman kervel. ‘Een eye-opener voor de meeste fabrikanten is dat de meeste bestekschrijvers nog steeds de hoofdstukstructuur als uitgangspunt nemen. Toch worden de overige structuren ook uitgebreid besproken. Hoewel een enkeling na de training nog steeds vraagtekens heeft, gaan de meeste personen na de training met een goed gevoel terug naar huis’, meldt de commercieel medewerker. In het voorjaar van 2006 hebben 96 personen aan vijf sessies bij STABU deelgenomen. Dit is een stijging van 120% t.o.v. van 2005. ook zijn fabrikantentrainingen verzorgd tijdens verkoopvergaderingen van buitendienstmedewerkers, bij de fabrikant zelf. Deze zijn voor 14 bedrijven georganiseerd voor in totaal 140 personen. In het najaar worden wederom fabrikantentrainingen georganiseerd. Alle fabrikanten ontvangen hiervoor een uitnodiging.

Nieuwe fabrikanten per 2006-2 Atlas Acomfa B.V. Bruynzeel Interfinish B.V. Carport Harderwijk Eternit nV Hansgrohe Hautau GmbH knauf AMF Plafonds bvba knauf nederland BV kwadrant kozijnoplossingen B.V. Maasland Security Marike Europe B.V. Mawipex B.V. Microbeton Pagette Pflaum Bouwsystemen B.V. Pirisol B.V. Riverclack Benelux B.V. Scheuten Glasgroep Sempervirens B.V. Thermisol Handel Mij. THT Terpstra TitanWood B.V. TRIMo d.d. Verwol klimaatplafonds B.V. Van Wolven Agenturen

daglicht systemen wanden carports vezelcementplaat sanitair hang en sluitwerk plafondsystemen gipsproducten en pleistermortel houten kozijnen hang en sluitwerk sanitair epdm dakmaterialen galerij ophoging toilet zittingen gevel en sandwich beplating zonwering gevel beplating glas daktuinen isolatie aanrechtbladen hout gevel en sandwich beplating klimaatplafonds tegels

Nieuwe fabrikanten per 2007-1 Betalight B.V. Elster Meters B.V. Skantrae B.V.

verlichting meters deuren STABU bulletin | 7

Wereldwijde draagkracht voor Nederlands initiatief In nederland heeft de Stichting STABU de afgelopen jaren veel energie gestoken in de ontwikkeling van een objectenbibliotheek LexiCon, die het mogelijk maakt dat computers probleemloos informatie kunnen uitwisselen betreffende getekende informatie (CAD), kwaliteitsbepalende informatie (o.a. bestekken) en kosteninformatie. Dit project maakt deel uit van de ruggengraat voor de ICT-toepassing in de bouw, PAIS genaamd, en wordt gefinancierd door PSIBouw.

Stilte voor de storm De STABU-uitgave 2006-2 is begin oktober 2006 aan alle licentiehouders ter beschikking gesteld. Inhoudelijk is dit een beperkte update van de STABU-databank. Alle nieuwe normen, Beoordelingsrichtlijnen en regelgeving is in deze uitgave verwerkt. Een complete verantwoording van alle wijzigingen is ook onderdeel van deze uitgave.

Tijdens de workshops in Lissabon is officieel de nieuwe naam “IFD Library for buildingSMART” gepresenteerd aan een international gezelschap van partijen

Begin dit jaar is samenwerking gezocht met het noorse BARBi, voor een gezamenlijke invulling van de objectenbibliotheek voor de bouw, waarvoor een zogenaamde ‘letter of intent’ is ondertekend door beide organisaties. De internationale CAD-systemen, verenigd in International Alliance for Interoperability IAI, hebben tevens interesse getoond voor implementatie van deze standaard, mits daarvoor internationale invulling komt. Eind september is een workshop georganiseerd in Lissabon voor een internationaal gezelschap van partijen die zich bezig houden met objectgerelateerde ontwikkelingen in de bouwsector. De samenwerking van het noorse BARBi en nederlandse STABU LexiCon gericht op IAI, heeft geleid tot nieuwe naamgeving en logo: IFD Library for buildingSMART. onder deze vlag wordt verder gewerkt aan de internationale Standaard. CSI en CSC zijn toonaangevende organisaties in respectievelijk de Verenigde Staten en Canada, zij hebben zich bereid getoond om actief mee te werken aan de standaard. De nieuwe webservice die is ontwikkeld voor de IFD Library biedt mogelijkheden om de gezamenlijke database via een internetkoppeling te benaderen. Meer informatie: ir. R.H. (Radboud) Baayen, projectleider Research & Development STABU, tel. (0318) 633026.

8 | STABU bulletin

Momenteel wordt hard gewerkt aan de volgende update 20071 die wel ingrijpende wijzigingen bevat (zie hiervoor het artikel over het Schilderwerk) en de nieuwe STABU-uitgave PIM.

ICIS Delegates Assembly 2006 Van 11 t/m 14 juni 2006 is de 13e Delegates Assembly van ICIS International Construction Information Society) gehouden in Durban, Zuid-Afrika. Naast de ledenvergadering is er een deel ingeruimd voor ‘show and tell’ presentaties waarbij de leden van ICIS hun verhaal vertellen wat ze de afgelopen tijd hebben gedaan en welke nieuwe activiteiten ze aan het ontplooien zijn. Deze opzet biedt alle leden de mogelijkheid van elkaar te leren en te zien hoe over de wereld gezien om wordt gegaan met besteksystematieken.

Een speciaal onderdeel van deze bijeenkomst is de informatie rondom de opkomst van BIM (Building Information Model) en de uitwisseling van informatie via IFC (Industry Foundation Classes). De ontwikkeling van objectbibliotheken met productinformatie is een taak die logischerwijs bij ICIS terecht kan komen. Eind september 2006 is een bijeenkomst belegd door IFD (International Framework Dictionaries) waarbij de ICIS-leden worden betrokken om te kijken hoe met elkaar een bibliotheek kan worden samengesteld die voldoet aan de informatiestructuur binnen BIM. IFD is op intitiatief van STABU opgericht.

De leden van ICIS zijn: • Arcom, Inc Verenigde Staten; • Building Information Foundation, RTS Finland; • Cobo Systems NV/SA België; • Construction Communication Network (Pty) / ProSpec Zuid-Afrika; • Construction Information Limited nieuw-Zeeland; • Construction Information Systems Australia Pty Ltd Australië; • Construction Specifications Canada (CSC) Canada; • CRB Zwitserland; • CROW nederland; • CSI, Construction Specification Institute VerenigdeStaten; • Digicon Information Inc Canada; • GAEB, Gemeinsamer Ausschuss Elektronik im Bauwesen Duitsland; • IIBH, Institute of International Harmonisation for Building and Housing Japan; • NBS Services Division Verenigd koninkrijk; • Norconsult Information Systems noorwegen;

Zuidafrikaanse gastheer ties werd verzorgd door de Een van de eerste presenta 2006 embly op maandag 12 juni tijdens de ICIS Delegates Ass

uiteen pter zet de stand van zaken Australia & new Zealand Cha IAI van er rzitt voo ll, che John Mit over BIM en IFC

• STABU nederland; • Standards Norway noorwegen; • ÚRS Praha Tsjechië. STABU bulletin | 9

STABU

Cursusaanbod De Stichting STABU biedt een breed pakket opleidingen aan, gericht op de dagelijkse bestekspraktijk. De cursussen variëren van een introductie in de STABU-systematiek tot en met een volledige opleiding tot bestekschrijver. Een korte opsomming is hieronder vermeld.

Cursus STABU-bestekssystematiek om de invoering van de STABU-bestekssystematiek binnen uw organisatie snel en effectief te laten verlopen, wordt door STABU een dagcursus georganiseerd. In één dag raakt u volledig vertrouwd met de STABU-systematiek. De prijs van deze cursus bedraagt € 335,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2006), inclusief lesmateriaal en lunch.  Opdevolgendedataisnogplaats: • 17 oktober 2006; • 28 november 2006; • 16 januari 2007; • 27 februari 2007; • 10 april 2007; • 22 mei 2007.

Cursus STABU Bestekken lezen De Stichting STABU helpt ontvangers van projectbestekken met het kritisch beoordelen van de inhoud. Waar zitten de voetangels en klemmen in de projectbestekken? Welke risico’s zitten erin verborgen? In een ochtend en een middag worden deze belangrijke zaken toegelicht.In deze cursus wordt uitgebreid aandacht besteed aan de uitleg van die administratieve en technische zaken die grote invloed kunnen hebben op de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid van de uitvoerende en toeleverende bedrijven in de bouw. Met deze kennis kunnen de bedrijfsrisico’s beter ingeschat worden. Dus alle zaken die invloed hebben op zekerheidstelling, garantie, coördinatie, aansprakelijkheid, verzekeringen en geschillen komen aan de orde. De prijs van deze cursus bedraagt  335,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2006), inclusief lesmateriaal en lunch. 10 | STABU bulletin

 Opdevolgendedataisnogplaats: • 7 november 2006; • 19 december 2006; • 6 februari 2007; • 20 maart 2007; • 1 mei 2007; • 12 juni 2007.

Cursus Actualiteit in wet- en regelgeving in de B&U Deze cursus actualiteit in wet- en regelgeving in de B&U is speciaal bedoeld voor hen die graag bijgeschoold willen worden over de meest recente ontwikkelingen in wet- en regelgeving in deze sector. De cursus is o.a. bestemd voor gebruikers, direct en indirect, van de STABU-bestekssystematiek zoals architecten- en ingenieursbureaus, de opdrachtgevende overheid, woningbouwverenigingen, projectontwikkelaars en aannemers- en installatiebedrijven, leveranciers en producenten van bouwstoffen die in bestekken worden voorgeschreven en iedereen die in zijn of haar dagelijkse functie in het bouwproces te maken heeft met wet- en regelgeving. Door middel van deze cursus, van één dag, is men weer geheel op de hoogte van alle valkuilen in bouwcontracten en weet men hoe deze te vermijden. De prijs van deze cursus bedraagt  335,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2006), inclusief lesmateriaal en lunch. Opdevolgendedataisnogplaats: • 30 november 2006; • 22 maart 2007; • 24 mei 2007.

Opleiding STABU Bestekschrijver (24 dagdelen) Deze opleiding tot professionele bestekschrijver behandelt alle relevante onderdelen voor het opstellen van projectbestekken. ook de nieuwe ontwikkelingen op het terrein van de materialen vragen een steeds grotere kennis en deskundigheid van de bestekschrijver. In de andere bestaande cursussen en opleidingen wordt weliswaar aandacht besteed aan het belangrijke onderdeel “bestekken” maar niet in die mate dat daarmee de professionaliteit van de bestekschrijver wordt verhoogd.

op verzoek van velen heeft de Stichting STABU daarom dertien jaar geleden deze opleiding opgezet. Uitgangspunt daarbij is de kennisoverdracht door ervaren docenten, gericht op de dagelijkse praktijk. De opleiding is zowel bouwkundig als installatietechnisch georiënteerd. De opzet van de opleiding is zodanig dat direct kan worden ingespeeld op veranderingen in de praktijk. Tot op heden hebben ruim 630 deelnemers deze opleiding met goed gevolg afgesloten. De prijs van de opleiding is  2935,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2006), inclusief diners, syllabi, overig studiemateriaal en examengelden. Twee groepen van het opleidingsseizoen 2006/2007 zijn reeds gestart in september. De derde groep start op 29 november a.s., waarvoor nog een aantal plaatsen beschikbaar is.

Verzekeringen in de bouw op 1 januari 2006 is het nieuwe verzekeringsrecht, opgenomen in Titel 7.17 van het nieuwe Burgerlijk Wetboek, in werking getreden. Het huidige verzekeringsrecht in het Wetboek van koophandel bestond namelijk al ruim 160 jaar en was volgens de wetgever hard aan vernieuwing toe. Het nieuwe verzekeringsrecht zal de relatie verzekeraar en verzekerde, zo is de verwachting, in sterke mate beïnvloeden. om u wegwijs te maken in het nieuwe verzekeringsrecht en de gevolgen hiervan voor de bouw, wordt door de Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen verzekeringen in de bouw. De prijs van deze cursus bedraagt  335,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2006), inclusief lesmateriaal en lunch.

Opfriscursus bestekschrijver (4 dagdelen)

 Datumin2006:  • 9 november 2006.

Speciaal bedoeld voor degenen die de opleiding Bestekschrijver hebben gevolgd en bijgeschoold willen worden over de meest recente ontwikkelingen.

NIEUW: Cursusdag UAVgc in de B&U

Hoe houdt men zijn kennis up-to-date? Zeker op dit moment, met enerzijds een grote werkdruk die het gevolg is van de grote bouwportefeuille en anderzijds het hoge tempo van nieuwe regelgeving op nationaal en Europees vlak, is dat een moeilijke zaak. Hoe staat het nu precies met geïntegreerde contractvorming, wet BIBoB, de vernieuwde Woningwet, Bouwstoffenbesluit (BSB), CE-markering en koMo, enz. enz.? Deze cursus bestaat uit vier dagdelen (verdeeld over 2 ochtenden en middagen, inclusief lunch). De prijs van deze cursus bedraagt  590,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2006), inclusief lesmateriaal en lunch.

Datain2007: • 1 maart 2007; • 3 mei 2007.

Geïntegreerde contractvormen in de B&U sector zijn niet langer exclusief het domein van rijksopdrachtgevers. om u wegwijs te maken in geïntegreerde contracten in de B&U sector, wordt door de Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen geïntegreerde contracten in de B&U sector. De prijs van deze cursus bedraagt  395,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2006), inclusief lesmateriaal en lunch.  Opdevolgendedatumisnogplaats: • 23 november 2006.

Bedrijfsgerichte cursussen Datain2006:  • 10 en 11 oktober 2006.

Datain2007:  • 13 en 14 maart 2007.

Alle voornoemde cursussen en opleidingen zijn ook mogelijk ‘íncompany’ en compleet af te stemmen op de wensen van ùw organisatie.

Garanties in de bouw Garanties spelen in de bouw een belangrijke rol. Toch is het een niet éénduidig begrip. om wegwijs te geraken in de complexe wereld van garanties, wordt door de Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen garanties in de bouw. De prijs van deze cursus bedraagt  335,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2006), inclusief lesmateriaal en lunch.  Datain2006:  • 19 oktober 2006; • 21 december 2006.

Meer informatie neem voor meer informatie over welke cursus het meest aansluit op uw behoeften, contact op met het hoofd opleidingen ing. H.H.M. (Henny) Miltenburg. Informatie over beschikbaarheid van plaats e.d. kunt u verkrijgen bij mevr. E. (Evelien) van der Tuuk tel. (0318) 633026 / e-mail: [email protected] De meest actuele stand van zaken kunt u ook op de website van STABU vinden: www.stabu.org.

Datain2007: • 12 april 2007; • 14 juni 2007.

STABU bulletin | 11

Op 13 oktober 2006 bestaat de Stichting STABU alweer 30 jaar. Een tijd van terugblikken, maar ook vooruitzien. Uiteraard kan STABU daarover een heel historisch overzicht vervatten in een artikel of jubileumuitgave. STABU heeft deze keer echter een aantal ‘oud gedienden’ gevraagd om in een bondig statement te verwoorden wat

30 jaar

STABU voor hen persoonlijk en voor de branche in het algemeen betekent.

Stichting STABU ‘STABU draagt actief bij aan vernieuwingindebouwinveledimensies.Dertig jaar STABU staat model voor van Dvia3DnaarnD’. Voorbij gaat de tijd. Ruwweg kan de 30 jaarsperiode verdeeld worden in 2 perioden: Proficiat en heel veel succes toegewenst. Joris Houben Secretaris Regieraad Bouw

12 | STABU bulletin

Periode 1: De eerste 15 jaar STABU-1 bestekssysteem gebaseerd op tekstverwerking met complete tekstregels. Een bestekssysteem dat weinig werd toegepast in de woningbouw omdat voor (gesubsidieerde) ‘HetSTABUbestekheeftertoebijgedranieuw te bouwen woningen een Standaard gendatdepositievandeNederlandse Referentiebestek voor de Woningbouw bearchitectisversterkt’. stond (SRW) en voor onderhoud aan (gesubsidieerde) woningen en woningverbeteLuut Rienks ring een Standaard Referentiebestek voor bestuurslid STABU namens BnA onderhoud en Woningverbetering (SRoW). Bij vele architectenbureaus en aannemers liepen schizofrene bestekschrijvers en ‘STABU is een gewaardeerde tegencalculators rond. Zij pool, evenknie en zusterorganisatie hadden te maken vanCROW,inhetbijzonderhetcluster met 2 totaal verInfrabouwproces.Wevarenelkonzeeischillende bestekssygen schuit, maar dezelfde koers, waar stemen. op verzoek de culturen van onze achterbannen van de aannemers is dattoelaten.Al30jaartrekkenwezo eind jaren tachtig in samen op. Van harte gefeliciteerd en de vorige eeuw bedatwenoglangmogensamenwerken!’ gonnen met het samenvoegen van de 2 bestekssystemen tot één besteksystematiek STABU-2. dr. ir. I.W. Koster directeur van Stichting CRoW Periode 2: De volgende 15 jaar tot nu toe een STABU-2 besteksystematiek. Een geavanceerde computertechnische database besteksystematiek. Voor de werkbeschrijving totaal niet meer te vergelijken met de ‘oude’ bestekssystemen. In STABU-2 werd het SRW en SRoW geïmplementeerd. Het SRW en SRoW waren daarna overbodig. Het Besluit om SRW en SRoW voor (gesubsidieerde) woningbouw toe te passen werd ingetrokken. De woningbouw bestekteksten waren de eerste jaren te herkennen door een w-markering. Deze markering is inmiddels verdwenen. De ziektekosten bij architectenbureaus en aannemers daalden omdat schizofrenie bij bestekschrijvers en calculators niet meer voorkwam.

‘STABU: katalysatorvoorarbeidsproductiviteitenkwaliteitindebouw’.

‘Bij het nastreven van kwaliteit, was enblijfteengoedbestekdedraaischijf waar de informatie-uitwisseling tussen ontwerpers en uitvoerders plaatsvindt,ongeachtderollendiebetrokken partijenhierbijspelenenongeachtde breedte van welk informatiesysteem danook’. Ir. O Sluizer

‘Moderniseringvanhetbouwprocesiseenspeerpuntindesectoreneen‘must’bijverhogingvandearbeidsproductiviteitinde sectorbouw.Doordeontwikkelingvaninformatiesystemeninde bouw levert STABU sinds jaar en dag een onmisbare bijdrage aandemoderniseringvanhetbouwproces.HetSTABUinformatiesysteemstimuleertdedigitaleuitwisselingvangegevensinde bouw.Eengoedsluitendinformatiesysteembevordertdekwaliteit vanbestekkenencontractenendusookvandeinformatie-uitwisselingtussenpartnersinhetbouwproces.Daardoorwordende faalkostenteruggedrongen,watweerleidttotkwalitatiefhoogwaardigebouwproducten.Daarisdearbeidsproductiviteitenhet imagovanonzesectorinhogematemeegediend’. Mr. Drs. L.C. Brinkman, Bouwend nederland

Wat staat ontwerpend- en bouwend Nederland de komende jaren te wachten? Periode 3: Zoals STABU zelf aangeeft een ‘bouwbreed informatiesysteem’. Informatiebreder dan nu het geval is. Toepasbaar in het traditionele- maar ook in het geïntegreerde bouwproces van initiatief/ontwerp t/m uitvoering, onderhoud/beheer en sloop. Met als kern het opstellen van gebouwspecificaties c.a. Rekening houdend met de splitsing tussen getekende en geschreven informatie en de informatie die tot/bij berekeningen hoort. Aansluitend op het Bouwbesluit, het Besluit Indieningvereisten Aanvraag Bouwvergunning (BIAB), het Lexicon en andere (standaard/algemene) regelingen, voorschriften, voorwaarden e.d. in de bouw die van invloed zijn bij het opstellen van gebouw-specificaties c.a.

‘STABUstaatvoorkostenminimaliseringvanhetbouwprocesen kwaliteitsmaximaliseringvanhetbouwproduct.Inhetbouwproceswordenveelkostengemaaktdoorinefficiëntecommunicatie.Ditiseengevolgvandefragmentatieinhetbouwproces. HetbouwbredeinformatiesysteemvanSTABUvormtdesleutel totstroomlijningvaninformatieuitwisselingendaarmeetot grotekostenreducties.Dezekwaliteitsslagindecommunicatie zorgtookvoorkwaliteitsverbeteringvanhetbouwproduct’.  Met vriendelijke groet, ir. J.J. (Jan) Eberwijn Bouwend nederland

STABU van: Standaardbestek Burger- en Utilteitsbouw tot: Standaard Bouwbreed informatiesysteem Universele bouw

STABU Gefeliciteerd!!! J.A.M. Helsloot conceptschrijver SRW, co-rapporteur SRoW-D (elementenclassificatie) en co-rapporteur integratie SRW/SRoW met STABU-1. nu gastdocent STABU Cursus bestekschrijven: Andere (standaard/algemene) regelingen in de bouw.

‘Vasthoudenwatjehebtenuitbouwen waaromjeeenplaatshebtverworven indebouw’.

‘De strekking van de aannemingsovereenkomstopbasisvandeUAVof UAVgcis,datdeopdrachtnemergoed werk levert. STABU is de door alle partijen aanvaarde standaard wat goedinhoudt…’. Joop van Kuijen

met vriendelijke groet Theo Schoenmakers ABT bv adviseurs in bouwtechniek Velp

STABU bulletin | 13

De Bond van Nederlandse Bestekdeskundigen BNB streeft naar het bevorderen van de kennis, het inzicht en de vaardigheid van bestekdeskundigen.

In kort bestek

Deelbestekken, nevenbestekken en coördinatie Voor het realiseren van een gebouw kan de opdrachtgever het werk gunnen aan één enkele aannemer of meer-

dere aannemers. De keuze voor gunning van onderdelen van het werk aan verschillende aannemers wordt ingegeven door de overweging dat (bijvoorbeeld) het afsluiten van afzonderlijke overeenkomsten voor de uitvoering van installatietechnische en bouwkundige werken tot een beter resultaat zal leiden. In dit artikel wordt slechts ingegaan op de praktische consequenties die de keuze voor één aannemer of meerdere nevenaannemers heeft voor de administratieve bepalingen in het bestek (resp. de bestekken).

overeenkomstig U.A.V. par. 6 lid 26 kan de aannemer ‘... bepaalde onderdelen van het werk in onderaanneming laten uitvoeren...’. Bij het inschakelen van onderaannemers zijn de contractuele verhoudingen als volgt weer te gegeven:

Deelbestekken (situatie A)

ir. S.W. (Sietze) Wierda namens BnB 14 | STABU bulletin

Het bestekboek* dat (met andere documenten) de basis vormt voor de overeenkomst tussen opdrachtgever en aannemer bestaat uit de voor het werk geldende voorwaarden en de werkbeschrijving. omdat bij het ontwerpen van gebouwen meerdere disciplines zijn betrokken, worden onderdelen van de werkbeschrijving vaak samengesteld door verschillende partijen. Bij het samenstellen van het bestekboek zal de opdrachtgever een partij moeten aanwijzen die zorg draagt voor de coördinatie van deze verschillende onderdelen tot één geheel. Indien het bestekboek wordt gesplitst in afzonderlijke ‘boekjes’ (bijvoorbeeld de administratieve bepalingen, de werkbeschrijving van bouwkundige onderdelen, de werkbeschrijving van werktuigkundige onderdelen en de werkbeschrijving van elektrotechnische onderdelen), heeft dit geen invloed op de eisen die aan het geheel worden gesteld. De disciplines die de afzonderlijke ‘bestekboekdelen’ samenstellen moeten rekening houden met de situatie waarvoor het bestekboek wordt samengesteld. Verwijzingen naar ‘de bouwkundige aannemer’ of ‘de installateur’ zijn niet juist. Er is immers sprake van slechts één aannemer. ook het gebruik van verschillende versies van de STABU catalogus kan ongemerkt oorzaak zijn van tegenstrijdigheden. De onderaannemers die zijn weergegeven in figuur 3 spelen in de overeenkomst tussen opdrachtgever en aannemer geen rol. Het is de verantwoordelijkheid van de aannemer de werkzaamheden van zijn onderaannemers te coördineren.

Nevenbestekken (situatie B) Indien het werk wordt opgedragen aan meerdere aannemers uit verschillende disciplines ontstaat de situatie waarop de bepalingen volgens U.A.V. par. 31 betrekking hebben. Het ‘in elkander grijpen van verschillende werken’. In lid 2 wordt bepaald dat de coördinatie van deze werken geschiedt door de directie (tenzij het bestek anders bepaalt). In de U.A.V. wordt het begrip coördinatie niet gedefinieerd. Van Dale spreekt onder meer van ‘onderlinge afstemming’. Bij het samenstellen van de bestekboeken zou men daarom kunnen spreken van het ‘op elkaar afstemmen van de werkzaamheden naar plaats en tijd’. In de dagelijkse praktijk wordt voor de meeste projecten de uitvoeringscoördinatie opgedragen aan de aannemer van de bouwkundige werken. Het juridische probleem dat zich hierbij voordoet is het ontbreken van een contractuele relatie tussen de verschillende ‘nevenaannemers’. Teneinde dit juridische probleem op te lossen dient tussen de bij de uitvoering betrokken partijen een ‘coordinatie-overeenkomst’ te worden gesloten. De stichting STABU voorziet in een tweetal modellen voor deze overeenkomst (zie ‘Coördinatie en modellen coördinatie-

De contractuele verhoudingen tussen de partijen kunnen in onderscheiden situaties als volgt worden weergegeven:

opdrachtgever

directie

opdrachtgever

directie

aannemer

aannemer

aannemer

aannemer

Figuur 1: Situatie A: het werk is gegund aan één aannemer.

Figuur 2: Situatie B: het werk is gegund aan meerdere aannemers (nevenaannemers worden ten opzichte van elkaar beschouwd als derden)

overeenkomstig U.A.V. par. 6 lid 26 kan de aannemer ‘... bepaalde onderdelen van het werk in onderaanneming laten uitvoeren...’. Bij het inschakelen van onderaannemers zijn de contractuele verhoudingen als volgt weer te gegeven:

opdrachtgever

directie

directie

opdrachtgever

aannemer

aannemer

aannemer

aannemer onderaannemer

onderaannemer

onderaannemer onderaannemer

onderaannemer

Figuur 3: Situatie A: het werk is gegund aan een aannemer, die onderdelen in onderaanneming laat uitvoeren.

overeenkomst 2005’ op de STABU website onder ‘Contractuele Zaken’). In het geval van nevenaanneming worden afzonderlijke bestekboeken samengesteld voor elke aannemer die een deel van het werk. Voor elk bestekboek geldt uiteraard hetgeen hiervoor is gesteld ten aanzien van bestekboekdelen. Hoewel elk nevenbestek zijn eigen administratieve bepalingen bevat zal toch een aantal bepalingen op elkaar moeten worden afgestemd. Immers, waar bijvoorbeeld één van de betrokken aannemers de coördina-

onderaannemer onderaannemer

onderaannemer

Figuur 4: Situatie B: het werk is gegund aan meerdere aannemers, die onderdelen in onderaanneming laten uitvoeren.

tietaak krijgt toegewezen, zullen de ander aannemers door deze worden gecoördineerd. De administratieve bepalingen van de installatietechnische deelbestekken kunnen worden opgesteld met gebruikmaking de aanvullende STABU installatie-bepalingen (niet verplicht!). Zie daarvoor ‘Bepalingen installaties’ op de STABU website onder ‘Contractuele Zaken’). oplettendheid is daarbij geboden. Zo wijkt STABU keuzetekst 1 in bepaling 02 van artikel 01.02.10 (‘Paragraaf 10, lid 3 van de U.A.V. wordt aangevuld met ‘Door de in paragraaf 10, lid 3 van de U.A.V. bedoelde ingebruikneming gaat de onderhouds- of servicetermijn in onmiddellijk na de dag van ingebruikneming’) af vervolg pag. 16

STABU bulletin | 15

vervolg van pag. 15

van het bepaalde in U.A.V. par. 10 lid 3. De samenstellers van het (installatietechnische) nevenbestekboeken moeten zich realiseren dat vanwege het ontbreken van een contractuele relatie tussen de nevenaannemers geen bepalingen of werkbeschrijvingen kunnen worden opgenomen die verplichtingen opleggen aan andere nevenaannemers (‘De bouwkundig aannemer is verplicht ...’). Voor alle nevenaannemers geldt bovendien het bepaalde in U.A.V. par. 6 lid 1: ‘Hij is verplicht al datgene te verrichten, wat naar de aard van de overeenkomst door de wet, de billijkheid of het gebruik wordt gevorderd of tot een behoorlijke aanwending der bouwstoffen behoort.’ Veel werkzaamheden die in de praktijk middels een ‘demarcatielijst’ of dergelijke aan de aannemer van de bouwkundige werken worden toegewezen vallen onder deze regel. Waar voor de realisatie van installatietechnische werken bouwkundige voorzieningen noodzakelijk zijn, dienen deze voorzieningen in het bouwkundige ontwerp (en daarmee in het bouwkundige bestekboek) te zijn opgenomen. Het verdient daarom aanbeveling dat de opdrachtgever ook in het geval van ‘nevenbestekken’ een partij aanwijst voor de coördinatie van de verschillende nevenbestekken. De onderaannemers die zijn weergegeven in figuur 4 spelen in de overeenkomsten tussen opdrachtgever en aannemers geen rol. Het is de verantwoordelijkheid van de (neven)aannemers de werkzaamheden van hun onderaannemers te coördineren. Indien de administratieve bepalingen van de nevenbestekken zijn gebaseerd op de U.A.V. geldt voor elke nevenaannemer het bepaalde in par. 31 U.A.V., leden 3 en 4: • Lid 3: ‘De aannemer gedoogt - zonder aanspraak op andere vergoedingen dan de in het volgende lid bedoelde - dat door derden, aan wie de directie zulks toestaat, tegelijkertijd en te zeerder plaatse wordt gewerkt.’ • Lid 4: ‘Hij gedoogt, dat daarbij gebruik wordt gemaakt van reeds gemaakt werk en gemaakte hulpwerken. Voor dit gebruik kan de aannemer aanspraak op bijbetaling doen gelden, indien meer van hem wordt verlangd dan redelijkerwijs van hem kan worden gevergd.’ In het voorbeeld aan het einde van dit artikel is daarom een voorstel opgenomen van de wijze waarop ook het gebruik van de bouwplaats kan worden onderworpen aan de coördinatie door een van de nevenaannemers.

Voorbeeld van de onderlinge afstemming van coördinatie-bepalingen in nevenbestekken (situatie B) 00.01.10 ALGEMENE OMSCHRIJVING VAN HET WERK 01. ALGEMEnE oMSCHRIJVInG  Nevenbestekbouwkundigewerken • De bouwkundige werken ten behoeve van de nieuwbouw van ....., alsmede de coördinatie van de werktuigbouwkundige en elektrotechnische werken. Nevenbestekwerktuigbouwkundigeinstallaties • De werktuigbouwkundige installaties ten behoeve van de nieuwbouw van ...... Nevenbestekelektrotechnischeinstallaties • De elektrotechnische installaties ten behoeve van de nieuwbouw van ...... 00.03.10 WERKZAAMHEDEN DOOR DERDEN 01. WERkZAAMHEDEn DooR DERDEn Nevenbestekbouwkundigewerken Door derden worden uitgevoerd: • de elektrotechnische installaties; • de werktuigkundige installaties. Nevenbestekwerktuigbouwkundigeinstallaties Door derden worden uitgevoerd: • de bouwkundige werken; • de elektrotechnische installatie. Nevenbestekelektrotechnischeinstallaties Door derden worden uitgevoerd: • de bouwkundige werken; • de werktuigbouwkundige installaties.

01.02.26 ALGEMEEN TIJDSCHEMA, WERKPLAN Nevenbestekbouwkundigewerken 01. ALGEMEEn TIJDSCHEMA Het in paragraaf 26, lid 1 van de U.A.V. genoemde algemeen tijdschema wordt verlangd; De indeling van de tijdsduur op het algemeen tijdschema moet worden aangegeven in werkbare werkdagen. 03. InPASSInG WERkZAAMHEDEn DERDEn; De door derden uit te voeren werkzaamheden dienen te worden opgenomen en ingepast in het verlangde algemene tijdschema. In de verlangde documenten dient een zo volledig mogelijk inzicht te worden gegeven in de hoedanigheid, de volgorde en de uitvoering van de werkzaamheden. De betrokken derden zullen het algemene tijdschema, na goedkeuring hunnerzijds, voor akkoord tekenen. Indien de derden nog niet bekend zijn, zal de directie, na goedkeuring, voor akkoord tekenen en zal de opdrachtgever de hierbij bedoelde derden binden aan het algemene tijdschema. Nevenbestekkenwerktuigbouwkundigeenelektrotechnischewerken 06. onDERTEkEnInG ALGEMEEn TIJDSCHEMA, WERkPLAn; De aannemer zal het algemene tijdschema waarin zijn werkzaamheden zijn opgenomen en ingepast, na goedkeuring zijnerzijds, voor akkoord tekenen. Dit algemene tijdschema wordt opgesteld door de aannemer van de bouwkundige werken.

01.02.31 VERBAND MET ANDERE WERKEN Nevenbestekbouwkundigewerken 02. CoöRDInATIE-oVEREEnkoMST Zo spoedig mogelijk nadat de opdracht voor het werk aan de aannemer is verstrekt, wordt tussen de opdrachtgever, de aannemer en de derden een coördinatie-overeenkomst gesloten overeenkomstig het bij dit bestek gevoegde model. De aannemer is verplicht deze overeenkomst zonder voorbehoud te ondertekenen en aan de naleving daarvan zijn volle medewerking 16 | STABU bulletin



te verlenen. Deze overeenkomst wordt opgemaakt in enkelvoud en door alle partijen ondertekend. Het origineel (het door alle partijen ondertekende exemplaar) verblijft aan de opdrachtgever, de partijen ontvangen hiervan een door de opdrachtgever gewaarmerkte kopie. 03. Coördinatie Dit bestek betreft een onderdeel van een project. De coördinatie van het project behoort tot de verplichtingen van de aannemer.

 evenbestekken werktuigbouwkundige en elektrotechnische N werken 02. Coördinatie-overeenkomst Zo spoedig mogelijk nadat de opdracht voor het werk aan de aannemer is verstrekt, wordt tussen de opdrachtgever, de aannemer en de derden een coördinatie-overeenkomst gesloten overeenkomstig het bij dit bestek gevoegde model. De aannemer is verplicht deze overeenkomst zonder voorbehoud te ondertekenen en aan de naleving daarvan zijn volle medewerking te verlenen. Deze overeenkomst wordt opgemaakt in enkelvoud en door alle partijen ondertekend. Het origineel (het door alle partijen ondertekende exemplaar) verblijft aan de opdrachtgever, de partijen ontvangen hiervan een door de opdrachtgever gewaarmerkte kopie. 03. Coördinatie Dit bestek betreft een onderdeel van een project. De coördinatie van het project zal worden verzorgd door de aannemer van de bouwkundige werken.

* De STABU en BNB pleiten ervoor onderscheid te maken tussen ‘het bestek’ en ‘het bestekboek’: • Het bestek betreft: de beschrijving van het werk, de daarbij behorende tekeningen, de voor het werk geldende voorwaarden, de nota van inlichtingen en het proces-verbaal van aanwijzing (U.A.V. par. 1 lid 1). • Het bestekboek bevat alleen de (met behulp van de STABU-systematiek samengestelde) beschrijving van het werk en de voor het werk geldende voorwaarden.

STABU bulletin |17

In deze rubriek gaat de auteur in op een wet- en regelgeving

Onder ede

Nieuwe aanbestedingswet ouderwetse lappendeken Uit de jurisprudentie van het tijdschrift Aanbestedingsrecht van april 2006 komt duidelijk naar voren dat er nog veelvuldig gebruikt wordt gemaakt van oude aanbestedingsreglementen zoals het UAR 2001. Ook worden selectie- en gunningscriteria in diverse aanbestedingsprocedures door elkaar gehaald.

Mr. Rissa C.J. Cremers Bedrijfsjurist bij de Stichting STABU 18 | STABU bulletin

Voor 2005 kan een gemeente die te ma- ook adviseert de VnG haar leden om het Besluit aanbestedingsken krijgt met een (Europese) aanbeste- regels voor overheidsopdrachten (afgekort Bao) en het Besluit dingsprocedure kiezen uit verschillende aan aanbestedingen speciale sectoren (afgekort Bass) toe te passen. bestedingsreglementen zoals het ARW 2004, De Richtlijnen (2004/17/EG1 en 2004/18/EG) zijn in deze behet (of aangepaste, zie hierna) UAR 2001 en sluiten geïmplementeerd (nu nog) via de ‘oude’ Raamwet EEGhet (of aangepaste, zie voorschriften aanbestedingen. hierna) UAR-EG 1991. De Vereniging nederEr wordt nog veelDe besluiten Bao en Bass zijn op 1 december landse Gemeenten 2005 in werking getreden, en vervangen het (afgekort VnG) adviseert vuldig gebruikt Besluit overheidsaanbestedingen en het Besluit haar leden d.d. 15 oktoaanbestedingen nutssector. In deze besluiten ber 2004 niet het ARW gemaakt van oude staan regels voor het verstrekken van opdrach2004 toe te passen ten door de overheid (zoals het Rijk, provincies, maar te blijven werken aanbestedingsregemeenten) en door bepaalde bedrijven in de volgens aangepaste vernutssectoren (bijvoorbeeld een bedrijf dat een sies van het UAR 2001 glementen zoals elektriciteitsnetwerk beheert). (voor nationale aanbesteding van werken) en het UAR 2001 In deze besluiten is ook een stand still periode ophet UAR-EG 1991 (voor genomen naar aanleiding van het Alcatelarrest. Europese aanbesteding van werken). Dit houdt in dat er gedurende een termijn van 15 dagen nadat de gunningbeslissing bekend gemaakt is aan ondernemers geen Met de komst van het ARW 2005 is de overeenkomst tot stand mag worden gebracht. VnG in 2005 om gegaan. De VnG adviseert hierover positief o.a. omdat dit regle- Wat gaat er veranderen in de aanbestedingswet- en ment helemaal is aangepast aan de nieuwe regelgeving? geïntegreerde Richtlijn 2004/18/EG, be- De nieuwe Aanbestedingswet - Regels voor het gunnen van overtreffende coördinatie van de procedures voor heidsopdrachten door aanbestedende diensten en opdrachten het plaatsen van overheidsopdrachten voor door speciale-sectorbedrijven -: werken, leveringen en diensten. Voor aanbe- • regelt de totale inkoop onder en boven de Europese drempelstedingen boven de Europese drempelbedrabedragen; gen is het UAR-EG 1991 om dezelfde reden • is ook van toepassing op lokale overheden en beïnvloede niet meer actueel. instellingen; • hierin is de integratie van de nieuwe richtlijnen en het ARW Sinds 2005 zouden aanbestedende diensten 2005 opgenomen. er goed aan doen om het ARW 2005 toe te In artikel 24 van dit wetvoorstel wordt de ‘oude’ Raamwet (zie passen, voor zowel nationale als Europese hiervoor) ingetrokken. aanbestedingen.

Opmerkelijke zaken ten aanzien van dit nieuwe wetsvoorstel: 1 de centrale overheden krijgen minder eigen bevoegdheden; 2 het ARW 2005 houdt uiteindelijk op te bestaan; 3 in totaal zijn er 17 uitwerkingsmogelijkheden via Algemene maatregelen van Bestuur (AmvB’s) en Ministeriële Regelingen noodzakelijk om invulling te geven aan de nieuwe aanbestedingsregels.

ad 1. Uit de nota naar aanleiding van het verslag, d.d. 21 juni 2006 van Minister L.J. Brinkhorst2: • ‘Doel van dit wetsvoorstel is om nederland te voorzien van een modern wettelijk kader voor het aanbesteden van (overheids)opdrachten (...)’ • ‘Met de nadere regelgeving van integriteit en proportionaliteit (op grond van de artikelen 19 en 20 van het wetsvoorstel) wordt het voor de aanbestedende diensten nagenoeg onmogelijk om voor deze onderwerpen ten aanzien van overheidsopdrachten boven de Europese drempelwaarden nog decentrale regels vast te stellen’. • ‘op grond van artikel 21 zal aan aanbestedende diensten de verplichting worden opgelegd om bij de aankondiging van de (overheids)opdracht te vermelden welke decentrale (beleids)regels eventueel van toepassing zijn’. Het streven van het kabinet is om zowel dit wetsvoorstel als de nadere regelgeving die nodig is voor het terugdringen van de versnippering en verkokering van aanbestedingsregels, op hetzelfde tijdstip in werking te laten treden na de zomer van 2007.

Standpunt van de Bond van Nederlandse architecten (BNA): In het BladnA van juli/augustus 2006 spreekt Jeroen van Schooten (voorzitter BnA) zijn verontrusting uit over de nieuwe wet: ‘We gaan nu toch niet met z’n allen afspreken dat alleen grote, draagkrachtige en ervaren bureaus overheidsgebouwen mogen neerzetten?’ Eén van de algemene beginselen die is vastgesteld in de nieuwe wet is transparantie (artikel 11), waarbij openbaarheid van overheidsopdrachten wordt nagestreefd. ‘In lijn met uitspraken van het Europese Hof, zou die openbaarheid ertoe kunnen leiden dat ook kleinere opdrachten aanbesteed moeten worden. Immers, als de overheid al haar toekomstige opdrachten bekend maakt en publiceert, gaat het om een openbare procedure. Een opdracht met een honorarium onder de drempel valt nu buiten het aanbestedingsregime, maar zou daar in de toekomst dan toch binnen gaan vallen. De BnA is geen voorstander van regels onder de drempel’3.

Interpretatieve mededeling van de Commissie op 1 augustus 2006 is de nederlandse versie van de interpretatieve mededeling van de Commissie beschikbaar gekomen: 2006/C 179/02, over de Gemeenschapswetgeving die van toepassing is op het plaatsen van opdrachten die niet of slechts gedeeltelijk onder de richtlijnen inzake overheids-opdrachten vallen. In deze mededeling belicht de Commissie hoe zij de rechtspraak van het Hof interpreteert en wijst op goede praktijken om de lidstaten te helpen optimaal profijt van de interne markt te trekken. Door deze mededeling worden geen nieuwe rechtsregels gecreëerd. Deze mededeling zal wel van invloed zijn op de nederlandse regelgeving, in de vorm van een AmvB.

een (gedeeltelijk verplicht, via artikel 21 tweede lid) nationaal elektronisch aanbestedingsinstrument (Tenderned). Enkele administratieve regels uit het ARW 2005 zullen worden overgenomen in het Bao en voor onder de drempel zullen een aantal nadere regels worden vastgesteld. Als dit is gebeurd kan het ARW 2005 komen te vervallen.

Ad 3. Waarom versnippering van wetgeving? Uit de bovengenoemde nota: • ‘Doordat de Europese Commissie op een aantal punten de bevoegdheid heeft om op aanbestedingsrichtlijnen bij gedelegeerde verordening of beschikking vast te stellen kunnen dergelijke wijzigingen voorts gepaard gaan met zeer korte implementatietermijnen. Daarnaast is gebleken dat uitspraken van het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen onverwacht dwingen tot wijziging van de nederlandse regelgeving op korte termijn. • De in dit wetsvoorstel opgenomen delegatiegrondslag is derhalve noodzakelijk teneinde volledige en tijdige implementatie van deze richtlijnen te verzekeren’.

Standpunten van de Nederlandse vereniging van Aanbestedingsrecht (NVvA) en prof. Mr G.W.A. van de Meent: nVvA, uit de brief aan de Tweede kamer d.d. 16 juni 2006: • ‘Met de grote hoeveelheid kapstokken bestaat de niet irreële mogelijkheid dat opnieuw een ‘patchworkdeken’ ontstaat van AmvB’s en Ministeriële Regelingen (...) Dit is niet in het belang van de praktijk. Daarnaast ontnemen de vele kapstokken voor delegatie vrijwel iedere mogelijkheid tot inhoudelijke betrokkenheid van het parlement bij het vaststellen van aanbestedingsregels, zoals dit in een democratische rechtsorde behoort’.

prof. Mr G.W.A. van de Meent Uit de presentatie van prof. Mr G.W.A. van de Meent tijdens de voorjaarsvergadering van de nVvA d.d. 16 mei 2006: • kritiek Raad van State: ‘Het wetsvoorstel bevat geen volledig aanbestedingskader en brengt (…) geen wijziging in de thans bestaande versnipperde regelgeving’. • De Raad van State wijst erop dat de hoofdelementen van de aanbestedingsregels én van de aanbestedingsprocedures in de Aanbestedingswet moeten. • Primaat van de wetgever moet richtsnoer zijn. Extra argument voor parlementaire invloed (nu enkel ter zake van wet en via voorhangprocedure ‘een beetje’ ten aanzien van vast te stellen AmvB’s): de rapportage van de Parlementaire enquête commissie (PEC), ook over misstanden ter zake van het juridisch aanbestedingskader.

Gaat er iets veranderen in 2007? JA! De regelgeving krijgt een andere opbouw en decentrale

Uit de Memorie van Toelichting (MvT): ‘Bij het opstellen van de nadere regeling voor overheidsopdrachten buiten het volledig regime van de aanbestedingsrichtlijnen zal behalve bij bovengenoemde jurisprudentie ook worden aangesloten bij hetgeen andere lidstaten hieromtrent geregeld hebben’.

NEE!

overheden krijgen minder eigen bevoegdheden. Er blijft een lappendeken bestaan in een ander jasje.

Dit artikel is ook geplaatst in Cobouw, 30 augustus 2006.

De Commissie behandelt in deze mededeling basisnormen voor het plaatsen van opdrachten die relevant zijn voor de interne markt. onderwerpen die hierbij aan de orde komen zijn: de bekendmaking, de gunning van de opdracht en rechterlijke bescherming. 1

ad 2. Wat gebeurt er met het ARW 2005? Uit de bovengenoemde nota: In de behoefte aan informatie over de aanbestedingsregels en over de stappen in de aanbestedingsprocedures zal in de toekomst worden voorzien door het aanbieden van

Betreffende coördinatie van de procedures voor het plaatsten van opdrachten in

de sectoren water- en energievoorziening, vervoer en postdiensten. 2

Tweede Kamer, vergaderjaar 2005-2006, 30 501, nr. 6

3

Uit het artikel ‘Bezwaren ombuigen in verbeteringen’, uit het bovengenoemde

BLadNA.

STABU bulletin | 19

Uit de praktijk van ACA B&U

Elektronisch veilen: nieuw fenomeen Het elektronisch veilen (e-veiling of e-veilen) van opdrachten staat momenteel in de aandacht. Her en der vinden pilotprojecten plaats. Elektronische data-uitwisseling valt niet meer weg te denken uit onze samenleving en bedrijfsvoering. Veel van wat we gewend waren via papier te doen, gaat in toenemende mate elektronisch.

20 | STABU bulletin

Het onderwerp elektronisch aanbesteden is feitelijk het bekende aanbestedingsproces, dat echter via geautomatiseerde hulpmiddelen geschiedt. Dit lijkt eenvoudig, toch zijn er aspecten bij die zich minder eenvoudig laten automatiseren. Met name wanneer de directe fysieke aanwezigheid vervalt (zoals bij de gebruikelijke aanbesteding) ontstaat er mogelijk spanning met aspecten van transparantie van het proces en bijvoorbeeld vertrouwelijkheid. De komst van elektronische data-uitwisseling doet de behoefte aan de verificatie van de uitgewisselde gegevens ontstaan. Het e-veilen onderscheidt zich van het aanbesteden doordat er bij het veilen meer dan eens een prijs wordt opgegeven. ook is er een systeemverschil. Bij de gebruikelijke veiling wordt steeds een hoger bedrag geboden. De veiling bij aanbesteden is feitelijk omgekeerd. De prijs gaat naar beneden in plaats van naar boven.

Juridisch kader

de wegingscriteria bij het gunningscriterium van de economisch voordeligste aanbieding en de informatie die gedurende de veiling aan inschrijvers wordt gegeven. Vervolgens bepaalt het artikel op welke manieren een veiling eindigt en hoe wordt gegund. Aan het einde staat het verbod op misbruik van de elektronische veiling, het verbod op concurrentie-uitschakeling en het verbod wijzingen aan te brengen in het voorwerp van de opdracht. ook in het ARW 2005 is de elektronische veiling als mogelijkheid opgenomen. Het is verstandig wanneer u met een elektronische veiling te maken krijgt, u vooraf goed te oriënteren. De elektronische veiling volgt namelijk op de prijs die u vooraf afgeeft. In de veiling gaat die prijs dus naar beneden als u meedoet. De Rijksgebouwendienst heeft van een aantal elektronische veilingen rapportages gemaakt, die zijn te vinden op de website van ovia, in het dossier elektronisch veilen. De exacte vindplaats is: http://www. ovia.nl/content.jsp?objectid=6484

De eerste vraag die moet worden beantwoord is: wat is een e-veiling? Vaak wordt ook ‘elektronische aanbesteding’ gebruikt. Voor een overzicht van het elektronisch zakendoen kan worden verwezen naar het dossier Electronic Procurement/Marktplaatsen van het ECP (www.ecp.nl). Het veilingmodel wordt daar als volgt omschreven: Bij het veilingmodel komt de prijs die de afnemer van een product of dienst hiervoor betaalt tot stand door middel van loven en bieden. Tot dit model, dat uitsluitend op prijs is gebaseerd, behoren zowel reguliere veilingen (met één De veiling bij aanaanbieder en meerdere potentiële afnemers) als omgekeerde veilingen (met één afnemer en meerdere potentiële aanbieders). besteden is feite-

Aandachtspunten

De gang van het economisch tij, de conjunctuur, werpt een interessant licht op het gunningscriterium van de laagste prijs. Enige jaren geleden waren de discussies voornameIn de (nieuwe) richtlijn (Richtlijn 2004/18/EG) voor de aanbesteding lijk omgekeerd. lijk juridisch van aard, wanneer in een aanbevan Werken, Leveringen en Diensten is de elektronische veiling als stedingsprocedure de laagste prijs ver boven mogelijk instrument opgenomen (optie). De elektronische veiling is een De prijs gaat naar de raming van de opdrachtgever bleek te ligprocedure die aansluitend kan volgen op een reguliere aanbesteding (die gen. Door de overvolle portefeuilles gingen al dan niet elektronisch is georganiseerd). Feitelijk wordt de prijsbepabeneden in plaats de inschrijvingsbedragen omhoog. Tegenlings-procedure verlengd. woordig bevindt de economische slinger zich van naar boven. weer aan de andere kant en wordt de laagHet gebruik van elektronische veilingen is geregeld in artikel 54 van de ste prijs vaak gevonden ver onder de raming nieuwe richtlijn. De nederlandse wetgever heeft de hierboven genoemde van de opdrachtgever. Soms zelfs tientallen optie benut en in de nieuwe nederlandse regelgeving (het Besluit aanbestedingsregels procenten eronder. ook elektronische veilingen lijken een drukvoor overheidsopdrachten; Bao) geïmplementeerd. Het gebruik van de elektronische vei- kend effect op de inschrijvingen te hebben. Ik zeg ‘lijken’, want ling is aldaar geregeld in artikel 57 van het Bao. Elektronische veilingen zijn mogelijk, hoe zal het zijn als de bakens weer richting economische groei wanneer nauwkeurige specificaties voor de opdracht kunnen worden opgesteld. Elek- gaan worden verschoven? De e-veiling is dus geen wondermiddel. tronische veilingen kunnen betrekking hebben op alleen de prijs of de prijs en/of de Een ander punt van aandacht betreft het e-veilingprotocol. In een waarden van de elementen van de inschrijvingen zoals aangegeven in het bestek, wan- e-veilingprotocol staan zaken geregeld die niet in het Bao of het neer het gunnings-criterium de economisch meest voordeling inschrijving is. Artikel 57 ARW 2005 staan. Te denken valt aan feitelijke regeling van de geeft vervolgens aan hoe de veiling moet worden aangekondigd en welke informatie veilingprocedure. De Rijksgebouwendienst heeft in de loop van dient te worden gegeven. Dat omvat ook informatie over de voorwaarden waaronder de haar experimenten een veilingprotocol laten opstellen dat op de veiling plaatsvindt en ook informatie over de gebruikte techniek van het elektronische in de praktijk rijzende vragen veelal een passend antwoord geeft. systeem. Voorts bevat het bepalingen over de toelating tot de veiling, de kenbaarheid van Het protocol is dus te zien als een informatieregulering. De te regelen zaken en de rechten en plichten van betrokkenen worden op een heldere manier vastgelegd. In het hierboven aangehaalde experiment is een voorbeeld van een dergelijk veilingprotocol te vinden. Mr. Armand P.C.F. Doggen Directeur Adviescentrum Aanbestedingen B&U (www.acabenu.nl)

STABU bulletin | 21

STABU-gebruikersdagen STABU zal dit jaar zeker nog twee gebruikersdagen organiseren. Deze staan gepland op 22 november en 14 december 2006. Drie redenen om naar de STABU-gebruikersdagen te komen: • Als bestekschrijver blijft u graag op de hoogte van ontwikkelingen op administratief en technisch gebied. • U kunt met collega-bestekschrijvers van gedachten wisselen over zaken waar u tegenaan loopt in de dagelijkse praktijk. • opmerkingen, vragen, suggesties over STABU en de uitgaven 2006-2 en 2007-1 kunt u direct stellen aan STABU.

22 november 2006 10.00 uur gebruikersdag STABU!

Programma Het programma van de STABU-gebruikersdag is met de uitgave 2006-2 verzonden aan alle licentiehouders. Bovendien staat dit ook op de website van STABU. Wederom is getracht om interessante onderwerpen voor het voetlicht te brengen. Voor het onderdeel ‘vraag het STABU’ zijn we afhankelijk van de bijdrage van de deelnemers. Daarom verzoeken wij u deze vragen schriftelijk in te dienen.

Locatie De gebruikersdag wordt gehouden bij de Stichting STABU, Willy Brandtlaan 81, te Ede.

Informatie

In memoriam

Indien u nog vragen heeft, aarzel niet om deze per mail, fax of telefonisch aan te stellen. Bel Diana kervel, tel. (0318) 633026, fax (0318) 635957 of e-mail: [email protected].

14 december 2006 10.00 uur gebruikersdag STABU!

In memoriam: Henk Punter

In memoriam: Hendrik Luyten

op zondag 2 juli 2006 is op 45-jarige leeftijd Henk Punter overleden. Henk was sinds juni 2003 lid van Projectgroep 14 klimaatinstallaties namens Uneto-Vni/Installatiebedrijf G. van Dam. In die drie jaar heeft hij van zijn kennis en kunde laten blijken, waarbij hij oog had voor humor en harmonie. net zoals hij actief was op zijn werk bij installatiebedrijf Van Dam, was hij dat ook bij Projectgroep 14. Menig stuk heeft hij ingebracht en daarbij zijn statements gemaakt. Henk is veel te vroeg overleden. De leden van Projectgroep 14 en de Stichting STABU wensen zijn vrouw en zijn 3 kinderen veel sterkte en kracht bij het dragen van dit verlies.

Tijdens het zomerreces bereikte STABU het bericht dat op 28 juli 2006 Hendrik (Henk) Luyten is overleden op 78-jarige leeftijd. De heer Luyten is namens UnETo lange tijd zeer nauw betrokken geweest bij de ontwikkeling en nadere vulling van de STABUsystematiek. De Stichting STABU is hem veel dank verschuldigd door zijn deelname aan diverse project- en werkgroepen, met name zijn inbreng in ‘Elektrotechnische Installaties’ is zeer waardevol gebleken.

STABU is gestart met een digitale nieuwsbrief, STABUm@il genaamd. Regelmatig zal daarin geïnformeerd worden over zogenaamde STABU-evenementen zoals gebruikersdagen, nieuwe uitgaven, beurzen, etc. Zo worden actuele zaken in een kort artikel weergegeven en de aandacht gevestigd op uitgebreidere artikelen die op onze website staan. STABUm@il wordt ongeveer 6 x per jaar verzonden naar alle geïnteresseerden. Wilt u de informatie ook ontvangen, meldt u zich aan via de website van STABU, www.stabu.org.

Stabum@il 22 | STABU bulletin

STABU lanceert nieuwe website Cursusdag UAVgc in de B&U van start op 23 november 2006 organiseert STABU haar eerste cursus UAVgc in de B&U sector. Geïntegreerde contractvormen in de B&U sector zijn niet langer exclusief domein van rijksopdrachtgevers. Docent Joop van kuijen geeft handvatten om wegwijs te geraken in de wereld van geïntegreerde contracten in de B&U sector. Meer informatie is op de website van STABU te vinden of bel STABU, tel. (0318) 633026.

De Stichting STABU heeft naast het bulletin ook haar website vernieuwd. Met een nieuwe vormgeving en een duidelijke structuur is de site www.stabu.org een stuk overzichtelijker gemaakt. Bezoekers kunnen nu veel sneller en eenvoudiger de informatie vinden die zij zoeken. De site heeft een ander uiterlijk gekregen en bevat een gebruik svriendelijker navigatie. op de startpagina staan de laatste nieuwsberichten van STABU, over de producten en diensten, opleidingen, internationale ontwikkelingen e.d. neem eens een kijkje op de nieuwe website van STABU en stuur een e-mail over de bevindingen aan [email protected].

STABU bulletin | 23

colofon Oktober 2006 Eenentwintigste jaargang no. 2 Het STABU-bulletin is het tweemaal per jaar verschijnende huisorgaan van de Stichting STABU over de voortgang van het STABU Bouwbreed Informatiesysteem. Het STABU-kantoor is gevestigd aan de Willy Brandtlaan 81, 6716 RJ Ede.

Teksten: mr. R.C.J. Cremers mr. A.P.C.F. Doggen F. Gouw ir. M.L.A.M. van Hezik ing. H.H.M. Miltenburg ing. J.G.G. Swagers ir. S.W. Wierda

Dit blad wordt geproduceerd en geredigeerd door: Stichting STABU Mevr. D.B. kervel Postbus 36 6710 BA EDE Telefoon: (0318) 63 30 26 Telefax: (0318) 63 59 57 E-mail: [email protected] Website: www.stabu.org

Vormgeving:

Prijsoverzicht STABU-producten De STABU-bestekssystematiek voor de woning- en utiliteitsbouw bestaat uit: • STABU-bestanden op cd-rom; • STABU Standaard 2001 (boekvorm); • 1 Wachtwoord voor het beveiligde gedeelte van de STABU-website. De STABU-bestekssystematiek wordt geleverd na afsluiting van een licentie-overeenkomst waaraan een abonnement gekoppeld is. Deze licentie-overeenkomst wordt aangegaan voor een tijdvak van drie kalenderjaren alsmede het jaar waarin de licentie-overeenkomst wordt afgesloten. De genoemde prijzen zijn inclusief leverings- en administratiekosten en zijn exclusief de verschuldigde BTW. De STABU Standaard 2001 is tevens separaat te verkrijgen. De tarieven voor 2006 zijn d.d. 8 december 2005 door het Algemeen Bestuur van de Stichting STABU vastgesteld op: Aanschaf Licentie STABU in de periode

STABU COMPLEET (t/m 5 werkplekken*)

januari t/m maart april t/m juni juli t/m september oktober t/m december

 855,- 641,25  427,50  213,75

Aanschaf Licentie STABU in de periode

STABU COMPACT (t/m 5 werkplekken*)

januari t/m maart april t/m juni juli t/m september oktober t/m december

 360,- 270,- 180,- 90,--

skerp functionele communicatie, Doetinchem

Drukker:

*Per vijf werkplekken wordt de prijs verdubbeld.

Drukkerij Hooiberg, Epe

De gelieerde systeemhuizen hebben speciaal voor het “STABU-Compact” gebruik ook hun STABU-programma tegen gereduceerde prijzen beschikbaar gesteld.

Inlichtingen over advertentietarieven bij STABU.

De STABU Standaard 2001; dit is het boek waarin de basis kwaliteitseisen staan omschreven waaraan een werk moet voldoen op zowel technisch als administratief gebied:

overname van de inhoud: uitsluitend na overleg met de redactie.

STABU Standaard 2001

Hoewel uiterste zorg is nagestreefd, staan wij niet in voor eventuele (druk)fouten en/ of onvolledigheden en aanvaarden auteurs en redactie deswege geen aansprakelijkheid. ISSn: 1384-7872

 65,--

Voor het beveiligde gedeelte van de STABU-website is een extra wachtwoord te verkrijgen bij STABU: Extra wachtwoord:

 103,--