STABU-uitgave De nieuwe. Najaar PIM uitgebreid met baanbrekende technologie. De STABU-licentiehouders hebben. vlak voor het verschijnen

Najaar 2007

Willy Brandtlaan 81 | 6716 RJ Ede (Gld.) | Tel.: (0318) 63 30 26 | Fax: (0318) 63 59 57 | E-mail: [email protected] | Website: www.stabu.org

De nieuwe

STABU-uitgave 2007-2 PIM ­uitgebreid met baanbrekende technologie

4

De STABU-licentiehouders ­hebben vlak voor het verschijnen van

dit ­ STABU-bulletin

STABU-systematiek,

de

uitgave

2007-2 inclusief de nieuwe STABU-­Standaard 2007 en ­verantwoording ­ontvangen.

Afscheid Chester Lion

14 STABU leidraad contractvormen

Nieuw is dat de eerdere uitgave op 6 cd-roms (inclusief de BRIS-warenhuis uitgave) nu vervangen is door één dvd. De Stichting STABU is tot deze verandering overgegaan opdat er niet meer van cdroms in de computer gewisseld hoeft te worden en omdat nagenoeg alle STABUgebruikers over de afspeelmogelijkheid beschikken van deze dvd in hun computers. Ook nieuw is dat het STABU2-bestand is gekoppeld aan de door STABU uitgebreide Elementenmethode in de PIM-systematiek.

Namens de bouwnijverheid heeft drs. Mr. L.C. (Elco) Brinkman, voorzitter Bouwend Nederland, officieel de STABU-Standaard 2007 gepresenteerd gekregen van ir. M.L.A.M. (Maarten) van Hezik, algemeen directeur STABU.

STABU-Standaard 2007

20

Dit boekwerk bevat de STABU Standaardbepalingen die voor een klein deel uit de Standaard Administratieve Bepalingen en voor het grootste deel uit de Standaard Technische Bepalingen bestaat. Als bijlagen zijn enerzijds de Uniforme Administratieve Bepalingen (U.A.V. 1989) en anderzijds de beschrijving van proeven voor bepaalde bouwstoffen. De laatste teksten zijn, in dank, overgenomen uit de Standaard RAW Bepalingen 2005 van CROW.

Door dit boekwerk in een projectbestek van toepassing te verklaren is het basiscontract (U.A.V. 1989) vastgelegd en is de basis technische kwaliteit van het project gedefinieerd. Met behulp van de aanvullende Administratieve Bepalingen die de Stichting STABU bevat in de STABU2-systematiek kan de opdrachtgever of de adviseur het contract verder detailleren. Iedere aannemer, onderaannemer, installateur enz. die met een STABU-projectbe-

stek werkt, dient over dit boekwerk te beschikken omdat het onderdeel uitmaakt van het contract. In de afgelopen weken zijn er al veel nieuwe STABU-Standaards 2007 besteld en afgeleverd.

STABU2-systematiek Over het algemeen zijn er geen ingrijpende veranderingen aangebracht. Lees verder op pagina 16 >> STABU bulletin | 1

Een goed bestek begint bij BUVA

Vraag ook de gratis bestekbrochures aan.

Gratis digitale bestekservice Als eerste fabrikant en leverancier introduceert BUVA rationele bouwprodukten een digitale bestekservice voor hang- en sluitwerk in woningbouw. Met deze gratis bestekservice bespaart u veel tijd en energie bij het samenstellen van een volledige en juiste specifi catie hang- en sl ui twerk. Het programma genereer t STABU bestekomschr i j vi ngen die u eenvoudig in uw digitale projectbestek kunt integreren. Na een eenmalige registratie kunt u het programma direct gebruiken. Voor een nadere toelichting of een presentatie bij u op kantoor kunt u bellen met een van onze verkoopadviseurs op nummer 0180-697500.

Kijk voor meer informatie op www.buva.nl

Bremen 5 2993 LJ Barendrecht Telefoon: 0180 69 75 00 Email: [email protected]

Van de redactie Als lezer zal het u opvallen dat er meer advertenties zijn opgeno-

6

men in het STABU-bulletin. De fabrikanten/toeleveranciers die

Uit de praktijk

in de STABU-systematiek zijn opgenomen met haar producten zijn uitgenodigd om hieraan bekendheid te geven in het huisorgaan van de Stichting STABU. Het STABU-bulletin heeft zich ontwikkeld tot een volwaardig magazine in full colour. Om deze meerkosten te dekken is het advertentiebeleid in bovenvermelde

9

Vraag het Stabu

zin bijgesteld met als uitgangspunt dat de verhouding tussen redactionele en advertentieruimte twee op 1 blijft.

Uw speciale aandacht gevraagd voor de volgende artikelen.

17

Onder ede

Otto Sluizer gaat in op het begrip innovatie in de rubriek ‘Onder Ede’. Hij filosofeert over het in zijn ogen al te vaak misbruikte woord.

Joop van Kuijen licht al een tipje van de sluier op van de leidraad contractvormen. Onder andere de veranderende bouwopgave en de aanbevelingen uit de bouwenquête maken dat de bouw zich moet bezinnen over de gebezigde contractvormen.

inhoud najaar 1 3 4 11 12 13 13 14

Veel leesplezier toegewenst! Uw reacties, suggesties voor onder-

16

werpen e.d., ontvangen we graag via [email protected]

20 23 23 23 24 26 28 28

De nieuwe STABU uitgave 2007-2 Van de redactie PIM uitgebreid met baanbrekende ­technologie Deelnemen aan PG’s IFD Library for buildingSMART Toepassingen VISI biedt uitkomst voor faalkosten Nieuwe STABU-Standaard 2007 STABU neemt afscheid van Chester Lion (RGD) Vervolg: De nieuwe STABU uitgave 2007-2 STABU Leidraad Contractvormen 25 jarig jubileum Krijn van Popering Afscheid Kees Hoonakker In Memoriam Jan van Toorenburg STABU Cursusaanbod STABU & Fabrikanten Colofon Prijsoverzicht STABU-producten

STABU bulletin | 3

PIM is aan een opmars begonnen in de ­Nederlandse bouwsector. Met behulp van een internet webbrowser, een gebruikersnaam en wachtwoord is het makkelijk om met het Project Informatie Management (PIM) systeem van STABU en Bricsys van start te gaan. Vervolgens kan onmiddellijk met het inrichten van een project worden begonnen, naar de specifieke wensen van de gebruiker.

PIM uitgebreid met baanbrekende Naast alle nodige functies om adressen, projectkalenders, -documenten, -e-mails en -forums eenvoudig te beheren, beschikte PIM vanaf de start reeds over een aantal unieke eigenschappen zoals een supersnelle viewer om in seconden een 20Mb tekening te openen en een nieuwe aanpak om een workflow snel en zeer gebruiksvriendelijk te ontwerpen en te gebruiken. Deze vernieuwingen zijn elk gebaseerd op een nieuwe technologische aanpak.

Gebruik van database gegevens Een vernieuwende technologie, ODEP genaamd, wordt nu echter ook toegevoegd. ODEP staat voor “Orchestrated Data Exchange Platform”. Deze nieuwe technologie - ontwikkeld door Bricsys laat naast het beheer van projectdocumenten vanaf nu ook het beheer toe van de projectdata - en nog veel meer. PIM beschikt nu ook over een online programmeerbare database (PIM repository), uitgerust met programmeerbare queries en gebaseerd op SQL - een Open Standaard om queries te bouwen. Voor wie daarmee minder vertrouwd is heeft PIM een helpfunctie (wizard) zodat iedereen queries kan bouwen. Opmerkelijk is wel dat deze database vergelijkbare snelheden haalt als bijvoorbeeld de MS-Access database op de desktop.

Aansluiting met anderen In de bouwsector worden ontzettend veel programma’s gebruikt die op een database gebaseerd zijn: calculatieprogramma’s, ERP toepassingen, project planners, e.d. Verder houden bedrijven intern ook heel wat databases aan om eigen data in op te slaan of naar eigen inzicht te verwerken. Het overgrote deel van die toepassingen zijn in het beste geval via een intern netwerk toegankelijk maar niet via het internet - veelal om beveiligingsredenen. Ook zijn die databases niet één, twee, drie te koppelen. Vanaf nu kan elke database via een eenvoudige connector worden verbonden met PIM. Via PIM kan snel en automatisch een identieke database-structuur worden aangemaakt. De betreffende data wordt automatisch daarin overgezet. De connector kan ook selectief een aantal tabellen of records op PIM aanmaken en deze combineren met data die van andere databases komt, bijvoorbeeld van een ander bedrijf waarmee tijdelijk wordt samengewerkt in een bepaald project. PIM beschikt over een speciaal nieuw ontworpen rechten-matrix voor de repository om alleen bevoegden toegang te geven tot de PIM repository data. De database kan in de andere richting via connectoren ook data wegschrijven in

04 | STABU bulletin

de gewenste database binnen het bedrijf. Het dataverkeer kan dus duidelijk in de twee richtingen.

Automatiseren ingewikkeld? PIM had vanaf het begin reeds een sterke workflowmotor om het verkeer van documenten automatisch aan te sturen. Deze motor wordt nu toegankelijk om processen die data online moeten versturen te automatiseren - eventueel tussen databases van verschillende toepassingen en/of tussen verschillende bedrijven - zodat automatische dataflows ontstaan. Op die manier kunnen op willekeurig gevraagde tijdstippen processen worden uitgevoerd die zorgen voor automatische updates van bedrijfsgegevens of projectgegevens. En om het verhaal volledig te maken heeft ODEP ook een automatische rapport generator. De opmaak van zo’n rapport kan volledig worden bepaald door de gebruiker - logo’s of foto’s worden netjes ingevoegd tussen de datavelden. Wanneer de dataflow dus nieuwe data stuurt naar de rapport generator zie je in real-time dat het rapport wordt geüpdatet in PIM. Met andere woorden: PIM beschikt nu over dynamische rapporten. De workflow kan er ook voor zorgen dat er op vaste tijdstippen automatisch een PDF wordt aangemaakt en in een documentenmap wordt toegevoegd of rondgestuurd naar belanghebbenden. Uiteraard houdt PIM het gehele versiebeheer van deze rapporten bij en is iedere versie van het rapport op elk tijdstip te raadplegen.

ODEP in de praktijk In combinatie met database toepassingen kan ODEP nog meer. Kooijman was als een van de eerste Nederlandse ICT bedrijven - actief in de bouw - zeer sterk geïnteresseerd in de ODEP technologie. Reeds in de ontwikkelfase werd nagedacht over een integratie tussen Kooijman software - met bijvoorbeeld AEC Objects - en PIM. Vandaag realiseren Kooijman en Bricsys de eerste implementatie hiervan voor Bimmerman Projectafbouw. De ODEP technologie wordt gebruikt om via PIM met AEC Objects te communiceren. In PIM wordt een kopie van een AEC Object database aangemaakt en vervolgens worden een aantal invoerschermen toegevoegd. Wanneer de medewerkers van Bimmerman onderweg zijn, hebben ze via het internet toegang tot PIM en kunnen ze alle nodige data opvragen over de klant of kunnen ze de nodige gegevens - gerelateerd aan de uit te voeren activiteiten - via PIM doorsturen naar het kantoor van Bimmerman. Dit geeft het bedrijf ook toegang tot alle andere functionaliteiten van PIM om kleine en grote projecten uiterst efficiënt te beheren. Softwarebedrijf Be-Sync heeft recent de distributie voor Nederland van ASTA’s Power Project overgenomen - één van de toonaangevende planningssoftwarepakketten en zal dit combineren met zijn ICT consultancy activiteiten voor de bouw. Be-Sync en Bricsys zullen binnenkort ook voor Power Project (eigenlijk ook een databasetoepassing) de nodige connectoren ter beschikking stellen om alle gegevens die in Power Project zijn opgeslagen, te ontsluiten in een PIM repository. Op die manier kan belangrijke planningsinformatie worden uitgewisseld met andere applicaties; tweerichtingsverkeer. Via ODEP technologie kunnen ook de bedrijven die tijdelijk samenwerken met een bedrijf dat Power Project als

uw applicatie

PIM ODEP

externe applicaties

De open connector maakt twee richting uitwisseling van uw data mogelijk

technologie planningspakket heeft - maar zelf met een ander planningspakket werken, toch gegevens op een beheerbare manier uitwisselen met Power Project. PIM maakt het dus mogelijk om documenten en data echt centraal te stellen en voor iedere participant toegankelijk maken in tijdelijke samenwerkingsverbanden - een werkwijze die inherent is aan de manier van bouwen vandaag. Dit kan met ontelbare onafhankelijke applicaties snel en efficiënt worden toegepast.

De toekomst is niet moeilijk! Vanwege de uitermate korte implementatietijd van de technologie, is het voor ICT bedrijven en PIM gebruikers extra interessant om PIM werkelijk op verschillende niveaus van

het projectbeheer, databeheer en de bedrijfsvoering in te zetten. PIM levert op die manier het meest geavanceerde alternatief voor soortgelijke ICT-toepassingen die anders moeten worden opgebouwd uit verschillende peperdure WebServices-componenten, workflow onderdelen en rapport generatoren, die van verschillende leveranciers afkomstig zijn en eerst onderling nog aan elkaar moeten worden geknoopt. PIM is op die manier een “one-stopshop” oplossing voor een complex probleem. Toen STABU de uiteindelijke technologische keuze heeft gemaakt om PIM in Nederland op de markt te zetten, was het voor STABU reeds bekend dat de nieuwe ODEP-technologie er aan zat te komen. Dit heeft ook een doorslaggevende rol gespeeld in de keuze om met het Belgische bedrijf Bricsys in zee te gaan. PIM moet immers continu een zeer hoog technologisch niveau aan de Nederlandse markt kunnen aanbieden voor een niet te evenaren prijs.

Meer informatie is te vinden op website: www.werkenmetpim.nl en/of www.bricsys.com

Veilig op hoogte zonder compromis

Vollenhove (NL) Tel: +31 (0)38 460 79 79 [email protected]

Sheffield (UK) Tel: +44 (0)870 777 69 40 [email protected]

Valkenswaard (NL) Tel: +31 (0)40 207 17 10 [email protected]

Herne (D) Tel.: +49 (0) 2323 94624-0 [email protected]

www.eurosafesolutions.com

Uit de praktijk

van

Kort geding aanbesteding Jubi–torens Den Haag:

Was de rechter hiervoor nodig? Begin dit jaar vond de aanbesteding plaats van een prestigieus project van de Rijksgebouwendienst. Op de plaats van de “Zwarte Madonna” in hartje Den Haag zijn twee hoge torens voor de ministeries van justitie en binnenlandse zaken gepland; de zogenaamde JuBi-torens. Zoals Stichting Marktwerking Installatietechniek regelmatig bij nieuwe aanbestedingen doet, heeft zij ook deze aanbesteding gevolgd. De aanbestedingsstukken gaven aanleiding tot het stellen van vragen aan de aanbesteder. Dat dit tot een kort geding bij de rechter in Den Haag zou leiden, daar werd nog helemaal geen rekening mee gehouden. Het instellen van een gerechtelijke procedure is een zwaar middel om een aanbesteding te behoeden voor onrechtmatige of onredelijke gang van zaken. De aanbesteding komt immers stil te liggen. SMI’s beleid bestaat er dan ook uit om een procedure alléén in uiterste noodzaak in te zetten. Hoe heeft het dan zover bij deze aanbesteding kunnen komen?

Aanbesteding van de Jubi–torens Deze aanbesteding werd in afzonderlijke percelen voor bouw-, werktuigbouw-, elektrotechnisch-, liftinstallatie-werkzaamheden aanbesteed. Daarnaast was het mogelijk om op één geïntegreerd perceel voor alle werkzaamheden gezamenlijk in te schrijven. Mochten echter de inschrijvers van afzonderlijke percelen voor gunning in aanmerking komen, dan was door de aanbesteder bedacht dat deze winnaars verplicht met elkaar een B.V. dienden te vormen, onder voorwaarden die (nog) niet bekend gemaakt werden. Tegen deze gang van zaken en nog enkele andere eisen en voorwaarden had SMI bezwaar. SMI kaart haar bezwaren altijd eerst aan bij de aanbesteder of diens adviseur. Bezwaren die SMI tegen aanbestedingen kan hebben zijn grofweg in twee categorieën in te delen. De eerste categorie bestaat uit bezwaren die zich richten tegen zeer onpraktische, bewerkelijke of onnodig kostenverhogende eisen. Zoals het niet-gebruiken van “Eigen Verklaringen”, voorbedrukte tevredenheidsverklaringen die nog ingevuld moeten worden door opdrachtgever van het referentiewerk. De tweede categorie bestaat uit bezwaren tegen procedures en criteria die discriminerend werken of niet transparant zijn of disproportioneel. Kortom indien er directe strijd met het aanbestedingrecht is. Van deze laatste categorie zijn veel voorbeelden te geven. De bezwaren tegen de aanbesteding in kwestie vielen daaronder.

6 | STABU bulletin

Door in contact te komen met de aanbesteder, wordt vaak al snel helder wat de overwegingen van de aanbesteder zijn bij de eisen of criteria. Ook blijkt vaak dat de zienswijze van de aanbesteder en SMI niet zo ver uit elkaar liggen. Professionele aanbesteders geven vaak ruiterlijk toe dat zij in de fout zijn gegaan of dat het gevraagde niet zo praktisch of rechtvaardig is. SMI denkt ook mee hoe een en ander recht te breien is. En niet zelden wordt een aanbestedingsprocedure dan tijdig bijgesteld en vervolgd waarbij iedereen tevreden is: aanbesteder en marktpartijen. Bij de aanbesteding van de JuBi-torens richtte SMI zich ook eerst tot de aanbesteder, de Rijksgebouwendienst. Na eerst schriftelijk haar bezwaren kenbaar te maken, vond er een gesprek plaats om de bezwaren verder toe te lichten en de mogelijkheden tot wijziging en verbetering te bespreken. Het argument van de Rijksgebouwendienst om verplichting tot het oprichten van een B.V. op te nemen, was omdat hij onder geen beding de coördinatie in eigen hand wilde houden en de daarbij behorende risico’s wilde lopen. Maar het bezwaar voor marktpartijen was dat hun contractvrijheid te veel beperkt werd. Daarvoor stond de Rijksgebouwendienst niet open. Terwijl er volgens SMI op eenvoudige wijze aan beide bezwaren tegemoet kon worden gekomen door kosteloze en vrijblijvende terugtrekking van de winnende inschrijver toe te staan, ingeval hij een werkbare samenwerking in een B.V. met de andere winnende inschrijvers niet zag zitten. Normaal gesproken staat het een inschrijver na de aanbesteding niet vrij om zijn inschrijving (kosteloos) terug te trekken. De Rijksgebouwendienst gaf aan alles nog eens te bezien. Omdat het nogal ernstige bezwaren waren (getypeerd als “een verplicht huwelijk zonder dat de huwelijkse voorwaarden bekend waren”) stelde SMI voor om de aanbestedingsprocedure zolang te schorsen, totdat er een standpunt was ingenomen. Maar dat gebeurde niet.

Wie is?

SMI

Stichting Marktwerking Installatietechniek (SMI) SMI is een stichting die in de eerste plaats aanbestedingsprocedures ten behoeve van installatiebedrijven verder wil verbeteren. Daarbij streeft SMI naar evenwichtige, objectieve en transparante vraag- en aanbodverhoudingen. Daarnaast ondersteunt SMI - met kennis, expertise en praktisch (juridisch) advies - individuele installateurs op het gebied van aanbestedingen en contractvorming van installatietechnische werken in Nederland. Doordat SMI een onafhankelijke partij is, kan zij bij uitstek de aanbestedende partij op onjuistheden wijzen. SMI slaat bovendien een brug tussen installatiebedrijven enerzijds en de aanbestedende partijen in de bouwkolom anderzijds, als het gaat om aanbestedingsreglementen en de gevolgen ervan voor de dagelijkse praktijk.

Kort geding

Hoe te voorkomen?

Het bleef lange tijd onduidelijk wat de aanbesteder met de bezwa- Dat een gang naar de rechter in gevallen van onredelijke of ren ging doen. En juist bij een aanbesteding is het belangrijk dat met het recht strijdige aanbestedingsstukken zo veel mogeadequaat en snel gehandeld wordt, om geen kostbare tijd te verlie- lijk moet worden voorkomen, staat als een paal boven water. zen en de aanbesteding niet onnodig lang op te houden. Vanwege Om dit zoveel mogelijk te beperken dienen bezwaren of onde ernst van haar bezwaren kon SMI niet anders dan aan de aan- duidelijkheden zo snel mogelijk door marktpartijen kenbaar besteder aan te kondigen dat zij naar de rechter zou stappen, als er gemaakt te worden. Anderzijds dienen aanbesteders hierop geen duidelijkheid kwam. De duidelijkheid kwam er toen wel: de aanbesteder ‘De uitspraak is helder. SMI kreeg gelijk. En de aanbesteding bleef bij zijn voorwaarden moest over. Jammer dat een rechter hiervoor nodig was.’ en eisen. En hield dus vast aan de verplichte samenwerking tussen de winnende inschrijvers. Om geen kostbare tijd te adequaat en opbouwend in te gaan. De mogelijkheid van vraverdoen, heeft SMI toen het laatste redmiddel moeten aanwenden: gen stellen en de nota van inlichtingen zijn hierbij de goede een rechtszaak aanhangig maken. Vanwege de (over)belasting van weg. Maar het standaard terugverwijzen door antwoorden als de Haagse rechtbank, duurde het nog bijna 2 maanden voordat de “zie bestek “ of het probleem bij de markt te leggen door behandeling van het kort geding plaatsvond. Bij vele andere ge- antwoorden als “is des aannemers”, hetgeen men vaak in de schillen wordt die tijd nog al eens gebruikt om te bezien of partijen nota’s aantreft, is niet opbouwend of oplossinggericht. er toch nog zonder rechter uit kunnen komen. Maar bij deze zaak bleef dat uit. SMI is van mening dat het eerder betrekken van marktparDe uitspraak is helder. SMI kreeg gelijk. En de aanbesteding moest tijen bij projecten of het vooraf te rade gaan bij de markt over. Jammer dat een rechter hiervoor nodig was. Maar de middelen tot heldere en evenwichtigere voorwaarden leidt. Dit laatste die SMI eerst aangewend had, namelijk die van overleg en oplos- gebeurt nog te weinig. singen trachten aan te reiken, hadden geen effect. Overigens zijn de Rijksgebouwendienst en SMI na de heraanbesteMargreet van Deur zen & Pieter van den Eijnden ding toch weer met elkaar in gesprek geraakt.

STABU bulletin | 7

Vraag het STABU Van de vragen die onder andere via de telefonische helpdesk, de STABU-gebruikersdagen en de diverse ­cursussen en opleidingen bij de Stichting STABU zijn binnengekomen is een selectie gemaakt, die in deze rubriek ­worden weergegeven. Vraag

Vraag

De opdrachtgever wil in het geheel geen directie voeren op het werk, hoe regel ik dat in het bestek?

Wat is nu feitelijk het verschil tussen de begrippen variant en alternatief bij een aanbesteding?

Antwoord Door gebruikmaking van de aanvullende administratieve bepaling 01 “DIRECTIE” onder artikel 01.02.03 “DIRECTIE”. In deze bepaling staat: “Er zullen geen personen worden aangewezen die als directie optreden. De opdrachtgever treedt daar, waar in het bestek sprake is van directie, in haar plaats.” In paragraaf 3 lid 1 van de U.A.V. 1989 staat: “De opdrachtgever is gerechtigd één of meer personen aan te wijzen om als directie op te treden of de directie bij te staan dan wel als zodanig aangewezen personen door anderen te vervangen.” Maar in het geval dat de opdrachtgever geen directie wil laten voeren zegt paragraaf 3 lid 9 van de U.A.V. 1989: “Indien en zolang de opdrachtgever van zijn in het eerste lid bedoelde bevoegdheid geen gebruik heeft gemaakt, treedt hij daar, waar in de U.A.V. sprake is van de directie, in haar plaats.” Daar ook in andere besteksdelen dan de U.A.V. 1989, zoals de standaard technische bepalingen in de STABU standaard en de aanvullende technische bepalingen en de bestekposten in het bestekboek, veelal het woord “directie” staat, is de 2e zin van de voorgenoemde STABU aanvullende administratieve bepaling van groot belang!

Antwoord In het huidige Aanbestedingreglement Werken 2005 (ARW 2005) komt het Nederlandse aanbestedingsbegrip ­ “alternatieve aanbieding”, zoals gebruikt bij artikel 17 van het UAR 2001, niet meer voor. In de algemene toelichting op het ARW 2005 staat: “De termen ‘alternatief’ en ­‘variant’ hebben een ­verschillende ­betekenis in het Nederlandse ­ aanbestedingsrecht en in het ­ Europese aanbestedingsrecht. In de Nederlandse ­terminologie was een alternatief van ­oudsher een voorstel dat afkomstig was van de aanbieder en was een variant een ­ andere ­ besteksoplossing, opgesteld door de ­aanbesteder, ­waarop ­aanbieders konden ­inschrijven. In het Europese ­ aanbestedingsrecht wordt een ­ alternatief in de zin van het ­Nederlandse aanbestedingsrecht echter ­ aangeduid met ­variant van de inschrijver. De term ­ ‘alternatief’ kwam niet voor in de ­vervallen Richtlijn werken en komt ook niet voor in diens ­opvolger, de RL WLD (de zgn. ­geïntegreerde richtlijn 18 “Werken Leveringen en Diensten” uit 2004). Het Besluit ­ Aanbestedingsregels voor ­Overheidsopdrachten (BAO) volgt in artikel 24 de ­terminologie van de RL WLD en ook het ARW 2005 neemt de aanduiding ‘variant van de inschrijver’ over. De ­inschrijver kan slechts een variant indienen indien de ­aanbesteder in de aankondiging bekend maakt dat daarvoor gelegenheid is. De ­aanbesteder is verplicht om op voorhand de minimumeisen aan te geven waaraan varianten van de inschrijver moeten voldoen en de wijze waarop varianten kunnen worden ingediend. Het spreekt voor zich dat varianten alleen mogelijk zijn indien het gunningscriterium van de economisch meest voordelige inschrijving wordt gehanteerd.

Vraag De opdrachtgever wil zelf directie voeren op het werk, hoe regel ik dit in het bestek? Antwoord Door een vermelding op de titelpagina, bijvoorbeeld met de tekst: “Directie: voorgenoemde opdrachtgever” of door middel van een vrije bepaling onder 01.02.03. In paragraaf 3 lid 3 van de U.A.V. 1989 staat: “De ­opdrachtgever geeft van elke aanwijzing, indien deze niet reeds in het bestek is gedaan, en van elke wijziging of intrekking daarvan, onverwijld schriftelijk kennis aan de aannemer.” De U.A.V. 1989 gaat er overigens al van uit dat op het werk directievoering zal plaatsvinden. In paragraaf 3 lid 2 van de U.A.V. 1989 staat dan ook: “Indien door het niet aanwijzen of niet vervangen van een of meer personen om als directie op te treden meer van de aannemer wordt verlangd dan redelijkerwijs van hem kan worden gevergd, heeft hij recht op bijbetaling.”

De tot voor kort tijdens de uitvoering van een werk als foutieve opmerking geachte kreet “De aannemer komt met een alternatief” in relatie met paragraaf 17 lid 5 van de U.A.V. 1989: “Indien de directie zulks goed vindt, zal de aannemer in plaats van met een fabrieksnaam aangeduide bouwstoffen andere mogen leveren, mits van ­ overeenkomstige ­ hoedanigheid.” kan sinds het verschijnen van het ARW weer gewoon worden ­gehanteerd.

Vraag Moet ik bij ieder werk een CAR-verzekering door de aannemer laten ­afsluiten via het bestek?

ing. H.H.M.(Henny) Miltenburg

STABU bulletin | 9

Antwoord Dat ligt er aan of dit naar de aard en de omvang van het werk nodig is volgens de ­opdrachtgever en diens adviseurs. In paragraaf 43b lid 1 van de U.A.V. 1989 staat: “Tenzij het bestek anders bepaalt, dient de aannemer verzekeringen aan te gaan ­waarin de opdrachtgever en de directie als mede-verzekerden zijn ­opgenomen, één en ander voor zover dit naar de aard en de omvang van het werk nodig en ­gebruikelijk is. De aannemer zorgt ervoor dat de directie ten spoedigste schriftelijk bewijs van het ­bestaan en de inhoud van vorenbedoelde verzekeringen ontvangt.” Als de ­opdrachtgever specifiek een CAR-verzekering wenst, hoewel menig aannemer al een doorlopende CAR-verzekering heeft, kan hij dit expliciet via de STABU ­aanvullende administratieve bepaling 01 “CAR-VERZEKERING DOOR DE AANNEMER” onder ­artikel 01.03.10 “CAR-VERZEKERING DOOR DE AANNEMER” in het bestek regelen. De opdrachtgever kan ook zelf een CAR-verzekering voor het werk afsluiten. In ­paragraaf 43b lid 2 van de U.A.V. 1989 staat: “Indien door de opdrachtgever ­verzekeringen in verband met het werk zijn aangegaan of zullen worden ­aangegaan, worden de ­condities en bepalingen daarvan aan het bestek gehecht en zorgt de ­opdrachtgever ervoor dat de aannemer ten spoedigste schriftelijk bewijs van het ­bestaan en de ­inhoud van vorenbedoelde verzekeringen ontvangt.” Het wel of niet opnemen van een CAR-verzekering in het bestek kan echter ook ­voortvloeien uit de overeenkomst tussen de opdrachtgever en het architecten-, ­ingenieurs- of adviesbureau. In de Rechtsverhouding opdrachtgever-architect, ingenieur en adviseur DNR 2005 staat bij hoofdstuk 2 “Algemene bepalingen omtrent de opdracht” in artikel 2 “De ­opdracht” bij lid 3q dat voorafgaand aan de totstandkoming van de opdracht ­partijen overleggen, voor zover op dat moment mogelijk en voorzover relevant, betreffende: “of een CAR-verzekering of vergelijkbare verzekering dient te worden afgesloten die gelet op de aard en de omvang van het project als een gebruikelijke verzekering kan worden aangemerkt”. Verderop bij hoofdstuk 6 “Aansprakelijkheid van de adviseur” staat bij artikel 14 “Schadevergoeding” onder lid 8 dat: “Onverminderd het in de vorige leden bepaalde is de adviseur bij opdrachten die betrekking hebben op de uitvoering van een object alleen aansprakelijk voor schaden die niet worden gedekt door een gebruikelijke CAR-verzekering of daarmee gelijk te stellen andere verzekering(en).”

Vraag Waarom zou ik de KLIC-melding regelen in het ­bestek? Het werk is toch voor rekening en risico van de ­aannemer? Antwoord Niemand is gebaat met een kabel- en/of leidingbreuk! Alleen al de directe schade aan kabels en leidingen bedraagt naar ­schatting 40 tot 75 miljoen Euro per jaar. Naast de ­economische schade aan de kabel of leiding, leidt een graafincident ook tot onderbreking van het werk en de levering van bijvoorbeeld gas, elektriciteit of telecomsignalen. Bovendien kan een ­graafincident levensgevaarlijk zijn voor de graver en zijn omgeving. In paragraaf 6 lid 4 van de U.A.V. 1989 staat weliswaar dat: ”Het werk en de uitvoering daarvan zijn voor rekening van de ­aannemer met ingang van de datum van aanvang of ­zoveel ­eerder als de aannemer ingevolge paragraaf 7, ­tweede lid, met het werk begint, tot en met de dag waarop het werk ­overeenkomstig het bepaalde in paragraaf 10, ­eerste of tweede lid, als ­opgeleverd wordt beschouwd. Onder het werk en de ­uitvoering daarvan worden mede begrepen de ­voorbereiding, de aanvoer van ­bouwstoffen, de uitvoering van hulpwerken, de ­doelmatigheid en capaciteit van werktuigen en ­gereedschappen.” Daarnaast staat in paragraaf 6 lid 6 van de U.A.V. 1989 dat: “De wijze van uitvoering van het werk moet zodanig zijn, dat voor de opdrachtgever dan wel voor derden geen nodeloze ­hinder is te duchten. De aannemer dient het werk zodanig uit te voeren,

10 | STABU bulletin

dat daardoor schade aan persoon, goed of milieu zoveel mogelijk wordt beperkt.” In paragraaf 6 lid 8 van de U.A.V. 1989 staat dat: “De ­aannemer is aansprakelijk voor schade aan met het werk in verband staande werken van de opdrachtgever en aan andere werken en eigendommen van de opdrachtgever, voor zover deze door de uitvoering van het werk is toegebracht en te wijten is aan nalatigheid, onvoorzichtigheid of verkeerde handelingen van de aannemer, zijn personeel, zijn onderaannemers of zijn leveranciers.” Tenslotte staat er in paragraaf 6 lid 9 van de U.A.V. 1989 dat: “De aannemer vrijwaart de opdrachtgever tegen aanspraken van derden tot vergoeding van schade, voor zover deze door de uitvoering van het werk is toegebracht en te wijten is aan nalatigheid, onvoorzichtigheid of verkeerde handelingen van de aannemer, zijn personeel, zijn onderaannemers of zijn ­leveranciers.” De U.A.V. 1989 houdt ook rekening met een pro-actieve rol van de opdrachtgever. In de slotregels van paragraaf 5 lid 1 van de U.A.V. 1989 staat immers: “Indien de aard van het werk hiertoe aanleiding geeft, houdt de directie voor de ­ aanvang van het werk een bouwbespreking met de aannemer en de ­leidingbeheerders, waarbij de aannemer wordt ingelicht ­omtrent de juiste ­ligging van de zich in of nabij het werk en het ­werkterrein bevindende ondergrondse kabels en leidingen en waarbij wordt ­vastgesteld wat daarmee moet geschieden. Indien de directie deze ­bouwbespreking niet houdt, zal de ­aannemer voor de aanvang van het werk om het houden van die bespreking verzoeken. De directie zal aan dit verzoek gevolg geven.” Ook staat er in paragraaf 5 lid 1c van de U.A.V. 1989 dat: “De opdrachtgever zorgt er voor, dat de aannemer tijdig kan ­beschikken: c. over de benodigde tekeningen en andere ­gegevens;” STABU biedt een tweetal teksten aan om in het bestek op te ­nemen met de bedoeling om graafschade te ­voorkomen. ­Allereerst is er de aanvullende administratieve ­ bepaling 01.02.05.01 ­“BOUWBESPREKING”, met de tekst: “De ­bouwbespreking als ­bedoeld in paragraaf 5, lid 1 van de UAV zal worden ­ gehouden”. Daarnaast is er de enigszins ­bevoogdende ­aanvullende ­administratieve bepaling onder 01.02.06.05 “­ONDERGRONDSE KABELS EN LEIDINGEN” met daarin ­ opgenomen de ­ schraptekst: “De aannemer meldt ten minste drie (of vijf) werkdagen vóór de aanvang van de ­werkzaamheden, waarbij mogelijk in de grond aanwezige ­kabels en leidingen betrokken zijn, de ­uitvoering daarvan aan het Kabels en Leidingen Informatie Centrum (KLIC).” Om graafincidenten te voorkomen komt de overheid ­overigens met wetgeving. In maart 2006 is het wetsvoorstel “Wet ­informatie uitwisseling ondergrondse netten”, oftewel de ­ Grondroerdersregeling bij de Tweede Kamer ingediend. Deze wet zal naar verwachting in 2008 in werking treden. Met ­ inwerkingtreding van de wet wordt de ­zelfregulering via het bestek grotendeels vervangen door wettelijke ­verplichtingen. De grondroerder moet tijdig zijn ­voorgenomen ­werkzaamheden melden bij het (digitaal) loket, onder te ­brengen bij het ­Kadaster, maar niet eerder dan 20 dagen van tevoren om ­actualiteit van de ­informatie te waarborgen. Dit melden kan straks 24 uur per dag via het Internet. De ­ kabel– en ­ leidingbeheerder

wordt ­verplicht om via het loket de ­grondroerder tijdig te ­voorzien van betrouwbare en ­bruikbare ­informatie over de ­ligging van zijn kabels of leidingen. ­Eventuele afwijkende ­liggingen ­moeten ­gemeld worden en kaartmateriaal moet hierop ­ worden ­ aangepast. Zowel de grondroerder als de ­ kabel– en ­ leidingbeheerder zijn verplicht zich aan te ­ sluiten bij het ­ informatie-uitwisselingsysteem waarvan het loket onderdeel uitmaakt. De uitvoerder moet zorgvuldigheid ­betrachten bij zijn werkzaamheden. De wet schrijft ook extra ­voorzorgsmaatregelen voor bij graafwerkzaamheden rondom gevaarlijke leidingen, zoals bijvoorbeeld de aanwezigheid van de beheerder. Het Kadaster zal de dienstverlening zoals die nu door het KLIC (Kabels- en Leidingen Informatiecentrum) wordt uitgevoerd, overnemen. Opdrachtgevers van graafwerkzaamheden krijgen volgens de nieuwe wet de verantwoordelijkheid om grondroerders de ­gelegenheid te geven om zorgvuldig te graven. Opdrachtgevers moeten voldoende tijd en geld reserveren, zodat de ­grondroerder hier in de praktijk ook echt uitvoering aan kan geven.

Deelnemen aan PG’s? De beide werktuigbouwkundige projectgroepen PG12 en PG14 van STABU kunnen nog wat versterking gebruiken. Belangstelling om 4 keer per jaar in de STABU-keuken te kunnen kijken? Neem contact op met ing. C. (Cor) Cornax, tel. (0318) 633026.

 

   

  

  

  

 





       

Het laatste nieuws over IFD in het vorige STABU bulletin was de aankondiging van een workshop die in Salt Lake City (VS) zou worden georganiseerd. In aansluiting op de bijeenkomst van ICIS is deze workshop ­afgelopen juni gehouden. Voortvarend is ­direct aansluitend een afspraak gemaakt om met het werk verder te gaan in Oslo.

IFD Library for buildingSMART Door de internationale samenwerking tussen Nederland, Noorwegen, Verenigde Staten en Canada is er behoefte aan een degelijk businessplan. Dit plan is in het afgelopen jaar met zowel de zakelijke als technische invalshoek verder uitgewerkt en zal naar verwachting in december definitief zijn afgerond. Vanaf dat moment kan IFD een plaats krijgen binnen de buildingSMART organisatie en een waardevolle bijdrage leveren aan de ontwikkeling van BIM (Building Information Modelling). Begin september zijn de leden van IFD naar Oslo getogen om verder te werken aan het raamwerk voor de toekomstige ontwikkeling van IFD Library for buildingSMART.

Leden van IFD • STABU, Nederland. • buildingSMART Norway, Noorwegen. • Construction Specifications Institute (CSI), Verenigde Staten. • Construction Specifications Canada (CSC), Canada. Meer informatie over het IFD Library for buildingSMART project kunt u vinden op www.ifd-library.org.

In Oslo hebben de IFD partners onder andere een presentatie gekregen van EPM-systems over de technische stand van zaken bij de ontwikkeling van een model-server. IFD Library for buildingSMART is een van de bouwstenen waar EPM-systems gebruik van maakt voor het operationeel maken van een modelserver voor de bouwsector. De andere bouwstenen bestaan uit IFC (Industry Foundation Classes) en IDM (Information Delivery Manual). Vanuit het Nederlandse CoP (Community of Practice) Virtueel Bouwen is een initiatief gestart om een modelserver naar Nederland te halen. Dit project is in goed Nederlands Fidumo (First Dutch Modelserver) gedoopt. IFD Library for buildingSMART zal ook in dit project een bijdrage leveren aan het operationeel maken van BIM in Nederland. De volgende bijeenkomsten van IFD staan gepland voor 2008, waarbij in maart een ‘show-and-tell’ bijeenkomst wordt georganiseerd in Washington.

Strato

Voor een compleet collectie overzicht, informatie over maatwerk en gerealiseerde projecten bezoekt U onze website.... Dome

Tetis

Scala

w w w. d i j k s t r a.com

Eindrapport VISI in de B&U zoals dat op website

Overhandiging van het eindrapport tijdens de VISI-seminars in juni 2007. V.l.n.r. Jan Visser (Hillen en Roosen), Henk Mulder (Rijksge-

www.stabu.org te downloaden is

bouwendienst) en Guus Heilsloot (Heijmans)

Toepassing VISI biedt uitkomst voor faalkosten De faalkosten en het tijdspad ontwikkelen zich door toepassing van VISI in gunstige zin. Deze positieve conclusie is getrokken tijdens de VISI-seminars die op 20 en 21 juni 2007 hebben plaatsgevonden en waar het eindrapport “VISI in de B&U, een fundament voor digitale samenwerking” is aangeboden aan de overheid en bouwsector. VISI staat voor “Voorwaarden scheppen voor Invoeren van Standaardisatie ICT” met als doel het beter structureren van de communicatie tussen projectpartners in de bouw. VISI wordt gedragen door CROW, CUR, STABU en SBR. De bouwwereld kenmerkt zich door een groot aantal wisselende samenwerkingsverbanden tussen verschillende partijen. Vormen van samenwerking ontstaan al in de fase van idee en ontwikkeling en lopen in steeds andere gedaanten door het stadium van gebruik en beheer. VISI draait om heldere afspraken over de communicatie. Cruciaal hierbij is het eenduidig vastleggen van die afspraken. Daartoe is een gestandaardiseerde systematiek ontwikkeld die inmiddels bekend staat onder de noemer “VISI-raamwerk”.Voor B&U-projecten

is een generiek VISI-raamwerk Ontwerpfase opgesteld dat de contractcommunicatie tussen de partijen in het ontwerpproces en de opdrachtgever terzijde kan staan. Tevens is een VISI-raamwerk ‘Uitvoering’ ontwikkeld, waarmee afwijkingen tijdens uitvoering gestructureerd worden gecommuniceerd. Hiermee zijn voor twee fasen raamwerken beschikbaar die een bijdrage kunnen leveren in het verminderen van de faalkosten. De raamwerken die voor de B&U-sector zijn ontwikkeld worden be-

heerd door Stichting STABU. In het nieuwe STABU-product PIM (Project Informatie Management systeem) zijn deze protocollen opgenomen met behulp van het in PIM beschikbare workflow-instrument. PIM- gebruikers hebben dus geen andere softwaretools nodig om met de VISI-protocollen te kunnen werken. In goed overleg met CROW zijn er ook enkele GWW-VISI protocollen opgenomen ten behoeve van de PIM-gebruikers in de GWW-sector.

Nieuwe STABU-Standaard 2007 Naar schatting wordt ruim 25 miljard euro jaarlijkse bouwomzet vastgelegd in projectbestekken die zijn opgesteld met de STABU-bestekssystematiek voor de woning- en utiliteitsbouw. Een belangrijk onderdeel van deze STABU-systematiek is de STABU-Standaard. Dit boekwerk wordt iedere vijf jaar aangepast aan de meest recente ontwikkelingen in de bouw- en installatiewereld. Medio oktober is de nieuwe STABU-Standaard 2007 verzonden aan alle STABU-licentiehouders.

opzet van een gelijke strekking als de vigerende STABU Standaard 2001 met daarbij: •redactionele en lay-out technische correcties; •onderlinge afstemming van bepalingen en daarbovenliggende titels; •aanpassing van bepalingen waarvan door Projectgroepen c.q. Werkgroepen wijzigingsvoorstellen zijn ingediend; •het actualiseren van de teksten betreffende proeven in nauwe samenwerking met CROW.

Wijzigingen De nieuwe STABU-Standaard 2007 is qua

Onmisbaar Aangezien vanaf het verschijnen van

de uitgave september 2007-2 de STABU Standaard 2007 tot integraal onderdeel van de komende projectbestekken wordt verklaard, dient iedere opdrachtgever, architect, adviseur, aannemer, installateur, onderaannemer en toeleverancier over dit boekwerk te beschikken. Zonder dit boekwerk beschikt men niet over het complete bestek.

Prijs De prijs van de STABU Standaard 2007 bedraagt € 75,- excl. BTW (prijsstelling 2007). De STABU-Standaard is te bestellen bij de Stichting STABU, tel (0318) 63 30 26 • fax (0318) 63 59 57 e-mail: [email protected] • website: www.stabu.org

STABU bulletin | 13

STABU neemt afscheid van

Chester Lion (RGD) Na vijftien jaar het aanspreekpunt voor STABU-zaken

bij

de

Rijksgebouwendienst

te zijn geweest is er afscheid genomen van Chester Lion. Deze zeer aimabele man heeft er voor gezorgd dat de werkrelaties tussen medewerkers van de Rijksgebouwendienst en het STABU-bureau optimaal waren. Hij wordt opgevolgd door de heer ir. R. (Rene) Sjoerdstra van de RGD.

In januari 1972 is Chester Lion in dienst getreden bij de Rijksgebouwendienst. “Een leuke en afwisselende baan in verschillende functies”, zoals hij desgevraagd aangeeft. Na in 1992 bij de afdeling DO&T (Directie Ontwerp & Techniek) te zijn gaan werken heeft hij STABU erbij gekregen. Een taak die in het verlengde lag bij zijn functie van kwaliteitszorg. “Van meet af aan bleken STABU en ik naar hetzelfde te streven; een overzichtelijke tekststructuur, schematische opbouw en mogelijkheden van koppelbaarheid”, aldus de nu gepensioneerde RGD-medewerker. “Het was de periode van voorstellen doen, overleggen en uitkristalliseren van vakinhoudelijke teksten voor het standaard bestek”. Hoezo Bouwkunde “De keuze voor de opleiding bouwkunde is eigenlijk door een zogenaamde verspreking gekomen”, vertelt de heer Lion met een grote lach. “Bij het aanmeldingsgesprek voor de avondschool was ik toch wel wat zenuwachtig want ik was van plan ‘scheepswerktuigbouwkunde’ te gaan doen, gezien mijn jeugdinteresse voor het maken van modelboten. Toen mij werd gevraagd wat ik wilde gaan studeren, kon ik op het moment-suprème alleen ‘bouwkunde’ uitbrengen. De man waarmee ik het gesprek had, sprong overeind en schudde me de hand met de woorden: Gefeliciteerd, dat is het mooiste vak dat er bestaat. Ik had daardoor niet de moed meer om hem tegen te spreken! Het duurde niet lang of ik werd door het bouwvirus besmet: het tekenwerk, driedimensionaal denken en constructies berekenen, dat lag me wel. Bovendien stortte de scheepsbouwindustrie in de jaren 70 in Nederland in elkaar, dus het bleek achteraf nog een heel gelukkige keuze te zijn!”

14 | STABU bulletin

Organisatie en samenwerking “De RGD had evenals enkele andere Overheidsdiensten een convenant gesloten met de Stichting STABU voor de verdere ontwikkeling van bestekteksten. In het kader van ondersteuning door diverse project- en werkgroepen, kwamen medewerkers van Rijksgebouwendienst regelmatig bij de Stichting STABU in Ede. De verdere uitwerking van de structuur was toen in volle gang en daarvoor werd onder andere de vakkennis van RGD gebruikt. Mijn taak was voornamelijk het organiseren en het faciliteren daarvan en zoveel mogelijk nieuwe formuleringen direct toe te laten passen in de projectbestekken”, vult Chester Lion aan. “Door de jaren heen is er bedrijfsmatig en organisatorisch veel veranderd zowel bij de RGD als bij STABU. De Rijksgebouwendienst kreeg door politieke veranderingen veel te maken met reorganisaties, en er werd ook opgelegd om bijvoorbeeld meer marktconform te werken. Die zaken hebben allemaal effect gehad op onze bestekteksten vooral wat betreft milieuaspecten en innovatieve technieken. RS-bepalingen In nauwe samenwerking met Hans Swagers van STABU zijn onze bedrijfsbepalingen (de zogenaamde RS-bepalingen) aangepast

aan de STABU-systematiek. De RGD Standaard bestekbepalingen zijn de praktische en verplichte teksten voor de Rgd-projectbestekken. Het aantal aanvullende bepalingen is mede daardoor tot een minimum beperkt, en wij gingen “marktconform bouwen”. Voordien werd door de RGD elk pand gebouwd voor de eeuwigheid. Een bepaling die niet kan worden gekoppeld aan kabinetsbeleid werd uit de standaardbepalingen gehaald of komt er niet in. Al deze ontwikkelingen worden ook beïnvloed door de in- en uitstroom van personele vakkennis, en door de marktwerking in de bouwsector. De Rgd-bepalingen zijn jarenlang op dezelfde cdrom geplaatst, naast de reguliere STABU-uitgave. Nu staat het opgenomen op de website van STABU.Dat maakt het nog makkelijker om specifieke teksten zoals bijvoorbeeld voor gecertificeerd hout, direct aan te passen als er vanuit de politiek wat anders is bepaald.

Maarten van Hezik, directeur Stichting STABU, overhandigt Chester Lion (RGD) een cadeau als blijk van waardering voor de jarenlange samenwerking.

De automatisering bij de RGD is niet zonder horten en stoten verlopen. De overschakeling van pc’s naar een toetsenbord gekoppeld aan een netwerk heeft nogal wat voeten in aarde gehad voor de individuele medewerker. Dit kwam onder andere doordat wij een heel bijzonder netwerk kregen Na regelmatig crashen van het bestekprogramma, het onbereikbaar zijn van opgeslagen gegevens enz.heeft softwareleverancier Kubus een speciale patch gemaakt. Daardoor zijn de ergste obstakels weggenomen. Al met al een enorme verandering ten opzichte van de getypte en gestencilde bestekken in 1972 waarmee mijn eerste kennismaking met bestekken binnen de RGD verliep. Met name de toonzetting en formuleringen van die bestekken, daar straalde de autoriteit vanaf. Gelukkig is het toentertijd gebezigde taalgebruik inmiddels verdwenen.

de eindgebruiker bijna nooit degene is die het product koopt. Sterker nog, binnen een organisatie zijn er vaak minimaal drie beslissers die allen doordrongen moeten zijn van de noodzaak van het nieuwe product. Je kunt wel een mooie Cadillac aanschaffen, maar of die ook praktisch is voor gebruik op meerdere bergpaden mag je betwijfelen. Leer van de interne ervaringen van bedrijven die software aanschaften om bij de tijd te blijven.”

Hint voor product ontwikkeling “Als aandachtspunt voor de verdere product ontwikkelingen wil ik aan STABU meegeven om niet alleen aandacht te besteden aan uitputtende mogelijkheden van een product, maar ook daarbij de implementatie, de toegankelijkheid en klantvriendelijke bruikbaarheid niet uit het oog te verliezen. In de praktijk is het zo dat

Wat nu? Naast diverse bezigheden heeft mijn hart al die jaren toch nog wel gelegen bij de scheepsbouw. Het vervaardigen van modelschepen met name de Willem Ruys, ga ik weer oppakken, nu ik mijn tijd naar eigen inzicht kan indelen en gebruiken. Ik wens STABU al het goede en ik zal zeker, vanaf de zijlijn, het reilen en zeilen blijven volgen, aldus Chester Lion.

“Een Cadillac is mooi, maar onbruikbaar op bergpaden.”

STABU bulletin | 15

(vervolg pagina 1)

Er zijn nieuwe teksten opgesteld voor paneelbekleding van natuurstenen tegels, het herstellen van bestaande dekvloeren en warm-/koudwater luchttoestellen. Uiteraard zijn er teksten aangepast aan nieuwe regelgeving, nieuwe Normen en nieuwe Beoordelingsrichtlijnen. Omdat door de Richtlijn Bouwproducten nu bouwproducten aangewezen worden voor CE-markering heeft dat invloed op het van kracht zijn of worden van veel geharmoniseerde Normen. In de bijgesloten Verantwoording wordt daar veel aandacht aan gegeven. Ook is het regime betreffende de Dubo-maatregelen in de STABU2-systematiek die nu in de wetgeving zijn opgenomen verwijderd en dat geldt ook voor die ontwerpmaatregelen die geen invloed op het bestek meer hebben. Meer informatie in de eerder genoemde Verantwoording uitgave

2007-2 (op de website www.stabu.org).

PIM-uitgave Omdat er in het nieuwe STABU-product Project Informatie Management systeem (PIM) ook een nieuwe besteksmodule zit die gebruik maakt van de STABU 2-bestanden is er dus ook een update van PIM verschenen. Door de koppeling tussen de bestaande Elementenmethode, die door STABU is uitgebreid met veel meer gedetailleerde niveaus, en de STABU 2-bestanden kunnen voortaan elementgerichte bestekken in PIM geschreven worden en kunnen ook meer prestatiebeschrijvingen worden vastgelegd. Deze koppeling betekent dat de aanpassingen van deze nieuwe besteksmodule voortaan synchroon lopen met de update-cyclus in de STABU 2systematiek.

Meer informatie is de heer G.C.M. (Bert) van de Goot van STABU bereid te verstrekken via tel. (0318) 633026 of stuur een e-mail aan: [email protected]

NOOIT MEER ONKRUID !!

®

Epoxy Voegmortels Rejointoyage epoxy pour pavage et pierre naturel

w w w. r o m e x - b e n e l u x . c o m

Onder ede In deze rubriek geeft auteur zijn visie op wet- en regelgeving in de bouw

Innovatie. What’s in a name? Het veelvuldig gebruik van het woord innovatie door beleidsmakers wekt bij mij geen onverdeeld enthousiasme, evenmin als het begrippenpaar “innovatief aanbesteden”, reden om wat te filosoferen over dit al te vaak misbruikte woord. Kort geleden was ik op bezoek bij Space Expo, het voorlichtingscentrum van de ESA (European Space Agency) in Noordwijk. Als er ergens sprake is van innovatieve ontwikkelingen, dan ben je bij de ruimtevaart aan het goede adres. En toch was innovatie niet het hoofdmotief om een halve eeuw geleden de Spoetnik het heelal in te schieten, noch om twaalf jaar later een landing op de maan tot stand te brengen. Aan beide kanten van het IJzeren Gordijn was men zich bewust van de mogelijkheden van de ruimtevaart, zowel in militaire als in technische en economische zin. De spin-off van de ruimtevaart is enorm geweest. Innovatie als gevolg en niet als motor van ontwikkeling. Dit in tegenstelling tot de situatie in de bouw waar het er soms op lijkt dat innovatie een doel op zichzelf is en als zodanig wordt gepropageerd, bijvoorbeeld door de overheid wanneer deze stelt dat er innovatief aanbesteed moet worden, onafhankelijk van de aard van het project.

Geldig criterium De vraag hoe innovatief de bouwsector is wordt door de wetenschap opgepikt (instituut Drift van de Erasmus Universiteit) en talloze instellingen zijn op innoverend gebied actief: de Regieraad Bouw, PSIbouw, SBR, CUR, TNO, de branche organisaties, etc. Maar uiteindelijk is “nieuw” op zich geen kwaliteitscriterium. Of een bepaalde zaak een verbetering is ten opzichte van vroeger, is wel een geldig criterium. Belangrijke innovaties in de bouw zijn niet ontstaan door de behoefte aan iets nieuws, maar door een goed antwoord te bieden op reële problemen. Denk aan nieuwe uitvoeringstechnieken of bouwsystemen om na de oorlog het woningtekort te bestrijden, aan de Deltawerken om nooit meer een ramp als in 1953 te hoeven meemaken en aan de Maeslantkering in datzelfde kader, of aan inventieve parkeersystemen om in steden het gebrek aan ruimte op te vangen en het blik van de straat te krijgen. Maar de meeste innovaties vinden plaats in de toeleverende industrie. Dit zijn niet de grootste of meest opvallende innovaties, maar de vloed aan nieuwe materialen of bouwcomponenten is een gevolg van onderlinge concurrentie, van de wil om beter voor de dag te komen dan wel om een gat in de markt te vullen.

Oplossing reële problemen

de bouwnijverheid, en tot op vandaag wordt de vergelijking doorgetrokken. De toeleverende bouwnijverheid kan de vergelijking goed doorstaan, met betrekking tot bouwcomponenten en materialen wordt er behoorlijk innovatief geproduceerd. Het samenstellen van al die componenten tot meestal eenmalige gebouwen kan leiden tot zowel zeer banale als zeer bijzondere gebouwen, waarbij de ontwerper meer of minder creatief kan omgaan met de innovatieve producten van de bouwleveranciers. Het is de vraag hoe vaak de zeer bijzondere gebouwen innovatie zullen inluiden, juist vanwege hun specifiek karakter, al kunnen zij wel andere architecten inspireren tot hoge prestaties. Denk aan het hoofdkantoor van ING in Amsterdam waarbij op het niveau van componenten dit gebouw wellicht innovatief kan fungeren. En als het College

Al in het tweede kwart van de vorige eeuw werd de industrie, en met name de auto-industrie, ten voorbeeld gesteld aan

Lees verder op pagina 19 >>

uiteindelijk is “nieuw” op zich geen kwaliteitscriterium. Of een bepaalde zaak een verbetering is ten opzichte van vroeger, is wel een geldig criterium.

ir. Otto

Sluizer

STABU bulletin | 17

0RESENTEERT


JOUFMMJHFOUF
WFSG
PQ
CBTJT
WBO
OBOPUFDIOPMPHJF

.ANOMAT

.ANOTEX

.A NO½RE

'PUPLBUBMZUJTDIF
NVVSWFSG

WPPS
CJOOFO
PQ
CBTJT
WBO
OBOPUFDIOPMPHJF

'PUPLBUBMZUJTDIF
NVVSWFSG

WPPS
CVJUFO
PQ
CBTJT
WBO
OBOPUFDIOPMPHJF

#SBOEWFSUSBHFOEF
HSPOEWFSG PQ
CBTJT
WBO
OBOPUFDIOPMPHJF

%F
JOUFMMJHFOUF
FJHFOTDIBQ
WBO
/BOPNBU
JT
IFU
WFSNPHFO
PN
[JDI[FMG
POEFS
EF
JOWMPFE
WBO
LVOTU MJDIU
UF
SFJOJHFO %F
GPUPLBUBMZUJTDIF
XFSLJOH
[PSHU
FSWPPS
EBU
PSHBOJTDIF
WFSWVJMJOH
FO
CBDUFSJqO
EJF
PQ
EF
WFS¿BBH
UFSFDIU
LPNFO
WFSOJFUJHE
XPSEFO

/BOPUFY
JT
FFO
JOUFMMJHFOUF
CVJUFOWFSG
EJF
OFU
BMT
/BOPNBU
[µO
[FMGSFJOJHFOEF
XFSLJOH

POUMFFOU
BBO
GPUPLBUBMZTF
0OEFS
JOWMPFE
WBO
[PO MJDIU
POUTUBBU
EF
[FMGSFJOJHFOEF
XFSLJOH
%PPS
EF
[FMGSFJOJHFOEF
XFSLJOH
LVOOFO
PQQFSWMBLLFO
EJF
HFWFSGE
[JKO
NFU
/BOPUFY
OJFU
NFFS
CFWVJME
XPSEFO
EPPS
SPFU
FO
BOEFSF
BBOTMBH
BMT
HFWPMH
WBO
MVDIUWFSPOUSFJOJHJOH

/BOP¾SF
JT
FFO
VJU[FUUFOEF
CSBOEWFSUSBHFOEF
NVVS
FO
IPVUHSPOEWFSG
PQ
XBUFSCBTJT
EJF
RVB
VJUFSMJKL
WFSHFMJKLCBBS
JT
NFU
OPSNBMF
MBUFY
CBTJTHSPOEWFSG
#JFEU
UPU

NJOVUFO
CFTDIFSNJOH
EPPS
CSBOEWFSUSBHJOH
WPMHFOT
%*/

#

BICHEMIE® COATINGS BV 1PTUBESFT
1PTUCVT


")
-FMZTUBE
7FTUJHJOHTBESFT
-BSTFSQPPSUXFH


/,
-FMZTUBE 5FM

 



'BY

 



&NBJM
JOGP!CJDIFNJFOM
*OUFSOFU
XXXCJDIFNJFOM

‘In de praktijk blijken er ook tegengestelde krachten voor te komen, met name op het gebied van de risico’s verbonden aan het toepassen van nieuwe producten of ideeën, Bouw Zorginstellingen vraagt naar ideeën met betrekking tot de ontwikkeling van ziekenhuisbouw in het jaar 2025, gaat het om oplossingen voor reële problemen, en is eventuele innovatie slechts bijproduct.

gesteld kunnen worden. Maar als de bouwbehoefte er om vraagt, is het aan de opdrachtgever om van zijn betrokkenheid blijk te geven door zich risicodragend op te stellen.

Kwaliteit als toetssteen Risico’s Innovaties vinden plaats op inhoudelijk gebied, zowel met betrekking tot ontwerp als tot uitvoering, en op managementgebied, bijvoorbeeld bij aanbestedingen of in het geval van gecertificeerde Bouwbesluittoetsen. In de praktijk blijken er ook tegengestelde krachten voor te komen, met name op het gebied van de risico’s verbonden aan het toepassen van nieuwe producten of ideeën. Bij de realisatie van een bouwproject ondernemen de diverse betrokken actoren tal van activiteiten: er wordt initiatief genomen, geïnvesteerd, ontworpen, uitgevoerd, geëxploiteerd en er worden risico’s genomen. Wie welke rol speelt in deze keten kan van project tot project wisselen, onder andere door de aard van de risico’s en het antwoord op de vraag wie weke risico’s voor zijn rekening neemt. Een grondige risico-analyse bepaalt mede welk bouworganisatiemodel voor een bepaald project wordt gekozen. En daarbij kan het evalueren van de risico’s belemmerend werken voor de lust om innoverend bezig te zijn, zeker waar het gaat om eenmalige projecten. Per slot van rekening zijn de faalkosten in de bouwnijverheid helaas nog steeds aan de te hoge kant. Het zou een onderzoek waard zijn om er achter te komen hoe vaak of hoe weinig deze fouten op het conto van onverantwoorde innovaties

Op het ogenblik dat iemand het woord innovatie gebruikt vanwege zijn PR-waarde, en dus als marketing tool, verdient de gebruiker van deze terminologie met een gezond wantrouwen tegemoet getreden te worden (dit geldt trouwens ook voor het gebruik van het woord ecologie). Door nieuwe technieken of procedures toe te passen bij het oplossen van een probleem, hoort kwaliteit de toetssteen te zijn voor de aanvaarding van die oplossing, en niet het simpele feit dát het een nieuwe oplossing is. Het nadrukkelijk pousseren van innovatie is eigenlijk helemaal niet nodig, gedachtig aan de woorden van Oleg Ivanovski, hoofdontwerper Spoetnik: “De mens is nou eenmaal een wezen dat altijd nog iets meer wil weten, altijd iets nieuws wil scheppen, iets meer wil bereiken. En als je dat dan toch doet, dan toch graag als eerste, alstublieft”. Dan heb je het wel over creatieve mensen in alle takken van de menselijke activiteit. Laat ons dus het woord innovatie vergeten of helemaal schrappen bij het zoeken naar betere of goedkopere oplossingen dan wel naar efficiëntere of effectievere processen, en dan wel met inachtneming van onvermijdelijke maar aanvaardbare risico’s (calculated risks). Vakmanschap en controle zullen daarbij sleutelwoorden blijken te zijn.

STABU bulletin | 19

STABU Leidraad



Contractvormen

De afgelopen maanden is binnen STABU hard gewerkt aan de Leidraad Contractvormen. Het concept is inmiddels voor instemming voorgelegd aan de Projectgroep 01; Administratieve Bepalingen. De Leidraad is bedoeld als hulpmiddel voor de opdrachtgever in de B&U bij het kiezen van de bouworganisatievorm i.c. contractvorm. Aanleiding De veranderende bouwopgave, de aanbevelingen uit de bouwenquête en het, in vergelijking met de huidige wetgeving, ietwat verouderde aansprakelijkheidsregime van de standaard voorwaarden en rechtspositieregelingen maken dat de bouw zich moet bezinnen over de gebezigde bouworganisatievormen en samenwerkingsverbanden, kortweg de contractvormen.

Ervaringen De STABU Leidraad Contractvormen bestaat uit een leidraad en een uitgebreide toelichting. Bij het samenstellen ervan heeft de auteur zich ondermeer gebaseerd op de ervaringen die hij heeft opgedaan, als B&U-vertegenwoordiger in de Ontwikkelings- en Klankbordgroep van de CROW voor de ontwikkeling van de UAVgc (Uniforme Administratieve Voorwaarden voor Geïntegreerde Contracten) en als lid van de IBR-werkgroep voor de Leidraad Aanbesteden van Geïntegreerde Contracten (LAvGC 2006), alsmede op de ervaringen van het monitoren door de CROW van projecten die op basis van de UAVgc waren gecontracteerd. Daarnaast zijn de ervaringen verwerkt die een aantal jaren geleden door de Rijksgebouwendienst zijn opgedaan met de geïntegreerde contracten voor de bouw van enkele rechtbanken. De voorwaarden voor dat geïntegreerde contract tussen opdrachtgever Rijksgebouwendienst en opdrachtnemer ING zijn destijds opgesteld door de landsadvocaat en kunnen gezien worden als een voorloper van de UAVgc.

Soorten contractvormen De Leidraad onderscheidt drie soorten bouworganisatie- en contractvormen: •gecoördineerde; •geïntegreerde; •strategische.

Gecoördineerde contractvormen Bij de gecoördineerde contractvormen sluit de opdrachtgever aparte contracten met ontwerpende, adviserende en uitvoerende partijen, op basis van U.A.V.,

20 | STABU bulletin

UAVTI en DNR. De opdrachtgever heeft, als veroorzaker van de aldus ontstane nevenrelaties de coördinatie verantwoordelijkheid. Vandaar de naam gecoördineerde contractvormen.

­­Geïntegreerde contractvormen Bij deze contractvormen sluit de opdrachtgever één contract met één opdrachtnemer. In dit contract zijn de contracten voor de ontwerp-, advies- en uitvoeringswerkzaamheden geïntegreerd. Als standaard contractvoorwaarden voor een dergelijk contract zijn door de CROW de UAVgc ontwikkeld. organigram van een geïntegreerde contractvorm

Tot deze contractvormen behoren ook de contractvormen die onder de Engelstalige benamingen bekend zijn als: Design and Build/Construct, /Maintain, /Finance, /Operate enz.

Strategische samenwerkingsverbanden encontractvormen Als voorbeelden van deze groep vermeldt de Leidraad de Publiek Private Samenwerking, de zogenaamde PPS-constructie, veelal in de vorm van een Concessie, Joint venture, etc. en de Strategische Alliantie. Door de aparte overwegingen bij de keuze van de PPSconstructie en het projectoverstijgende karakter van de SA, zijn zij geen vergelijkbaar alternatief in de keuze van een contractvorm. Vooralsnog blijft dit in deze versie van de Leidraad onbesproken.

Doelgroep van de leidraad De opdrachtgevers in de B&U-sector. Daarbij wordt op basis van beschikbare kennis, ervaring en beroepsmatige status onderscheid gemaakt tussen de: •professionele en niet-professionele opdrachtgever. Op basis van ondermeer het onderhevig zijn aan, met name Europese, regelgeving wordt vervolgens onderscheid gemaakt tussen: •private en publieke opdrachtgever.

Overwegingen bij de keuze van een contractvorm

organigram van een gecoördineerde contractvorm

De belangrijkste overweging blijkt de mate waarin de opdrachtgever bemoeienis met het bouwproces van zijn project kan of wil hebben. Dat varieert van de professionele opdrachtgever die zelf de opdrachtgeverstaken kan uitvoeren, kan sturen en leidinggeven aan het proces, naar eigen inzicht en criteria opdrachtnemers wil selecteren en eventueel (aanbestedings)inkoopvoordeel kan behalen. Kortom een actieve opdrachtgeversrol ambieert.

Actieve opdrachtgeversrol > gecoördineerde contractvorm Voor een dergelijk actief opdrachtgeverschap is de gecoördineerde contractvorm het meest geëigend.

Passieve opdrachtgeversrol > geïntegreerde contractvorm Aan de andere kant de niet-professionele opdrachtgever die niet over de kennis en ervaring beschikt om zelf de opdrachtgeverstaken uit te voeren en het merendeel van deze taken overdraagt aan de opdrachtnemer. Daarmee in meer of mindere mate afstand neemt van het bouwproces en stuurt op afstand. Anders gezegd een meer passieve opdrachtgeversrol ambieert en “de was de deur uit doet”. Voor het min of meer passieve opdrachtgeverschap komt de geïntegreerde contractvorm het meest in aanmerking. In geval de nietprofessionele opdrachtgever voor deze contractvorm kiest zal hij de voor de voorbereiding, specificatie, selectie, aanbesteding en het afsluiten van het geïntegreerde contract advisering en ondersteuning moeten inhuren.

De publieke opdrachtgever Doordat bij de geïntegreerde contractvorm het merendeel van de opdrachtgeverstaken voor de opdrachten aan de ontwerpende, adviserende en uitvoerende partijen, wordt overgedragen aan de opdrachtnemende marktpartij is deze contractvorm door het ministerie van Economische Zaken en de Regieraad Bouw als inzet gekozen om uitvoering te geven aan het politiek bestuurlijke issue van reductie, afslanking van overheidstaken. Bij landelijk operende publieke opdrachtgevers zoals Rijkswaterstaat is in het uitbestedingsbeleid het criterium: de Markt, tenzij... en de geïntegreerde contractvorm daartoe van boven af opgelegd. ProRail overweegt dat binnen afzienbare tijd te bewerkstelligen.

Andere overwegingen bij de keuze van de ­contractvorm Naast de overwegingen van actief of passief opdrachtgeverschap spelen nog andere criteria een rol. De meest bekende daarvan zijn: Uitbestedingstrategie: De Markt, tenzij...; •Technologische vernieuwingen, Innovatie; •Integratie van Ontwerp en Uitvoering; •Single point responsibility •Snel bouwen, Korte doorlooptijd; •Kosten Optimalisatie; •Life cycle benadering; •Vroege prijszekerheid; •Maakbaarheid.

Met uitzondering van het criterium “Single point responsibility”, dat is voorbehouden aan de geïntegreerde contractvorm, leiden de andere criteria niet of nauwelijks tot de keuze van een specifieke contractvorm. Dat wordt mede veroorzaakt doordat de criteria niet op zich zelf staan, maar veelal in combinatie worden gebruikt. Hierbij ontstaat dan vaak de situatie dat de criteria elkaar negatief beïnvloeden en het effect soms tegengesteld is aan hetgeen wordt beoogd. Zo vereist het criterium “Technologische vernieuwingen” enerzijds een weinig uitgewerkte en oplossingsgerichte wijze van contracteren (Programma van Eisen). Teneinde de creativiteit van de inschrijvers optimaal te stimuleren. (Geen “Brug” maar een “Oeververbinding”). Anderzijds noodzaakt een dergelijke “open” wijze van contracteren tot tijdrovende individuele informatie-uitwisseling met de inschrijvers. Hierdoor kan het effect van het criterium: -Technologische vernieuwingen, Innovatie- haaks komen te staan op het criterium:-Snel bouwen, Korte doorlooptijd-

Integratie ontwerp en uitvoering Weliswaar is dit criterium, het vroegtijdig betrekken van de uitvoerende partij bij het ontwerp, inherent aan de geïntegreerde contractvorm maar is ook in de ­gecoördineerde bouwteamcontractvorm te realiseren. Sinds de bouw van de Maastunnel, medio vorige eeuw, heeft de bouw immers ervaring met deze bouwteam-­constructie. Het verschil is wel dat in de gecoördineerde contractvorm de opdrachtgever in de contractuele relatie met de uitvoerende partijen verantwoordelijk is voor het ontwerp. Terwijl in de geïntegreerde contractvorm de opdrachtnemer voor zowel ontwerp, advisering als uitvoering integraal verantwoordelijk is.

Innovatie In veel publicaties wordt deze integrale verantwoordelijkheid gezien als een stimulans voor innovatie. In de uniciteit van de bouwopgave van de individuele opdrachtgever is innovatie echter geen projectdoel op zich. Innovatie is een bestuurlijk projectoverstijgend doel. Volgens een onderzoek van de E.I.B. (Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid) wordt er in de bouw wel degelijk in innovatie geïnvesteerd. Maar innovatie heeft een hoog risicoprofiel en vereist veelal extra investeringen, die de opdrachtnemer op het project moet terug verdienen. Dat is alleen realistisch bij een borgstaande, mede risicodragende, betrokken opdrachtgeversrol. Hetgeen zich moeilijk verhoudt met de min of meer passieve, afstandelijke opdrachtgeversrol binnen de geïntegreerde contractvorm. Dat verklaart wellicht ook waarom 4 jaren monitoren door de CROW van ca. 100 projecten met geïntegreerde contracten nauwelijks blijken van ­ innovatie heeft opgeleverd. De geïntegreerde contractvorm, als innovatie bevorderend te betitelen is dan ook ietwat discutabel.

STABU stimuleert nieuwe contractvormen Desondanks wil STABU zich sterk maken om de toepassing van nieuwe contractvormen in de B&U-sector te stimuleren. De STABU-cursus UAVgc in de B&U levert daarin reeds een bijdrage. STABU hoopt met de Leidraad ondermeer een aanzet te geven tot een bouwbrede inhoudelijke discussie en noodzakelijke bezinning over contractvormen en ­bouworganisatievormen.

Auteur: Joop C. van Kuijen

Joop C

. van K uijen STABU bulletin | 21

Oneindige creativiteit Innovatieve akoestiekoplossingen verlangen naar een intelligente verbinding en design.

Herakustik® star – de superfijne houtwolakoestiekplaat

Heradesign akoestiekplaten, geproduceerd uit de unieke verbinding van hout en het bindmiddel magnesiet, overtuigen met uitstekende waarden m.b.t. regeling van akoestiek in ruimten, thermische- en geluidsisolatie en bouwbiologie. De bijna oneindige designmogelijkheden vervullen alle esthetische wensen van de ontwerper.

Herakustik® fine – de bekende fijndradige houtwolakoestiekplaat

tussen functionaliteit

Herakustik® micro/ Herakustik® plano – de akoestiekplaten met edele fijnporige en gladde zichtzijden

Heradesign Kombiplaten – de ideale oplossing voor gelijktijdig thermisch isoleren en geluid absorberen Ontdek zelf de vele toepassingsmogelijkheden en vraag onze documentatie nu aan.

Heraklith Nederland B.V. Tel: +31/35/693 60 96 E-Mail: [email protected] www.heraklith.nl

Inserat_210x297_NL.indd 1

05.01.2007 11:32:53 Uhr

Krijn van Popering Tijdens, toevallig, de 50e vergadering van PG12 Gawalo-installaties is op 4 september 2007 het 25 jarig jubileum ­gevierd van Krijn van Popering (VROM). Eind 1982, dus ruim voor de uitgave van de STABU1-systematiek, begon zijn loopbaan bij STABU, als lid van de toenmalige Projectgroep 07. STABU mag hem dan ook kenner van het eerste uur noemen. In die tijd zijn o.a. de teksten over water-, gas-, brandbestrijdingsinstallaties, sanitair en riolering opgesteld. Na de samenvoeging van STABU1 en SR(O)W ontstond STABU2 en werd PG12 op 22 januari 1992 opgericht. Vele ­onderwerpen zijn gepasseerd zoals aanleg van leidingen, verbindingen, ­nooddouches, waterontharders en zonneboilers. De laatste jaren is hij als PG12-lid betrokken bij het ontwikkelen van functionele-, prestatieteksten en de activiteiten m.b.t. het koppelen van de Elementenmethode 2005 aan de STABU-2-systematiek. Wij wensen hem proficiat en onder meer bij STABU nog vele inspirerende jaren toe.

bileum u j g i r 25-ja

v.l.n.r. M.H. (Theo) Hoefnagel van ULC namens UNETO-VNI, ing. R. (Roland) Halle van Deerns namens ONRI, de jubilaris K. (Krijn) van Popering (RGD) en STABU-projectcoördinator ing. C. (Cor) Cornax. Wel in de projectgroep maar niet op de foto: ing. E. (Erik) Tromp namens RGD en ing. J.W. (Jan-Willem) Schmid van Loodgieters- en Verwarmingsbedrijf S. Bonte, namens UNETO-VNI.

Afscheid Kees Hoonakker

v.l.n.r. ir. E.J. (Erik) Buskens namens Tebodin, ing. W. (Wietse) van der Zanden van Volantis-Hollman namens ONRI, ing. C. (Kees) Hoonakker (DVD), STABU-projectcoördinator ing. C. (Cor) Cornax, ing. H. (Hans) Besselink van Haskoning namens ONRI en ing. R. (Rik) Noordduin van Burgers Ergon namens UNETO-VNI. Wel in de projectgroep maar niet op de foto: ing. R.K. (René) Leeuw namens RGD, K. (Krijn) van Popering namens RGD en ir. J.J. Bil van Wolter & Dros namens UNETO-VNI.

Op 20 september 2007, tijdens de 53e vergadering van PG14 Klimaatinstallaties, heeft STABU afscheid genomen van Kees Hoonakker (DVD). De heer Hoonakker is 18 jaar projectgroeplid geweest. Eerst, vanaf 18 januari 1990, als lid van PG H61. Die PG had de taak het concept “SR(0)W-Referentiebestek voor Individuele Luchtverwarmings- en Gebalanceerde Ventilatie-installaties in woningen” om te zetten in de STABU1-systematiek. Vanaf 28 januari 1992 nam hij deel aan de STABU² projectgroep PG14 ­Klimaatinstallaties. Op de agenda hebben diverse onderwerpen gestaan, zoals stoomketels, warmtekrachteenheden, luchtbehandelingskasten, vlakverwarming en -koeling. De laatste jaren is hij als PG14-lid betrokken bij het ontwikkelen van functionele-, prestatieteksten en de activiteiten m.b.t. het koppelen van de Elementenmethode 2005 aan de STABU2-systematiek. STABU wenst hem de komende jaren, in zijn aanloop naar het pensioen, alle goeds toe en danken hem voor zijn inzet.

In memoriam

Jan van Toorenburg Op 31 mei 2007 is op 77 jarige leeftijd Jan van Toorenburg oud-voorzitter van PG14 en oud STABU-bestuurslid overleden. De heer van Toorenburg (ONRI) begon zijn STABU-carrière op 28 januari 1992 als voorzitter van PG14 Klimaatinstallaties. De voorzittershamer heeft hij met verve gehanteerd en op 31 oktober 2003 met enige aarzeling neergelegd. Kenmerkend voor hem was zijn verzamelhobby. Van wikkels van lucifersdoosjes tot en met dukaten. Van STABU verzamelde hij ook enige “posten”. Vanaf 1992 t/m 1999 was hij bestuurslid en vanaf 1996 t/m 1999 lid van de Toetsingcommissie. De heer Van Toorenburg heeft dan ook op vele terreinen de Stichting STABU gediend waarvoor wij hem erkentelijk zijn. Wij wensen zijn kinderen en kleinkinderen veel sterkte en kracht bij het dragen van dit verlies. STABU bulletin | 23

STABU

Cursusaanbod De Stichting STABU biedt een breed pakket opleidingen aan, gericht op de dagelijkse bestekspraktijk. De ­cursussen variëren van een introductie in de STABU-systematiek tot en met een volledige opleiding tot ­bestekschrijver. Een korte opsomming is hieronder vermeld. Een volledig overzicht is op de website van STABU (www.stabu.org) opgenomen.  

Cursus STABU-bestekssystematiek Om de invoering van de STABU-bestekssystematiek binnen uw ­ organisatie snel en effectief te laten verlopen, wordt door STABU een dagcursus georganiseerd. In één dag raakt u ­volledig vertrouwd met de STABU-systematiek. De prijs van deze cursus ­ bedraagt € 345,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2007), inclusief ­lesmateriaal en lunch. Op de volgende datum is nog plaats: 27 november 2007

Cursus STABU Bestekken lezen De Stichting STABU helpt ontvangers van projectbestekken met het kritisch beoordelen van de inhoud. Waar zitten de ­voetangels en klemmen in de projectbestekken? Welke ­risico’s zitten erin ­verborgen? In een ochtend en een middag worden deze ­belangrijke zaken toegelicht. In deze cursus wordt uitgebreid aandacht besteed aan de uitleg van die administratieve en technische zaken die ­ grote invloed ­ kunnen hebben op de verantwoordelijkheid en ­aansprakelijkheid van de uitvoerende en toeleverende ­bedrijven in de bouw. Met deze kennis kunnen de ­ bedrijfsrisico’s ­ beter ingeschat worden. Dus alle zaken die invloed hebben op ­zekerheidstelling, ­ garantie, coördinatie, aansprakelijkheid, verzekeringen en geschillen komen aan de orde. De prijs van deze cursus bedraagt € 345,- ­ exclusief BTW per persoon ­(prijsstelling 2007), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: 18 december 2007. zie www.stabu.org

Cursus Actualiteit in wet- en regelgeving in de B&U Deze cursus actualiteit in wet- en regelgeving in de B&U is ­ speciaal bedoeld voor hen die graag ­ bijgeschoold 24 | STABU bulletin

­ illen worden over de meest recente w ­ontwikkelingen in wet- en regelgeving in deze sector. De ­cursus is o.a. bestemd voor ­ gebruikers, direct en ­ indirect, van de STABU-­bestekssystematiek zoals architecten- en ingenieursbureaus, de opdrachtgevende overheid, woningbouwverenigingen, projectontwikkelaars en aannemers- en ­ installatiebedrijven, ­leveranciers en producenten van ­bouwstoffen die in bestekken ­ worden voorgeschreven en ­ iedereen die in zijn of haar dagelijkse ­ functie in het ­bouwproces te maken heeft met weten regelgeving. Door middel van deze ­cursus, van één dag, is men weer ­geheel op de hoogte van alle valkuilen in ­bouwcontracten en weet men hoe deze te vermijden. De prijs van deze cursus bedraagt € 345,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2007), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende datum is nog plaats: 29 november 2007

Opleiding STABU Bestekschrijver (24 dagdelen) Deze opleiding tot professionele ­ bestekschrijver behandelt alle ­ relevante onderdelen voor het opstellen van ­projectbestekken. Ook de nieuwe ontwikkelingen op het terrein van de ­ materialen vragen een

steeds grotere kennis en ­deskundigheid van de bestekschrijver. In de andere bestaande ­cursussen en ­opleidingen wordt weliswaar aandacht besteed aan het ­ belangrijke onderdeel “bestekken” maar niet in die mate dat daarmee de professionaliteit van de bestekschrijver wordt verhoogd. Op verzoek van velen heeft de Stichting STABU daarom ­d ertien jaar geleden deze opleiding opgezet. Uitgangspunt daarbij is de kennisoverdracht door ervaren docenten, gericht op de dagelijkse praktijk. De opleiding is zowel bouwkundig als installatietechnisch georiënteerd. De opzet van de opleiding is zodanig dat direct kan worden ingespeeld op veranderingen in de praktijk. Tot op heden ­h ebben ruim 630 deelnemers deze opleiding met goed gevolg afgesloten. De prijs van de opleiding is € 2995,- ­ exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2007), inclusief diners, syllabi, overig studiemateriaal en examengelden. Voor het volgend cursusseizoen is aanmelden reeds mogelijk.

Opfriscursus bestekschrijver (4 dagdelen) Speciaal bedoeld voor degenen die de Opleiding ­B estekschrijver hebben gevolgd en bijgeschoold willen ­worden over de meest recente ontwikkelingen.

dag raakt u volledig ­vertrouwd met het fenomeen garanties in de bouw. De prijs van deze cursus ­bedraagt € 345,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2007), inclusief ­lesmateriaal en lunch. Op de volgende datum is nog plaats: 19 december 2007

Verzekeringen in de bouw Op 1 januari 2006 is het nieuwe verzekeringsrecht, opgenomen in Titel 7.17 van het Nieuwe Burgerlijk Wetboek, in werking getreden. Het huidige ­verzekeringsrecht in het Wetboek van Koophandel bestond namelijk al ruim 160 jaar en was ­volgens de wetgever hard aan vernieuwing toe. Het nieuwe verzekeringsrecht zal de ­relatie verzekeraar en verzekerde, zo is de verwachting, in sterke mate beïnvloeden. Om u wegwijs te maken in het nieuwe verzekeringsrecht en de gevolgen hiervan voor de bouw, wordt door de Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen verzekeringen in de bouw. De prijs van deze cursus bedraagt € 345,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2007), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende datum is nog plaats: zie www.stabu.org

Cursusdag UAVgc in de B&U Hoe houdt men zijn kennis up-to-date? Zeker op dit moment, met enerzijds een grote werkdruk die het gevolg is van de grote bouwportefeuille en anderzijds het hoge tempo van nieuwe regelgeving op nationaal en Europees vlak, is dat een moeilijke zaak. Hoe staat het nu precies met geïntegreerde contractvorming, wet BIBOB, de vernieuwde Woningwet, Bouwstoffenbesluit (BSB), CE-markering en KOMO, enz. enz.? Deze cursus bestaat uit vier dagdelen (verdeeld over 2 o­chtenden en middagen, inclusief lunch). De prijs van deze cursus bedraagt € 605,- exclusief BTW per persoon ­( prijsstelling 2007), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende datum is nog plaats: zie www.stabu.org

Geïntegreerde contractvormen in de B&U sector zijn niet langer exclusief het ­d omein van rijksopdrachtgevers. Om u wegwijs te maken in geïntegreerde ­c ontracten in de B&U sector, wordt door de Stichting STABU een ééndaagse ­c ursus ­g eorganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het ­ fenomeen ­g eïntegreerde ­ contracten in de B&U sector. De prijs van deze ­ cursus bedraagt € 399,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2007), inclusief ­lesmateriaal en lunch. Op de volgende datum is nog plaats: 20 of 22 november 2007

Bedrijfsgerichte cursussen Alle voornoemde cursussen en opleidingen zijn ook mogelijk “ín-company” en ­c ompleet af te stemmen op de wensen van ùw organisatie.

Meer informatie Garanties in de bouw Garanties spelen in de bouw een belangrijke rol. Toch is het een niet éénduidig begrip. Om wegwijs te geraken in de ­ complexe wereld van garanties, wordt door de Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze

Neem voor meer informatie over welke cursus het meest aansluit op uw ­behoeften, contact op met het hoofd opleidingen ing. H.H.M. (Henny) Miltenburg. ­Informatie over beschikbaarheid van plaats e.d. kunt u verkrijgen bij: mevr. E. (Evelien) van der Tuuk tel. (0318) 633026 of e-mail: [email protected]. De meest actuele stand van zaken kunt u ook op de website van STABU vinden: www.stabu.org. STABU bulletin | 25

STABU & Fabrikanten De gratis toegankelijke fabrikantentrainingen van STABU worden goed bezocht door de fabrikanten/­toeleveranciers. Tijdens de meest recente fabrikantentrainingen is ook het Project Informatie Management ­systeem (PIM) gedemonstreerd. Bij evaluatie blijkt dat Fabrikantgebonden Product Specificaties veel gebruikt worden in bestekken en dat er veel contact is tussen fabrikant en licentiehouders van STABU. Hierbij een (voorlopige) lijst nieuwe fabrikanten

Naam fabrikant

Technische eigenschappen

A&T Save Up Sales

Valbeveiliging

Aralco

Roosters

Artemis Systems

Water ontharders

van Delft Profielen

Geprofileerd staal voor wand, dak en vloer

GELU-Frico

Luchtgordijnen

Isovlas

Isolatie op basis van vlas

Kingston Door

Segmenthefdeuren

Pedak

Elektrotechnische componenten

Saint Gobain Gyproc

Gipsproducten voor wand en plafond

Siemens Nederland N.V.

Elektrotechnische componenten



In tegenstelling tot wat er in het STABU-bulletin van juni 2007 stond vermeld levert de firma Uniblock “­snelbouwstenen”.

Ook in 2008 zullen weer diverse trainingen worden georganiseerd. Het is mogelijk om aan te schuiven bij een training voor een divers gezelschap, bijvoorbeeld samengesteld uit fabrikanten van schakelkasten, ­kunststof gevelelementen maar ook vlaggenmasten. Wanneer er al eerder belangstelling is voor zo’n bijeenkomst, ­bijvoorbeeld speciaal voor de verkoopvergadering, neem dan contact op met Herman Kervel, tel. (0318) 633026 of e-mail [email protected].

adv_artemis_stabu.indd 1

28-09-2007 14:33:31

ˆÀiVÌÊ`iʍՈÃÌiÊÀˆV…̈˜}°°°

°°°`ˆÀiVÌʅiÌʍՈÃÌiÊLiÃÌiŽ 7iÊâœÊ“>ŽŽiˆŽÊ>Ãʈi“>˜`ʍiÊ`iÊÜi}Ê܈Ã̰ʏÃʍiÊâœÛiiÊÛiÀÃV…ˆi˜`iʎ>˜Ìi˜Êœ«ÊŽÕ˜ÌÊÊ >ÃʓiÌÊ iÀŽÛi˜Ã°Êœi`ʘˆiÕÜÃÊۜœÀÊÕ\ʓiÌÊ`iÊ iÕÀŽœâˆ˜ÜˆâiÀÊâˆÌÊÕÊ>Ìˆ`Ê}œi`°°°ÊâiŽiÀÊÜiÌi˜t

ˆiÕÜiʈ˜ÌiÀ>V̈iÛiÊ iÕÀŽœâˆ˜ÜˆâiÀÊ

>ŽŽiˆŽ]ÊvœÕ̏œœÃÊi˜ÊÀ>âi˜`ØiÊ

*ÀiVˆiÃÊ`iʍՈÃÌiÊ`iÕÀŽiÕâi°ÊiÌÊ>iÊÌiV…˜ˆÃV…iÊëiVˆwV>‡

<œ`À>ÊÕʅiÌÊÃÕ«iÀ}i“>ŽŽiˆŽiÊ«Àœ}À>““>ʜ«i˜Ì]ÊܜÀ`ÌÊ

̈iði}>À>˜`iiÀ`ÊvœÕ̏œâiÊLiÃÌiŽÌiŽÃÌi˜°Ê ˜Ê}i`iÌ>ˆiiÀ`iÊ

ÕÊ œ“Ê ÕÜÊ ŽiÕâiÊ }iÛÀ>>}`°Ê œ`i]Ê ÌÞ«i]Ê ÕˆÌۜiÀˆ˜}°°°ÊÊ


‡ÌiŽi˜ˆ˜}i˜°Ê1ʅiivÌʅiÌÊ>i“>>Êˆ˜Êii˜Ê…>˜`œ“`À>>ˆÊ

“>>ŽÌʘˆiÌÊՈÌÊÜ>>À“iiÊÕÊLi}ˆ˜Ì°Ê<œ`À>ÊÕÊii˜ÊŽiÕâiʅiivÌÊ

œ«ÊÕÜÊÃV…iÀ“]Êۈ>Ê`iÊ iÕÀŽœâˆ˜ÜˆâiÀI°ÊÊÊ

}i“>>ŽÌ]Ê ÜœÀ`i˜Ê `iÊ œ˜“œ}iˆŽ…i`i˜Ê ՈÌ}iÃV…>Ži`°ÊÊ <œÊ œœ`ÃÌÊ …iÌÊ «Àœ}À>““>Ê ÕÊ À>âi˜`ØiÊ i˜Ê viˆœœÃÊ ˜>>ÀÊÊ

i˜Êœ˜“ˆÃL>>Àʈ˜ÃÌÀՓi˜ÌÊÊ

`iʜ«œÃȘ}Ê`ˆiÊÕÊâœiŽÌ\ʅiÌʍՈÃÌiÊ`iÕÀÃÞÃÌii“Ê“iÌÊ>iÊ

iÊ iÕÀŽœâˆ˜ÜˆâiÀÊ ˆÃÊ ii˜Ê ՘ˆiŽÊ ˆ˜ÃÌÀՓi˜Ì]Ê Ã«iVˆ>>Ê

ëiVˆwV>̈iÃ]Ê>VÌÕiiÊLiÃÌiŽÌiŽÃÌi˜Ê­ˆ˜Ê-/
1‡ÊœvʘiÕÌÀ>>Ê

œ˜Ì܈ŽŽi`Ê ÛœœÀÊ >ÀV…ˆÌiVÌi˜Ê i˜Ê >>˜˜i“iÀÃ]Ê }i“ii˜Ìi˜]Ê

vœÀ“>>Ì®Ê i˜Ê
‡ÌiŽi˜ˆ˜}i˜Ê ­ÌiÊ `œÜ˜œ>`i˜Ê >ÃÊ `Ü}]ÊÊ

ܜ˜ˆ˜}LœÕÜÛiÀi˜ˆ}ˆ˜}i˜Êi˜Ê>˜`iÀiʜ«`À>V…Ì}iÛiÀÃ°Ê ˆÌÊ

`ÝvʜvÊ`ÀÜ®°Ê

…>˜`ˆ}iʈ˜ÌiÀ>V̈iÛiÊ«Àœ`ÕVÌ`œVՓi˜Ì>̈iÃÞÃÌii“ʈÃÊii˜Ê œ˜“ˆÃL>ÀiÊ̜œÊLˆÊ…iÌʜ˜ÌÜiÀ«i˜]ÊÌiŽi˜i˜Êi˜Ê…iÌʓ>Ži˜Ê

>ŽŽiˆŽ]ÊØi]ÊvœÕ̏œœÃ°°°Ê1ÊÜiiÌÊ«ÀiVˆiÃÊÜ>>ÀÊÕÊ∍˜Ê“œiÌ\Ê

Û>˜ÊLiÃÌiŽŽi˜°Ê

ÜÜÜ°LiÀŽÛi˜Ã°˜°Ê>˜Ê˜ˆiÌʓˆÃÃi˜tÊÊÊÊÊÊ

IÊ iÊ iÕÀŽœâˆ˜ÜˆâiÀʈÃÊii˜Êœ˜`iÀ`iiÊÛ>˜Ê…iÌÊLi`ÀˆvÇÊi˜Ê«Àœ`ÕVÌ`œVՓi˜Ì>̈iÃÞÃÌii“Ê<œiŽÃ˜œiŽÊÛ>˜Ê iÊ/ÜiiÊ-˜œiŽi˜Ê
Õ̜“>̈ÃiÀˆ˜}°ÊÊ

colofon Najaar 2007 Tweeëntwintigste jaargang no. 3

Prijsoverzicht STABU-producten

Het STABU-bulletin is het driemaal per jaar verschijnende huisorgaan van de Stichting STABU over de voortgang van het STABU Bouwbreed Informatiesysteem. Het STABUkantoor is gevestigd aan de Willy Brandtlaan 81, 6716 RJ Ede.

 e STABU-bestekssystematiek voor de woning- en utiliteitsbouw D bestaat uit:

Teksten: ir. R.H. Baayen ing. C. Cornax ir. M.L.A.M. van Hezik ing. J.C. van Kuijen ing. H.H.M. Miltenburg ir. O. Sluizer mr. M.C.A. van Deurzen ir. P.A.A. van den Eijden

Dit blad wordt geproduceerd en geredigeerd door: Stichting STABU Mevr. D.B. Kervel Postbus 36 6710 BA EDE Telefoon: (0318) 63 30 26 Telefax: (0318) 63 59 57 E-mail: [email protected] Website: www.stabu.org Inlichtingen over advertentietarieven bij STABU.



• STABU-bestanden op dvd; • STABU-Standaard 2007 (boekvorm); • 1 Wachtwoord voor het beveiligde gedeelte van de STABU-website.

De STABU-bestekssystematiek wordt geleverd na afsluiting van een licentie-overeenkomst waaraan een abonnement gekoppeld is. Deze licentie-overeenkomst wordt aangegaan voor een tijdvak van drie kalenderjaren alsmede het jaar waarin de licentie-overeenkomst wordt afgesloten. De genoemde prijzen zijn inclusief leverings- en administratiekosten en zijn exclusief de verschuldigde BTW. De STABU-Standaard 2007 is tevens separaat te verkrijgen. De tarieven voor 2007 zijn d.d. 8 december 2006 door het Algemeen Bestuur van de Stichting STABU vastgesteld op: Aanschaf Licentie STABU in de periode

STABU COMPLEET (t/m 5 werkplekken*)

januari t/m maart april t/m juni juli t/m september oktober t/m december

e 880,-e 660,-e 440,-e 220,--

Aanschaf Licentie STABU in de periode

STABU COMPACT (t/m 5 werkplekken*)

januari t/m maart april t/m juni juli t/m september oktober t/m december

e 370,-e 277,50 e 185,-e 92,50

Overname van de inhoud: graag na overleg met de redactie. Hoewel uiterste zorg is nagestreefd, staan wij niet in voor eventuele (druk)fouten en/of onvolledigheden en aanvaarden auteurs en redactie deswege geen aansprakelijkheid.

*Per vijf werkplekken wordt de prijs verdubbeld.

De gelieerde systeemhuizen hebben speciaal voor het ‘STABU-Compact’ gebruik ook hun STABU-programma tegen gereduceerde prijzen beschikbaar gesteld.

ISSN: 1384-7872

De STABU-Standaard 2007; dit is het boek waarin de basis kwaliteitseisen staan omschreven waaraan een werk moet voldoen op zowel technisch als administratief gebied:

Vormgeving:

STABU-Standaard 2007

skerp functionele communicatie, Doetinchem

e 75,--

Voor het beveiligde gedeelte van de STABU-website is een extra wachtwoord te verkrijgen bij STABU:

Drukker: Drukkerij Hooiberg, Epe

Extra wachtwoord:

e 106,--

PIM: De prijs wordt bepaald door: de soort organisatie en de grootte daarvan op basis van het totale aantal werknemers. Een rekenmodel is opgenomen op www.werkenmetpim.nl. 28 | STABU bulletin