2e leerjaar

VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJS GUIMARDSTRAAT 1 – 1040 BRUSSEL

LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS

INFORMATICA Tweede graad ASO – KSO – TSO Alle studierichtingen behalve TSO Handel, TSO Handel-talen en TSO Toerisme 1e leerjaar / 2e leerjaar

LICAP – BRUSSEL D/2003/0279/028

MAART 2003

INHOUD

Deze brochure bevat de volgende leerplannen:

INFORMATICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 2e graad ASO Alle studierichtingen 1e leerjaar – 1 uur/week 2e leerjaar – 1 uur/week

INFORMATICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 2e graad KSO-TSO Alle studierichtingen behalve Handel, Handel-talen, Toerisme 1e leerjaar – 1 uur/week 2e leerjaar – 1 uur/week

BIJLAGE: HET VLAAMS ICT-ATTEST (VIA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

OVERZICHTSTABEL VAN DE LEERPLANONDERDELEN

ASO

KSO/TSO

Kennismaking met computers en netwerken

Verplicht

Verplicht

Een oplossing ontwerpen en beschrijven: basisbegrippen, sleutelvaardigheden en -attitudes

Verplicht

Verplicht

Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een toepassingsgericht softwarepakket

Verplicht

Verplicht

Een oplossing ontwerpen en beschrijven met een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving (variant A) Een oplossing ontwerpen en beschrijven met een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving (variant B)

Men behandelt ófwel variant A ófwel variant B

Facultatief

Facultatief

Taakgericht werken met softwarepakketten: sleutelvaardigheden en -attitudes

Verplicht

Verplicht

Systeemprogrammatuur

Verplicht

Verplicht

Toepassingsprogrammatuur • Algemeenheden • Tekstverwerking • Rekenblad • Gegevensbeheer • Presentaties • Communicatie met de buitenwereld

Verplicht

Verplicht

Maatschappelijk-ethische aspecten

Verplicht

Verplicht

INFORMATICA

2e graad ASO – Fundamenteel gedeelte Alle studierichtingen 1e leerjaar – 1 uur/week 2e leerjaar – 1 uur/week

In voege vanaf 1 september 2003

D/2003/0279/028

INHOUD

INHOUD

............................................................................. 7

INLEIDING

........................................................................... 9

HET VLAAMS ICT-ATTEST (VIA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 1

ALGEMENE DOELSTELLINGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

2

KENNISMAKING MET COMPUTERS EN NETWERKEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

2.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6 2.2.7 2.3

Beginsituatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leerplandoelstellingen – Leerinhouden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gegevens, gegevensverwerking, informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het computersysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Werking van de systeemeenheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opslag van gegevens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Invoer en uitvoer van gegevens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Netwerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Evolutie van computerapparatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pedagogisch-didactische wenken en didactische middelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3

ONTWERPEN EN BESCHRIJVEN VAN OPLOSSINGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

3.1 3.2 3.2.1

Beginsituatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leerplandoelstellingen – Leerinhouden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een oplossing ontwerpen en beschrijven: basisbegrippen, sleutelvaardigheden en -attitudes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een toepassingsgericht softwarepakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een ontwikkelomgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Variant A: Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Variant B: Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pedagogisch-didactische wenken en didactische middelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een oplossing ontwerpen en beschrijven: basisbegrippen, sleutelvaardigheden en -attitudes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een toepassingsgericht softwarepakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een ontwikkelomgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Variant A: Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Variant B: Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.2 3.2.3 3.2.3.1 3.2.3.2 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3

Informatica Inhoud

16 16 16 16 16 17 17 17 17 17

19 19 19 20 20 20 21 21 21 22 23 23 23

ASO 2e graad Alle studierichtingen 7

4

TAAKGERICHT WERKEN MET SOFTWAREPAKKETTEN

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.2.3.1 4.2.3.2 4.2.3.3 4.2.3.4 4.2.3.5 4.2.3.6 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.3

Beginsituatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leerplandoelstellingen – Leerinhouden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sleutelvaardigheden en -attitudes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Systeemprogrammatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Toepassingsprogrammatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Algemeenheden toepassingsprogrammatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tekstverwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rekenblad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gegevensbeheer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Presentaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Communicatie met de buitenwereld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pedagogisch-didactische wenken en didactische middelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sleutelvaardigheden en -attitudes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Systeemprogrammatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Toepassingsprogrammatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

MAATSCHAPPELIJK-ETHISCHE ASPECTEN

5.1 5.2 5.3

Beginsituatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Leerplandoelstellingen – Leerinhouden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Pedagogisch-didactische wenken en didactische middelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

6

EVALUATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

7

MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

7.1 7.2 7.3

Software . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Apparatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Infrastructurele vereisten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

8

BIBLIOGRAFIE

24 24 24 24 25 25 26 26 27 28 28 29 29 29 29

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

Informatica Inhoud


INLEIDING Het onderhavige leerplan wordt vanaf 1 september 2003 progressief ingevoerd in alle studierichtingen van de 2e graad ASO en vervangt het leerplan AV Informatica (D/1999/0279/023) van 1 september 1999. De wijzigingen ten opzichte van de vorige versie situeren zich rond de volgende punten: • De doelstellingen die deel uitmaken van het raamplan Informatie- en communicatietechnologie in de eerste graad (D/2003/0279/027), zijn geschrapt uit het leerplan Informatica in de tweede graad. In de tweede graad dient men dus expliciet voort te bouwen op de vaardigheden die verworven zijn via het raamplan van de eerste graad. • Alle doelstellingen die deel uitmaken van het Vlaams ICT-attest (VIA, zie blz. 13) en die nog niet in de eerste graad behandeld werden, zijn letterlijk opgenomen. Dit heeft tot gevolg dat voortaan zowel het rekenblad als gegevensbeheer behandeld moeten worden en dat het maken van presentaties toegevoegd is. De VIA-doelstellingen zijn in de lijsten gemarkeerd met een vinkje in de middelste kolom. • Het leerplanonderdeel ‘Ontwerpen en beschrijven van oplossingen’ dient enerzijds gerealiseerd te worden in de context van toepassingsgerichte software en anderzijds in de context van een ontwikkelomgeving. Bij dit laatste heeft men de keuze tussen een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving en een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving. • Tenslotte zijn nog enkele items aangepast of geactualiseerd. Vaardigheden en attitudes Omwille van de zeer snelle evolutie van de informatica heeft het vanzelfsprekend geen enkele zin bij de leerlingen vaardigheden na te streven die sterk tijdsgebonden zijn. Als ze eenmaal afgestudeerd zijn en zich op de arbeidsmarkt begeven, worden ze geconfronteerd met totaal nieuwe situaties. Het kan daarom niet voldoende worden beklemtoond dat kennis, vaardigheden en attitudes nagestreefd moeten worden die zo weinig mogelijk tijds- of pakketgebonden zijn. Veel belangrijker zijn kennis, vaardigheden en attitudes die transfereerbaar zijn naar andere situaties en contexten, en die generatief zijn, namelijk in zich het vermogen dragen om in nieuwe situaties nieuwe kennis, vaardigheden en attitudes te ontwikkelen. De sleutelvaardigheden en -attitudes van leerplanonderdelen 3.2.1 en 4.2.1 spelen daarbij een centrale rol. Ontwerpen en beschrijven van oplossingen In dit leerplanonderdeel is het de bedoeling dat de leerlingen leren om problemen systematisch op te lossen en leren om daarbij een vaste methode te hanteren. Voor het ontwerpen en beschrijven van de oplossingen van de gestelde problemen dienen twee verschillende contexten aan bod te komen: • Enerzijds de context van toepassingsgerichte software (tekstverwerking, rekenblad, gegevensbeheer, presentatie, Internet en e-mail). Hierbij staat het inzichtelijk en efficiënt gebruik van de typische functionaliteiten van de toepassingssoftware centraal. Er worden in deze context dus geen opdrachten gecodeerd, er wordt niet met een ontwikkelomgeving of een programmeertaal gewerkt (ook niet met de ontwikkelomgeving die binnen de toepassingssoftware beschikbaar is, dus niet met VBA). • Anderzijds de context van een ontwikkelomgeving. Hierbij heeft men de keuze tussen twee varianten: Ofwel werkt men met een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving. In een dergelijke algoritmische omgeving kunnen de leerlingen zich niet verliezen in de syntactische details van een programmeertaal. Men beperkt zich tot het oplossen van problemen aan de hand van algoritmen. Ofwel werkt men met een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving. Binnen deze omgeving ontwikkelen de leerlingen toepassingen in een programmeertaal. Daarbij moet men er op toezien dat het leren programmeren een middel blijft (namelijk om te leren problemen systematisch op te lossen) en dat dit zeker geen doel op zich wordt. Deze benadering komt slechts voor een zeer beperkt aantal studierichtingen in aanmerking, aangezien het leren gebruiken van een ontwikkelomgeving en van een programmeertaal vrij omslachtig is.

Informatica Inleiding


Volgorde van de leerplanonderdelen Het leerplan Informatica is een graadleerplan. De leerplandoelstellingen en -inhouden zijn dus niet gebonden aan een bepaald leerjaar. Voor bepaalde onderwerpen wordt zelfs aanbevolen de behandeling over beide leerjaren te spreiden, zodat de nodige verbanden gelegd kunnen worden met andere onderwerpen (bijvoorbeeld de link leggen tussen het gebruik van software en bepaalde componenten van de computer of van het netwerk, of de integratie van het probleemoplossend denken in het gebruik van toepassingssoftware). Ook de volgorde waarin de leerplandoelstellingen en -inhouden in het leerplan voorgesteld worden, houdt niet in dat ze in die volgorde behandeld moeten worden. Het lerarenteam legt deze volgorde gezamenlijk vast op basis van de concrete situatie op school. Het is zeer belangrijk dat met het oog op coördinatie de nodige afspraken worden gemaakt voor de beide leerjaren. Mogelijke verdeling van de beschikbare lestijden Dit schema geeft een mogelijke verdeling van de lestijden over de leerplanonderdelen voor de 2 leerjaren samen: Leerplanonderdeel

Lestijden


4

Ontwerpen en beschrijven van oplossingen • met behulp van toepassingssoftware

( *)

• met behulp van een ontwikkelomgeving (ofwel variant A, ofwel variant B)

8

Taakgericht werken met software • Sleutelvaardigheden en -attitudes

( *)

• Systeemprogrammatuur

4

• Tekstverwerking

8

• Rekenblad

9

• Gegevensbeheer

10

• Presentatie

3

• Communicatie met de buitenwereld

2


2

Totaal

50

(*) Dit leerplanonderdeel dient geïntegreerd behandeld te worden en aan bod te komen bij alle softwarepakketten waarmee gewerkt wordt. Pc’s bij leerlingen thuis Volgens de resultaten van de volkstelling van eind 2001 van het NIS (Nationaal Instituut voor de Statistiek, http://www.statbel.fgov.be) beschikte in het Vlaamse gewest 48,1 % van de huishoudens over een pc en 31,0 % over een Internetaansluiting; 63,6 % van de pc’s thuis is dus van een Internetaansluiting voorzien. Eén Vlaams gezin op twee blijkt dus thuis niet over een pc te beschikken en twee Vlaamse gezinnen op drie niet over een Internetaansluiting. Bovendien blijkt volgens vroegere enquêtes van het NIS de aanwezigheid van een pc sterk te correleren met de inkomensklasse van het gezin: het aantal gezinnen in de hoogste inkomensgroep dat over een pc beschikte, was vijf maal groter dan het aantal gezinnen in de laagste inkomensgroep dat over een pc beschikte.



Vanzelfsprekend zijn deze gegevens voortdurend in evolutie en zal de situatie steeds gunstiger worden. Toch impliceert de maatschappelijke opdracht van de school nog steeds dat ze leerlingen die thuis geen toegang hebben tot een pc, de gelegenheid biedt buiten de lesuren voldoende praktijkervaring op te doen op een pc. Daartoe dienen een voldoende aantal pc’s in de computerklassen ook buiten de lesuren gedurende een voldoende lange periode toegankelijk te zijn. De voorkennis van de leerlingen die thuis wel toegang hebben tot een pc, beperkt zich vaak tot separate feitenkennis of specialistische, technische kennis. Zelden is deze kennis goed gestructureerd tot een functioneel samenhangend en geordend geheel. In die gevallen dient de leraar bijzondere aandacht te besteden aan het structureren van deze kennis tot een inzichtelijk geheel. Enkele praktische afspraken met betrekking tot de leerplantekst De minimale leerplandoelstellingen en leerinhouden zijn in romein weergegeven. De facultatieve uitbreidingsdoelstellingen en -leerinhouden zijn cursief afgedrukt. Indien in de rechterkolom een lijst met leerinhouden voorafgegaan wordt door de omschrijving 'Onder meer', dan betekent dit dat de leraar minimaal alle genoemde leerinhouden behandelt. De omschrijving ‘Onder meer tekst, getal, datum, logisch’ betekent dus dat de leraar minimaal de gegevenstypes tekst, getal, datum, logisch moet uitleggen, maar dat daarnaast eventueel ook nog andere gegevenstypes aan bod kunnen komen. Wordt de lijst met leerinhouden voorafgegaan door de omschrijving 'Bijvoorbeeld', dan betekent dit dat de leraar één of meer van de genoemde leerinhouden en/of een willekeurig aantal andere, analoge leerinhouden behandelt. De omschrijving ‘Bijvoorbeeld staafdiagram, cirkeldiagram, lijndiagram’ betekent dus dat de leraar van deze drie soorten grafische voorstellingen één, twee of drie voorstellingen mag behandelen, maar ze ook volledig mag vervangen door een willekeurig aantal andere grafische voorstellingen (radardiagram, ringdiagram, spreiding ...). Bij de leerplandoelstellingen (linkerkolom) verwijst de omschrijving 'spontaan' naar een attitude. Zo slaat bijvoorbeeld de leerplandoelstelling 'Gebruik maken van de beschikbare hulpmiddelen' op een vaardigheid, terwijl de leerplandoelstelling 'Spontaan gebruik maken van de beschikbare hulpmiddelen' zowel naar een vaardigheid als naar een attitude verwijst. De leerplancommissie Jaak Palmans (voorzitter), Peter Buysse, Geert David, Martine De Belder, Marleen Decuyper, Danny Devriendt, Fons Heyvaert, Rik Tanghe, Jaak Stappers, Frank Van Hove, Annie Vanroose. E-mail: [email protected]





HET VLAAMS ICT-ATTEST (VIA) Omschrijving van het Vlaams ICT-attest Het Vlaams ICT-attest (VIA) wordt uitgereikt aan leerlingen die op het einde van de tweede graad (ASO, KSO, TSO) een basispakket van ICT-kennis, -vaardigheden en -attitudes verworven hebben. Dit basispakket is vastgelegd in 134 doelstellingen en heeft betrekking op de volgende onderwerpen: • Computer en randapparatuur, • Besturingssysteem, • Tekstverwerking, • Rekenblad, • Gegevensbeheer, • Presentaties, • Internet, • Algemene vaardigheden en attitudes. Deze VIA-doelstellingen zijn integraal opgesomd in de bijlage achteraan in deze brochure (blz. 67). De VIAdoelstellingen zijn hoofdzakelijk utilitair gericht, maar een aantal algemene vaardigheden en attitudes in het laatste hoofdstuk reiken veel verder dan het strikt utilitaire. De VIA-doelstellingen zijn gespreid over de eerste en de tweede graad. Daartoe zijn ze letterlijk opgenomen in het raamplan Informatie- en Communicatietechnologie (eerste graad) en in het leerplan Informatica (tweede graad, ASO, KSO, TSO). De VIA-doelstellingen zijn telkens gemerkt met een U-teken in de middelste kolom. Alle doelstellingen van het leerplan moeten echter in gelijke mate nagestreefd worden: op dit vlak is er geen onderscheid tussen de VIA-doelstellingen en de andere doelstellingen. Het Vlaams ICT-attest heeft geen wettelijke betekenis, maar wel een groot moreel gezag, want het wordt in gelijke vorm en onder gelijke modaliteiten uitgereikt door alle onderwijsverstrekkers van het secundair onderwijs in Vlaanderen. Uitreiking van het Vlaams ICT-attest In het secundair onderwijs kan het Vlaams ICT-attest op twee wijzen uitgereikt worden: • leerlingen die op het einde van de tweede graad (ASO, KSO, TSO) slagen voor het leerplan van het vak Informatica, krijgen het VIA; • leerlingen die om een of andere reden bij het voltooien van de tweede graad (ASO, KSO, TSO) het attest niet verworven hebben, kunnen later via de checklist aantonen dat ze de doelstellingen van het VIA verworven hebben. We lichten hierna beide procedures toe. Uitreiking van het Vlaams ICT-attest op basis van het leerplan Informatica Aangezien de VIA-doelstellingen deel uitmaken van het leerplan Informatica, worden leerlingen die op het einde van het tweede leerjaar van de tweede graad slagen voor het vak Informatica, geacht ook de VIA-doelstellingen te hebben verworven. Aan leerlingen die op het einde van het 2e leerjaar van de 2e graad ASO, KSO of TSO slagen voor het vak Informatica, wordt derhalve automatisch het Vlaams ICT-attest uitgereikt.



Het onderhavige leerplan Informatica treedt in voege op 1 september 2003. Op 30 juni 2005 zullen derhalve de eerste leerlingen op basis van dit leerplan de tweede graad voltooien. Op dat ogenblik kunnen dus ook de eerste Vlaamse ICT-attesten uitgereikt worden op basis van dit leerplan. Het is essentieel dat het Vlaams ICT-attest voldoende geloofwaardigheid weet op te bouwen. Enkel leerlingen die het attest verdienen, mogen het VIA krijgen. Er moet te allen prijze vermeden worden dat scholen op het einde van de tweede graad het attest automatisch uitreiken aan alle leerlingen, los van het al dan niet geslaagd zijn voor het vak Informatica. Uitreiking van het Vlaams ICT-attest op basis van de checklist De lijst met VIA-doelstellingen (zie bijlage blz. 67) kan tevens gehanteerd worden als een checklist op basis waarvan leerlingen die op het einde van de tweede graad het Vlaams ICT-attest niet verworven hebben, toch het VIA kunnen behalen. Leerlingen die hiervoor in aanmerking komen zijn bijvoorbeeld: • De leerlingen die in de tweede graad niet slagen voor het vak Informatica en dus geen VIA uitgereikt kregen. Zij kunnen in de derde graad als het ware een herkansing krijgen en het attest behalen. • De leerplannen van een aantal studierichtingen van de derde graad bevatten verreweg de meeste VIAdoelstellingen: dit is het geval voor TSO Boekhouden-informatica, TSO Handel, TSO Secretariaat-talen, TSO Informaticabeheer, BSO Kantoor en sommige overeenstemmende zevende jaren in BSO en TSO. Leerlingen van deze studierichtingen kunnen dus met een kleine extra inspanning vrij gemakkelijk de resterende doelstellingen verwerven. Deze leerlingen kunnen dus op het einde van het tweede leerjaar van de derde graad het attest behalen. Dit is enkel van toepassing voor 30 juni 2003, 2004, 2005 en 2006; vanaf 30 juni 2007 hebben de leerlingen van het tweede leerjaar van de derde graad het VIA immers in principe in de tweede graad verworven. In beide gevallen stippen de betrokken leraren op de checklist de VIA-doelstellingen aan die door de leerlingen reeds verworven zijn. Eventueel kunnen zij (in het kader van de lessen Informatica of daarbuiten) ertoe bijdragen dat deze leerlingen de resterende doelstellingen verwerven. De school dient er dan op toe te zien dat deze leerlingen op de resterende doelstellingen geëvalueerd worden. De leerlingen die volgens dit checklist-principe de VIA-doelstellingen verwerven, krijgen het Vlaams ICT-attest uitgereikt.



1

ALGEMENE DOELSTELLINGEN

De leerlingen 1.1

verwerven een functioneel inzicht in de computer als gegevensverwerkend systeem en als component van een netwerk;

1.2

verwerven elementaire domeinspecifieke kennis uit de wereld van de ICT;

1.3

ontwikkelen hun probleemoplossend denken door oplossingen te ontwerpen en te beschrijven, zowel met behulp van een toepassingsgericht softwarepakket als met behulp van een ontwikkelomgeving;

1.4

verwerven door praktijkervaring elementaire vaardigheid in het gebruik van de computer en de systeemprogrammatuur;

1.5

verwerven door praktijkervaring elementaire vaardigheid in het gebruik van enkele belangrijke toepassingsprogramma’s;

1.6

zien het belang in van zelfstandig werken en levenslang leren, en verwerven de eerste vaardigheden om met behulp van ICT autonoom te werken;

1.7

ontwikkelen attitudes zoals doorzettingsvermogen, zelfredzaamheid, zin voor efficiëntie, zelfreflectie, open ingesteldheid ten opzichte van veranderingen ... teneinde in de toekomst ook in minder vertrouwde situaties problemen met een redelijke kans op succes aan te pakken;

1.8

brengen aandacht op voor de maatschappelijk-ethische implicaties van computertoepassingen en oordelen genuanceerd over de mogelijkheden en de beperkingen van de ICT.

Informatica 1 – Algemene doelstellingen


2 2.1

KENNISMAKING MET COMPUTERS EN NETWERKEN Beginsituatie

In de eerste graad hebben de leerlingen via het raamplan Informatie- en communicatietechnologie reeds een aantal doelstellingen verworven: Hoofdstuk 1: Kennismaking met de computerconfiguratie • Gegevensverwerking • Verwerking door de computer • Opslag door een computer • Invoer en uitvoer door een computer • Communicatie en netwerken • Een computersysteem gebruiken Hoofdstuk 7: Ergonomie In de tweede graad dient men voort te bouwen op deze voorkennis.

2.2

Leerplandoelstellingen

2.2.1

Gegevens, gegevensverwerking, informatie

2.2.1.1 2.2.1.2

Het verband inzien tussen gegevens, gegevensverwerking en informatie. De specifieke mogelijkheden en voordelen van automatische gegevensverwerking door middel van een computer kennen en waarderen.

2.2.2

Het computersysteem

2.2.2.1

Weten dat er verschillende soorten computers bestaan en de belangrijkste kenmerken ervan omschrijven. De begrippen computersysteem, apparatuur en programmatuur omschrijven en hun onderling verband toelichten. De belangrijkste componenten van een computersysteem situeren in het gegevensverwerkend proces.

2.2.2.2 2.2.2.3

Leerinhouden

2.2.3

Werking van de systeemeenheid

2.2.3.1

Enkele belangrijke componenten in het inwendige van een pc aanwijzen.

2.2.3.2 2.2.3.3 2.2.3.4 2.2.3.5 2.2.3.6

Gegevens, gegevensverwerking en informatie. Automatische gegevensverwerking en computer.

U Onder andere mainframe computers, pc’s, laptopcomputers.

U Computersysteem, apparatuur, programmatuur. Systeemeenheid. Geheugeneenheden. Invoereenheden. Uitvoereenheden.

Onder meer hoofdkaart, processor, intern geheugen, voeding, opslagmedia, uitbreidingskaarten. De functionele samenhang tussen de belangrijkCentrale verwerkingseenheid (processte componenten van de systeemeenheid omsor), intern geheugen, invoereenheid, schrijven en in een schema voorstellen. uitvoereenheid. Het onderscheid kennen tussen RAM en ROM. U RAM, ROM. Het onderscheid kennen tussen vluchtige en Vluchtige en niet-vluchtige geheugenniet-vluchtige geheugentypes en weten voor weltypes. ke toepassingen ze in aanmerking komen. Het verband leggen tussen de elementaire Bit. Chip. bouwstenen van een (digitale) computer en de binaire representatie van gegevens. De noodzaak inzien van het gecodeerd voorstelGegevensrepresentatie. Byte. len van gegevens.

Informatica 2 – Kennismaking met computers en netwerken


2.2.3.7

2.2.3.9

De noodzaak inzien van standaardisatie bij het gebruik van een code. Een gevolg kennen van het gebruik van een code. De functie van de gegevensbus toelichten.

2.2.4

Opslag van gegevens

2.2.4.1

De betekenis van de begrippen lezen en schrijven op opslagmedia toelichten. Van enkele opslagmedia de praktische aanwendingsmogelijkheden vergelijken.

2.2.3.8

2.2.4.2

2.2.5

Invoer en uitvoer van gegevens

2.2.5.1

Het begrip randapparatuur toelichten. Van de belangrijkste randapparaten de functie en het gebruik kennen.

2.2.5.2

De belangrijkste mogelijkheden kennen om een randapparaat op de systeemeenheid aan te sluiten.

2.2.5.3

Het beeldscherm instellen voor optimaal gebruik.

2.2.6

Netwerken

2.2.6.1

Enkele voordelen en enkele risico’s noemen van het verbinden van pc’s in een netwerk. Het onderscheid kennen tussen lokale en wereldwijde netwerken. De begrippen server en werkstation omschrijven. Enkele soorten connecties noemen en met elkaar vergelijken. In algemene bewoordingen omschrijven hoe een computer op een netwerk aangesloten kan worden. Weten dat in netwerken communicatie tussen computers tot stand komt via een protocol.

2.2.6.2 2.2.6.3 2.2.6.4 2.2.6.5 2.2.6.6

2.2.7

Evolutie van computerapparatuur

2.2.7.1

Computersystemen vergelijken op basis van enkele belangrijke kenmerken.

Onder meer ASCII-code, Unicode. Onder meer bij het alfabetisch rangschikken van gegevens. Gegevensbus.

Lezen en schrijven. Onder meer capaciteit, vluchtigheid, herschrijfbaarheid, snelheid.

U Toetsenbord, muis, beeldscherm, diskettestation, harde schijf, cd-eenheid, dvd-eenheid, printer, scanner, multimedia-componenten ... Onder meer poorten, interfaces en uitbreidingskaarten. Serieel en parallel gegevenstransport. Draadloze connectie. U Kantelhoek, helderheid, contrast.

U Netwerken. U Lokale en wereldwijde netwerken. U Server. Werkstation. U Breedband versus smalband. Bijvoorbeeld modem, netwerkkaart, ADSL-modem, kabelmodem, switch, hub, router. TCP/IP. IP-adres.

U Processortype, klokfrequentie, capaciteit van werkgeheugen en van harde schijf. U Evolutie van computerapparatuur.

2.2.7.2

Aandacht opbrengen voor de hedendaagse evolutie van computerapparatuur.

2.3

Pedagogisch-didactische wenken en didactische middelen

2.3.1

De leerinhouden met betrekking tot computers en netwerken vormen geen doel op zich, maar dienen steeds gezien te worden in relatie tot het gebruik dat de leerlingen ervan zullen maken. De klemtoon ligt dus op functionele kennis en niet op encyclopedische kennis.

2.3.2

Het leerplanonderdeel Kennismaking met computers en netwerken wordt waar mogelijk geïntegreerd met andere leerplanonderdelen, zodat bijvoorbeeld bij de behandeling van de programmatuur voldoende de band gelegd kan worden met aspecten van de apparatuur.



2.3.3

In het leerplan zijn de leerplandoelstellingen en -inhouden systematisch opgesomd. Dit betekent niet dat deze volgorde ook vanuit didactisch standpunt de meest geschikte volgorde is. Het lerarenteam bepaalt gezamenlijk in welke volgorde de leerplanonderdelen behandeld worden.

2.3.4

Het is belangrijk dat de leerlingen een schematisch en functioneel model van de pc en zijn componenten en van zijn plaats in het netwerk leren hanteren.

2.3.5

Het is noodzakelijk de leerstof concreet te behandelen met behulp van de computer. Bij de bespreking van de bouw van de computer en de randapparatuur is de aanwezigheid van deze computerapparatuur onontbeerlijk. Het gebruik van multimediaal didactisch materiaal is sterk aanbevolen. Ook op diverse websites op het Internet kunnen de leerlingen veel nuttige, actuele informatie vinden. Het verdient aanbeveling dat de leerlingen zich niet beperken tot het vergaren van informatie, maar met de aldus vergaarde informatie effectief omgaan.

2.3.6

Het leren lezen van advertenties en folders waarin computerapparatuur te koop aangeboden wordt, kan bijdragen tot de motivatie. Toch mag dit niet leiden tot het uitbenen van technische details.

2.3.7

Indien naast een Engelse term een correcte, gangbare Nederlandse term bestaat, dient men aan deze laatste de voorkeur te geven. Sommige Engelse termen hebben hun vaste plaats in het Nederlands verworven. Het kan nuttig zijn van een aantal Nederlandse termen de Engelse vertaling te kennen.



3

ONTWERPEN EN BESCHRIJVEN VAN OPLOSSINGEN

Het ontwerpen en beschrijven van oplossingen dient op twee wijzen aan bod te komen: • enerzijds in het kader van toepassingsgerichte software (tekstverwerking, rekenblad, gegevensbeheer, presentatie, Internet en e-mail). Hierbij staat het inzichtelijk en efficiënt gebruik van de typische functionaliteiten van de toepassingssoftware centraal. Er worden in deze context dus geen opdrachten gecodeerd, er wordt niet met een ontwikkelomgeving of een programmeertaal gewerkt (ook niet met de ontwikkelomgeving die binnen de toepassingssoftware beschikbaar is, dus niet met VBA); • anderzijds in het kader van een ontwikkelomgeving: hierbij heeft men de keuze tussen twee varianten: ofwel werkt men met een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving, ofwel werkt men met een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving.

3.1

Beginsituatie

In de eerste graad hebben de leerlingen via het raamplan Informatie- en communicatietechnologie geen vaardigheden met betrekking tot het ontwerpen en beschrijven van oplossingen verworven. Sommige leerlingen zijn wellicht zeer bedreven pc-gebruikers, bijvoorbeeld via de computer thuis, maar zelden hanteren ze systematisch een bepaalde methode bij het oplossen van een probleem en het beschrijven van de oplossing. De leraar dient er daarom op toe te zien dat ook deze leerlingen de juiste methodes en attitudes verwerven en zo nodig slechte gewoontes afleren.

3.2


3.2.1


3.2.1.1

Een probleem analyseren met het oog op de oplossing ervan met behulp van de computer. De stapsgewijze verfijning als methode van analyse en probleemoplossing toelichten, het belang ervan motiveren en deze methode spontaan toepassen. Ongeacht de eenvoud of de complexiteit van een probleem, een analyse maken en vooraleer tot het gebruik van de computer over te gaan, minimaal voor zichzelf het principe van een oplossing formuleren. Bij de oplossing van een probleem systematisch een aantal stappen doorlopen: • Voor een gegeven eenvoudig probleem een nauwkeurige probleemdefinitie formuleren. • Een gegeven probleemstelling analyseren en een oplossing bedenken. • De oplossing (eventueel schematisch) beschrijven (op papier, mondeling ...).

3.2.1.2

3.2.1.3

3.2.1.4

Leerinhouden

• De oplossing invoeren in de computer en testen aan de hand van enkele testgegevens. • Fouten in de oplossing opsporen en de oplossing bijsturen. 3.2.1.5

Begrippen in verband met het beschrijven van algoritmen herkennen en hanteren in concrete situaties.

Informatica 3 – Ontwerpen en beschrijven van oplossingen

Probleemanalyse. Stapsgewijze verfijning. Grofstructuur en verfijningen. “Eerst denken, dan doen”.

Beschikbare gegevens, uit te voeren verwerking, gewenste resultaten. Probleemanalyse. Bijvoorbeeld in eigen woorden, met een schets of met behulp van pseudocode, een boomstructuur of een structogram. Bijvoorbeeld verkeerde analyse, verkeerde invoer in het pakket, verkeerde testgegevens. Processor, algoritme, deelalgoritme. Abstracte opdracht, concrete opdracht.


3.2.1.6

De drie controlestructuren kennen, gebruiken en voorstellen, bijvoorbeeld onder grafische vorm.

3.2.1.7

Spontaan gebruik maken van de beschikbare hulpmiddelen. Zelfredzaamheid ontwikkelen teneinde zelfstandig oplossingen te realiseren. Doorzettingsvermogen ontwikkelen bij het zoeken naar en realiseren van een oplossing, maar zo nodig tijdig advies vragen aan de leraar of aan teamgenoten. Tijdens het oplossingsproces kritisch reflecteren op de eigen werkwijze en deze zo nodig bijsturen. Een kritische instelling ontwikkelen t.a.v. gegevens en oplossingen, deze controleren en zo nodig corrigeren. Bij het realiseren van een oplossing defensieve oplossingswijzen nastreven en anticiperen op toekomstige evoluties in de probleemstelling.

3.2.1.8 3.2.1.9

3.2.1.10 3.2.1.11 3.2.1.12

Controlestructuren. Opeenvolging (sequentie), keuze (selectie), begrensde en voorwaardelijke herhaling (iteratie). U Bijvoorbeeld ingebouwde helpfunctie, handleiding. U Zelfredzaamheid. Doorzettingsvermogen. Zelfreflectie.

Zelfreflectie.

U Kritische instelling.

3.2.2


3.2.2.1

Met behulp van toepassingsgerichte softwarepakketten oplossingen voor praktijkgerichte problemen op systematische wijze beschrijven en realiseren. Een breed gamma aan gegevens, operatoren, functies en functionaliteiten van toepassingsgerichte softwarepakketten creatief gebruiken bij probleemoplossende werkzaamheden.

3.2.2.2

3.2.2.3

De functionaliteiten van toepassingsgerichte softwarepakketten gebruiken om syntactisch correcte uitdrukkingen te formuleren, de oplossing te testen en te verbeteren.

3.2.3

Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een ontwikkelomgeving

Verschillende types gegevens en hun operatoren. Logische operatoren (EN, OF, NIET) en combinaties van deze operatoren. Voorgedefinieerde functies. Ingebouwde functionaliteiten (onder meer controlestructuren).

Men heeft de keuze tussen twee varianten: men behandelt ófwel variant A (eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving), ófwel variant B (objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving).

3.2.3.1

Variant A: Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving

3.2.3.1.1

Met een eenvoudig pakket zelf gevonden probleemoplossingen invoeren. Grofstructuur, verfijningen van abstracte deelalgoritmen, controlestructuren en samengestelde voorwaarden creatief gebruiken bij probleemoplossende werkzaamheden. De faciliteiten van de ontwikkelomgeving gebruiken om de oplossing te testen en te verbeteren.

3.2.3.1.2

3.2.3.1.3


Grofstructuur, verfijningen van abstracte deelalgoritmen, controlestructuren en samengestelde voorwaarden.


3.2.3.2

Variant B: Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving

3.2.3.2.1

Een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving gebruiken om de oplossing van een eenvoudig probleem te beschrijven en te realiseren. De belangrijkste componenten van een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving kennen en toepassen in een oplossing: gegevenstypes, operatoren, voorgedefinieerde functies en procedures, controlestructuren. De functionaliteiten van de ontwikkelomgeving gebruiken om syntactisch correct te coderen.

3.2.3.2.2

3.2.3.2.3

3.3

Objecten. Eigenschappen, methoden, gebeurtenissen. Gegevenstypes. Operatoren. (Combinaties van) logische operatoren EN, OF, NIET. Functies. Procedures. Controlestructuren. Syntaxis.


3.3.1


3.3.1.1

De basisbegrippen, sleutelvaardigheden en -attitudes opgesomd onder punt 3.2.1 zijn fundamenteel. Ze dienen te worden nagestreefd tijdens elke les betreffende het ontwerpen en beschrijven van oplossingen. Ze zijn dus overkoepelend voor de drie leerplanonderdelen die er op volgen (toepassingsgericht softwarepakket, eenvoudige contextvrije ontwikkelomgeving en objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving). Vanzelfsprekend komen ze ook voortdurend aan bod in het hoofdstuk “Taakgericht werken met softwarepakketten”.

3.3.1.2

Het is de bedoeling dat de leerlingen problemen systematisch leren oplossen en daarbij een vaste methode hanteren, namelijk de methode van de stapsgewijze verfijning. Bij het ontwerpen en beschrijven van oplossingen is het gebruik van grafische voorstellingen wenselijk.

3.3.1.3

De probleemoplossende vaardigheden van de leerling worden niet aangescherpt door voorgekauwde probleemstellingen en oplossingen te presenteren. Aanvankelijk is de voorbeeldfunctie van de leraar van groot belang. De leerlingen moeten de wijze waarop de leraar systematisch problemen oplost, leren nabootsen. De leraar kan dit bevorderen door als het ware ‘luidop na te denken’. De leerlingen moeten oplossingen gaandeweg zien ontstaan en hieraan meer en meer actief participeren. Hun zelfwerkzaamheid is van groot belang en moet voortdurend groeien.

3.3.1.4

De oefeningen moeten systematisch uitgebouwd worden van relatief eenvoudig tot steeds moeilijker. De leraar moet elke leerling voor uitdagingen durven stellen en hem of haar daarbij gaandeweg begeleiden. Het is niet zozeer de kwantiteit van de oefeningen die telt, wel het feit dat de leerling ze zelf opgelost heeft.

3.3.1.5

De leerlingen kunnen veel leren uit hun fouten, indien de leraar daar gepast op inspeelt. Zo zullen de leerlingen niet gemakkelijk geneigd zijn veel energie en tijd te steken in de probleemstelling en de probleemanalyse. Geconfronteerd met fouten, moet de leraar hen er op wijzen hoe bepaalde fouten vermeden kunnen worden door de probleemanalyse voldoende grondig aan te pakken.

3.3.1.6

Het dient te worden beklemtoond dat niet zozeer het product (namelijk de ontworpen oplossing), maar wel het proces (de werkwijze van de leerlingen tijdens het zoeken naar een oplossing) van belang is.



3.3.2


3.3.2.1

Dit leerplanonderdeel is verplicht en wordt gerealiseerd in toepassingsgerichte omgevingen zoals tekstverwerking, rekenblad, gegevensbeheer. Het wordt niet gerealiseerd met een ontwikkelomgeving (dus niet met VBA).

3.3.2.2

In dit leerplanonderdeel streeft men de probleemoplossende vaardigheden na zonder te werken met een ontwikkelomgeving of een programmeertaal. Het is dus niet het coderen van opdrachten dat centraal staat, maar wel het inzichtelijk en efficiënt gebruik maken van de ingebouwde functionaliteiten van de toepassingssoftware.

3.3.2.3

De klemtoon moet liggen op de systematische probleemoplossing. Het is dus niet de bedoeling meer lestijden te besteden aan een pakket, louter met de bedoeling meer commando’s of meer menu-items aan te leren.

3.3.2.4

Er is een zeer nauwe band tussen de probleemoplossende vaardigheden en -attitudes die de leerlingen in dit leerplanonderdeel verwerven, en de leerplandoelstellingen en leerinhouden van het volgende leerplanonderdeel (4 Taakgericht werken met software). Beide hoofdstukken moeten in de klaspraktijk dan ook sterk verweven worden met de bedoeling de leerlingen te leren op een systematische en methodische wijze problemen aan te pakken.

3.3.2.5

Via het toepassingsgerichte pakket moet men aansluiten bij de belangstellingssfeer van de leerling. Dit gebeurt bij voorkeur via de vakken van de studierichting, waaraan men voorbeelden van oefeningen kan ontlenen. Deze benadering is bovendien bij uitstek geschikt voor vakoverschrijdende samenwerking.

3.3.2.6

Enkele voorbeelden van toepassingsgerichte probleemstellingen in tekstverwerking: • vervang in een gegeven tekst op efficiënte wijze de tekstelementen ‘2003' en ‘2004' door respectievelijk ‘2004' en ‘2005'; • verwissel in een gegeven tekst op efficiënte wijze de tekstelementen ‘inclusief’ en ‘exclusief’; • vervang in een tekst op efficiënte wijze ‘An’ door ‘Anne’; • in een gegeven tekst zijn alle getallen getypt met gewone spaties als scheidingsteken; vervang deze spaties op efficiënte wijze door vaste spaties; • ...

3.3.2.7

Enkele voorbeelden van toepassingsgerichte probleemstellingen voor een rekenblad: • bij een berekening fouten opvangen (bijvoorbeeld deling door nul) gebruik makend van de alsfunctie; • voorwaardelijke opmaak toepassen; • reeksen op efficiënte wijze doorvoeren; • aan een bestaande tabel waarvan de rijen en de kolommen gesommeerd worden, een rij (boven, midden of onder) of kolom (links, midden of rechts) toevoegen; • statistische aardrijkskundige of economische gegevens verwerken, bijvoorbeeld in grafische vorm; • een spaarplan opstellen voor de aankoop van een bromfiets; • het opstellen van een begroting voor een studiereis, voor een klasfuif; • een tabel opstellen met de prijzen van 1, 2, 3 ... 20 consumpties van diverse dranken (bier, cola, koffie ...) voor een fuif; • het resultaat van fysische metingen (zoals het verband tussen spanning en stroom bij een bepaalde weerstand) verwerken, bijvoorbeeld in tabelvorm of onder grafische vorm; • het opstellen van een (al dan niet kruiselingse) omrekeningstabel tussen de koersen van verschillende munten (EUR, USD, JPY, AUD, CAD, NZD ...); • ...



3.3.2.8

Enkele voorbeelden van toepassingsgerichte probleemstellingen voor gegevensbeheer: • een lijst maken van de namen en de leeftijden van personen op basis van een tabel met naam, voornaam en geboortedatum; • een lijst maken van de jaarlijkse bijdrage van de leden van een sportclub op basis van hun leeftijdscategorie (bijvoorbeeld verschillende bijdragen voor minderjarigen, volwassenen en 50-plussers); • in een tabel alle records verwijderen waarvan twee velden aan een gesteld criterium voldoen; • gegevens actualiseren, bijvoorbeeld op basis van een prijsaanpassing, een levering, een verandering van leverancier; • een lijst maken van de te bestellen goederen op basis van een minimum bestelpunt, met vermelding van het aantal te bestellen goederen om de maximum voorraad te bereiken; • statistische aardrijkskundige of economische gegevens verwerken; • de (bestaande) gegevens van een magazijn, een catalogus, een bibliotheek ... beheren; • ...

3.3.3


3.3.3.1

Voor het ontwerpen en beschrijven van oplossingen met behulp van een ontwikkelomgeving heeft men de keuze tussen beide varianten: ofwel behandelt men variant A (eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving) ofwel behandelt men variant B (objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving).

3.3.3.2

Aangezien het verwerven van probleemoplossende vaardigheden een essentieel onderdeel van dit leerplan vormt en de leerlingen deze vaardigheden bij het gebruik van elk softwarepakket kunnen toepassen, is het niet aangewezen de behandeling van dit leerplanonderdeel uit te stellen tot het (einde van het) tweede leerjaar van de tweede graad.

3.3.3.3

Het is niet noodzakelijk om in alle studierichtingen van het ASO voor dezelfde variant te kiezen of de gekozen variant met dezelfde diepgang te behandelen. De formulering van de doelstellingen laat de leraar toe de diepgang van het ontwerpen en beschrijven van oplossingen te variëren in functie van de klasgroepen. Variant A: Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving

3.3.3.4

Dit leerplanonderdeel wordt gerealiseerd in een algoritmische omgeving, waarin de leerlingen zich niet kunnen verliezen in de syntactische details van een programmeertaal. Men beperkt zich tot het oplossen van problemen aan de hand van algoritmen. Variant B: Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving

3.3.3.5

Dit leerplanonderdeel wordt gerealiseerd in een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving. Binnen deze omgeving ontwikkelen de leerlingen toepassingen in een programmeertaal.

3.3.3.6

Het leren gebruiken van een ontwikkelomgeving en van een programmeertaal is vrij omslachtig. Het ligt niet voor de hand dit te realiseren binnen de beperkingen van een leerplan met één wekelijkse lestijd. Bovendien moet men er op toezien dat het leren programmeren een middel blijft (namelijk om te leren problemen systematisch op te lossen), en dat dit zeker geen doel op zich wordt. De nadruk moet liggen op transfereerbare vaardigheden.



4 4.1

TAAKGERICHT WERKEN MET SOFTWAREPAKKETTEN Beginsituatie

In de eerste graad hebben de leerlingen via het raamplan Informatie- en communicatietechnologie reeds een aantal doelstellingen verworven: Hoofdstuk 2: Sleutelattitudes bij het werken met software Hoofdstuk 4: Het besturingssysteem • Organisatie van de harde schijf • Omgaan met programma’s • Omgaan met gegevensbestanden Hoofdstuk 5: Tekstverwerking • Elementaire tekstverwerking • Invoer van tekst • Opmaak van tekst en figuren • Afdrukken van tekst Hoofdstuk 6: Het Internet • Surfen op het Internet • E-mail In de tweede graad dient men voort te bouwen op deze voorkennis. Allicht zullen sommige leerlingen thuis reeds met softwarepakketten gewerkt hebben. Vaak beperkt de voorkennis van deze leerlingen zich tot vingervlugheid met enkele van die pakketten. De leraar moet er dan ook op toezien dat ze de juiste vaardigheden verwerven en de juiste attitudes ontwikkelen (zie punt 4.2.1). Zo nodig moeten slechte gewoontes worden afgeleerd.

4.2


4.2.1

Sleutelvaardigheden en -attitudes

4.2.1.1

Inzicht hebben in de functionaliteit van softwarepakketten en een verantwoorde keuze maken uit de beschikbare software voor het efficiënt realiseren van de oplossing van een gegeven probleem. Spontaan gebruik maken van alle beschikbare documentatiebronnen bij de realisatie van een oplossing. Aandacht besteden aan leesbaarheid, aan uniforme, esthetisch verantwoorde en doeltreffende vormgeving en aan normering. De gevolgen kennen van het binnendringen van virussen in een computersysteem, een preventieve houding ontwikkelen ten aanzien van de verspreiding van virussen en weten hoe gepast te reageren bij de confrontatie met een virus.

4.2.1.2 4.2.1.3 4.2.1.4

Leerinhouden

U Functionaliteit van softwarepakketten: tekstverwerking, rekenblad, gegevensbeheer, presentatie ... Onder meer ingebouwde hulp, BINvoorschriften, softwarehandleiding, leerboek, eigen notities. U Vormgeving. BIN-norm NBN Z01-002.

U Virussen.

4.2.2


4.2.2.1

De gelaagde structuur van de software toelichBIOS. Besturingssysteem. Gebruiten en de gevolgen hiervan voor de gebruiker kersomgeving. Toepassingsprogramcorrect inschatten. matuur. Het verschil toelichten tussen een besturingssys- U Besturingssysteem versus toepasteem en toepassingssoftware. singssoftware.

4.2.2.2

Informatica 4 – Taakgericht werken met softwarepakketten


4.2.2.3 4.2.2.4

De belangrijkste taken van een besturingssysteem kennen, zijn centrale rol correct inschatten en het verband leggen met de systeemeenheid. Het belang van systeeminstellingen inzien en eenvoudige systeeminstellingen doorvoeren.

4.2.2.5

Van een gegeven computersysteem de belangrijkste kenmerken vaststellen.

4.2.2.6

De belangrijkste componenten van de gebruikersinterface kennen, gebruiken en aanpassen. Een snelkoppeling aanmaken. Efficiënt navigeren binnen de organisatiestructuur van een schijf. Elementaire handelingen op het niveau van een schijf(volume) uitvoeren.

4.2.2.7 4.2.2.8 4.2.2.9

4.2.2.10 4.2.2.11 4.2.2.12 4.2.2.13 4.2.2.14 4.2.2.15 4.2.2.16 4.2.2.17 4.2.2.18

U Besturingssysteem. U Bijvoorbeeld: • systeemdatum of -tijd aanpassen, • schermbeveiliging instellen, • beeldschermresolutie aanpassen. U Type en versie van processor en van besturingssysteem, capaciteit van werkgeheugen en van harde schijf. Onder meer startmenu, snelkoppeling, bureaublad, taakbalk.

U U Onder meer

• de actieve schijf herkennen, • een schijf(volume) activeren, • de vrije geheugenruimte op een schijf(volume) bepalen, • een diskette formatteren. Elementaire bewerkingen met mappen uitvoeU Onder meer een map activeren, creëren. ren, verwijderen. Elementaire bewerkingen met mappen uitvoeOnder meer een map kopiëren, verren. plaatsen, herbenoemen. Bestandsaanduidingen interpreteren. Bestandsnaam, bestandsextensie, bestandseigenschappen, bestandspictogram. Het verband kennen tussen de bestandsextensie U Bestandsextensie. en de toepassing waarmee het bestand verwerkt kan worden. Een bestand wissen. Een gewist bestand terugPrullenbak. zetten. Een bestand definitief verwijderen. Een bestandenlijst opvragen volgens bepaalde U Criteria zoals bepaalde volgorde, becriteria. paalde selectie. Een bestand waarvan (een deel van) de naam U Bestand zoeken. gekend is, zoeken. De betekenis van * als jokerteken kennen. U Jokerteken. Weten dat in bepaalde omstandigheden niet alle mappen, toepassingen en bestanden voor elke gebruiker toegankelijk zijn. Correct reageren op boodschappen dienaangaande.

4.2.3

Toepassingsprogrammatuur

4.2.3.1

Algemeenheden toepassingsprogrammatuur

4.2.3.1.1

Enkele typische toepassingsprogramma's noemen en hun toepassingsdomein omschrijven. Zoeken en manueel of automatisch vervangen in een bestand. Zich bewust zijn van de risico’s verbonden aan automatisch zoeken en vervangen. Een printer selecteren. Een afdrukvoorbeeld bekijken en beoordelen. Een bestand vanuit een toepassing geheel of gedeeltelijk afdrukken. Het verloop van de drukopdracht opvolgen. Een drukopdracht annuleren en verwijderen.

4.2.3.1.2 4.2.3.1.3 4.2.3.1.4 4.2.3.1.5 4.2.3.1.6


Soorten toepassingsprogrammatuur. Zoeken en vervangen.

U U Afdrukvoorbeeld. U Afdrukken. Afdrukbeheer.


4.2.3.1.7

4.2.3.1.8 4.2.3.1.9

Werken met verschillende soorten toepassingen die gelijktijdig open zijn. Gegevens via kopiëren (of knippen) en plakken overbrengen van de ene toepassing naar de andere. De betekenis van standaardinstellingen kennen, het belang ervan inzien en illustreren met voorbeelden in de gekozen programmatuur. Het concept cliënt/servertoepassing in algemene bewoordingen omschrijven.

Knippen en plakken.

Standaardinstellingen. Bijvoorbeeld aan de hand van een webbrowser en een webserver.

4.2.3.2

Tekstverwerking

4.2.3.2.1

Enkele belangrijke opmaakkenmerken op het U Onder meer: niveau van teken, alinea en pagina kennen en • instelling van marges en tabulatie, herkennen, en deze vlot en efficiënt toewijzen en • superschrift, subschrift, ongedaan maken. De opmaak van een tekstfrag• opsomming, ment kopiëren. • paginanummering, kop- en voetteksten, • afdrukstand. Weten wat een opmaakprofiel is en een beU Opmaakprofiel. staand opmaakprofiel gebruiken. Beperkte aanpassingen doorvoeren aan een opmaakprofiel. Het nut inzien van modeldocumenten en een Modeldocument. bestaand modeldocument hanteren. Inzicht hebben in het splitsen of samenhouden Soorten koppeltekens, spaties, eindevan tekst-entiteiten. markeringen. Tekstfragmenten in een document zoeken en U Zoeken en vervangen (manueel en eventueel vervangen. Zich bewust zijn van de automatisch). risico’s verbonden aan automatisch zoeken en vervangen. Tabellen creëren en elementaire bewerkingen er U Onder meer: op uitvoeren. • een tabel creëren, • opmaakkenmerken van een cel wijzigen, • rijen en kolommen toevoegen en verwijderen, • hoogte en breedte aanpassen. Een grafiek of (deel van een) rekenblad in een U Onder meer: tekst inlassen en eenvoudige aanpassingen aan • vergroten, verkleinen, verplaatsen, de lay-out aanbrengen. • tekstomloop aanpassen. Spellingcontrole toepassen, de aanwijzingen U Spellingcontrole. interpreteren en zo nodig verbeteringen aanGrammaticale controle. brengen. Weten wat grammaticale controle en Automatische tekstcorrectie. automatische tekstcorrectie doen. Een bestaand document aanpassen op basis van opgedragen correcties. Efficiënt, correct en taakgericht de aangeleerde Een document invoeren, structureren, technieken toepassen in één of meer realistische aanpassen, opmaken, afdrukken. voorbeelden.

4.2.3.2.2 4.2.3.2.3 4.2.3.2.4 4.2.3.2.5 4.2.3.2.6

4.2.3.2.7

4.2.3.2.8 4.2.3.2.9

4.2.3.2.10 4.2.3.2.11

4.2.3.3

Rekenblad

4.2.3.3.1

De belangrijkste structuurelementen van een werkmap kennen en hanteren.

4.2.3.3.2 4.2.3.3.3

De cursor efficiënt naar de gewenste cel verplaatsen. Structuurelementen vlot en efficiënt selecteren. Rijen en kolommen invoegen en verwijderen.


U Werkblad. Cel, bereik, rij, kolom. Actief structuurelement. Celadres (celverwijzing). U Cursorverplaatsing. Selecteren.

U Invoegen en verwijderen.


4.2.3.3.4

4.2.3.3.5 4.2.3.3.6

4.2.3.3.7 4.2.3.3.8 4.2.3.3.9 4.2.3.3.10 4.2.3.3.11 4.2.3.3.12 4.2.3.3.13

4.2.3.3.14 4.2.3.3.15 4.2.3.3.16 4.2.3.3.17

Verschillende gegevenstypes herkennen en efficiënt invoeren en wijzigen. Verschillende notatievormen toepassen op een cel of een groep cellen. Het onderscheid toelichten tussen de inhoud van een cel en het weergegeven resultaat. De belangrijkste structuurelementen efficiënt opmaken.

Cellen automatisch vullen met een opeenvolgende reeks waarden. Een formule opstellen en correct en efficiënt invoeren. Cellen en groepen van cellen efficiënt kopiëren, verplaatsen, wissen en verwijderen. Enkele belangrijke standaardfuncties kennen en gebruiken. Een aantal rijen sorteren in oplopende of aflopende volgorde. De paginaopmaak instellen en wijzigen. Een grafische voorstelling maken van (een deel van) een werkblad.

Gegevensbeheer

4.2.3.4.1

De belangrijkste structuurelementen van een databank kennen en hun functie omschrijven. Het begrip tabel en de belangrijkste structuurelementen ervan omschrijven en hanteren. De belangrijkste gegevenstypes kennen en gebruiken. Enkele eigenschappen van velden kennen, interpreteren en aanpassen. Betekenisvolle veldnamen hanteren. Een primaire sleutel definiëren. Een tabel ontwerpen voor een eenvoudige, welomschreven probleemstelling. Een bestaande tabel aanpassen. Efficiënt navigeren in een tabel. De gegevens in een tabel raadplegen en interpreteren. Een rij opzoeken op basis van een bepaald gegeven of een combinatie van gegevens. Eenvoudige logische uitdrukkingen opbouwen.

4.2.3.4.3 4.2.3.4.4 4.2.3.4.5 4.2.3.4.6 4.2.3.4.7 4.2.3.4.8 4.2.3.4.9

Decimale notatie met bepaald aantal cijfers na de komma.

U Inhoud versus weergave. U Bijvoorbeeld: • • • •

lettertype en lettergrootte, vet, cursief, verschillende vormen van uitlijning, kolombreedte en rijhoogte aanpassen. U Automatisch vullen.

U Formules en operatoren. Relatieve en absolute celverwijzing.

U Kopiëren, verplaatsen, wissen en verwijderen.

U Onder meer som, gemiddelde, aantal, als.

U Sorteren. Koptekst, voettekst, paginanummer.

U Enkele soorten grafische voorstellingen, bijvoorbeeld staafdiagram, cirkeldiagram, lijndiagram. Opmaak van de grafische voorstelling. Bijvoorbeeld tussen staaf-, cirkel- en lijndiagram.

Voor een bepaalde dataset de meest geschikte grafische voorstelling kiezen. Het nut omschrijven van grafische voorstellingen bij het analyseren en interpreteren van gegevens en enkele voorbeelden geven. Navigeren tussen verschillende werkbladen bin- U nen één werkmap. Efficiënt, correct en taakgericht de aangeleerde Van een gegeven eenvoudig protechnieken toepassen in één of meer realistische bleem een analyse maken, de oplosvoorbeelden. sing onder de vorm van een werkblad invoeren, een grafische voorstelling maken, het resultaat afdrukken, bewaren en interpreteren.

4.2.3.4

4.2.3.4.2

U Getal, tekst, datum.


Databank. Relatie. Tabel. Formulier. Rapport. Query. U Tabel, record (rij), veld (kolom).

U Onder meer tekst, getal, datum, logisch.

U Onder meer veldlengte, toegelaten waarden.

U Primaire sleutel. U Tabelontwerp. U U Zoeken. U De logische operatoren EN, OF, NIET.


4.2.3.4.10 4.2.3.4.11 4.2.3.4.12

Rijen volgens een gegeven volgorde rangschikken. Op basis van een gegeven informatiebehoefte een gegevensbank bevragen en de gegevens rangschikken. Een tabel updaten.

U Rangschikken.

Gegevens groepsgewijze in een tabel wijzigen of eruit verwijderen. De functie van een formulier toelichten. Een bestaand formulier gebruiken. Weten hoe aanpassingen aan een bestaand formulier doorgevoerd worden. Een nieuw formulier ontwerpen aan de hand van een wizard. De functie van een rapport toelichten. Een bestaand rapport gebruiken. Weten hoe aanpassingen aan een bestaand rapport doorgevoerd worden. Een nieuw rapport ontwerpen aan de hand van een wizard. Relaties tussen twee of meer tabellen begrijpen en aan de hand van een eenvoudig, gegeven voorbeeld toelichten. Het begrip relationele databank toelichten.

U Actiequery.

U Filter. Selectiequery. U Records (rijen) aanpassen, toevoegen of verwijderen.

4.2.3.4.13 4.2.3.4.14

4.2.3.4.15 4.2.3.4.16

4.2.3.4.17 4.2.3.4.18

4.2.3.5

Presentaties

4.2.3.5.1

Verschillende vormen van schermopbouw in een presentatie gebruiken. In een bestaande presentatie dia's tussenvoegen, verwijderen, verplaatsen en dupliceren. De vormelijke componenten van de presentatie kiezen, opmaken en aanpassen. Ontwerpsjablonen gebruiken en aanpassen. Spontaan en op sobere en functionele wijze gebruik maken van de mogelijkheden die het pakket biedt. Grafische vormen toevoegen (pijl, cirkel ...). Statische objecten invoegen. Hyperlinks toevoegen aan een presentatie. De presentatie op verschillende wijzen afdrukken. Een presentatie voorwaarts en achterwaarts doorlopen op het scherm. Een automatisch doorlopende presentatie maken. Vuistregels hanteren met betrekking tot het maken van een goede presentatie.

4.2.3.5.2 4.2.3.5.3 4.2.3.5.4 4.2.3.5.5 4.2.3.5.6 4.2.3.5.7 4.2.3.5.8 4.2.3.5.9 4.2.3.5.10 4.2.3.5.11 4.2.3.5.12

Efficiënt, correct en taakgericht de aangeleerde technieken toepassen in één of meer realistische voorbeelden.

4.2.3.6

Communicatie met de buitenwereld

4.2.3.6.1

Het begrip Internet en enkele mogelijkheden ervan toelichten.

4.2.3.6.2

De functie van een dienstenleverancier (provider) toelichten. Enkele voorbeelden van Internetdiensten beschrijven.


U Formulier.

U Formulierontwerp. U Rapport.

U Rapportontwerp. U Relaties. Relationele databank. Refererende sleutel.

U Onder meer titel, opsomming, genummerde lijst, grafische voorstelling.

U Tussenvoegen, verwijderen, verplaatsen en dupliceren.

U Lettertype, achtergrond, opsommingstekens.

U Ontwerpsjablonen. U Onder meer beeldopbouw, dia-overgangen, animatie-effecten.

U Grafische vormen. U Bijvoorbeeld afbeelding of tabel. Hyperlinks.

U Hand-outs.

U Presenteren. Bijvoorbeeld lettertype en lettergrootte, aantal woorden per regel en per scherm, geen toeters en bellen. Een esthetisch verantwoorde, sobere, functionele en doeltreffende presentatie.

U Internet. Bijvoorbeeld videoconferentie, telewerken, telebankieren. U Provider. Bijvoorbeeld www, e-mail, ftp, irc.


4.2.3.6.3 4.2.3.6.4

De belangrijkste elementen van een e-mailbericht kennen en hun functie omschrijven. Taakgericht werken met e-mail.

U Onder meer aangehecht bestand. U Onder meer • doorsturen, • verwijderen. U Onder meer • een aangehecht tekstbestand openen en afdrukken, • een bestand aan een e-mailbericht hechten en verzenden. U E-mailadresboek.

4.2.3.6.5

Werken met aangehechte bestanden.

4.2.3.6.6

Weten hoe een e-mailadresboek wordt samengesteld en actueel gehouden.

4.3


4.3.1


4.3.1.1

De sleutelvaardigheden en attitudes opgesomd onder punt 4.2.1 zijn fundamenteel. Ze dienen te worden nagestreefd tijdens elke les betreffende programmatuur.

4.3.1.2

Bij het werken met de gebruikersinterface moet efficiëntie worden nagestreefd; dit kan bijvoorbeeld gebeuren door in elke situatie te opteren voor de handigste interactievorm (bijvoorbeeld muisbeweging, snelmenu, pictogram, knop, menu, sneltoets ...).

4.3.2


4.3.2.1

Vele vaardigheden die verworven worden bij het werken met systeemprogrammatuur, kunnen zonder meer worden overgedragen naar het werken met toepassingsprogrammatuur. De leraar moet deze transfer uitdrukkelijk nastreven.

4.3.3


4.3.3.1

Tekstverwerking is meer dan het invoeren van tekens en het manipuleren van toetsen. Een goede beheersing van een tekstverwerkingspakket vergt heel wat inzicht. Precies dat inzicht moet het voorwerp zijn van inoefening en evaluatie. Gezien de beperkte klaviervaardigheid van de leerlingen verdient het aanbeveling te zoeken naar oefeningen die met een minimum aan in te tikken tekst een maximum aan kennis en vaardigheden vergen.

4.3.3.2

De nadruk moet liggen op het leren oplossen van problemen met behulp van toepassingsgerichte softwarepakketten. De laatste doelstelling van de leerplanonderdelen Tekstverwerking (4.2.3.2.11), Rekenblad (4.2.3.3.17) en Presentaties (4.2.3.5.12) kan daarom steeds als een synthese van alle voorgaande probleemoplossende doelstellingen geïnterpreteerd worden.

4.3.3.3

Het is didactisch gezien zeer waardevol om het efficiënt, correct en taakgericht toepassen van de aangeleerde technieken in één of meer realistische voorbeelden te realiseren in samenwerking met andere vakken. Het realistisch werken met tekstverwerking kan bijvoorbeeld ingeoefend worden via opdrachten in het kader van andere vakken (verslagen, boekbesprekingen, papers ...). Het realistisch werken met een rekenblad kan bijvoorbeeld ingeoefend worden via opdrachten in het kader van vakken zoals economie, wiskunde of wetenschappen. Het realistisch werken met een pakket voor gegevensbeheer kan bijvoorbeeld ingeoefend worden via opdrachten in het kader van vakken zoals aardrijkskunde en geschiedenis. Het realistisch werken met een presentatiepakket kan bijvoorbeeld ingeoefend worden via spreekbeurten. Internettoepassingen komen in aanmerking voor alle vakken.

4.3.3.4

Door in het kader van andere vakken concrete toepassingen van softwarepakketten uit te werken met realistische voorbeelden, winnen deze toepassingen aanzienlijk aan realiteitswaarde. Dergelijke vakoverschrijdende ICT-integratie moet uitdrukkelijk nagestreefd worden. Vanzelfsprekend impliceert dit een intense vakoverschrijdende samenwerking tussen de betrokken



leerkrachten. De werkzaamheden van de leerlingen kunnen dan zowel binnen het vak Informatica als binnen het andere vak geëvalueerd worden. 4.3.3.5

Het probleemoplossend werken met software wordt niet bevorderd door de leerlingen kant-enklare oplossingen te laten invoeren. De leerlingen moeten zelf een analyse maken van (meestal eenvoudige) problemen en uitzoeken op welke manier de oplossing gerealiseerd moet worden. Bij het taakgericht werken met software moet daarom voortgebouwd worden op de verworvenheden van het leerplanonderdeel Ontwerpen en beschrijven van oplossingen (Hoofdstuk 3).

4.3.3.6

De transfer van de aangeleerde vaardigheden van de ene toepassing naar de andere en van het ene softwarepakket naar het andere moet expliciet worden nagestreefd.



5 5.1

MAATSCHAPPELIJK-ETHISCHE ASPECTEN Beginsituatie

In de eerste graad zijn de leerlingen via het raamplan Informatie- en communicatietechnologie in zeer beperkte mate in contact gekomen met attitudes met betrekking tot maatschappelijk-ethische aspecten van ICT. Gezien hun leeftijd hebben de leerlingen meestal een beperkte belangstelling voor maatschappelijk-ethische problemen. Toch is het wenselijk hen geleidelijk aan gevoelig te maken voor dergelijke problematieken, ook binnen de informatica. Dit gebeurt bij voorkeur aan de hand van concrete situaties die verband houden met de leerinhouden, met de actualiteit of met de leefwereld van de leerlingen.

5.2


Leerinhouden

5.2.1

Alert zijn voor het feit dat ontwikkelingen binnen ICT een maatschappelijk-ethische dimensie kunnen inhouden. Bij de verwerking van persoonsgegevens respect opbrengen voor de persoonlijke levenssfeer. Een kritische reflex ontwikkelen ten aanzien van de verzameling en het gebruik van persoonsgegevens door derden. Een correcte houding ontwikkelen ten aanzien van de auteursrechtelijke aspecten van software en van digitaal tekst-, beeld- en geluidsmateriaal. Bewust streven naar maatschappelijk-ethisch correct handelen inzake informaticaproblematieken in de eigen leefwereld. Alert zijn voor de milieu-effecten van computergebruik en spontaan voorzorgsmaatregelen nemen.

U Maatschappelijk-ethische aspecten

5.2.2

5.2.3

5.2.4 5.2.5

van ICT.

U Persoonlijke levenssfeer.

U Auteursrechtelijke aspecten, onder meer op het Internet. Bijvoorbeeld inzake virusverspreiding, illegaal binnendringen in gegevensbanken, inzage in persoonsgegevens. U Bijvoorbeeld beperking papier- en inkt- of tonerverbruik, afdrukvoorbeeld op het scherm, energiebesparende functies van apparaten, recycleren van pc’s, printers en toners. U Levenslang leren.

5.2.6

Bereidheid ontwikkelen om op eigen initiatief levenslang bij te leren en op de hoogte te blijven van nieuwe ontwikkelingen.

5.3


5.3.1

De leraar verweeft deze leerplandoelstellingen met de overige leerplandoelstellingen, bijvoorbeeld naar aanleiding van het actualiteitsgebeuren.

5.3.2

In de tweede graad zijn de leerlingen te jong om 'grote' maatschappelijke problemen in hun geheel te bevatten. Men zal meer succes boeken met het aanbrengen van een ethische invalshoek bij kleine, compacte probleemstellingen. Geschikte gelegenheden doen zich vaak voor naar aanleiding van krantenartikels over actuele gebeurtenissen of evoluties.

5.3.3

Bij de introductie van een nieuwe technologie in de maatschappij (bijvoorbeeld chipkaart, MMS, WAP, cd’s aankopen op het Internet, leerlingenregistratie via magneetkaart) kan de leraar de leerlingen leren op een rationele manier de voordelen af te wegen tegen de nadelige effecten ervan en zich zo een evenwichtig oordeel te vormen.

Informatica 5 – Maatschappelijk-ethische aspecten


6

EVALUATIE

6.1

Men dient het evalueren van encyclopedische kennis zoveel mogelijk te vermijden. Het overdreven gebruik van cognitieve reproductievragen moet derhalve vermeden worden.

6.2

Bij de lessen Informatica moet de docerende stijl meer en meer wijken voor het optreden van de leraar als coach terwijl de leerlingen de vaardigheden en de attitudes in de praktijk achter de computer verwerven. De evaluatie van de verwerving van de vaardigheden en de attitudes moet hier dan ook op afgestemd zijn. Het heeft derhalve geen zin dergelijke vaardigheden en attitudes op een zuiver theoretische wijze te bevragen.

6.3

De leerlingen moeten zoveel mogelijk gelegenheid krijgen praktijkervaring op te bouwen. Hun vorderingen bij de ontwikkeling van deze vaardigheden en attitudes worden daarom bij voorkeur via permanente of gespreide observatie en evaluatie vastgesteld. Daarnaast bieden regelmatig georganiseerde testen de gelegenheid na te gaan in hoeverre de leerlingen de verschillende leerplandoelstellingen als een samenhangend geheel verworven hebben.

6.4

Bij permanente evaluatie dient de leraar vooraf aan de leerlingen mee te delen op welke vaardigheden en attitudes ze geëvalueerd zullen worden.

6.5

Procesevaluatie primeert op productevaluatie. Daarom beperkt men zich niet tot het verbeteren en beoordelen van het eindresultaat. De wijze waarop de oefeningen aangeboden worden en de evaluatie gericht is, moet het mogelijk maken het inzichtelijk werken zo optimaal mogelijk te beoordelen. Belangrijk is in elk geval dat niet enkel het resultaat meetelt, maar vooral de manier waarop het resultaat bereikt werd.

6.6

Om de leerlingen op een aanvaardbare wijze door één leraar effectief te begeleiden bij het gebruik van systeem- of toepassingssoftware of bij het probleemoplossend werken, hen te stimuleren tot zelfwerkzaamheid, hen permanent te evalueren en een goede veiligheidssituatie te garanderen moet de school streven naar een situatie waarbij tijdens de les elke leerling van de klas kan beschikken over een computer. Een situatie waarbij meer dan 25 pc’s gelijktijdig in gebruik zijn bij het werken met systeem- of toepassingssoftware of bij het probleemoplossend werken moet in de mate van het mogelijke vermeden worden.

6.7

Het leerplan schrijft bij moeten leren spontaan hulp, BIN-voorschriften, cumentatiebronnen ook de leerlingen.

6.8

Tot de leerlingendocumenten die bewaard moeten worden met het oog op een schooldoorlichting door de onderwijsinspectie behoren ook de werkstukken die een leerling op diskette of op een andere gegevensdrager realiseert. Concreet betekent dit dat van alle regelmatige leerlingen alle werkstukken (zowel op papier als in digitale vorm) bewaard moeten worden die (mede) de basis gevormd hebben voor de studiebekrachtiging en dat van 3 regelmatige leerlingen naar keuze per leerjaar en per structuuronderdeel álle werkstukken bewaard moeten worden. De bewaringsduur van de werkstukken is beperkt tot het lopend schooljaar en het vorig schooljaar. Vanzelfsprekend dient de school er eveneens voor te zorgen dat de bewaarde werkstukken achteraf nog gelezen kunnen worden, ook indien de school overgestapt is op andere computersystemen, gegevensdragers of softwarepakketten.

6.9

Voor het Vlaams ICT-attest (VIA, zie blz. 13) vindt geen afzonderlijke evaluatie plaats. Leerlingen die in het 2e leerjaar van de 2e graad ASO, KSO of TSO slagen voor het vak Informatica, krijgen het VIA automatisch. Vermits de VIA-doelstellingen pas vanaf 1 september 2003 ingevoerd worden in het 1e leerjaar van de 2e graad, zullen in de tweede graad de eerste VIA’s op 30 juni 2005 uitgereikt worden. Leerlingen die niet slagen voor het vak Informatica kunnen in de loop van de 3e graad het VIA vooralsnog halen via het checklist-principe.

het taakgericht werken met softwarepakketten voor dat de leerlingen gebruik te maken van beschikbare documentatiebronnen (ingebouwde leerboek, softwarehandleiding, eigen notities. Hieruit volgt dat deze dobij de evaluatie van deze leerplandoelstellingen beschikbaar zijn voor

Informatica 6 – Evaluatie


7 7.1

MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN Software

7.1.1

Het leerplan legt geen specifieke softwarepakketten op. De gebruikte softwarepakketten moeten toereikend zijn om de leerplandoelstellingen en -inhouden te realiseren, ze moeten voldoende actueel zijn en bij voorkeur overeenstemmen met de algemeen gangbare software. De keuze voor bepaalde pakketten wordt gemaakt in onderling overleg binnen het lerarenteam, met inbegrip van de leraren verantwoordelijk voor de integratie van de informatica binnen andere vakken in de eerste, de tweede en de derde graad.

7.1.2

Voor het leerplanonderdeel Systeemprogrammatuur (paragraaf 4.2.2) dient men te werken met een besturingssysteem dat voorzien is van een grafische gebruikersinterface.

7.1.3

Voor het leerplanonderdeel Toepassingsprogrammatuur (paragraaf 4.2.3) dient men te werken met een softwarepakket dat algemeen verspreid is in kantooromgevingen.

7.1.4

Voor het leerplanonderdeel Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een ontwikkelomgeving (hoofdstuk 3.2.3) dient men een geschikte didactisch verantwoorde ontwikkelomgeving te hanteren, namelijk ofwel een eenvoudige contextvrije ontwikkelomgeving (variant A) ofwel een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving (variant B).

7.2

Apparatuur

7.2.1

De computerklas moet uitgerust zijn met een voldoende aantal computers die geschikt zijn voor de gebruikte software en die bij voorkeur aangesloten zijn op een servergestuurd netwerk. De te behandelen randapparatuur dient aanwezig te zijn. Tevens dienen de leerlingen toegang te hebben tot printerfaciliteiten met een aanvaardbare snelheid.

7.2.2

De aanwezigheid van een projectiesysteem voor computerbeelden of van een softwarematig systeem voor het doorgeven van schermbeelden wordt sterk aanbevolen.

7.2.3

Voor alle leerplanonderdelen waarbij aan de computer praktijkervaring met software nagestreefd wordt (hoofdstukken 3 en 4), neemt per pc bij voorkeur slechts één leerling plaats. In geen enkel geval mogen meer dan 2 leerlingen plaatsnemen achter één pc.

7.2.4

De wettelijke ergonomische vereisten voor het werken met computers worden beschreven in het KB van 27 augustus 1993 betreffende Het werken met beeldschermapparatuur (BS van 7 september 1993) en in de Vijfde Bijzondere Richtlijn van de Raad van de Europese Gemeenschappen (90/270/EEG d.d. 29 mei 1990).

7.3

Infrastructurele vereisten

7.3.1

Alle computers in de computerklas moeten tijdens de informaticales tegelijkertijd toegang kunnen krijgen tot een performante Internetaansluiting (bij voorkeur breedband).

7.3.2

In het klaslokaal moet in voldoende ruimte voorzien worden voor de leerlingen om in de analyseen ontwerpfase op papier en met documentatie te werken, en voor de leraar om zich vlot tussen de werktafels te bewegen.

Informatica 7 – Minimale materiële vereisten


8

BIBLIOGRAFIE

In de handel zijn talloze werken over computers, computertoepassingen, programmatuur e.d. te verkrijgen. Deze werken zijn vaak in het Nederlands en van goede kwaliteit. Aangezien een literatuurlijst informatica zeer snel veroudert, worden hier geen concrete boeken vermeld. Voor software kan men zowel terugvallen op de oorspronkelijke handleidingen bij de pakketten als op handboeken, beginnerscursussen en naslagwerken die door derden worden geproduceerd. Toch geldt hier een waarschuwing. Deze boeken zijn geschreven met het oog op het (meestal zeer grondig) aanleren van een softwarepakket. Het leerplan heeft echter andere doelstellingen, namelijk het leren probleemoplossend en taakgericht werken met softwarepakketten. Bij het hanteren van de documentatie dient de leraar voor dit onderscheid op zijn hoede te zijn. Op de websites van het VVKSO (http://www.vsko.be/vvkso/) en van de diocesane begeleidingsdiensten vindt men uitgebreide informatie over didactische aspecten van het vak Informatica en de toepassing ervan binnen andere vakken.

Informatica 8 – Bibliografie


INFORMATICA 2e graad KSO-TSO – Basisvorming Alle studierichtingen behalve Handel, Handel-talen en Toerisme 1e leerjaar – 1 uur/week 2e leerjaar – 1 uur/week

In voege vanaf 1 september 2003

D/2003/0279/028

INHOUD

INHOUD

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

INLEIDING

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

HET VLAAMS ICT-ATTEST (VIA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 1

ALGEMENE DOELSTELLINGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

2

KENNISMAKING MET COMPUTERS EN NETWERKEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

2.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6 2.2.7 2.3

Beginsituatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leerplandoelstellingen – Leerinhouden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gegevens, gegevensverwerking, informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het computersysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Werking van de systeemeenheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opslag van gegevens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Invoer en uitvoer van gegevens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Netwerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Evolutie van computerapparatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pedagogisch-didactische wenken en didactische middelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3

ONTWERPEN EN BESCHRIJVEN VAN OPLOSSINGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

3.1 3.2 3.2.1

Beginsituatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leerplandoelstellingen – Leerinhouden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een oplossing ontwerpen en beschrijven: basisbegrippen, sleutelvaardigheden en -attitudes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een toepassingsgericht softwarepakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een ontwikkelomgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pedagogisch-didactische wenken en didactische middelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een oplossing ontwerpen en beschrijven: basisbegrippen, sleutelvaardigheden en -attitudes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een toepassingsgericht softwarepakket . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een ontwikkelomgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.2.2 3.2.3 3.2.3.1 3.2.3.2 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3

Informatica Inhoud

46 46 46 46 46 47 47 47 47 47

49 49 49 50 50 50 50 51 51 51 53 53 53

KSO-TSO – 2e graad – Alle studierichtingen behalve Handel, Handel-talen, Toerisme 37

4

TAAKGERICHT WERKEN MET SOFTWAREPAKKETTEN

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.2.3.1 4.2.3.2 4.2.3.3 4.2.3.4 4.2.3.5 4.2.3.6 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.3

Beginsituatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leerplandoelstellingen – Leerinhouden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sleutelvaardigheden en -attitudes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Systeemprogrammatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Toepassingsprogrammatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Algemeenheden toepassingsprogrammatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tekstverwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rekenblad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gegevensbeheer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Presentaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Communicatie met de buitenwereld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Pedagogisch-didactische wenken en didactische middelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sleutelvaardigheden en -attitudes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Systeemprogrammatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Toepassingsprogrammatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

MAATSCHAPPELIJK-ETHISCHE ASPECTEN

5.1 5.2 5.3

Beginsituatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Leerplandoelstellingen – Leerinhouden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Pedagogisch-didactische wenken en didactische middelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

6

EVALUATIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

7

MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

7.1 7.2 7.3

Programmatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Apparatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Infrastructurele vereisten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

8

BIBLIOGRAFIE

54 54 54 54 55 55 56 56 57 58 58 59 59 59 59

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Informatica Inhoud


INLEIDING Het onderhavige leerplan wordt vanaf 1 september 2003 progressief ingevoerd in alle studierichtingen van de 2e graad KSO en TSO (behalve in de TSO-studierichtingen Handel, Handel-talen en Toerisme) en vervangt het leerplan AV Informatica (D/1999/0279/023) van 1 september 1999. De wijzigingen ten opzichte van de vorige versie situeren zich rond de volgende punten: • De doelstellingen die deel uitmaken van het raamplan Informatie- en communicatietechnologie in de eerste graad (D/2003/0279/027), zijn geschrapt uit het leerplan Informatica in de tweede graad. In de tweede graad dient men dus expliciet voort te bouwen op de vaardigheden die verworven zijn via het raamplan van de eerste graad. • Alle doelstellingen die deel uitmaken van het Vlaams ICT-attest (VIA, zie blz. 43) en die nog niet in de eerste graad behandeld werden, zijn letterlijk opgenomen. Dit heeft tot gevolg dat voortaan zowel het rekenblad als gegevensbeheer behandeld moeten worden en dat het maken van presentaties toegevoegd is. De VIA-doelstellingen zijn in de lijsten gemarkeerd met een vinkje in de middelste kolom. • Tenslotte zijn nog enkele items aangepast of geactualiseerd. Vaardigheden en attitudes Omwille van de zeer snelle evolutie van de informatica heeft het vanzelfsprekend geen enkele zin bij de leerlingen vaardigheden na te streven die sterk tijdsgebonden zijn. Als ze eenmaal afgestudeerd zijn en zich op de arbeidsmarkt begeven, worden ze geconfronteerd met totaal nieuwe situaties. Het kan daarom niet voldoende worden beklemtoond dat kennis, vaardigheden en attitudes nagestreefd moeten worden die zo weinig mogelijk tijds- of pakketgebonden zijn. Veel belangrijker zijn kennis, vaardigheden en attitudes die transfereerbaar zijn naar andere situaties en contexten, en die generatief zijn, namelijk in zich het vermogen dragen om in nieuwe situaties nieuwe kennis, vaardigheden en attitudes te ontwikkelen. De sleutelvaardigheden en -attitudes van punt 3.2.1 en 4.2.1 spelen daarbij een centrale rol. Ontwerpen en beschrijven van oplossingen In dit leerplanonderdeel is het de bedoeling dat de leerlingen leren om problemen systematisch op te lossen en leren om daarbij een vaste methode te hanteren. Voor het ontwerpen en beschrijven van de oplossingen van de gestelde problemen werken de leerlingen binnen de context van toepassingsgerichte software (tekstverwerking, rekenblad, gegevensbeheer, presentatie, Internet en e-mail). Hierbij staat het inzichtelijk en efficiënt gebruik van de typische functionaliteiten van de toepassingssoftware centraal. Er worden in deze context dus geen opdrachten gecodeerd, er wordt niet met een ontwikkelomgeving of een programmeertaal gewerkt (ook niet met de ontwikkelomgeving die binnen de toepassingssoftware beschikbaar is, dus niet met VBA). Daarnaast kunnen de leerlingen eventueel werken binnen de context van een ontwikkelomgeving. Hierbij komen twee ontwikkelomgevingen in aanmerking: • Men werkt met een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving. In een dergelijke algoritmische omgeving kunnen de leerlingen zich niet verliezen in de syntactische details van een programmeertaal. Men beperkt zich tot het oplossen van problemen aan de hand van algoritmen. • Men werkt met een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving. Binnen deze omgeving ontwikkelen de leerlingen toepassingen in een programmeertaal. Daarbij moet men er op toezien dat het leren programmeren een middel blijft (namelijk om te leren problemen systematisch op te lossen) en dat dit zeker geen doel op zich wordt. Deze benadering komt slechts voor een zeer beperkt aantal studierichtingen in aanmerking, aangezien het leren gebruiken van een ontwikkelomgeving en van een programmeertaal vrij omslachtig is.



Volgorde van de leerplanonderdelen Het leerplan Informatica is een graadleerplan. De leerplandoelstellingen en -inhouden zijn dus niet gebonden aan een bepaald leerjaar. Voor bepaalde onderwerpen wordt zelfs aanbevolen de behandeling over beide leerjaren te spreiden, zodat de nodige verbanden gelegd kunnen worden met andere onderwerpen (bijvoorbeeld de link leggen tussen het gebruik van software en bepaalde componenten van de computer of van het netwerk, of de integratie van het probleemoplossend denken in het gebruik van toepassingssoftware). Ook de volgorde waarin de leerplandoelstellingen en -inhouden in het leerplan voorgesteld worden, houdt niet in dat ze in die volgorde behandeld moeten worden. Het lerarenteam legt deze volgorde gezamenlijk vast op basis van de concrete situatie op school. Het is zeer belangrijk dat met het oog op coördinatie de nodige afspraken worden gemaakt voor de beide leerjaren. Mogelijke verdeling van de beschikbare lestijden Dit schema geeft een mogelijke verdeling van de lestijden over de leerplanonderdelen voor de 2 leerjaren samen: Leerplanonderdeel

Lestijden


4

Ontwerpen en beschrijven van oplossingen • met behulp van toepassingssoftware

( *)

• met behulp van een ontwikkelomgeving Taakgericht werken met software • Sleutelvaardigheden en -attitudes

( *)

• Systeemprogrammatuur

5

• Tekstverwerking

10

• Rekenblad

12

• Gegevensbeheer

12

• Presentaties

3

• Communicatie met de buitenwereld

2


2

Totaal

50

(*) Dit leerplanonderdeel dient geïntegreerd behandeld te worden en aan bod te komen bij alle softwarepakketten waarmee gewerkt wordt. Pc’s bij leerlingen thuis Volgens de resultaten van de volkstelling van eind 2001 van het NIS (Nationaal Instituut voor de Statistiek, http://www.statbel.fgov.be) beschikte in het Vlaamse gewest 48,1 % van de huishoudens over een pc en 31,0 % over een Internetaansluiting; 63,6 % van de pc’s thuis is dus van een Internetaansluiting voorzien. Eén Vlaams gezin op twee blijkt dus thuis niet over een pc te beschikken en twee Vlaamse gezinnen op drie niet over een Internetaansluiting. Bovendien blijkt volgens vroegere enquêtes van het NIS de aanwezigheid van een pc sterk te correleren met de inkomensklasse van het gezin: het aantal gezinnen in de hoogste inkomensgroep dat over een pc beschikte, was vijf maal groter dan het aantal gezinnen in de laagste inkomensgroep dat over een pc beschikte. Vanzelfsprekend zijn deze gegevens voortdurend in evolutie en zal de situatie steeds gunstiger worden. Toch impliceert de maatschappelijke opdracht van de school nog steeds dat ze leerlingen die thuis geen toegang



hebben tot een pc, de gelegenheid biedt buiten de lesuren voldoende praktijkervaring op te doen op een pc. Daartoe dienen een voldoende aantal pc’s in de computerklassen ook buiten de lesuren gedurende een voldoende lange periode toegankelijk te zijn. De voorkennis van de leerlingen die thuis wel toegang hebben tot een pc, beperkt zich vaak tot separate feitenkennis of specialistische, technische kennis. Zelden is deze kennis goed gestructureerd tot een functioneel samenhangend en geordend geheel. In die gevallen dient de leraar bijzondere aandacht te besteden aan het structureren van deze kennis tot een inzichtelijk geheel. Enkele praktische afspraken met betrekking tot de leerplantekst De minimale leerplandoelstellingen en leerinhouden zijn in romein weergegeven. De facultatieve uitbreidingsdoelstellingen en -leerinhouden zijn cursief afgedrukt. Indien in de rechterkolom een lijst met leerinhouden voorafgegaan wordt door de omschrijving 'Onder meer', dan betekent dit dat de leraar minimaal alle genoemde leerinhouden behandelt. De omschrijving ‘Onder meer tekst, getal, datum, logisch’ betekent dus dat de leraar minimaal de gegevenstypes tekst, getal, datum, logisch moet uitleggen, maar dat daarnaast eventueel ook nog andere gegevenstypes aan bod kunnen komen. Wordt de lijst met leerinhouden voorafgegaan door de omschrijving 'Bijvoorbeeld', dan betekent dit dat de leraar één of meer van de genoemde leerinhouden en/of een willekeurig aantal andere, analoge leerinhouden behandelt. De omschrijving ‘Bijvoorbeeld staafdiagram, cirkeldiagram, lijndiagram’ betekent dus dat de leraar van deze drie soorten grafische voorstellingen één, twee of drie voorstellingen mag behandelen, maar ze ook volledig mag vervangen door een willekeurig aantal andere grafische voorstellingen (radardiagram, ringdiagram, spreiding ...). Bij de leerplandoelstellingen (linkerkolom) verwijst de omschrijving 'spontaan' naar een attitude. Zo slaat bijvoorbeeld de leerplandoelstelling 'Gebruik maken van de beschikbare hulpmiddelen' op een vaardigheid, terwijl de leerplandoelstelling 'Spontaan gebruik maken van de beschikbare hulpmiddelen' zowel naar een vaardigheid als naar een attitude verwijst. De leerplancommissie Jaak Palmans (voorzitter), Peter Buysse, Geert David, Martine De Belder, Marleen Decuyper, Danny Devriendt, Fons Heyvaert, Rik Tanghe, Jaak Stappers, Frank Van Hove, Annie Vanroose. E-mail: [email protected]





HET VLAAMS ICT-ATTEST (VIA) Omschrijving van het Vlaams ICT-attest Het Vlaams ICT-attest (VIA) wordt uitgereikt aan leerlingen die op het einde van de tweede graad (ASO, KSO, TSO) een basispakket van ICT-kennis, -vaardigheden en -attitudes verworven hebben. Dit basispakket is vastgelegd in 134 doelstellingen en heeft betrekking op de volgende onderwerpen: • Computer en randapparatuur, • Besturingssysteem, • Tekstverwerking, • Rekenblad, • Gegevensbeheer, • Presentaties, • Internet, • Algemene vaardigheden en attitudes. Deze VIA-doelstellingen zijn integraal opgesomd in de bijlage achteraan in deze brochure (blz. 67). De VIAdoelstellingen zijn hoofdzakelijk utilitair gericht, maar een aantal algemene vaardigheden en attitudes in het laatste hoofdstuk reiken veel verder dan het strikt utilitaire. De VIA-doelstellingen zijn gespreid over de eerste en de tweede graad. Daartoe zijn ze letterlijk opgenomen in het raamplan Informatie- en Communicatietechnologie (eerste graad) en in het leerplan Informatica (tweede graad, ASO, KSO, TSO). De VIA-doelstellingen zijn telkens gemerkt met een U-teken in de middelste kolom. Alle doelstellingen van het leerplan moeten echter in gelijke mate nagestreefd worden: op dit vlak is er geen onderscheid tussen de VIA-doelstellingen en de andere doelstellingen. Het Vlaams ICT-attest heeft geen wettelijke betekenis, maar wel een groot moreel gezag, want het wordt in gelijke vorm en onder gelijke modaliteiten uitgereikt door alle onderwijsverstrekkers van het secundair onderwijs in Vlaanderen. Uitreiking van het Vlaams ICT-attest In het secundair onderwijs kan het Vlaams ICT-attest op twee wijzen uitgereikt worden: • leerlingen die op het einde van de tweede graad (ASO, KSO, TSO) slagen voor het leerplan van het vak Informatica, krijgen het VIA; • leerlingen die om een of andere reden bij het voltooien van de tweede graad (ASO, KSO, TSO) het attest niet verworven hebben, kunnen later via de checklist aantonen dat ze de doelstellingen van het VIA verworven hebben. We lichten hierna beide procedures toe. Uitreiking van het Vlaams ICT-attest op basis van het leerplan Informatica Aangezien de VIA-doelstellingen deel uitmaken van het leerplan Informatica, worden leerlingen die op het einde van het tweede leerjaar van de tweede graad slagen voor het vak Informatica, geacht ook de VIA-doelstellingen te hebben verworven. Aan leerlingen die op het einde van het 2e leerjaar van de 2e graad ASO, KSO of TSO slagen voor het vak Informatica, wordt derhalve automatisch het Vlaams ICT-attest uitgereikt.



Het onderhavige leerplan Informatica treedt in voege op 1 september 2003. Op 30 juni 2005 zullen derhalve de eerste leerlingen op basis van dit leerplan de tweede graad voltooien. Op dat ogenblik kunnen dus ook de eerste Vlaamse ICT-attesten uitgereikt worden op basis van dit leerplan. Het is essentieel dat het Vlaams ICT-attest voldoende geloofwaardigheid weet op te bouwen. Enkel leerlingen die het attest verdienen, mogen het VIA krijgen. Er moet te allen prijze vermeden worden dat scholen op het einde van de tweede graad het attest automatisch uitreiken aan alle leerlingen, los van het al dan niet geslaagd zijn voor het vak Informatica. Uitreiking van het Vlaams ICT-attest op basis van de checklist De lijst met VIA-doelstellingen (zie bijlage blz. 67) kan tevens gehanteerd worden als een checklist op basis waarvan leerlingen die op het einde van de tweede graad het Vlaams ICT-attest niet verworven hebben, toch het VIA kunnen behalen. Leerlingen die hiervoor in aanmerking komen zijn bijvoorbeeld: • De leerlingen die in de tweede graad niet slagen voor het vak Informatica en dus geen VIA uitgereikt kregen. Zij kunnen in de derde graad als het ware een herkansing krijgen en het attest behalen. • De leerplannen van een aantal studierichtingen van de derde graad bevatten verreweg de meeste VIAdoelstellingen: dit is het geval voor TSO Boekhouden-informatica, TSO Handel, TSO Secretariaat-talen, TSO Informaticabeheer, BSO Kantoor en sommige overeenstemmende zevende jaren in BSO en TSO. Leerlingen van deze studierichtingen kunnen dus met een kleine extra inspanning vrij gemakkelijk de resterende doelstellingen verwerven. Deze leerlingen kunnen dus op het einde van het tweede leerjaar van de derde graad het attest behalen. Dit is enkel van toepassing voor 30 juni 2003, 2004, 2005 en 2006; vanaf 30 juni 2007 hebben de leerlingen van het tweede leerjaar van de derde graad het VIA immers in principe in de tweede graad verworven. In beide gevallen stippen de betrokken leraren op de checklist de VIA-doelstellingen aan die door de leerlingen reeds verworven zijn. Eventueel kunnen zij (in het kader van de lessen Informatica of daarbuiten) ertoe bijdragen dat deze leerlingen de resterende doelstellingen verwerven. De school dient er dan op toe te zien dat deze leerlingen op de resterende doelstellingen geëvalueerd worden. De leerlingen die volgens dit checklist-principe de VIA-doelstellingen verwerven, krijgen het Vlaams ICT-attest uitgereikt.



1

ALGEMENE DOELSTELLINGEN

De leerlingen 1.1

verwerven een functioneel inzicht in de computer als gegevensverwerkend systeem en als component van een netwerk;

1.2

verwerven elementaire domeinspecifieke kennis uit de wereld van de ICT;

1.3

ontwikkelen hun probleemoplossend denken door oplossingen te ontwerpen en te beschrijven met behulp van een toepassingsgericht softwarepakket;

1.4

verwerven door praktijkervaring elementaire vaardigheid in het gebruik van de computer en de systeemprogrammatuur;

1.5

verwerven door praktijkervaring elementaire vaardigheid in het gebruik van enkele belangrijke toepassingsprogramma’s;

1.6

zien het belang in van zelfstandig werken en levenslang leren, en verwerven de eerste vaardigheden om met behulp van ICT autonoom te werken;

1.7

ontwikkelen attitudes zoals doorzettingsvermogen, zelfredzaamheid, zin voor efficiëntie, zelfreflectie, open ingesteldheid ten opzichte van veranderingen ... teneinde in de toekomst ook in minder vertrouwde situaties problemen met een redelijke kans op succes aan te pakken;

1.8

brengen aandacht op voor de maatschappelijk-ethische implicaties van computertoepassingen en oordelen genuanceerd over de mogelijkheden en de beperkingen van de ICT.

Informatica 1 – Algemene doelstellingen


2 2.1

KENNISMAKING MET COMPUTERS EN NETWERKEN Beginsituatie

In de eerste graad hebben de leerlingen via het raamplan Informatie- en communicatietechnologie reeds een aantal doelstellingen verworven: Hoofdstuk 1: Kennismaking met de computerconfiguratie • Gegevensverwerking • Verwerking door de computer • Opslag door een computer • Invoer en uitvoer door een computer • Communicatie en netwerken • Een computersysteem gebruiken Hoofdstuk 7: Ergonomie In de tweede graad dient men voort te bouwen op deze voorkennis.

2.2


2.2.1

Gegevens, gegevensverwerking, informatie

2.2.1.1 2.2.1.2

Het verband inzien tussen gegevens, gegevensverwerking en informatie. De specifieke mogelijkheden en voordelen van automatische gegevensverwerking door middel van een computer kennen en waarderen.

2.2.2

Het computersysteem

2.2.2.1

Weten dat er verschillende soorten computers bestaan en de belangrijkste kenmerken ervan omschrijven. De begrippen computersysteem, apparatuur en programmatuur omschrijven en hun onderling verband toelichten. De belangrijkste componenten van een computersysteem situeren in het gegevensverwerkend proces.

2.2.2.2 2.2.2.3

Leerinhouden

2.2.3

Werking van de systeemeenheid

2.2.3.1

Enkele belangrijke componenten in het inwendige van een pc aanwijzen.

2.2.3.2 2.2.3.3 2.2.3.4 2.2.3.5 2.2.3.6

Gegevens, gegevensverwerking en informatie. Automatische gegevensverwerking en computer.

U Onder andere mainframe computers, pc’s, laptopcomputers.

U Computersysteem, apparatuur, programmatuur. Systeemeenheid. Geheugeneenheden. Invoereenheden. Uitvoereenheden.

Onder meer hoofdkaart, processor, intern geheugen, voeding, opslagmedia, uitbreidingskaarten. De functionele samenhang tussen de belangrijkCentrale verwerkingseenheid (processte componenten van de systeemeenheid omsor), intern geheugen, invoereenheid, schrijven en in een schema voorstellen. uitvoereenheid. Het onderscheid kennen tussen RAM en ROM. U RAM, ROM. Het onderscheid kennen tussen vluchtige en Vluchtige en niet-vluchtige geheugenniet-vluchtige geheugentypes en weten voor weltypes. ke toepassingen ze in aanmerking komen. Het verband leggen tussen de elementaire Bit. Chip. bouwstenen van een (digitale) computer en de binaire representatie van gegevens. De noodzaak inzien van het gecodeerd voorstelGegevensrepresentatie. Byte. len van gegevens.



2.2.3.7

2.2.3.9

De noodzaak inzien van standaardisatie bij het gebruik van een code. Een gevolg kennen van het gebruik van een code. De functie van de gegevensbus toelichten.

2.2.4

Opslag van gegevens

2.2.4.1

De betekenis van de begrippen lezen en schrijven op opslagmedia toelichten. Van enkele opslagtechnieken de fysische basisprincipes kennen.

2.2.3.8

2.2.4.2 2.2.4.3

Van enkele opslagmedia de praktische aanwendingsmogelijkheden vergelijken op grond van kenmerken bepaald door de onderliggende technologie.

2.2.5

Invoer en uitvoer van gegevens

2.2.5.1


2.2.5.2

De belangrijkste mogelijkheden kennen om een randapparaat op de systeemeenheid aan te sluiten.

2.2.5.3


2.2.6

Netwerken

2.2.6.1

Enkele voordelen en enkele risico’s noemen van het verbinden van pc’s in een netwerk. Het onderscheid kennen tussen lokale en wereldwijde netwerken. De begrippen server en werkstation omschrijven. Enkele soorten connecties noemen en met elkaar vergelijken. In algemene bewoordingen omschrijven hoe een computer op een netwerk aangesloten kan worden. Weten dat in netwerken communicatie tussen computers tot stand komt via een protocol.

2.2.6.2 2.2.6.3 2.2.6.4 2.2.6.5 2.2.6.6

2.2.7

Evolutie van computerapparatuur

2.2.7.1


Bijvoorbeeld ASCII-code, Unicode. Onder meer bij het alfabetisch rangschikken van gegevens. Gegevensbus.

Lezen en schrijven. Lezen en schrijven, bijvoorbeeld op een harde schijf, diskette, cd-rom, dvd, magneto-optische schijf. Onder meer capaciteit, vluchtigheid, herschrijfbaarheid, snelheid.

U Toetsenbord, muis, beeldscherm, diskettestation, harde schijf, cd-eenheid, dvd-eenheid, printer, scanner, multimedia-componenten ... Onder meer poorten, interfaces en uitbreidingskaarten. Serieel en parallel gegevenstransport. Draadloze connectie. U Kantelhoek, helderheid, contrast.

U Netwerken. U Lokale en wereldwijde netwerken. U Server. Werkstation. U Breedband versus smalband. Bijvoorbeeld modem, netwerkkaart, ADSL-modem, kabelmodem, switch, hub, router. TCP/IP. IP-adres.

U Processortype, klokfrequentie, capaciteit van werkgeheugen en van harde schijf. U Evolutie van computerapparatuur.

2.2.7.2


2.3


2.3.1

De leerinhouden met betrekking tot computers en netwerken vormen geen doel op zich, maar dienen steeds gezien te worden in relatie tot het gebruik dat de leerlingen ervan zullen maken. De klemtoon ligt dus op functionele kennis en niet op encyclopedische kennis.



2.3.2

Het leerplanonderdeel Kennismaking met computers en netwerken wordt waar mogelijk geïntegreerd met andere leerplanonderdelen, zodat bijvoorbeeld bij de behandeling van de programmatuur voldoende de band gelegd kan worden met aspecten van de apparatuur.

2.3.3

In het leerplan zijn de leerplandoelstellingen en -inhouden systematisch opgesomd. Dit betekent niet dat deze volgorde ook vanuit didactisch standpunt de meest geschikte volgorde is. Het lerarenteam bepaalt gezamenlijk in welke volgorde de leerplanonderdelen behandeld worden.

2.3.4

Het is belangrijk dat de leerlingen een schematisch en functioneel model van de pc en zijn componenten en van zijn plaats in het netwerk leren hanteren.

2.3.5

Het is noodzakelijk de leerstof concreet te behandelen met behulp van de computer. Bij de bespreking van de bouw van de computer en de randapparatuur is de aanwezigheid van deze computerapparatuur onontbeerlijk. Het gebruik van multimediaal didactisch materiaal is sterk aanbevolen. Ook op diverse websites op het Internet kunnen de leerlingen veel nuttige, actuele informatie vinden. Het verdient aanbeveling dat de leerlingen zich niet beperken tot het vergaren van informatie, maar met de aldus vergaarde informatie effectief omgaan.

2.3.6

Het leren lezen van advertenties en folders waarin computerapparatuur te koop aangeboden wordt, kan bijdragen tot de motivatie. Toch mag dit niet leiden tot het uitbenen van technische details.

2.3.7

Indien naast een Engelse term een correcte, gangbare Nederlandse term bestaat, dient men aan deze laatste de voorkeur te geven. Sommige Engelse termen hebben hun vaste plaats in het Nederlands verworven. Het kan nuttig zijn van een aantal Nederlandse termen de Engelse vertaling te kennen.



3 3.1

ONTWERPEN EN BESCHRIJVEN VAN OPLOSSINGEN Beginsituatie

In de eerste graad hebben de leerlingen via het raamplan Informatie- en communicatietechnologie geen vaardigheden met betrekking tot het ontwerpen en beschrijven van oplossingen verworven. Sommige leerlingen zijn wellicht zeer bedreven pc-gebruikers, bijvoorbeeld via de computer thuis, maar zelden hanteren ze systematisch een bepaalde methode bij het oplossen van een probleem en het beschrijven van de oplossing. De leraar dient er daarom op toe te zien dat ook deze leerlingen de juiste methodes en attitudes verwerven en zo nodig slechte gewoontes afleren.

3.2


3.2.1


3.2.1.1

Een probleem analyseren met het oog op de oplossing ervan met behulp van de computer. De stapsgewijze verfijning als methode van analyse en probleemoplossing spontaan toepassen. Ongeacht de eenvoud of de complexiteit van een probleem, een analyse maken en vooraleer tot het gebruik van de computer over te gaan, minimaal voor zichzelf het principe van een oplossing formuleren. Bij de oplossing van een probleem systematisch een aantal stappen doorlopen: • Voor een gegeven eenvoudig probleem een nauwkeurige probleemdefinitie formuleren. • Een gegeven probleemstelling analyseren en een oplossing bedenken. • De oplossing (eventueel schematisch) beschrijven (op papier, mondeling ...).

3.2.1.2 3.2.1.3

3.2.1.4

Leerinhouden

• De oplossing invoeren in de computer en testen aan de hand van enkele testgegevens. • Fouten in de oplossing opsporen en de oplossing bijsturen. 3.2.1.5 3.2.1.6 3.2.1.7 3.2.1.8 3.2.1.9

3.2.1.10

Begrippen in verband met het beschrijven van algoritmen herkennen en hanteren in concrete situaties. De drie controlestructuren kennen, gebruiken en voorstellen, bijvoorbeeld onder grafische vorm. Spontaan gebruik maken van de beschikbare hulpmiddelen. Zelfredzaamheid ontwikkelen teneinde zelfstandig oplossingen te realiseren. Doorzettingsvermogen ontwikkelen bij het zoeken naar en realiseren van een oplossing, maar zo nodig tijdig advies vragen aan de leraar of aan teamgenoten. Tijdens het oplossingsproces kritisch reflecteren op de eigen werkwijze en deze zo nodig bijsturen.


Probleemanalyse. Stapsgewijze verfijning. Grofstructuur en verfijningen. “Eerst denken, dan doen”.

Beschikbare gegevens, uit te voeren verwerking, gewenste resultaten. Probleemanalyse. Bijvoorbeeld in eigen woorden, met een schets of met behulp van pseudocode, een boomstructuur of een structogram. Bijvoorbeeld verkeerde analyse, verkeerde invoer in het pakket, verkeerde testgegevens. Processor, algoritme, deelalgoritme. Abstracte opdracht, concrete opdracht. Controlestructuren. Opeenvolging (sequentie), keuze (selectie), begrensde en voorwaardelijke herhaling (iteratie). U Bijvoorbeeld ingebouwde helpfunctie, handleiding. U Zelfredzaamheid. Doorzettingsvermogen. Zelfreflectie.

Zelfreflectie.


3.2.1.11 3.2.1.12

Een kritische instelling ontwikkelen t.a.v. gegevens en oplossingen, deze controleren en zo nodig corrigeren. Bij het realiseren van een oplossing defensieve oplossingswijzen nastreven en anticiperen op toekomstige evoluties in de probleemstelling.

U Kritische instelling.

3.2.2


3.2.2.1

Met behulp van toepassingsgerichte softwarepakketten oplossingen voor praktijkgerichte problemen op systematische wijze beschrijven en realiseren. Een breed gamma aan gegevens, operatoren, functies en functionaliteiten van toepassingsgerichte softwarepakketten creatief gebruiken bij probleemoplossende werkzaamheden.

3.2.2.2

Verschillende types gegevens en hun operatoren. Logische operatoren (EN, OF, NIET) en combinaties van deze operatoren. Voorgedefinieerde functies. Ingebouwde functionaliteiten (onder meer controlestructuren).

3.2.2.3

De functionaliteiten van toepassingsgerichte softwarepakketten gebruiken om syntactisch correcte uitdrukkingen te formuleren, de oplossing te testen en te verbeteren.

3.2.3


3.2.3.1

Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving

3.2.3.1.1

Met een eenvoudig pakket zelf gevonden probleemoplossingen invoeren. Grofstructuur, verfijningen van abstracte deelalgoritmen, controlestructuren en samengestelde voorwaarden creatief gebruiken bij probleemoplossende werkzaamheden. De faciliteiten van de ontwikkelomgeving gebruiken om de oplossing te testen en te verbeteren.

3.2.3.1.2

3.2.3.1.3

Grofstructuur, verfijningen van abstracte deelalgoritmen, controlestructuren en samengestelde voorwaarden.

3.2.3.2

Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving

3.2.3.2.1

Een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving gebruiken om de oplossing van een eenvoudig probleem te beschrijven en te realiseren. De belangrijkste componenten van een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving kennen en toepassen in een oplossing: gegevenstypes, operatoren, voorgedefinieerde functies en procedures, controlestructuren. De functionaliteiten van de ontwikkelomgeving gebruiken om syntactisch correct te coderen.

3.2.3.2.2

3.2.3.2.3


Objecten. Eigenschappen, methoden, gebeurtenissen. Gegevenstypes. Operatoren. (Combinaties van) logische operatoren EN, OF, NIET. Functies. Procedures. Controlestructuren. Syntaxis.


3.3


3.3.1


3.3.1.1

De basisbegrippen, sleutelvaardigheden en -attitudes opgesomd onder punt 3.2.1 zijn fundamenteel. Ze dienen te worden nagestreefd tijdens elke les betreffende het ontwerpen en beschrijven van oplossingen. Ze zijn dus overkoepelend voor de drie leerplanonderdelen die er op volgen (toepassingsgericht softwarepakket, eenvoudige contextvrije ontwikkelomgeving en objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving). Vanzelfsprekend komen ze ook voortdurend aan bod in het hoofdstuk “Taakgericht werken met softwarepakketten”.

3.3.1.2

Het is de bedoeling dat de leerlingen problemen systematisch leren oplossen en daarbij een vaste methode hanteren, namelijk de methode van de stapsgewijze verfijning. Bij het ontwerpen en beschrijven van oplossingen is het gebruik van grafische voorstellingen wenselijk.

3.3.1.3

De probleemoplossende vaardigheden van de leerling worden niet aangescherpt door voorgekauwde probleemstellingen en oplossingen te presenteren. Aanvankelijk is de voorbeeldfunctie van de leraar van groot belang. De leerlingen moeten de wijze waarop de leraar systematisch problemen oplost, leren nabootsen. De leraar kan dit bevorderen door als het ware ‘luidop na te denken’. De leerlingen moeten oplossingen gaandeweg zien ontstaan en hieraan meer en meer actief participeren. Hun zelfwerkzaamheid is van groot belang en moet voortdurend groeien.

3.3.1.4

De oefeningen moeten systematisch uitgebouwd worden van relatief eenvoudig tot steeds moeilijker. Bij de keuze van de oefeningen is het vanzelfsprekend van groot belang voldoende rekening te houden met het profiel van de studierichting. De leraar moet elke leerling voor uitdagingen durven stellen en hem of haar daarbij gaandeweg begeleiden. Het is niet zozeer de kwantiteit van de oefeningen die telt, wel het feit dat de leerling ze zoveel mogelijk zelf oplost.

3.3.1.5

De leerlingen kunnen veel leren uit hun fouten, indien de leraar daar gepast op inspeelt. Zo zullen de leerlingen niet gemakkelijk geneigd zijn veel energie en tijd te steken in de probleemstelling en de probleemanalyse. Geconfronteerd met fouten, moet de leraar hen er op wijzen hoe bepaalde fouten vermeden kunnen worden door de probleemanalyse voldoende grondig aan te pakken.

3.3.1.6

Het dient te worden beklemtoond dat niet zozeer het product (namelijk de ontworpen oplossing), maar wel het proces (de werkwijze van de leerlingen tijdens het zoeken naar een oplossing) van belang is.

3.3.2


3.3.2.1

Dit leerplanonderdeel wordt gerealiseerd in toepassingsgerichte omgevingen zoals tekstverwerking, rekenblad, gegevensbeheer.

3.3.2.2

In dit leerplanonderdeel streeft men de probleemoplossende vaardigheden na zonder te werken met een ontwikkelomgeving of een programmeertaal. Het is dus niet het coderen van opdrachten dat centraal staat, maar wel het inzichtelijk en efficiënt gebruik maken van de ingebouwde functionaliteiten van de toepassingssoftware.

3.3.2.3

De klemtoon moet liggen op de systematische probleemoplossing. Het is dus niet de bedoeling meer lestijden te besteden aan een pakket, louter met de bedoeling meer commando’s of meer menu-items aan te leren.

3.3.2.4

Er is een zeer nauwe band tussen de probleemoplossende vaardigheden en -attitudes die de leerlingen in dit leerplanonderdeel verwerven, en de leerplandoelstellingen en leerinhouden van het volgende leerplanonderdeel (4 Taakgericht werken met software). Beide hoofdstukken



moeten in de klaspraktijk dan ook sterk verweven worden met de bedoeling de leerlingen te leren op een systematische en methodische wijze problemen aan te pakken. 3.3.2.5

Via het toepassingsgerichte pakket moet men aansluiten bij de belangstellingssfeer van de leerling. Dit gebeurt bij voorkeur via de vakken en de specialiteiten van de studierichting, waaraan men voorbeelden van oefeningen kan ontlenen. Deze benadering is bovendien bij uitstek geschikt voor vakoverschrijdende samenwerking.

3.3.2.6

Enkele voorbeelden van toepassingsgerichte probleemstellingen in tekstverwerking: • vervang in een gegeven tekst op efficiënte wijze de tekstelementen ‘2003' en ‘2004' door respectievelijk ‘2004' en ‘2005'; • verwissel in een gegeven tekst op efficiënte wijze de tekstelementen ‘inclusief’ en ‘exclusief’; • vervang in een tekst op efficiënte wijze ‘An’ door ‘Anne’; • in een gegeven tekst zijn alle getallen getypt met gewone spaties als scheidingsteken; vervang deze spaties op efficiënte wijze door vaste spaties; • ...

3.3.2.7

Enkele voorbeelden van toepassingsgerichte probleemstellingen voor een rekenblad: • bij een berekening fouten opvangen (bijvoorbeeld deling door nul) gebruik makend van de alsfunctie; • voorwaardelijke opmaak toepassen; • reeksen op efficiënte wijze doorvoeren; • aan een bestaande tabel waarvan de rijen en de kolommen gesommeerd worden, een rij (boven, midden of onder) of kolom (links, midden of rechts) toevoegen; • statistische aardrijkskundige of economische gegevens verwerken, bijvoorbeeld in grafische vorm; • een spaarplan opstellen voor de aankoop van een bromfiets; • het opstellen van een begroting voor een studiereis, voor een klasfuif; • een tabel opstellen met de prijzen van 1, 2, 3 ... 20 consumpties van diverse dranken (bier, cola, koffie ...) voor een fuif; • een materiaallijst voor een bepaald werkstuk, product of installatie opstellen en de kostprijs ervan berekenen; • het samenstellen van tabellen en van grafische voorstellingen van relaties tussen fysische of technische grootheden, bijvoorbeeld frequentie en impedantie van een kring, massa en volume van verschillende grondstoffen, draaihoek en weerstand van een potentiometer, snelheid en versnelling in functie van de tijd ...; • het berekenen van de totale voedingswaarde van gerechten in functie van de gebruikte producten; • de energiewaarde van een gerecht bepalen op basis van zijn ingrediënten; • het bepalen van de optimale bemesting van een veld in functie van de samenstelling van verschillende types kunstmest; • het bepalen van het vereiste aantal personeelsleden in functie van de bezettingsgraad van een hotel; • het opstellen van een (al dan niet kruiselingse) omrekeningstabel tussen de koersen van verschillende munten (EUR, USD, JPY, AUD, CAD, NZD ...); • ... Enkele voorbeelden van toepassingsgerichte probleemstellingen voor gegevensbeheer: • een lijst maken van de namen en de leeftijden van personen op basis van een tabel met naam, voornaam en geboortedatum; • een lijst maken van de jaarlijkse bijdrage van de leden van een sportclub op basis van hun leeftijdscategorie (bijvoorbeeld verschillende bijdragen voor minderjarigen, volwassenen en 50-plussers); • in een tabel alle records verwijderen waarvan twee velden aan een gesteld criterium voldoen; • gegevens actualiseren, bijvoorbeeld op basis van een prijsaanpassing, een levering, een verandering van leverancier; • een lijst maken van de te bestellen goederen op basis van een minimum bestelpunt, met vermelding van het aantal te bestellen goederen om de maximum voorraad te bereiken; • statistische aardrijkskundige of economische gegevens verwerken; • de (bestaande) gegevens van een magazijn, een veestapel, een wagenpark, een catalogus, een vernissage ... beheren; • ...

3.3.2.8



3.3.3


3.3.3.1

Het ontwerpen en beschrijven van oplossingen met behulp van een ontwikkelomgeving vormt geen verplicht onderdeel van het leerplan. In feite komt dit leerplanonderdeel enkel in aanmerking voor sommige studierichtingen in functie van het profiel en van de vervolgopleiding. Het is belangrijk tevens rekening te houden met het beschikbare tijdsbestek.

3.3.3.2

Indien men opteert voor de behandeling van het ontwerpen en beschrijven van oplossingen met behulp van een ontwikkelomgeving, kiest men ofwel voor een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving, ofwel voor een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving. Het is uitgesloten dat men beide benaderingen hanteert. Gezien het beschikbare tijdsbestek geniet de eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving dan de voorkeur.

3.3.3.3

Het is niet noodzakelijk om dit leerplanonderdeel in alle studierichtingen met dezelfde diepgang te behandelen. De formulering van de doelstellingen laat de leraar toe de diepgang van het ontwerpen en beschrijven van oplossingen te variëren in functie van de klasgroepen. Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een eenvoudige, contextvrije ontwikkelomgeving

3.3.3.4

Dit leerplanonderdeel wordt gerealiseerd in een algoritmische omgeving, waarin de leerlingen zich niet kunnen verliezen in de syntactische details van een programmeertaal. Men beperkt zich tot het oplossen van problemen aan de hand van algoritmen.

3.3.3.5

Indien het leerplanonderdeel aan bod komt, is het aangewezen de behandeling ervan niet uit te stellen tot het (einde van het) tweede leerjaar van de tweede graad. Het verwerven van probleemoplossende vaardigheden vormt immers een essentieel onderdeel van het leerplan en de leerlingen kunnen deze vaardigheden bij het gebruik van elk softwarepakket toepassen. Een oplossing ontwerpen en beschrijven met behulp van een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving

3.3.3.6

Dit leerplanonderdeel wordt gerealiseerd in een objectgeoriënteerde ontwikkelomgeving. Binnen deze omgeving ontwikkelen de leerlingen toepassingen in een programmeertaal.

3.3.3.7

Het leren gebruiken van een ontwikkelomgeving en van een programmeertaal is vrij omslachtig. Het ligt niet voor de hand dit te realiseren binnen de beperkingen van een leerplan met één wekelijkse lestijd. Bovendien moet men er op toezien dat het leren programmeren een middel blijft (namelijk om te leren problemen systematisch op te lossen), en dat dit zeker geen doel op zich wordt.



4 4.1

TAAKGERICHT WERKEN MET SOFTWAREPAKKETTEN Beginsituatie

In de eerste graad hebben de leerlingen via het raamplan Informatie- en communicatietechnologie reeds een aantal doelstellingen verworven: Hoofdstuk 2: Sleutelattitudes bij het werken met software Hoofdstuk 4: Het besturingssysteem • Organisatie van de harde schijf • Omgaan met programma’s • Omgaan met gegevensbestanden Hoofdstuk 5: Tekstverwerking • Elementaire tekstverwerking • Invoer van tekst • Opmaak van tekst en figuren • Afdrukken van tekst Hoofdstuk 6: Het Internet • Surfen op het Internet • E-mail In de tweede graad dient men voort te bouwen op deze voorkennis. Allicht zullen sommige leerlingen thuis reeds met softwarepakketten gewerkt hebben. Vaak beperkt de voorkennis van deze leerlingen zich tot vingervlugheid met enkele van die pakketten. De leraar moet er dan ook op toezien dat ze de juiste vaardigheden verwerven en de juiste attitudes ontwikkelen (zie punt 4.2.1). Zo nodig moeten slechte gewoontes worden afgeleerd.

4.2


4.2.1


4.2.1.1

Inzicht hebben in de functionaliteit van softwarepakketten en een verantwoorde keuze maken uit de beschikbare software voor het efficiënt realiseren van de oplossing van een gegeven probleem. Spontaan gebruik maken van alle beschikbare documentatiebronnen bij de realisatie van een oplossing. Aandacht besteden aan leesbaarheid, aan uniforme, esthetisch verantwoorde en doeltreffende vormgeving en aan normering. De gevolgen kennen van het binnendringen van virussen in een computersysteem, een preventieve houding ontwikkelen ten aanzien van de verspreiding van virussen en weten hoe gepast te reageren bij de confrontatie met een virus.

4.2.1.2 4.2.1.3 4.2.1.4

Leerinhouden

U Functionaliteit van softwarepakketten: tekstverwerking, rekenblad, gegevensbeheer, presentatie ... Onder meer ingebouwde hulp, BINvoorschriften, softwarehandleiding, leerboek, eigen notities. U Vormgeving. BIN-norm NBN Z01-002.

U Virussen.

4.2.2


4.2.2.1

De gelaagde structuur van de software toelichBIOS. Besturingssysteem. Gebruiten en de gevolgen hiervan voor de gebruiker kersomgeving. Toepassingsprogramcorrect inschatten. matuur. Het verschil toelichten tussen een besturingssys- U Besturingssysteem versus toepasteem en toepassingssoftware. singssoftware.

4.2.2.2



4.2.2.3 4.2.2.4

De belangrijkste taken van een besturingssysteem kennen, zijn centrale rol correct inschatten en het verband leggen met de systeemeenheid. Het belang van systeeminstellingen inzien en eenvoudige systeeminstellingen doorvoeren.

4.2.2.5


4.2.2.6

De belangrijkste componenten van de gebruikersinterface kennen, gebruiken en aanpassen. Een snelkoppeling aanmaken. Efficiënt navigeren binnen de organisatiestructuur van een schijf. Elementaire handelingen op het niveau van een schijf(volume) uitvoeren.

4.2.2.7 4.2.2.8 4.2.2.9

4.2.2.10 4.2.2.11 4.2.2.12 4.2.2.13 4.2.2.14 4.2.2.15 4.2.2.16 4.2.2.17 4.2.2.18

U Besturingssysteem. U Bijvoorbeeld: • systeemdatum of -tijd aanpassen, • schermbeveiliging instellen, • beeldschermresolutie aanpassen. U Type en versie van processor en van besturingssysteem, capaciteit van werkgeheugen en van harde schijf. Onder meer startmenu, snelkoppeling, bureaublad, taakbalk.

U U Onder meer

• de actieve schijf herkennen, • een schijf(volume) activeren, • de vrije geheugenruimte op een schijf(volume) bepalen, • een diskette formatteren. Elementaire bewerkingen met mappen uitvoeU Onder meer een map activeren, creëren. ren, verwijderen. Elementaire bewerkingen met mappen uitvoeOnder meer een map kopiëren, verren. plaatsen, herbenoemen. Bestandsaanduidingen interpreteren. Bestandsnaam, bestandsextensie, bestandseigenschappen, bestandspictogram. Het verband kennen tussen de bestandsextensie U Bestandsextensie. en de toepassing waarmee het bestand verwerkt kan worden. Een bestand wissen. Een gewist bestand terugPrullenbak. zetten. Een bestand definitief verwijderen. Een bestandenlijst opvragen volgens bepaalde U Criteria zoals bepaalde volgorde, becriteria. paalde selectie. Een bestand waarvan (een deel van) de naam U Bestand zoeken. gekend is, zoeken. De betekenis van * als jokerteken kennen. U Jokerteken. Weten dat in bepaalde omstandigheden niet alle mappen, toepassingen en bestanden voor elke gebruiker toegankelijk zijn. Correct reageren op boodschappen dienaangaande.

4.2.3


4.2.3.1

Algemeenheden toepassingsprogrammatuur

4.2.3.1.1

Enkele typische toepassingsprogramma's noemen en hun toepassingsdomein omschrijven. Zoeken en manueel of automatisch vervangen in een bestand. Zich bewust zijn van de risico’s verbonden aan automatisch zoeken en vervangen. Een printer selecteren. Een afdrukvoorbeeld bekijken en beoordelen. Een bestand vanuit een toepassing geheel of gedeeltelijk afdrukken. Het verloop van de drukopdracht opvolgen. Een drukopdracht annuleren en verwijderen.

4.2.3.1.2 4.2.3.1.3 4.2.3.1.4 4.2.3.1.5 4.2.3.1.6


Soorten toepassingsprogrammatuur. Zoeken en vervangen.

U U Afdrukvoorbeeld. U Afdrukken. Afdrukbeheer.


4.2.3.1.7

4.2.3.1.8 4.2.3.1.9

Werken met verschillende soorten toepassingen die gelijktijdig open zijn. Gegevens via kopiëren (of knippen) en plakken overbrengen van de ene toepassing naar de andere. De betekenis van standaardinstellingen kennen, het belang ervan inzien en illustreren met voorbeelden in de gekozen programmatuur. Het concept cliënt/servertoepassing in algemene bewoordingen omschrijven.

Knippen en plakken.

Standaardinstellingen. Bijvoorbeeld aan de hand van een webbrowser en een webserver.

4.2.3.2

Tekstverwerking

4.2.3.2.1

Enkele belangrijke opmaakkenmerken op het U Onder meer: niveau van teken, alinea en pagina kennen en • instelling van marges en tabulatie, herkennen, en deze vlot en efficiënt toewijzen en • superschrift, subschrift, ongedaan maken. De opmaak van een tekstfrag• opsomming, ment kopiëren. • paginanummering, kop- en voetteksten, • afdrukstand. Weten wat een opmaakprofiel is en een beU Opmaakprofiel. staand opmaakprofiel gebruiken. Beperkte aanpassingen doorvoeren aan een opmaakprofiel. Het nut inzien van modeldocumenten en een Modeldocument. bestaand modeldocument hanteren. Inzicht hebben in het splitsen of samenhouden Soorten koppeltekens, spaties, eindevan tekst-entiteiten. markeringen. Tekstfragmenten in een document zoeken en U Zoeken en vervangen (manueel en eventueel vervangen. Zich bewust zijn van de automatisch). risico’s verbonden aan automatisch zoeken en vervangen. Tabellen creëren en elementaire bewerkingen er U Onder meer: op uitvoeren. • een tabel creëren, • opmaakkenmerken van een cel wijzigen, • rijen en kolommen toevoegen en verwijderen, • hoogte en breedte aanpassen. Een grafiek of (deel van een) rekenblad in een U Onder meer: tekst inlassen en eenvoudige aanpassingen aan • vergroten, verkleinen, verplaatsen, de lay-out aanbrengen. • tekstomloop aanpassen. Spellingcontrole toepassen, de aanwijzingen U Spellingcontrole. interpreteren en zo nodig verbeteringen aanGrammaticale controle. brengen. Weten wat grammaticale controle en Automatische tekstcorrectie. automatische tekstcorrectie doen. Een bestaand document aanpassen op basis van opgedragen correcties. Efficiënt, correct en taakgericht de aangeleerde Een document invoeren, structureren, technieken toepassen in één of meer realistische aanpassen, opmaken, afdrukken. voorbeelden.

4.2.3.2.2 4.2.3.2.3 4.2.3.2.4 4.2.3.2.5 4.2.3.2.6

4.2.3.2.7

4.2.3.2.8 4.2.3.2.9

4.2.3.2.10 4.2.3.2.11

4.2.3.3

Rekenblad

4.2.3.3.1


4.2.3.3.2 4.2.3.3.3

De cursor efficiënt naar de gewenste cel verplaatsen. Structuurelementen vlot en efficiënt selecteren. Rijen en kolommen invoegen en verwijderen.


U Werkblad. Cel, bereik, rij, kolom. Actief structuurelement. Celadres (celverwijzing). U Cursorverplaatsing. Selecteren.

U Invoegen en verwijderen.


4.2.3.3.4

4.2.3.3.5 4.2.3.3.6

4.2.3.3.7 4.2.3.3.8 4.2.3.3.9 4.2.3.3.10 4.2.3.3.11 4.2.3.3.12 4.2.3.3.13

4.2.3.3.14 4.2.3.3.15 4.2.3.3.16 4.2.3.3.17

Verschillende gegevenstypes herkennen en efficiënt invoeren en wijzigen. Verschillende notatievormen toepassen op een cel of een groep cellen. Het onderscheid toelichten tussen de inhoud van een cel en het weergegeven resultaat. De belangrijkste structuurelementen efficiënt opmaken.

Cellen automatisch vullen met een opeenvolgende reeks waarden. Een formule opstellen en correct en efficiënt invoeren. Cellen en groepen van cellen efficiënt kopiëren, verplaatsen, wissen en verwijderen. Enkele belangrijke standaardfuncties kennen en gebruiken. Een aantal rijen sorteren in oplopende of aflopende volgorde. De paginaopmaak instellen en wijzigen. Een grafische voorstelling maken van (een deel van) een werkblad.

Gegevensbeheer

4.2.3.4.1

De belangrijkste structuurelementen van een databank kennen en hun functie omschrijven. Het begrip tabel en de belangrijkste structuurelementen ervan omschrijven en hanteren. De belangrijkste gegevenstypes kennen en gebruiken. Enkele eigenschappen van velden kennen, interpreteren en aanpassen. Betekenisvolle veldnamen hanteren. Een primaire sleutel definiëren. Een tabel ontwerpen voor een eenvoudige, welomschreven probleemstelling. Een bestaande tabel aanpassen. Efficiënt navigeren in een tabel. De gegevens in een tabel raadplegen en interpreteren. Een rij opzoeken op basis van een bepaald gegeven of een combinatie van gegevens. Eenvoudige logische uitdrukkingen opbouwen.

4.2.3.4.3 4.2.3.4.4 4.2.3.4.5 4.2.3.4.6 4.2.3.4.7 4.2.3.4.8 4.2.3.4.9

Decimale notatie met bepaald aantal cijfers na de komma.

U Inhoud versus weergave. U Bijvoorbeeld: • • • •

lettertype en lettergrootte, vet, cursief, verschillende vormen van uitlijning, kolombreedte en rijhoogte aanpassen. U Automatisch vullen.

U Formules en operatoren. Relatieve en absolute celverwijzing.

U Kopiëren, verplaatsen, wissen en verwijderen.

U Onder meer som, gemiddelde, aantal, als.

U Sorteren. Koptekst, voettekst, paginanummer.

U Enkele soorten grafische voorstellingen, bijvoorbeeld staafdiagram, cirkeldiagram, lijndiagram. Opmaak van de grafische voorstelling. Bijvoorbeeld tussen staaf-, cirkel- en lijndiagram.

Voor een bepaalde dataset de meest geschikte grafische voorstelling kiezen. Het nut omschrijven van grafische voorstellingen bij het analyseren en interpreteren van gegevens en enkele voorbeelden geven. Navigeren tussen verschillende werkbladen bin- U nen één werkmap. Efficiënt, correct en taakgericht de aangeleerde Van een gegeven eenvoudig protechnieken toepassen in één of meer realistische bleem een analyse maken, de oplosvoorbeelden. sing onder de vorm van een werkblad invoeren, een grafische voorstelling maken, het resultaat afdrukken, bewaren en interpreteren.

4.2.3.4

4.2.3.4.2

U Getal, tekst, datum.


Databank. Relatie. Tabel. Formulier. Rapport. Query. U Tabel, record (rij), veld (kolom).

U Onder meer tekst, getal, datum, logisch.

U Onder meer veldlengte, toegelaten waarden.

U Primaire sleutel. U Tabelontwerp. U U Zoeken. U De logische operatoren EN, OF, NIET.


4.2.3.4.10 4.2.3.4.11 4.2.3.4.12

Rijen volgens een gegeven volgorde rangschikken. Op basis van een gegeven informatiebehoefte een gegevensbank bevragen en de gegevens rangschikken. Een tabel updaten.

U Rangschikken.

Gegevens groepsgewijze in een tabel wijzigen of eruit verwijderen. De functie van een formulier toelichten. Een bestaand formulier gebruiken. Weten hoe aanpassingen aan een bestaand formulier doorgevoerd worden. Een nieuw formulier ontwerpen aan de hand van een wizard. De functie van een rapport toelichten. Een bestaand rapport gebruiken. Weten hoe aanpassingen aan een bestaand rapport doorgevoerd worden. Een nieuw rapport ontwerpen aan de hand van een wizard. Relaties tussen twee of meer tabellen begrijpen en aan de hand van een eenvoudig, gegeven voorbeeld toelichten. Het begrip relationele databank toelichten.

U Actiequery.

U Filter. Selectiequery. U Records (rijen) aanpassen, toevoegen of verwijderen.

4.2.3.4.13 4.2.3.4.14

4.2.3.4.15 4.2.3.4.16

4.2.3.4.17 4.2.3.4.18

4.2.3.5

Presentaties

4.2.3.5.1

Verschillende vormen van schermopbouw in een presentatie gebruiken. In een bestaande presentatie dia's tussenvoegen, verwijderen, verplaatsen en dupliceren. De vormelijke componenten van de presentatie kiezen, opmaken en aanpassen. Ontwerpsjablonen gebruiken en aanpassen. Spontaan en op sobere en functionele wijze gebruik maken van de mogelijkheden die het pakket biedt. Grafische vormen toevoegen (pijl, cirkel ...). Statische objecten invoegen. Hyperlinks toevoegen aan een presentatie. De presentatie op verschillende wijzen afdrukken. Een presentatie voorwaarts en achterwaarts doorlopen op het scherm. Een automatisch doorlopende presentatie maken. Vuistregels hanteren met betrekking tot het maken van een goede presentatie.

4.2.3.5.2 4.2.3.5.3 4.2.3.5.4 4.2.3.5.5 4.2.3.5.6 4.2.3.5.7 4.2.3.5.8 4.2.3.5.9 4.2.3.5.10 4.2.3.5.11 4.2.3.5.12

Efficiënt, correct en taakgericht de aangeleerde technieken toepassen in één of meer realistische voorbeelden.

4.2.3.6

Communicatie met de buitenwereld

4.2.3.6.1


4.2.3.6.2



U Formulier.

U Formulierontwerp. U Rapport.

U Rapportontwerp. U Relaties. Relationele databank. Refererende sleutel.

U Onder meer titel, opsomming, genummerde lijst, grafische voorstelling.

U Tussenvoegen, verwijderen, verplaatsen en dupliceren.

U Lettertype, achtergrond, opsommingstekens.

U Ontwerpsjablonen. U Onder meer beeldopbouw, dia-overgangen, animatie-effecten.

U Grafische vormen. U Bijvoorbeeld afbeelding of tabel. Hyperlinks.

U Hand-outs.

U Presenteren. Bijvoorbeeld lettertype en lettergrootte, aantal woorden per regel en per scherm, geen toeters en bellen. Een esthetisch verantwoorde, sobere, functionele en doeltreffende presentatie.

U Internet. Bijvoorbeeld videoconferentie, telewerken, telebankieren. U Provider. Bijvoorbeeld www, e-mail, ftp, irc.


4.2.3.6.3 4.2.3.6.4

De belangrijkste elementen van een e-mailbericht kennen en hun functie omschrijven. Taakgericht werken met e-mail.

U Onder meer aangehecht bestand. U Onder meer • doorsturen, • verwijderen. U Onder meer • een aangehecht tekstbestand openen en afdrukken, • een bestand aan een e-mailbericht hechten en verzenden. U E-mailadresboek.

4.2.3.6.5


4.2.3.6.6


4.3


4.3.1


4.3.1.1

De sleutelvaardigheden en attitudes opgesomd onder punt 4.2.1 zijn fundamenteel. Ze dienen te worden nagestreefd tijdens elke les betreffende programmatuur.

4.3.1.2

Bij het werken met de gebruikersinterface moet efficiëntie worden nagestreefd; dit kan bijvoorbeeld gebeuren door in elke situatie te opteren voor de handigste interactievorm (bijvoorbeeld muisbeweging, snelmenu, pictogram, knop, menu, sneltoets ...).

4.3.2


4.3.2.1

Vele vaardigheden die verworven worden bij het werken met systeemprogrammatuur, kunnen zonder meer worden overgedragen naar het werken met toepassingsprogrammatuur. De leraar moet deze transfer uitdrukkelijk nastreven.

4.3.3


4.3.3.1

Tekstverwerking is meer dan het invoeren van tekens en het manipuleren van toetsen. Een goede beheersing van een tekstverwerkingspakket vergt heel wat inzicht. Precies dat inzicht moet het voorwerp zijn van inoefening en evaluatie. Gezien de beperkte klaviervaardigheid van de leerlingen verdient het aanbeveling te zoeken naar oefeningen die met een minimum aan in te tikken tekst een maximum aan kennis en vaardigheden vergen.

4.3.3.2

De nadruk moet liggen op het leren oplossen van problemen met behulp van toepassingsgerichte softwarepakketten. De laatste doelstelling van de leerplanonderdelen Tekstverwerking (4.2.3.2.11), Rekenblad (4.2.3.3.17) en Presentaties (4.2.3.5.12) kan daarom steeds als een synthese van alle voorgaande probleemoplossende doelstellingen geïnterpreteerd worden.

4.3.3.3

Het is didactisch gezien zeer waardevol om het efficiënt, correct en taakgericht toepassen van de aangeleerde technieken in één of meer realistische voorbeelden te realiseren in samenwerking met andere vakken. Het realistisch werken met tekstverwerking kan bijvoorbeeld ingeoefend worden via opdrachten in het kader van andere vakken (verslagen, boekbesprekingen, papers ...). Het realistisch werken met een rekenblad kan bijvoorbeeld ingeoefend worden via opdrachten in het kader van vakken zoals economie, wiskunde of wetenschappen. Het realistisch werken met een pakket voor gegevensbeheer kan bijvoorbeeld ingeoefend worden via opdrachten in het kader van vakken zoals aardrijkskunde en geschiedenis. Het realistisch werken met een presentatiepakket kan bijvoorbeeld ingeoefend worden via spreekbeurten. Internettoepassingen komen in aanmerking voor alle vakken.

4.3.3.4

Door in het kader van andere vakken concrete toepassingen van softwarepakketten uit te werken met realistische voorbeelden, winnen deze toepassingen aanzienlijk aan realiteitswaarde. Dergelijke vakoverschrijdende ICT-integratie moet uitdrukkelijk nagestreefd worden. Vanzelfsprekend impliceert dit een intense vakoverschrijdende samenwerking tussen de betrokken



leerkrachten. De werkzaamheden van de leerlingen kunnen dan zowel binnen het vak Informatica als binnen het andere vak geëvalueerd worden. 4.3.3.5

Het probleemoplossend werken met software wordt niet bevorderd door de leerlingen kant-enklare oplossingen te laten invoeren. De leerlingen moeten zelf een analyse maken van (meestal eenvoudige) problemen en uitzoeken op welke manier de oplossing gerealiseerd moet worden. Bij het taakgericht werken met software moet daarom voortgebouwd worden op de verworvenheden van het leerplanonderdeel Ontwerpen en beschrijven van oplossingen (Hoofdstuk 3).

4.3.3.6

De transfer van de aangeleerde vaardigheden van de ene toepassing naar de andere en van het ene softwarepakket naar het andere moet expliciet worden nagestreefd.



5 5.1

MAATSCHAPPELIJK-ETHISCHE ASPECTEN Beginsituatie

In de eerste graad zijn de leerlingen via het raamplan Informatie- en communicatietechnologie niet expliciet in contact gekomen met attitudes met betrekking tot maatschappelijk-ethische aspecten van ICT. Gezien hun leeftijd hebben de leerlingen meestal een beperkte belangstelling voor maatschappelijk-ethische problemen. Toch is het wenselijk hen geleidelijk aan gevoelig te maken voor dergelijke problematieken, ook binnen de informatica. Dit gebeurt bij voorkeur aan de hand van concrete situaties die verband houden met de leerinhouden, met de actualiteit of met de leefwereld van de leerlingen.

5.2


Leerinhouden

5.2.1

Alert zijn voor het feit dat ontwikkelingen binnen ICT een maatschappelijk-ethische dimensie kunnen inhouden. Bij de verwerking van persoonsgegevens respect opbrengen voor de persoonlijke levenssfeer. Een kritische reflex ontwikkelen ten aanzien van de verzameling en het gebruik van persoonsgegevens door derden. Een correcte houding ontwikkelen ten aanzien van de auteursrechtelijke aspecten van software en van digitaal tekst-, beeld- en geluidsmateriaal. Bewust streven naar maatschappelijk-ethisch correct handelen inzake informaticaproblematieken in de eigen leefwereld. Alert zijn voor de milieu-effecten van computergebruik en spontaan voorzorgsmaatregelen nemen.

U Maatschappelijk-ethische aspecten

5.2.2

5.2.3

5.2.4 5.2.5

van ICT.

U Persoonlijke levenssfeer.

U Auteursrechtelijke aspecten, onder meer op het Internet. Bijvoorbeeld inzake virusverspreiding, illegaal binnendringen in gegevensbanken, inzage in persoonsgegevens. U Bijvoorbeeld beperking papier- en inkt- of tonerverbruik, afdrukvoorbeeld op het scherm, energiebesparende functies van apparaten, recycleren van pc’s, printers en toners. U Levenslang leren.

5.2.6

Bereidheid ontwikkelen om op eigen initiatief levenslang bij te leren en op de hoogte te blijven van nieuwe ontwikkelingen.

5.3


5.3.1

De leraar verweeft deze leerplandoelstellingen met de overige leerplandoelstellingen, bijvoorbeeld naar aanleiding van het actualiteitsgebeuren.

5.3.2

In de tweede graad zijn de leerlingen te jong om 'grote' maatschappelijke problemen in hun geheel te bevatten. Men zal meer succes boeken met het aanbrengen van een ethische invalshoek bij kleine, compacte probleemstellingen. Geschikte gelegenheden doen zich vaak voor naar aanleiding van krantenartikels over actuele gebeurtenissen of evoluties.

5.3.3

Bij de introductie van een nieuwe technologie in de maatschappij (bijvoorbeeld chipkaart, MMS, WAP, cd’s aankopen op het Internet, leerlingenregistratie via magneetkaart) kan de leraar de leerlingen leren op een rationele manier de voordelen af te wegen tegen de nadelige effecten ervan en zich zo een evenwichtig oordeel te vormen.

Informatica 5 – Maatschappelijk-ethische aspecten


6

EVALUATIE

6.1

Men dient het evalueren van encyclopedische kennis zoveel mogelijk te vermijden. Het overdreven gebruik van cognitieve reproductievragen moet derhalve vermeden worden.

6.2

Bij de lessen Informatica moet de docerende stijl meer en meer wijken voor het optreden van de leraar als coach terwijl de leerlingen de vaardigheden en de attitudes in de praktijk achter de computer verwerven. De evaluatie van de verwerving van de vaardigheden en de attitudes moet hier dan ook op afgestemd zijn. Het heeft derhalve geen zin dergelijke vaardigheden en attitudes op een zuiver theoretische wijze te bevragen.

6.3

De leerlingen moeten zoveel mogelijk gelegenheid krijgen praktijkervaring op te bouwen. Hun vorderingen bij de ontwikkeling van deze vaardigheden en attitudes worden daarom bij voorkeur via permanente of gespreide observatie en evaluatie vastgesteld. Daarnaast bieden regelmatig georganiseerde testen de gelegenheid na te gaan in hoeverre de leerlingen de verschillende leerplandoelstellingen als een samenhangend geheel verworven hebben.

6.4

Bij permanente evaluatie dient de leraar vooraf aan de leerlingen mee te delen op welke vaardigheden en attitudes ze geëvalueerd zullen worden.

6.5

Procesevaluatie primeert op productevaluatie. Daarom beperkt men zich niet tot het verbeteren en beoordelen van het eindresultaat. De wijze waarop de oefeningen aangeboden worden en de evaluatie gericht is, moet het mogelijk maken het inzichtelijk werken zo optimaal mogelijk te beoordelen. Belangrijk is in elk geval dat niet enkel het resultaat meetelt, maar vooral de manier waarop het resultaat bereikt werd.

6.6

Om de leerlingen op een aanvaardbare wijze door één leraar effectief te begeleiden bij het gebruik van systeem- of toepassingssoftware of bij het probleemoplossend werken, hen te stimuleren tot zelfwerkzaamheid, hen permanent te evalueren en een goede veiligheidssituatie te garanderen moet de school streven naar een situatie waarbij tijdens de les elke leerling van de klas kan beschikken over een computer. Een situatie waarbij meer dan 25 pc’s gelijktijdig in gebruik zijn bij het werken met systeem- of toepassingssoftware of bij het probleemoplossend werken moet in de mate van het mogelijke vermeden worden.

6.7

Het leerplan schrijft bij moeten leren spontaan hulp, BIN-voorschriften, cumentatiebronnen ook de leerlingen.

6.8

Tot de leerlingendocumenten die bewaard moeten worden met het oog op een schooldoorlichting door de onderwijsinspectie behoren ook de werkstukken die een leerling op diskette of op een andere gegevensdrager realiseert. Concreet betekent dit dat van alle regelmatige leerlingen alle werkstukken (zowel op papier als in digitale vorm) bewaard moeten worden die (mede) de basis gevormd hebben voor de studiebekrachtiging en dat van 3 regelmatige leerlingen naar keuze per leerjaar en per structuuronderdeel álle werkstukken bewaard moeten worden. De bewaringsduur van de werkstukken is beperkt tot het lopend schooljaar en het vorig schooljaar. Vanzelfsprekend dient de school er eveneens voor te zorgen dat de bewaarde werkstukken achteraf nog gelezen kunnen worden, ook indien de school overgestapt is op andere computersystemen, gegevensdragers of softwarepakketten.

6.9

Voor het Vlaams ICT-attest (VIA, zie blz. 43) vindt geen afzonderlijke evaluatie plaats. Leerlingen die in het 2e leerjaar van de 2e graad ASO, KSO of TSO slagen voor het vak Informatica, krijgen het VIA automatisch. Vermits de VIA-doelstellingen pas vanaf 1 september 2003 ingevoerd worden in het 1e leerjaar van de 2e graad, zullen in de tweede graad de eerste VIA’s op 30 juni 2005 uitgereikt worden. Leerlingen die niet slagen voor het vak Informatica kunnen in de loop van de 3e graad het VIA vooralsnog halen via het checklist-principe.

het taakgericht werken met softwarepakketten voor dat de leerlingen gebruik te maken van beschikbare documentatiebronnen (ingebouwde leerboek, softwarehandleiding, eigen notities. Hieruit volgt dat deze dobij de evaluatie van deze leerplandoelstellingen beschikbaar zijn voor

Informatica 6 – Evaluatie


7 7.1

MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN Programmatuur

7.1.1

Het leerplan legt geen specifieke softwarepakketten op. De gebruikte softwarepakketten moeten toereikend zijn om de leerplandoelstellingen en -inhouden te realiseren, ze moeten voldoende actueel zijn en bij voorkeur overeenstemmen met de algemeen gangbare software. De keuze voor bepaalde pakketten wordt gemaakt in onderling overleg binnen het lerarenteam, met inbegrip van de leraren verantwoordelijk voor de integratie van de informatica binnen andere vakken in de eerste, de tweede en de derde graad.

7.1.2

Voor het leerplanonderdeel Systeemprogrammatuur (paragraaf 4.2.2) dient men te werken met een besturingssysteem dat voorzien is van een grafische gebruikersinterface.

7.1.3

Voor het leerplanonderdeel Toepassingsprogrammatuur (paragraaf 4.2.3) dient men te werken met een softwarepakket dat algemeen verspreid is in kantooromgevingen.

7.2

Apparatuur

7.2.1

De computerklas moet uitgerust zijn met een voldoende aantal computers die geschikt zijn voor de gebruikte software en die bij voorkeur aangesloten zijn op een servergestuurd netwerk. De te behandelen randapparatuur dient aanwezig te zijn. Tevens dienen de leerlingen toegang te hebben tot printerfaciliteiten met een aanvaardbare snelheid.

7.2.2

De aanwezigheid van een projectiesysteem voor computerbeelden of van een softwarematig systeem voor het doorgeven van schermbeelden wordt sterk aanbevolen.

7.2.3

Voor alle leerplanonderdelen waarbij aan de computer praktijkervaring met software nagestreefd wordt (hoofdstukken 3 en 4), neemt per pc bij voorkeur slechts één leerling plaats. In geen enkel geval mogen meer dan 2 leerlingen plaatsnemen achter één pc.

7.2.4

De wettelijke ergonomische vereisten voor het werken met computers worden beschreven in het KB van 27 augustus 1993 betreffende Het werken met beeldschermapparatuur (BS van 7 september 1993) en in de Vijfde Bijzondere Richtlijn van de Raad van de Europese Gemeenschappen (90/270/EEG d.d. 29 mei 1990).

7.3

Infrastructurele vereisten

7.3.1

Alle computers in de computerklas moeten tijdens de informaticales tegelijkertijd toegang kunnen krijgen tot een performante Internetaansluiting (bij voorkeur breedband).

7.3.2

In het klaslokaal moet in voldoende ruimte voorzien worden voor de leerlingen om in de analyseen ontwerpfase op papier en met documentatie te werken, en voor de leraar om zich vlot tussen de werktafels te bewegen.

Informatica 7 – Minimale materiële vereisten


8

BIBLIOGRAFIE

In de handel zijn talloze werken over computers, computertoepassingen, programmatuur e.d. te verkrijgen. Deze werken zijn vaak in het Nederlands en van goede kwaliteit. Aangezien een literatuurlijst informatica zeer snel veroudert, worden hier geen concrete boeken vermeld. Voor software kan men zowel terugvallen op de oorspronkelijke handleidingen bij de pakketten als op handboeken, beginnerscursussen en naslagwerken die door derden worden geproduceerd. Toch geldt hier een waarschuwing. Deze boeken zijn geschreven met het oog op het (meestal zeer grondig) aanleren van een softwarepakket. Het leerplan heeft echter andere doelstellingen, namelijk het leren probleemoplossend en taakgericht werken met softwarepakketten. Bij het hanteren van de documentatie dient de leraar voor dit onderscheid op zijn hoede te zijn. Op de websites van het VVKSO (http://www.vsko.be/vvkso/) en van de diocesane begeleidingsdiensten vindt men uitgebreide informatie over didactische aspecten van het vak Informatica en de toepassing ervan binnen andere vakken.

Informatica 8 – Bibliografie


BIJLAGE: Vlaams ICT-attest (VIA) – Vereiste kennis, vaardigheden en attitudes Hieronder vindt u de volledige lijst van doelstellingen en leerinhouden die deel uitmaken van het Vlaams ICTattest (VIA). Deze doelstellingen en leerinhouden zijn gespreid over het raamplan Informatie- en Communicatietechnologie voor de 1e graad en het leerplan Informatica voor de 2e graad. Het getal in de laatste kolom geeft aan of deze doelstellingen en leerinhouden nagestreefd worden in de 1e graad of in de 2e graad. Sommige doelstellingen worden deels in de 1e graad, deels in de 2e graad nagestreefd (bijvoorbeeld 1.4.1 en 3.8).

Doelstellingen

Inhouden

Gr.

1

Computer en randapparatuur

1.1

Computersysteem

1.1.1

Weten dat er verschillende soorten computers bestaan en de belangrijkste kenmerken ervan omschrijven.

Onder andere mainframe computers, pc’s, laptopcomputers.

2

1.1.2

De begrippen computersysteem, apparatuur en programmatuur omschrijven en hun onderling verband toelichten.

Computersysteem, apparatuur, programmatuur.

2

1.1.3

De hoofdfuncties van een gegevensverwerkend proces kennen en toelichten en in een schema voorstellen.

Invoer, verwerking, opslag, uitvoer.

1

1.1.4

De belangrijkste onderdelen van een computersysteem aanwijzen, benoemen en in verband brengen met de hoofdfuncties van het gegevensverwerkend proces.

Systeemeenheid en belangrijkste randapparaten.

1

1.1.5


Processortype, klokfrequentie, capaciteit van werkgeheugen en van harde schijf.

2

1.2

Processor en werkgeheugen

1.2.1

De rol van de processor in algemene bewoordingen toelichten.

Centrale verwerkingseenheid.

1

1.2.2

De rol van het werkgeheugen (intern geheugen) en de belangrijkste kenmerken ervan toelichten.

Capaciteit, vluchtigheid.

1

1.2.3

Het onderscheid kennen tussen RAM en ROM.

RAM, ROM.

2

1.2.4

De eenheden waarmee de capaciteit van een geheugen uitgedrukt wordt, kennen en kunnen gebruiken. Het verband aangeven tussen de capaciteit van een geheugen en de omvang van bestanden.

Byte, kbyte, Mbyte, Gbyte, Tbyte...

1

1.3

Gegevensdragers

1.3.1

De belangrijkste media voor de permanente opslag van gegevens kennen en gebruiken.

Harde schijf, diskette, cd, dvd.

1

1.3.2

De kenmerken van enkele belangrijke soorten gegevensdragers onderling vergelijken.

Capaciteit, overschrijfbaarheid.

1

Informatica Bijlage: VIA-doelstellingen

ASO, KSO, TSO – 2e graad Alle studierichtingen 65

Doelstellingen

Inhouden

Gr.

1.3.3

Zorg dragen voor de gegevensdragers. De risico’s kennen waaraan deze bloot staan.

Krassen, stof, warmte, vochtigheid, mechanische druk, nabijheid van magnetische velden.

1

1.4

Randapparatuur

1.4.1


Toetsenbord, muis, beeldscherm, diskettestation, harde schijf, cd-eenheid, dvd-eenheid, printer, ...

1

Toetsenbord, muis, beeldscherm, diskettestation, harde schijf, cd-eenheid, dvd-eenheid, printer, scanner, multimedia-componenten, ...

2

1.4.2

De verbindingskabels tussen de systeemeenheid en sommige randapparaten aanwijzen. Losgekomen verbindingen tussen randapparaten en de systeemeenheid opnieuw aansluiten.

Verbindingen tussen systeemcomponenten.

1

1.4.3


Kantelhoek, helderheid, contrast.

2

1.4.4

De printer bedienen, eenvoudige problemen detecteren en oplossen.

Eenvoudige problemen zoals geen papier aanwezig, niet on line, inktpatroon of toner leeg...

1

1.5

Netwerken

1.5.1

Weten dat pc’s met elkaar in een netwerk verbonden kunnen zijn.

Netwerken.

1

Enkele voordelen en enkele risico’s noemen van het verbinden van pc’s in een netwerk.

Netwerken.

2

1.5.2

Het onderscheid kennen tussen lokale en wereldwijde netwerken.

Lokale en wereldwijde netwerken.

2

1.5.3

De begrippen server en werkstation omschrijven.

Server. Werkstation.

2

2

Besturingssysteem

2.1

Besturingssysteem

2.1.1

Het verschil toelichten tussen een besturingssysteem en toepassingssoftware.

Besturingssysteem versus toepassingssoftware.

2

2.1.2

De belangrijkste taken van een besturingssysteem kennen, zijn centrale rol correct inschatten en het verband leggen met de systeemeenheid.

Besturingssysteem.

2

2.1.3

Het belang van systeeminstellingen inzien en eenvoudige systeeminstellingen doorvoeren.

Bijvoorbeeld: • systeemdatum of -tijd aanpassen, • schermbeveiliging instellen, • beeldschermresolutie aanpassen.

2

2.1.4


Type en versie van processor en van besturingssysteem, capaciteit van werkgeheugen en van harde schijf.

2



Doelstellingen

Inhouden

Gr.

2.2

Opstarten en afsluiten van de computer

2.2.1

De computer correct starten en afsluiten. Als gebruiker correct aanmelden en afmelden.

2.2.2

Zeer eenvoudige probleemsituaties bij het starten of het afsluiten herkennen en de gepaste acties ondernemen om het probleem op te lossen.

Bijvoorbeeld scherm niet ingeschakeld, diskette in diskettestation, cd in cd-eenheid.

1

2.2.3

Zeer eenvoudige noodoplossingen toepassen, indien een programma vastloopt.

Bijvoorbeeld Ctrl-Alt-Del, reset, uit/aanschakelen.

1

2.3

Organisatie en gebruik van een schijf(volume)

2.3.1

Elementaire handelingen op het niveau van een schijf(volume) uitvoeren.

Onder meer • de actieve schijf herkennen, • een schijf(volume) activeren, • de vrije geheugenruimte op een schijf(volume) bepalen, • een diskette formatteren.

2

2.3.2

Inzicht hebben in de logische organisatie van een harde schijf(volume).

Mappen en submappen.

1

2.3.3

Weten dat een map actief gemaakt moet worden vooraleer men ermee kan werken. De actieve map herkennen. Elementaire bewerkingen met mappen uitvoeren.

Onder meer een map activeren.

1

Elementaire bewerkingen met mappen uitvoeren.

Onder meer een map creëren, verwijderen.

2

1

2.3.4

Efficiënt navigeren binnen de organisatiestructuur van een schijf.

2

2.3.5

Het belang van een goede organisatie van een harde schijf inzien.

1

2.4

Programma’s en bestanden

2.4.1

Een bestandenlijst opvragen en sommige eigenschappen van een bestand aflezen.

Eigenschappen zoals naam, datum en grootte.

1

Een bestandenlijst opvragen volgens bepaalde criteria.

Criteria zoals bepaalde volgorde, bepaalde selectie.

2

2.4.2

Het verband kennen tussen de bestandsextensie en de toepassing waarmee het bestand verwerkt kan worden.

Bestandsextensie.

2

2.4.3

De betekenis van * als jokerteken kennen.

Jokerteken.

2

2.4.4

De begrippen computerprogramma en bestand in algemene bewoordingen omschrijven. Het onderscheid tussen een uitvoerbaar en een niet-uitvoerbaar bestand duiden.

Programma versus bestand.

1

2.4.5

Toelichten waarom programma’s en bestanden op een permanente gegevensdrager bewaard worden en vóór het gebruik in het werkgeheugen geladen moeten worden.

Laden van programma’s en bestanden.

1



Doelstellingen

Inhouden

2.4.6

Een programma starten en afsluiten. Meerdere programma’s gelijktijdig open houden. Tussen geopende programma’s schakelen.

Starten en afsluiten van programma’s.

1

2.4.7

Een bestand openen en sluiten.

Openen en sluiten van bestanden.

1

2.4.8

Een bestand bewaren onder een betekenisvolle naam.

Naamgeving van nieuwe bestanden. Bewaren onder dezelfde naam of onder een andere naam, in dezelfde map of in een andere map.

1

2.4.9

Elementaire handelingen op bestanden uitvoeren.

Onder meer • selecteren, • kopiëren naar een andere map of naar een diskette, • een nieuwe naam geven, • verwijderen, • verplaatsen.

1

2.4.10

Een bestand waarvan (een deel van) de naam gekend is, zoeken.

Bestand zoeken.

2

2.4.11

Een bestand vanuit een toepassing geheel of gedeeltelijk afdrukken. Het verloop van de drukopdracht opvolgen. Een drukopdracht annuleren en verwijderen.

Afdrukken. Afdrukbeheer.

2

3

Tekstverwerking

3.1

Tekst met aanvaardbare vlotheid invoeren.

Inclusief veel gebruikte symbolen.

1

3.2

Tekstentiteiten maken, herkennen en selecteren.

Tekstentiteiten zoals teken, woord, regel, alinea, pagina. Scheidingstekens zoals spatie, regeleinde, alinea-einde, paginaeinde.

1

3.3

Eenvoudige tekstwijzigingen uitvoeren.

Tussenvoegen, overschrijven, wissen.

1

3.4

De cursor op efficiënte wijze naar een bepaalde plaats in het document verplaatsen.

Onder meer • naar vorig of volgend scherm, • naar vorige of volgende pagina, • naar begin of einde van de tekst.

1

3.5

Tekstfragmenten in een document zoeken en eventueel vervangen. Zich bewust zijn van de risico’s verbonden aan automatisch zoeken en vervangen.

Zoeken en vervangen (manueel en automatisch).

2

3.6

Spellingcontrole toepassen, de aanwijzingen interpreteren en zo nodig verbeteringen aanbrengen. Weten wat grammaticale controle en automatische tekstcorrectie doen.

Spellingcontrole. Grammaticale controle. Automatische tekstcorrectie.

2

3.7

Weten wat een opmaakprofiel is en een bestaand opmaakprofiel gebruiken.

Opmaakprofiel.

2


Gr.


Doelstellingen

Inhouden

3.8

Onder meer • lettertype, lettergrootte; • letterweergave (vet, onderstreept, cursief); • centreren, links uitlijnen, uitvullen.

1

• instelling van marges en tabulatie; • superschrift, subschrift; • opsomming; • paginanummering, kop- en voetteksten; • afdrukstand.

2

Enkele belangrijke opmaakkenmerken op het niveau van teken, alinea en pagina kennen en herkennen, en deze vlot en efficiënt toewijzen en ongedaan maken. De opmaak van een tekstfragment kopiëren.

Gr.

3.9

Tabellen creëren en elementaire bewerkingen er op uitvoeren.

Onder meer • een tabel creëren; • opmaakkenmerken van een cel wijzigen; • rijen en kolommen toevoegen en verwijderen; • hoogte en breedte aanpassen.

2

3.10

Een afbeelding in een tekst inlassen en eenvoudige aanpassingen aan de lay-out aanbrengen.

Onder meer • vergroten, verkleinen, verplaatsen; • tekstomloop aanpassen.

1

Een grafiek of (deel van een) rekenblad in een tekst inlassen en eenvoudige aanpassingen aan de layout aanbrengen.

Onder meer • vergroten, verkleinen, verplaatsen; • tekstomloop aanpassen.

2

4

Rekenblad

4.1


Werkblad. Cel, bereik, rij, kolom. Actief structuurelement. Celadres (celverwijzing).

2

4.2

De cursor efficiënt naar de gewenste cel verplaatsen. Structuurelementen vlot en efficiënt selecteren.

Cursorverplaatsing. Selecteren.

2

4.3

Rijen en kolommen invoegen en verwijderen.

Invoegen en verwijderen.

2

4.4

Verschillende gegevenstypes herkennen en efficiënt invoeren en wijzigen. Verschillende notatievormen toepassen op een cel of een groep cellen.

Getal, tekst, datum. Decimale notatie met bepaald aantal cijfers na de komma.

2

4.5

Het onderscheid toelichten tussen de inhoud van een cel en het weergegeven resultaat.

Inhoud versus weergave.

2

4.6

De belangrijkste structuurelementen efficiënt opmaken.

Bijvoorbeeld • lettertype en lettergrootte; • vet, cursief; • verschillende vormen van uitlijning; • kolombreedte en rijhoogte aanpassen.

2

4.7

Cellen automatisch vullen met een opeenvolgende reeks waarden.

Automatisch vullen.

2



Doelstellingen

Inhouden

Gr.

4.8

Een formule opstellen en correct en efficiënt invoeren.

Formules en operatoren. Relatieve en absolute celverwijzing.

2

4.9

Cellen en groepen van cellen efficiënt kopiëren, verplaatsen, wissen en verwijderen.

Kopiëren, verplaatsen, wissen en verwijderen.

2

4.10

Enkele belangrijke standaardfuncties kennen en gebruiken.

Onder meer som, gemiddelde, aantal, als.

2

4.11

Een aantal rijen sorteren in oplopende of aflopende volgorde.

Sorteren.

2

4.12

Een grafische voorstelling maken van (een deel van) een werkblad.

Enkele soorten grafische voorstellingen, bijvoorbeeld staafdiagram, cirkeldiagram, lijndiagram. Opmaak van de grafische voorstelling.

2

4.13

Navigeren tussen verschillende werkbladen binnen één werkmap.

4.14

Een afdrukvoorbeeld bekijken en beoordelen.

5

Gegevensbeheer

5.1

2 Afdrukvoorbeeld.

2

Het begrip tabel en de belangrijkste structuurelementen ervan omschrijven en hanteren.

Tabel, record (rij), veld (kolom).

2

5.2

De belangrijkste gegevenstypes kennen en gebruiken.

Onder meer tekst, getal, datum, logisch.

2

5.3

Enkele eigenschappen van velden kennen, interpreteren en aanpassen. Betekenisvolle veldnamen hanteren.

Onder meer veldlengte, toegelaten waarden.

2

5.4

Een primaire sleutel definiëren.

Primaire sleutel.

2

5.5

Een tabel ontwerpen voor een eenvoudige welomschreven probleemstelling. Een bestaande tabel aanpassen.

Tabelontwerp.

2

5.6

Efficiënt navigeren in een tabel. De gegevens in een tabel raadplegen en interpreteren.

5.7

Een rij opzoeken op basis van een bepaald gegeven of een combinatie van gegevens.

Zoeken.

2

5.8

Eenvoudige logische uitdrukkingen opbouwen.

De logische operatoren EN, OF, NIET.

2

5.9

Rijen volgens een gegeven volgorde rangschikken.

Rangschikken.

2

5.10

Op basis van een gegeven informatiebehoefte een gegevensbank bevragen en de gegevens rangschikken

Filter. Selectiequery.

2

5.11

Een tabel updaten.

Records (rijen) aanpassen, toevoegen of verwijderen.

2

5.12

Gegevens groepsgewijze in een tabel wijzigen of eruit verwijderen.

Actiequery.

2


2


Doelstellingen

Inhouden

Gr.

5.13

De functie van een formulier toelichten. Een bestaand formulier gebruiken. Weten hoe aanpassingen aan een bestaand formulier doorgevoerd worden.

Formulier.

2

5.14

Een nieuw formulier ontwerpen aan de hand van een wizard.

Formulierontwerp.

2

5.15

De functie van een rapport toelichten. Een bestaand rapport gebruiken. Weten hoe aanpassingen aan een bestaand rapport doorgevoerd worden.

Rapport.

2

5.16

Een nieuw rapport ontwerpen aan de hand van een wizard.

Rapportontwerp.

2

5.17

Relaties tussen twee of meer tabellen begrijpen en aan de hand van een eenvoudig gegeven voorbeeld toelichten. Het begrip relationele databank toelichten.

Relaties. Relationele databank. Refererende sleutel.

2

6

Presentaties

6.1

Verschillende vormen van schermopbouw in een presentatie gebruiken.

Onder meer titel, opsomming, genummerde lijst, grafische voorstelling.

2

6.2

In een bestaande presentatie dia's tussenvoegen, verwijderen, verplaatsen en dupliceren.

Tussenvoegen, verwijderen, verplaatsen en dupliceren

2

6.3

De vormelijke componenten van de presentatie kiezen, opmaken en aanpassen.

Lettertype, achtergrond, opsommingstekens.

2

6.4

Ontwerpsjablonen gebruiken en aanpassen.

Ontwerpsjablonen.

2

6.5

Spontaan en op sobere en functionele wijze gebruik maken van de mogelijkheden die het pakket biedt.

Onder meer beeldopbouw, dia-overgangen, animatie-effecten.

2

6.6

Grafische vormen toevoegen (pijl, cirkel, ...).

Grafische vormen.

2

6.7

Statische objecten invoegen.

Bijvoorbeeld afbeelding of tabel

2

6.8

De presentatie op verschillende wijzen afdrukken.

Hand-outs.

2

6.9

Een presentatie voorwaarts en achterwaarts doorlopen op het scherm. Een automatisch doorlopende presentatie maken.

Presenteren.

2

7

Internet

7.1


Internet. Bijvoorbeeld surfen, mailen, chatten, downloaden.

1

Internet. Bijvoorbeeld videoconferentie, telewerken, telebankieren.

2

7.2


Provider. Bijvoorbeeld www, e-mail, ftp, irc.

2

7.3

Enkele soorten connecties noemen en met elkaar vergelijken.

Breedband versus smalband.

2



Doelstellingen

Inhouden

7.4

De functie van een webbrowser omschrijven.

Webbrowser.

1

7.5

De belangrijkste hulpmiddelen van een browser functioneel gebruiken bij het navigeren.

Navigatieknoppen, favorieten, geschiedenis.

1

7.6

Met behulp van een browser surfen op het web. Webpagina’s afdrukken.

Surfen. Hyperlinks.

1

7.7

Een Internetadres herkennen en gebruiken om een Internetlocatie op te zoeken. De componenten van een internetadres toelichten.

Domeinnaam. Internetadres (url).

1

7.8

Een zoekinstrument gebruiken om eenvoudige, gerichte zoekopdrachten op het Internet uit te voeren. Logische operatoren toepassen.

Zoekinstrumenten. Complexe zoekopdrachten (en, of, niet).

1

7.9

De belangrijkste elementen van een e-mailbericht kennen en hun functie omschrijven.

Onder meer bestemmeling, onderwerp, kopie (cc), blinde kopie (bcc).

1

Onder meer aangehecht bestand.

2

Onder meer een e-mailbericht • openen; • afdrukken; • intypen en verzenden; • beantwoorden.

1

Onder meer een e-mailbericht • doorsturen; • verwijderen.

2

7.10

Taakgericht werken met e-mail.

Gr.

7.11


Onder meer • een aangehecht tekstbestand openen en afdrukken; • een bestand aan een e-mailbericht hechten en verzenden.

2

7.12


E-mailadresboek.

2

7.13

Correct e-mailgebruik nastreven.

Netiquette, bijvoorbeeld in verband met correct taalgebruik, taal- en typefouten, kettingbrieven, spam, nutteloze e-mails.

1

8

Algemene vaardigheden en attitudes

Alle vaardigheden en attitudes van deze module moeten in elk van de voorgaande modules uitdrukkelijk nagestreefd worden. 8.1

Gebruik van toetsenbord en muis

8.1.1

Het toetsenbord met aanvaardbare vlotheid gebruiken.

Toetsenbord.

1

8.1.2

De navigatietoetsen en veel gebruikte speciale toetsen met een aanvaardbare vlotheid gebruiken.

Pijltjes, PgUp, PgDn, Home, End... Esc, Enter, Tab, F1, Backspace, Ins, Del, ShiftLock, NumLock, Shift, Alt, AltGr, Ctrl...

1

8.1.3

Veel gebruikte tekens genereren met een toetsencombinatie.

Bijvoorbeeld á, ó, ê, ë, @, \, i

1



Doelstellingen

Inhouden

Gr.

8.1.4

Courante muistechnieken vlot en efficiënt uitvoeren.

Muisaanwijzer correct positioneren, linksklikken, rechtsklikken, dubbelklikken, slepen, schuifbalken hanteren, tekstblokken markeren, scrollen.

1

8.1.5

Aandacht hebben voor de vorm van de muisaanwijzer en in een aantal gevallen de betekenis ervan kennen.

Muisaanwijzer.

1

8.2

Gebruikersinterface

8.2.1

De onderdelen van een venster kennen en gebruiken.

Titelbalk, werkbalk, menubalk, statusbalk, schuifbalk, taakbalk.

1

8.2.2

Vensters manipuleren.

Activeren, minimaliseren, maximaliseren, vergroten, verkleinen, verplaatsen.

1

8.2.3

Actief gebruik maken van de courante interactiemogelijkheden van een softwarepakket.

Menu’s, pictogrammen, knoppen, tabbladen, dialoogvensters, snelmenu’s.

1

8.2.4

De meldingen en aanduidingen op het scherm lezen, beoordelen en desgevallend opvolgen.

Statusbalk. Dialoogvenster. Berichten. Foutmeldingen.

1

8.2.5

De belangrijkste types van gegevensinvoer gebruiken.

Tekstvakken, afvinkvakjes, keuzerondjes, keuzelijsten.

1

8.2.6

Efficiënt kopiëren, knippen en plakken.

Kopiëren, knippen, plakken.

1

8.2.7

Een bewerking ongedaan maken.

8.2.8

Spontaan gebruik maken van de beschikbare hulpmiddelen.

8.3


8.3.1

1 Bijvoorbeeld ingebouwde helpfunctie, handleiding.

1

Inzicht hebben in de functionaliteit van softwarepakketten en een verantwoorde keuze maken uit de beschikbare software voor het efficiënt realiseren van de oplossing van een gegeven probleem.

Functionaliteit van softwarepakketten: tekstverwerking, rekenblad, gegevensbeheer, presentatie, ...

2

8.3.2

Zelfredzaamheid ontwikkelen teneinde zelfstandig oplossingen te realiseren.

Zelfredzaamheid.

2

8.3.3

Aandacht besteden aan leesbaarheid, aan uniforme, esthetisch verantwoorde en doeltreffende vormgeving en aan normering.

Vormgeving. BIN-norm NBN Z01-002.

2

8.3.4

Een kritische instelling ontwikkelen t.a.v. gegevens en oplossingen, deze controleren en zo nodig corrigeren.

Kritische instelling.

2

8.3.5

Een attitude van zorgzaamheid ontwikkelen voor computer en randapparatuur.

Zorgzaamheid.

1

8.3.6

Een preventieve houding ontwikkelen ten aanzien van het verlies van gegevens. Alert zijn voor het geregeld veilig opslaan van bestanden.

Back-up. Automatisch bewaren van bestanden.

1



Doelstellingen

Inhouden

Gr.

8.3.7

De gevolgen kennen van het binnendringen van virussen in een computersysteem, een preventieve houding ontwikkelen ten aanzien van de verspreiding van virussen en weten hoe gepast te reageren bij de confrontatie met een virus.

Virussen.

1,2

8.4

Ergonomie

8.4.1

Enkele elementaire regels kennen en toepassen betreffende een ergonomisch correcte houding.

Onder meer zithouding, positie van de handen, overbelasting van spieren en gewrichten.

1

8.4.2

Enkele elementaire regels kennen en toepassen betreffende de ergonomisch verantwoorde inrichting van de werkplek.

Onder meer afstand tot het scherm, plaats van het toetsenbord, lichtweerspiegeling in het beeldscherm, tegenlicht, afstelling van de stoel.

1

8.4.3

Potentiële gevaren voor gezondheid en veiligheid herkennen en voorkomen.

Bijvoorbeeld slordige bevestiging en opberging van kabels, diffusie van gevaarlijke producten (tonerstof, ozon).

1

8.5

ICT en maatschappij

8.5.1

Alert zijn voor het feit dat ontwikkelingen binnen ICT een maatschappelijk-ethische dimensie kunnen inhouden.

Maatschappelijk-ethische aspecten van ICT.

2

8.5.2

Bij de verwerking van persoonsgegevens respect opbrengen voor de persoonlijke levenssfeer. Een kritische reflex ontwikkelen ten aanzien van de verzameling en het gebruik van persoonsgegevens door derden.

Persoonlijke levenssfeer.

2

8.5.3

Een correcte houding ontwikkelen ten aanzien van de auteursrechtelijke aspecten van software en van digitaal tekst-, beeld- en geluidsmateriaal.

Auteursrechtelijke aspecten, onder meer op het Internet.

8.5.4

Alert zijn voor de milieu-effecten van computergebruik en spontaan voorzorgsmaatregelen nemen.

Bijvoorbeeld beperking papier- en inkt- of tonerverbruik, afdrukvoorbeeld op het scherm, energiebesparende functies van apparaten, recycleren van pc’s, printers en toners.

2

8.5.5


Evolutie van computerapparatuur.

2

8.5.6

Bereidheid ontwikkelen om op eigen initiatief levenslang bij te leren en op de hoogte te blijven van nieuwe ontwikkelingen

Levenslang leren.

2


1,2


2e leerjaar

Recommend Documents