of 2e leerjaar

VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK SECUNDAIR ONDERWIJS

RAAMPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS

Informatie- en communicatietechnologie 1e graad 1e leerjaar A en/of 2e leerjaar

Licap – Brussel D/2003/0279/027

September 2003

Inleiding Op 1 september 1991 werd het vak AV Informatica verplicht ingevoerd in de meeste studierichtingen van de 2e graad ASO, KSO en TSO. Op dat ogenblik bleek dit de meest geschikte benadering om alle leerlingen verplicht te laten kennismaken met informatica. Bijna 10 jaar later bleek de situatie echter – zoals overigens van meet af aan verwacht werd – in aanzienlijke mate geëvolueerd te zijn. Er heerste een vrij algemene consensus dat alle leerlingen de basisvaardigheden ICT (Informatie- en communicatietechnologie) op veel jongere leeftijd horen te verwerven.

Daarom werd een raamplan uitgeschreven dat vanaf 1 september 2001 het kader bood om de basisvaardigheden ICT aan alle leerlingen van de eerste graad aan te bieden op basis van ongeveer 25 wekelijkse lestijden in de 1e graad van de A-stroom, bij voorkeur in het eerste leerjaar. Bovendien wordt vanaf 1 september 2003 in de tweede graad ASO-KSO-TSO een vernieuwd leerplan voor het vak Informatica progressief ingevoerd, dat rekening houdt met de vaardigheden die de leerlingen reeds in de eerste graad verworven hebben.

In dit raamplan worden eerst de achtergronden van deze beslissing toegelicht. Voorts vindt u hier een overzicht van de verschillende scenario’s die de scholen kunnen toepassen bij de invoering van ICT in de eerste graad. Opzet en modaliteiten van het Vlaams ICT-attest (VIA) worden toegelicht. De opsomming van doelstellingen en leerinhouden van ICT in de eerste graad is uitvoerig voorzien van pedagogisch-didactische wenken. Tenslotte wordt ook aan de evaluatie en aan de minimale materiële vereisten aandacht besteed.

Informatie- en communicatietechnologie

3

1e graad (1A en/of 2e leerjaar)

Inhoud Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Inhoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1 1.1 1.2 1.3

Achtergronden van de invoering van ICT in de eerste graad . . . . . Eerste kennismaking nodig op jongere leeftijd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Basisvaardigheden ICT verwerven binnen of buiten het onderwijs? . . . . . . Basisvaardigheden ICT verwerven in het lager of het secundair onderwijs?

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

7 7 7 7

2 2.1 2.2 2.3 2.4

Mogelijke scenario’s voor de invoering van ICT in de eerste graad Als afzonderlijk vak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Binnen TV Technologische opvoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Geïntegreerd in diverse vakken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onder de vorm van remediëring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

8 8 8 8 9

3

Het Vlaams ICT-attest (VIA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

4

Algemene doelstellingen van het raamplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

5 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6

Raamplandoelstellingen, leerinhouden, pedagogisch-didactische wenken Structuur van het raamplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Volgorde van de onderdelen van het raamplan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aantal lestijden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Heterogene voorkennis, differentiatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Klemtoon op utilitaire vaardigheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Samenwerking met de andere vakken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

10 10 10 11 11 12 12

6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6

Kennismaking met de computerconfiguratie Gegevensverwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verwerking door de computer . . . . . . . . . . . . . Opslag door een computer . . . . . . . . . . . . . . . Invoer en uitvoer door een computer . . . . . . . . . Communicatie en netwerken . . . . . . . . . . . . . . Een computersysteem gebruiken . . . . . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

. . . . . . .

13 13 13 14 14 15 15

7

Sleutelattitudes bij het werken met software . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

8 8.1 8.2

Elementaire vaardigheden bij het werken met software . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Omgaan met het toetsenbord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Omgaan met een grafische gebruikersinterface . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

9 9.1 9.2 9.3

Het besturingssysteem . . . . . . . Organisatie van de harde schijf . . Omgaan met programma’s . . . . . Omgaan met gegevensbestanden

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

19 19 20 20

10 10.1 10.2 10.3

Tekstverwerking . . . . . . . Invoer van tekst . . . . . . . . . Opmaak van tekst en figuren Afdrukken van tekst . . . . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

21 21 22 22

11 11.1 11.2 11.3

Het Internet . . . . . . Het Internet . . . . . . . Surfen op het Internet E-mail . . . . . . . . . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

23 23 23 24

12

Ergonomie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

13

Evaluatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

14 14.1 14.2 14.3

Minimale materiële vereisten Programmatuur . . . . . . . . . . . . Apparatuur . . . . . . . . . . . . . . . Overige . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

Vragen, reacties en commentaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .


. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

5

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . . . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

. . . .

25 25 26 26


BIJLAGE: Vlaams ICT-attest (VIA) – Vereiste kennis, vaardigheden en attitudes . . . . . . . . . . . . . . . 27 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5

Computer en randapparatuur Computersysteem . . . . . . . . . . Processor en werkgeheugen . . . Gegevensdragers . . . . . . . . . . . Randapparatuur . . . . . . . . . . . . Netwerken . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

27 27 27 27 28 28

2 2.1 2.2 2.3 2.4

Besturingssysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . Besturingssysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opstarten en afsluiten van de computer . . . . Organisatie en gebruik van een schijf(volume) Programma’s en bestanden . . . . . . . . . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

. . . . .

28 28 29 29 29

3

Tekstverwerking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

4

Rekenblad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

5

Gegevensbeheer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

6

Presentaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

7

Internet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

8 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5

Algemene vaardigheden en attitudes Gebruik van toetsenbord en muis . . . . . . Gebruikersinterface . . . . . . . . . . . . . . . Sleutelvaardigheden en -attitudes . . . . . Ergonomie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ICT en maatschappij . . . . . . . . . . . . . . .


. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

6

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

. . . . . .

34 34 35 35 36 36


1

Achtergronden van de invoering van ICT in de eerste graad

1.1

Eerste kennismaking nodig op jongere leeftijd

Sedert 1 september 1991 is Informatica een verplicht vak in de meeste studierichtingen van de tweede graad. Tien jaar later drong zich echter om verschillende redenen de noodzaak op om de leerlingen niet langer pas in de tweede graad van het secundair onderwijs, maar op jongere leeftijd in staat te stellen de basisvaardigheden van ICT te verwerven: • Leerlingen moeten ICT zo snel mogelijk in de diverse vakken van het curriculum integreren, dit wil zeggen vanaf de eerste graad. Maar om ICT te integreren binnen andere vakken, moeten de leerlingen eerst enkele basisvaardigheden ICT verwerven. • Meer en meer leerlingen beschikken thuis over een pc, wat tot gevolg heeft dat er bij het begin van de tweede graad voor het vak Informatica een zeer heterogene beginsituatie bestaat. • De explosieve verspreiding van het Internet en zijn toepassingen maakt het noodzakelijk dat de leerlingen veel vroeger met de actuele mogelijkheden van ICT geconfronteerd worden. • Via het pc/kd-project van de Vlaamse regering worden sedert 1 september 1998 een aanzienlijk aantal pc’s geïntroduceerd in de lagere scholen. Meer en meer leerlingen verwerven reeds in het lager onderwijs enige basisvaardigheden inzake ICT.

1.2

Basisvaardigheden ICT verwerven binnen of buiten het onderwijs?

Steeds meer leerlingen hebben thuis toegang tot een pc. Moeten basisvaardigheden ICT dan nog wel in het onderwijs aangeleerd worden? Het antwoord hierop is ondubbelzinnig ja. Anno 2000 had 42 % van de Belgen thuis toegang tot een pc (gegevens van NIS, Europese Commissie en INRA). Voorts beschikte 36,4% van de Belgische gezinnen met een telefoonaansluiting in 2001 ook over een Internetaansluiting (Europese Commissie) en telde België in december 2002 reeds 1 438 379 privé-Internetaansluitingen (NIS). Alhoewel deze getallen niet steeds gelijklopend zijn, blijkt toch zeer duidelijk dat nog altijd een meerderheid van de Vlaamse gezinnen thuis niet over een pc beschikt. Bovendien blijkt de aanwezigheid van een pc sterk te correleren met de inkomensklasse: volgens vroegere enquêtes van het NIS is het aantal gezinnen in de hoogste inkomensgroep dat over een pc beschikt, vijf maal groter dan het aantal gezinnen in de laagste inkomensgroep dat over een pc beschikt. Met dergelijke cijfers is de veelbesproken duale maatschappij bijna een feit. Er kan dus geen twijfel over bestaan dat de katholieke school hier haar maatschappelijke verantwoordelijkheid moet opnemen. Leerlingen die geen basisvaardigheden ICT verworven hebben, dragen in onze hedendaagse maatschappij een formidabele handicap. De school moet tot het uiterste gaan om alle leerlingen maximaal te initiëren in de kennis, de vaardigheden en de attitudes die zij nodig hebben in de kennismaatschappij.

1.3

Basisvaardigheden ICT verwerven in het lager of het secundair onderwijs?

Het verwerven van basisvaardigheden ICT wordt vaak vergeleken met leren lezen en leren schrijven. Horen deze basisvaardigheden niet thuis in het lager onderwijs? Ook hier is het antwoord op termijn ondubbelzinnig ja. Voorlopig is de situatie in het lager onderwijs echter te heterogeen om er in het secundair onderwijs systematisch en structureel op voort te bouwen. Het VVKBaO (Vlaams Verbond van het Katholiek Basisonderwijs) heeft een leerlijn ontwikkeld die basisscholen helpt om op systematische wijze bij leerlingen aan bepaalde ICTkennis en -vaardigheden te werken. Deze leerlijn vormt een ordeningsmodel van doelstellingen. Het is geen leerplan en is derhalve niet bindend. De leerlingen worden er niet over geëvalueerd. De doelstellingen worden niet nagestreefd in afzonderlijke lessen over de computer, maar wel verwerkt in allerlei activiteiten voor diverse vakken. Het VVKSO gaat er dan ook van uit dat na een overgangsfase de basisvaardigheden ICT in het basisonderwijs en niet meer in het secundair onderwijs aangeleerd moeten worden. Ondertussen kunnen de secundaire schoInformatie- en communicatietechnologie

7


len zeer zinvolle initiatieven nemen in samenwerking met de basisscholen van hun regio, bijvoorbeeld door de leerkrachten van het basisonderwijs ICT-initiatie aan te bieden of door afspraken te maken inzake het onderhoud en het beheer van de ICT-infrastructuur.

2

Mogelijke scenario’s voor de invoering van ICT in de eerste graad

Omwille van de grote verscheidenheid tussen de scholen, laat het VVKSO de scholen vrij kiezen tussen enkele scenario’s: • de basisvaardigheden ICT worden aangeboden als een afzonderlijk vak van één wekelijkse lestijd in het keuzegedeelte; • de basisvaardigheden ICT worden ondergebracht in het vak TV Technologische opvoeding dat daartoe wordt uitgebreid met één wekelijkse lestijd; • de basisvaardigheden ICT worden geïntegreerd aangeboden binnen diverse bestaande vakken; • de leerlingen met ICT-tekorten worden geremedieerd op dezelfde wijze als ze geremedieerd worden voor tekorten voor andere vakken; • ... Geen enkel van de genoemde scenario’s wordt opgelegd. De school kan eventueel zelf nog een ander scenario uitwerken of een combinatie van scenario’s toepassen. Bij haar keuze tussen deze scenario’s laat de school zich leiden door de inzet, de motivatie en de voorkennis van de betrokken leraren, door de heterogeniteit van de voorkennis van de leerlingengroep en door de beschikbaarheid van pc-infrastructuur binnen de school. We lichten hierna elk van deze scenario’s bondig toe.

2.1

Als afzonderlijk vak

De school kan 1 wekelijkse lestijd uit het keuzegedeelte gebruiken om de basisvaardigheden ICT aan te bieden. Als benaming van het vak kan men opteren voor AV Exploratie. De school heeft dan op soepele wijze de mogelijkheid het vak toe te vertrouwen aan de meest geschikte leerkrachten. Zolang de voorkennis van de meeste leerlingen inzake ICT eerder beperkt is – wat de eerstvolgende jaren nog vaak het geval zal zijn – geniet dit scenario zonder twijfel de voorkeur.

2.2

Binnen TV Technologische opvoeding

De basisvaardigheden ICT (Informatie- en Communicatietechnologie) lijken op basis van de benaming nauw aan te sluiten bij de leerinhouden van TV Technologische opvoeding (TO). Toch is er een duidelijk onderscheid. TO focusseert op het technologisch oplossingsproces: leerlingen leren een gegeven probleem systematisch oplossen in functie van de beschikbare technologie. Het probleemoplossend werken met handen en hersenen, en het ontdekken van technieken en materialen spelen een grote rol in TO. Bij de basisvaardigheden ICT daarentegen is dit aspect veel minder sterk aanwezig; repetitieve werkzaamheden en encyclopedische kennis van de apparatuur komen er geregeld aan bod. Bovendien dient men erover te waken dat de leerplandoelstellingen en de eindtermen onverkort gerealiseerd worden. Dit kan indien men TV Technologische opvoeding uitbreidt met een uur uit het keuzegedeelte. Dit scenario is dan sterk vergelijkbaar met dit van 2.1 Als afzonderlijk vak .


8


2.3

Geïntegreerd in diverse vakken

Als de school de verantwoordelijkheid om basisvaardigheden ICT aan te leren toevertrouwt aan leraren van diverse vakken, ontstaat er vanzelfsprekend een breder draagvlak voor de integratie van ICT binnen andere vakken. Alle betrokken leraren worden er dan immers toe gestimuleerd kennis te maken met ICT, en zijn verplicht zelf ICT-vaardigheid te verwerven. Bovendien zijn er geen structurele wijzigingen aan het lessenrooster nodig. In dit scenario moet de school werken aan een projectmatige, gecoördineerde aanpak van het raamplan, om een verwaterd en versnipperd aanbod te vermijden, gekenmerkt door grote verschillen in aanpak en terminologie. Sommige leraars AV zullen dit misschien ervaren als een verlies van tijd ten koste van het eigen vak en er zo weinig mogelijk aandacht aan besteden, er bewust of onbewust op rekenend dat de inhouden wel in de andere vakken aan bod zullen komen. Dit scenario stelt bovendien zeer hoge eisen aan de pc-infrastructuur op school. In principe moeten immers alle betrokken vakken kunnen gebruik maken van de computerklas. Ook de nascholing van de betrokken leerkrachten vormt een grote uitdaging; zij moeten immers voldoende vaardigheid en zelfvertrouwen verwerven om met de leerlingen in de computerklas aan de slag te gaan. Indien de voorkennis van de meeste leerlingen inzake ICT reeds behoorlijk is, dan geniet dit scenario de voorkeur, eventueel in combinatie met 2.4 Onder de vorm van remediëring (voor de leerlingen die de voorkennis nog ontberen). Op termijn wordt dit scenario steeds belangrijker, omdat men kan verwachten dat steeds meer leerlingen de basisvaardigheden geheel of gedeeltelijk verworven hebben vóór hun intrede in het secundair onderwijs.

2.4

Onder de vorm van remediëring

Leerlingen die bij de aanvang van het secundair onderwijs een achterstand inzake basisvaardigheden ICT vertonen, kunnen afzonderlijk en specifiek voor deze tekorten geremedieerd worden, zoals dat ook gebeurt voor rekenen of taalvaardigheid. Deze benadering biedt vele differentiatiemogelijkheden en kan diverse noden opvangen in verband met de overgang van BaO naar SO en met de ICT-cultuur bij de leerlingen thuis. Toch kan dit scenario in de huidige context voor de meeste scholen omwille van het aantal te remediëren leerlingen neerkomen op een verkapte vorm van extra lessen. Enkel scholen in regio’s waar de lagere scholen een systematische ICT-inspanning doen en een relatief homogene instroom leveren, komen voor deze benadering in aanmerking.

3

Het Vlaams ICT-attest (VIA)

Het Vlaams ICT-attest (VIA) wordt uitgereikt aan leerlingen die op het einde van de tweede graad (ASO, KSO, TSO) een basispakket van ICT-kennis, -vaardigheden en -attitudes verworven hebben. Dit basispakket is vastgelegd in 134 doelstellingen en heeft betrekking op de volgende onderwerpen: • Computer en randapparatuur • Besturingssysteem • Tekstverwerking • Rekenblad • Gegevensbeheer • Presentaties • Internet • Algemene vaardigheden en attitudes


9


Deze VIA-doelstellingen zijn integraal opgesomd in de bijlage (zie blz. 28). De VIA-doelstellingen zijn hoofdzakelijk utilitair gericht, maar een aantal algemene vaardigheden en attitudes in het laatste hoofdstuk reiken veel verder dan het strikt utilitaire. De VIA-doelstellingen worden gespreid over de eerste en de tweede graad. Daartoe zijn ze letterlijk opgenomen in het raamplan Informatie- en Communicatietechnologie (eerste graad) en in de leerplannen voor het vak Informatica (tweede graad, ASO, KSO, TSO). De VIA-doelstellingen zijn gemerkt met een U-teken in de tweede kolom (zie blz. 14 en volgende). Leerlingen die op het einde van het tweede leerjaar van de tweede graad slagen voor het vak Informatica, worden derhalve geacht ook de VIA-doelstellingen te hebben verworven. Aan deze leerlingen kan derhalve het Vlaams ICT-attest uitgereikt worden.

Aan leerlingen die op het einde van het 2e leerjaar van de 2e graad ASO, KSO of TSO slagen voor het vak Informatica, wordt derhalve automatisch het Vlaams ICT-attest uitgereikt. Alle doelstellingen moeten echter in gelijke mate nagestreefd worden: op dit vlak is er in het kader van het raamplan Informatie- en Communicatietechnologie geen onderscheid tussen de VIA-doelstellingen en de andere doelstellingen. Het Vlaams ICT-attest heeft geen wettelijke betekenis, maar wel een groot moreel gezag, want het wordt in gelijke vorm en onder gelijke modaliteiten uitgereikt door alle onderwijsverstrekkers van het secundair onderwijs in Vlaanderen.

4

Algemene doelstellingen van het raamplan

De leerlingen dienen • elementaire kennis op te doen van ICT-apparatuur, vanuit het oogpunt van het eenvoudige gebruik; • elementaire vaardigheid te verwerven in het gebruik van toetsenbord en muis; • elementaire vaardigheid te verwerven in het gebruik van een grafische gebruikersomgeving; • elementaire tekstverwerkingsvaardigheden te verwerven; • elementaire vaardigheden te verwerven inzake het gebruik van het Internet, in het bijzonder wat surfen en emailen betreft; • bewust aandacht op te brengen voor de ergonomische aspecten van het werken met ICT. Het verwerven van deze basisvaardigheden is er uitdrukkelijk op gericht ICT vanaf het eerste jaar SO met succes te integreren in alle vakken.

5

Raamplandoelstellingen, leerinhouden, pedagogisch-didactische wenken

In hoofdstukken 6 tot en met 12 worden de concrete doelstellingen, de leerinhouden en de pedagogisch-didactische wenken opgesomd. We geven vooraf enkele algemene toelichtingen.


10


5.1

Structuur van het raamplan

De hoofdstukken over tekstverwerking (hoofdstuk 10) en over het Internet (hoofdstuk 11) vormen in feite de kern van het leerplan. Het is in deze hoofdstukken dat de leerlingen de vaardigheden opdoen die hen in staat zullen stellen ICT te integreren in de andere vakken. Deze twee hoofdstukken vormen als het ware de top van een piramide waarvan de overige hoofdstukken (computerconfiguratie, besturingssysteem, ...) de fundamenten vormen. Deze laatste hoofdstukken vervullen dan ook geen andere functie dan steun te bieden aan de hoofdstukken over tekstverwerking en over het Internet.

5.2

Volgorde van de onderdelen van het raamplan

De doelstellingen worden in thematische volgorde opgesomd, logisch gegroepeerd per onderwerp. Deze ordening wekt de indruk dat de doelstellingen ook in deze volgorde in de klas behandeld worden. Dit is zeker niet juist. De leraar legt zelf in zijn jaarplan de volgorde vast die hem het meest geschikt lijkt voor zijn klasgroep. De leraar dient er naar te streven de verschillende leerinhouden zo geïntegreerd mogelijk te behandelen. Dit houdt in dat nauw bij elkaar aansluitende onderwerpen uit verschillende hoofdstukken samen behandeld worden. Het bewaren van een tekst op een diskette kan bijvoorbeeld een aanleiding zijn om iets te vertellen over de diskette en het diskettestation, het afdrukken van een tekst kan een aanleiding zijn om iets te vertellen over de printer. Het heeft in de eerste graad bijvoorbeeld geen zin één of meer volledige lestijden uitsluitend te wijden aan een theoretische bespreking van de computerconfiguratie.

5.3

Aantal lestijden

Bij elk hoofdstuk geven we een raming van het vereiste aantal lestijden. Onderdeel van het raamplan

Aantal lestijden

Kennismaking met de computerconfiguratie

5

Sleutelattitudes bij het werken met software

Doorlopend

Elementaire vaardigheden bij het werken met software

Doorlopend

Het besturingssysteem

6

Tekstverwerking

8

Het Internet

6

Ergonomie

Doorlopend

Totaal

25

Deze raming is indicatief: de leraar is niet verplicht zich hier strikt aan te houden. Bovendien is de leraar, zoals reeds in punt 5.2 beklemtoond werd, niet verplicht alle doelstellingen van één hoofdstuk chronologisch na elkaar te behandelen. Indien bijvoorbeeld met een bepaald onderdeel vier lestijden geassocieerd worden, dan betekent dit dat, gespreid over het volledige schooljaar, in totaal ongeveer 4 lestijden aan dit onderdeel besteed worden, terwijl het best mogelijk is dat de leraar in de praktijk nooit langer dan een kwartier aan één stuk met het onderwerp bezig is geweest. Bij sommige hoofdstukken wordt de geraamde tijd omschreven met de term “Doorlopend”. Dit betekent dat de doelstellingen en de leerinhouden in elke les doorlopend aan bod (kunnen) komen. Deze doelstellingen en leerinhouden dienen derhalve geïntegreerd in alle hoofdstukken aan bod te komen.


11


5.4

Heterogene voorkennis, differentiatie

Ongetwijfeld zal de klasgroep in de eerste graad qua ICT-voorkennis vaak zeer heterogeen samengesteld zijn. Nogal wat leerlingen zullen in meerdere of in mindere mate ervaring hebben in het omgaan met ICT, bijvoorbeeld tijdens de lessen op de lagere school of via een pc thuis. Sommige leerlingen kunnen wellicht tienvingerblind typen, terwijl anderen met moeite sommige toetsen op het toetsenbord vinden. Het is belangrijk dat de leraar zich zeer goed bewust is van deze situatie en er actief op inspeelt. Vooreerst moet tijdens de lessen voldoende differentiatie ingebouwd worden, zodat alle leerlingen op hun kennis en hun kunde aangesproken worden. De leraar kan hierbij onder meer gebruik maken van de facultatieve doelstellingen en leerinhouden van het raamplan. Facultatieve doelstellingen en leerinhouden zijn steeds cursief geschreven. Voorts moet de leraar zich er voldoende van vergewissen of de leerlingen ook effectief de vaardigheden bezitten die ze beweren verworven hebben. Vooral bij leerlingen die zich op eigen houtje deze vaardigheden eigen gemaakt hebben, bestaat het risico dat dit onvolledig of onvoldoende grondig gebeurd is. In dat opzicht kan de opsomming van doelstellingen en leerinhouden ook gezien worden als een soort inventaris of checklist om na te gaan welke vaardigheden precies verworven zijn. Dit geldt in het bijzonder voor hoofdstukken zoals hoofdstuk 8 (Elementaire vaardigheden bij het werken met software), waarvan sommige vaardigheden zeer voor de hand liggen. Tenslotte moet de leraar er op toezien dat álle leerlingen voldoende actief bij de les betrokken worden, ook de leerlingen die minder gemotiveerd lijken voor ICT of die enige ICT-achterstand ten opzichte van hun medeleerlingen hebben. De leraar dient hen aan te moedigen hun drempelvrees te overwinnen en actief mee te werken. Bovendien kan het beeld vertroebeld worden door leerlingen met veel computerervaring die enigszins opschepperig hun eigen vaardigheden vingervlug ten toon spreiden. Vooreerst is de kans groot dat de vaardigheden die deze leerlingen bezitten, niet de vaardigheden zijn die in het raamplan nagestreefd worden: wellicht munten deze leerlingen eerder uit in chatten, surfen en computerspelletjes, dan in de sleutelvaardigheden en -attitudes van hoofdstuk 7. Bovendien kan hun gedrag remmend werken op leerlingen die (nog) niet zo ICT-vaardig zijn, waardoor steeds dezelfde leerlingen de oefeningen oplossen en steeds dezelfde leerlingen hierop toekijken. Vanzelfsprekend moet de leraar dergelijke situaties tot elke prijs vermijden.

5.5

Klemtoon op utilitaire vaardigheden

Bij de meeste doelstellingen ligt de klemtoon op het utilitaire aspect: het kunnen is primordiaal. De leerling moet op deze basisvaardigheden immers kunnen voortbouwen bij het integreren van ICT in de andere vakken. Dit geldt vanzelfsprekend in verband met het leren omgaan met software (gebruikersinterface, tekstverwerker, browser, e-mailpakket). Dit geldt echter ook voor de computerconfiguratie: in geen geval is het de bedoeling uitgebreide theoretische of encyclopedische kennis op te doen van een computersysteem en zijn componenten. De leerling van de eerste graad moet deze componenten uitsluitend leren kennen vanuit een utilitair, functioneel aspect: waarvoor dienen deze apparaten, wat kan ik ermee doen, in welke omstandigheden heb ik ze nodig? Bij de pedagogisch-didactische wenken wordt daarom vaak vermeld dat op bepaalde elementen niet ingegaan mag worden, om te vermijden dat de leraar te diep zou ingaan op theoretische of technische aspecten.

5.6

Samenwerking met de andere vakken

Veel onderdelen van het raamplan lenen zich uitstekend tot samenwerking met de collega’s van andere vakken, in het bijzonder de hoofdstukken over tekstverwerking, surfen op het web en e-mail. Het wordt zeer sterk aanbevolen zo snel mogelijk dergelijke samenwerking effectief toe te passen en er zorg voor te dragen dat de collega’s van de andere vakken op de hoogte zijn van de belangrijkste doelstellingen en leerinhouden van het raamplan ICT in de eerste graad. Deze samenwerking kan zich uitstrekken tot alle collega’s van de eerste graad.


12


Ook een aantal vakoverschrijdende eindtermen Leren leren kunnen aan bod komen, onder meer begrijpend lezen, informatiebronnen hanteren, zelfredzaamheid. Het is belangrijk dan de link te kunnen leggen met de momenten waarop deze in andere vakken aan bod komen.


13


DOELSTELLINGEN

6

VIA

INHOUDEN

Kennismaking met de computerconfiguratie

PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN

Geraamde tijd: 5 lestijden

De kennismaking met de computerconfiguratie heeft uitsluitend tot doel de leerlingen vertrouwd te maken met de namen en de functies van de belangrijkste componenten. De computerconfiguratie moet dus beschouwd worden vanuit het standpunt van de gebruiker. Het is niet de bedoeling encyclopedische kennis op te bouwen of in te gaan op technische details. Theoretische lessen moeten zoveel mogelijk vermeden worden; het is wenselijk dat de leerlingen zo snel mogelijk achter de computer plaatsnemen. Bij voorkeur worden de leerinhouden van dit hoofdstuk op samenhangende wijze verweven met de leerinhouden van de andere hoofdstukken. De printer en de diskette kunnen bijvoorbeeld aan bod komen op het ogenblik dat de leerlingen een tekst afdrukken of op diskette bewaren.

6.1

Gegevensverwerking

6.1.1

De hoofdfuncties van een gegevensverwerkend proces kennen en toelichten en in een schema voorstellen.

U

Invoer, verwerking, opslag, uitvoer.

De hoofdfuncties uitsluitend toelichten met concrete voorbeelden bij een computer.

6.1.2

De belangrijkste onderdelen van een computersysteem aanwijzen, benoemen en in verband brengen met de hoofdfuncties van het gegevensverwerkend proces.

U

Systeemeenheid en belangrijkste randapparaten.

Onder meer: • invoer: toetsenbord, muis; • verwerking: systeemeenheid; • opslag: harde schijf, diskettestation, cd-speler, dvdspeler; • uitvoer: printer. Enkel omschrijven voor welke functie elk onderdeel gebruikt wordt, niet ingaan op de werking ervan. Engels jargon vermijden. Correcte Nederlandse terminologie nastreven. Rekening houden met de voorkennis van sommige leerlingen.

6.2

Verwerking door de computer

6.2.1

De rol van de processor in algemene bewoordingen toelichten.

U

Centrale verwerkingseenheid.

6.2.2

De rol van het werkgeheugen (intern geheugen) en de belangrijkste kenmerken ervan toelichten.

U

Capaciteit, vluchtigheid.

Enkel de functie toelichten, niet ingaan op de technische realisatie, de interne busarchitectuur e.d. Enkel de functie (tijdelijke opslag van programma’s en gegevens) toelichten, niet ingaan op technische details. Wat betekenen capaciteit en vluchtigheid voor de gebruiker: wat zijn de gevolgen van een stroomuitval, ...

6.2.3

Zich permanent bewust zijn van de gevaren verbonden aan de vluchtigheid van het werkgeheugen.


Aan de vorming van deze attitude moet zeer veel belang gehecht worden.

14


DOELSTELLINGEN

6.2.4

De eenheden waarmee de capaciteit van een geheugen uitgedrukt wordt, kennen en kunnen gebruiken. Het verband aangeven tussen de capaciteit van een geheugen en de omvang van bestanden.

6.3

Opslag door een computer

6.3.1

Inzien waarom programma’s en gegevens permanent opgeslagen worden. De belangrijkste media voor de permanente opslag van gegevens kennen en gebruiken.

6.3.2

6.3.3 6.3.4

De kenmerken van enkele belangrijke soorten gegevensdragers onderling vergelijken. Zorg dragen voor de gegevensdragers. De risico’s kennen waaraan deze bloot staan.

VIA

U

INHOUDEN

Byte, kbyte, Mbyte, Gbyte, Tbyte...


Ervaringsgericht werken, benaderen vanuit functioneel opzicht. Bijvoorbeeld: hoeveel bytes zijn nodig om een document van één pagina te bewaren. Geen ASCII-codes, geen berekeningen met binaire of hexadecimale codestelsels.

Verband leggen met het werkgeheugen. Niet op encyclopedische wijze benaderen, maar op functionele wijze: welke gegevensdrager wordt waarvoor gebruikt? Benaderen vanuit functioneel opzicht: welke gegevensdrager is het meest geschikt voor welke doeleinden?

U

Harde schijf, diskette, cd, dvd.

U

Capaciteit, overschrijfbaarheid.

U

Krassen, stof, warmte, vochtigheid, mechanische druk, nabijheid van magnetische velden.

Attitude van zorgzaamheid nastreven.

6.4

Invoer en uitvoer door een computer

6.4.1

Het begrip randapparatuur toelichten. Van de belangrijkste randapparaten de functie en het gebruik kennen.

U

Toetsenbord, muis, beeldscherm, diskettestation, harde schijf, cd-eenheid, dvd-eenheid, printer, ...

Beperken tot terminologie, niet ingaan op de technische werking van de apparaten. Naar gelang van de studierichting en de aanwezige apparatuur kan men ingaan op andere randapparaten, bijvoorbeeld multimediacomponenten, scanner of plotter.

6.4.2

De verbindingskabels tussen de systeemeenheid en sommige randapparaten aanwijzen. Losgekomen verbindingen tussen randapparaten en de systeemeenheid opnieuw aansluiten.

U

Verbindingen tussen systeemcomponenten.

Het computersysteem demystificeren. Niet ingaan op technische aspecten zoals het aantal pinnen of het onderscheid tussen parallel en serieel. De kabels traceren tot aan het contactpunt op de systeemeenheid. Het verschil met kabels voor stroomtoevoer beklemtonen. Ervaringsgericht werken. Beseffen dat niet noodzakelijk voor elk probleem hulp moet worden ingeroepen. Zelf kleine problemen leren oplossen (eventueel onder begeleiding van de leraar).


15


DOELSTELLINGEN

VIA

INHOUDEN

6.4.3

Enkele verbindingen tussen randapparaten en de systeemeenheid loskoppelen en terug insteken.

6.4.4

Het beeldscherm afstellen voor optimaal gebruik.

6.4.5

De printer bedienen, eenvoudige problemen detecteren en oplossen.

6.5

Communicatie en netwerken

6.5.1

Weten dat pc’s met elkaar in een netwerk verbonden kunnen zijn.

6.5.2

In algemene bewoordingen omschrijven hoe de pc fysisch op het Internet aangesloten is.

6.6

Een computersysteem gebruiken

6.6.1

De computer correct starten en afsluiten. Als gebruiker correct aanmelden en afmelden.

U

6.6.2

Zeer eenvoudige probleemsituaties bij het starten of het afsluiten herkennen en de gepaste acties ondernemen om het probleem op te lossen.

U

Bijvoorbeeld scherm niet ingeschakeld, diskette in diskettestation, cd in cd-eenheid.

6.6.3

Zeer eenvoudige noodoplossingen toepassen, indien een programma vastloopt.

U

Bijvoorbeeld Ctrl-Alt-Del, reset, uit/aanschakelen.

6.6.4

Een attitude van zorgzaamheid ontwikkelen voor computer en randapparatuur.

U

Zorgzaamheid.


Bijvoorbeeld instellen van kantelhoek, helderheid, contrast.


De aandacht vestigen op het belang van een goede connectie en op de kwetsbaarheid van de pinnen. Geen ‘trial and error’: stekker en ingang goed bekijken vooraleer te proberen (eventueel onder begeleiding van de leraar). De zelfredzaamheid van de leerling bevorderen. Vermijden dat leerlingen onder ongunstige ergonomische omstandigheden werken. De zelfredzaamheid van de leerling bevorderen. Leren wachten op een afdruk. Geen 10 printopdrachten geven als de printer niet of niet snel genoeg reageert. Leren problemen detecteren en oplossen (eventueel onder begeleiding van de leraar).

U

Eenvoudige problemen zoals geen papier aanwezig, niet on line, inktpatroon of toner leeg...

U

Netwerken.

Lokaal netwerk, het Internet. Beperken tot terminologie. Niet ingaan op historische, technische of commerciele aspecten.

Bijvoorbeeld via het telefoonnet of via kabeldistributie.

Niet ingaan op technische aspecten zoals PSTN, ISDN, ADSL, ...

16

De aandacht vestigen op de gevolgen van het aan- en afmelden en op het gevaar voor beschadiging van bestanden als gevolg van foutief afsluiten. De zelfredzaamheid van de leerling bevorderen. De leerling dient systematisch te werk te gaan: symptomen herkennen, mogelijke oorzaken vaststellen en eventuele remedies toepassen. De zelfredzaamheid van de leerling bevorderen. De gradatie van de genoemde ingrepen beklemtonen. Aandacht vragen voor kwetsbare onderdelen: voeding, lade van cd-speler, pinnetjes van stekkers, netwerkkabels, ...


DOELSTELLINGEN

VIA

6.6.5

Computersystemen vergelijken op basis van de belangrijkste kwalitatieve kenmerken.

7

Sleutelattitudes bij het werken met software

INHOUDEN

Processortype, klokfrequentie, capaciteit van het werkgeheugen, capaciteit van de harde schijf.


De klemtoon ligt op het kunnen vergelijken, niet op de technische details. Snobisme aan de kaak stellen.

Geraamde tijd: doorlopend

Sleutelattitudes spelen een centrale rol bij het gebruik van software, omdat ze de leerling van pas komen bij het werken met om het even welk softwarepakket, onder meer grafische gebruikersinterface (8.2), besturingssysteem (9), tekstverwerking (10), browser (11.2) en e-mail (11.3). Dit houdt in dat deze attitudes geïntegreerd aangeboden moeten worden: ze moeten aan bod komen bij het werken met elk softwarepakket. Het heeft geen zin afzonderlijke lessen te wijden aan de behandeling van “de” sleutelattitudes.

7.1

De meldingen en aanduidingen op het scherm lezen, beoordelen en desgevallend opvolgen.

U

Statusbalk. Dialoogvenster. Berichten. Foutmeldingen.

7.2

Spontaan gebruik maken van de beschikbare hulpmiddelen.

U

Bijvoorbeeld ingebouwde helpfunctie, handleiding.

7.3

Een preventieve houding ontwikkelen ten aanzien van het verlies van gegevens. Alert zijn voor het geregeld veilig opslaan van bestanden.

U

Back-up. Automatisch bewaren van bestanden.

7.4

Weten hoe virussen een computersysteem kunnen binnendringen en welk effect ze dan kunnen hebben. De gevolgen kennen van het binnendringen van virussen in een computersysteem, een preventieve houding ontwikkelen ten aanzien van de verspreiding van virussen en weten hoe gepast te reageren bij de confrontatie met een virus.

7.5


Besmetting via diskettes, via het Internet (vooral e-mailbijlagen). U

Virussen.

17

Leren selecteren wat belangrijke informatie is, met het oog op zelfredzaamheid. Extra aandacht opbrengen voor waarschuwingen van het systeem, bijvoorbeeld bij het verwijderen of overschrijven van bestanden. Zowel contextgevoelige help als algemene helpfuncties. De klemtoon ligt op ‘spontaan’. De zelfredzaamheid van de leerling bevorderen. Vermijden dat leerlingen oeverloos blijven zoeken. Spontaan veiligheidskopieën maken. Gegevens kunnen verloren gaan om verschillende redenen: de harde schijf is gecrasht, een bestand is per vergissing verwijderd of overschreven, een virus is binnengedrongen, ... Wijzen op de risico’s verbonden aan bestanden waarvan men de herkomst niet of onvoldoende kent. Onder meer verdachte bestanden en e-mails van verdachte of onbekende herkomst weren. Onder meer de werking van het programma stopzetten en de leraar verwittigen. Het verwijderen van virussen kan waarschijnlijk beter door de leraar zelf gedaan worden.


DOELSTELLINGEN

VIA

U

INHOUDEN

7.6

Een correcte houding ontwikkelen ten aanzien van de auteursrechtelijke aspecten van software en van digitaal tekst-, beelden geluidsmateriaal.

Auteursrechtelijke aspecten, onder meer op het Internet.

8

Elementaire vaardigheden bij het werken met software


Legaal softwaregebruik. Het onrechtmatig kopiëren van computerprogramma’s, beelden, muziekbestanden, films e.d. ontraden en ontmoedigen. Aandacht voor bronvermelding en toestemming van de auteur. Klemtoon ligt op attitudevorming.


De leerlingen dienen elementaire vaardigheid te verwerven in het gebruik van toetsenbord, muis en gebruikersinterface. Deze vaardigheid moet groeien tijdens het werken met software. Het gebruik van toetsenbord en muis wordt dan ook geïntegreerd aangeboden bij het werken met software. Het heeft geen zin dat “het toetsenbord” of “de muis” uitdrukkelijk als “lesonderwerp” behandeld worden. Het is evenmin de bedoeling dat de leerlingen (behalve deze van de basisoptie Handel) tienvingerblind leren typen. Er bestaan computerprogrammaatjes die de leerling helpen bij het verkennen van het toetsenbord en de gebruikersinterface; het gebruik van dergelijke programmaatjes kan bijdragen tot de interesse en de motivatie van de leerlingen.

8.1

Omgaan met het toetsenbord

8.1.1

Het toetsenbord met aanvaardbare vlotheid gebruiken.

U

Toetsenbord.

8.1.2

De navigatietoetsen en veel gebruikte speciale toetsen met een aanvaardbare vlotheid gebruiken.

U

Pijltjes, PgUp, PgDn, Home, End... Esc, Enter, Tab, F1, Backspace, Ins, Del, ShiftLock, NumLock, Shift, Alt, AltGr, Ctrl...

8.1.3

Veel gebruikte tekens genereren met een toetsencombinatie.

U

Bijvoorbeeld á, ó, ê, ë, @, \, i


18

Indien sommige leerlingen reeds tienvingerblind typen, moet er op toegezien worden dat ze deze vaardigheid permanent toepassen. De betekenis van dergelijke toetsen is vaak in vele programma’s dezelfde; de leerlingen moeten deze betekenis ‘in de vingers krijgen’. Ernaar streven in elke omstandigheid de meest geschikte toets voor cursorverplaatsing te gebruiken. De combinaties van dode toetsen met andere toetsen gebruiken. Maar het gebruik van sneltoetsen (bijvoorbeeld Ctrl-S voor “Bestand bewaren”) is te vermijden bij beginnende leerlingen.


DOELSTELLINGEN

VIA

INHOUDEN

Muisaanwijzer correct positioneren, linksklikken, rechtsklikken, dubbelklikken, slepen, schuifbalken hanteren, tekstblokken markeren, scrollen. Muisaanwijzer.

8.2

Omgaan met een grafische gebruikersinterface

8.2.1

Courante muistechnieken vlot en efficiënt uitvoeren.

U

8.2.2

Aandacht hebben voor de vorm van de muisaanwijzer en in een aantal gevallen de betekenis ervan kennen. De onderdelen van een venster kennen en gebruiken.

U

8.2.4

Actief gebruik maken van de courante interactiemogelijkheden van een softwarepakket.

U

8.2.5

Vensters manipuleren.

U

Activeren, minimaliseren, maximaliseren, vergroten, verkleinen, verplaatsen.

8.2.6 8.2.7

Efficiënt kopiëren, knippen en plakken.

U U

Kopiëren, knippen, plakken.

Een bewerking ongedaan maken.

8.2.8

De belangrijkste types van gegevensinvoer gebruiken.

U

Tekstvakken, afvinkvakjes, keuzerondjes, keuzelijsten.

8.2.3


U

Titelbalk, werkbalk, menubalk, statusbalk, schuifbalk, taakbalk. Menu’s, pictogrammen, knoppen, tabbladen, dialoogvensters, snelmenu’s.


Door ervaring een goede oog-hand-coördinatie verwerven. Ernaar streven in alle omstandigheden de cursor zo efficiënt mogelijk te verplaatsen. Onder meer pijltje, balkje, handje, zandloper.

Sommige besturingselementen zijn niet altijd actief. Ernaar streven de meest geschikte werkwijze toe te passen. Het leren manipuleren van vensters is geen doel op zich, maar moet uitdrukkelijk in functie staan van het overzichtelijk organiseren van het bureaublad. Deze mogelijkheid niet zien als een alibi voor ondoordacht knippen en wissen.

19


DOELSTELLINGEN

9

VIA

INHOUDEN

Het besturingssysteem



De leerlingen moeten het besturingssysteem in functioneel opzicht leren kennen: ze moeten enkel die elementen kennen en gebruiken, die hen van nut zijn bij het uitvoeren van eenvoudige werkzaamheden. Het is niet de bedoeling een theoretische studie te maken van het besturingssysteem.

9.1

Organisatie van de harde schijf

9.1.1

Inzicht hebben in de logische organisatie van een harde schijf(volume).

U

9.1.2

Het belang van een goede organisatie van een harde schijf inzien.

U

9.1.3

In beperkte mate navigeren op een permanente gegevensdrager.

9.1.4

Weten dat een map actief gemaakt moet worden vooraleer men er mee kan werken. De actieve map herkennen. Elementaire bewerkingen met mappen uitvoeren.

U

Onder meer een map activeren, creëren, verwijderen.

9.1.5

U

Eigenschappen zoals naam, datum en grootte.

9.1.6

Een bestandenlijst opvragen en sommige eigenschappen van een bestand aflezen. Aandacht opbrengen voor de pictogrammen waarmee programma’s en gegevensbestanden in de bestandenlijst gekenmerkt worden.

9.1.7

De betekenis van * als jokerteken kennen.


Mappen en submappen.

Voorstelling van mappen en submappen door middel van pictogrammen. De leerlingen moeten inzien dat bestanden in een hiërarchische structuur kunnen worden opgeborgen. De attitude ontwikkelen om orde en systematiek na te streven.

Onder meer veranderen van map of van schijfeenheid (bijvoorbeeld van harde schijf naar diskette).

Het gaat vooral om navigatie binnen een beperkt deelgebied van de harde schijf. De leerlingen hoeven bijvoorbeeld niet de volledige structuur van een harde schijf te doorlopen. De klemtoon ligt op het foutloos uitvoeren met een aanvaardbare vlotheid. Wijzen op de gevaren van het verwijderen van mappen waarvan men de functie niet kent. Oefeningen inzake het maken en verwijderen van mappen worden veiligheidshalve op een diskette uitgevoerd.

De leerlingen hoeven alleen de pictogrammen van de programma’s en de gegevensbestanden te kennen waarmee ze effectief werken. De uitdrukking *.doc kan als filter ingesteld zijn bij het oproepen van de bestandenlijst met een tekstverwerker. In die zin kan het nuttig zijn dat de leerling weet wat de gevolgen daarvan zijn.

20


DOELSTELLINGEN

9.2

Omgaan met programma’s

9.2.1

De begrippen computerprogramma en bestand in algemene bewoordingen omschrijven. Het onderscheid tussen een uitvoerbaar en een niet-uitvoerbaar bestand duiden. Toelichten waarom programma’s en bestanden op een permanente gegevensdrager bewaard worden en vóór het gebruik in het werkgeheugen geladen moeten worden. Een programma starten en afsluiten. Meerdere programma’s gelijktijdig open houden. Tussen geopende programma’s schakelen.

9.2.2

9.2.3

VIA

U

Programma versus bestand.

U

Laden van programma’s en bestanden.

U

Starten en afsluiten van programma’s.

Openen en sluiten van bestanden. Naamgeving van nieuwe bestanden. Bewaren onder dezelfde naam of onder een andere naam, in dezelfde map of in een andere map. Onder meer • selecteren, • kopiëren naar een andere map of naar een diskette, • een nieuwe naam geven, • verwijderen, • verplaatsen.

9.3

Omgaan met gegevensbestanden

9.3.1 9.3.2

Een bestand openen en sluiten. Een bestand bewaren onder een betekenisvolle naam.

U U

9.3.3

Elementaire handelingen op bestanden uitvoeren.

U


INHOUDEN

21


De leerling moet beseffen dat de computer niet werkt zonder programma. Om met een gegevensbestand te werken, heb je een programma nodig.

Wijzen op de risico’s van het foutief afsluiten van een programma. Er hoeven niet meer dan twee programma’s tegelijkertijd geopend te worden, bijvoorbeeld een tekstverwerker en een webbrowser. Vermijden dat hetzelfde programma tweemaal gestart wordt.

Korte, eenduidige en relevante naamkeuze. Spaties en diakritische tekens in de naam vermijden.

De klemtoon ligt op het foutloos uitvoeren met een aanvaardbare vlotheid. Bij het kopiëren of verplaatsen van bestanden moet de leerling een goede kijk krijgen op bron en bestemming van de operatie: waar bevond het bestand zich oorspronkelijk, waar is het nu naartoe? Wijzen op de gevaren van het hernoemen, verwijderen, overschrijven of verplaatsen van bestanden waarvan men de functie niet kent. “Een bestand verplaatsen” bij voorkeur toepassen via Knippen en Plakken, niet via Slepen.


DOELSTELLINGEN

10

VIA

INHOUDEN

Tekstverwerking



De leerlingen moeten de elementaire vaardigheden beheersen om met een tekstverwerker eenvoudige documenten (samenvatting, verslag, rapport, brief) te produceren. De samenwerking met de collega Nederlands ligt voor de hand. De klemtoon ligt op het foutloos uitvoeren met een aanvaardbare vlotheid.

10.1

Invoer van tekst

10.1.1

Tekst met aanvaardbare vlotheid invoeren.

U

Inclusief veel gebruikte symbolen.

Vermijden dat de leerlingen tijdens de les langdurig typen. Uitsluitend zinvolle, korte teksten laten intypen. Symbolen en pictogrammen zoals

10.1.2

De cursor op efficiënte wijze naar een bepaalde plaats in het document verplaatsen.

10.1.3

Tekstfragmenten in een document zoeken en eventueel vervangen. Eenvoudige tekstwijzigingen uitvoeren.

10.1.4 10.1.5

10.1.6

Tekstentiteiten maken, herkennen en selecteren.

10.1.7

Systematisch spellingcontrole toepassen. Kritisch staan tegenover de beperkingen ervan. Zinvol omgaan met automatische tekstcorrectie.

10.2

Opmaak van tekst en figuren

10.2.1

Enkele belangrijke opmaakkenmerken op het niveau van teken, alinea en pagina kennen en herkennen, en deze vlot en efficiënt toewijzen en ongedaan maken. De opmaak van een tekstfragment kopiëren.


U

U U

U

Onder meer • naar vorig of volgend scherm, • naar vorige of volgende pagina, • naar begin of einde van de tekst. Zoeken, vervangen.

±, ?, C, T, ...

Vermijden dat de leerlingen alle cursorverplaatsingen uitsluitend met de pijltjes uitvoeren.

Wijzen op de gevaren van “Alles vervangen”.

Tussenvoegen, overschrijven, wissen. Tekstentiteiten zoals teken, woord, regel, alinea, pagina. Scheidingstekens zoals spatie, regeleinde, alinea-einde, pagina-einde. Spellingcontrole.

Er op wijzen dat ook de computer fouten kan maken.

Autocorrectie.

Er op wijzen dat ook de computer fouten kan maken.

Onder meer • lettertype, lettergrootte; • letterweergave (vet, onderstreept, cursief); • centreren, links uitlijnen, uitvullen; • instelling van marges en tabulatie.

Opmaakkenmerken hanteren in functie van een aantrekkelijke en overzichtelijke lay-out. Kitscherigheid en overdrijving vermijden.

22


DOELSTELLINGEN

10.2.2

Een afbeelding in een tekst inlassen en eenvoudige aanpassingen aan de lay-out aanbrengen.

10.2.3

Tekstfragmenten en figuren van het Internet in een tekst inlassen. De vormgeving van de geïmporteerde tekstfragmenten en figuren inpassen in de lay-out van de tekst. Bij het opmaken van een tekst eenvoudige normen naleven.

10.2.4

10.2.5

Bij het opmaken van een tekst leesbaarheid, uniformiteit en een consequente vormgeving nastreven.

10.3

Afdrukken van tekst

10.3.1

Een tekst afdrukken.

10.3.2

Een tekstfragment afdrukken.

11

Het Internet

VIA

U

INHOUDEN

Onder meer • vergroten, verkleinen, verplaatsen; • tekstomloop aanpassen.


Het werken met figuren is zeer motiverend voor leerlingen. Liefst ook oefenen binnen andere vakken. De leraar dient erover te waken dat de voorbeelden waarmee de leerlingen werken, niet te complex zijn.

Onder meer betreffende de spatiëringsregels rond leestekens en de notatie van telefoonnummers en datum. Een uniform lettertype gebruiken, systematisch dezelfde witruimte rond titels toepassen, ...

Zie NBN Z 01-002 (de zogenaamde BIN-norm). Het is niet de bedoeling de volledige norm aan te leren, maar de leerling moet de norm wel correct toepassen in de situaties waarin hij ermee geconfronteerd wordt. De klemtoon ligt op sobere, maar consequente vormgeving, niet op ‘mooie’ of ‘indrukwekkende’ vormgeving.

Vermijden dat leerlingen prutsen aan de printerinstellingen.

Onder meer bepaalde pagina’s of een bepaalde selectie uit de tekst.


De leerlingen moeten de basisvaardigheden van het surfen op het internet en van het werken met e-mail beheersen. De leraar ICT moet bij het surfen en het e-mailen zoveel mogelijk samenwerking met collega’s van diverse andere vakken nastreven.

11.1

Het Internet

11.1.1

Het begrip Internet en enkele mogelijkheden ervan toelichten.


U

Internet. Bijvoorbeeld surfen, mailen, chatten, downloaden.

23

Geen theoretische bagage wel praktische kennis. Niet ingaan op historische, technische of commerciële aspecten.


DOELSTELLINGEN

11.2

Surfen op het Internet

11.2.1 11.2.2

De functie van een webbrowser omschrijven.

11.2.3

VIA

INHOUDEN

U U

Webbrowser. Domeinnaam. Internetadres (url).

Met behulp van een browser surfen op het web. Webpagina’s afdrukken.

U

Surfen. Hyperlinks.

11.2.4

De belangrijkste hulpmiddelen van een browser functioneel gebruiken bij het navigeren.

U

Navigatieknoppen, favorieten, geschiedenis.

11.2.5

Een zoekinstrument gebruiken om eenvoudige, gerichte zoekopdrachten op het Internet uit te voeren. Logische operatoren toepassen.

U

Zoekinstrumenten. Complexe zoekopdrachten (en, of, niet).

11.2.6

Taakgericht informatie zoeken met een browser.

11.2.7

Kritisch staan tegenover de oorsprong en de inhoud van teksten op het web.

11.3

E-mail

11.3.1

De belangrijkste elementen van een e-mailbericht kennen en hun functie omschrijven.

U

11.3.2

Taakgericht werken met e-mail.

U

11.3.3

Werken met aangehechte bestanden.

Een Internetadres herkennen en gebruiken om een Internetlocatie op te zoeken. De componenten van een internetadres toelichten.


Met betrekking tot een gegeven probleemstelling systematisch en gericht informatie opzoeken.


Niet ingaan op technische details (bijvoorbeeld niet ingaan op het verband tussen url en IP-adres). Behandeling van suffixen beperken (bijvoorbeeld .com, .be). Liefst ook oefenen binnen andere vakken zoals Nederlands, Frans, aardrijkskunde, biologie, ... Aandacht opbrengen voor het doelgericht navigeren. Niet klikken om te klikken. Vermijden dat leerlingen oeverloos blijven zoeken. De logische operatoren worden ook gezien in Technologische opvoeding. De leerlingen moeten nadenken over de zoekopdracht vooraleer ze beginnen te typen. Geen trial and error. Liefst ook oefenen binnen andere vakken. Klemtoon ligt op attitudevorming.

Onder meer bestemmeling, onderwerp, kopie (cc), blinde kopie (bcc). Onder meer een e-mailbericht • openen; • afdrukken; • intypen en verzenden; • beantwoorden. Onder meer: • een aangehecht tekstbestand openen en afdrukken; • een bestand aan een e-mailbericht hechten en zo verzenden.

24

Elke leerling beschikt bij voorkeur over een persoonlijk e-mailadres. Er naar streven dat de activiteiten van de leerlingen taakgericht zijn: de leerlingen versturen niet ‘zomaar’ berichten, maar deze berichten passen bijvoorbeeld in een project. Opletten met virussen.


DOELSTELLINGEN

11.3.4

Correct e-mailgebruik nastreven.

12

Ergonomie

VIA

U

INHOUDEN

Netiquette, bijvoorbeeld in verband met correct taalgebruik, taal- en typefouten, kettingbrieven, spam, nutteloze e-mails.


De attitudevorming primeert: de leerlingen moeten aandacht opbrengen voor correct e-mailgebruik. Het is niet de bedoeling te sanctioneren voor taal- of typefouten.


Attitudes met betrekking tot ergonomie worden enkel verworven indien de leerlingen er van jongs af aan systematisch en dagelijks op gewezen worden.

12.1

Enkele elementaire regels kennen en toepassen betreffende een ergonomisch correcte houding.

U

12.2

Enkele elementaire regels kennen en toepassen betreffende de ergonomisch verantwoorde inrichting van de werkplek.

U

12.3

Potentiële gevaren voor gezondheid en veiligheid herkennen en voorkomen.

U


Onder meer zithouding, positie van de handen, overbelasting van spieren en gewrichten. Onder meer afstand tot het scherm, plaats van het toetsenbord, lichtweerspiegeling in het beeldscherm, tegenlicht, afstelling van de stoel. Bijvoorbeeld slordige bevestiging en opberging van kabels, diffusie van gevaarlijke producten (tonerstof, ozon).

25


13

Evaluatie

In dit raamplan staat in de allereerste plaats de verwerving van vaardigheden centraal. Daarnaast moet voldoende aandacht besteed worden aan de verwerving van attitudes. Theoretische kennis moet tot een minimum beperkt worden. Het ligt dan ook voor de hand dat de leerlingen zoveel mogelijk de gelegenheid moeten krijgen praktijkervaring op te bouwen. Hun vorderingen bij de ontwikkeling van de vaardigheden en de attitudes worden vooral via permanente of gespreide observatie en evaluatie vastgesteld. Permanente evaluatie zonder een reeks gegroepeerde examens moet het streefdoel zijn. Schriftelijke summatieve testen hebben geen of hooguit een zeer beperkte plaats bij de evaluatie van ICT in de eerste graad. Het heeft immers geen enkele zin de mate waarin de leerling een bepaalde vaardigheid of attitude verworven heeft, te evalueren aan de hand van een schriftelijk examen. Bij permanente evaluatie doet de leraar er goed aan vooraf een lijst samen te stellen van de (deel)vaardigheden en de attitudes waarop geëvalueerd zal worden en met elke (deel)vaardigheid of attitude een beoordelingswijze te associëren, teneinde de mate waarin de leerling deze doelstellingen verworven heeft, zo nauwkeurig mogelijk te evalueren. Om de leraar in staat te stellen in voldoende mate de leerlingen individueel te begeleiden, binnenklasdifferentiatie na te streven, de leerlingen permanent te evalueren en om onveilige situaties te vermijden, is een maximum van 16 leerlingen per leraar aangewezen. Het is aan te bevelen de leerlingen ook tijdens de evaluatie gebruik te laten maken van hulpmiddelen zoals de handleiding van een softwarepakket, de on line-help, de brochure van de BIN-norm, de eigen notities, ... (‘open boek’). De mate waarin de leerling zelfredzaamheid verworven heeft, is immers een belangrijk element bij het meten van zijn vorderingen. Tot de leerlingendocumenten die bewaard moeten worden met het oog op een schooldoorlichting door de onderwijsinspectie behoren ook de werkstukken die de leerlingen onder digitale vorm realiseren (bijvoorbeeld op diskette). Concreet betekent dit dat van álle regelmatige leerlingen de digitale bestanden bewaard moeten worden die (mede) de basis gevormd hebben voor de studiebekrachtiging en dat van 3 regelmatige leerlingen naar keuze per leerjaar en per structuuronderdeel álle digitale werkstukken bewaard moeten worden. De bewaringsduur van deze digitale werkstukken is beperkt tot het lopend schooljaar en het vorig schooljaar. Vanzelfsprekend dient de school er eveneens voor te zorgen dat de werkstukken achteraf nog gelezen kunnen worden, ook indien de school overgestapt is op andere computersystemen, gegevensdragers of softwarepakketten. Zoals beschreven in punt 3, vindt er voor het Vlaams ICT-attest geen afzonderlijke evaluatie plaats. Leerlingen die in het 2e leerjaar van de 2e graad (ASO, KSO, TSO) slagen voor het vak Informatica, krijgen dit attest automatisch. Vermits de VIA-doelstellingen pas vanaf 1 september 2003 ingevoerd worden in het 1e leerjaar van de 2e graad, zullen de eerste VIA’s op 30 juni 2005 uitgereikt worden.

14

Minimale materiële vereisten

14.1

Programmatuur

• De school moet minimaal beschikken over alle vereiste software om de doelstellingen en de leerinhouden van het raamplan te realiseren. • Het raamplan legt geen specifieke softwarepakketten op. De school kiest zelf de software waarmee gewerkt wordt. De gebruikte softwarepakketten moeten toereikend zijn om de doelstellingen te realiseren en de leerinhouden te verwerven, en ze moeten voldoende actueel zijn. • De keuze van het besturingssysteem is vrij: bijvoorbeeld Windows, Macintosh, Linux, ... Informatie- en communicatietechnologie

26


• Het werken met een grafische gebruikersinterface (zoals bijvoorbeeld in Windows en Macintosh standaard ingebouwd is) is verplicht. • De leerlingen moeten toegang hebben tot handleidingen (on line of in boekvorm) betreffende de aangeleerde softwarepakketten.

14.2

Apparatuur

• Aangezien het inoefenen van vaardigheden van groot belang is, werkt aan elke pc slechts één leerling. • De pc’s moeten geschikt zijn om de gebruikte softwarepakketten op aanvaardbare wijze te draaien. • In de praktijk stellen deze softwarepakketten geen zware eisen aan de gebruikte pc’s. De school hoeft voor ICT in de eerste graad derhalve niet noodzakelijk de meest recente pc’s in te zetten.

14.3

Overige

• Elke pc moet een voldoende performante toegang tot het Internet hebben. • Elke leerling dient over een individueel e-mailadres te beschikken. Het is wenselijk dit e-mailadres zodanig te kiezen dat de leerlingen het ook thuis kunnen gebruiken. • De school dient aandacht op te brengen voor de ergonomische aspecten van de werkplek: hoogte en opstelling van scherm, toetsenbord en muis; lichtinval en weerkaatsing; ergonomische bureaustoel; ... • De wettelijke ergonomische vereisten voor het werken met computers worden beschreven in het KB van 27 augustus 1993 betreffende Het werken met beeldschermapparatuur (Belgisch Staatsblad van 7 september 1993) en in de Vijfde Bijzondere Richtlijn van de Raad van de Europese Gemeenschappen (90/270/EEG d.d. 29 mei 1990).

15

Vragen, reacties en commentaar

Leerplannen van het VVKSO zijn het werk van leerplancommissies waarin begeleiders, leraren en eventueel externe deskundigen samenwerken. Op het voorliggende leerplan kunt u als leraar ook reageren en uw opmerkingen, zowel positief als negatief, aan de leerplancommissie meedelen via e-mail ([email protected]) of per brief (Dienst Leerplannen VVKSO, Guimardstraat 1, 1040 Brussel). Vergeet niet te vermelden over welk leerplan u schrijft: vak, studierichting, graad, Licap-nummer. Langs dezelfde weg kunt u zich ook aanmelden om lid te worden van een leerplancommissie. In beide gevallen zal de Dienst Leerplannen zo snel mogelijk op uw schrijven reageren.


27


BIJLAGE: Vlaams ICT-attest (VIA) – Vereiste kennis, vaardigheden en attitudes Het getal in de laatste kolom geeft aan of deze doelstellingen en inhouden nagestreefd worden in de 1e graad of in de 2e graad. Sommige doelstellingen worden deels in de 1e graad, deels in de 2e graad nagestreefd. Alle VIA-doelstellingen met het cijfer 1 in de laatste kolom zijn letterlijk opgenomen in het raamplan Informatieen Communicatietechnologie voor de 1e graad.

Doelstellingen

Inhouden

Gr.

1

Computer en randapparatuur

1.1

Computersysteem

1.1.1

Weten dat er verschillende soorten computers bestaan en de belangrijkste kenmerken ervan omschrijven.

Onder andere mainframe computers, pc’s, laptopcomputers.

2

1.1.2

De begrippen computersysteem, apparatuur en programmatuur omschrijven en hun onderling verband toelichten.

Computersysteem, apparatuur, programmatuur.

2

1.1.3

De hoofdfuncties van een gegevensverwerkend proces kennen en toelichten en in een schema voorstellen.

Invoer, verwerking, opslag, uitvoer.

1

1.1.4

De belangrijkste onderdelen van een computersysteem aanwijzen, benoemen en in verband brengen met de hoofdfuncties van het gegevensverwerkend proces.

Systeemeenheid en belangrijkste randapparaten.

1

1.1.5

Computersystemen vergelijken op basis van enkele belangrijke kenmerken.

Processortype, klokfrequentie, capaciteit van werkgeheugen en van harde schijf.

2

1.2

Processor en werkgeheugen

1.2.1

De rol van de processor in algemene bewoordingen toelichten.

Centrale verwerkingseenheid.

1

1.2.2

De rol van het werkgeheugen (intern geheugen) en de belangrijkste kenmerken ervan toelichten.

Capaciteit, vluchtigheid.

1

1.2.3

Het onderscheid kennen tussen RAM en ROM.

RAM, ROM.

2

1.2.4

De eenheden waarmee de capaciteit van een geheugen uitgedrukt wordt, kennen en kunnen gebruiken. Het verband aangeven tussen de capaciteit van een geheugen en de omvang van bestanden.

Byte, kbyte, Mbyte, Gbyte, Tbyte...

1

1.3

Gegevensdragers

1.3.1

De belangrijkste media voor de permanente opslag van gegevens kennen en gebruiken.

Harde schijf, diskette, cd, dvd.

1


28


Doelstellingen

Inhouden

Gr.

1.3.2

De kenmerken van enkele belangrijke soorten gegevensdragers onderling vergelijken.

Capaciteit, overschrijfbaarheid.

1

1.3.3

Zorg dragen voor de gegevensdragers. De risico’s kennen waaraan deze bloot staan.

Krassen, stof, warmte, vochtigheid, mechanische druk, nabijheid van magnetische velden.

1

1.4

Randapparatuur

1.4.1

Het begrip randapparatuur toelichten. Van de belangrijkste randapparaten de functie en het gebruik kennen.

Toetsenbord, muis, beeldscherm, diskettestation, harde schijf, cd-eenheid, dvd-eenheid, printer, ...

1

Toetsenbord, muis, beeldscherm, diskettestation, harde schijf, cd-eenheid, dvd-eenheid, printer, scanner, multimedia-componenten, ...

2

1.4.2

De verbindingskabels tussen de systeemeenheid en sommige randapparaten aanwijzen. Losgekomen verbindingen tussen randapparaten en de systeemeenheid opnieuw aansluiten.

Verbindingen tussen systeemcomponenten.

1

1.4.3

Het beeldscherm instellen voor optimaal gebruik.

Kantelhoek, helderheid, contrast.

2

1.4.4

De printer bedienen, eenvoudige problemen detecteren en oplossen.

Eenvoudige problemen zoals geen papier aanwezig, niet on line, inktpatroon of toner leeg...

1

1.5

Netwerken

1.5.1

Weten dat pc’s met elkaar in een netwerk verbonden kunnen zijn.

Netwerken.

1

Enkele voordelen en enkele risico’s noemen van het verbinden van pc’s in een netwerk.

Netwerken.

2

1.5.2

Het onderscheid kennen tussen lokale en wereldwijde netwerken.

Lokale en wereldwijde netwerken.

2

1.5.3

De begrippen server en werkstation omschrijven.

Server. Werkstation.

2

2

Besturingssysteem

2.1

Besturingssysteem

2.1.1

Het verschil toelichten tussen een besturingssysteem en toepassingssoftware.

Besturingssysteem versus toepassingssoftware.

2

2.1.2

De belangrijkste taken van een besturingssysteem kennen, zijn centrale rol correct inschatten en het verband leggen met de systeemeenheid.

Besturingssysteem.

2

2.1.3

Het belang van systeeminstellingen inzien en eenvoudige systeeminstellingen doorvoeren.

Bijvoorbeeld: • systeemdatum of -tijd aanpassen, • schermbeveiliging instellen, • beeldschermresolutie aanpassen.

2


29


Doelstellingen

Inhouden

Gr.

2.1.4

Van een gegeven computersysteem de belangrijkste kenmerken vaststellen.

Type en versie van processor en van besturingssysteem, capaciteit van werkgeheugen en van harde schijf.

2.2

Opstarten en afsluiten van de computer

2.2.1

De computer correct starten en afsluiten. Als gebruiker correct aanmelden en afmelden.

2.2.2

Zeer eenvoudige probleemsituaties bij het starten of het afsluiten herkennen en de gepaste acties ondernemen om het probleem op te lossen.

Bijvoorbeeld scherm niet ingeschakeld, diskette in diskettestation, cd in cd-eenheid.

1

2.2.3

Zeer eenvoudige noodoplossingen toepassen, indien een programma vastloopt.

Bijvoorbeeld Ctrl-Alt-Del, reset, uit/aanschakelen.

1

2.3

Organisatie en gebruik van een schijf(volume)

2.3.1

Elementaire handelingen op het niveau van een schijf(volume) uitvoeren.

Onder meer • de actieve schijf herkennen, • een schijf(volume) activeren, • de vrije geheugenruimte op een schijf(volume) bepalen, • een diskette formatteren.

2

2.3.2

Inzicht hebben in de logische organisatie van een harde schijf(volume).

Mappen en submappen.

1

2.3.3

Weten dat een map actief gemaakt moet worden vooraleer men ermee kan werken. De actieve map herkennen. Elementaire bewerkingen met mappen uitvoeren.

Onder meer een map activeren.

1

Elementaire bewerkingen met mappen uitvoeren.

Onder meer een map creëren, verwijderen.

2

2

1

2.3.4

Efficiënt navigeren binnen de organisatiestructuur van een schijf.

2

2.3.5

Het belang van een goede organisatie van een harde schijf inzien.

1

2.4

Programma’s en bestanden

2.4.1

Een bestandenlijst opvragen en sommige eigenschappen van een bestand aflezen.

Eigenschappen zoals naam, datum en grootte.

1

Een bestandenlijst opvragen volgens bepaalde criteria.

Criteria zoals bepaalde volgorde, bepaalde selectie.

2

2.4.2

Het verband kennen tussen de bestandsextensie en de toepassing waarmee het bestand verwerkt kan worden.

Bestandsextensie.

2

2.4.3

De betekenis van * als jokerteken kennen.

Jokerteken.

2

2.4.4

De begrippen computerprogramma en bestand in algemene bewoordingen omschrijven. Het onderscheid tussen een uitvoerbaar en een nietuitvoerbaar bestand duiden.

Programma versus bestand.

1


30


Doelstellingen

Inhouden

2.4.5

Toelichten waarom programma’s en bestanden op een permanente gegevensdrager bewaard worden en vóór het gebruik in het werkgeheugen geladen moeten worden.

Laden van programma’s en bestanden.

1

2.4.6

Een programma starten en afsluiten. Meerdere programma’s gelijktijdig open houden. Tussen geopende programma’s schakelen.

Starten en afsluiten van programma’s.

1

2.4.7

Een bestand openen en sluiten.

Openen en sluiten van bestanden.

1

2.4.8

Een bestand bewaren onder een betekenisvolle naam.

Naamgeving van nieuwe bestanden. Bewaren onder dezelfde naam of onder een andere naam, in dezelfde map of in een andere map.

1

2.4.9

Elementaire handelingen op bestanden uitvoeren.

Onder meer • selecteren, • kopiëren naar een andere map of naar een diskette, • een nieuwe naam geven, • verwijderen, • verplaatsen.

1

2.4.10

Een bestand waarvan (een deel van) de naam gekend is, zoeken.

Bestand zoeken.

2

2.4.11

Een bestand vanuit een toepassing geheel of gedeeltelijk afdrukken. Het verloop van de drukopdracht opvolgen. Een drukopdracht annuleren en verwijderen.

Afdrukken. Afdrukbeheer.

2

3

Tekstverwerking

3.1

Tekst met aanvaardbare vlotheid invoeren.

Inclusief veel gebruikte symbolen.

1

3.2

Tekstentiteiten maken, herkennen en selecteren.

Tekstentiteiten zoals teken, woord, regel, alinea, pagina. Scheidingstekens zoals spatie, regeleinde, alinea-einde, paginaeinde.

1

3.3

Eenvoudige tekstwijzigingen uitvoeren.

Tussenvoegen, overschrijven, wissen.

1

3.4

De cursor op efficiënte wijze naar een bepaalde plaats in het document verplaatsen.

Onder meer • naar vorig of volgend scherm, • naar vorige of volgende pagina, • naar begin of einde van de tekst.

1

3.5

Tekstfragmenten in een document zoeken en eventueel vervangen. Zich bewust zijn van de risico’s verbonden aan automatisch zoeken en vervangen.

Zoeken en vervangen (manueel en automatisch).

2

3.6

Spellingcontrole toepassen, de aanwijzingen interpreteren en zo nodig verbeteringen aanbrengen. Weten wat grammaticale controle en automatische tekstcorrectie doen.

Spellingcontrole. Grammaticale controle. Automatische tekstcorrectie.

2


31

Gr.


Doelstellingen

Inhouden

Gr.

3.7

Weten wat een opmaakprofiel is en een bestaand opmaakprofiel gebruiken.

Opmaakprofiel.

2

3.8

Enkele belangrijke opmaakkenmerken op het niveau van teken, alinea en pagina kennen en herkennen, en deze vlot en efficiënt toewijzen en ongedaan maken. De opmaak van een tekstfragment kopiëren.

Onder meer • lettertype, lettergrootte; • letterweergave (vet, onderstreept, cursief); • centreren, links uitlijnen, uitvullen.

1

• • • •

instelling van marges en tabulatie; superschrift, subschrift; opsomming; paginanummering, kop- en voetteksten; • afdrukstand.

2

3.9

Tabellen creëren en elementaire bewerkingen er op uitvoeren.

Onder meer • een tabel creëren; • opmaakkenmerken van een cel wijzigen; • rijen en kolommen toevoegen en verwijderen; • hoogte en breedte aanpassen.

2

3.10

Een afbeelding in een tekst inlassen en eenvoudige aanpassingen aan de lay-out aanbrengen.


1

Een grafiek of (deel van een) rekenblad in een tekst inlassen en eenvoudige aanpassingen aan de lay-out aanbrengen.


2

4

Rekenblad

4.1

De belangrijkste structuurelementen van een werkmap kennen en hanteren.

Werkblad. Cel, bereik, rij, kolom. Actief structuurelement. Celadres (celverwijzing).

2

4.2

De cursor efficiënt naar de gewenste cel verplaatsen. Structuurelementen vlot en efficiënt selecteren.

Cursorverplaatsing. Selecteren.

2

4.3

Rijen en kolommen invoegen en verwijderen.

Invoegen en verwijderen.

2

4.4

Verschillende gegevenstypes herkennen en efficiënt invoeren en wijzigen. Verschillende notatievormen toepassen op een cel of een groep cellen.

Getal, tekst, datum. Decimale notatie met bepaald aantal cijfers na de komma.

2

4.5

Het onderscheid toelichten tussen de inhoud van een cel en het weergegeven resultaat.

Inhoud versus weergave.

2

4.6

De belangrijkste structuurelementen efficiënt opmaken.

Bijvoorbeeld • lettertype en lettergrootte; • vet, cursief; • verschillende vormen van uitlijning; • kolombreedte en rijhoogte aanpassen.

2


32


Doelstellingen

Inhouden

Gr.

4.7

Cellen automatisch vullen met een opeenvolgende reeks waarden.

Automatisch vullen.

2

4.8

Een formule opstellen en correct en efficiënt invoeren.

Formules en operatoren. Relatieve en absolute celverwijzing.

2

4.9

Cellen en groepen van cellen efficiënt kopiëren, verplaatsen, wissen en verwijderen.

Kopiëren, verplaatsen, wissen en verwijderen.

2

4.10

Enkele belangrijke standaardfuncties kennen en gebruiken.

Onder meer som, gemiddelde, aantal, als.

2

4.11

Een aantal rijen sorteren in oplopende of aflopende volgorde.

Sorteren.

2

4.12

Een grafische voorstelling maken van (een deel van) een werkblad.

Enkele soorten grafische voorstellingen, bijvoorbeeld staafdiagram, cirkeldiagram, lijndiagram. Opmaak van de grafische voorstelling.

2

4.13

Navigeren tussen verschillende werkbladen binnen één werkmap.

4.14

Een afdrukvoorbeeld bekijken en beoordelen.

5

Gegevensbeheer

5.1

2 Afdrukvoorbeeld.

2

Het begrip tabel en de belangrijkste structuurelementen ervan omschrijven en hanteren.

Tabel, record (rij), veld (kolom).

2

5.2

De belangrijkste gegevenstypes kennen en gebruiken.

Onder meer tekst, getal, datum, logisch.

2

5.3

Enkele eigenschappen van velden kennen, interpreteren en aanpassen. Betekenisvolle veldnamen hanteren.

Onder meer veldlengte, toegelaten waarden.

2

5.4

Een primaire sleutel definiëren.

Primaire sleutel.

2

5.5

Een tabel ontwerpen voor een eenvoudige welomschreven probleemstelling. Een bestaande tabel aanpassen.

Tabelontwerp.

2

5.6

Efficiënt navigeren in een tabel. De gegevens in een tabel raadplegen en interpreteren.

5.7

Een rij opzoeken op basis van een bepaald gegeven of een combinatie van gegevens.

Zoeken.

2

5.8

Eenvoudige logische uitdrukkingen opbouwen.

De logische operatoren EN, OF, NIET.

2

5.9

Rijen volgens een gegeven volgorde rangschikken.

Rangschikken.

2

5.10

Op basis van een gegeven informatiebehoefte een gegevensbank bevragen en de gegevens rangschikken

Filter. Selectiequery.

2


33

2


Doelstellingen

Inhouden

5.11

Een tabel updaten.

Records (rijen) aanpassen, toevoegen of verwijderen.

2

5.12

Gegevens groepsgewijze in een tabel wijzigen of eruit verwijderen.

Actiequery.

2

5.13

De functie van een formulier toelichten. Een bestaand formulier gebruiken. Weten hoe aanpassingen aan een bestaand formulier doorgevoerd worden.

Formulier.

2

5.14

Een nieuw formulier ontwerpen aan de hand van een wizard.

Formulierontwerp.

2

5.15

De functie van een rapport toelichten. Een bestaand rapport gebruiken. Weten hoe aanpassingen aan een bestaand rapport doorgevoerd worden.

Rapport.

2

5.16

Een nieuw rapport ontwerpen aan de hand van een wizard.

Rapportontwerp.

2

5.17

Relaties tussen twee of meer tabellen begrijpen en aan de hand van een eenvoudig gegeven voorbeeld toelichten. Het begrip relationele databank toelichten.

Relaties. Relationele databank. Refererende sleutel.

2

6

Presentaties

6.1

Verschillende vormen van schermopbouw in een presentatie gebruiken.

Onder meer titel, opsomming, genummerde lijst, grafische voorstelling.

2

6.2

In een bestaande presentatie dia's tussenvoegen, verwijderen, verplaatsen en dupliceren.

Tussenvoegen, verwijderen, verplaatsen en dupliceren

2

6.3

De vormelijke componenten van de presentatie kiezen, opmaken en aanpassen.

Lettertype, achtergrond, opsommingstekens.

2

6.4

Ontwerpsjablonen gebruiken en aanpassen.

Ontwerpsjablonen.

2

6.5

Spontaan en op sobere en functionele wijze gebruik maken van de mogelijkheden die het pakket biedt.

Onder meer beeldopbouw, dia-overgangen, animatie-effecten.

2

6.6

Grafische vormen toevoegen (pijl, cirkel, ...).

Grafische vormen.

2

6.7

Statische objecten invoegen.

Bijvoorbeeld afbeelding of tabel

2

6.8

De presentatie op verschillende wijzen afdrukken.

Hand-outs.

2

6.9

Een presentatie voorwaarts en achterwaarts doorlopen op het scherm. Een automatisch doorlopende presentatie maken.

Presenteren.

2


34

Gr.


Doelstellingen

Inhouden

7

Internet

7.1

Het begrip Internet en enkele mogelijkheden ervan toelichten.

Gr.

Internet. Bijvoorbeeld surfen, mailen, chatten, downloaden.

1

Internet. Bijvoorbeeld videoconferentie, telewerken, telebankieren.

2

7.2

De functie van een dienstenleverancier (provider) toelichten. Enkele voorbeelden van Internetdiensten beschrijven.

Provider. Bijvoorbeeld www, e-mail, ftp, irc.

2

7.3

Enkele soorten connecties noemen en met elkaar vergelijken.

Breedband versus smalband.

2

7.4

De functie van een webbrowser omschrijven.

Webbrowser.

1

7.5

De belangrijkste hulpmiddelen van een browser functioneel gebruiken bij het navigeren.

Navigatieknoppen, favorieten, geschiedenis.

1

7.6

Met behulp van een browser surfen op het web. Webpagina’s afdrukken.

Surfen. Hyperlinks.

1

7.7

Een Internetadres herkennen en gebruiken om een Internetlocatie op te zoeken. De componenten van een internetadres toelichten.

Domeinnaam. Internetadres (url).

1

7.8

Een zoekinstrument gebruiken om eenvoudige, gerichte zoekopdrachten op het Internet uit te voeren. Logische operatoren toepassen.

Zoekinstrumenten. Complexe zoekopdrachten (en, of, niet).

1

7.9

De belangrijkste elementen van een e-mailbericht kennen en hun functie omschrijven.

Onder meer bestemmeling, onderwerp, kopie (cc), blinde kopie (bcc).

1

Onder meer aangehecht bestand.

2

Onder meer een e-mailbericht • openen; • afdrukken; • intypen en verzenden; • beantwoorden.

1

Onder meer een e-mailbericht • doorsturen; • verwijderen.

2

7.10

Taakgericht werken met e-mail.

7.11

Werken met aangehechte bestanden.

Onder meer • een aangehecht tekstbestand openen en afdrukken; • een bestand aan een emailbericht hechten en verzenden.

2

7.12

Weten hoe een e-mailadresboek wordt samengesteld en actueel gehouden.

E-mailadresboek.

2


35


Doelstellingen

Inhouden

Gr.

7.13

Correct e-mailgebruik nastreven.

Netiquette, bijvoorbeeld in verband met correct taalgebruik, taal- en typefouten, kettingbrieven, spam, nutteloze e-mails.

8

Algemene vaardigheden en attitudes

1

Alle vaardigheden en attitudes van deze module moeten in elk van de voorgaande modules uitdrukkelijk nagestreefd worden. 8.1

Gebruik van toetsenbord en muis

8.1.1

Het toetsenbord met aanvaardbare vlotheid gebruiken.

Toetsenbord.

1

8.1.2

De navigatietoetsen en veel gebruikte speciale toetsen met een aanvaardbare vlotheid gebruiken.

Pijltjes, PgUp, PgDn, Home, End... Esc, Enter, Tab, F1, Backspace, Ins, Del, ShiftLock, NumLock, Shift, Alt, AltGr, Ctrl...

1

8.1.3

Veel gebruikte tekens genereren met een toetsencombinatie.

Bijvoorbeeld á, ó, ê, ë, @, \, i

1

8.1.4

Courante muistechnieken vlot en efficiënt uitvoeren.

Muisaanwijzer correct positioneren, linksklikken, rechtsklikken, dubbelklikken, slepen, schuifbalken hanteren, tekstblokken markeren, scrollen.

1

8.1.5

Aandacht hebben voor de vorm van de muisaanwijzer en in een aantal gevallen de betekenis ervan kennen.

Muisaanwijzer.

1

8.2

Gebruikersinterface

8.2.1

De onderdelen van een venster kennen en gebruiken.

Titelbalk, werkbalk, menubalk, statusbalk, schuifbalk, taakbalk.

1

8.2.2

Vensters manipuleren.

Activeren, minimaliseren, maximaliseren, vergroten, verkleinen, verplaatsen.

1

8.2.3

Actief gebruik maken van de courante interactiemogelijkheden van een softwarepakket.

Menu’s, pictogrammen, knoppen, tabbladen, dialoogvensters, snelmenu’s.

1

8.2.4

De meldingen en aanduidingen op het scherm lezen, beoordelen en desgevallend opvolgen.

Statusbalk. Dialoogvenster. Berichten. Foutmeldingen.

1

8.2.5

De belangrijkste types van gegevensinvoer gebruiken.

Tekstvakken, afvinkvakjes, keuzerondjes, keuzelijsten.

1

8.2.6

Efficiënt kopiëren, knippen en plakken.

Kopiëren, knippen, plakken.

1

8.2.7

Een bewerking ongedaan maken.

8.2.8

Spontaan gebruik maken van de beschikbare hulpmiddelen.


1

36

Bijvoorbeeld ingebouwde helpfunctie, handleiding.

1


Doelstellingen

Inhouden

Gr.

8.3

Sleutelvaardigheden en -attitudes

8.3.1

Inzicht hebben in de functionaliteit van softwarepakketten en een verantwoorde keuze maken uit de beschikbare software voor het efficiënt realiseren van de oplossing van een gegeven probleem.

Functionaliteit van softwarepakketten: tekstverwerking, rekenblad, gegevensbeheer, presentatie, ...

2

8.3.2

Zelfredzaamheid ontwikkelen teneinde zelfstandig oplossingen te realiseren.

Zelfredzaamheid.

2

8.3.3

Aandacht besteden aan leesbaarheid, aan uniforme, esthetisch verantwoorde en doeltreffende vormgeving en aan normering.

Vormgeving. BIN-norm NBN Z01-002.

2

8.3.4

Een kritische instelling ontwikkelen t.a.v. gegevens en oplossingen, deze controleren en zo nodig corrigeren.

Kritische instelling.

2

8.3.5

Een attitude van zorgzaamheid ontwikkelen voor computer en randapparatuur.

Zorgzaamheid.

1

8.3.6

Een preventieve houding ontwikkelen ten aanzien van het verlies van gegevens. Alert zijn voor het geregeld veilig opslaan van bestanden.

Back-up. Automatisch bewaren van bestanden.

1

8.3.7

De gevolgen kennen van het binnendringen van virussen in een computersysteem, een preventieve houding ontwikkelen ten aanzien van de verspreiding van virussen en weten hoe gepast te reageren bij de confrontatie met een virus.

Virussen.

8.4

Ergonomie

8.4.1

Enkele elementaire regels kennen en toepassen betreffende een ergonomisch correcte houding.

Onder meer zithouding, positie van de handen, overbelasting van spieren en gewrichten.

1

8.4.2

Enkele elementaire regels kennen en toepassen betreffende de ergonomisch verantwoorde inrichting van de werkplek.

Onder meer afstand tot het scherm, plaats van het toetsenbord, lichtweerspiegeling in het beeldscherm, tegenlicht, afstelling van de stoel.

1

8.4.3

Potentiële gevaren voor gezondheid en veiligheid herkennen en voorkomen.

Bijvoorbeeld slordige bevestiging en opberging van kabels, diffusie van gevaarlijke producten (tonerstof, ozon).

1

8.5

ICT en maatschappij

8.5.1

Alert zijn voor het feit dat ontwikkelingen binnen ICT een maatschappelijk-ethische dimensie kunnen inhouden.

Maatschappelijk-ethische aspecten van ICT.

2

8.5.2

Bij de verwerking van persoonsgegevens respect opbrengen voor de persoonlijke levenssfeer. Een kritische reflex ontwikkelen ten aanzien van de verzameling en het gebruik van persoonsgegevens door derden.

Persoonlijke levenssfeer.

2


37

1,2


Doelstellingen

Inhouden

Gr.

8.5.3

Een correcte houding ontwikkelen ten aanzien van de auteursrechtelijke aspecten van software en van digitaal tekst-, beelden geluidsmateriaal.

Auteursrechtelijke aspecten, onder meer op het Internet.

1,2

8.5.4

Alert zijn voor de milieu-effecten van computergebruik en spontaan voorzorgsmaatregelen nemen.

Bijvoorbeeld beperking papier- en inkt- of tonerverbruik, afdrukvoorbeeld op het scherm, energiebesparende functies van apparaten, recycleren van pc’s, printers en toners.

2

8.5.5

Aandacht opbrengen voor de hedendaagse evolutie van computerapparatuur.

Evolutie van computerapparatuur.

2

8.5.6

Bereidheid ontwikkelen om op eigen initiatief levenslang bij te leren en op de hoogte te blijven van nieuwe ontwikkelingen

Levenslang leren.

2


38


of 2e leerjaar

Recommend Documents