29 oktober Geachte heren Leeftink en Hoogeveen,

TOPSECTOR AGRI&FOOD

Ministerie van Economische Zaken T.a.v. de Directeur-Generaal Bedrijfsleven & Innovatie, dr. B, Leeftink en de DirecteurGeneraal Agro, mr. J.P. Hoogeveen MPA Postbus 20401 2500 EK Den Haag

29 oktober 2014

Geachte heren Leeftink en Hoogeveen, Bijgaand bied ik u namens de Raden van Bestuur van TNO en DLO, de stichting TKI Agri&food en het TI Food and Nutrition het Transitieplan Grand Design voor Topsector Agri&Food aan. Op 1 november 2013 hebben deze organisaties de eerste contouren van een transitieplan topsector Agri&Food aangeboden aan het ministerie van EZ. Bijgaand vindt u de verdere uitwerking van dit plan. Tevens zijn als bijlage bij deze brief support letters van DSM, Unilever, Friesland Campina en Nutricia gevoegd.

Met vriendelijke groet,

Prof.dr.ir. P. Folstar, Voorzitter van de Stuurgroep Grand Design

OJ O "

(..». ,1

Ni'

Xi-

Secretaris van de Stuurgroep Grand Design

9

DSM

BRIGHT SCIENCE. BRIGHTER LIVING.

^^^^^^

Drs. A . S . Michel

Mauntslaan49

Ministerie van Economische Zaken

5129 EL urmond

Postbus 20401

P.O. Box 1163

2500 EK Den Haag

6129 BP Geieen Netherlands

Datum Ondenwerp

: 26 September 2014 : Letter of Support voor Grand Design

Geachte mevrouw Michel, Als groot Nederlands bedrijf in het food-domein ondersteunen wij de opzet van het Grand Design binnen de topsector Agri&Food zoals dat momenteel wordt uitgewerkt. Wij verwachten dat de transitie van TKI Agri&Food en Tl Food and Nutrition alsmede de samenwerking van DLO en TNO op het gebied van Food en Biobased in het Grand Design traject zullen bijdragen aan het tot stand brengen van een intemationaal prominente kennisinfrastructuur voor onderzoek en innovatie in de Nederiandse Agri&Food topsector op basis van de inbreng vanuit bedrijfsleven, onderzoeksinstellingen en overheid. Met vriendelijke groet,

Marcel Wubbolts Chief Technology Officer DSM

Trade Register Limburg 14022069

uc-ru HEALTH • NUTRITION • MATERIALS

'

..fi.

becretans van de

Unilever RÄD Vlaardlngen Olivier van Noortlaan 120

•?^nn PU- n«:>n U o o ^ 2500 EK Den Haag

TeL;+31 (0)10-460 69 33 Fax: +31 (0)10 - 460 58 00

stuurgroep Grand Design Drs. A.S. Michel Ministerie van Economische Zaken Postbus 20401

onze ref. ÜRV/14025/nd

^,

3i33ATViaardingen p,Su?m 3130 AC viaardingen www unilever.com

telefoon

010 - 460 6341

Datum 26 September 2014

Geachte mevrouw Michel, Als groot Nederlands bedrijf in het food-domein ondersteunen wij de opzet van het Grand Design binnen de topsector Agri&Food zoals dat momenteel wordt uitgewerkt. Wij verwachten dat de transitie van TKI Agri&Food en Tl Food and Nutrition alsmede de samenwerking van DLO en TNO op het gebied van Food en Biobased in het Grand Design raject zullen bijdragen aan het tot stand brengen van een intemationaal prominente kennisinfrastructuur voor onderzoek en innovatie in de Nederiandse Agri&Food topsector OD basis van de inbreng vanuit bedrijfsleven, onderzoeksinstellingen en overheid. Met vriendelijke groet, hoogachtend,

Prof. Dr. R.J. Hamer Director Unilever R&D Viaardingen

Unilever RAD Vînariogef, BV S>a) î«lel RoflerdBm Hrsg Rotterdam nr 36290 Brw-nummer N10071 weniBO i

FrieslandCampina w

Secretaris van de Stuurgroep Grand Design Drs A S. Michel Ministerie van Economische Zaken Postbus 20401 2500 EK Den Haag

Datum Nummer Onderwerp

25 septemt)er 2014 Letter of Support voor Grand Design

Geachte mevrouw Michel, Als groot Nederlands bedrijf in het food-domein ondersteunen wij de opzet van het Grand Design binnen de topsector Agri&Food zoals dat momenteel wordt uitgewerkt Wij venrt/achten dat de transitie van TKI Agri&Food en Tl Food and Nutrition alsmede de samenwerking van DLO en TNO op het gebied van Food en Biobased in het Grand Design traject zullen bijdragen aan het tot stand brengen van een internationaal prominente kennisinfrastructuur voor onderzoek en innovatie in de Nederlandse Agri&Food topsector op basis van de inbreng vanuit bedrijfsleven, onderzoeksinstellingen en overheid Met vriendelijke groet,

Prof.dr E.M Meijer «7*

Corporate Director Research & Development Royal FrieslandCampina

NUTRICIA RESEARCH tv;'

mm RESEARCH

Secretaris van de Stuurgroep Grand Design Drs. A S Michel Ministerie van Economische Zaken Postbus 20401 2500 EK DEN HAAG

Datum Nummer Onderwerp

25 september 2014 Letter of Support voor Grand Design

Geachte mevrouw Michel, Als groot Nederlands bedrijf in het food-domein ondersteunen wij de opzet van het Grand Design binnen de topsector Agri&Food zoals dat momenteel wordt uitgewerkt Wij venA/achten dat de transitie van TKI Agri&Food en Tl Food and Nutrition alsmede de samenwerking van DLO en TNO op het gebied van Food en Biobased in het Grand Design traject zullen bijdragen aan het tot stand brengen van een internationaal prominente kennisinfrastructuur voor onderzoek en Innovatie in de Nederlandse Agn&Food topsector op basis van de inbreng vanuit bedrijfsleven, onderzoeksinstellingen en overheid M^*A(rléndelljke groet

JJ C a p ^ ^ VP Medical Nutrition R&D

Agri&Food De voedselindustrie heeft invloed op alle mensen

TOPSECTOR AGRI&FOOD GRAND DESIGN Transitie TKI Agri&Food en TI Food and Nutrition (TIFN) en Samenwerl
TOPSECTOR AGRI&FOOD

29-10-2014

tv."'

is.

Op 1 november 2013 hebben onderstaande organisaties de eerste contouren van een transitieplan topsector Agri&Food aangeboden aan het ministerie van EZ. Bijgaand vindt u de verdere uitwerking van dit plan. Dit document is opgesteld door onderstaande organisaties. Deze partijen committeren zich hierbij om de afspraken conform dit transitieplan uit te voeren.

Ondertekening onder voorbe

positief advies centrale medezeggenschap Wageningen UR

Prof. dr. M.J. Kropf^ Stichting DLO vice-voorzitter^llege van bestuur Lid Topteam^,^ri&Foo^d

Prof.dr. E.M. Meijer Voorzitter TTI TIFN Voorz^^tter TKI Agri&Food

Prof.dr.ir. J.T.F. Keurentjes Lid Raad van Bestuur TNO

TF

Topsector Agri&Food Grand Design

•cv J.-j-

: Inhoudsopgave'-'^.'^;

..w

•

.c/v: ^. < '•:''':•'•>••

^;Grand Design:.Aanleiding en:Ambitie : y.-î î- : : . •.Xontouren,>'/; ••:

„:J;,M

• .. • ; ;

^,

•rv:}:-::^.-

TKI Agri&Food

v ;v., . ,o

2

• Y^;.- ,

^ • •

,••

..J::. ^

3 6

Transitie TI Food and Nutrition* 2015^2016: behoud van functionaliteiten voör.fundamenteel onderzoek in het TKI \n A • .-•".V; ' - := ; .•> 12 ^ ^ : . -.zM,.'^, -••'> Samenwerking DLO-TNQ 2014-2019 : ; v:.;^ 15 Appendix 1 f-Fuhçtiohalities of JIFN/TKI Agri&Food .and TKI 2.0 v Appendix 2 - Strategie Innovation Program: (SIP) 'Customized processed foods for quality and health'

^

20

• : • ^.• 29

Appendix 3 - Strategic Innovation Programme (SIP) \.rî \Bioréfihery'for raw material availab^^ Àppendix'4

v2 I

, '

•

35

TKI Agri&Foód-âctivitèi.tënspedrürh,^^

3 bij'3 matri)k

'


• •

53

1. Grand Design: Aanleiding en Ambitie^ Door het kabinet Rütte I is besloten dat de van Rijkswege gesubsidieerde Innovatieprogramma's voor sleutelgebieden en FES-programma's voor Innovatie op deze gebieden niet langer worden gecontinueerd en op gaan in het nieuwe topsectorenbeleid, waarbij publiek-private samenwerking vorm (PPS) krijgt via de reguliere kennisinfrastructuur. Hiermee is een einde gekomen aan de ondersteuning van PPS-en via de zogenaamde Technologische Top Instituten (TTI's). De publiek-private samenwerking wordt vormgegeven via programmering vanuit vraaggestuurde Topconsortia voor Kennis en Innovatie (TKI's). Om een goede transitie van de functionaliteiten van de TTI's te borgen, zijn transitiemiddelen beschikbaar. Dat geldt ook voor TIFN/Grand Design Agri&Food. De transitiemiddelen worden onderscheiden naar activiteiten t.b.v. het organiserend vermogen en naar (nieuwe) onderzoeksactiviteiten, waarbij alle activiteiten zijn gericht op het laten Inbedden van de TTI's In de nieuwe, structurele infrastructuur voor PPS-en. Het ministerie van Economische Zaken heeft in 2014 het besluit genomen over de inzet van het transitiebudget voor alle TTI's. Daarbij zijn ook afspraken gemaakt voor wat betreft de inzet van transitiegelden voor de topsector Agri&Food. Het Grand Design geeft invulling aan deze afspraken. Het doel van het Grand Design traject is het opzetten van een internationaal aansprekende kennisinfrastructuur voor voedsel- en biobased-onderzoek en innovatie op basis van input uit bedrijfsleven, onderzoeksinstellingen en overheid. Het Grand Design omvat twee elementen: de transitie van de functionaliteit van het TIFN programma in de TKI-structuur en de versterkte bundeling van het strategische onderzoek dat wordt uitgevoerd door de onderzoekorganisaties DLO en TNO op het gebied van Food en Biobased.

^ Op basis EZ-notitie d.d. 29 januari 2014 ^


I--; 1- ^*

2. Contouren' 2.1.

Uitgangspunten

.ii.

-

-

-

-

De topsector Agri&Food is leidend en is eindverantwoordelijk voor de integrale programmering binnen het werkveld. De uitwerking hiervan vindt plaats in het Innovatiecontract. Operationele bewaking en coördinatie hiervan vinden plaats vanuit het TKI-bureau met een geïntegreerde backoffice. De backoffice is lean en mean, PPS-gebonden kosten worden op PPS-niveau verrekend. In het topsectorenbeleid is er voor gekozen om kennis/innovatieinitiatieven zoveel mogelijk onder te brengen in de reguliere kennisinfrastructuur. Dit betekent onder meer het stopzetten van de FES-subsidie voor de TTI's. Voor TIFN loopt deze subsidie in 2016 af. Afgezien van de subsidie op private investeringen in PPS-en (TKItoeslag) is het subsidieregiem vervangen door capaciteitsfinanciering bij TO2 (voor de topsector Agri&Food: DLO en TNO) en programmafinanciering bij NWO. De Innovatiecontracten opgesteld en beheerd door de TKI's zijn leidend voor de middelen ingezet door TO2 en NWO. De functionaliteit van de TTI's wordt geborgd in de TKI's of TO2. Voor TIFN heeft de topsector gekozen voor inbedding in het TKI Agri&Food (volgens het Innovatiecontract). Voor deze borging is 2 min euro gereserveerd t.b.v. aanpassing van de organisatie. TNO en DLO hebben de intentie uitgesproken om het voedings- en biobased-onderzoek te bundelen. Voor Toegepast onderzoek op het gebied van Food en Biobased is 4 (2 x 2) min euro beschikbaar voor TNO en DLO om de samenwerking te versterken in de vorm van zogenaamde Strategische Innovatie Programma's (SIP's) gerelateerd aan de innovatiethema's 6, 7/9, 8 en 10 uit het Innovatiecontract en de TIFN-agenda. Voor Fundamenteel onderzoek is 2 min euro beschikbaar voor NWO t.b.v. de TIFN-onderzoekagenda via het TKI. Onder voorbehoud van het vinden van een financieringsmogelijkheid door EZ is additioneel in het Innovatiecontract afgesproken dat een bedrag van 3 min euro via de NWO-route besteed kan worden om de internationale ambities van de topsector te realiseren, naast de reeds lopende HDHL- en FACCE-committeringen.

2.2. -

Overwegingen

Het voedings- en landbouwkundig onderzoek in Nederland behoort tot de top in de wereld en heeft hiermee een belangrijke aantrekkingskracht voor het nationale en internationale bedrijfsleven. TIFN heeft een spilfunctie in het coördineren van fundamenteel onderzoek voor het grotere (internationale) bedrijfsleven.

^ Bron: Deels ontleed aan Contourennota Grand Design, E. Meijer, juli 2014. 4 I


-

Het voedings- en landbouwkundig onderzoek in Nederland wordt uitgevoerd door publieke onderzoekorganisaties TNO en DLO, private onderzoekpartijen zoals NIZO en verschillende Universiteiten en HBOinstellingen. - Voedingsonderzoek wordt wereldwijd steeds meer als strategisch gezien door overheden, gepaard gaande met grote investeringen In de kennisinfrastructuur. - De geschetste dynamiek noopt tot verdere krachtenbundeling in het voedingsonderzoek in Nederland en is een nadrukkelijke wens van de 'Nederlandse' multinationals (Danone, DSM en FrieslandCampina en Unilever). 2.3.

Schets 'Grand Design'

Binnen het Grand Design wordt een onderscheid gemaakt tussen de programmatische rol en de resource/competentie functie. Programmatische rollen die de gehele kennisinfrastructuur bestrijken, zijn vraag-gestuurd georganiseerd in een dialoog tussen de private sector, kennisinfrastructuur en de overheid op specifieke beleidsterreinen. Uitgangspunt is dat partners in de kennisinfrastructuur zich kwalificeren op erkende, onderscheidende competenties in de geselecteerde thema's. Ook de aan de topsector toegewezen capaciteit bij DLO en TNO moet aan dit criterium voldoen, zodat er sprake is van een effectieve benutting van de capaciteitsfinanciering. Het TKI-bestuur en de Governing Board van TIFN steunen het plan om tot een integratie te komen van de programmatische functies van TKI en TIFN met een gelijktijdige backoffice-integratie. De functionaliteit van TIFN als 'super PPS' wordt geborgd in het fundamenteel strategische onderzoek binnen het TKI met een verbreding van de scope naar het agrarisch onderzoek nu de rol van de productschappen is verdwenen. De werkwijze van TIFN (thematisch/vraaggestuurd) blijft daarin gehandhaafd en naar verwachting zullen ook de toekomstige thema's passen binnen het Innovatiecontract van de topsector. Met name vanuit deze functionaliteit zal de NWO-programmering worden aangestuurd en in een later stadium mede de internationale fundamentele onderzoeksprogrammering in het kader van de Food KIC namens de Nederlandse kennisinfrastructuur (en mogelijk de Benelux). Om de functionaliteit van TIFN in het TKI te kunnen inbrengen, is een transitiebudget beschikbaar voor de periode 2015 - 2016. De rol van de kennispartners (TNO, DLO, private kennisaanbieders, en de diverse Universiteiten) ligt naast de dialoog in de vraagsturing en daaruit resulterende programma's, vooral ook in het onderhouden c.q. opbouwen van de juiste competenties om op hoog kwaliteitsniveau uitvoering te kunnen geven aan deze programma's. Het toepassingsgerichte onderzoek binnen het innovatiecontract en het onderhouden c.q. opbouwen van de daarvoor benodigde competenties, is vooral een rol voor DLO/TNO en private partijen als NIZO. De betrokkenheid van met name het MKB kan hier de gewenste vorm krijgen, mede ondersteund door de MIT-regeling en daarop aansluitende regionale initiatieven. Daarnaast zullen deze onderzoeksinstituten hun eigenstandige rol houden in het domein Topsector Agri&Food Grand Design

van de directe contractresearch en daaraan gekoppelde programmatische/loket functie naar het bedrijfsleven. Alle kennisinstellingen zijn vrij om buiten de thema's/programma's van het Innovatiecontract zelfstandig vorm te geven aan publiek-private samenwerkingsvormen in het agri&food-domein op welke manier dan ook. Van groot belang is dat de kennispartners komen tot een goed afgestemd competentieprofiel, waarin overlap zoveel mogelijk wordt vermeden. Voor DLO en TNO is het huidige beeld dat de competenties complementair zijn in het voeding/biobased-domein. In het agrifood-domein heeft 'Wageningen' een internationale branding die we maximaal zouden moeten benutten door de krachten hierachter te bundelen. In die zin is een vestiging van TKI/TIFN en TNO Voeding op de Wageningen campus een logische keuze. Een volgende stap is dan de keuze voor de meest effectieve organisatievorm. Een gemeenschappelijke backoffice TKI/TIFN met open lijnen naar DLO/TNO voor alle administratieve functies ligt dan voor de hand. Vanuit slagkracht in competentieontwikkeling en flexibilisering van resources heeft een geïntegreerde DLO/TNO-organisatie de voorkeur. Een programmatische afstemming in de vorm van geïntegreerde SIP's kan worden gezien als een eerste stap in die richting. Grand Design Agri&Food Fi'i,:iiicierings EZ, T02-flex, NWO, EU, Regio etc.

Topsector Agri&Food Innovatie Contract TKI-bureau (incl. functionaliteiten TIFN)

Grote bedrijven

Midden- en Klein Bedrijf

Figuur 1 . Overzicht Grand Design.

TT


3. T K I Agri&Food 3.1.

Governance

Het topsectorenbeleid betekent een nieuwe inrichting van de kennisinfrastructuur en van de samenwerking in de gouden driehoek. Het TKI vervult hierin een centrale rol. De belangrijkste taak van het TKI is het opstellen, uitvoeren en monitoren van het Innovatiecontract dat iedere twee jaar wordt vernieuwd. De middelen/instrumenten die het TKI hiervoor beschikbaar heeft zijn deels direct aan de topsector gekoppeld, zoals de middelen van DLO, TNO, TKI-toeslag en de MIT. Daarnaast wordt vanuit het TKI zaken gecoördineerd m.b.t. NWO, EU en regionale fondsen. Dit betreft inhoudelijke input op de programmaformulering, coördinatie van initiatieven en evt. cofinanciering. Minister beslist (publiek geld) Topteam Advies aan Minister St.TKIAgriFood

'TKI-Bestuur: Advies aan Topteam

TKI bureau: voorwerk; advies aan regiegroep

Allocatie Middelen TNO en DLO

I

Inzet van NWO spoor (dialoog)

Inzet van MIT voor MKB

Allocatie TKI-toeslag

Figuur 2. Governance en besiislijnen TKI. Het TKI-bureau stuurt en coördineert bovenstaande processen en adviseert het TKI-bestuur. In formele zin adviseert het TKI het topteam en maakt het topteam de afspraken met de minister over de capaciteitstoekenning vanuit DLO en TNO. Het TKI is een onafhankelijke Stichting. Dit is een essentiële voorwaarde voor invulling van de coördinerende rol van het TKI. 3.2.

Inrichting T K I Agri&Food

Het TKI is actief in een 3 bij 3 matrix conform de Kamerbrief van Verhagen^ inzake de inrichting van de topsectoren (voor een voorbeeld van de huidige activiteiten en beschikbare instrumenten zoals die worden gecommuniceerd via de TKI-website, zie appendix 4: deze wordt continu geactualiseerd). Drie rijen

Brief met bijlagen, 13-09-2011, OIN 00000001003214369000

71


gaan over Fundamenteel en Toegepast onderzoek, en Valorisatie. Drie kolommen gaan over de Internationale, Nationale en Regionale setting. Het speelveld van het TKI wordt Inhoudelijk ingevuld via elf innovatiethema's c.q. roadmaps en procedureel/financieel door de regels en procedures die aan verschillende instrumenten en financieringsstromen vastzitten. Hierin zijn verschillende actoren uitvoerend vanuit de publieke en private sfeer gebaseerd op relevante competenties actief. Binnen het TKI zijn drie kolommen te onderscheiden: - Fundamenteel/Strategisch onderzoek - Toegepast onderzoek - Valorisatie De dynamiek in de verschillende kolommen is verschillend: - Type onderzoek vraagt om andere aanpak, tijdplan en bemensing. - Actoren zijn verschillend, e.g. regisseurs en de uitvoerende partijen (universiteiten en T02-organisaties). - Geldstromen: Fundamenteel m.n. NWO en EU, Toegepast m.n. DLO en TNO, Valorisatie m.n. MIT en regionale fondsen. TKI-toeslag kan op alle kolommen worden ingezet. - Betrokkenheid bedrijfsleven/aard van de samenwerking.

Topteam A&F

l

TKI A&F < Themacie 1

Bestuur, Bureau, MKB-loket

)

NWO progr

1

thema cie 2 Themacie .. Thi'm.i

cie .. Themacie 10 Thema cie 11

4

NWO pto

Fundamenteel

Toegepast

Valorisatie

Figuur 3. Inbedding T h e m a c o m m i s s i e s , kolommen en P P S - e n In het T K I .

Overkoepelend is er een grote rol voor de Themacommissies. Hierin zitten naast de vertegenwoordigers van de driehoek (bedrijfsleven, overheid en onderzoeksorganisaties) ook representanten van de drie kolommen en waarbij de Themaregisseurs voor respectievelijk Fundamenteel en Toegepast als ook de Innovatiemakelaars elkaar treffen. De tweejaarlijkse update van het

TT


Innovatiecontract wordt dan ook met name in deze Themacommissies uitgevoerd. De kolom Toegepast onderzoek is binnen TKI Agri&Food momenteel het meest ver uitgekristalliseerd. Onderdeel is de jaarlijkse programmeringscyclus met DLO en TNO over de aan de topsector gelabelde capaciteitsfinanciering en de daaruit volgende call voor PPS-voorstellen met privaat commitment en een onafhankelijk toetsing- en rankingsproces. Voor de kolom Toegepast onderzoek wordt gewerkt met Themaregisseurs uit de staande DLO/TNOcapaciteit, onder verantwoordelijkheid van het TKI. Kenmerken van dit traject en van de gevormde PPS-en: • Systematiek: elk jaar wordt de vrijval van projecten bekeken en op basis van die analyse de ruimte voor een nieuwe call vastgesteld. Is die te laag dan komt er geen call en worden de projecten die goed gescoord hebben uit het jaar daarvoor gehonoreerd. • Financiële omvang PPS-en: van minder dan 100 k€ tot meerdere miljoenen euro's. • Looptijd: van één jaar tot meerdere jaren. Er zijn grote PPS-en met looptijden van 4 jaar (bijv. Duurzame Zuivelketen, Breed4Food Feed4Food). • Toe/uittreden: kan gedurende de looptijd van een PPS. • TKI heeft geen stem in de organisatievorm van een PPS, het is aan de projectpartners om zich goed en effectief te organiseren. De TNO/DLO SIP's betreffen de facto PPS-en die binnen de kolom Toegepast onderzoek worden uitgevoerd en worden ingebed in de PPS-portfolio en zullen de vastgestelde TKI-procedures voor toetsing volgen. De vigerende SIP's (zie appendices 2 en 3) passen in thema 1 (Biorefinery) en de thema's 6-9 (Customized processed foods). De kolom Valorisatie wordt ingevuld via de MIT (aangevuld met TKI-toeslag) waarbij de uitvoering bij RVO.nl ligt. Voor ondersteuning van de MKB-bedrijven zijn medio najaar 2014 dertien Innovatiemakelaars (in 4 FTE) als Themaregisseurs aangesteld. De kolom Fundamenteel onderzoek dient nader ingevuld te worden, onder meer door nadere afspraken te maken met NWO. De werkwijze en structuur van TIFN staat model voor inrichting van de Fundamentele kolom. Daarnaast is er plaats voor andere vormen van PPS, bijvoorbeeld het Protein Competence Center, en Carbohydrate Competence Center, en Breed4Food. Van belang is o.a. of het agri-bedrijfsleven de werkwijze en structuur van TIFN wil overnemen of een eigen vorm van PPS voor fundamenteel onderzoek wil opzetten. De personele invulling hiervan binnen het TKI ligt bij Themaregisseurs Fundamenteel, waarbij deze voor Food and Nutrition voor PPS-en (bijv. TIFN) actief zijn. 3.3.

Hoofdtaken TKI

De hoofdtaken van het TKI zijn: • Het ontwikkelen van een meer-jarenvisie betreffende onderzoek, kennis en innovatie en het maken van afspraken hierover met de overheid in de vorm van een Innovatiecontract (IC). ®


'' ;:J

•

Uitzetten van een proces van programmering in de drie kolommen waaronder voor DLO/TNO-capaciteit en de TKI-toeslag die binnen het TKI wordt gegenereerd. • Initiëren van en toezien op de implementatie van andere instrumenten en middelen betreffende kennis en innovatie die gericht zijn op het realiseren van de doelstellingen (o.a. NWO, EU, regionale programma's, MIT-regeling). • Monitoren en waar nodig bijsturen van de kennis- en innovatieontwikkeling getoetst aan de doelstellingen van het vigerende IC. Het TKI-bestuur stuurt deze processen aan en is eindverantwoordelijk. Het TKI-bureau zorgt voor de voorbereiding en uitvoering van de hoofdtaken. Het MKB-loket (inclusief de Innovatiemakelaars) richt zich op praktische ondersteuning van MKB-bedrijven bij de opzet van innovatietrajecten. De Themacommissies zijn gericht op inhoudelijke uitwerking en advisering van het TKI-bestuur m.b.t. de hoofdlijnen van het Innovatiecontract, met name op de kolommen Fundamenteel en Toegepast onderzoek, met zicht op Valorisatie. Het TKI heeft de verantwoordelijkheid voor de publieke middelen en onderhoudt zelf de banden met de uitvoerende PPS-en. In de PPS-en vindt de praktische uitvoering van onderzoek en innovatie plaats. Het TKI gaat een meerjarige afspraak met een PPS aan. Dat betekent dat de PPS zorgt dat de publieke en private bijdragen efficiënt conform afspraak ingezet worden en de afgesproken producten worden geleverd. Het TKI draagt zorg voor de jaarlijkse toekenning van de DLO/TNO-capaciteit en TKI-toeslag, en coördineert de hiervoor benodigde werkzaamheden zoals het opstellen van werkplannen en rapportages, publieke communicatie over plannen en resultaten, aanvragen en verantwoorden van TKI-toeslag. 3.4.

Opzet bureau

Om de bovenstaande taken goed in te vullen, is het bureau zodanig opgezet dat: - Het TKI een onafhankelijke positionering heeft van de betrokken onderzoeksinstellingen, hetgeen inhoudt dat het bureau en zijn medewerk(st)ers activiteiten uitvoeren die bijdragen aan het effectief en efficiënt uitvoeren van onderzoek(programma's) op een wijze die volstrekt niet-commercieel van karakter is en aldus zonder enig winstoogmerk worden verricht. Dit is inclusief netwerk- en consortiavorming, kennisdiffusie en programmeren. - Het profiel en de invulling per kolom varieert en op een manier geschiedt waarbij elke belangenverstrengeling tussen het bureau en PPS-en wordt voorkomen: O Fundamentele kolom: Themaregisseurs Fundamenteel (vergelijkbaar met Themadirecteuren in TIFN) die met bedrijven en onderzoeksinstellingen programma's opzetten in zowel interactie met NWO als in interactie met en cofinanciering door onderzoeksinstellingen. O Toegepaste kolom: Themaregisseurs Toegepast die PPS-en begeleiden (initiatief/lead ligt bij de PPS) in interactie met DLO/TNO. 10 I

— — — — —


-

o Valorisatiekolom: Innovatiemakelaars die bedrijven ondersteunen bij ontwikkeling van projecten in interactie met RVO.nl, MKB-loket, Regio-initiatieven en Provincies. Ondersteunende functies variëren ook per kolom: O Fundamentele kolom: planning en control TKI-toeslag, O Toegepaste kolom: planning en control TKI-toeslag, " O Valorisatie kolom: communicatieondersteuning, financiële afwikkeling van het instrument Innovatiemakelaar, inzet MITregeling. O Over het geheel: secretariële ondersteuning en secretaris TKI. Het nu bestaande TKI-bureauoverleg overgaat in een MT TKI A&F bestaande uit de TKI-directeur, 'kolomdirecteuren', controller, secretaris en een vertegenwoordiger vanuit EZ In een adviserende rol. Overleg met vertegenwoordiging van overheid en onderzoeksinstellingen vindt plaats per kolom (in operationele uitvoering). De verantwoording voor de rollen binnen het TKI ligt bij het TKI. Medewerkers worden waar mogelijk gedetacheerd vanuit partners (deelnemende onderzoekorganisaties of bedrijven).

De capaciteitsversterking en het bijbehorende type financiering van het TKI staat aangegeven in tabel 1. Functie

Capaciteit ( f t e ) 2014 2015

2012

2013

Algemeen directeur

2016

2017

0,65

0,65

0,65

0,65

0,65

Bureausecretariaat

0,65

0,55

0,55

0,55

0,55

0,55

0,55

Controller/F&A-medewerkers Algemeen secretaris

0,27

0,3

0,4 0,35

Kolomdirecteur Toegepast Kolomdirecteur Fundamenteel

0,35

0,2

0,35 0,37

0,5 0,35

0,6

0,27

0,5

0,5

0,5

0,1 2,2

0,1 2,2

0,1 2,2

1,35 0,4

1,35 0,4

1,35 0,4

6,5

6,6

6,7

Themaregisseurs Fundamenteel Thema-assistentes Coördinator Internationaal Regievoerderschap EZ/RVO.nl Totaal

0,5 1,2

1,94

2,22

Financiering: TKI-toeslag (in 2012 FND-budget), PPS-en (bijv. TIFN), transitiebudget, EZ-bijdrage TKI-bureau, in-kind bijdrage (grijze vlakkleur). T a b e l 1 . V e r s t e r k i n g c a p a c i t e i t en f i n a n c i e r i n g v a n h e t T K I .

Belangrijk is om op te merken dat de inzet van resp. de kolomdirecteur Fundamenteel onderzoek, secretaris en controller/F&A-medewerkers berust op eerste aannames en dat deze jaarlijks wordt bijgesteld op basis van de daadwerkelijk gerealiseerde inzet in het voorgaande kalenderjaar. Er wordt transitiebudget gevraagd voor de ontwikkeling en versterking van TKI-functionaliteiten op drie onderdelen binnen Programmering en daarnaast voor de hiermee samenhangende backoffice-integratie TKI/TIFN. Een overzicht van de inzet van het gevraagde transitiebudget naar categorie en type investering staat in tabel 2.

"ïTT


'C:' ,1

Categorie

Type investering

Budget

Programmering

Bouwen van nieuwe en vernieuwde ^ fundamentele PPS-onderzoeksprogramma's voor Agri en Food binnen de IC-innovatiethema's 1 - 1 1 door Themaregisseurs voor ' Fundamenteel onderzoek en ondersteuning van Principal Investigators waarbij de ervaringen en werkwijzen van TIFN de leidraad voor de inrichting en uitvoering van de processen vormt (voor meer details, zie resp. hoofdstuk 6 (Programming and Execution of Fundamental research) en het ingevulde formulier TTItransitiewerkplan TKI A&F) Organiseren en inrichten van de optimale , aansluiting op en benutting van de kansen in de Europese onderzoekagenda door de PPSprogramma's in de kolommen Fundamenteel en Toegepast Onderzoek en Valorisatie in de volle breedte van het vigerende IC, alsmede het . laten genereren van input vanuit de ICinnovatiethema's t.b.v. het formuleren van gewenste bijstellingen en vernieuwingen in huidige en toekomstige onderzoekagenda's (voor meer details, zie het ingevulde formulier TTI-transitiewerkplan TKI A&F)

(k€)

lllp

:

80

165 Ondersteunen van de Themaregisseurs en het ; onderhoud en beheer van de IT-infrastrtuctuurcontent in de transitiefase Ontwikkelen van de Agri&Food aansluiting óp BackOffice integratie (ca. 50% overhead op de. een 'Big Data' platform in verbinding met de Programmering ) topsectoren LSH, T&U en chemie-BioBased ten behoeve van het versterken van A&F roadmaps IT-outsourcing en herinrichting (Exact, Lotus Notes, etc.) . . Aanpassingen (legale) samenwerkings-, documenten Herhuisvesting ' Kennismanagement hosting en onderhoud (Tiffany)

150

•'

Subtotaal Organiserend vermogen (Financiële) capaciteit Onderzoek

225 40 110 120 2000

Er is 2 min. euro voor NWO via TKI t.b.v.; de ; TIFN-onderzoekagenda beschikbaar

Subtotaal Onderzoek Totaal gevraagd transitiebudget

2000

2000 4000

Tabel 2. Gevraagd transitiebudget T K I / P P S T I F N in 2 0 1 5 en 2 0 1 6 .

4. Transitie TI Food and Nutrition 2015-2016: behoud van functionaliteiten voor fundamenteel onderzoek in het TKI 4.1. ,,

12}

Achtergrond ,

,


TI Food and Nutrition heeft in een periode van bijna 17 jaar een gedegen track record opgebouwd voor het organiseren en uitvoeren van pre-competitief fundamenteel-strategisch onderzoek binnen Food via privaat-publieke samenwerking. Een toenemend aantal vooraanstaande nationale en internationale voedingsmiddelenbedrijven hebben daarbij een deel van hun externe onderzoek via TIFN uitgezet. De kwaliteit van het uitgevoerde multidisciplinaire onderzoek en de directe aansturingsmogelijkheden vanuit de bedrijfspartners om de optimale industriële relevantie hiervan te bewerkstelligen en voortdurend te bewaken, zijn zeer goed uitgedacht Dit heeft gemaakt dat TIFN een - zeer gewaardeerde - PPS-vorm voor dergelijk onderzoek voor de grote voedingsmiddelenbedrijven is geworden. Dit is echter niet zomaar tot stand gekomen. In het groeiproces over de jaren IS een uitgebreid instrumentarium ontwikkeld om tot optimale processen en methodieken voor de TIFN-wijze van werken te komen. Deze functionaliteiten hebben zich bewezen en blijven waardevol voor toekomstige PPS-en waarin gezamenlijk - risicovol - fundamenteel-strategisch binnen Food en ook Agri wordt opgepakt. Met het aflopen van de financiering In de lopende business plan periode richting eind 2015, is er nu een fase gekomen om de TIFNfunctionaliteiten hiervoor binnen de structuur van het TKI te borgen. 4.2.

Huidige functionaliteiten TIFN

De functionaliteiten van TIFN staan beknopt beschreven in bijlage 1 van het finale transitieplan van de topsector Agri&Food dat begin november 2013 is ingediend en die - In aangevulde vorm - als hoofdstuk 6 nogmaals is bijgevoegd. In hoofdblokken ingedeeld kunnen deze functionaliteiten successievelijk worden gerubriceerd onder de categorieën: • • • •

Aanhechting van en interactie met de industriële/private deelnemers, Onderzoeksprogrammering, monitoring en uitvoering, Verzorgen van internationale interacties, Ondersteunende activiteiten waaronder kennismanagement, IT, F&A, HRM, IP management, communicatie en netwerking.

TIFN heeft gedurende zijn bestaan tot nu toe altijd via een batch proces gewerkt, waarbij onderzoeksprogramma's/thema's/projecten In elke businessplanperiode telkens parallel de volledige cyclus van programmaontwikkeling tot en met uitvoering en afronding doorliepen/lopen. Dit is een gevolg van de wijze waarop van overheidsfinanciering tot nu toe beschikbaar was. Het brengt in de uitvoering met zich mee dat de aanspraak op de verschillende functionaliteiten gedurende een dergelijke cyclus (sterk) zal variëren: deze zullen niet alle in gelijke mate en op dezelfde manier In de verschillende stadia van de cyclus actief zijn. In de TKI-situatie met verschillende publieke financieringsvormen zullen de verschillende onderzoekslijnen op termijn meer uit fase gaan lopen, waardoor meer een continue procesvoering mogelijk wordt. Daarmee zal de aanspraak op de verschillende functionaliteiten over de tijd verdeeld ook meer gespreid worden. 4.3.

PPS TIFN: de transitie Topsector Agri&Food Grand Design

TIFN Staat op dit moment aan het begin van een nieuwe cyclus waarin een set nieuwe onderzoeksthema's in samenspraak met bedrijven worden geïnitieerd. Dit betekent dat hiervoor veel energie in acquisitie gestoken moet worden om als PPS tot een nieuw fundamenteel onderzoeksprogramma te komen, dat als opstap dient voor een verdere uitbouw vanaf 2017. Daarnaast zijn aanpassingen in de bestaande organisatie en infrastructuur nodig om deze slank en toegesneden naar de toekomst gereed te maken. Het integreren van het TIFN-stafbureau met de backoffice van het Agri&Food TKIbureau tot één unit maakt daarnaast onderdeel van dit proces uit. De ervaringen en werkwijzen van TIFN worden in het TKI ingezet en uitgebouwd ten behoeve van zowel Agri als Food voor het ontwikkelen van multidisciplinair fundamenteel-strategisch pre-competitief onderzoek via PPSprojecten met meerdere industriepartners en onderzoeksinstellingen. Voor deze transitie zullen de aangewezen financiële (transitie)middelen worden ingezet. Ook zijn extra transitiemiddelen via het TKI aangewezen voor gezamenlijke wetenschappelijke programmering door TI Food and Nutrition en NWO voor 2015. Inzake dit laatstgenoemde punt zijn TIFN en NWO het op hoofdlijnen eens over de opzet van een gezamenlijk programmeringstraject voor onderzoeksthema's die met de industrie worden geïdentificeerd volgens de 'variant drie' (= intensieve vorm) zoals die is vastgesteld in de spelregels. Het voorgestelde proces vanuit TIFN dat nu met NWO besproken wordt, kent de volgende stappen: • Het TKI/TIFN-stafbureau stelt thema's op met private partijen in zogenaamde 'Project Briefs'. • Het TKI/TIFN-stafbureau bespreekt thema's met NWO. NWO heeft de voorkeur voor onderwerpen die passen bij de NWO-uitgangspunten. • Het TKI/TIFN-stafbureau stelt een Principal Investigator aan die samen met de Themaregisseur en in samenwerking met onderzoeksinstellingen (op basis van verwachte competenties) op basis van de Project Brief een project uitwerkt in de vorm van een Outline Project Proposal en vervolgens een Full Project Plan. • Een Outline Project Proposal (OPP) wordt vastgesteld i.s.m. betrokken partners (bedrijven en onderzoeksinstellingen). Op basis van de OPP worden Letters of Intent opgesteld en wordt NWO geïnformeerd. • Full Project Plan (FPP) wordt vastgesteld i.s.m. betrokken partners. In de FPP wordt de financiële bijdrage van de bedrijven vastgelegd in de vorm van een Letter of Commitment. Het project volgt dan de NWOprocedure, waarbij de Scientific Peer Review van de FPP wordt uitgevoerd samen met NWO. • AIO'S worden aangesteld op NWO-budget; andere onderzoekers kunnen worden aangesteld vanuit de directe financiële bijdrage van het bedrijfsleven. • Het TKI/TIFN-stafbureau zorgt voor projectuitvoering en rapporteert aan partners en NWO. • Een midterm scientific peer review wordt uitgevoerd i.s.m. NWO. De nadere detaillering van de procedure wordt in 2014 afgerond en het resultaat ter finale afstemming aan het ALW-gebiedsbestuur voorgelegd. Voorts zal een planning voor de programmering 2015 worden opgesteld. 14



5. Samenwerking DLO-TNO 2014-2019 5.1.

Scope en visie

Op 1 januari 2015 starten DLO en TNO met een gemeenschappelijk onderzoekscentrum op het gebied van voedsel-, voedings- en (daaraan gerelateerd) biobased onderzoek. Dit centrum zal actief zijn onder één naam en met één samenhangende portfolio van funderend en toegepast onderzoek en zal daarmee dè onderzoekpartner voor nationale en internationale bedrijven en overheden op deze terreinen zijn. Startend met twee SIP's op de huidige twee locaties Wageningen en Zeist, wordt uiterlijk vanaf eind 2017 een gezamenlijke locatie in Wageningen ingericht, met als oogmerk doorgroei naar een geïntegreerde TNO/DLO-organisatie. De snelheid en omvang van deze ontwikkelingen worden bepaald door de financiële mogelijkheden van de beide organisaties en zijn afhankelijk van het private en publieke (inclusief departementale) commitment dat deze samenwerking kan versnellen. Doel van de samenwerking is om de mogelijkheden in de markt voor beide organisaties binnen het werkveld te vergroten. Daarbij is een goede interactie met marktpartijen, zowel multinationals als MKB en zowel nationaal als internationaal essentieel. Voor de markt is het belangrijk dat de nieuwe samenwerking tussen DLO en TNO het beste onderzoek kan leveren, de juiste faciliteiten heeft en open staat voor alle vormen van interactie. Het centrum zal zich nadrukkelijk profileren als één van de locaties voor een EIT-KIC op dit terrein (KIC-FOOD in oprichting). Om dit toekomstbeeld te realiseren, zijn drie elementen belangrijk: • Inhoudelijke samenwerking • Fysieke samenwerking • Organisatorische ontwikkeling 5.2.

Inhoudelijke samenwerking

Programmalijnen Vooruitlopend op de formele start van het onderzoekscentrum, wordt in 2014 gestart met de voorbereiding voor twee nieuwe geïntegreerde programmalijnen. Deze SIP's 'Customized processed food quality and health' en 'Biorefinery for raw materials availability and flexibility' (zie hoofdstukken 7 en 8) vormen de start van de programmatische samenwerking en geven de mogelijkheid om intensief met elkaar de markt te benaderen. Daarbij is het doel om interne processen op elkaar af te stemmen, de positie in de markt gezamenlijk te versterken en gebruik te maken van eikaars kennis en faciliteiten. De SIP's zullen worden uitgevoerd binnen het kader van de PPS-en zoals ingericht vanuit het TKI Agri&Food en zullen de vastgestelde procedures voor toetsing volgen. Bij de start van de SIP's zal de governance en de gezamenlijke werkwijze m.b.t. de programmatische samenwerking worden ingeregeld. Vanaf 2015 zal het onderzoeksveld waarin wordt samengewerkt worden verbreed naar 5 gezamenlijke programmalijnen: 1. Food Product & Process Innovation 2. Biobased 3. Food Chains 4. Food & Health 16 I


5. Food Safety Voor wat betreft de 5 programmalijnen ligt in de uitgangssituatie het zwaartepunt bij TNO op lijn 4 en 5 en bij DLO op 2, 3 en 5. De lijnen 1 en 2 worden binnen beide organisaties bewerkt. Dit illustreert de complementariteit tussen de beide organisaties en toont de breedte van de huidige en toekomstige portfolio aan. Voor wat betreft het Food Safety deel ligt voor TNO het zwaartepunt bij het meer toegepaste onderzoek in samenwerking met het bedrijfsleven en ligt bij DLO (RIKILT) het zwaartepunt bij de verantwoordelijkheid voor het uitvoeren van de wettelijke taken. Momenteel Is RIKILT in een vergevorderd stadium van fusie met het NVWA-laboratorium Voeder- en Voedselveiligheid. De verdere afstemming tussen taken en verplichtingen op het gebied van Food Safety vraagt een aparte discussie, waarbij extra gelet moet worden op de wettelijke status van het RIKILT. De samenwerking behelst het terrein van toegepast onderzoek, het primaire domein van DLO en TNO. Omwille van de eenduidigheid naar private stakeholders zal de programmering in samenhang met het TKI Agri&Food worden vastgesteld. Een belangrijke meerwaarde van de interactie tussen TKI en de TNO/DLO programmering is de versterking van de continuïteit tussen het de verschillende kolommen: valorisatie, toegepast en funderend. Doel is om vanuit het Grand Design gedachte te werken aan de versterking van de Nederlandse kennisinfrastructuur op het gebied van food en biobased. Actieve betrokkenheid van een diversiteit aan academische partners, zowel nationaal als internationaal, is daarbij van groot belang voor zowel de doorontwikkeling van het funderende als het toegepaste onderzoek. Competenties Voor het onderzoek binnen de nieuwe samenwerking zullen door TNO en DLO experts met hoogwaardige competenties worden ingezet. Daarnaast kunnen binnen programma's de aanvullende competenties vanuit de moederorganisaties worden benut. Doel is om de competenties op het gebied van voedsel-, voedings- en (daaraan gerelateerd) biobased onderzoek te versterken en, indien relevant, te verbreden. Bij de start van de uitvoering van de SIP's zal ten behoeve van een efficiënte uitwisseling van personeel een oplossing gevonden worden voor de verschillen in de huidige operationele en financieel-economische bedrijfsvoering van beide moederorganisaties. Ook kan gebruik worden gemaakt van een flexibele schil van personeel van universiteiten en private kennisaanbieders, en kunnen ook de competenties van andere instellingen en bedrijven worden ingezet. Participerende bedrijven krijgen de gelegenheid om vla industriële gastmedewerkers op onderdelen te participeren en daarmee competenties op te bouwen dan wel over te dragen. Financiering Startend met een financiering vanuit EZ (2 x 2 M€ transitiemiddelen) ten behoeve van de hiervoor genoemde SIP's zal de omvang oplopen tot ca. 30 50 M€ in 2019. De totale omvang en snelheid van ontwikkeling van de samenwerking worden bepaald door de beschikbare en de te verwerven financiële middelen.

1^ I


I--

(..ti.

Belangrijk hierbij is een financieel gezonde situatie waarin voldoende ruimte is voor strategische kennisopbouw. Een verhouding van 30% basisfinanciering, 30% funding via PPS-en en 40% volledig private funding is daarbij het uitgangspunt. Deze verhouding biedt voldoende ruimte voor strategische kennisontwikkeling, waarbij de private bijdrage in de PPS-en sturend is voor de middellange termijn ontwikkeling en de 40% private funding proeve is van de marktrelevantie en vraaggestuurdheid van het innovatiepotentieel van het centrum. Relevante financieringsbronnen zijn: TNO onderzoekfinanciering DLO onderzoekfinanciering DLO wettelijke taken budget T02-Flexbudget Privaat cash commitment TKI-toeslag vanuit topsectoren A&F, Tuinbouw, Chemie, Energie en LSH. Departementale bijdrage Regionale programma's Internationale projecten Bijdrage EU (waaronder EIT-KIC) en EU-matchingfonds In wisselwerking metTIFN/NWO: NWO-middelen (PPS-modaliteit 3) Het streven is om de omvang van de externe onderzoekfinanciering van TNO en DLO te laten groeien. De betrokkenheid van het bedrijfsleven op het programma van het centrum zal worden georganiseerd via een Advisory Board (zie Organisatiestructuur). Vanuit de intentie een samenhangende krachtig centrum te positioneren zal gewerkt worden vanuit een meerjarige programmatische aanpak en zal inhoudelijk richting worden gegeven aan de volle breedte van de portfolio. Dit bij voorkeur met een eenduidig aansturingsmechanisme vanuit EZ. Stakeholders en partners • Universiteiten: Wageningen Universiteit, de Universiteiten van Nijmegen, Maastricht, Groningen en Utrecht, en internationale universiteiten. • Bedrijven: huidige opdrachtgevers van TNO en DLO, huidige partners van TIFN, (inter)nationaal MKB. • Regionale partners. • NWO in samenwerking met universitaire partners. • Topsectoren Agri&Food, Tuinbouw & Uitgangsmaterialen, Chemie, Life Sciences & Health, en Energie. , • NVWA, ILT, ministeries EZ, I&M en VWS (voor de wettelijke taken van het RIKILT). 5.3.

Fysieke samenwerking

De samenwerking start vanuit de TNO-locatie in Zeist en de DLO-locatie in Wageningen. De eerste 2 SIP's zullen geconcentreerd worden uitgevoerd in Wageningen (1) en Zeist (1), waarbij personeel Over en weer zal worden uitgewisseld. Tegelijkertijd met de verdere uitbouw Van samenwerkingsprojecten en programma's wordt de overgang naar één gemeenschappelijke locatie (Wageningen) voorbereid. Doel is om dit eind 2017 te realiseren. De '

,18 I


haalbaarheid en snelheid van dit proces wordt aan de TNO-kant in sterke mate bepaald door de financiële aspecten van de oude locatie Zeist en de nieuwe locatie Wageningen (te denken valt onder meer aan dubbele huisvestingslasten). Hierbij zal voor elk van de vier hoofdonderdelen bekeken worden of overgang naar de locatie Wageningen de geprefereerde optie is. In dit bestek wordt voorgesorteerd op de overgang van het Voedingsonderzoek en het Biobased Onderzoek van TNO. Voor TNO's Biomedische Onderzoek en de activiteiten van TNO-Triskelion moet nog bezien worden of Wageningen of een andere locatie het meest geschikt is. Aan de DLO-kant speelt vooral de beschikbaarheid van bestaande ruimte dan wel de realiseerbaarheid van nieuwe ruimten een belangrijke rol. Het is hierbij goed denkbaar dat in de periode van 2014 tot 2017 bepaalde deelactiviteiten van TNO eerder overgebracht worden dan andere. 5.4.

Organisatorische ontwikkeling

Aansturingswi^ze Het Steering Committee (vertegenwoordigers RvB TNO en DLO) bewaakt aspecten als inhoudelijke excellentie en performance, draagvlak en tevredenheid private en publieke partners, duurzaamheid en strategische ontwikkeling van het kennisportfolio en financiële resultaten en hebben geregeld overleg met EZ ten aanzien van voortgang en ontwikkeling. De Advisory Board bestaat uit een vertegenwoordiging van de co-financierende private partijen, inclusief vertegenwoordiging van MKB. Daarnaast is er een vertegenwoordiging vanuit het TKI-bestuur en EZ (DIK en DAK). Het managementteam bestaat uit TNO (Snoelj) en DLO (Bino). Daaronder per programmalijn een programmadirecteur en de verdere programma-, en projectinrichting kan analoog aan de huidige en beproefde werkwijze van TIFN opgezet worden. Om een eenduidige financiële verantwoording voor de inzet van betrokken medewerkers van beide organisaties te realiseren, wordt binnen het centrum een gezamenlijke projectadministratie ingericht. Gefaseerde opbouw naar een geïntegreerde TNO/DLO-organisatie In 2014 wordt gestart met de opzet van de 2 SIP's, die de basis vormen voor een bredere portfolio van samenwerkingsprogramma's. Met de formele start per 1 januari 2015 wordt het centrum gekenmerkt door een programmatische samenwerking: dit betekent dat de moederorganisaties verantwoordelijk zijn voor hun personeel en het in stand houden van de kritische massa. In deze fase wordt een gezamenlijke contractvorm opgesteld en worden IP-afspraken gemaakt, zodat samenwerking met externe partijen op eenzelfde basis kan plaatsvinden. Ook de processen van vraagsturing vanuit de topsectoren en verantwoording naar EZ zullen voor DLO en TNO in deze fase worden geüniformeerd. In de daaropvolgende fase (vanaf eind 2017) zal In samenhang met het proces van fysieke eenwording de organisatorische integratie starten. Dit proces zal zeker 1 jaar in beslag nemen, zodat voorzien wordt dat per 1 januari 2019 de activiteiten van TNO, die vanuit Zeist overkomen en de activiteiten van FBRDLO als één DLO/TNO-organisatie worden aangestuurd. De te kiezen ^®


organisatievorm moet zijn afgestemd op de externe markt, open staan voor samenwerking met externe partijen, voldoen aan de verwachtingen vanuit EZ en passen bij de inhoud èn strategie van het centrum en de beide moederorganisaties. Uiteraard zijn in dit hele proces het inhoudelijke succes en de financiële levensvatbaarheid de kritische succesfactoren voor het welslagen van dit centrum. Naast TNO en DLO spelen de vele publieke en private stakeholders hierin een beslissende rol. Aansturing van de transitie SIP's De twee transitie SIP's hebben een financiële toezegging voor de periode 2015 - 2016 vanuit de transitiemiddelen, met een cofinancieringseis vanuit het bedrijfsleven. De SIP's vallen binnen het vigerende TKI Agri&Food kader voor toegepast onderzoek conform de middelste kolom van het innovatiecontract. Het streven is om 100% matching door bedrijfsleven te realiseren voor beide SIP's (= gelijke delen transitiemiddelen en bedrijfsbijdrage per SIP). De SIP's zullen voldoen aan de regels m.b.t. toegang tot IPR, staatssteun, financieringsregels en accountancy, TOz-gedragsregels, publicaties, etc. Omwille van het speciale karakter van beide transitie SIP's en de verantwoording aan EZ stellen TNO en DLO twee programmaleiders aan die samen de SIP's gaan leiden en die samenwerken met de betreffende programmacommissies van het TKI Agri&Food. TNO en DLO ontwikkelen momenteel een samenwerkingsovereenkomst, op basis waarvan samenwerking op programma- en projectbasis juridisch mogelijk wordt gemaakt. Deze cooperation agreement is ultimo 1-1-2015 beschikbaar. De begeleiding van de beide SIP's gebeurt op dagelijkse basis door het Managementteam en daarnaast buigt de Advisory Board zich meerdere malen per jaar over de inhoud en ontwikkeling van de SIP's (zie pag. 18). De verantwoordingssystematiek wordt in overleg met EZ en het TKI-bestuur nader vorm gegeven.

20 I

'


6. Appendix 1 - Functionalities of TIFN, TKI Agri&Food and TKI 2.0"^ Research programming and execution TKI Agri&Food develops the content of the Innovation Contract on basis of a close interaction between the representatives of the Golden Triangle. The Innovation Contract is the top-line compass for programming research and innovation activities along the entire knowledge chain from Fundamental research, Applied research to Valorisation. In the design of the processes in the new cooperation around the TKI A&F 2.0 the rules in relation to NWO and T02, which have been presented to the Dutch parliament on June 25, 2013, and the MoU signed between the TKI A&F and TNO are leading. The content direction of the Innovation Contract Is the responsibility of Theme Committees that are composed of highly ranked representatives from the Golden Triangle. Hereunder a description of the new TKI 2.0 is being made a result of the transition process taking place from 1/1/2015 till 1/1/2017. The TKI 2.0 will build on three pillars divided on basis of the type of research/ innovation is being pursued: Fundamental versus Applied versus Valorisation. For each one those pillars a Directors function is present in the TKI office that is responsible for the programming of the research and innovation performed and the formation and performance of the PPPs active in their pillar. For the execution thereof they have a number of Regisseurs', who are responsible for the operational affairs. l ahlc .V I asks, rLspoiisihililit s and functionalities of TIFN, TKI Agri&Food and T K I 2.0 Current situation I KI Current .situatitm TIl'N 1'uture situation I KI 2.0 Indu.strial participation

TKI A&F Board responsible for strategic direction, approval Innovation Contract, allocation of TKI benefit, budget allocation for valorization, proper allocation of all T02 capacities and NWO investments.

In the TI Food and Nutrition context this is secured at Board, Theme Council and Expert levels, leading to a very close interaction with and commitment by industry.

Idem " Cuirent Sifn TKI A & F' For each pillar a set of 'regisseurs' will be appointed that will be responsible for attracting Industries to the participation in PPPs. These PPPs with public and private partners will align private investments, (the WHAT) with excellent scientific and technological research and innovation. Build further on the current relations and existing networks in national and international industry

Prograniming fundamental research

Develops hinovation Contract, defining the themes with theme leaders and theme committees

Various themes are developed based on a close interaction between private parties (WHAT, industry experts and theme directors) and research organizations and industry experts (HOW), hiterdisciplinary approach-

Develops and maintain the Innovation Contract, which is topline compass. Crew: theme leaders with the respective committees.

Theme Directors ('regisseurs' F/S research) define fundamental research propositions on basis of interaction with Industry and create PPP consortia. The financial basis can be formed by

Updated version per 02-09-2014 of Appendix 1 of the Transition plan Top-sector Agri&Food I Topsector Agri&Food Grand Design

the TIFN business model and/or by the CRO contribution (DLO, TNO) and/or in pai'mership with NWO.

Execution of fundamental research

Co-organizing calls

Programming applied research

Develops Innovation Contract, defining the themes with theme leaders and theme committees

Execution of applied research

Organizing calls and selection process on basis whereof PPPs are being established

Programming valorization

Organizing calls for SMEs

Execution of valorization

Annual shared project experience event

European research and innovation dimension 22 i

Creation of the project descriptions is pursued by a tedious process of Project Brief, Outline Project Proposal and Full Project Plan (resp. PB, OPP and FPP) Scientific quality is secured by a scientific peer reviews at the stage of FPP, midtenn project and end of project. Maintain interdisciplinary approach at universities and CROs

Creation of the project descriptions is pursued by a tedious process of Project Brief, Outline Project Proposal and Full Project Plan (resp. PB, OPP and FPP) Scientific quality is secured by a scientific peer reviews at the stage of FPP, midtenn project and end of project. Maintain interdisciplinary approach at universities and CROs

Patent landscaping, patent awareness and active patent scoping Research performed at universities and CROs. Project team selection based on best in class for needed expertise. Project team training and project planning are essenfial (PPP)Theme council meetings 3/y Expert team meetings 5/y Project meetings 7/y Partner intimacy meetings on site 1 y No applied science, but only pre competitive research.

Patent landscaping, patent awareness and active patent scoping Research perfonned at Universities and CROs. Project team selection based on best in class for needed expertise. Project team training and project planning are essential (PPP) Theme council meetings 3/y Expert team meetings 5/y Project meetings 7/y Partner intimacy meetings on site 1/y From Innovation Contract to call for proposal and independent selection procedure TKI will advise other PPPs on the way of programming, project setup and execution. Financial basis is the capacity present at DLO TNO plus the TKI benefit Where appropriate Theme leaders ('Thematrekkers') define applied research propositions Attract SMEs for applied research Organizing call and selection process , on basis whereof PPPs are being established Project execution, Patent landscaping, patent awareness and active patent scoping Project meetings are arranged by individual PPPs Annual shared project experience event Organizing calls for innovation by SMEs Instruct the team of innovation brokers to enlarge the number of companies Annual shared project experience event

No programming valorization but only precompetitive research..

Monitoring and evaluation cycles

Monitoring and evaluation cycles

Alignment with regional initiatives

Alignment and extension with regional initiatives, with specific duties for innovation brokers and theme leaders

National contact point for ETP

Involvement in development of a Food KIC

Realization of optimal connectivity between European research progranuning and execution and the Dutch landscape at all three levels


Enabling a national EU platfonn for Agri, Food and Horticulture

Enabling a national EU platfonn for Agri, Food and Horticulture Realization of a Food KIC Arranging ERA-net fianding

Non-European RD&I

Open eye for intercontinental cooperation (US. Canada, Asia)

Open eye for intercontinental cooperation (US, Canada, Asia)

Open eye for intercontinental cooperation (US, Canada, Asia)

Management and back-office

Director: 0.65 fte, secretariat: 0.6 fte + 0.15 fte contributed by TIFN; Finance: 0.2 fte. Uses back-office functions (S&F) and facilities of TIFN; uses IT facilities of WUR

Director: 0.8 fte; (0.2 fte paid by FoodBEST), secretariat and support, policy officer: 6.5 fte Finance: 2.5 fte HR, IT, IP, PR & Comm.: 3 fte

One support office (lower overhead costs for both): Directors: 1 fte Secretariat and support, policy officer: 3.5 fte Finance: 2.5 fte HR, PR & Comm.: 0.4 fte IT outsourced TKI benefit execution

Progress monitoring and reporting Dedicated support systems

Progress monitoring and reporting Support systems

Knowledge management

Knowledge management Access to raw research data by project partners in future Embedding historical raw research data in TKI Idem armual conference(s) Food KIC

TKI benefit execution

Communication & Networking

Top sector Agri&Food Day (national level) Website & Newsletter externally oriented Workshops

Programming of Fundamental

Annual Conference Food Innovation Summit Food KIC Website & Newsletter internally oriented

Website & Newsletter externally oriented Workshops

research

Within the context of TIFN, various themes are and will be developed into concrete research projects based on a close Interaction between private parties and research organizations. In this iterative process the private parties are primarily responsible for the WHAT and the research parties for the HOW elements of the projects. Project descriptions are formed through a tedious and iterative process in various stages, e.g. Project Brief, Outline Project Proposal and Full Project Plan (resp. PB, OPP and FPP). The projects are precompetitive of nature and focus on the themes within agriculture, food and nutrition. The interdisciplinary approach, characteristic for the current TIFN projects, is maintained by building on excellent competencies available at both universities and the research institutes in the partnership. The high standards regarding performance and customer satisfaction are secured by professional project management, which includes special attention to Intellectual Property. Patent landscaping, patent awareness and active patent scoping are essential elements in project set-up and execution. High scientific quality is guaranteed through external peer reviews in various stages e.g. FPP, mid-term and at end of Project. The Theme Directors will define fundamental research propositions in interaction with theme committees and partners. This approach will build further on current relationships and existing networks with Dutch and foreign companies. Expansion towards new - international industry parties and the attraction of front runner SMEs in Food are major challenges in this line of research. Together with NWO, research areas will be identified within the Innovation Contract based on an inter-disciplinary programming approach which includes partnering with universities based on quality of relevant competencies. Project briefs are excellent tools to indicate the industrial priorities. This approach will 23


t-..

be an open process for all universities, including the current TIFN partner universities. NWO shall guard the scientific excellence. In the NWO evaluation process a single stage evaluation committee is in place with the Theme Directors as the linking pins to the corresponding Agri&Food innovation theme committees and the private parties. Three types of financial arrangements can be discerned: the TIFN business model (private contributions plus TKI benefit and 29% contribution by the knowledge partners) and/or the DLO/TNO contribution (private contributions plus TKI benefit plus DLO/TNO capacity) and/or the participation by NWO (private contributions, TKI benefit plus NWO). For the execution of the projects based on the TIFN business model an overhead charge will take place being 7% of the project budget. These projects will be managed as part of one 'super-PPP TIFN', wherein one overall cooperation agreement will be in places. TKI 2.0 shall guard the industrial relevance and arrange private commitments.

Execution of Fundamental

research

For the TIFN business model operation the following aspects will be incorporated. The interdisciplinary research is performed at the universities and CROs involved. A scientific peer review by external experts completes the final setting of the research program/project after approval by the industry and research partners. Project team selection based on best in class for needed expertise, project team training and project planning are essential components at the start of the project. Patent landscaping is repeated in brief for the domains of interest depending on the lag time between the initial landscaping in the initiation phase program/project and its actual start. This process of patent scoping is continued at regular intervals during the course of the program/project. Simultaneously, the project team is trained on patent awareness at an early stage of its research period. Full project team meetings are organized every 6 weeks or more frequent if necessary. A number of these meetings - on average 5 times per year - are combined meetings with experts of the participating industry and research partners to give detailed report on the progress and to discuss research issues evolving from the research program/project. The experts give their feedback and address topics for consideration by the project team in the execution. The experts may propose research amendments to their theme council. Program/project progress is also reported at an aggregated level by the project leader to the theme council. The theme council is the decisive body with representatives from all parties involved and meets three times per year. For reporting a format has been developed for easy and accessible progress monitoring. The theme council approves the research progress and has the mandate to amend the running research program according to its views. Partner intimacy meetings are organized at each of the industry partners once a year to further strengthen partner involvement and the dissemination of research results within a broad audience of their R&D staff. Project management and project finances are being mastered through the TIFN Lotus Notes system; knowledge management will be secured through the TIFN Tiffany system. ^ The overhead charge Is noted as ECT (Enabling Capacity PPP TIFN) and will guarantee the maintenance of all TIFN functionalities described under its 'Unique Selling Points'. 241


In those cases where the project finances are being delivered through DLO/TNO capacity only or through NWO, the respective systems of those organizations will be used.

Programming

of Applied

research

From Innovation Contract to call for proposal and independent selection procedure, TKI 2.0 will advise other PPPs on the way of programming, project set-up and execution. Theme leaders with their respective committees define applied research propositions which align with the corresponding fundamental research performed. Industry representation in these committees should be adequately balanced and attract the participation of SMEs in applied research PPPs. The Innovation Contract describes the topline of the Applied Research programming as well. With this Contract as a starting point, the call for proposals and the independent selection procedure as developed over recent years paved the way to build PPPs on basis of capacity with T02 organizations such as TNO and DLO. TKI 2.0 will also advise the Centers of Expertise in Food currently developed in the PolyTechs active in the Agri&Food sector on the way of programming, project set-up and execution.

Execution of Applied

research

The TKI 2.0 toolbox used in the fundamental research domain will also be applicable for the applied research domain, although the emphasis on various elements may be different. Annual calls are being organized. Selection of PPP proposals is performed using the procedure developed before. During program/project execution Individual PPPs arrange meetings to report and monitor progress in the partnership. External monitoring and evaluation cycles will apply to the PPPs. In addition, an annual shared experiences event will be organized to disseminate best practices in the Agri&Food PPPs community.

Programming

of Valorisation

Annual calls will be organized for SMEs to submit proposals for the innovation stimulating instruments offered. A team of innovation brokers are instructed to propel SMEs' interest to take part in these opportunities to enlarge the number of participating companies. Innovation with SMEs will be stimulated by use of the SME valorisation pilot and setting up a SME front office (^MKB-lokef), in which collaborations will be built with the network of regional Agri&Food clusters and Syntens. The latter organization will be responsible for first-hand support.

Execution of Valorisation The individual projects will be subject to annual monitoring and evaluation cycles. Besides, an annual event is organized to share practical experiences in the ways of working In the projects.

Regional

interaction

Alignment and extension with regional initiatives, with specific duties for innovation brokers and theme leaders. Topsector Agri&Food Grand Design

To be settled: - The regional interaction is dealt with at several levels. Contacts vary between ministry of EZ; the Top team, provinces and with Regional Development Agencies. Alignment of these processes would greatly improve the interaction with regional partners. - International regional activities (EFRO & InterReg) benefit from interaction with TKI processes and projects. In the current situation this interaction is minimal at best.

International

interaction

To establish optimal connectivity between European research programming and execution, and the Dutch Innovation landscape at all three levels fundamental and applied research, and valorisation - TKI 2.0 is aiming at and active in various roles in European partnering. It is involved in the realization of a Food KIC. With the development of a Food Knowledge and Innovation Community within the European Institute for Innovation and Technology (Food KIC) and the role that TI Food and Nutrition is playing as a putative physical node in the CLC Belgium/Netherlands, the Netherlands will be key in accelerating open innovation and networking in the Food area across Europe. At national level it creates a platform for Agri, Food and Horticulture to coordinate and join forces to establish a maximal Dutch position in the EU arena for research and innovation. The ED strategy group that has been set-up in 2012 will proceed in developing networks based on coordination to achieve optimal involvement of the Dutch Agri&Food Top sector in H2020, the JPIs HDHL and FACCE, and various ERA-Nets. It also connects with the Health domain to ensure optimal alignment in programming and the exploration of cross-over opportunities. An open eye is also kept towards opportunities for intercontinental cooperation (US, Canada, Asia).

Supporting activities and facilities Progress monitoring, and content-wise and financial reporting Is performed annually for the TKI Agri&Food Board and for governmental purposes regarding the research lines at aggregated level. Concerning the fundamental research line this process is also carried out for the Board of NWO. Dedicated support systems existing now in TIFN need to be tailored to host financial PPP monitoring and progress. TKI 2.0 will continue to execute the annual TKI benefit regulation in a one- or two-tier set-up and is responsible for giving financial account of the actual utilization of this regulation. Research methods, protocols and data developed in PPPs in the fundamental research line have to be made available to the partners to benefit from results generated in the past in a hands-on fashion. The Knowledge Management set-up of TIFN has been developed to serve this goal. Expansion of the fundamental research grid via PPPs will boost the need for such a set-up and Its proper maintenance and exploitation. To be settled: the following questions need to be answered: - How do we organise the access to raw research data by project partners In future? - Will this raw data be open to everyone (NWO) or to partners only? - How do we embed historical raw research data in TKI 2.0? Topsector Agri&Food Grand Design

Various instruments have been developed to create good networking conditions within the Top sector Agri&Food. The Annual Top sector Agri&Food Day seeks to achieve the sharing of information and building of collaborations between various parties at a national level. TI Food and Nutrition based meetings like Its Annual Conference and the annual Food Innovation Summit that seeks to discuss new technology developments at top level and that serve for the Inspiration of the industry to enter new research areas towards innovations, will be opened up to a larger audience (under discussion). These aim to achieve the building of international networks. The maintenance and renewal of Websites and the periodical release of Newsletters will be continued in TKI 2.0 with emphasis on intensifying the external orientation (outside the PPPs) to expand its network in the Agri&Food community. Dedicated workshops are organized to link-up SMEs with new developments in the food science society to trigger these parties towards participation in upcoming PPPs of their interest. The Dutch Techcentre for Life Sciences (DTL) is a collaborative association of life science and technology research groups in the scope of the Dutch Topsector TKIs Life Science & Health, Agri&Food, Horticulture & Starting Materials and Chemistry-Blobased Economy. Within DTL, the Data Integration and Stewardship Centre programme (DTL-DISC) Is being developed as the federative expertise and Infrastructure platform for life science data management. The 'DISC for Agri&Food' will be created under coordination of Agri&Food, and well positioned in international programmes of the European Commission. It will involve academia, industry and TNO to strengthen the Agri&Food roadmaps. TIFN infrastructure projects such as the Nutritional Phentotype Database (dbNP) will form core parts of this essential Agri&Food research infrastructure. Finally, TKI 2.0 is applying for becoming the Benelux Food KIC node which will require a regional administrative function that connects with the main Food KIC organization. Towards TKI 2.0 In the transition process of embedding TI Food and Nutrition in TKI Agri&Food, several support office facilities will be shared e.g. finances, ICT, secretariat, etc. In the transition period the TKI Agri&Food Office and the TI Food and Nutrition Office will be moved to one building. For reasons of location costs reduction, a new joint location will be sought. The essential functionalities of current TI Food and Nutrition (activities and processes; see figures 3 and 4) that are focused on the alignment of private research and joined private funding into unified propositions and excellent execution of the research will be maintained In the transition towards TKI 2.0. In figure 4 the overall merged situation from 1 January 2017 is presented with ECT as the back-office part of the super-PPP TIFN for Fundamental research.

27


I-

t-

Direction and Control

t-'i'

•Cl'

Cortext

I-" 4 •

M-

Business H t n TI f cwd and hirtrtlon OnrovJtKK^ M h i O u t * fiowrnment Board Theme Council

Constraints: European and Outch law

Primary Process

Input

Steer

Mrectior f^Vhat^ by Industrial partner» k ^ e directton ("How") by Knowledge partners

&cfliiJn* ltidu>iriJ n w d pre Tl>enHf Formalue the co-operatîon Defining pfoject portfolio Project definition Project exécution

A V

Output liis%ltiV Mechanisms Datasets Descriptive Riodets M«thadologle^c>ii>lquev^<^s hiUcations lfR& Patent applcations Human Capitai Communcations ffêss etc)

Secundary process Support affice

Project support

PInandsl arrangements Personnel »econdments PR & Comnmnicationa IPR process KT

Figure 4 - TIFN functionalities to be maintained.

Based on an annual TIFN turnover of € 25 million the total corresponding overhead costs are € 1,870,000. = . In the current TIFN situation the project management (the contribution of the Theme Directors and the Project Support) is being covered by the project costs, due to the fact that this is fully related to the research. In the integrated situation it would be necessary to make the project support (the Theme Assistants) part of the support office. For the PPP TIFN the overhead costs (= ECT) will be at a level of about 40% the current TIFN overhead costs. startup

Acquisition a n d startup n e w Thenne?i^roiect(s) CTfweme Dlrectorsft

Formalisation

Formal a n d legal actlviti«s tak« plac«, t o create the consortium and to set t h e governance (Policy t>fficer)

Operating the Theme/ Project

H u m a n resources

Inteliectuai property PR a n d

C o m m

ITT

Figure 5 - Current TIFN office organisation.

281


Table 4 - Functionalities, personnel capacity, resources and expenditures of TKI office and TKI related activities from 01-01-2017 Cost categories

Capacit y ( f t e ) ( l )

Annual

Budget resources[2]

budget

(k€)

Ea

TKI

Capacltyfinancing DLO

TNO

NWO

Private RVO

COFIN

ECT

STAN

BEN

MIT

Management General d i r e c t o r / C o l u m n d i r e c t o r Valorisation

0.65

Column director Applie d researcii

0.5

Column d i r e c t o r f u n d a m e n t a l research

0.1

0.3

0,35

0.65

General secretary Column Fundamental

270

218 52

104

68

36

research

'Regisseurs'0.25/innovation t h e m e [3J

0.6

. 1

1.6

'(376)

'(141)

Column Applied research 'Regisseur' externally 9 x 1 d a y / w e e k

1.8

PM

'Regisseur' internall y p.m. Column

PM

PM

Valorisation

'Regisseurs'laccordingto Note)

4

600

Coordinator I n t e r n a t i o n a l

04

40

Via RVO.nl

0.5

PM

1

PM

300

300

EU Via 'Regisseurs'forFundamenta l res. (see above) 40

Region Via Chambers of Commerce Via 'Regisseurs'for Valorisatio n

PM

PM

IP Via DLOANO/NWO/ECT (at project request)

PM

PM

PM

PM

Finance [4J Controller Project officers

0.35

0.25

0.4

1.3

0 55

163

110

1.35

107

82

0.3

23

23

0.6

47

53

Support o/)!ce Supporting secretaria t PR and

25

communication

PR&C officer HRM HRM officer Other personnel costs SUB TOTAL PERSONNEL EXPENDITURE

47 160

3.9

6-35

101

Housing Office costs

100

60

40

60

40

20

260

130

84

PR and c o m m u n i c a t i o n (internal and external resources)

80

30

50

Idem outsourcing

50

Events (AgrlFood Top, Annual Conference, Workshops)

75

45

HRIVIcosts (recruitment , training)

45

45

Travelling and residence expenses, r e p r e s e n t a t i o n costs

20

10

10

Accountant and legal support

50

35

15

I C T ( 3 0 - 2 6 0 k€) [5]

SUB TOTAL NON-PERSONNEL EXPENDITURE TOTALEXPENDITURESiej

' 3.9

6.35

46

50 30

740 2254

271

400

46

0

317

300

incapacity figures in black are alotted to the TKI office and ECT (= Enabling Capacity PPP TIFN) respectively. [2] Budget resource: a) private contributions (Private), b) EZ budget for TKI office (STAN), c) existing (financial) capacity OLOANO/NWO/RVO.nl, d)TKI benefit (BEN), e) MIT. [31'Regisseurs" costs are ultimately borne by the corresponding PPPs. [4] TKI capacity for A&F a nd BBE. [5] In project execution still to be arranged. In PPP TIFN mode 260 k€ is required, under NWO conditions 30 k€ is required. To be decided at a later stage. (6) Best estimates based on situation per 01-01-2015: extrapolation to conditions per 01-01-2017 will still require indexation over 2 years.

29 I


7. Appendix 2 - Strategic Innovation Program (SIP) 'Customized processed foods for quality and health' AUTHORS: Ronalij Visschers, Charon Zon(jervan, Mauhts Burgering, Jan Jetten, Ben Langelaan Introduction Food Quality, Processing and Consumption and the Grand Societal Challenges Food production and food consumption play a key role in solving some of the Grand Societal Challenges defined in the European Union. To tackle these challenges more processed food has to be produced from less resources yet with a higher quality and a healthier composition targeting individual needs. The proposed SIP program "Customized Processed Food for Quality and Health" aims to provide breakthrough technologies that enable efficient and effective manufacturing of food products that fit personal healthy diets. This will be instrumental to secure a steady supply of processed food that is implicitly healthy and to empower consumers to take more control over the composition of their foods in relation to their needs, lifestyle and health. TNG and DLO have joined forces to demonstrate their ability to develop a portfolio of public-privately funded projects relevant to industry, based on an excellent science and technology base, scoped by the European societal challenges. The Fact Sheet "Tackling Societal Challenges" outlines the Grand Societal Challenges that Europe faces and addresses in the Horizon2020 framework program for research and development. Innovation for Food Quality, Processing and Consumption are of direct importance to two of the seven challenges: 1) Health, demographic change and wellbeing and 2) Food security, sustainable agriculture and forestry, marine, maritime and inland water research, and the bioeconomy. The SIP program "Customized Processed Food for Quality and Health" addresses the following goals that are part of the Horizon2020 framework program. For Health, Demographic Change and Wellbeing the major goals addressed "Promoting Healthy Ageing and Preventing Disease throughout the Lifespan" and "Shifting from Hospital Care to Prevention and Citizen Based Care". In the context of food processing, quality and consumption we translate this into the following needs: - Citizens need to have access to meals that are healthy and convenient and fit in their personal context including personal health status and personal genomic background. - Elderly citizens living at home longer need access to meals that are easier to prepare and suited for their personal condition. For Food Security the major relevant goal is improving food management to reduce food waste by 50% by 2030, In the context of food processing, quality and consumption we translate this into the providing solutions that allow: - Food processing technologies that allow mass customisation of food products. - New value chains based on digital channels that have no geographical boundaries. 30


In general these issues require types of processing and of processed food that are more flexible and can be readily adapted to both the personal context of individual citizens as well as to the industrial context of changing availability, price and functionality of ingredients. For this new type of processed food we coin the term "Customized Processed Food". The technological development is This Shared Innovation Program (SIP) will be open to industries and knowledge parties that contribute financially or with expertise to strengthen the output of the SIP. The SIP "Biorefinery for food security" that is under joint development as well, focuses on new agrifood biomass production schemes to tackle sustainability issues related to raw materials security in the food & biobased sector. It is aligned with our proposal that focuses on the post-harvest part of the production chain, particularly food processing, quality and consumption. State of the art and proposed knowledge development The state of the art in the area of personalised product quality and ingredient functionality is given by practical examples of personalised products like cartridge coffee machines, birthday cakes with edible printed pictures etc. Within the EU project performance we have demonstrated the possibility to use new printing technology to reshape mashed food products into attractive shaped products for people suffering from dysphagia.

"Yesterday" Mashed Carrots One Size Fits All

"Tomorrow" Reshaped Carrots Personalized amount, texture and composition

For functional ingredients industrial development of natural modifications is a key issue for instance in production of high quality starches. For new processing technologies there are a number of promising mild techniques that will reach the market within a few years. Recent technological developments (e.g., in ICT and manufacturing) enable the next step in mass customization to be performed at a profitable scale: individualized customization, i.e., building a unique product for each individual customer. Food examples include the development of 3D printing technology as well as personalized food intake based on specific nutritional needs. This requires more insight into health effects such as nutritional value, digestibility and allergenic issues of raw materials as well as the influence of processing and storage. The developments in the area of monitoring personal behaviour and physiological parameters are taking place at an extremely fast pace. Smartphones nowadays can Topsector Agri&Food Grand Design

f'-

r-i'

ci'

measure their owner's heart rate and caloric expenditure during the day, without additional hardware. External sensors allow for continuous monitoring of heart rate, blood oxygen levels, blood pressure and blood sugar levels. The development seems only to be hampered by the availability of low-cost, low energy consuming and easy to use sensors that can be directly incorporated into smartphones. Examples are breath analysis. Blood Glucose Measurements Even the biggest technology driven global enterprises have a hard time keeping in sync with these developments. Translating data comprising continuous individual behaviour. Physiological parameters and genetic background into personal dietary advice is a less well developed technological area. Web tools exist that can take a target caloric intake together with basic physiological parameters such as body weight and height into suggestions for daily meals. No knowledge development in this area is proposed within the context of this program since this will be incorporated in a separate program. Proposed knowledge needs To create a maximum benefit of the program for industry we now foresee three technological development lines and approximately 5 application areas. The scope of the SIP is graphically presented below:

Consumer Preferences Perception

Reformulation & Healthy products

Consumer Insights

Clean Label Ingredients

Mass Customization Equipment

Application Areas

•\

Personal Products

As outlined in the "state of the art" description there are a number of areas for which specific knowledge needs exist that can be addressed in this SIP. A preliminary list of particular areas of knowledge that are relevant is given below. The exact knowledge development will depend on further scoping of the program in terms of long-term deliverables and industrial participation. This will be established after thorough discussions with partners and stakeholders in 2014. Furthermore, a number of PPP projects that have been submitted recently in the 2014 call for projects from the Top sector Agri&Food also can potentially contribute. Typical areas of expertise to invest in are at the interfaces of food science, processing technology, consumer science, nutritional science, information technology and supply chain management: Ingredient functionality. Here we envision the following projects: o Development of processing methods to increase the technical/functional quality of (natural) ingredients; 32 I

use and


-

O Understanding and augmenting flexibility in ingredients exchangeability and robustness of product recipe's; o Understand specific ingredient requirements for Additive Manufacturing processes. Develop high quality food products. Here we envision the following projects: o Desired nutritional composition in terms of macronutrients; o Using clean label ingredients; o Design specific textures for target groups; o Production of personalized food directly related to personal health status for individual consumers. Understanding consumer preference and perception. Here we envision the following projects: o Understand consumer perception of naturalness and clean label to guide development of ingredients and product; o Better understanding of consumer acceptance of reformulated and healthy product concepts and development of better methods to predict consumer choice/behaviour; o Study the needs and preferences of target groups to enable the development of technical and virtual tools for production of personalized foods for such target groups ultimately based on personal dietary advice.

The following issues are also relevant to the aim, but at this point outside the scope of the proposed program. - Understanding and implementing the potential of additive manufacturing technology for the production of customized processed food. Here we envision projects that involve industrial experts to re-evaluate production chains from this new perspective. What-if scenario's that analyse costs and benefits in terms of capex, opex as well as health benefits, ecological footprints and intelligent combinations of these benefits. - Development of technical & logistic concepts to enable mass customization of processed consumer food product. Here we envision pilot's that demonstrate the full potential of being able to customize processed food products and producing such products on demand. - Understanding the scale of individualisation and customisation. - Understanding non-technical barriers in implementation of customized processing techniques for high quality, safe and healthy food products, e.g. food legislation. Impact Societal, economic and scientific impact Socio-economic impact: Reduction of carbon foot print of food production and consumption (incl. reduction in food waste). Increasing healthy life expectancy & enabling elderly a longer independent life style. Topsector Agri&Food Grand Design

Increasing flow of knowledge and new technology into the (classical and slow) food production business, which creates new ventures and new jobs. 1-'

.1'

Industrial relevance The industrial relevance will become clearer by intensifying discussions with potential industrial partners. By co-designing the SIP with industry and working with those companies, the knowledge output of this SIP: - Enables food ingredient companies to become B2C companies and move forward in the value chain; - Enables food companies and innovative engineering companies new business opportunities by tapping into the larger trend of mass customisation and selfmeasurement that is driven by ICT; Importance for TNO/DLO The global food industry will recognize the joint TNO-DLO expertise build-up in this program and leading multinational food companies will be preferred partner for joint research and development. This collaboration will take an imported role in the Dutch R&D infrastructure. This will result in achieving the specific goals set by the Dutch government. Industry and Knowledge Institutes in the Innovation Contract of the Top sector Agri&Food. Last but not least, the Netherlands will be founding a large scale food research infrastructure capable of taking up a leading role in solving some of the European Horizon 2020 Programme's Societal Challenges. Collaboration TNO-DLO Evidently, all available expertise within TNG and DLO are accessible for this SIP. Some typical fields of expertise the program will invest in are processing technology, microbiology, food physics, ingredient (modification) technology, consumer science, information technology. TNO and DLO are complementary in most of these fields. To fully realise the potential of the program, other Dutch knowledge institutes can and will participate. Planning A detailed planning for the coming years will be written after a consultation phase with industry. We also propose to identify running and upcoming top sector PPPprojects and to "use" these as a conceptual first set of projects that will be supported by the knowledge development of this SIP. Finance This strategic collaboration serves as a catalyst for joint programming and joint R&D&I in the period 2014-2016, ultimately leading to a solid portfolio of mixed-funded projects with industrial clients, set against the societal challenges mentioned above. This portfolio is built on top sector capacity TNO-DLO, EU, NWO, regional funds, etc.

34 I


B r e a k d o w n structure of project cost s (indicative budget in E U R * 1 0 0 0 ) Year

Budget

Core activities

2014

DLO TNO

Development of pre-competitive research agenda; state of the art descriptions; stakeholder meetings; cont(r)acting industries; setting up shop (incl. contracts, IP arrangements)

2015

500 DLO 500 TNO

Developing first projects with mixed funds; bringing R&D organisation up to speed; Integrating running PPP-projects in the program; setting up and monitoring new projects portfolio management with a permanent stakeholder and partner dialogue; finding continuity in funding

> 1.000

2016

500 DLO 500 TNO t.b.d.

Id.

> 2.000

Leading and managing total portfolio

> 4.000

2017

External funding 0

References -

-

Matthews, J . ; Mcintosh, R.; Mullineux G. (2011). "Contrasting opportunities for mass customisation in food manufacture and food processes"; in Mass Customization, Springer Series in Advanced Manufacturing, 353-374. Tucker, K . L ; Smith, C.E.; Lai, C.-Q.; Ordova, J.M. (2013) Quantifying diet for nutrigenomics studies Ann. Rev. Nutr. (33), 349-371.

-

http://ec.europa.eu/information cfm?doc id=3778 Grand challenges:

societv/newsroom/cf/horizon2020/document.

-

https://ec.europa.eu/proqrammes/horizon2020/sites/horizon2020/files/InfnKit UK 240214 Final.pdf Lund Declaration: http://www.QOoale.nl/url?sa=t&rct=i&q=&esrc=s&frm=l&source=web&cd=2& cad^_r1a&uact = 8&ved = 0CDcOFiAB8tijrl = http%3A%2F%2Fwww.vr.se%2Fdown I oad%2F18.7dac901212646d84fd38Q0Q336%2F&ei=iwaHU nZNQLG0OWQ6YC4 DA&usg^FQjCrmiSgT0yR3z\^^^

-

http://www.amsterdameconomicboard.com/nieuws/1329/verkenninQ-vanpotentieel—personalized-food

-

http://www.omfl.nl/hoopvolle-biieenkomst-personalized-food/ Breath analysis:

-

http://onlinelibrarv.wilev.com/doi/10.1002/adfm.201202729/abstract Information and communication: http://www.voutube.com/watch?v=55p3vNCF4JO Intelligent agents: http://www.ics.forth.ar/isl/swprimer/swprimerled/index2.php?opened=2&sele cted=l I


S.Appendix 3 - Strategie Innovation Progrannme (SIP) 'Biorefinery for raw material availability and flexibility' .Xi.

Introduction Abstract & Challenge The key issues that need to be addressed for a successful transition from a fossilresources based society towards a sustainable, biomass-based society are the availability of sufficient raw materials and the flexibility that can be realized in their sourcing and application. The food sector needs to guarantee the availability of safe and healthy food for a growing global population with increasing welfare standards. Projections show that the problem of food insecurity will escalate due to the increasing food demand (up to 70% more by 2050) on the one hand, and climate change combined with a decrease in energy and water availability on the other. Next to this, the upcoming bio-economy will put an increasing claim on the available biomass for non-food applications like chemicals, materials and energy. To tackle these important future challenges a collaborative programme "Biorefinery for raw material availability and flexibility" is proposed. The programme will be founded on the ambition to provide the technology and value chain integration to: • Guarantee the sustainable supply of raw materials and the flexibility in their application to realize food security • Supply biomass-derived raw materials in sufficient quality and quantity to enable the sustainable development of other sectors of the bio-economy (chemistry, materials, energy) With respect to the availability of raw materials the programme focusses on the technology development to: • Make better use of existing resources, with a special focus on carbohydrate and protein-rich side streams • Enable the use of raw materials for higher-value applications, e.g. proteins from feed to food • Explore new sources for the sustainable supply of raw materials for food and non-food applications With respect to raw material flexibility, two research lines will be explored: • Exploration of the boundaries between food and non-food applications • Development of application-dedicated food and non-food ingredients with specifications related to their functional (including nutritional) properties, rather than specifications that focus on safety and purity alone.

36 I


The approach of co-production of food and non-food intermediates/final products is visualised in the figure below, showing the value chain integration with respect to availability, quality, sustainability and logistics.

Biomass chain design and policy advise

Side streams: •

protein-rich

•

carbohydrate

•

agricultural

Feed & Food Byproducts

Materials Chemicals Energy & Fuels

Biomass chain aspects: availability, quality, sustainability, logistics

The knowledge generated in this programme will facilitate the development of integrated value chains, in which a broad range of available raw materials can be, interchangeably, applied for a spectrum of final products. This programme thereby significantly contributes to strengthening of the links between the Agro&Food and the Chemicals & Materials domains. This also implies that a broad range of stakeholders representing all relevant industrial sectors needs to be involved for further scoping of this programme into concrete research activities (Work Packages). Industrial back-up will be leading in the budget allocation over the various Work Packages. An indication of the intended budget division is given within this programme description. Adjacent to this programme an accompanying SIP will be developed that strategically links this programme with food applications (SIP "Customized Processed Food for Quality and Health").

1. state of the art and proposed knowledge development Proposed knowledge development The increasing demand for food as well as renewable raw materials requires a transition towards new agro-production systems that focus on complete and sustainable valorisation of biomass. Current production chains will be redesigned into fully integrated value chains that deliver intermediates and final products to all sectors of the bio-economy. Integrated biorefinery concepts, i.e., the sustainable processing of biomass into a spectrum of bio-based products/intermediates (food, feed, chemicals, materials) and bioenergy (biofuels, power and/or heat), are a key enabler for this transition. The objective of biorefining is to disclose and unravel all available components of vegetable or animal origin in an ecological and economical way while preserving their intrinsic functional properties. These components (e.g. proteins, minerals, oils, fats, carbohydrates and minor miscellaneous compounds) can be used in a range of new applications, with a cascading value ranging from pharmaceutical use to food, feed, chemicals, materials or energy. 371


Cl' f*-

In an ideal scenario all available biomass will be processed according to a fully integrated biorefinery concept as shown in Figure 2. In this scheme, fermentation can be replaced by other carbohydrate conversion technologies, e.g. polymer modifications or chemo-catalytic conversion of carbohydrates into building blocks. phosphate nitrate carbohydrates lipid protein nucleic acids other

Carb/protein separation fermentation

nutrients growing algae

disruption algae

protein separation

Figure 2. An ideal biorefinery concept (in this case: algae).

The proposed knowledge development focusses on 3 major pillars in the programme: 1. Raw materials: Development of strategies to generate raw materials of sufficient quality and quantity as input for the next steps in the process. This includes: o Improved valorisation of currently available side streams and process residues, e.g., wheat middlings, DDGS, maize protein and potato protamylasse o Integrated use of domestic Dutch crops, e.g., sugar beet pulp, stalks and foliage o Improved valorisation of imported biomass, e.g., rapeseed meal o Exploration of future raw materials, e.g. insects o Strategies to avoid functionality-loss of raw materials, e.g., oil oxidation and pressure/heat protein unfolding (rapeseed valorisation) or enzymatic degradation and/or microbiological destabilization in processing of fresh biomass (grass, leaves, pulp, etc.) o Strategies to remove components that have no value in subsequent process steps, e.g., water, undesired minerals o Local cycle closure, e.g., related to minerals Separation and conversion technologies: development of new technologies for application in biorefinery concepts to add new economic value to different biomass streams. This includes: o Mild disruption and separation technologies o Fractionation of proteins and carbohydrates o Conversion of the proteins and carbohydrates into building blocks /fractions suitable to serve as chemicals in the biobased economy 38 •


3. Applications: strategies to extend the range of applications of biobased (including food/feed) intermediates and final products: G Value-shift towards higher-end applications including identification of key opportunities for food applications from currently under-exploited biomass sources G Exploration of boundaries between food and non-food applications G Development of intermediates with application-dedicated functionality Activities in the Work Packages will integrate the research questions over these 3 pillars, either starting from the raw materials (availability) or focussed on the applications (flexibility). Chapter 5 will further elaborate on the foreseen Work Packages in this programme.

State of the art - pillar 1: raw materials Proteins and carbohydrates play a pivotal role in this programme for several reasons: • The predicted shortage of proteins for food and feed applications • The potential of carbohydrate rich side streams as replacement for crude oil based polymers • The potential of proteins and carbohydrates for application as building block for chemicals and materials • The valorisation potential of currently under-utilised protein and/or carbohydrate containing side streams Several side streams in the agro-industry contain proteins and carbohydrates. Protein residues and carbohydrate rich residues are frequently used as animal feed, but their application is often limited by the presence of anti-nutritional factors or the limited economic value. A major cause for the latter is that processing has a negative effect on the technical functionality of proteins. One possible way to characterize the side streams is on the basis of their protein and carbohydrate content (see Table 1). The group with a high protein content, such as oil press cake, are already used as animal feed. The second group with a protein content of 25-45% finds less application as animal feed. Its economic value depends on the protein content and quality, but also on the amount of sugars and/or the presence of anti-nutritional components. The group with a content of 10-20% is generally seen as a material with a low value and is often left on the field. In addition to protein rich side streams, carbohydrate rich side streams like sugar beet pulp, wheat bran, or corn stover, can be classified using the same approach. With respect to carbohydrates it should be mentioned that the development of new second generation bio-ethanol production technologies and the likes, will put a large claim on carbohydrate rich side streams. In most cases, side streams need to be produced with a higher valorization potential than the corresponding caloric value. This aspect shall also be studied.


Table 1.

15

Protein containing (side)streams

Classification Group 1: Protein content >50% Group 2: Protein content 25-40%

Group 3: Protein content 15 % Group 4: Protein content 5 %

Side streams Soy flour, rapeseed flour, insects Oil cake rapeseed, sunflower, soy and olive. Sunflower flour, side streams from meat industry, DDGS Rapeseed membranes, pods, soybean, beet leaves Grass, rapeseed straw and soy straw, corn stover, sunflower membranes

Group 2, with a relatively high protein content of 25-40%, currently has limited economic value. It is expected that the use of these fractions as commodity in the food and non-food sector will increase the economic value. Thus, the cooperation between TNO and DLO will focus on this class of materials, and more specifically on side streams from the potato and sugar industry, and the food industry in general. Valorisation of these proteins will be achieved through various methods that facilitate their application in the non-food and/or food sector. This concerns both larger polymers and small fragments that can be used as building block for the development of new polymers.

State of the art - pillar 2: separation and conversion technologies Mild processing technologies for application in biorefinery concepts are still in their infancy and require further development before providing new economic value to différent biomass streams. Traditional processing does not obey the natural ordering, protection and preservation of components in plant materials. This results in a number of undesired effects, such as loss in quality and/or more difficult separations of components afterwards. Examples of such inefficiencies include: • Standard edible oil extraction. The natural preservatives and protective membranes are destroyed by seed expression and subsequent hexane extraction. Later in the process, anti-oxidants need to be added to prevent natural unsaturated oils from going rancid. Furthermore, protein functionality is greatly diminished. • Prevention of enzymatic degradation (lipoxygenases in seeds or polyphenoloxidases/peroxidases and glycosidase). During standard processing, high temperatures are applied to inactivate or degrade these enzymes, resulting in lower yields, lower quality and non-enzymatic browning. • Side streams from the biodiesel or -ethanol production in which the protein has lost most of its functionality. To overcome the abovementioned inefficiencies, mild fractionation processes for dry and concentrated/viscous systems need to be developed, which require less heat or diluted conditions and make optimal use of the intrinsic driving forces for separation that are present within the plant material. To create a broad field for application of proteins and carbohydrates mentioned above, it is important to keep biopolymers solubilized and in their native state, which requires fractionation and isolation on the basis of molecular weight, hydrophobicity and 40 I

.


charge density. An alternative and more preferred method is when insoluble proteins and carbohydrates as such can be brought into solution. In the past, TNO has performed research on soybean meal by incubating the meal in a strongly alkaline solution and subsequently cross linking the solubilized proteins into a gel. This gel can be applied as water binder for irrigation purposes. The gel will be slowly digested and thereby act as a nitrogen source. The water-binding capacity of these gels is lower than that of commercial products that are now being used (polyacrylates) in flower boxes, but the use of these products is undesirable in the food chain. There are also opportunities for blending the proteins with water-binding carbohydrates such as pectin, which can also be extracted from side streams. With respect to carbohydrates, knowledge related to chemical and enzymatic modification will be used to develop specific building blocks, both polymeric and oligomeric. In the past at TNO and DLO knowledge has been acquired to obtain soluble proteins from side streams rich in insoluble proteins. In almost all cases this was achieved by enzymatic or chemical hydrolysis. In projects the focus was on residues such as chicken feathers, soybean meal, brewers grain and residues from the meat and fish industry, as well as on straw, potato peels, and potato pulp with respect to carbohydrates. The technology works well but can have the disadvantage that small peptides are produced. As building blocks for the synthesis of polymers that is the desired effect, but for larger structures such as gels or polymers, or coatings a high degree of hydrolysis is undesirable.

State of the art - pillar 3: applications This programme aims to extend the range of applications of biobased (including food/feed) intermediates and final products, e.g., through a value-shift towards higher-end applications including application in food products. Non-food products could be modified carbohydrates or proteins to be used in applications like coatings, adhesives, cosmetic or papermaking, but also biobased building blocks that can be used in the production of plastics for packaging of e.g. food products. Economic values of such products typically vary between 1200- 5000 Euro/tonne A special focus will be on the interconnection of separation and conversion technologies on the one hand, and application on the other hand. This interconnection will be investigated through further development of the concept of applicationdedicated functional fractions. The highly refined ingredients that are currently applied in modern food products have a high sustainability impact (water, energy, sidestreams), while the intensive processing conditions reduce their nutritional and/or functional quality. For many applications, functionality of ingredients is more important than their molecular purity. In addition, modern diets are short in components such as dietary fibres and various micro-nutrients. Scientific publications provide evidence that micronutrients are more effective in the original plant matrix than in isolated form. Plant derived fractions processed under mild conditions into functional, application-dedicated, fractions may thus provide advantages in both quality and sustainability compared to the current highly refined ingredients.

41


2. Objectives and knowledge

questions

The programme will be founded on the ambition to provide the technology and value chain integration to: • Guarantee the sustainable supply of raw materials and the flexibility in their application to realize food security • Supply biomass-derived raw materials in sufficient quality and quantity to enable the sustainable development of other sectors of the bio-economy (chemistry, materials, energy) With respect to the availability of raw materials the programme focusses on the technology development to: • Make better use of existing resources, with a special focus on carbohydrate and protein-rich side streams • Enable the use of raw materials for higher-value applications, e.g. proteins from feed to food • Explore new sources for the sustainable supply of raw materials for food and non-food applications With respect to raw material flexibility, the focus will be on the: • Exploration of the boundaries between food and non-food applications • Development of application-dedicated food and non-food ingredients with specifications related to their functional (including nutritional) properties, rather than specifications that focus on safety and purity alone. Specific research questions that will be addressed are: • How to improve the availability of applicable proteins, oils, carbohydrates and minerals with tune-able functionality from sustainable resources? • How to increase the value of agro side streams into higher value streams for feed, chemicals, materials, and/or energy? • What are the options to avoid loss of functionality perishable biomass due to enzymatic and/or microbiological degradation? • What are potentially new driving forces for fractionation understanding the structure of highly concentrated plant materials? • Which mild disclosure, separation and conversion technologies qualify for inclusion into integrated biorefinery concepts, and what is their technology readiness level (TRL)? • Which side streams would benefit from the (in-situ) removal of anti-nutritional factors and/or unwanted by products (e.g., Maillard-related compounds) that currently prevent food applications in biorefinery concepts? • What methods can be used to solubilize proteins and carbohydrates from insoluble residuals? • Is it possible to improve the solubility by pre-treatment of the side stream? • What methods qualify to fractionate specific proteins or carbohydrates? • What is an optimal process from the sustainability perspective (People, Planet, Profit). • What are the options to reduce carbon and ecological footprints of upstream processing of food proteins/carbohydrates? Topsector Agri&Food Grand Design

• What is the application window for maximum flexibility in usage of different ingredient sources? • What are the options to reduce processing aids to become clean label and implement sustainable processing techniques, saving water and energy for high quality food products? • Is it possible to define an optimal process from a sustainability perspective (People, Planet, Profit)? • What non-food applications are possible with the isolated proteins or protein fragments or carbohydrate fragments or modified carbohydrates? • Which technologies are available for the chemical or physical modifications of proteins and carbohydrates into building blocks /fractions suitable to serve as chemicals in the biobased economy, or other biobased applications? 3.

Impact The Top Sectors Agri&Food, Chemistry, Water, Horticulture and Energy have expressed their joint ambition to become frontrunner in the development of the biobased economy, which will create new economic opportunities for all relevant sectors of the Dutch industry: agriculture, food, chemistry, materials, energy and logistics (SER, 2010). The strong agro/food- and chemical sectors, logistic position and the strong knowledge infrastructure provides the Netherlands a very good starting position for the transition from a fossil-based to a biobased economy. Projection show that this transition may be accomplished by 2050, and will be achieved through a number of steps which are already more (stage 1 and 2) or less (stage 3 and 4) visible: • • •

•

Stage 1: Increased efficiency in the use of fossil and mineral resources Stage 2: Replacement of (molecular) building blocks in fossil resources by (molecular) building blocks from biomass Stage 3: Development of new enabling processing routes for (intermediate) products through the generation of new (fundamental) knowledge in the field of catalysis, enzymes, fermentation and down-stream processing Stage 4: Agricultural production of biomass for food, feed, fuels and the entire spectrum of functional materials (including new functionalities); fully developed biorefinery utilizing the available complexity in nature (including dedicated crops)

The available amount of biomass is a critical factor in this transition and asks for an integrated, cross-sectorial approach. The Innovation Contract Biobased Economy (Werkgroep Businessplan BBE, 2011) describes a first action plan for this approach based on 2 major design principles: maximum valorization of biomass and sustainability from the start. This collaborative research programme of DLO and TNO provides the required scientific building blocks for this approach with respect to biomass sourcing, refinery and conversion technology as well as application in intermediates and final products (replacement and new products). It helps tackling sustainability challenges for the agro-food system, and contributes to the diminishment of the potential shortage (and concomitant price volatility) of essential constituents for both the food and non-food industry.


The programme is expected to have impact on all relevant sectors of the Dutch industry. New and more sustainable processing technologies will be developed that will help the industry to decrease their ecological footprint through savings in water, raw materials and/or energy. Mild separation and conversion technologies reduce the (eco-) costs of processing as well as the inefficiencies related to side stream generation. The production of less pure, application-dedicated, fractions results in a reduction of the volume of side streams that are currently produced. The latter can be illustrated by the example of wheat starch processing: with an annual production of about 1 million ton of dry wheat starch, about 200,000 ton wheat starch by-product is generated. This side stream is in practice used for feed, but could (at least partly) be made available for food applications by applying integrated biorefinery approaches. In a recent study (Bos et al., 2012) the impact of 10 similar examples of integrated biorefinery on the Dutch economy was estimated to be: more efficient land use (4 million hectare), reduced energy consumption (5.000 TJ) and phosphate use (60 ton) as well as the generation of 9.000 highly qualified jobs (mainly at SME's). Integrated biorefinery concepts will also improve the availability of nutrients for livestock animals. An additional advantage of fractionating feed materials is that components with little or even negative nutritional value for animals (anti-nutritional factors; bulk) are extracted and become available for other applications within the bio-based economy. With the annually available amount of biomass for feed applications (on dry matter basis over 35 Mt^), the Netherlands has a huge potential for the further development of the bio-based economy. Valorisation of side streams also provides a huge potential for the development of non-food products. On the short term, development of these biobased products is aimed at replacing the current oil-based products on the market. For the long term, the unique (plant-based) functionalities should be utilized to develop completely new functional products that currently can't be made. Carbohydrate or protein rich side streams like sugar beet pulp, wheat bran, rape seed meal, corn stover or potato pulp are available in the Netherlands and Europe at million tonnes/year scale. Given the limited value when applied as animal feed (50-200 Euro/tonne), there is a big interest to develop non-food products based on these agricultural side streams. Such non-food products could be modified carbohydrates or proteins to be used in applications like coatings, adhesives, cosmetic or papermaking, but also biobased building blocks that can be used in the production of plastics for packaging of e.g. food products. Economic values of such products typically vary between 1200- 5000 Euro/tonne. Big brand owners like Pepsico, Coca-Cola, Danone and Unilever have already indicated their desire to have access to biobased products originating from the non-edible part of biomass (thereby avoiding competition between food and non-food use).

^ This includes the transit feed materials: about 10x10^ kg of raw materials for the compound feed industries in Germany and other hinterland countries are shipped through Rotterdam each year. 44 I


4. Programme

description

The programme will be built around the pillars raw materials, processing/technology and applications, which are closely interconnected within the concept of integrated biorefinery. During the writing process of this version of the SIP (July 2014) a first scoping of research activities has been done, based on the foreseen research needs of the industrial partners and the complementary skill base of TNO and DLO. This first scoping has resulted in 5 Work Packages, each with a specific research focus and placement over the pillars (see Figure 3). Further scoping of the research programme will take place in the 2"'' half of 2014 in close consultation with the network of industrial partners and other stakeholders.

raw materials

processing

applications

Figure 3: The foreseen Work Packages in the Biorefinery SIP (Note: This is the result of the first scoping phase; further scoping will be done in close consultation with the network of industrial partners and other stakeholders) A more detailed description of the foreseen Work Packages is given below. Work Package 1: Mild processing technologies Innovative bio refining concepts, mild separation methods and other methods are necessary for optimal utilisation of biomass, including side streams. The understanding of the intrinsic quality of plant fractions will be used to define the process conditions in which disentanglement of the components can be achieved, without the necessity of using extreme process conditions. Innovative separation techniques will be developed and applied for specific cases to extract valuable components from side streams. Special emphasis will be on the use of mild *5 I


technologies for preservation/stabilization to avoid functionality loss of native ingredients due to enzymatic and/or microbiological degradation. The concept of application-dedicated functional fractions will be applied to interlink fraction functionality and process technology: less components have to be removed when more components from a starting material are functional in an application. As a first step in this approach, combinations of biomaterials and suitable food application products will be selected. The preferred route is to maintain all components that could be functional or are acceptable in the food product. If the result appears unsatisfactory, step by step more components can be removed. Mild Separation Technologies The successful application of biorefining for food, animal feed or bio based products depends on the possibilities to separate the available biomass into various functional components. Hydrolysis, fractionation and separation technologies are the most vital aspects herein. DLO and TNO develop new technologies that reduce the consumption of water, energy and chemicals on the one hand, and preserve the natural structure of the components on the other hand. This approach will be applied to develop new functional ingredients. The main separation technologies to be used are: • Pervaporation: Pervaporation can be used for recovery of volatiles having a molecular weight less than about 300Da. It opens a broad range of novel flavour products, where quality and authenticity are the ultimate goals. • Membrane filtration: Membranes can be used for selective removal of components from a product stream. Selection of the membrane largely determine the components to be extracted. • Air classification: Air classification is a dry separation technology based on the aerodynamic behaviour of (small) particles. On one hand the rotational speed results in an outward centrifugal force. On the other hand an airflow results in an inward drag force. Due to different particle sizes there is an imbalance between the drag force and the centrifugal force. • Electrostatic separation: Electrostatic Separation uses the difference in chargeability as driving force for the separation of the different components. The technology saves a lot of energy compared to wet separation processes. Moreover, starch and protein remain in their native state, which increases the quality and value of the separated fractions. • Novel extraction technologies: high pressure, pulsed electric fields and enzymatic techniques can be applied for mild extraction of components. These technologies can be used for permeabilisation of the cell membrane, resulting in an increased extraction of components from the cell wall. • Simulated moving bed chromatography: A variant of HPLC that uses a specific valve-and-column set up to lengthen the stationary phase indefinitely, thereby enabling the separation of particles and/or chemical compounds. • In situ product recovery: Separation processes combined with continuous conversion or fermentation processes aimed at increased process output and/or easier recovery of the target product.

46


Mild Preservation Technologies For successful biorefinery, especially for side streams of the food industry, stabilization of these side streams is essential. As (microbial) spoiled side streams can't be used for high value applications, mild preservation of the side streams enables a more economic biorefinery process. Focus will be on existing technologies (e.g. acidification and heat treatments) and novel mild preservation processes: • High pressure processing: Pressures up to 700 MPa can be applied for food preservation and preparation. High pressure is used in industry for pasteurisation of food products at room temperature and is also potentially interesting for sterilisation. • Pulsed electric field processing: Preservation of bulk products by electrical impulses can be applied homogeneously through the product for pasteurisation of liquid foods at reduced temperatures. • Cold plasma treatment: Cold plasma gas is suitable for decontamination of surfaces without affecting the quality of the product or packaging. Produced by electric discharges in inert gases that carry exited molecules, cold plasma gas offers the potential to inactivate micro-organisms on surfaces at temperatures below 40 °C. • Radio frequency heating: water immersed radio frequency heating is used for fast and homogeneous heating of packed product to achieve pasteurisation or sterilisation with improved quality compared to conventional processing. • Acidification: the enzymatic and microbiological activity can be reduced by lowering the pH. • Superheated steam technology: can be applied for the combination of stabilization and disclosure of biomass. Work Package 2: Small scale biorefinery of proteins Centralisation and the increase in scale have led to drastic cost reductions for processing of agro-raw materials over the last decades. Recent societal changes, like the increasing costs of transport, the desire for forward-integration, cycle-closure for minerals and the necessity for integral use of all process streams have led to changing insights around 'the economy of scale'. Small-scale biorefinery is a promising concept that can contribute significantly to a smarter use of scarce resources. Small scale processing offers opportunities for local cycle-closure (e.g. water, minerals, side products) without extra costs for transport or refining. The relatively low investment costs stimulate the implementation of small scale facilities based on best available technologies. Next to the concept of small scale, this Work Package includes the following topics: Pretreatment of side streams The pre-treatment and opening up the side stream matrix may enhance the extractability of insoluble proteins. For this different routes will be studied: • Enhance the solubility of protein by reactions in the matrix with (reducing) carbohydrates. • Mechanical pretreatment to open up the matrix (e.g. ball mill, homogenizer). • Use of cell wall degrading enzymes in (mechanical) for treatments Topsector Agri&Food Grand Design

Solubilizing of proteins With different methods (both processing and using various extractants) the yield is studied of solubilizing protein from selected side streams. This is done by bringing the protein mildly in solution by adding a detergent or by a combination of a detergent with a mild alkaline treatment. In order to prevent that the dissolved protein precipitates immediately after removing the extractants it must be examined which options there are to keep the protein in solution Extrusion-extraction technology DLO has had a patent on the oil extraction from materials by using an extruder. In this concept two dynamic plugs are created both at the start and at the end of the extruder. The configuration can be adapted for the mild extraction of proteins from biomass (mild acid or base conditions). Protein extraction For the use of proteins in non-food applications, it is often important to use well defined building blocks. This is among other things necessary for the reproducibility of the various processes that are involved in an end-use application. For the production of protein fragments that vary for instance in molecular weight, anionic character, the following techniques are set-up: • Anion chromatography • Gel permeation chromatography • Various filtration techniques Work Package 3: Non-food applications of proteins This Work Package focusses on the application of proteins in the non-food sector, such as: Biopolymers with high molecular weight (bioplastic, binders, coatings) The use of proteins as a biopolymer is still possible. Here, the comparison with starchbased bioplastics can be made. For many years these plastics are used in certain niche markets. It is to be expected that this market will be there and possibly expand. However, to facilitate the substitution of high-quality petroleum-based polymers by products from biobased monomers (e.g. lactic acid for PLA), DLO has developed a set of protocols that can be used to assess the suitability of the isolated protein (fragments). Surface active compounds (emulsifier, detergents etc). Peptides are an interesting feedstock for the preparation of surfactants. The surfactant market is very large and very diverse. In many (polymer) systems, surface active substances are used to create emulsions or to improve the adhesion of coatings/paints Surfactants based on protein structures are already used in cosmetic products such as creams and shampoos. Products on the basis of, for example, gelatin hydrolysates which are modified with fatty acids are produced on a commercial scale. In addition peptides based surfactants possibly can be used as a tool for protecting all kinds of crops (adjuvants) or as bio-flocculant. 48


Chemical building blocl<s In the coating industry, large quantities of polymers are used as a binder. Research is being performed to use various renewable resources (Dutch Polymer Institute -DPI). Protein fragments possess many functional groups that can be used for a variety of chemical reactions. As a result, there are many possibilities for the use of proteins in this filed, whether or not in combination with traditional binders, such as alkyd resins or polyurethanes Chemical modifications The properties of proteins are dependent on both the protein source (amino acid composition) and the structural parameters (globular etc ). The properties of proteins can be adjusted by enzymatic and chemical modification. Because of the wide variety of reactive groups in proteins (which is in sharp contrast to for example starch), there are many opportunities and tools for chemical reactions. Examples are: • Hydrophilation: incorporation polar groups (such as -COOH, -NH2, -OH, -P022-, -S032-) • Hydrophobation: incorporation non-polar groups (such as alkyi or aromatic groups) • Cross-linking: covalent coupling of protein molecules For a number of end-use applications the use of chemical modifications is important. For example, the development of surfactants on the basis of peptides is in general the covalent coupling of fatty acid moieties to the peptide chain. Also more hydrophilic units such as sugar units can be coupled to a protein. Dissolved proteins can form a structure by modification or may be modified such that properties (hydrophobicity, temperature stability, etc.) are changed. In addition the possibilities will be studied to get low-cost methods for cross-linking to obtain gels or water-insoluble coatings. Process development Laboratory results need to materialize in industrial processes. This translation is not obvious and requires attention. The optimum process can be developed from the sustainability approach (People, Profit, Planet). Software is developed to quantify the sustainability of products and processes on the three dimensions: People, Planet, and Profit. The challenge lies among others in taking into account product quality. Work Package 4: Biorefinery to add economic value to carbohydrate riche side streams Carbohydrate rich side streams, like sugar beet pulp, wheat bran, potato fibre pulp, corn stover or bagasse, usually consist of a number of different carbohydrates. The most common carbohydrate polymers in these side streams are cellulose, hemicellulose, starch and pectin. Besides these more common polymers also carbohydrates such as cell wall fragments are present in lower amounts in these side streams. Each of these carbohydrates carries unique properties which can be used, e.g., for separation of the different polymers. In order to separate these carbohydrate polymers various strategies will be used and studied on their applicability such as: Topsector Agri&Food Grand Design

I-'-

;

t'. ï,. .ti.

• Chemical treatment aiming at selective isolation of specific carbohydrate fractions or sugar monomers • Enzymatic treatment for selective removal of certain polymers or to modify a polymer to facilitate easier separation • Thermal treatment: Especially the use of Super-Heated Steam (SHS) will be pursued in the treatment of carbohydrate rich side streams. 4a. Extraction and isolation of carbohydrates Extraction and isolation of interesting carbohydrate fractions is the first step in exploring new applications for these side streams. In literature several strategies have been published such as treatment with acid or base in water using elevated temperature or steam explosion and the like. In this project a new promising technique using Super-Heated-Steam will be developed further. First experiments using SHS have shown that e.g. lignocellulose containing side streams, treated with SHS are easily separated. The technology is founded on minute scale treatment of the respective side stream. TNO has experience with this technology, has a pilot plant for experiments, and already has filed several patents in this area. After the SHS treatment the side streams are ready for further processing. Besides SHS also other already published treatments can be applied in order to compare the pros and cons of SHS. In addition the project will capitalize on DLO experience with regard to biomass pretreatment under mild basic as well as mild acidic conditions. This will result in solubilized hemicellulose (and optionally depending on feedstock) lignin fragments and non-soluble cellulose fibres. The technology will be further adapted to be able to derive pure hemicellulose or hemicellulose derived sugars. 4b. Sugar crude Fermentation processes use in most cases carbohydrate monomers such as C6- and C5-monosaccharides as a starting building block for the production of complex components such as alcohols and specific organic acids. Preferably carbohydrate side streams containing glucose, fructose, and xylose are chosen for this purpose. By choosing the proper treatment it will be possible to obtain the proper carbohydrate monomer at high dry weight concentration, which subsequently can be applied in fermentation processes. Processes creating building blocks and chemical intermediates using biotechnological fermentation techniques will surely contribute to a further establishment of the biobased economy. But, in addition to this it is paramount that also chemocatalytic conversion processes will be needed to create a more biobased economy. Chemocatalytic conversions compliment the biotechnological processes and enable to perform conversions that cannot be done using biotechnology. Within this programme special emphasis will be given to the chemical conversions of the C5 and C6 sugars resulting from agricultural side streams. The use of these C5 and C6 sugars does not compete with potential food uses, while these sugars are excellent starting materials for the production of intermediates for bulk chemicals and specialty chemicals. Subsequent chemical conversion will (in)tolerate other impurities than comparable biotechnological techniques. Within the scope of this Work Package the optimal sugar crude will be generated for subsequent chemical conversion. 50 I


Work Package 5: Conversion of sugar crude and polymeric carbohydrates Activities in this Work Package will be subdivided into 2 research lines: 5a. Conversion of the sugar crude into intermediates for bulk and specialty chemicals The C5 and C6 sugars will be converted into furan containing intermediates that subsequently can be used in the production of bulk-and specialty chemicals like building blocks for resins, polymers, pharmaceutical intermediates, but also flavors and fragrances for the agri-food industry. Furan intermediates will be converted into the targeted product using Diels Alder chemistry. Here aspects such as the influence of the purity of the sugars on the subsequent conversion to furan like molecules will be explored. Also here the use of the Superheated steam technology offers potential as well as methods like conversion in biphasic systems or in alcoholic solution to suppress by product formation. Next to batch conversions, use can also be made of continuous reaction set ups. 5b. Chemical modification of polymeric carbohydrates Next to hydrolysis of carbohydrate polymers into monomers, also the polymer as such can be used for the development of new applications. Especially through chemical modifications properties can be introduced and tuned. In this project the following modification routes are foreseen: • Oxidation. Via oxidation charge is introduced on the polymer through the formation of carboxylic acids. Several oxidation techniques will be used. Typical applications of these type of compounds are alternatives for poly acrylates, substitutes for super absorbents, co-builders in laundry formulations, and binder systems for paints. • Etherification. These type of chemical modifications can be used for several purposes, namely charge can be added (e.g. carboxymethylation) of the polymer can be linked with hydrophobic groups. Each of these modifications will alter the properties. Typical applications are similar to products from oxidation in the case of carboxymethylation or coatings, emulsifiers etc. in the case hydrophobic groups are linked to the carbohydrate polymers. The research will focus on modification strategies using so-called "dry" modifications implying that the modifications will be carried out without solvents such as water. SHS will play a major role in these strategies. • Esterification. Esterification is another way of modifying carbohydrate polymers. For example it will be possible to alter the glass transition (usually lower the transition) resulting in applications such as hot melts, adhesives, and the like are within reach. Also alternatives for poly-vinyl-acetate will be a part of this research. • Crosslinking. Crosslinking of (modified) polymers create structures whereby polymers are linked to each other. These cross-linked products will find applications in delivery systems and hydrogels. By using various polymer blends specific properties of hydrogels can be achieved. Applications for hydrogels are many e.g. retaining water or absorbing water, applications in agriculture, and soil remediation. Topsector Agri&Food Grand Design

Upscaling Lab scale experiments need to be up scaled in order to produce larger batches for application purposes. These up scaling experiments can be performed at DLO and TNO but the preference is to conduct these up scaling experiments together with industrial partners. Therefore during the progress of the project collaboration with industrial partners will actively be pursued. 5. Programme

description

Programme management Proper governance of such a large programme with a portfolio of mixed-funded projects is needed to secure high quality output, monitoring of deliverables, objective and transparent process of initiating and granting projects within the programme, etc. We have sufficient experience from previous and running PPP's to develop a governance model this year. Minimally needed are: - a programme director - a governing board - a scientific advisory board - work package / theme leaders - support (HRM, F, legal, PR) - an objective and transparent monitoring and control system to fund, review, and finalize projects - a knowledge management tool Collaboration TNO-DLO This programme will be built on 4 technology portfolios within TNO and DLO. We see the possibility to strengthen the interaction between DLO and TNO significantly from the start of this project on the following areas of expertise: • Separation, conversion and processing technology (TNO/DLO) • Sustainable biomass chains (DLO) • Ingredient (modification) technology (TNO) • Biorefinery and biobased products (DLO/TNO) Planning A detailed planning for the coming years will be written after a consultation phase with industry. Please refer to the document "Plan van aanpak Strategische Innovatie Programma TNO-DLO 2014-2016" for further details on planning and governance. Finance This strategic collaboration serves as a catalyst for joint programming and joint R&D&I in the period 2014-2016, ultimately leading to a solid portfolio of mixed-funded projects with industrial clients, set against the societal challenges mentioned above. This portfolio is built on top sector capacity TNO-DLO, EU, NWO, regional funds, etc. Furthermore, strong links are foreseen with regional initiatives on biomass valorisation such as Bioeconomy Innovation Cluster Oost Nederland (BIC-ON) and "Zuid-West Nederland". 52


Intended budget breakdown per Work Package (to be further detailed in consultation with the intended industrial partners): Work Package

Year

1. Mild processing

2015 2016 2015

2. Extraction and isolation of protein components 3. Non-food applications of proteins 4. Biorefinery to add value to carbohydrate rich side streams 5. Conversion and application of carbohydrates Total (industry cash contribution) (EZ transition budget contrib.)

53 I

Budget DLO 175 175 175

Budget TNO (in kC) 175 175 175

2016 2015

175 175

175 175

2016 2015

175 237,5

175 237,5

2016 2015

237,5 237,5

237,5 237,5

2016

237,5

237,5

2,000 1,000 1,000

2,000 1,000 1,000

(in k€)


9. Appendix 4 - TKI Agri&Food-activiteitenspectrum in een 3 bij 3 matrix (voor een actueel overzicht zie http://tki-aarifood.nl/aande-slag op de TKI-website, waar nu ook financieringsmogelijkheden staan en de HCA-kansen zullen worden opgenomen) INATIONAAL VALORISATIE

TOEGEPAST

REGIONAAL

INTERNATIONAAL

Ivroeaefaseflnancie, 1 r-; -riesiand Innovatievoiir.hftrs Overijssel Haaltiaarheidsp,roi Flevoland MKB-innovatieoroi Gelderland CoE: Food Aarodier. Noord-Holland Ooen teelt Noord-Brabant TNO; consult, cluster Zuid-Limbura Challenge branche N W O nieuv.efinanc ierina-vooracademischeondernetrer. HelDdesk W U R SBIR - duurzame voedselproductie (ores 1. ores. 2> Take Off Verduurzaminci veehOLiderli UDV

Seed Llone-. projecten Facilit\' for Sustainable Enîrepeneurship and Food Security Dutch Good Growth Fund The Smart A a n -

PPS-orofecten Dairy C a m p u s

Horizon 2020 Eureka

FUNDAMENTEEL Meer|arlae PPS-en NWO Groen /call i Genetica
i.Jvn.lL. 1

"riesiand Overijssel Gelderland Noord-Holland Noord-Srabant Zuid-Limbura

-C' :

Ageing Facilits' for Sustainable Entrepeneurship and Food Security COST ERA-net Susfood Eurostars Joint Proarammina - JPI-FACCE - JPI-HDHL - JPI-Water chall N W O - Global Callenoes

HTM 2014 FINANCIERING

Seed Monev-reaelinci Pulsar Caoltal Neïv.'ork

1 ITT

Loan Guarantee Facilltv


29 oktober Geachte heren Leeftink en Hoogeveen,

Recommend Documents