2013. moeten meebewegen Steeds minder schooluitval. Wees voorbereid op Generatie XYZ Beter af met pinbetaling

BASIS

03/2013 ‘We moeten meebewegen…’ | Steeds minder schooluitval Wees voorbereid op Generatie XYZ | Beter af met pinbetaling

TIJDSCHRIFT VOOR BELEIDS- EN MARKTONDERZOEK

www.basis-online.nl

Redactioneel |

Onafhankelijk Vertrouwen we wetenschappers nog wel? Na Diederik

zelf geen probleem zien met hun onafhankelijkheid.

Stapel en Don Poldermans was er laatst weer een

Onderzoekers vinden dat ze sterk in hun schoenen staan.

fraudegeval: Mart Bax. Van zeker 64 van zijn artikelen is

Incidenten waren er wel. Een opdrachtgever die probeer­

vastgesteld dat Bax ze heeft gefantaseerd. Toch is het

de een onwelkome tekst te wijzigen. Een onwelgevallig

vertrouwen in de wetenschap ondanks deze incidenten

rapport dat niet werd gepubliceerd.

onverminderd groot, blijkt uit een deze zomer verschenen rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Rege­

Goede waarborgen kunnen een te grote inperking van

ringsbeleid en het Rathenau Instituut. Mensen vertrouwen

de onafhankelijkheid voorkomen. Openbaarheid is de

‘de wetenschap’ zelfs meer dan andere instituties, zoals

belangrijkste waarborg. Wanneer onderzoek openbaar is,

‘de regering’, ‘de rechtspraak’ en ‘de kranten’.

ontstaat ruimte voor debat in de media en de Tweede Kamer over de opzet en conclusies van het onderzoek.

Maar wie het rapport goed doorleest, treft ook scepsis

Het is daarom zinnig dat de Rijksoverheid sinds 2013

aan. Een derde van de respondenten vindt dat je weten­

jaarlijks een evaluatie- en onderzoeksoverzicht publiceert.

schappers moet wantrouwen als hun onderzoek betaald

Maar het kan beter. Waarom niet een wettelijke

wordt door het bedrijfsleven. Dat doet denken aan de

publicatie­plicht voor al het onderzoek dat in opdracht

reactie van studenten wanneer ze met onderzoekers over

van de overheid is uitgevoerd?

opdrachtonderzoek spreken: “schrijf je dan niet op wat de opdrachtgever wil horen?”. Ander voorbeeld: onlangs

Pluriformiteit is een andere waarborg. De Rijksoverheid

zei iemand tijdens een discussie over evaluatieonderzoek

laat onderzoek vaak begeleiden door commissies waarin

in Nederland dat het inhuren van een extern evaluatie­

verschillende belangen zijn vertegenwoordigd. Deze

bureau geen garantie is voor onafhankelijkheid.

begeleidingscommissies voorkomen te veel afstemming

Want wie betaalt, bepaalt, toch?

op de belangen van de opdrachtgever. In slechts een enkel geval krijgt zo’n begeleidingscommissie een externe

Het lijkt of de discussie over de onafhankelijkheid van

voorzitter zonder belang bij bepaalde uitkomsten. Waarom

opdrachtonderzoekers weer is opgelaaid. Net als bij

niet veel meer externe voorzitters bij opdrachtonderzoek?

Stapel, Bax en Poldermans gaat die discussie over onderzoeksvrijheid. Maar waar fraudeurs schijnbaar

En misschien is het tijd om een oud voorstel van de

te veel vrijheid hebben – niemand die hun datasets en

Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen

artikelen goed controleerde – hebben opdrachtonder­

uit de kast te trekken: de ‘Verklaring van Onafhankelijk­

zoekers volgens sommigen te weinig vrijheid. De klant

heid’. Hierbij beloven opdrachtgever en onderzoekers

leest immers mee. Gevolg: onderzoekers praten de

schriftelijk zich te zullen houden aan een aantal vaste

klant naar de mond.

afspraken die de onafhankelijkheid van het onderzoek moeten waarborgen. Dat is nog eens een mooie belofte

Uit het sporadische onderzoek dat naar dit onderwerp

bij aanvang van een onderzoek.

is gedaan, blijkt een genuanceerder beeld. Criminologen Miranda Boone en Willem de Haan stelden in 2011 vast dat hun vakgenoten die opdrachtonderzoek uitvoeren

2 | 2013 | BASIS

Lennart de Ruig is hoofdredacteur van BASIS

| Inhoudsopgave

Interview |

‘We moeten meebewegen in het krachtenveld’



06

Volgend jaar bestaat de Vereniging voor Beleidsonderzoek twintig jaar.

Trends |

Steeds minder schooluitval

12

Alle recente kabinetten probeerden het aantal voortijdig schoolverlaters

Opinie |

Samenspel tussen gemeente en burgerinitiatieven

16

De overheid doet steeds vaker een appèl op het zelforganiserende

Reden om met het bestuur te spreken over heden en toekomst van het vak. Een gesprek over aanbestedingen, flexibiliteit en verdienmodellen. “We stellen ons een stuk offensiever op”.



in Nederland te verminderen. Met succes: het aantal jaarlijkse uitvallers is al jaren aan het dalen. Wat verklaart dit succes? En kan Nederland het aantal uitvallers verder omlaag brengen?

vermogen van de samenleving. De voedselbank is daar een mooi voorbeeld van. Voedselbanken staan vaak niet op zichzelf, maar werken samen met professionele partijen. Hoe verhouden deze partijen zich in de praktijk tot elkaar?

Redactioneel 2

Onderzoek in beeld Grootgebruikers van zorg en

Actueel

sociale voorzieningen

10

Accijnsverhoging leidt tot sterke gedragsreacties van consumenten



4

MKB-bedrijven in topsectoren richten vizier op wereldmarkt Ondernemer beter af met pinbetaling

Column Visie 21

5 30

Trends Wees voorbereid op generatie XYZ

22

Strategisch mobiliteitsbeleid

26

BASIS | 2013 | 3

Actueel |

Accijnsverhoging leidt tot sterke gedragsreacties van consumenten De recente verhoging van accijnzen op drank, tabak en brandstoffen heeft een grote invloed op het gedrag van consumenten. Onderzoek van Panteia toont aan dat de meest recente accijnsverhoging een belangrijk negatief effect heeft op de verkoop van sterke drank.

Door Klaas Bangma* Om de staatskas te spekken, verhoogt de

drank in kaart. Uit het onderzoek blijkt dat de

lager dan in Nederland. De recente verhoging

overheid de belastingen. Een klein overzicht.

verkoop van sterke drank zal dalen door de

van de Nederlandse BTW en accijnzen

Op 1 oktober 2012 is de BTW verhoogd van 19%

accijnsverhoging. Recente cijfers van het

hebben het prijsverschil groter gemaakt.

naar 21%. De accijnzen op tabak, alcohol en

CBS laten zien dat slijterijen kampen met

Hiermee wordt het voor consumenten

tabak zijn per 1 januari 2013 verhoogd. Een

een forse teruggang van hun verkopen. Het

aantrekkelijker om te tanken over de grens

verdere verhoging van de accijnzen op alcohol

CBS spreekt over een verkoopdaling van 8%

en daar ook drankinkopen te doen. Bovendien

volgt per 1 januari 2014. Ook gaat dan de

in het eerste half jaar van 2013. Ook brouwe­

is sterke drank in België en Duitsland in de

accijns op diesel verder omhoog met drie cent.

rijen in de grensstreek zoals Grolsch,

supermarkt te koop. Verder speelt mee dat

Deze verhoging komt bovenop de jaarlijkse

Gulpener en Alfa melden een forse omzetda­

het voor Duitsers en Belgen door de hogere

inflatiecorrectie. Op 1 januari 2015 volgt een

ling. Een verrassende ontwikkeling is dat

BTW en accijnzen minder aantrekkelijk is

verdere verhoging van de accijns op tabak.

niet. Ook in 2002 verhoogde de overheid de

geworden om in Nederland te shoppen.

Consumenten vinden het betalen van

accijns op sterke drank. In de periode

belasting geen feest. Zeker nu belastingver­

2003-2005 volgde een flinke daling van de

Dit soort grenseffecten stonden centraal in

hogingen samenvallen, kunnen consumen­

verkoop van sterke drank.

een onderzoek van Panteia in opdracht van de

ten wel eens fors minder gaan uitgeven. In

provincie Limburg. De hogere BTW en accijns

mei 2013 brachten onderzoekers van Panteia

Weglekeffecten naar het buitenland spelen

leiden voor de Limburgse detailhandel tot een

in opdracht van Koninklijke Slijtersunie de

hierbij een belangrijke rol. Drank- en

daling van de omzet van 50 tot 100 miljoen

effecten van de accijnsverhoging voor sterke

brandstofaccijnzen zijn in België en Duitsland

euro. Dit komt neer op een omzetderving van 0,75% tot 1,5%. De onderzoekers veronder­ stellen dat Nederlanders dit jaar voor drie tot zes procent meer over de grens shoppen en tanken dan in 2012. Duitsers en Belgen zullen voor op hun beurt drie tot zes procent minder in Nederland gaan winkelen. * Klaas Bangma is senior onderzoeker bedrijfslevenbeleid bij Panteia

4 | 2013 | BASIS

| Actueel

MKB-bedrijven in topsectoren richten vizier op wereldmarkt MKB-bedrijven in de topsectoren richten hun internationale handel steeds meer op opkomende economieën buiten Europa. De tijden van zakendoen met louter traditionele handelspartners als Duitsland en Frankrijk zijn voorbij. Dat is één van de resultaten uit een eerste serie van onderzoeken naar topsectorbedrijven in het Nederlandse MKB.

Door Bram van der Linden en Nicolette Tiggeloove* Topsectoren kenmerken zich door een

van een bedrijf. Het blijkt dat de helft

nog louter binnen de EU zaken doet, ziet

sterke internationale oriëntatie en

van de internationaal actieve topsector­

mogelijkheden in landen verder van huis.

exportpositie. Zo is veertig procent van

bedrijven in het MKB een exportintensiteit

De voorkeur gaat daarbij uit naar landen

de totale Nederlandse uitvoerwaarde

van boven de vijftig procent heeft. Dat is

als de Verenigde Staten en China.

afkomstig van bedrijven binnen een van

fors hoger dan de exportintensiteit van

die negen sectoren. Het gaat dan om het

twintig procent die geldt voor het totaal

Bedrijven kunnen wel wat hulp gebruiken

totale Nederlandse bedrijfsleven, dus

aan sectoren binnen het MKB.

bij het opstarten of uitbreiden van activitei­

inclusief het grootbedrijf.

ten op de wereldmarkt; overheidsonder­ Driekwart van het internationaal actieve

steuning wel te verstaan. Sterker nog,

In het MKB doet meer dan tachtig procent

MKB exporteert zowel naar landen binnen

maar liefst zeventig procent heeft behoefte

van de internationaal opererende

de EU als daarbuiten. Buiten de EU

aan een ondersteunende rol van de

topsector­bedrijven op dit moment zaken

exporteren topsectorbedrijven vooral

Nederlandse overheid. Er zijn grofweg

in landen buiten de EU. Het grootste deel

naar de Verenigde Staten. Tegelijkertijd

drie vormen van benodigde overheids­

van die bedrijven maakt gebruik van een

heeft een kwart van de bedrijven haar weg

ondersteuning te onderscheiden: finan­

combinatie van vier vormen van internatio­

naar de opkomende economieën van

ciële hulp, ondersteuning bij het opbouwen

nalisering: export, import, buitenlandse

China en Rusland gevonden. Als het gaat

van een buitenlands netwerk en informatie

investeringen en internationale samen­

om investeringen in landen buiten de

over wet- en regelgeving in landen buiten

werking. Export is in vrijwel alle combi­

EU zijn China en de VS koploper.

de EU. Buitenlandse wet- en regelgeving is

naties een vast onderdeel. Bijna twintig

het grootste struikelblok. Kortom, ook voor

procent van de internationaal actieve

En het einde van de wereldmarktoriëntatie

de Nederlandse overheid is er werk aan de

topsectorbedrijven in het MKB benut

vanuit de topsectoren is nog niet in zicht.

winkel om de handel met verre landen een

alle vier de vormen tegelijkertijd.

Van de MKB-bedrijven, die al buiten de

extra impuls te geven.

EU actief zijn, wil namelijk twee derde Dat bedrijven exporteren, wil niet auto­

deel zijn internationale activiteiten in de

matisch zeggen dat export een belangrijke

komende twee jaar verder uitbreiden.

component van de bedrijfsvoering is. Een

Ze zien vooral groeipotentie in de BRIC-

thema Bestuurlijke Vraagstukken bij Panteia.

indicator die het belang van de export voor

landen: Brazilië, Rusland, India en China.

Nicolette Tiggeloove is projectmanager binnen

een bedrijf beter weergeeft, is de export­

Voornaamste reden voor de uitbreiding is

het thema Bedrijfslevenbeleid bij Panteia.

intensiteit. De exportintensiteit is het

simpelweg de vergroting van hun afzet­

aandeel van de export in de totale omzet

markt. Ook het deel van het MKB, dat nu

* Bram van der Linden is onderzoeker binnen het

BASIS | 2013 | 5

Interview |

In gesprek met de Vereniging voor Beleidsonderzoek

‘We moeten meebewegen in het krachtenveld’ Volgend jaar bestaat de Vereniging voor Beleidsonderzoek twintig jaar. Reden om met het bestuur te spreken over heden en toekomst van het vak. Een gesprek over aanbestedingen, flexibiliteit en verdienmodellen. “We stellen ons een stuk offensiever op”.

Door Lennart de Ruig* Ze zijn er verbaasd over: “de WRR [Wetenschappelijke

tevreden zijn over de aangesloten bureaus. Beleids­

Raad voor het Regeringsbeleid, LdR] kent de bureaus

onderzoeksbureaus leveren volgens opdrachtgevers

voor beleidsonderzoek niet. We hebben in 2011 als

bruikbaardere resultaten en betere rapportages dan

bestuur van de Vereniging voor Beleidsonderzoek

universiteiten”.

kennis gemaakt met de WRR, maar de leden van het projectteam ‘lessen van evaluaties’ kenden de VBO niet,

Volgend jaar bestaat de VBO twintig jaar. Dat is voor

kenden ook het vak beleidsonderzoek nauwelijks. Het

het bestuur geen reden om terug te kijken, maar juist

beeld bestond dat vooral planbureaus en universiteiten

om vooruit te kijken. De VBO denkt na over een nieuwe

toegepast onderzoek doen”.

strategie en een andere rol. De moeilijke marktomstan­ digheden – bezuinigingen op onderzoek, meer concur­

Gerlof Rienstra, Clarie Ramakers en Martin Damen

rentie, meer aanbestedingsprocedures – vragen om

vormen samen met Douwe Grijpstra en Jos Frietman

een krachtig optreden van de branchevereniging. Reden

het bestuur van de VBO. Ze vertegenwoordigen de

voor een gesprek met het bestuur van de VBO. Welke

vijftien aangesloten beleidsonderzoeksbureaus. Doel:

trends en ontwikkelingen doen zich in de branche voor?

profileren van het vak beleidsonderzoek. Maar ook

En hoe moet de VBO daarop reageren?

kwaliteitsbevordering en belangenbehartiging staan

6 | 2013 | BASIS

op de agenda.

Wat is de grootste verandering in het beleids­ onderzoek de afgelopen jaren?

Rienstra, Damen en Ramakers zijn verbaasd over de

Ramakers: “Dat je door aanbestedingsprocedures geen

onbekendheid, omdat overheden al jaren gespeciali­

direct contact met de inhoudelijk betrokken ambtenaar

seerde bureaus inschakelen voor beleidsvoorbereidend

meer mag hebben. De afstand tussen onderzoeks­

of evaluatief onderzoek. Rienstra: “Uit de branchever­

bureaus en opdrachtgevers neemt toe. Dat is geen goede

kenning van de VBO blijkt bovendien dat opdrachtgevers

ontwikkeling, omdat je de vraag van de klant niet meer

| Interview

goed in kaart kunt brengen.” Damen herkent dit: “De rol van inkoopafdelingen is veel groter geworden. Inkopers schermen beleidsmedewerkers af. En de taakop­ vatting van inkopers is toch vooral: alles dicht­regelen, risico’s vermijden. Inkopers die op interim-basis worden ingehuurd scoren intern zelfs op het afwijzen van bureaus. Maar ik vraag mij af of de wal niet ’t schip zal keren. De rol van de inkoopafdeling is bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken bijvoorbeeld al kleiner geworden bij onderzoeksop­ drachten tot 50.000 euro.” Rienstra merkt dat het lastig is invloed uit te oefenen op het inkoopbeleid van overheden: “We hebben een aantal jaar geleden samen met de Raad van Organisatie-­ Adviesbureaus en de Orde van Organisatieadviseurs een inkoophandreiking gemaakt. Die moest opdrachtgevers helpen met het inkopen van onderzoek en advies. De handreiking ging vergezeld van een opleidingstraject voor de Rijksoverheid. Ondanks steun van het Ministerie van Binnenlandse Zaken wilde de Rijksacademie de opleiding niet in het pakket opnemen.” Rienstra: “Als VBO gaan we nu vaker direct in gesprek met departementen. Binnenkort spreken we met het Ministerie van Onderwijs over de ervaringen van onze Gerlof Rienstra (1958) (linksboven) is voorzitter van de VBO.

leden met het raamcontact voor beleidsonderzoek. Daar

Daarnaast is hij senior partner bij Ecorys en verantwoordelijk

zijn veel klachten van bureaus op gekomen. Dit is nu

voor het kennis­gebied regionale economie en topsectorenbeleid.

typisch zo’n onderwerp dat je als branchevereniging moet oppakken. Als VBO sta je sterker, omdat kritiek niet

Clarie Ramakers (1959) (rechtsboven) is secretaris van de VBO

afstraalt op individuele bureaus.”

en sectorhoofd Zorg, Arbeid en Sociaal beleid bij ITS.

Welke trends zien jullie nog meer? Martin Damen (1967) (onder) is bestuurslid van de VBO en

Damen: “De doorlooptijden van beleidsonderzoek nemen

directeur van RIGO Research & Advies.

af. Daar komt bij dat onderzoeksbudgetten krimpen en

BASIS | 2013 | 7

Interview |

Ministerie van Volksgezondheid nodigde vijf bureaus uit

Jullie zien meer concurrentie en meer kort­lopend, gepolitiseerd onderzoek. Wat gebeurt er nog meer in de markt?

voor een offerte. Maar het projectbudget was

Rienstra, Damen en Ramakers vertellen dat universi­

25.000 euro. Dat staat niet in verhouding tot elkaar.”

teiten, hogescholen en planbureaus vaker beleids­

opdrachtgevers meer partijen uitnodigen voor een offerte.” Ramakers: “Een recent voorbeeld: het

gericht onderzoek uitvoeren. Ramakers: “Iedereen Ramakers ziet ook een nieuwe generatie beleids­

moet de derde geldstroom aantrekken en de markt op.

ambtenaren opstaan die andere verwachtingen heeft

Vooral de lectoren aan hogescholen roeren zich. Dat

van onderzoek: “Ze willen een degelijk onderzoek dat

is echt een nieuwe partij aan het worden in de onder­

effecten vaststelt, maar het moet wel snel af en mag

zoekswereld. Er gaan aanzienlijke bedragen naar

niet te veel kosten.” Damen: “Ik herken dat. Old school

onderzoek aan hogescholen.”

methoden met een new school vraagstelling en budget.” Ramakers spreekt over een sterke politise­

Dat levert soms concurrentie op met beleidsonder­

ring van onderzoek: “Onderzoekers komen midden in

zoeksbureaus. Rienstra: “Planbureaus, universiteiten

een politieke discussie te staan. Het onderzoek moet

en hogescholen hebben een eigen agenda.” Damen:

evidence based én razendsnel, maar met het budget

“Een voorbeeld: voor beleidsonderzoek heb je steeds

kun je slechts 150 respondenten in je onderzoek

vaker data van het CBS nodig, omdat er te weinig

meenemen. En als er dan twijfels ontstaan over de

budget is voor nieuwe dataverzameling. Maar het CBS

kwaliteit van het onderzoek, vraagt men het CPB

is soms ook concurrent bij onderzoeksopdrachten. De

om een second opinion.”

VBO moet hierop alert blijven. Misschien moeten we duidelijke afspraken gaan maken over de beschikbaar­

Kun je dit niet ondervangen met verwachtings­ management bij aanvang van het project? Dus vertellen wat de zeggingskracht van het onderzoek is gegeven het budget en de doorlooptijd.

heid van data. En we moeten blijven investeren in een goede relatie met de planbureaus.”

Damen: “Dat is lastig, omdat je meestal geen contact

Laten we een blik op de toekomst werpen. Waar liggen kansen voor het beleidsonderzoek?

kunt hebben met de opdrachtgever tijdens het maken

Damen: “Flexibiliteit. Daarin ligt onze kracht. Beleids­

van een offerte. Maar gelukkig zijn er soms marktcon­

onderzoeksbureaus kunnen vraaggericht anticiperen op

sultaties bij aanvang van een onderzoek.” Tijdens die

nieuwe zaken”. Rienstra: “Wij spreken steeds vaker

marktconsultaties proberen bureaus de vraagstelling of

over het ontzorgen van opdrachtgevers. Onderzoeks­

onderzoeksmethode bij te sturen. Ramakers: “Ik

bureaus moeten kritisch meedenken over wat overhe­

maakte laatst mee dat het Ministerie van Onderwijs een

den kunnen doen en zo een zorg wegnemen.” Damen:

stuk of zes bureaus uitnodigde om over een onder­

“Je zou ook kunnen spreken over onzekerheidsreductie.

zoeksplan te praten. Dat plan was onhaalbaar. We

Als onderzoeksbureau kunnen we geen absolute

hebben toen collectief gezegd: ‘als jullie dit doorzetten,

waarheden vaststellen, maar wel dingen uitsluiten.

kunnen we niet offreren’”.

We kunnen zeggen: ‘Het is niet verstandig om dit te doen’, of ‘Je moet rekening houden met deze ontwikke­

8 | 2013 | BASIS

Damen ziet nog een andere oplossing: “Bureaus

lingen’.” Ramakers: “Dat betekent dat je nog meer

kunnen het niet meer alleen. Dus er ontstaan veel meer

gevoel moet ontwikkelen voor de politieke dimensie van

samenwerkingsverbanden. ICT-bureaus die samenwer­

onderzoek. Je bent niet meer gewoon de deskundige

ken met onderzoekers. Onderzoekers die samen met

onderzoeker van vroeger. Je moet kunnen mee­bewegen

organisatieadviseurs of ingenieursbureaus op een

in het politieke krachtenveld. Daar zijn geen opleidingen

aanbesteding inschrijven. ”

voor. Dat leer je on the job.”

| Interview

andere verdienmodellen. In investeringsprojecten

De VBO bestaat volgend jaar twintig jaar. Wat wordt de toekomstige rol van de VBO?

bijvoorbeeld. Rienstra: “Turnkey-projecten vormen een

Rienstra: “We voeren momenteel een discussie over

interessante ontwikkeling. Je financiert het project zelf,

de strategie van de VBO. We ontwikkelen ons van een

als een investering, en je ontvangt pas een beloning als

beroepsvereniging naar een branchevereniging.

het resultaat is behaald. Dat kun je ook toepassen op

Vroeger was de VBO toch vooral een platform voor

onderzoeksopdrachten.”. Damen legt een iets ander

kennisuitwisseling over het vak. Nu denken we eraan

accent. Hij ziet toekomst in het zoeken naar meerdere

om ons een stuk offensiever te gaan opstellen. Onze

financiers voor een onderzoeksproject: “Wij werken

kritische rol bij de aanbesteding van beleidsgerichte

veel voor woningcorporaties. Die hebben veel vragen,

opdrachten van het Ministerie van Onderwijs is

maar weinig geld. Als groep kunnen ze wel een

daarvan een voorbeeld”.

Rienstra, Damen en Ramakers zien ook een kans in

onderzoeksproject financieren. We kunnen dan geen maatwerk bieden, maar dat is juist een enorme

Aan een keurmerk voor leden denken de bestuurders

uitdaging. Je moet iets ontwikkelen waar iedereen

niet. Rienstra: “We eisen al ISO-certificering van leden.

wat aan heeft.”

Een keurmerk vormt een risico, omdat bureaus niet verantwoordelijk willen zijn voor de fouten van ande­

En als het gaat om nieuwe diensten en producten, waar liggen dan de kansen?

ren.” Hoewel een keurmerk te ver gaat, denken de

Rienstra: “Als VBO hebben we ook contact met MOA

zijn minimumstandaarden voor goed onderzoek? Hoe

[branchevereniging en kenniscentrum voor markt­

voer je evaluatieonderzoek uit? De VBO wil daarbij niet

onderzoekers, LdR]. Van het marktonderzoek kunnen

het wiel opnieuw uitvinden. Rienstra: “De EES [Euro­

we wat leren, want ik zie veel interessante ICT-ontwik­

pean Evaluation Society, LdR] in Brussel schrijft al heel

kelingen daar. Marktonderzoekers maken steeds

veel over onderzoeksmethoden. Daar zit de standaardi­

slimmer gebruik van data.” Damen vult aan: “Wat

sering.” Damen: “We zouden daar ter inspiratie naar

daarbij helpt: marktonderzoekers werken vaak voor

kunnen kijken”.

bestuurders wel na over inhoudelijke richtlijnen. Wat

grote bedrijven die veel geld hebben voor innovatief onderzoek, zoals KLM. Daarnaast gaan we van het zelf

Een ander idee van het bestuur is een betere positio­

verzamelen van data naar het slim analyseren van

nering van de aangesloten leden. Damen: “We zijn de

bestaande data. We kunnen ook steeds mooiere

vijftien beste beleidsonderzoeksbureaus van Neder­

dingen doen met GIS-applicaties [geografische data­

land. Als lid beteken je wat in de onderzoekswereld.

programma’s, LdR]. Zo ontstaan verschillen lagen data

Daarmee moeten we ons nog meer profileren.”

die je met de krachtigere software kunt analyseren.”

BASIS | 2013 | 9

Onderzoek in beeld |

Grootgebruikers van zorg en sociale voorzieningen Samenloop in voorzieningengebruik binnen huishoudens Voorzieningen voor de ondersteuning van burgers moeten goedkoper en effectiever. Dat is de uitdaging voor gemeenten, die de komende jaren veel extra taken krijgen op het gebied van zorg en maatschappelijke ondersteuning. Meer kennis over grootgebruikers van voorzieningen kan gemeenten daarbij helpen. De Drechtsteden lieten het grootgebruik onlangs in kaart brengen.

Zorg 12,7%

Door Marieke Hollander*

1,3% 0,2%

0,3%

Om in de nabije toekomst te kunnen zorgen voor een

Werk zijn 0,4% hulpmiddelen, De meest gebruikte voorzieningen

doelmatig, goed afgestemd aanbod, is het voor gemeen­

huishoudelijke hulp en bijstand. Hierna 2,6% volgen geestelijke

ten belangrijk om zicht te krijgen op het huidige gebruik

gezondheidszorg voor kinderen (jeugd-GGZ), toegang

en aanbod van voorzieningen. Gemeenten vinden het

jeugdzorg (Bureau Jeugdzorg), Algemeen Maatschappe­

nuttig te weten wie de grootgebruikers zijn en welke

lijk Werk, schuldhulpverlening en de sociale werkplaats.

Jeugd

3,7%

voorzieningen gelijktijdig - door één persoon of binnen één huishouden - worden gebruikt: de samenloop in

Figuur 1

Gebruik van één of meer voorzieningen

voorzieningengebruik. Dit geeft de gemeenten namelijk inzicht in de aard en omvang van zinvolle samenhangende

Percentage burgers

‘zorgarrangementen’ en levert zo een bijdrage aan het

Percentage huishoudens

organiseren van efficiënte en effectieve zorg op maat. Panteia onderzocht het grootgebruik en de samenloop

8%

1 voorziening

12%

in voorzieningengebruik in de Drechtsteden door cliënt­ gegevens van een groot aantal instellingen te koppelen.

3%

2 voorzieningen

6%

Ongeveer dertien procent van de inwoners en 21 procent van de huishoudens blijkt gebruik te maken van één of

1%

3 of meer voorzieningen

3%

meer voorzieningen, zoals hulp bij het huishouden, dagbesteding, bijstand, schuldhulpverlening, de sociale

0%

4%

8%

12%

16%

werkplaats, jeugdzorg of speciaal onderwijs. Van hen maakt het merendeel van één voorziening gebruik. Drie procent van de burgers en zes procent van de

Binnen de (toekomstige) taken van gemeenten zijnuit in Gebruik van voorzieningen

het onderzoek drie ‘domeinen’ te onderscheiden: de domeinen Zorg, Jeugd enZorg Werk

huishoudens maakt gebruik van twee voorzieningen.

(bijvoorbeeld maatschappelijke ondersteuning, dag­

En één procent van de burgers en drie procent van

Percentage Percentage besteding), Jeugd (jeugdzorg en speciaal onderwijs) en

de huishoudens gebruikt drie of meer voorzieningen.

Werk (bijstand, schuldhulpverlening, sociale werkplaats).

burgers

8%

Zorg

14%

10 | 2013 | BASIS Jeugd

huishoudens

2%

Samenloop in voorzieningengebruik binnen huishoudens

| Onderzoek in beeld

Zorg 12,7%

1,3% 0,2%

Werk

0,4%

3,7%

0,3%

Jeugd 2,6%

Gebruik van één of meer voorzieningen Percentage burgers

Percentage huishoudens

8%

1 voorziening

12%

Samenloop in voorzieningengebruik binnen huishoudens

3%

2 voorzieningen

6% 1%

3 of meer voorzieningen

3% 0%

4%

8%

12%

Zorg

16%

12,7%

Gebruik van voorzieningen uit de domeinen Zorg, Jeugd en Werk

Figuur 2

Figuur 3

1,3%

Werk Percentage burgers

8%

Zorg

14%

3%

4%

2,6%

De samenloop tussen de domeinen Zorg en Werk is

zieningen gebruikt en bijPercentage 0,3 procent Jeugd-Percentage en Zorg­

6% 0%

Jeugd

voorzieningen uit beide domeinen gebruik. Bij 0,4 procent Gebruik van één of meer voorzieningen van de gezinnen worden er zowel Werk- als Jeugdvoor­

3%

Werk

0,4%

0,3%

het grootst: 1,3 procent van de huishoudens maakt van

2%

Jeugd

3,7%

Percentage huishoudens

0,2%

8%

burgers

huishoudens

voorzieningen. Aanvullend wordt er in 0,2 procent van 12%

16%

de huishoudens gebruik gemaakt van zowel Zorg- als 8%

voorziening Jeugd- 1en Werkvoorzieningen. Binnen de Drechtsteden

12%

Voorzieningen uit het domein Zorg worden het meest

gaat het dan om ongeveer 230 huishoudens. Deze

gebruikt: door acht procent van de burgers en veertien

3% huishoudens maken veelal gebruik van bijstand in 2 voorzieningen

procent van de huishoudens.

6% combinatie met bijvoorbeeld maatschappelijk werk,

GGZ, ambulante jeugdzorg, 1% en/of jeugdreclassering.

Er zijn huishoudens die gelijktijdig gebruik maken van voorzieningen uit twee of zelfs drie domeinen.

3 of meer voorzieningen

3%

* Marieke Hollander is accountmanager Zorg 8% en Welzijn12% bij Panteia 16% 0% 4%

Gebruik van voorzieningen uit | 2013 | 11 BASIS de domeinen Zorg, Jeugd en Werk

Trends |

Op zoek naar verklaringen

Steeds minder schooluitval Alle recente kabinetten probeerden het aantal voortijdig schoolverlaters in Nederland te verminderen. Met succes: het aantal jaarlijkse uitvallers is al jaren aan het dalen. Wat verklaart dit succes? En kan Nederland het aantal uitvallers verder omlaag brengen?

Door Johan Bokdam* Zorgen over jongeren die zonder diploma het onderwijs

Dit streven past ook binnen de bredere Nederlandse

verlaten zijn van alle tijden. Maar de lat is steeds hoger

en Europese kenniseconomie-agenda, gericht op het

komen te liggen. Na invoering van de Leerplichtwet begin

verhogen van het opleidingsniveau. Meer jongeren

twintigste eeuw was de lagere school het na te streven

naar het hoger onderwijs en minder jongeren die zonder

minimum. Na de Tweede Wereldoorlog werd dit verhoogd

startkwalificatie van school af gaan. Maar hoe doe je dat?

naar voortgezet onderwijs en in de jaren negentig is de lat opgetrokken naar het huidige niveau. Een voortijdig

Voorspellers voor schoolsucces

schoolverlater is nu een jongere tot 23 jaar die stopt met

Twee soorten factoren verklaren het schoolsucces van

school zonder het behalen van een diploma havo, vwo of

leerlingen en studenten. Enerzijds zijn dat individuele

mbo niveau 2, de zogeheten ‘startkwalificatie’.

kenmerken van studenten, anderzijds zijn dat kenmerken van de familie, de woonlocatie en de school. Al deze

Een startkwalificatie geeft jongeren meer kansen op de

factoren hebben gezamenlijk invloed op de houding en

arbeidsmarkt. Jongeren zonder startkwalificatie zijn in

het gedrag van leerlingen, en daarmee op de kans dat

Nederland gemiddeld twee keer zo vaak werkloos als

een leerling succesvol is op school. Schooluitval is

jongeren die dat diploma wel halen. En jongeren met een

meestal de uitkomst van een langdurig proces, waarin

hoger opleidingsniveau hebben vaker werk en vaker een

meerdere factoren op elkaar inwerken en, vooral, bij

vaste baan. Zie hier de reden waarom opeenvolgende

elkaar optellen.

kabinetten het aantal jongeren zonder startkwalificatie probeerden terug te dringen.

Kenmerken van de student en zijn familie verklaren de meeste verschillen in schoolresultaten. Maar dit geeft

12 | 2013 | BASIS

In 2003 formuleerde het kabinet Balkenende II een

een beleidsmaker weinig aanknopingspunten, want

nationale doelstelling om het jaarlijks aantal nieuwe

student en familie zijn niet zomaar te veranderen

voortijdig schoolverlaters te halveren tot 35.000 in 2012.

Onderzoeken in de Verenigde Staten laten zien dat

| Trends

25 procent van het schoolsucces wordt bepaald door

RMC voor uitvallers en meer leerplicht

schoolbeleid en vijf procent door regionaal of landelijk

Sinds 1995 voert de Nederlandse overheid een actief

beleid dat doorwerkt op de scholen. Daarmee biedt het

beleid ter bestrijding van het voortijdig schoolverlaten.

schoolbeleid de meeste aanknopingspunten om het

Dit vsv-beleid is sindsdien steeds verder uitgebreid. Een

voortijdig schoolverlaten te verminderen. Wat blijkt uit

eerste stap was het opzetten van een regionale meld-

de onderzoeken? De kans op uitval neemt af op scholen

en coördinatiefunctie (RMC), waardoor zicht kwam op

met een positief en veilig schoolklimaat, waar leraren

het aantal voortijdige schoolverlaters dat niet meer

hoge verwachtingen van leerlingen hebben, zonder

leerplichtig was. De RMC-wetgeving verplicht scholen

hiërarchisch te worden. Ook een goede relatie met

uitvallers tot 23 jaar aan de gemeente te melden en

leraren, en een school die dat stimuleert, dragen bij

verplicht gemeenten deze voortijdig schoolverlaters te

aan minder uitval.

registreren. In elk van de 39 RMC-regio’s moet een regionale contactgemeente ervoor zorgen dat voortijdig

Uit een aantal vergelijkende studies blijkt dat landelijke

schoolverlaters begeleiding krijgen naar werk of

systeemhervormingen de grootste daling in het

terugkeren naar het onderwijs, zodat zij alsnog een

voortijdig schoolverlaten opleveren. Het verhogen

startkwalificatie kunnen halen. Ook heeft de Minister

van de leerplichtige leeftijd is een voorbeeld van zo’n

van Onderwijs in 2007 een kwalificatieplicht ingevoerd,

landelijke systeemhervorming. Of het opnemen van

een verlenging van de leerplicht tot achttien jaar voor

studie- en loopbaanoriëntatie in het lespakket van de

jongeren die nog geen startkwalificatie hebben.

onderbouw van het voortgezet onderwijs. Onderwijs­ systemen die voor iedereen inzetten op algemene

Regionale convenanten om uitval te voorkomen

vorming, leveren juist meer schooluitval op. En landen

Al snel werd duidelijk dat er ook geïnvesteerd moest

waar veel studenten beroepsonderwijs volgen, hebben

worden in het voorkomen van schooluitval. In de zomer

minder schooluitval.

van 2006 is het Rijk daarom gestart met het sluiten van

BASIS | 2013 | 13

Trends |

convenanten met gemeenten en scholen in de regio’s

Vsv daalt, maar waardoor?

met de meeste uitval. Daardoor hoefde men niet met

Het jaarlijks aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters is

elke partij afzonderlijk afspraken te maken. Door

gedaald van ruim 52 duizend in 2006 tot ruim 36 duizend

ondertekening verbinden partijen zich aan prestatiege­

in 2012, een daling van ongeveer dertig procent. Neder­

richte afspraken en financiële prikkels om schooluitval

land, dat bij de start van het vsv-beleid Europees gezien

verder tegen te gaan. Deze convenanten sloten aan bij

middelmatig scoorde, staat in Europa nu te boek als een

de trend van deregulering en autonomie. De convenanten

succesvol voorbeeld van de aanpak van voortijdig

benadrukten vooral wat er moest gebeuren – in eerste

schoolverlaten.

instantie een daling van de schooluitval met tien procent – maar niet op welke manier. Elke regio kon een eigen

Vanaf dit jaar hanteert het ministerie van Onderwijs een

aanpak bedenken en uitvoeren.

nieuwe meetsystematiek. Voor zes doelgroepen is een beoogd percentage vsv’ers geformuleerd, dat aan het

In 2008 heeft de staatssecretaris van Onderwijs de

eind van schooljaar 2014-2015 moet zijn gerealiseerd

aanpak via convenanten verder uitgebreid naar alle

(zie de tabel onderaan deze pagina).

39 regio’s. Na ondertekening van het convenant kwam subsidie beschikbaar voor regionaal afgestemde

De uitval naar doelgroep laat een gemengd beeld zien. De

maatregelen, en ontvangen scholen een financiële

uitval in de onderbouw van het voortgezet onderwijs en in

bonus als ze een bepaalde vermindering behalen.

de bovenbouw van het vmbo ligt al op of onder het doel voor 2015. In de bovenbouw van havo en vwo, en in mbo

Betrouwbare registraties en publieke cijfers

niveau 1, 3 en 4, moet het aandeel uitvallers nog met bijna

Tot voor kort ontbrak een volledig en actueel overzicht

veertig procent worden teruggebracht ten opzichte van

van het aantal voortijdig schoolverlaters. Door de invoering

2011. Dat is een flinke opgave.

van het onderwijsnummer en een landelijke digitaal verzuimloket is sinds 2009 de registratie van schoolgaande

Regionale aanpak – veel van hetzelfde?

leerlingen, verzuim en schooluitval sterk verbeterd. Het

Een van de uitgangpunten voor een regionale benadering

ministerie van Onderwijs ontsluit en gebruikt die verbe­

was ruimte bieden voor lokale verschillen. Veel regio’s

terde informatie als prikkel voor scholen en regio’s.

nemen echter dezelfde maatregelen. Het vsv-geld is

Jaarlijks publiceert het ministerie voor iedereen toeganke­

vanaf 2008 gebruikt voor het tegengaan en registreren

lijke overzichten van schoolverlaters per school, gemeente

van spijbelen en verzuim, het verbeteren van de loop­

en regio. Daarnaast biedt het ministerie begeleiding aan.

baanbegeleiding en de overstap van het vmbo naar het

Sinds 2008 heeft het ministerie van Onderwijs account­

mbo. Ook zijn met het geld de zorgvoorzieningen in het

managers als schakel tussen regio en Rijk.

mbo voor leerlingen met problemen uitgebreid, zoals

Tabel 1: Doelstellingen, huidige situatie en gerealiseerde daling naar doelgroep Doelgroep

Beoogd vsv-% in 2015

Vsv-% in 2011

Daling of stijging vsv-% tussen 2008 en 2011

Onderbouw voortgezet onderwijs

1%

1%

+ 12,6%

Bovenbouw vmbo

4%

2,6%

-16,3%

Bovenbouw havo/vwo

0,5%

0,8%

-13,6%

mbo niveau 1

22%

37%

-0,4%

mbo niveau 2

10%

13,5%

-13,6%

mbo niveau 3 en 4

2,75%

4,5%

-16,3%

Bron: data OCW/DUO, analyse Panteia

14 | 2013 | BASIS

Hoe verder? De Nederlandse aanpak is in de praktijk vooral gericht op de school en de regionale context waarin scholen opereren. Nederland heeft geen systematische hervor­ mingen doorgevoerd, met de uitzondering van de verhoging van de leerplichtleeftijd. Mogelijk is het succes van de Nederlandse aanpak te vergroten met systeem­ veranderingen. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat het opheffen van de systeemscheiding tussen vmbo en mbo goed werkt tegen schooluitval. Dit voorkomt een over­ stapmoment en stelt de beroepskeuze uit. Nu moeten jongeren van 14 jaar in de tweede klas van het vmbo besluiten nemen over hun toekomstige beroep. Een tweede mogelijkheid om de resultaten verder te verbete­ ren, is het stimuleren van zogenoemd schoolondersteu­ nend gedrag van ouders: betrokkenheid van ouders bij het onderwijs. Bij een paar scholen in het mbo krijgt dit sinds kort aandacht, maar scholen zijn nog op zoek naar hulpmiddelen. meer uren voor mentoren, intensieve persoonlijke

Tot slot verwachte veel docenten, zorgcoördinatoren en

begeleiding en coaching of opvangklassen.

bestuurders de meeste lange termijnwinst van algemene verbeteringen van het onderwijs en het schoolklimaat.

In 2012 is een nieuwe serie convenanten gesloten. Ook nu

Op verschillende mbo- en vo-scholen is een voorzichtige

lijken de regionale maatregelen veel op elkaar. Naast een

omslag waarneembaar in het denken over hoe het

voortzetting van de eerdere aanpak, werken in veel

onderwijs georganiseerd moet worden. Tot voor kort was

regio’s leerplicht- of RMC-medewerkers op scholen om

de trend om leerlingen meer eigen verantwoordelijkheid

jongeren die spijbelen of dreigen uit te vallen preventief

te geven voor hun leerloopbaan. Nu zien betrokkenen in

te begeleiden. Ook zetten mbo-scholen zich meer in om

dat dit ongewenste effecten heeft op de schoolbinding

leerlingen een leerwerkplek te laten vinden, en begelei­

van hun leerlingen en daarmee op uitval. Ze merken

den ze jongeren die geen diploma kunnen halen op

dat veel jongeren niet zozeer zware problemen hebben,

niveau 2 naar werk.

maar zich verloren voelen op school. Deze jongeren hebben baat bij individuele aandacht en begeleiding.

Was de geboden beleidsvrijheid voor regio’s dan wel

Daarom leggen scholen meer nadruk op het versterken

nodig? Veel regio’s hebben hetzelfde wiel uitgevonden,

van pedagogische relaties en kleinschaligheid voor alle

waar tijd en energie in is gaan zitten. Aan de andere kant:

leerlingen. Deze integrale aanpak biedt meer kansen dan

de decentrale beleidsverantwoordelijkheid leidde tot

geïsoleerde maatregelen voor specifieke doelgroepen.

draagvlak in de regio’s voor de zelfgekozen aanpak. Scholen en gemeenten zien een positief effect van de regionale beleidsvrijheid en zijn tevreden met de

* Johan Bokdam is senior onderzoeker Onderwijs bij Panteia.

financiële prikkels en het publiceren van openbare

Panteia monitort voor het ministerie van Onderwijs, Cultuur en

cijfers. Deze gecombineerde beleidsaanpak vanuit de

Wetenschappen het vsv-beleid 2012-2015.

Rijksoverheid heeft bijgedragen aan het probleembesef en gevoel van urgentie bij scholen en gemeenten.

BASIS | 2013 | 15

Opinie |

16 | 2013 | BASIS

| Opinie

Casus de voedselbanken in Utrecht

Samenspel tussen gemeente en burgerinitiatieven De overheid doet steeds vaker een appèl op het zelforganiserende vermogen van de samenleving. De voedselbank is daar een mooi voorbeeld van. Voedselbanken staan vaak niet op zichzelf, maar werken samen met professionele partijen. Hoe verhouden deze partijen zich in de praktijk tot elkaar? Van eind 2012 tot mei 2013 onderzochten Lia van Doorn en Mayke Kromhout de Utrechtse voedselbanken. Het onderzoek legt de dilemma’s bloot in het samenspel tussen gemeente, professioneel en particulier initiatief.

Door Lia van Doorn en Mayke Kromhout* Voedselbanken zijn burgerinitiatieven pur

onder druk te staan. Het aantal nieuwe

pakken”, zegt een coördinator van een

sang. Ze worden, zonder winstoogmerk,

klanten stijgt spectaculair, terwijl de

uitgiftepunt. In 2006 onderzocht bureau

opgericht door burgers en voorzien in een

voedseldonaties afnemen. Dit laatste

Regioplan de klantenprofielen van voedsel­

essentiële behoefte van mensen die niet of

komt doordat toeleveranciers, zoals

banken in grote steden. Het bleken over­

nauwelijks in staat zijn in hun levensonder­

supermarkten en kleine middenstanders,

wegend eenoudergezinnen, laagopgeleiden

houd te voorzien. De voedselbanken zamelen

zuiniger inkopen en voedsel waarvan de

en mensen met een niet-Nederlandse

voedsel in dat anders vernietigd zou worden

houdbaarheidsdatum bijna is verstreken

etniciteit te zijn. Het ging vaak om mensen

en gaan hiermee verspilling tegen. Deze

vaker in de aanbieding doen in plaats van

met een langdurige uitkering en aanzienlijke

initiatieven zijn – zeker in Nederland – een

dit te doneren aan de voedselbank.

schulden, die bovendien weinig gebruik

relatief nieuw fenomeen. De eerste Neder­

maken van voorzieningen als bijzondere

landse voedselbank werd in 2002 opgericht

Voor het eerst sinds hun bestaan zien

bijstand of kwijtschelding van lokale

in Rotterdam door het echtpaar Sjaak en

voedselbanken zich genoodzaakt met

belasting. In ons onderzoek zagen wij,

Clara Sies. Hierna schoten ze als padden­

wachtlijsten te werken bij nieuwe aanmel­

naast deze profielen, ook nieuwe profielen:

stoelen uit de grond. Inmiddels zijn er in alle

dingen. Soms worden de voedselpakketten

bewoners van welvarende wijken, waaronder

grote steden en in veel kleinere gemeenten

kariger gevuld of wordt noodgedwongen

hoger opgeleiden en mensen die voorheen

voedselbanken. Het fenomeen ontstond in

gekozen voor een eenzijdigere samen­

een (boven-) modaal inkomen hadden.

de jaren zeventig in de Verenigde Staten en

stelling.

waaide in de jaren tachtig over naar Frank­

Voedselbanken lijken steeds minder

rijk en België. In vrijwel alle Europese landen

‘Nieuwe armen’

exclusief het toevluchtsoord voor kansar­

zijn nu voedselbanken actief.

De medewerkers van voedselbanken zien

men te worden. Tijdens interviews met

niet alleen een toegenomen vraag, ook

deelnemers aan de Utrechtse voedselban­

Voedselbanken onder druk

signaleren zij een toestroom van ‘nieuwe

ken troffen we onder meer mensen uit de

De laatste jaren komen voedselbanken

armen’. “Er komen steeds meer mensen in

creatieve klasse aan, zoals kunstenaars

BASIS | 2013 | 17

Opinie |

die voorheen van de inmiddels opgeheven

De voedselbanken kunnen de nieuwe

• centrale fondsenwerving

regeling Wet Werk en Inkomen Kunstenaars

toestroom alleen verwerken wanneer zij

• een busje waarmee voedsel tussen het

(WWIK) gebruik maakten. We troffen mensen

meer professionaliseren en samenwerking

distributiepunt en de uitgiftepunten, en

met een chronische psychische en of fysieke

en financiering zoeken bij – onder meer –

tussen de uitgiftepunten onderling, kan

aandoening die na herkeuring geen aan­

diezelfde overheid. Dit betekent dat voedsel­

worden getransporteerd.

spraak meer konden maken op een WAO-

banken en de overheid zich tot elkaar

uitkering. En mensen die gescheiden zijn

dienen te verhouden. Een verhouding

Naast de voedselpakketten bieden profes­

en te duur wonen of hun huis niet kunnen

die – zo constateren wij – bepaald niet

sionals en vrijwilligers de deelnemers een

verkopen. Daarnaast troffen we zzp’ers bij

onproblematisch is.

pluspakket van sociaal juridische dienst­

de voedselbanken, zowel huisschilders en

verlening. Elke nieuwe deelnemer krijgt

glazenwassers als ook consultants en

Start vanuit particulier initiatief

een intakegesprek met een sociaal

tekstschrijvers. Zelfstandige ondernemers

Bij het eerder genoemde onderzoek uit 2006

juridische dienstverlener die de financiële

die in financiële problemen raken, kunnen

onder voedselbanken in de grote steden

huishouding in kaart brengt, screent op

een bijstandsuitkering aanvragen op

ontbrak Utrecht. De stad beschikte toen nog

niet-gebruik van sociale voorzieningen en

voorwaarde dat ze hun eigen bedrijf beëindi­

niet over een voedselbank. In 2007 startten

op rechtmatigheid: wie meer dan 180 euro

gen en zich uitschrijven bij de Kamer van

particulieren verschillende initiatieven,

per maand aan leefgeld heeft, kan geen

Koophandel. De zzp’ers die wij spraken bij de

waarvan de meeste snel ter ziele gingen.

gebruik maken van de voedselbank. Zij

voedselbanken beschouwen het voortzetten

De oprichters begonnen kleinschalig met

geven sociaal juridisch advies over uitkerin­

van hun bedrijf als een laatste strohalm om

het verzamelen en verdelen van voedsel,

gen, belastingen en toeslagen, wonen, werk

weer uit de schulden te komen, waarbij de

meestal vanuit hun bijkeuken of garage. Bij

en re-integratie, schulden, gemeentelijke

voedselbank als overbrugging van een

ziekte of vakanties vielen de voedselverdeel­

regelingen en meer.

tijdelijk moeilijke periode dient.

punten stil; de initiatieven bleken kwetsbaar. Ze vergen een grote tijdsinvestering en

Inmiddels zijn er acht voedselbanken in

Gemeente en voedselbank: communicerende vaten

langdurige inzet van betrokkenen. Deze druk

Utrecht, waarvan er vijf gelegen zijn in de

is voor de initiatiefnemers vaak niet lang vol

achterstandswijken Lombok, Overvecht,

De nieuwe toestroom bij de voedselbanken

te houden. Slechts één van de initiatieven,

Kanaleneiland, Rivierenwijk en Zuilen. De

heeft onder andere te maken met recente

een voedselbank in Overvecht, liep goed.

overige drie liggen in het meer welvarende

veranderingen in het overheidsbeleid.

Leidsche Rijn, Lunetten en Utrecht Oost.

Vrijwel alle deelnemers hebben schulden.

In 2007 constateerden Stichting Tussenvoor­

Zij voorzien wekelijks ruim 1000 personen

Mensen in financiële nood kunnen in

ziening (een instelling voor maatschappe­

van voedsel.

principe een beroep doen op de nieuwe Wet

lijke opvang) en enkele andere Utrechtse

gemeentelijke schuldhulpverlening. Deze

organisaties waaronder wijkpastores, dat er

Gemeentelijke subsidie

wet legt de verantwoordelijkheid voor de

behoefte was aan een meer structureel en

Sinds 2009 vraagt de Tussenvoorziening

ondersteuning bij problematische schulden

substantieel aanbod. De Tussenvoorziening

subsidie van de gemeente Utrecht. Aanvan­

expliciet bij gemeenten neer. Aanvankelijk

en wijkpastores stimuleerden actieve

kelijk werd dit niet toegekend. Vanaf de

moest de wet een brede toegang garande­

wijkbewoners voedselbanken in hun wijk te

oprichting van de eerste voedselbanken in

ren voor mensen met schulden. Maar in de

openen en boden hierin ondersteuning. Een

Nederland riepen deze initiatieven uiteen­

praktijk blijkt nu dat steeds meer mensen

door Tussenvoorziening betaalde coördina­

lopende reacties op, variërend van sympa­

met financiële problemen buiten het sociale

tor ging diensten leveren aan de vrijwilligers

thie tot verontwaardiging en weerzin. In 2006

vangnet van de gemeente vallen. Ze hebben

van de voedselbanken:

leidde de snelle opkomst van de voedsel­

geen toegang tot schuldhulpverlening.

• een centraal distributiepunt voor opslag

bank tot Tweede Kamervragen aan de

Deze mensen kloppen aan voor hulp bij de voedselbank.

en koeling van goederen • centrale afspraken met grote voedsel­ leveranciers

18 | 2013 | BASIS

Minister van Sociale Zaken en Werkgelegen­ heid. Sommige Kamerleden vroegen zich af of voedselbanken de zelfredzaamheid van

| Opinie

hun klanten niet verkleinde. Het maakt

spelers. De uitgiftepunten worden bemenst

Sommige uitgiftepunten hanteren andere

de armen immers weer afhankelijk van

en gecoördineerd door vrijwilligers. De

criteria voor wat ’schrijnend’ is. Zij sturen

Charitas: terug naar de armenpot, bedeling

Tussenvoorziening is een professionele

iemand die bij de voedselbank aanklopt voor

en de gaarkeukens. Terug naar af. Anderen

instelling, en is aangesloten bij de landelijke

hulp niet graag weg. En dus worden er bij

waren van mening dat gratis aanbod vanzelf

Stichting Voedselbanken Nederland. Ten

de voedselbanken via de achterdeur

tot vraag zou leiden. Ook waren sommige

slotte maakt ook de gemeente, door haar

incidenteel pakketten verstrekt aan mensen

politici van mening dat voedselbanken

subsidie, onderdeel uit van het geheel.

die (nog) niet door de screening van de

overbodig waren. Zo zei de toenmalig

Beleid, houding en werkwijze van deze

sociaal juridische dienstverleners heen zijn

PvdA-wethouder Spekman bij de oprichting

spelers blijken lang niet altijd bij elkaar

gekomen. Zo ontstaat een schaduwsysteem

van de eerste voedselbank in Utrecht: “Wij

aan te sluiten en op onderdelen zelfs haaks

van voedseluitgifte dat zich onttrekt aan

hebben in Utrecht een goed armoedebeleid,

op elkaar te staan. Zo zijn er alleen bij de

het oog van de Tussenvoorziening, en

wij hebben geen voedselbanken nodig”.

uitgiftepunten al grote onderlinge verschil­

van de gemeente.

len. Het ene punt is soepeler met het In 2012 gaat de gemeente overstag en kent

verstrekken van pakketten dan het andere.

Een ander schaduwsysteem is inmiddels

gedeeltelijk subsidie toe aan de Tussen­

In principe werken de uitgiftepunten met

gestrand. Enkele jaren geleden vatten

voorziening voor de instandhouding van de

afspraken uit het kader dat door de

enkele actieve inwoners van Utrecht het

voedselbanken. Hiermee ontvangen de

Tussenvoorziening is opgesteld. Maar de

plan op om een nieuwe voedselbank te

voedselbanken indirect – via Tussenvoor­

Tussenvoorziening kan geen beleid opleg­

openen voor mensen die bij de ’reguliere’

ziening – beperkte steun van de gemeente.

gen aan de uitgiftepunten. Voedselbanken

voedselbanken werden geweigerd. Dit

Daarnaast blijven zij draaien op giften van

zijn autonoom: de coördinator en vrij­

initiatief heeft op beperkte schaal enige tijd

fondsen, kerken en andere donaties en op

willigers bepalen het beleid.

gefunctioneerd maar ging ter ziele omdat

vrijwillige inzet.

de vrijwilligers het niet georganiseerd

Botsend beleid

kregen. Zo ontstaan er steeds nieuwe

Spanningen tussen particulier en professioneel initiatief

Volgens de regels van de Tussenvoorziening

burgerinitiatieven die zich onttrekken aan

kunnen aanmelders die maandelijks meer

de logica van het lokale armoedebeleid. En

De voedselbanken in Utrecht worden dus

te besteden hebben dan 180 euro geen

ontstaat het beeld bij gemeenteambtenaren

draaiende gehouden door verschillende

gebruik maken van de voedselbank.

en medewerkers van andere professionele

BASIS | 2013 | 19

Opinie |

instanties dat sommige mensen ten

behouden en zijn bang voor inkapseling in

bepaalde groepen? In het eerste geval kan

onrechte gebruik maken van allerlei

een rigide systeem van procedures waar de

men zich afvragen waarom gemeenten

voorzieningen en regelingen, waaronder

menselijke maat zoek is. Ook zijn zij bang

voedselbanken subsidiëren. In het laatste

ook de voedselbank. De gemeente gaat

door de mensen die zij helpen niet meer als

geval – als gemeenten de voedselbanken

ervan uit dat zij een sluitend armoedebeleid

betrouwbaar te worden gezien.

beschouwen als noodzakelijke aanvulling op

heeft. De uitgiftepunten vragen zich af

het armoedebeleid – kan de gemeente haar

waarom zij dan al die deelnemers krijgen.

Tot slot: overheid en particulier initiatief

beleid wijzigen of voedselbanken als vangnet

Waarop de gemeente zich weer afvraagt

Op dit moment wordt veel gesproken over de

accepteren. Hoe dan ook: de gemeente zal

of dat wel ‘echte armen’ zijn.

noodzaak van particulier initiatief. Daarbij

invloed willen hebben op de besteding van

bestaat de vrees dat de burger wordt

haar subsidiegelden, zeker wanneer het

Uitwisseling van informatie

gevraagd taken uit te voeren die de overheid

raakt aan haar eigen beleid.

In hoeverre de gemeente het beleid van de

niet langer kan of wil doen, zonder dat de

voedselbanken, via de Tussenvoorziening,

burger hier inhoudelijk zeggenschap over

Als de voedselbanken deze bemoeienis niet

inderdaad probeert te beïnvloeden, was

krijgt. De burger als uitvoerder en de

wensen en andere keuzes willen maken,

geen onderwerp van het onderzoek. Dit is

overheid ‘in control’.

kan de vraag worden gesteld of zij niet méér

wel een interessante vraag. Het is bekend

subsidiegelden uit andere bronnen kunnen

dat de Tussenvoorziening aan de gemeente

Deze vrees is terug te zien bij de voedsel­

betrekken. Dit doen zij natuurlijk al, maar

geaggregeerde in- en uitstroomgegevens

banken. Deze functioneren in een construc­

misschien liggen hier nog meer mogelijk­

verstrekt. Zo houdt de gemeente zicht op

tie van gemeente, professionele instanties

heden. Want al zijn voedselbanken politiek

wat er bij de voedselbanken gebeurt. Niet

en vrijwilligers. Zij hebben elkaar nodig,

gezien misschien niet heel populair, in de

alle uitgiftepunten zijn even bereid om

maar staan ook in een spanningsvolle

samenleving kunnen zij op veel steun

hieraan mee te werken. Overigens verschil­

verhouding tot elkaar. Enerzijds zouden de

rekenen.

len de registratiesystemen per uitgiftepunt:

voedselbanken, die immers dichter bij de

het ene punt heeft een fijnmazig systeem

burger staan dan de gemeente, als spiegel

met excell-sheets, terwijl registratie bij het

kunnen fungeren voor het gemeentelijke

aan de Hogeschool Utrecht.

andere punt veel globaler is. Sommige

armoedebeleid. Werkt dit armoedebeleid

Mayke Kromhout is zelfstandig onderzoeker en

uitgiftepunten zijn beducht voor overheids­

zoals de gemeente wil dat het werkt?

gepromoveerd aan de Universiteit van Amsterdam.

beïnvloeding. Zij willen hun autonomie

Of biedt het onvoldoende vangnet voor

20 | 2013 | BASIS

* Lia van Doorn is lector Kenniscentrum Sociale Innovatie

| Column

Visie In de boekenkast van mijn ouders stond het onvolprezen boek ‘een reis naar Mars in het jaar 2000’. Het boekje uit 1956 bevat een grappig verhaal over een zakenman die met zijn secretaresse een weekendje weg gaat – de bestemming laat zich raden. De technische snufjes van de auto van de zakenman worden enthousiast beschreven: de koplampen gaan vanzelf aan in een tunnel! De auto kan zelf een constante snelheid aanhouden!

De auteur geloofde vast dat de mensheid in 2000 het heelal

opzij komt: van klanten, relaties en maatschappelijke

zou beheersen. Hoewel we daar nu om moeten glimlachen,

partners. Wie om een visie vraagt is dus niet echt behulp-

was dat in de jaren ’50 helemaal geen extreme gedachte.

zaam. Je kunt er beter aan meewerken.

Er werd toen mondiaal zoveel geïnvesteerd in ruimtevaarttechniek, dat een reis naar Mars in 2000 nog een conser­

Als we vragen om een ‘visie’ willen we bovendien net iets

vatieve voorspelling leek.

te vaak dat onze leiders ons vertellen hoe de wereld weer wordt zoals voor de crisis. Hoe we onze koopkracht en onze

Dit boek is mijn eerste kennismaking met toekomst­

positie in top-10 ranglijstjes weer terugkrijgen. Maar alles

scenario’s geweest. Ik leerde ervan dat sommige ontwik-

bij het oude willen brengen is niet zo visionair. Een beetje

kelingen voorspelbaar lijken, maar het niet zijn. En dat

visie blikt vooruit. Dan is het belangrijk los te komen van

onze beelden over de toekomst sterk worden beïnvloed

de vaste patronen uit het heden. Hoe doe je dat?

door onze kennis van het heden. Het is moeilijk om dat te doorbreken, en met een écht andere blik naar de toekomst

Hoewel we in 2000 nog niet naar Mars konden reizen, zijn

te kijken. Dat vereist – ik durf het woord nauwelijks te ge-

heel wat andere ‘voorspellingen’ uit 1956 best accuraat. We

bruiken – visie. Dat is wellicht het meest gebruikte woord

hadden in 2000 al auto’s met cruise control, en inmiddels

van 2013. Jammer genoeg wordt er daarbij vaker een visie

gaan zelfs de lichten van uw fiets al automatisch aan in

gevraagd dan een visie gegeven. Dat stoort me.

een tunnel. Dat illustreert iets belangrijks: grote ontwikkelingen beginnen vaak als detail. Kijk eens zo naar uw

Want wie om een visie vraagt, kijkt daarvoor naar anderen:

vakgebied. Welke ontwikkelingen sluimeren er? Over welke

het kabinet, de directie, het afdelingshoofd. Maar een visie

nieuwe projecten verbaast u zich? Welke details kunnen

is juist niet dat wat je baas je zegt te geloven. Een goede

gaan groeien en uw vakgebied de komende vijf jaar beïn-

visie ontstaat van onderaf, vanuit burgers, werknemers en

vloeden? En wat moet u dan morgen doen? Ik ben be-

beleidsmedewerkers. Want een visie bestaat uit de inzich-

nieuwd naar uw antwoorden. Als u ze mij mailt, wijd ik mijn

ten die wij allemaal hebben over de ontwikkelingen in ons

volgende column aan het meest verrassende antwoord.

werkveld, en wat we moeten doen om klaar te zijn voor de wereld van morgen. Nog beter is het als een visie ook van

Martine van Ommeren is senior onderzoeker bij Panteia

BASIS | 2013 | 21

Trends |

De toekomstbestendigheid van Nederlandse verenigingen

Wees voorbereid op Generatie XYZ Branche- en beroepsverenigingen zijn beter in het vasthouden dan het werven van leden. Grootste aandachtspunt is het betrekken van jonge leden bij de vereniging. In de algemene besturen van de verenigingen zitten nog voor­namelijk Baby­ boomers. Werk aan de winkel voor verenigingen dus. Aandacht is nodig voor het bedenken van nieuwe lidmaatschaps­ modellen en verdienmodellen, samenwerking tussen verenigingen en de inzet van moderne communicatiemiddelen.

Door Hans Donkers* De werkvloer wordt op dit moment bevolkt door vier

beroepsverenigingen over de resultaten en de benodigde

generaties. De babyboomers , geboren tussen 1940 en

acties gediscussieerd.

1964, stromen de komende jaren uit. Generatie X (1965-1981) heeft inmiddels haar plek gevonden en

Conjunctuurbestendig

Generatie Y (1982-1995) probeert in het huidige gure

Nederlandse verenigingen blijken redelijk conjunctuurbe­

economische klimaat een plek te krijgen. Binnenkort zet

stendig te zijn. Een derde van de verenigingen kende nog

Generatie Z (geboren na 1995) de eerste schreden op de

een groei van het aantal leden in de afgelopen vijf jaar en

arbeidsmarkt. Deze generaties hebben andere normen

bij een derde nam het aantal leden af. Het zijn met name

en waarden, motivaties en verwachtingen. Wilden

de grote verenigingen die onder druk staan. De kleine

Babyboomers zich graag verbinden en ergens bijhoren,

verenigingen lijken beter in staat om hun leden te blijven

de XYZ-generaties denken daar heel anders over.

binden en boeien. De situatie lijkt zich in 2012 wel wat te verscherpen. Over

Belangrijk vraagstuk

dat jaar rapporteert veertig procent een ledenverlies en

De generatieverschuiving vraagt om een heroriëntatie

ongeveer 39 procent een ledenwinst. Het aandeel vereni­

van branche- en beroepsorganisaties . Dat het vraag­

gingen waar het aantal leden stabiel blijft, neemt af.

stuk leeft, blijkt uit de grote belangstelling voor de twee seminars die in april van dit jaar werden verzorgd door

Ontwikkeling van het aantal betalende leden

Sarah Sladek, auteur van het boek ‘The end of member­

tussen 2007 en 2012 en in 2012

ship als we know it’. Voor Panteia is dit aanleiding geweest om samen met het VerenigingsManagement (VM) de stand van zaken in Nederland op te maken. Op 12 september hebben ongeveer vijftig branche- en

Afgenomen

2007 tot en met 2012 2012

31% 40%

Ongeveer gelijk

34% 21%

Toegenomen

34% 39%

22 | 2013 | BASIS Slecht Matig

Voldoende

Goed

Uitstekend

| Trends

Het instroompercentage - aantal nieuwe leden gedeeld

Ook in het inspireren en verbinden van leden zit het nodige

door het totaal aantal leden - was in 2012 ruim 6,3 procent.

verbeterpotentieel, evenals bij het actief luisteren en

Het uitstroompercentage - aantal beëindigingen gedeeld

betrekken van de leden bij de vereniging. Overigens zegt

door het aantal leden - was 5,7 procent. Gemiddeld

dertien procent van de ondervraagde verenigingen dit laat­

genomen is nog wel sprake van een lichte groei. Een

40% te hebben. 21% ste punt uitstekend2012 georganiseerd

Afgenomen

2007 tot en met 2012

Ongeveer gelijk

31%

Toegenomen

34%

34%

39%

prestatie op zich in het huidige economische klimaat. Hoe goed is uw vereniging in: Verenigingen waar het aantal leden stijgt, hebben een instroompercentage van ruim tien procent. Dit is meer dan twee keer zo hoog als bij verenigingen waar het aantal leden stabiel blijft of daalt. Het instroompercentage is daar ruim vier procent. Verenigingen waar het aantal leden daalt hebben een uitstroompercentage dat twee keer hoger ligt dan bij de verenigingen met een stabiel of stijgend ledenbestand. Het uitstroompercentage is

Slecht Matig Werven van nieuwe leden

6%

31%

Vasthouden van nieuwe leden 2% 20%

Goed

Voldoende 41%

20%

30%

Inspireren en verbinden van leden 1% 22%

38%

35%

Actief luisteren naar en betrekken van de leden 3% 18% bij de vereniging

Uitstekend

11%

33%

34%

2%

9%

32%

13%

daar ruim vier procent.

Generatie X Vasthouden en werven

De Generatie X maakt inmiddels 45 procent van het

Verenigingen vinden zichzelf beter in het vasthouden van

ledenbestand van verenigingen uit en overtroeft hiermee

leden dan in werven van nieuwe leden. Slechts één op de

Generatie YZ Generatie X Babyboomers het aandeel vanJonger de Babyboomers. De Generatie Y en Z dan 30 jaar 30 tot 50 jaar Ouder dan 50 jaar

vijf verenigingen zegt goed te zijn in het werven van nieuwe

heeft een aandeel van veertien procent in het aantal leden. Samenstelling

14%

45%

41%

leden en 37 procent zegt op dit punt slecht tot matig te

ledenbestand Bij verenigingen die in 2012 per saldo leden hebben

presteren.

verloren, is het aandeel Babyboomers hoger (47 procent). 22%

Instroom

51%

27%

nieuwe leden Bij verenigingen die groeien is het aandeel van Generatie

Zorgprofessionals Een voorbeeld van een vereniging die in de afgelopen jaren een spectaculaire groei van het aantal leden heeft doorgemaakt is V&VN (beroepsvereniging voor zorgprofessionals). Sleutel voor hun succes is de opzet van een kwaliteitsregister in combinatie met het afsluiten van collectieve contracten: het via werkgevers aansluiten van de werknemers. In 2006 had de V&VN circa 8.000 leden, in 2013 zijn er dat bijna 50.000.

Om jongere leden te werven zien branche- en beroeps­ verenigingen veel in campagnes met ambassadeurs op scholen. Ook is het belangrijk dat verenigingen duidelijk zijn over de meerwaarde voor jongeren, liefst toegespitst op het individu. Een andere mogelijkheid is gerichte actie te ondernemen richting de opvolgers in een bedrijf.

Y en Z bijna zestien procent en37% het aandeel Babyboomers 15% 48% Uitstroom 36 procent.

leden

Generatie YZ Generatie X Jonger dan 30 jaar

Babyboomers

30 tot 50 jaar

Ouder dan 50 jaar

Ruim de helft van de nieuwe leden in 2012 kwamen uit de Samenstelling bureau

17% 54% 30% leeftijdscategorie medewerkers30- tot 50-jarigen. Het aandeel van de

Babyboomers in de nieuwe leden is overigens nog steeds Samenstelling 1%

43%

56%

dagelijks bestuur hoger dan dat van de X en Y generatie. Van de leden die

hun lidmaatschap hebben beëindigd is 48 procent een Babyboomer, vijftien procent van de beëindigers is jonger dan 30 jaar. Binden van de jongere leden is dan ook één Uit-

Slecht Matig Voldoende Goed stekend van de vraagstukken waar verenigingen een antwoord Nieuwe lidmaatschapsop moeten hebben.8% en verdienmodellen Betrekken van jongeren Verjongen bij de vereniging

11%

46% 44%

25% 28%

17%

4%

15%

3%

Verenigingen zijn dus wel mondjesmaat aan het verjon­ Interesseren van jongeren 12% 48% 25% 12% voor bestuursfuncties gen. Ongeveer een kwart van de verenigingen heeft een

3%

Inzetten van sectie modernevoor speciale jongere 30%van de 13% 9% 23% leden. 25%Een derde ICT middelen

verenigingen geeft aan speciale activiteiten gericht op

jongeren te ontplooien. Dit varieert van bedrijfsbezoeken tot speciale netwerkbijeenkomsten en virtuele netwerken

Afgeschermd deel website voor leden Twitter

BASIS 84% | 2013 | 23 75%

Trends |

en trainingen en cursussen. Meer dan de helft van de

Algemene besturen

verenigingen worstelt met de wijze waarop ze jongere

Op bestuursniveau ziet de situatie er geheel anders uit.

ondernemers bij de vereniging kunnen betrekken. Ze

De Babyboomers bezetten in de algemeen besturen nog

Ongeveer gelijk geven zichzelf op dit puntAfgenomen geen voldoende.

56 procent van de plekken. Bij de helft van de ondervraag­

2007 tot en met 2012

31%

34%

40%

2012

Afgenomen

Toegenomen

2012 40% de dertig 21% jaar 39% uit acht leden. Bestuursleden onder komen

39%

maar in zeer beperkte mate voor. Ruim de helft van de

Vereniging voor Ergotherapie

verenigingen geeft ook aan moeite te hebben met het

De vereniging voor Ergotherapie is al op dag één

Uit-

Uit-

Slechtaanwezig Matig Voldoende van de opleiding en heeft een Goed eigen stekend Werven van studentenplatform junior lidmaatschap. Op 6% en 31% 41% 20%

2%

nieuwe leden

deze wijze worden studenten al meteen bij de Vasthouden van 2% 20% en kan 30%een natuurlijke 38% nieuwe leden vereniging betrokken 35%

33%

het lidmaatschap worden gecreëerd.

Actief luisteren naar en betrekken van de leden 3% 18% bij de vereniging

34%

Werven vanmen hier maar matig tot slecht en is van mening dat 6% 31% 41% 20%

2%

nieuwe leden

in slaagt. Vasthouden van

30%

38%

11%

Inspireren en Wel voelen veel verenigingen voor het creëren van 1% 22% 35% 33% verbinden van leden

bestuurszetels voor jongeren. Daarbij zijn er wel vraag­ Actief luisteren naar en

9%

32%

interesseren van jongere een bestuursfunctie Slecht leden Matig voor Goed stekend Voldoende

nieuwe leden 2% 20%

11%

Inspireren en student naar professional in overgang van

verbinden van leden 1% 22%

Toegenomen

2007 tot en met 2012 31% 34% 34% de verenigingen bestaat het algemeen bestuur gemiddeld

34%

21%

Ongeveer gelijk

9%

betrekken van de leden 3% 18% 34%niet anders 32%kan. 13% tekens of bij dedevorm waarin dit gebeurt vereniging

13%

Bijvoorbeeld rouleren, of op speciale thema’s jongeren

op projectbasis betrekken dan wel het oprichten van een Samenstelling ledenbestand, bureaumedewerkers en

‘raad ter inspiratie’. De verenigingsmores, met bestuurs­

algemeen bestuur naar generatie

vergaderingen om de zoveel maanden gecombineerd met YZ de Generatie Babyboomers diverse stukken, pastGeneratie niet altijd jongereX generatie.

Generatie YZ Generatie X Jonger dan 30 jaar

Samenstelling ledenbestand

14%

Ouder dan 50 jaar

45%

22%

Instroom nieuwe leden Uitstroom leden

30 tot 50 jaar

Babyboomers 41%

51%

14%

ICT-communicatiemiddelen

30 tot 50 jaar

Ouder dan 50 jaar

45%

41%

Een belangrijkInstroom hulpmiddel voor het bereiken van onder 22% 51% 27%

nieuwe meer jongeren isleden de inzet van ICT-communicatiemiddelen

27%

15% 37%online communities. 48% Uitstroom als blog’s, video’s, social media en leden

15%

37%

Op dit punt zijn verenigingen best te spreken over de wijze

48%

Generatie YZ Generatie X

Babyboomers

waarop ze dit oppakken. Maar liefst 4350procent vandan de50 jaar Jonger dan 30 jaar 30 tot jaar Ouder

Generatie YZ Generatie X Jonger dan 30 jaar

Samenstelling bureau medewerkers

Jonger dan 30 jaar

Samenstelling ledenbestand

30 tot 50 jaar

17%

Samenstelling 1% dagelijks bestuur

Babyboomers Ouder dan 50 jaar

54%

30%

43%

verenigingen kwalificeert zichzelf als goed tot uitstekend Samenstelling bureau 17% 54% 30% medewerkers

op dit terrein. Ongeveer een derde is overigens van 1% goed 43%voor elkaar hebben. 56% mening dagelijks datSamenstelling ze dit minder bestuur

56%

Hoe goed is uw vereniging in: Slecht

Jonger Slecht

Matig

UitVoldoende Goed stekend

De medewerkers bij de verenigingsbureaus zijn gemid­ Nieuwe lidmaatschapsdeld genomen wat8% jonger 46% dan en verdienmodellen

4% 17% de leden. 25% Van de medewer­

kers behoort meer dan de helft tot de Generatie X en

Betrekken van jongeren 11% bij de vereniging zeventien procent tot de

zijn hier hun retour. Interesseren van op jongeren 12% voor bestuursfuncties

44%

15%

28%

generatie YZ. De Babyboomers

Van de verenigingen die de 48% 25%

12%

vragenlijst hebben ingevuld had de helft minder dan

Inzetten van moderne 9% 23% tien medewerkers in dienst ICT middelen

30% 25% en driekwart minder dan13%

25 medewerkers.

3% 3%

Nieuwe lidmaatschapsen verdienmodellen

8%

Betrekken van jongeren bij de vereniging

11%

Interesseren van jongeren voor bestuursfuncties

12%

Inzetten van moderne ICT middelen

9%

UitVoldoende Goed stekend

Matig

25%

46% 44%

28%

48% 23%

15%

3%

30%

25%

voor de leden op een afgeschermd deel van de eigen

84%

12%

13%

Een groot deel van de verenigingen heeft extra content

84%

Twitter

Afgeschermd deel website voor leden

4%

25%

Afgeschermd deel website voor leden

24 | 2013 | BASIS

17%

LinkedIn (verenigingsgroep(en)) Facebook (verenigingsaccount)

75% 65% 50%

3%

betrekken van de leden 3% 18% bij de vereniging

34%

32%

Slecht

13%

website. Ook is driekwart van de verenigingen actief Generatie YZ Generatie X

Babyboomers

Nieuwe lidmaatschapsen verdienmodellen

8%

Betrekken van jongeren bij de vereniging

11%

Interesseren van jongeren voor bestuursfuncties

12%

Matig

Voldoende Goed stekend

46%

25%

17%

44%

28% 25%

48%

Samenwerking tussen verenigingen Inzetten van moderne 9%

23%

15% 12%

30%

25%

ICT middelen Bijna driekwart van de verenigingen zegt in de komende

dan Facebook. Een minderheid publiceert blog’s41% of zet Samenstelling 14% 45%

jaren intensiever te willen gaan samenwerken met andere

video’s op Youtube. Eén op de vijf verenigingen maakt

verenigingen. Dit gaat vooral plaatsvinden op het terrein

22% online communities. 51% gebruik van Instroom andere of eigen

van gezamenlijke belangenbehartiging. Vier van de vijf

27%

nieuwe leden

15%

Uitstroom leden

37%

84%

voor leden werken,website hebben dit specifieke punt op het oog. Dit heeft Twitter

Generatie YZcommunicatieprofes­ Generatie X Babyboomers Logeion (vereniging van 30 tot 50 jaar

Ouder dan 50 jaar

sionals) heeft de rigoureuze stap gezet om juist

Samenstelling bureau 17% alle content openbaar medewerkers

54%

43%

online community

UitVoldoende Goed stekend

horizontalisering. Hierdoor neemt het bereik

17% 46%toe. Zo heeft 25% Logeion enorm

4%

3.150vanleden, bijna 9.300 personen in hun Betrekken jongerenmaar 11% 44% 28% 15% bij de vereniging Linkedin-groep en 7.400 volgers op Twitter.

3%

te verleiden lid te worden.

Inzetten van moderne ICT middelen

9%

23%

30%

25%

13%

20%

vanuit het oogpunt van efficiëntie en kostenbesparingen.

bij de huidige trend van transparantie en

professionals 25% 12%

40%

35%

secretariaatswerkzaamheden. Dit gaat vooral plaatsvinden Andere/eigen

form dat niet exclusief voor leden is en passend

Interesseren van jongeren Op deze wijze probeert Logeion 12% 48% voor bestuursfuncties

50%

Blog(s)

gen. Logeion creëert hiermee een open plat­

Nieuwe lidmaatschaps8% van de vereniging en verdienmodellen

65%

(verenigingsgroep(en))

de samenleving en de toenemende branchevervaging Facebook YouTube

56%

Matig

ongetwijfeld teLinkedIn maken met de groeiende complexiteit van

Op de tweede plaats komt het gezamenlijk uitvoeren van de

bestuur endagelijks op deze wijze boven de grijze massa uitstij­

Slecht

75%

(verenigingsaccount) waardoor er meer gemeenschappelijke belangen ontstaan.

30%

te maken. Logeion wil

een community Samenstelling onder de community’s worden 1%

3%

verenigingen die aangeven intensiever te willen samen­ Afgeschermd deel

48%

Logeion

Jonger dan 30 jaar

3%

13%

Jonger dan 30 jaar 30 tot 50 jaar Ouder dan 50 jaar op Twitter en is het zakelijke netwerk LinkedIn populairder

ledenbestand

4%

| Trends

3%

Overweegt uw vereniging in de komende jaren nauwere samenwerking met andere verenigingen? 73%

Overweegt samenwerking, namelijk op:

83%

Belangenbehartiging

48%

Secretariaatswerkzaamheden Individuele dienstverlening aan leden

38%

Delen van pand

38% 34%

Inkoop van diensten ICT

Aantal verenigingen dat gebruik maakt van

Andere terreinen

28% 24%

ICT-communicatie­middelen in procenten Afgeschermd deel website voor leden

84%

Twitter

75%

LinkedIn (verenigingsgroep(en)) Facebook (verenigingsaccount)

65% 50% 40%

Blog(s) YouTube Andere/eigen online community

35%

Werk aan de winkel Het is duidelijk dat er werk aan de winkel is voor brancheen beroepsverenigingen. Willen verenigingen hun ledenaantallen op peil houden, dan zijn aansprekende proposities nodig voor een generatie die heel anders tegen lidmaatschappen aankijkt. Duidelijk is wel dat iedere vereniging moet bouwen aan de eigen, unieke oplossing. Iedere vereniging zal zijn eigen ‘sales funnel’ eens kritisch

20%

moeten bekijken. Het gaat dan om vragen als: wanneer

Nieuwe lidmaatschap- en verdienmodellen

komen jongeren met de vereniging in contact? Kan al op

Een mogelijkheid om andere en jongere doelgroepen te

scholen/opleidingen begonnen worden? Kunnen social

interesseren is het differentiëren in lidmaatschaps- en

media en netwerken als Linkedin het bereik vergroten? In

verdienmodellen. Meer Overweegt samenwerking, namelijk op:

dan de helft van de 73% ondervraagde

wat voor vorm wordt het lidmaatschap aangeboden? Ook

verenigingen geeft zichzelf op dit punt een onvoldoende.

verenigingen zullen zichzelf deels opnieuw moeten

Anderzijds zegt vier procent hier uitstekend in te slagen. 83% Belangenbehartiging

uitvinden en in onderlinge samenwerking tot andere

Kortom, op dit terrein kunnen verenigingen nog wel het 48% Secretariaatswerkzaamheden Individuele een en dienstverlening ander van een aan leden

kleine kopgroep leren. 38% 38%

Delen van pand

Andere terreinen

* Hans Donkers is directeur van Panteia

34%

Inkoop van diensten ICT

oplossingen en aanpakken moeten komen.

28% 24%

BASIS | 2013 | 25

Trends |

Een kwestie van doelgerichtheid en samenwerking

Strategisch mobiliteitsbeleid Stel je eens een stad of regio voor over twintig jaar, hoe moet deze er dan uitzien? Vaak is het antwoord: “Een omgeving zonder files waar de lucht schoon is en kinderen veilig kunnen spelen”. Maar hoe bereik je dat, hoe specificeer je dat in beleid en acties, en wie betrek je daarbij? Het antwoord: strategisch mobiliteitsbeleid.

Door Barry Ubbels en Ricardo Poppeliers* Regio’s en steden willen graag een aantrekkelijke

minder voor de hand liggende doelen zijn dus onder­

woon- en werkomgeving bieden. Kernbegrippen

deel van strategisch mobiliteitsbeleid, zoals minder

daarbij zijn bereikbaarheid en leefbaarheid. Strate­

CO2-uitstoot of een aantrekkelijker woonomgeving.

gisch mobiliteitsbeleid is het instrument dat kan bijdragen aan een goede concurrentiepositie en een

Juist omdat strategisch mobiliteitsbeleid over meer

gezonde, betaalbare en aangename leefomgeving voor

dan verkeer gaat, moeten beleidsmakers het samen

iedereen, nu en in de toekomst. Strategisch mobili­

met een brede groep belanghebbenden vormgeven en

teitsbeleid is daarmee ook wel een synoniem voor

invoeren. Dus niet alleen overheid en de wereld van

duurzaam mobiliteitsbeleid.

verkeer en vervoer spelen een rol, maar ook partijen uit de wereld van ruimtelijke ordening, economie,

Veel Nederlandse gemeenten en regio’s hebben al

zorg, onderwijs en toerisme.

gedegen verkeers- en vervoerplannen die het beleid voor de komende jaren beschrijven. Wat voegt

Drie hoofdpijlers

strategisch mobiliteitsbeleid dan toe, zou je denken?

Strategisch mobiliteitsbeleid heeft drie hoofdpijlers.

De huidige mobiliteitsplannen zijn meestal opgesteld

De eerste: het ondervangen van onnodige mobiliteit.

door verkeers- en vervoerexperts en bevatten daar­

Denk aan het dichter bij de burger aanbieden van

door slechts een deel van de manieren waarop

voorzieningen, zoals dagbesteding. Beleidsmakers

mobiliteitsbeleid kan bijdragen aan doelen. Het

moeten dus goed nadenken over de locatiekeuzes voor

ondervangen van onnodige mobiliteit door ruimtelijke

wonen, werken en zorgen, want die bepalen de

planning en het verschonen van voertuigen is vaak

noodzaak tot mobiliteit.

geen integraal deel van het beleid. Niet alleen de

26 | 2013 | BASIS

bekende mobiliteitsdoelen, zoals minder files of het

Tweede hoofdpijler is het veranderen van mobiliteits­

realiseren van vervoer voor iedereen, maar ook wat

gedrag van burgers en bedrijven. Dat gedrag wordt

| Trends

bepaald door onder andere het aanbod van vervoer­

duurzaam kan worden vormgegeven en geïmplemen­

modaliteiten: fiets, openbaar vervoer, auto, deelauto,

teerd. In Europees jargon: Sustainable Urban Mobility

elektrische fiets, trein. Ook van belang zijn de bekend­

Plans (SUMP’s). Deze richtlijnen zijn – zoals de term al

heid van de vervoermodaliteiten, het gebruiksgemak,

aangeeft – nu nog slechts richtinggevend voor steden.

de kosten en de voorkeuren van burgers en bedrijven.

Het is geen formeel EU-beleid en ook is nog niet

Beleidsmakers zullen hierbij vooral drempels moeten

vastgesteld wanneer mobiliteitsbeleid ‘SUMP-proofed’

wegnemen. Denk aan betaalwijzen die niet per

is. Wel vindt de Europese Commissie een SUMP en

definitie altijd even efficiënt zijn georganiseerd of even

bijbehorende acties een noodzakelijke basis voor

toegankelijk zijn voor alle burgers.

beleid. Vervoerexperts verwachten dan ook dat SUMP’s in de toekomst zullen worden gekoppeld aan

Derde hoofdpijler is het verduurzamen van voertuigen.

Europese financiering: geen SUMP betekent geen

Schonere, stillere en zuinigere voertuigen dragen ook

subsidie voor Europese projecten.

bij aan het realiseren van bepaalde mobiliteitsdoel­ stellingen. Beleidsmakers kunnen bijvoorbeeld

Een heldere cyclus

alternatieve aandrijftechnieken (hybride, elektrisch)

Het komen tot strategisch duurzaam mobiliteitsbeleid

stimuleren.

vraagt om een specifieke werkwijze. Samenwerking tussen overheid en andere stakeholders is essentieel.

Aandacht vanuit Europa

Burgers, belangenbehartigers, planners, onderwijs,

Strategisch Mobiliteitsbeleid heeft ook de aandacht

zorginstellingen en anderen dienen tijdens het gehele

van de Europese Unie. In een Europees project zijn

proces betrokken te worden. Maar ook integrale - en

richtlijnen opgesteld hoe strategisch mobiliteitsbeleid

niet alleen sectorale - samenwerking binnen overhe­

BASIS | 2013 | 27

Trends |

den is essentieel. Samenwerking dient gezocht te

Toepassing in Parkstad-Limburg

worden met andere beleidsafdelingen binnen de

Het Poly-SUMP project is een interessante toepassing

organisatie (horizontale samenwerking), maar ook met

van strategisch mobiliteitsbeleid. Adviseurs van Panteia

andere verantwoordelijke overheden (verticale

ondersteunen daarin zowel de Europese Commissie in

samenwerking). Door betere afstemming kunnen

het opstellen van richtlijnen voor regio’s als de regio

beleidsmakers efficiencywinsten behalen.

Parkstad Limburg in het voorbereiden en gezamenlijk met stakeholders vormgeven van visie en uitvoeren van

Strategisch mobiliteitsbeleid betekent ook dat beleids­

acties. Wat zijn de ervaringen tot nu toe in de regio

makers veel sterker moeten focussen op het realise­

Parkstad Limburg?

ren van doelstellingen en het opstellen van meetbare targets die voortvloeien uit de mobiliteitsvisie. En

Voorbereiding

monitoring en evaluatie gedurende de hele beleidscy­

In een eerste fase van het Poly-SUMP project hebben de

clus is uiteraard belangrijk om de vinger aan de pols

adviseurs Parkstad Limburg ondersteund bij de bepaling

te houden.

van het ruimtelijk-economisch en vervoerkundige profiel van de regio. Dat was nodig om bestaande knelpunten en uitdagingen in kaart te brengen die vervolgens uitgangs­ punt waren voor visievorming en beleid.

De belangrijkste stappen voor strategisch mobiliteitsbeleid in steden en regio’s

In de voorbereidingsfase bleek dat het vormgeven en implementeren van strategisch mobiliteitsbeleid in deze

Stap 1: B  ereidt goed voor. Breng de huidige situatie in kaart (mobili­

regio een grote uitdaging is. Parkstad Limburg is een

teit, demografie, institutioneel, etc.), benoem knelpunten,

polycentrische regio: het heeft enkele grotere kernen

breng stakeholders in kaart en de mate van participatie,

(Heerlen, Kerkrade en Landgraaf) en vijf kleinere

analyseer de huidige processen en bestaande plannen. In

kernen. De werkgelegenheid is voornamelijk geconcen­

deze stap zijn alleen de kwantitatieve aspecten belangrijk,

treerd in Heerlen. Een afnemend inwoneraantal en

maar zeker ook de kwalitatieve: welke stakeholders zijn

vergrijzing zijn belangrijke demografische ontwikkelin­

leidend en kunnen verschil in de regio maken?

gen in de regio.

Stap 2: Bepaal doelen en maatregelen. Beleidsmakers kunnen hierbij

Voor het merendeel van de verplaatsingen maken

vanuit een gezamenlijke en integrale visie meetbare doelen

mensen gebruik van de auto. Maar van files is niet of

stellen en acties bepalen. Vooral het bepalen van concrete

nauwelijks sprake. Het aandeel openbaar vervoer is

acties is van belang, want het gaat immers niet om het plan

aanzienlijk kleiner dan het aandeel lopen en fietsen.

op papier.

Hier ligt dus een mogelijkheid. De gemiddelde afstand van de verplaatsingen voor woon-werkverkeer en

Stap 3: Werk het plan uit. Bepaal verantwoordelijkheden en financie­

andere motieven ligt in deze regio onder de vijftien

ring van het plan, zorg voor monitoring en evaluatie, zorg dat

kilometer. Andere vervoermiddelen, zoals de elektri­

het duurzame mobiliteitsplan op draagvlak kan rekenen.

sche fiets, kunnen dus een oplossing bieden.

Stap 4: Implementeer het plan. Uiteraard is het dan van belang om te

Daarna is een analyse gemaakt van het bestaande

zorgen voor goede communicatie en goed management en te

verkeers- en vervoerbeleid. Wat zijn de huidige instituti­

leren van knelpunten tijdens de uitvoering.

onele kaders (regels en wetten) en wat zijn de beleids­ processen in Parkstad Limburg? En hoe ver is deze regio eigenlijk verwijderd van strategisch mobiliteits­ beleid?

28 | 2013 | BASIS

| Trends

draagvlak creëren bij betrokkenen centraal staat. Onder begeleiding van de adviseurs zijn circa 25 stakeholders aan de slag gegaan om vanuit een gemeenschappelijke visie tot verschillende concrete acties (met trekkers) te komen. Uiteindelijk heeft dit geresulteerd in een zevental acties op het terrein van openbaar vervoer, fietsgebruik, logistiek en knooppunten. Iedere actie is door de groep in detail beschreven, met doelen, financieringsvorm, betrokken actoren, et cetera.

Toekomst Vanaf nu is Parkstad Limburg weer aan zet. De regio gaat samen met betrokkenen het strategisch mobili­ teitsbeleid uitwerken en invoeren. Adviseurs van Panteia Parkstad Limburg heeft een regionaal verkeers- en

monitoren en evalueren de komende tijd de uitvoering

vervoerplan opgesteld voor de periode 2011-2020.

van het beleid. Dit gebeurt met Europese middelen

Uitgangspunt voor dit beleid is bestaand nationaal,

vanuit het Poly-SUMP-project.

provinciaal en lokaal beleid. Parkstad Limburg kiest nadrukkelijk voor programmamanagement, waarop

Parkstad Limburg leert dat er een goede basis is voor

planvorming en acties aansluiten. Doelstellingen zijn

strategisch mobiliteitsbeleid. In deze regio is het gelukt

betere bereikbaarheid, veiligheid en leefbaarheid.

om samen met belanghebbenden een gezamenlijke visie

Autogebruik wordt gefaciliteerd door te investeren

te ontwikkelen die breed gedragen is. Strategisch

in een betere weginfrastructuur. Ook streeft de regio

mobiliteitsbeleid is geen sectorale aangelegenheid

naar uitbreiding van het aanbod van grensover­

meer met Verkeers- en Vervoerplannen, maar een

schrijdend openbaar vervoer en verbetering van

interdisciplinaire en gezamenlijke bezigheid. Hiermee

de fietsinfrastructuur.

wordt bereikt dat betrokkenen denken in kansen, en dat de gedachte postvat dat mobiliteitsbeleid op verschil­

In de voorbereidingsfase zijn ten slotte interviews

lende manieren (voorkomen, veranderen, verduurza­

afgenomen met beleidsmakers en belangrijke stakehol­

men) kan bijdragen aan gezamenlijk gestelde doelen

ders in de regio om drijvende krachten en knelpunten te

(economie, gezondheid, leefbaarheid).

bepalen, maar ook om mensen die het verschil kunnen maken te betrekken bij het strategisch mobiliteitsbeleid.

Het strategisch mobiliteitsbeleid in Parkstad Limburg

Deze zijn uitgenodigd voor een workshop.

leert ook dat het mogelijk is een mooie verbinding te leggen tussen Europees en regionaal Nederlands

Gezamenlijke visie en acties

beleid. Europabrede ambities voor duurzaamheid en

Het verkrijgen van draagvlak en het opstellen van een

regionale economische ontwikkeling worden vertaald in

gedeelde visie zijn belangrijke kenmerken van strate­

zichtbare activiteiten in steden en regio’s, zoals een

gisch mobiliteitsbeleid. In het Poly-SUMP project is dit

nieuw fietspad of een nieuwe buslijn. Strategisch

gedaan door een ‘Future Search-workshop’ te organise­

mobiliteitsbeleid heeft dus een duidelijke meerwaarde.

ren. Deze vond plaats op 10 en 11 september 2013 in

Het gaat niet om het plan als Europese verplichting,

Heerlen.

maar om de gedachte erachter.

Future Search is een beproefde methode voor toekom­

*B  arry Ubbels is consultant Mobiliteit bij Panteia.

stige planning. Het is een interactieve aanpak waarbij

Ricardo Poppeliers is themamanager Mobiliteit.

BASIS | 2013 | 29

Actueel |

Ondernemer beter af met pinbetaling Een gemiddelde pintransactie is voor een ondernemer drie cent goedkoper dan een contante betaling. Een pintransactie kost een ondernemer gemiddeld 21 cent, een contante betaling 24 cent. Dat blijkt uit een onderzoek naar de kosten van betalen voor ondernemers uit de detailhandel, ambulante handel, horeca en benzinestations, de zogenoemde gezamenlijke toonbankinstellingen. De sterke groei van het aantal pinbetalingen de afgelopen jaren heeft er toe bijgedragen dat pinnen goedkoper is dan contant afrekenen.

Door Arjan Ruis* Betalen kost geld. Ondernemers maken allerlei kosten

Binnen toonbankinstellingen vinden jaarlijks ongeveer

wanneer een klant afrekent. Het gaat niet alleen om de

5,7 miljard betalingen plaats. Meer dan de helft daarvan

directe kosten, zoals de vergoeding die ondernemers

zijn contante betalingen. Het aandeel pinbetalingen ligt

aan banken betalen voor pinbetalingen, maar om alle

met 37 procent een stuk lager. Voor het overige gaat

kosten rondom het betalingsverkeer. Andere voorbeel­

het om betalingen met creditcard, Chipknip, overschrij­

den van kosten waarmee ondernemers te maken

vingen, tankpassen en cadeaukaarten. Tussen 2009 en

krijgen bij het betalen, zijn die voor het opmaken en

2012 is het aandeel pinbetalingen gegroeid van 27

legen van de kassa’s, het afstorten van contant geld,

procent naar 37 procent. Vooral in de horeca en de

het opnemen van wisselgeld en de afschrijving op

ambulante handel is het aandeel naar verhouding sterk

betaalapparatuur.

toegenomen. De groei van het aantal pinbetalingen is voor het grootste deel ten koste gegaan van het aantal contante betalingen.

Figuur 1: Verdeling aantal betalingen en waarde van de betalingen, 2009 en 2012, naar betaalmethode 100%

5%

27%

4%

1%

1%

7% 3%

Overige betaalmiddelen

4%

Creditcard Pin

37%

Contant 47%

67%

8%

54%

58% 43% 35%

0%

Bron: Panteia, 2013. 2009

2012 Aantal betalingen

30 | 2013 | BASIS

2009

2012

Waarde van de betalingen

Colofon Uitgever BASIS, tijdschrift voor beleidsonderzoek, wordt uitgegeven door Panteia B.V. Oplage: 6.000 Website: www.basis-online.nl © Panteia B.V. www.panteia.nl Hoofdredacteur Lennart de Ruig Redactie Bram van der Linden, Wilma van Rijt, Natasha Stroeker, Judith Zweers Redactieadres

Omdat voor relatief grote bedragen vaker de pinpas dan contant geld wordt gebruikt, heeft pinnen wel een groter aandeel in de totale omzet dan

Postbus 7001 2701 AA Zoetermeer E-mail: [email protected]

contant. De laatste jaren zijn de gemiddelde aankoopbedragen van pin en contant echter naar elkaar toegegroeid, mede onder aanvoering van de

LayOut

campagne “Klein bedrag? Pinnen mag!”.

Buro Eigen, Delfgauw

De totale kosten van het betalingsverkeer bedroegen in 2012 € 1,38 miljard. Dat is 1,2 procent in termen van de totale omzet, inclusief BTW en accijn­ zen). Ook in 2009 was de kostendruk 1,2 procent. Doordat pinbetalingen een

Abonnement Een abonnement op BASIS is kosteloos. Indien u BASIS wilt ontvangen kunt u een abonnement aanvragen op de website: www.basis-online.nl

veel grotere omzet met zich meebrengen dan contante betalingen, zijn de

Indien u wijzigingen wilt doorgeven of BASIS juist

kosten van pinbetalingen per euro omzet aanzienlijk lager dan van contante

wilt opzeggen, kunt u een email sturen naar

betalingen.

[email protected] onder vermelding

Wanneer ondernemers willen besparen op de kosten van betalen, kunnen ze hun klanten stimuleren om vaker de pinpas te gebruiken. Pinnen is niet

van het abonneenummer op de adressticker. Archief Voorafgaande nummers van en meer informatie

alleen gemiddeld drie cent goedkoper, maar ook de marginale kosten

over BASIS kunt u vinden op de website

liggen een stuk lager. Het verschil loopt op tot tien cent per transactie.

www.basis-online.nl

Gegeven dat een deel van de klanten al betaalt met pinpas, betekent het dat elke extra pinbetaling tien cent goedkoper is dan een extra contante betaling. Verder kunnen ondernemers besparen door bijvoorbeeld een efficiëntere interne afhandeling van betalingen. De tijd, die gemoeid is met de feitelijke betaling en de verwerking hiervan, bepaalt in belangrijke mate de hoogte van de kosten.

* Arjan Ruis is onderzoeker binnen het thema Bedrijfslevenbeleid bij Panteia