2012 SAMEN VOOR HET LEVEN

Jarenverslag 2011/2012

SAMEN VOOR HET LEVEN 1

SAMEN VOOR HET LEVEN

2011-2012

Utrecht 2013 Nederlandse Zendingsraad

2

3

Inhoud

1. Voorwoord

pag. x

- Samen voor het leven (H. Makkinga)

x

- Wat doet de Nederlandse Zendingsraad?

x

2. Visie

pag. x

- De nieuwe zendingsverklaring van de Wereldraad: er staat wel iets op het spel. (G. Noort)

x

- Christelijk getuigenis in een multireligieuze wereld. Een korte toelichting (W. van Saane)

x

- Christelijk getuigenis in een multireligieuze wereld: Aanbevelingen voor gedrag

x

3. Verslagen

pag. x

- Bureauverslag (G. Noort en W. van Saane)

x

- Financiën en administratie (M. Zoeteweij)

x

Publicaties:

x

- MissieZendingskalender (M.J. Veenboer)

x

- TussenRuimte (W. van Saane)

x

4. Samenstelling organen

pag. x

- Aangesloten kerken en organisaties

x

- Raad

x

- Bestuur

x

- Commissie Financiën en Administratie

x

- Redactie TR

x

- Bestuur Member Care Nederland

x

- Bureau

x

5. Bijlagen

pag. x

- Vijf regels voor samenwerking

x

- Lijst publicaties

x

- Afkortingen

pag. x

- Verantwoording foto’s

4

5

1. Voorwoord

- Samen voor het leven, H. Makkinga - Wat doet de Nederlandse Zendingsraad?

6

7

Samen voor het leven

Mensen die met Christus op weg zijn worden wel “mensen van de weg” genoemd. Die benaming laat een beweging zien. Een beweging van mensen die onderweg zijn, die ergens naar toe zijn. Mensen met een doel. Ze willen iets bereiken. Volgens het Evangelie zijn die mensen, zijn wij met elkaar onderweg naar het Koninkrijk. Het Koninkrijk waar Jezus over spreekt is een rijk waarin het leven met elkaar en met God mogelijk wordt gemaakt. Vrede, gerechtigheid en heelheid zijn daarin kenmerkende woorden. En in zijn leven, in zijn woorden, in zijn daden heeft de Heer die woorden ook zichtbaar gemaakt. Hij is daarmee het Levende Woord. Op die tocht wordt steeds de vraag gesteld hoe het Evangelie in elke tijd met al haar uitdagingen van betekenis kan zijn. In de afgelopen jaren hebben ook wij als Nederlandse Zendingsraad de vraag gesteld hoe we in ons spreken en handelen voortdurend herkenbaar en verstaanbaar kunnen zijn. Hoe het kenmerkende van de Koninkrijk zichtbaar gemaakt kan worden. Het zijn uitdagende vragen in tijden van verandering en waarin ontwikkelingen sneller lijken te gaan. In dit jaarverslag “Samen voor het leven” staan we stil bij thema’s en trends in zending en missiologie van de afgelopen jaren. Thema’s die onderwerp van gesprek en studie zijn geweest. Zoals vormen van missionaire presentie in een postmoderne tijd, en welke plek het christelijk getuigenis heeft in een multireligieuze wereld. De plaats van welvaartsevangelie in de wereldkerk. En vooruitgrijpend op de 10e assemblee van de Wereldraad van Kerken over missionaire spiritualiteit. Thema’s die de kernwoorden van het Koninkrijk raken en invulling geven. De afgelopen jaren zijn er allerlei ontwikkelingen gaande, inhoudelijk en ook in de samenwerking die gezocht wordt op het gebied van zending. In deze dynamiek wil de NZR een spilfunctie vervullen in de ontmoeting van oecumenische zendingsorganen, evangelische zendingsgenootschappen en migrantenkerken, met het oog op reflectie en gezamenlijke actie t.a.v. de missionaire praktijk. We zoeken dat o.a. in ontmoetingen, studiedagen en overleg. En we ambiëren om in de komende jaren een voortrekkersrol te vervullen met betrekking tot innovatie van missionair beleid en een helder profiel als plek voor mission research and development van de aangesloten kerken en organisaties. Zo trekken we samen verder op de weg, samen voor het leven. Henk Makkinga voorzitter NZR

8

9

Wat doet de NZR?

De Nederlandse Zendingsraad (NZR) is het landelijk platform voor protestantse en oud-katholieke kerken en organisaties op het terrein van zending en evangelisatie. Het platform biedt ruimte aan een brede en gevarieerde ontmoeting tussen vertegenwoordigers van oecumenische en van evangelische stromingen, tussen kerkelijke zending en geloofszending, tussen de gevestigde kerken en de migrantenkerken. Daarbij streeft de NZR naar meer eenheid in zending. Wat doet de NZR? •  Adviseren en bevorderen van communicatie en overleg tussen de aangesloten kerken en organisaties. • Stimuleren van de bezinning op de vragen van zending in zes continenten, zowel overzee als ook meer en meer gericht op de context van Europa en die van ons eigen land; • Functioneren als luisterpost, verkenner en trendwatcher om (inter)nationaal belangrijke ontwikkelingen op het gebied van kerk, cultuur en samenleving te signaleren; •  Initiëren en coördineren van gezamenlijke missionaire programma’s, projecten en actie; • Participeren namens de aangesloten kerken en organisaties in het missionaire werk van de Wereldraad van Kerken; •  Onderhouden van relaties met internationale oecumenische instanties, zoals missionaire raden en organen binnen en buiten Europa; • Optreden als vertegenwoordiger van zending en evangelisatie naar interkerkelijke samenwerkingsorganen in Nederland, zoals de Raad van Kerken en zijn beraadgroepen, rooms-katholieke organen voor missie, alsmede in voorkomende gevallen naar de overheid; • Uitgeven van TussenRuimte: Tijdschrift voor interculturele theologie samen met Uitgeverij Kok;

10

11

2. Visie en trends

- T rends in zending - De nieuwe zendingsverklaring van de Wereldraad: er staat wel iets op het spel. (G. Noort) - Christelijk getuigenis in een multireligieuze wereld. Een korte toelichting (W. van Saane)

12

13

Trends in zending

Niet dat deze zoektocht nieuw is of dat het voor het eerst een belangrijke rol speelt in de activiteiten van kerkelijke en missionaire organisaties. De term Mission in Unity is immers al jaren gangbaar en de geschiedenis van de zending is onlosmakelijk verbonden met de opkomst van de oecumenische beweging. We weten evenzeer dat de tijd van polarisatie in de kerken voorbij is. Maar toch constateren we dat de zoektocht naar eenheid in kerk en zending in Nederland in een nieuwe fase terecht gekomen is, die ook

Zending in beweging

van invloed is op de zendingsorganisaties. Waar we internationaal zien dat het Global Christian Forum velen inspireert tot het aan-

Bij de Nederlandse Zendingsraad zijn kerken en missionaire organisaties aangesloten, die stuk voor stuk deel uitmaken van internationale netwerken. Een deel van de leden richt zich op missionair werk in Nederland, andere zijn betrokken bij zendingswerk over de grenzen. De kerkelijke en theologische kleur van de leden verschilt, van reformatorisch tot vrijzinnig, van oud-katholiek tot evangelisch. Door de brede oecumenische samenstelling van de Zendingsraad verkeert deze in de bevoorrechte positie om veel te horen over wat zich in de breedte van het missionaire afspeelt. Als luisterpost is de raad goed gepositioneerd om trends te signaleren en te zien welke verbindende thema’s aan de orde zijn. In dit deel van het jaarverslag proberen we kort te aanduiden welke thema’s in de raadsvergaderingen, gesprekken en contacten in de jaren 2011 en 2012 een opmerkelijke plaats hadden en die naar ons inzicht ook in de komende tijd onderwerp van gesprek zullen blijven. Wat we beschrijven en signaleren is zeker geen volledig overzicht van ontwikkelingen en trends. We maken een keuze. We hopen dat het reactie uitlokt, tot een van harte meezoeken naar de betekenis van een trend of juist tot een stevig kritisch geluid. Want zending moet in beweging blijven. Open naar de wereld, met liefde voor mensen en in dienst van de Heer.

gaan van nieuwe relaties, horen we in eigen land van de oprichting van een Nationaal Christelijk Forum. Wij kiezen voor eenheid en de Nationale Synode richtten zich eveneens op het bevorderen van eenheid van christenen. Niet langs de lijn van een formeel streven naar kerkelijke eenheid, maar via het geloofsgesprek van hart tot hart en middels een concentratie op het geloof in de ene Heer dat ons als christenen uit verschillende denominaties met elkaar verbindt. De trend naar meer samenwerking is ook zichtbaar in het besluit van Evangelische Alliantie (EA) en de Raad van Kerken om een strategische samenwerkingsovereenkomst aan te gaan. Het is zichtbaar in de voorgenomen fusie van EA en de Evangelische Zendingsalliantie (EZA). In de coalitie Veelkleurig Getuigen werken oecumenische en evangelische koepelorganisaties samen met SKIN, het platform van migrantenkerken, om in gezamenlijkheid beter aan de orde te kunnen stellen dat de kerk veelkleurig en multicultureel geworden is. Het gaat hierbij om meer dan het koesteren van een gevoel van eenheid, dat incidenteel gevierd wordt tijdens een manifestatie of bijeenkomst. In toenemende mate is ook inhoudelijke en programmatische samenwerking aan de orde. We signaleren dat kostenoverwegingen en de krimp van kerken bij tijden een rol spelen in de zoektocht naar eenheid, maar het is toch vooral de ontdekking dat we elkaar nodig hebben om op goede wijze invulling te kunnen geven aan de missionaire taken. In het missionair

Trends in missionair werk binnenland

werk binnenland wordt met enige gretigheid ‘gegluurd bij de buren’ en vindt over grenzen van kerk en confessie heen netwerkvorming en uitwisseling plaats. Evangelisch,

Veel is in beweging. De zoektocht naar eenheid en samenwerking is opmerkelijk.

reformatorisch en oecumenisch erkennen in dat proces steeds meer elkaars expertise

Maar evenzeer de steeds vaker erkende behoefte aan training voor de missionaire

en kracht. We generen ons niet meer om goede ideeën, ook als ze in andere kerkelijke en

praktijk. De aandacht voor het ontwikkelen van een missionaire en oecumenische

missionaire stromingen ontstonden, over te nemen en aan te passen voor gebruik in de

respons op migratie neemt toe, ook in de internationale netwerken. Als gevolg van het

eigen traditie.

immigratiebeleid van Europese overheden ontstaat ook toenemende aandacht voor de

De Zendingsraad stelt daarbij wel de vraag of het zichtbare verlangen naar eenheid

positie van bekeerlingen. Opmerkelijk genoeg lijkt de discussie over ‘contextualisatie’,

ook betekent dat we met elkaar eens zijn over de vraag wat zending ten diepste is.

over relevante en bij de samenleving passende vormen van missionair werk, bezig met

Terwijl zendingsorganisaties in het verleden veelvuldig met elkaar debatteerden over de

een comeback.

betekenis van het heil, leggen we in dit postmoderne tijdvak geen accent op verschillen.

In deze paragrafen lichten we er slechts twee trendmatige ontwikkelingen uit, namelijk

Maar juist die verschillen zijn bepalend voor uiteenlopende keuzen in het zendings-

het zoeken naar eenheid en de behoefte aan missionaire training.

werk. Als Zendingsraad willen we daarom de dialoog over de betekenis van het heil weer aanzwengelen. In de zoektocht naar Unity in Mission hoort deze dialoog een plaats

14

De keuze voor eenheid: trend

te hebben.

Het zoeken naar eenheid wordt op verschillende plaatsen zichtbaar. Vaker dan in het

De Nederlandse Zendingsraad zal eind 2013 verhuizen naar een nieuwe locatie in

verleden klinken de woorden ‘verbinding’, ‘van elkaar leren’ en ‘elkaar nodig hebben’.

Driebergen. De groei van de samenwerking met EZA en EA leidde tot de keuze een geza-

15

menlijke locatie te zoeken. De toenemende samenwerking vloeit voort uit de visie van

Hoe verstaan christenen in andere delen van de wereld de Schriften? Wat kunnen wij

de Zendingsraad dat evangelische en oecumenische zendingsorganisaties elkaar nodig

daar van leren? Op welke manier geven zij vorm aan hun kerkelijke leven en aan de

hebben en elkaar kunnen versterken. Het besluit tot verhuizing past dan ook geheel in

missionaire opdracht? Hoe kunnen wij dat ondersteunen en daarbij aanhaken? Een van

de hier beschreven trend.

de terreinen waarop Nederlandse kerken graag willen leren van kerken in bijvoorbeeld Indonesië, Pakistan, Bangladesh, Soedan, Nigeria of Singapore is hoe zij omgaan met een

Behoefte aan missionaire training: trend

religieus geschakeerde samenleving, waarin de islam sterk aanwezig is.

De Zendingsraad signaleert een sterke behoefte aan missionaire training. Het thema

In dat open leerproces komen westerse kerken voor raadsels en dilemma’s te staan.

keert namelijk telkens terug. Kerken en missionaire organisaties bevinden zich in een

De onafhankelijke en pinksterkerken in het globale zuiden hebben soms gebruiken en

sterk veranderend landschap en zoeken mogelijkheden om gemeentekader en beroeps-

overtuigingen die in de ogen van westerse christenen heterodox zijn. We denken bij-

krachten missionair te trainen. De roep klinkt om te komen tot een interculturele

voorbeeld aan de manieren waarop geloof verbonden wordt met gezondheid, welvaart

leerschool, een missionair kenniscentrum waar zowel training als het delen van actuele

en rijkdom. Dit is een heet hangijzer in de wereldkerk en zal dat in de komende jaren

missionaire kennis kan plaatsvinden.

ook in toenemende zijn.

Het besluit tot opheffing van het Hendrik Kraemer Instituut doet vermoeden dat de behoefte aan zendingsopleiding afneemt. Het tegendeel is echter waar. Het mag

Wereldwijde netwerken

juist zijn dat het aantal uitzendingen naar het buitenland vanuit protestantse kerken

De stroom zendingswerkers vanuit Afrikaanse, Aziatische en Latijns-Amerikaanse

in Nederland afneemt, maar dat wil niet zeggen dat het missionaire elan verdwijnt.

landen neemt toe. Nederlandse zendingswerkers komen dan ook steeds vaker collega’s

Missionair werk binnen de eigen landsgrenzen staat sterk in de belangstelling.

uit niet-westerse landen tegen: Chinezen in Afrika, Koreanen in Europa of Brazilianen

Kerken en gemeenten experimenteren vrolijk met missionair werk en hebben geen

in het Midden-Oosten. Samenwerking krijgt vaak ad hoc vorm; van afstemming in

zin zich neer te leggen bij doemscenario’s van een slechts krimpende kerk. Terwijl over

uitzendingen of doelbewuste teamvorming is vaak nog geen sprake. Internationale

de zending van de kerk veel nagedacht wordt, zijn de consequenties daarvan voor de

organisaties als de Wereldraad van Kerken en de Lausanne-beweging proberen

missionaire toerusting van beroepskrachten nog niet voldoende getrokken.

het overzicht te krijgen, maar de verbrokkeling van het protestantisme maakt dat

Als Zendingsraad bepleiten we dat kerken en zendingsorganisaties visie ontwikkelen

uiterst moeilijk.

voor hoogwaardige missionaire training. We constateren dat er veel in beweging is,

Organisaties die al jarenlang werken met internationale teams zijn bijzonder geë-

maar dat het niet komt tot een bundeling van krachten. De oorzaak daarvan zijn deels

quipeerd om de zoektocht naar internationale missionaire samenwerking te leiden,

theologische verschillen, deels concurrentieposities. Het is de vraag hoelang kerken en

met name als zij in meerdere landen een thuisbasis hebben. We denken bijvoorbeeld

missionaire organisaties zich de bestaande versplintering van het bestaande trainings-

aan Operatie Mobilisatie en de Lutherse Wereld Federatie. Een decentrale organisatie-

aanbod kunnen blijven veroorloven.

structuur kan samenwerking, door het vormen van netwerken, bevorderen.

De vorm van missionaire training zal anders moeten zijn dan voorheen. Lokaal gaat het erom, dat we leren samen kerk te zijn in een context, die zowel door securalisatie als

Dichtbij huis

multiculturaliteit ingrijpend veranderd is. Herijking van zending is nodig vanwege het

Al decennia lang wordt beleden dat zending plaats vindt vanuit en in zes continenten.

veranderde maatschappelijke landschap. Datzelfde geldt ook voor missionaire training.

De consequenties van die overtuiging worden telkens opnieuw getrokken. Kerken en organisaties die voorheen sterk gericht waren op uitzendingen naar andere continenten vragen zich af wat zij kunnen betekenen voor de eigen Nederlandse en Europese

Trends zending wereldwijd

samenlevingen. Roept de Geest ons niet om eerst in de eigen omgeving het evangelie te verkondigen en dienstbaar te zijn? De overtuiging dat zending thuis begint leeft zo

16

Leren ontvangen

sterk bij de Nederlandse kerken en zendingsorganisaties dat sommige hun aandacht

In het besef dat de westerse kerk een minderheid in de wereldkerk vertegenwoordigt,

verschuiven naar het eigen land en naar Europa.

leggen kerken en zendingsorganisaties in hun internationale contacten nadruk op het

In deze tijd van economische crisis krijgen Zuid- en Oost-Europese landen nieuwe

ontvangen en samenwerken met anderen. Het gaat niet alleen om het verkondigen van

missionaire aandacht. Deze landen worden nog harder getroffen dan andere Europese

het evangelie als westerse kerken en organisaties, maar ook om het ontvangen van de

landen; de armoede is er dieper; sommige landen kunnen de grote hoeveelheid immi-

gaven waarmee de Geest van Christus andere delen van de wereldkerk begiftigd heeft.

granten niet verwerken. Tegelijkertijd zien we een trek van Oost-Europeanen naar

17

West-Europa. Na de val van het communisme in Oost-Europa was er sprake van een

Internationale organisaties reiken ons eveneens hun overpeinzingen aan over de

zendingsgolf vanuit het westen naar het oosten, waarbij de bestaande kerken nogal eens

koers van zending en evangelisatie. Dat was in 2010 het geval met het Cape Town

gepasseerd werden. Vandaag is dat anders. Het besef van missionaire verantwoorde-

Commitment,1 waarin de Lausanne Beweging zich uitsprak over trends en uitdagin-

lijkheid voor de eigen natie leeft bij veel Oost-Europese kerken wellicht ook sterker dan

gen in het zendingswerk. De Zendingsraad gaf aan de daarin verwoorde visie ruime

twintig jaar terug.

aandacht. In 2012 stelde de zendingsafdeling van de Wereldraad van Kerken eveneens een visiedocument op waarin trends in wereld en zending worden gewogen.2

Personenverkeer

Deze ‘zendingsverklaring’ zal in 2013 veel aandacht krijgen, vooral in verband met

Netwerken zijn niet onpersoonlijk; ze worden door mensen vorm gegeven en onder-

de bespreking ervan tijdens de assemblee van de Wereldraad van Kerken in Busan

houden. Ook leerprocessen hebben een interpersoonlijk karakter. Zending door

(Zuid-Korea). In dit meerjarenverslag is een bespreking van deze zendingsverklaring

mondiale netwerken zet ons opnieuw stil bij het belang van personele uitzendingen.

opgenomen. In de beide documenten wordt veel meer gezegd over trends in wereld en

Vanuit de kerkelijke zending zijn de laatste jaren relatief weinig personen uitgezonden.

zending dan wij in deze paragrafen hebben kunnen doen.

Ondersteuning van missionair werk verloopt doorgaans via partnerkerken elders in de wereld. De organisaties uit de traditie van de geloofszending blijven echter de nadruk op het uitzenden van mensen leggen, soms zoekend naar de plaatsen waar nauwelijks of geen christelijke presentie is. Deze twee tradities blijven hebben elkaar blijvend nodig. We observeren in kerkelijke kringen een verlangen om het persoonlijke contact met kerk en zending wereldwijd via uitgezonden werkers niet te verliezen. Anderzijds signaleren we in kringen van geloofszending een tendens naar het zoeken van partnerschappen met lokale kerken en organisaties. Daarin blijven uitgezonden werkers van betekenis als ambassadeurs, als verpersoonlijking van de internationale band en van het gezamenlijke missionaire werk. Binnen de kring van de Nederlandse Zendingsraad zien we dat de kerkelijke organisaties steunen op de know-how rondom uitzending van de rankere geloofszending, terwijl de geloofszending tamelijk sterk boogt op financiële steun uit de kerken. Een groot aantal missionair werkers wordt dan ook uitgezonden in een samenwerkingsverband van een kerkelijke organisatie en een interkerkelijke geloofszending. Als Nederlandse Zendingsraad bepleiten we dat het uitzendbeleid opnieuw wordt doordacht. De verdubbeling van aantal uitzendingen wereldwijd (sinds de jaren zeventig), de groeiende stroom zendingswerkers uit het Zuiden, de behoefte in Nederland en Europa om de vensters op de wereldkerk geopend te houden en om samen gestalte te geven aan het missionaire werk zijn meer dan voldoende aanleiding om de rol van uitzending in het zendingswerk opnieuw te doordenken. De Zendingsraad hoopt in dat proces een voortrekkersrol te vervullen.

Tot slot In wereld en zending is veel in beweging. Met enige regelmaat wijzen missiologen ons op de noodzaak om een lerende attitude te verwerven en om de ‘adaptive challenge’ op te pakken. Ongetwijfeld is door de ingrijpende sociale en politieke veranderingen in de

1

Zie www.lausanne.org/docs/CapeTownCommitment.pdf.

2

towards-life-mission-and-evangelism-in-changing-landscapes.

afgelopen jaren een nieuwe doordenking van het zendingswerk nodig. Een herijking. De Zendingsraad zal zich daarom in de komende jaren richten op het gesprek over

Z ie

www.oikoumene.org/en/resources/documents/wcc-commissions/mission-and-evangelism/together-

nieuwe ijkpunten in het missionaire werk.

18

19

De nieuwe zendingsverklaring van de Wereldraad: er staat wel iets op het spel.

ontdekten dat het ook een grote motivatie voor vernieuwing kan zijn. Migratie leidde tot nieuwe maatschappelijke discussies over godsdienst. Over ritueel slachten en besnijden, over homorechten en hermeneutiek. Ook de oorlog in de Balkanlanden, internationaal terrorisme en de ‘Arabische Lente’ deden ons beseffen dat godsdienst een maatschappelijke en politieke factor van belang blijft.

Dat we in 2013, na veertig jaar, een nieuw Liedboek van Kerken krijgen, zal gemeenteleden waarschijnlijk niet ontgaan. Dat het honderd jaar geleden is, 1912 om precies te zijn, dat de Zendingsstudieraad een Zendingsliederenbundel publiceerde, zal de meesten echter onbekend zijn. De bundel, veel gebruikt bij zendingsfeesten en meerdere malen herdrukt, is geheel in vergetelheid geraakt. In 2013 zal nog een andere publicatie in druk verschijnen, namelijk Together towards Life, de nieuwe oecumenische zendingsverklaring van de Wereldraad van Kerken (WCC). Na dertig jaar vond de raad het hoog tijd voor een nieuwe nota. Of de nieuwe verklaring het lot van de Zendingsliederenbundel zal delen? Het is zeer wel mogelijk, zelfs waarschijnlijk, dat in 2050 niemand zich iets van dit nieuwe mission state-

In kerk en zending veranderde sinds 1982 ook veel. Het is in vele toonaarden gezegd en behoeft geen herhaling: het zwaartepunt van het christendom is niet langer te vinden op het noordelijk halfrond, maar in het Zuiden. De meesten christenen wonen daar en zij ambiëren een leidinggevende rol in de wereldkerk. Krimp van de kerk is niet het hele verhaal. Er zijn plaatsen waar gemeenten groeien. Missionair werk in de jaren zeventig en tachtig kenmerkte zich door wrijving tussen oecumenischen en evangelischen. Veel evangelischen keerden zich af van de Wereldraad van Kerken en schaarden zich achter de Lausanne Beweging en de World Evangelical Alliance. Hoewel deze polarisatie nog zeker niet overstegen is, valt op dat de samenwerking van evangelischen en oecumenischen, en ook van Pinksterkerken en ‘traditionele’ kerken, steeds meer toeneemt. Het is tekenend dat

ment herinnert. Dat is de gewone gang der dingen en niet iets om weemoedig over

de Wereldraad van Kerken, het Vaticaan en de World Evangelical Alliance voorzichtig

te doen. Zolang de verklaring in 2013 maar aandacht krijgt en we het gesprek met

samenwerking zoeken, zoals rondom de elders in dit verslag genoemde handreiking

elkaar voeren.

voor christelijk getuigenis in een multireligieuze wereld (2011). De nieuwe zendings-

Waarom zou de nieuwe verklaring, met als Nederlandse titel Samen voor het Leven,

verklaring laat deze ontwikkeling ook zien.

ons dan bezig moeten houden? Kortweg omdat er iets op het spel staat. Namelijk de

Het ontstaan van een wereldwijd christendom betekende dat de plaats van de zen-

vraag wat missionair is, wat de zending van de kerk is. Het gebeurt niet zo heel vaak dat de oecumene zich officieel uitspreekt over de zending van de kerk. Reden genoeg om de tekst goed te overwegen. In het onderstaande ga ik kort op de verklaring in 1

aan de hand van volgende vijf deelvragen. Waarom vond de Wereldraad het tijd voor een nieuwe verklaring? Wat staat er eigenlijk in? Wat is anders dan in de zendingsverklaring van 1982? Waarover gaan de discussies? En tot slot: welke vragen stelt de verklaring aan missionaire organen? Waarom is een nieuwe verklaring nodig? ‘Zending en Evangelisatie: een Oecumenisch Akkoord’ was de Nederlandse titel van de laatste officiële zendingsverklaring die de Wereldraad in 1982 uitgaf. Sinds dat jaar veranderde de wereld ingrijpend. Zo was Brazilië in de jaren tachtig een ontwik2

kelingsland met een torenhoge schuldenlast, maar nu behoort dit BRIC-land tot de sterk opkomende economieën. China’s economische kracht nam enorm toe door een lange reeks van hoge groeicijfers. De Sovjet-republiek viel uiteen en de economische macht van Europa en Noord-Amerika wankelt door de bankencrisis. De rol van religie zou steeds verder afnemen, dachten velen in de jaren tachtig. Inmiddels weten we dat het anders liep. Onder ontwikkelingswerkers leefde lange tijd de overtuiging dat religie verandering slechts frustreert, maar we her-

20

21

dingswerker nog verder veranderde. Het aantal uitzendingen vanuit ‘oecumenisch’

zijn bij zending, als zij ‘zendeling’ willen zijn, dan komt het erop aan het leven te

Nederland nam sterk af. Zending, als internationale samenwerking van kerken, is veel

versterken en vernietiging van het leven te weerspreken. Gelovigen moeten daarom

meer ‘samen leren’ geworden, samen met anderen ontdekken wat de betekenis van

‘dat wat het leven versterkt’ leren zien als Gods gave. De verklaring wijst daarbij met

Christus’ evangelie is voor het dagelijks leven van mensen. Al deze veranderingen, en

nadruk op mensen in de marge van de samenleving. Zij voelen beter dan anderen

nog vele andere, deden de behoefte aan een nieuwe zendingsverklaring toenemen.

aan wat het leven een kans geeft, en andersom, wat hoop op leven uitdooft.

Wat staat er in de zendingsverklaring?

Spiritualiteit en verandering

In de zendingsverklaring komen de begrippen Geest, leven, onderscheiden, spiritu-

Met nadruk wijst de zendingsverklaring op het belang van missionaire spiritua-

aliteit en verandering, marge keer op keer terug. Bij elk van deze termen plaats ik

liteit. We kunnen het visioen van vernieuwing alleen vasthouden als onze hoop

daarom enkele kanttekeningen om centrale lijnen in het document te schetsen.

op verandering geworteld is in ons geestelijk leven. Deze zendingsspiritualiteit is een diepe geestelijke toewijding aan de God van het Leven en een gerichtheid op

Geest

verandering van de wereld. Het geeft energie, zin en kracht om toegewijd te leven en

De verklaring omschrijft zending als het werk van Gods Geest. Kern van zending is

om weerstand te bieden aan alles wat het leven verwoest. Missionaire spiritualiteit

dat gelovigen leven door de kracht van de Geest. Zending gaat dus niet om uitzending

motiveert om het leven aan Gods tafel met anderen te delen en niet toe te geven aan

van zendingswerkers, evenmin om het werk van zendingsorganisaties. In zending

hebzucht en eigenbelang.

gaat het om gelovigen die het leven van de Geest als een gave van God willen ontvangen en die deze gave van het leven delen met anderen. Het is de Geest die mensen in

Marge

staat stelt om van dit leven te getuigen. Het visioen van overvloedig leven kunnen we

De zendingsverklaring onderstreept dat zending niet een beweging is van bevoor-

vasthouden door de levengevende kracht van de Geest. De Geest houdt het geloof in

rechten naar gemarginaliseerden. Te lang bepaalden mensen in het centrum van

ons levend dat er verandering en vernieuwing van de schepping zal zijn.

macht en privilege waar het in zendingswerk over moest gaan. ‘Wie betaalt bepaalt’

De verklaring Samen voor het Leven kiest voor een sterk pneumatologisch accent.

mag geen uitgangspunt zijn in kerkelijk missionair werk. De schrijvers roepen

De zending van de kerk wordt, anders dan in de verklaring van 1982, vrijwel geheel

hiermee kerken, zendingsgenootschappen en ontwikkelingsorganisaties op om

vanuit het perspectief van de Geest beschreven. In de structuur van de tekst is dit

hun handelwijze kritisch tegen het licht te houden. De verklaring constateert dat

goed zichtbaar, in de kopjes van de vier centrale hoofdstukjes: Geest van de Zending,

zending voor gemarginaliseerden steeds meer zending door gemarginaliseerden

Geest van Bevrijding, Geest van Gemeenschap en Geest van Pinksteren.

wordt (en moet worden). Juist mensen in de marge beseffen immers wat het leven bedreigt en welke strijd

Leven

zij dagelijks moeten voeren. Daarom roept de verklaring op om gemarginaliseerden

De verklaring stelt het ‘leven’ centraal en neemt daarvoor een uitgangspunt in

niet te beschouwen als ontvangers, maar ook als deelnemers aan Gods zending.

Johannes 10:10. ‘Leven door de Geest’ staat lijnrecht tegenover ‘krachten van dood en

Het is een oproep aan kerk en zending om kritisch te kijken naar de eigen machts-

vernietiging’ door boze geesten. Volgens de verklaring is echt leven te vinden daar

structuren en na te gaan of die mensen in de marge waardigheid ontzegt.

waar de Geest van God is en werkt. De Geest en leven zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Leven buiten de aanwezigheid van de Geest bestaat niet. Echt leven leidt daarom tot vieren, want het is scheppingswerk van God. In dat vieren gedenken we

Wat is het verschil met de verklaring van 1982?

niet alleen de gave van de aan ons geschonken wereld, maar ook Gods bevrijding van

Het ligt voor de hand om de zendingsverklaringen van 1982 en 2013 naast elkaar

onderdrukking, het helen van gebroken gemeenschappen en vooral ook de belofte

te leggen. Bouwt Samen voor het Leven (de Nederlandse titel) voort op Zending en

dat God de schepping zal herstellen.

Evangelisatie? Duidelijk is dat de opzet, de lengte en de toon van de verklaringen sterk verschillen. Daardoor kan een vergelijking snel mank gaan. Beide documenten

22

Onderscheid

vormen, in hun eigen tijd, een weerspiegeling van het oecumenische zendings-

De verklaring spreekt met enige regelmaat over de noodzaak de geesten te onder-

denken. De theologische insteek van de verklaringen verschilt echter.

scheiden. Gods Geest geeft leven aan de schepping. Maar andere geesten, zoals de

Laat ik heel kort – te kort om het geheel recht te doen – en ter vergelijking een

mammon, zijn uit op de vernietiging van het leven. Als gelovigen betrokken willen

paar lijnen uit het oude akkoord schetsen. Zending en Evangelisatie begint met een

23

gepassioneerde oproep om onze roeping tot evangelisatie serieus te nemen.

Waarover gaan de discussies?

De gekruisigde en opgestane Christus is het uitgangspunt van de missionaire verkon-

De nieuwe zendingsverklaring bevat tal van punten die een aanleiding vormen voor

diging. In zending gaat het om de noodzaak van bekering en het aanbod van vergeving

een stevig missionair debat. Er staat veel op het spel, meer dan op het eerste gezicht

van zonden. Wie Christus aanvaardt, buigt zijn knie voor hem en zal de lofzang aan-

wellicht lijkt. Zo roept het grote pneumatologische accent in Samen voor het Leven

heffen. Tegelijkertijd zal hij als burger van Gods koninkrijk aan de zijde van de armen

(zending als het levengevende en scheppende werk van de Geest) onwillekeurig

gaan staan. Jezus zelf identificeerde zich immers met hen. Zending betekent dat we

de vraag op naar de plaats van de christologie. De triniteit wordt in de verklaring

de weg van Jezus gaan en leven in het besef dat de nieuwe schepping gekomen is.

met regelmaat genoemd, maar termen als kruis en opstanding, zonde en verge-

De armen moeten horen dat de oude wereld plaats zal maken voor een nieuwe,

ving, bekering en rechtvaardiging spelen in de nieuwe zendingsverklaring geen

dat er in het rijk van de Messias gerechtigheid voor allen is. Zending moet dus

belangrijke rol.

dienstbaar zijn aan die nieuwe schepping. Discipelen moeten daarom overal ver-

De invulling van de begrippen ‘leven’ en ‘versterken van het leven’ vormen eveneens

nieuwende christelijke gemeenschappen stichten, kerken die Jezus als Heer belijden

een belangrijk punt van discussie. De nieuwe zendingsverklaring stelt dat de Geest

en die in zijn naam mensen dienen. Het handelen van deze gemeenten is zending.

van God werkt waar leven opbloeit. Het is daarmee dus een missionair criterium

Dat zoveel armen het evangelie nog niet kennen, komt volgens Zending en

om de geesten te kunnen onderscheiden. Om te kunnen zien of en waar Gods Geest

Evangelisatie doordat het zendingswerk onder de armen te vaak geen goed nieuws

werkt in inheemse religies en wijsheidstradities. Dit pneumatologische criterium

voor hen was.

treffen we niet aan in Zending en Evangelisatie. Dat was wel het geval op de wereld-

Evenals de nieuwe zendingsverklaring wijst ook het oude akkoord van 1982 op

zendingsconferentie van 1989, te San Antonio (VS). In een streven de reikwijdte van

Johannes 10:10, dat de missie van Jezus omschrijft als het brengen van leven in

Christus’ verlossingswerk te beschrijven in relatie tot andere godsdiensten, reikte

zijn volheid. Maar de uitwerking daarvan verschilt. De verklaring van 1982 duidt

deze conferentie een nieuwe oecumenische formulering aan. Op de achtergrond

het leven vooral christologisch, terwijl de nieuwe verklaring leven pneumatologisch

speelt deze uitspraak mee in de nieuwe zendingsverklaring. San Antonio stelde

uitwerkt. Deze verschillende invalshoeken – zending van Christus en zending van de

dat christenen niet anders kunnen dan wijzen op het verlossingswerk door Jezus.

Geest – hebben een geschiedenis.

Tegelijkertijd, werd eraan toegevoegd, kunnen zij de grenzen van Gods reddende

In de tijd dat Zending en Evangelisatie bestond, zoals ik hierboven al aangaf,

macht niet bepalen. Met andere woorden, we weten niet hoe God in de harten van

een scherpe scheidslijn tussen evangelischen en oecumenischen. De zendings-

mensen werkt. Zijn genade reikt verder dan wij vermoeden. Deze lijn van denken is

verklaring van 1982 probeerde de eenheid te herwinnen en verschillen te over-

eveneens zichtbaar in het gehanteerde levenscriterium. De discussie concentreert

stijgen door het accent op het verbindende te leggen. Daarvoor kozen de schrijvers

zich op de vraag of alle leven ook leven door de Geest van Christus is.

een christologische invalshoek, zending in het voetspoor van Jezus. De converge-

Weer anderen stellen vragen bij het begrip ‘marge’. Wie bepaalt eigenlijk wat de

rende formulering in paragraaf 34 kreeg bekendheid als het dubbele criterium voor

marge is en wat het centrum? Loopt deze verklaring niet het risico de marge enigs-

evangelisatie: evangelisatie zonder solidariteit is onmogelijk, christelijke solidariteit

zins te romantiseren? Uiteraard weten mensen in de marge het beste wat hun

die niet tegelijkertijd spreekt over Gods koninkrijk is ook niet mogelijk. Want dat

bestaan bedreigt, maar zij zijn evenmin als anderen zonder zonde. Juist waar het

koninkrijk was immers Gods belofte aan de armen. Verkondiging zonder te wijzen op de

leven bedreigd wordt en mensen tot een leven in onwaardigheid veroordeeld zijn, is

beloften aan de armen is een karikatuur, stelde Zending en Evangelisatie. En omgekeerd

de verleiding groot om ten koste van de ander te overleven.

gold hetzelfde.

Sommigen stellen vragen bij zaken die in de verklaring niet of nauwelijks aan

De keuze om zending nu te beschrijven vanuit het perspectief van de levenge-

de orde komen. Zo komt de vraag naar de (niet-besproken) plaats van zendings-

vende Geest heeft grotendeels te maken met de wens de verhouding tot ande-

werkers op. In 2013 hebben kerken en organisaties volgens de World Christian

re godsdiensten (en tot seculiere organisaties die zich inzetten voor de naaste)

Database circa 426.000 zendingswerkers (‘foreign missionaries’) uitgezonden, bijna

theologisch te funderen. Het begrip life affirming biedt daarvoor ruimte. Tegelijkertijd

twee maal zoveel als in 1970. De verklaring noemt deze groep in het geheel niet.

beoogt de keuze voor het pneumatologische perspectief ook bruggen te slaan naar

Begrijpelijk wellicht, omdat de verklaring juist het ontstane wereldchristendom en

de pentecostale en charismatische tradities, waarmee in toenemende mate oecume-

de lokale verantwoording voor zending aan de orde stelt. Maar dat neemt niet weg dat

nische samenwerking ontstaat.

kerken, juist ook vanuit het Zuiden, zendingswerkers uitsturen. Hoe zien we hun plek nu we zending vooral zien als lokaal werk, uitgevoerd door lokale mensen? En hoe verhouden we ons tot evangelisten van de vele migrantenkerken die zich in onze streken vestigen?

24

25

Ook missionaire gemeenschapsvorming blijft in de verklaring buiten beeld.

over onze visie. De Engelstalige gesprekshandreiking bij Together Towards Life, later

Slechts in een korte en bijna marginale verwijzing naar ‘fresh expressions of church’

dit jaar beschikbaar, biedt een set specifieke vragen voor missionaire organisaties.

en de nieuwe monastieke beweging komt het aan de orde. Dat de nieuwe verklaring

Die maken duidelijk dat er heel wat op het spel staat. Dat instemming of afwijzing

met nadruk stelt dat zending niet gelijkgesteld mag worden met ‘expansie van het

van de oecumenische overtuigingen consequenties heeft voor het missionair beleid.

christendom naar onbereikte gebieden’ roept hier en daar scherpe reacties op. In

Zendingsorganisaties kunnen zich niet veroorloven de nieuwe zendingsverklaring

de eerdere zendingsverklaring, van 1982, kwam gemeentevorming nog duidelijk

voor kennisgeving aan te nemen. Het document is misschien een momentopname,

aan de orde. Daarin konden we lezen: ‘It is at the heart of Christian mission to

een tussenstand, maar de overtuigingen geven wel richting aan. De vraag is hoe we

foster the multiplication of local congregations in every human community’

ons daartoe willen verhouden. En of we in onze oecumenische contacten wellicht

(paragraaf 25). En vervolgens: de ‘task of sowing the seed needs to be continued until

nog een stevig debat te voeren hebben.

there is, in every human community, a cell of the kingdom, a church confessing Jesus Christ and in his name serving his people’. Deze oecumenische overtuiging treffen

Gert Noort

we in de nieuwe verklaring niet aan, zonder nadere motivering. Daarbij worden terecht vragen gesteld, want hierbij staat een oude doelstelling in missionair werk op het spel. In het licht van deze omissie is het niet zo vreemd dat de zendingsverklaring vervolgens evenmin aandacht geeft aan zendingsonderwijs en catechese van nieuwe gelovigen (‘discipling’). Volgens weer anderen sluit de verklaring onvoldoende aan bij de vragen die westerse kerken hebben. Daar zit wat in, want de verklaring geeft weinig aandacht aan kerken in een geseculariseerde en tegelijkertijd multiculturele samenleving. Daar had meer aandacht voor kunnen zijn. Onze eigen dilemma’s en twijfels vinden we nauwelijks terug in de teksten. De opstellers van Samen voor het Leven bleken inderdaad ook enigszins verlegen met het beschrijven van de impact van migratie op de zending van de kerk. Aan de andere kant: kerken in het Westen worden langzaamaan ‘marge’. Het is wel eens goed om te ervaren dat onze vragen niet de vragen van gelovigen elders zijn. Tegelijkertijd sluit de verklaring wel aan op onze situatie. Want we bezinnen ons in Nederland al enige tijd op zending. We zoeken naar een herijking, naar nieuwe formuleringen en nieuwe wegen. Zending als het werk van de levengevende Geest biedt daarvoor een goed aanknopingspunt.

Welke vragen stelt de verklaring aan missionaire organen? Er is een nieuwe oecumenische verklaring over de zending van de kerk. Nou en? Is deze verklaring over de zending dan zo vernieuwend, controversieel of visionair? Wie een beetje bekend is in de wereld van kerk en zending weet dat de verklaring min of meer een afspiegeling is van inmiddels gegroeide oecumenische overtuigingen. Erg vernieuwend is het dus niet. Dat wil echter niet zeggen dat iedereen de verklaring van harte zal onderschrijven. Evenmin wil het zeggen dat de kerk haar zending overeenkomstig gegroeide overtuigingen vormgegeven heeft. Want wat we met het hart geloven en met de mond

26

1

Together Towards Life is in diverse talen beschikbaar op www.oikoumene.org/en/resources/documents/

belijden, is nog niet altijd wat we in de praktijk doen.

wcc-commissions/mission-and-evangelism.

De verklaring roept vooral op om hernieuwd na te denken over ons missionair

2

denken en handelen in een sterk veranderde wereld. En stevig met elkaar te spreken

Zie voor de oorspronkelijke Engelse tekst van dit document: http://zendingsraad.nl/resources.

Zending en Evangelisatie: een Oecumenisch Akkoord, uitgave Nederlandse Zendingsraad 1983.

27

Christelijk getuigenis in een multireligieuze wereld Een korte toelichting

Juist als de kwetsbaarheid van het bestaan aan de oppervlakte komt, zoals in het geval van ziekte, is zorgzaamheid, respect en gevoeligheid vereist. CWMW bepleit nadrukkelijk de vrijheid van godsdienst. Een belangrijk onderdeel van godsdienstvrijheid is de vrijheid zich te bekeren. Op dat aspect gaat de ver-

De verklaring Christian Witness in a Multireligious World (CWMW) biedt richtlijnen voor christenen die getuigenis afleggen van hun geloof te midden van aanhangers van andere godsdiensten. Het is een oecumenisch document, een vrucht van gezamenlijke bezinning en bedoeld voor gebruik in alle kerken en christelijke missionaire organisaties.

klaring diep in. Bekering is een proces dat de Geest van God in mensen bewerkt. Dat proces moet zich in volledige vrijheid kunnen ontwikkelen. Zending en godsdienstvrijheid zijn daarom niet tegenstrijdig, maar veronderstellen elkaar. Christelijk getuigenis dient zich daarom verre te houden van valse beloften en verlokkingen. Het gaat in het christelijk getuigenis om Gods liefde, die in navolging van Christus in de praktijk wordt gebracht.

CWMW is een buitengewoon eensgezinde verklaring. Misschien is het wel de breedst gedragen oecumenische verklaring tot op heden. De Wereldraad van Kerken, de Pauselijke Raad voor de Interreligieuze Dialoog en de Wereldwijde Evangelische Alliantie werkten samen in de voorbereiding en presentatie ervan. Het grootste deel van de wereldkerk is in deze organisaties vertegenwoordigd. Hoewel er binnen de wereldkerk veel verschillende visies zijn op de verhouding tussen het evangelie en de religies, geeft CWMW toch gezamenlijke richtlijnen voor christelijk getuigenis. In deze richtlijnen staan vreugde, liefde, respect, integriteit en godsdienstvrijheid centraal. CWMW roept op tot een vreugdevol getuigenis in het voetspoor van Christus. Het document stelt allereerst dat het voor christenen een voorrecht en een vreugde is om verantwoording af te leggen van de hoop die in hen is. Dit is een voorrecht omdat Jezus Christus zelf de eerste getuige is. Christelijk getuigenis deelt in zijn getuigenis. Daarmee is wel direct gezegd dat christelijk getuigenis zich kenmerkt door zelfovergave. CWMW spoort herhaaldelijk aan tot diep respect voor andere godsdienstige tradities. Het doelt niet op een afstandelijke vorm van respect, maar op een respectvolle relatie. In die relatie heeft de dialoog een plaats, maar ook de praktische, alledaagse samenwerking tussen gelovigen uit verschillende tradities, om samen het algemeen goed te bevorderen. In de aanbevelingen van CWMW klinkt klip en klaar de aanmoediging aan het adres van christenen om te bouwen aan relaties met mensen uit alle godsdiensten en om schouder aan schouder te staan in de praktische samenwerking. CWMW is een indringend pleidooi voor christelijke integriteit. In het besef dat oneigenlijke middelen en vals getuigenis verraad aan het evangelie zijn, worden christenen gemaand om transparant, eerlijk en integer te zijn in hun getuigenis en leven. Voor geweld, misbruik en dwang is geen plaats in christelijke zending.

28

29

3. Verslagen

- Bureauverslag - Financiën en Administratie - Publicaties: Missie-Zendingskalender TussenRuimte

30

31

Bureauverslag 2011-2012

Response to Migration’ (2012), van de WCC-afdeling Just and Inclusive Communities. Tevens nam hij namens de NZR deel aan het Global Ecumenical Network on Migration. De internationale oecumenische bezinning werd neergelegd in twee uitgaven van de WCC: het genoemde statement ‘Together Towards Life’ (2012) en het document ‘Christian

In de jaren 2011 en 2012 fungeerde de NZR als een verbindende en bezinnende organisatie. Er werden verbindingen gelegd tussen internationale en nationale missionaire initiatieven; tussen de aangesloten kerken en organisatie; tussen mensen die een passie voor de missie van de kerk delen. Er werd bezinning op gang gebracht over actuele missiologische vraagstukken die spelen in binnen- en buitenland. De NZR stond als platform voor ontmoeting en reflectie in dienst van de aangesloten

Mission in a Multireligious World’ (2011). Beide documenten werden door de NZR vertaald en uitgebreid onder de aandacht gebracht, in samenwerking met andere organisaties. Aan ieder van deze documenten werd een raadsvergadering gewijd. Bovendien was Gert Noort namens de NZR betrokken bij het opstellen van Nederlandse en Engelse gesprekshandreikingen bij ‘Together Towards Life’ om de gedachtewisseling over mogelijke toepassingen in plaatselijke kerken en organisaties te vergemakkelijken.

kerken en organisaties, en daarmee in dienst van het missionaire werk dat in en vanuit Nederland in alle breedte gebeurt in de naam van Christus die kwam ‘om het leven te geven in al zijn volheid’ (Johannes 10:10). Bezinning op zending (uitvoering van het beleid 2011-2012) Naar aanleiding van de uitgebreide consultatieronde in 2009 formuleerde de NZR de volgende vijf aandachtsvelden: partnerschap in de multiculturele wereldkerk, partnerschap tussen gevestigde en migrantenkerken, jongeren en zending, missionaire training en ecologie. In de periode 2010-2012 hebben deze thema’s aandacht gekregen in de verschillende werkzaamheden van de Zendingsraad. Hieronder geven we in het kort voor ieder thema aan welke bijdrage de NZR aan de bezinning heeft geleverd.

Partnerschap in de (multiculturele) wereldkerk Migratiestromen naar Europa maar ook in andere delen van de wereld hebben het bewustzijn van het multiculturele karakter van de wereldkerk verdiept. Op veel plaatsen vormen christenen met verschillende culturele achtergronden samen de kerk. Het thema migratie en de impact daarvan op kerk en zending is dan ook voor veel bij de NZR aan-

Ook op andere wijzen werkte de NZR aan versterking en doordenking van de wereld-

gesloten kerken en organisaties (AKO) zeer actueel.

wijde missie van de kerk. Door middel van een visiereis naar India in samenwerking met Operatie Mobilisatie en Hermon Living Water Ministries vroeg de NZR aandacht

32

Op internationaal-oecumenisch niveau was Gert Noort nauw betrokken bij de bezinning

voor het groeiende dalit-christendom. In samenwerking met de Unie van Baptisten,

op kerk, migratie en cultuur. Als stuurgroeplid van ENFORMM (Ecumenical Network

de Evangelische Alliantie (EA), de Evangelische Zendingsalliantie (EZA), Tear en Micha

for Multicultural Ministries) schreef en redigeerde hij met een Australische collega de

Nederland werd de Sri Lankees Vinoth Ramachandra uitgenodigd om te spreken over

nota ‘Churches in Ecumenical Transition: Towards Multicultural Ministry and Mission’

het wereldchristendom en zending. Een moment van bezinning op het welvaarts-

(2011). Deze nota was één van de zeven studiedocumenten, die de bron vormden voor het

evangelie vond plaats tijdens de raadsvergadering van september 2012, terwijl de raad in

nieuwe statement over zending van de Wereldraad van Kerken (WCC) ‘Together Towards

september 2011 sprak over de verschillen in tijdsbeleving (cyclisch en lineair) in de

Life’, waarover elders in dit jaarverslag meer. De ENFORMM nota vloeide voort uit een

wereldkerk aan de hand van het boek van professor Jan Jongeneel Jesus Christ in World

consultatie van de WCC over ‘mission and the ecclesiology of migrant churches’ die in

History (2009). In augustus 2012 organiseerde de NZR mede de zeer breed gedragen

oktober 2010 door de NZR werd gefaciliteerd. Ook speelde Gert Noort een belangrijke rol

zendings-conferentie ‘Agenda voor Morgen’, gehouden in Doorn. Naar aanleiding van

in de totstandkoming van de nota ‘The other is my neighbour: Developing an Ecumenical

deze conferentie werd een aantal richtlijnen voor missionair werk geformuleerd.

33

De NZR vestigde door middel van de MissieZendingskalender (MZK) ook in de jaren 2011

Het wederzijdse begrip en de samenwerking probeert de NZR ook te stimuleren door

en 2012 de aandacht op kunst uit de wereldkerk. Daarover elders in dit jarenverslag meer

aandacht te geven aan intercultureel bijbellezen. In het boek See You in the Bible:

informatie. De uitgave van de laatste editie van de MZK (2013) werd in november 2012

Intercultureel bijbellezen in de praktijk (2011), geschreven door Bertie Boersma, Erika

luister bijgezet door een raadsvergadering over ‘beelden uit de wereldkerk’, waarin een

Feenstra en Wilbert van Saane, werden de resultaten van het gelijknamige project (2007-

overzicht over 34 jaar MZK werd gegeven.

2010) in Amsterdam samengevat. Namens de NZR bood Wilbert van Saane de jaarlijkse module intercultureel bijbellezen aan op bijbelschool De Wittenberg in Zeist.

Het Midden-Oosten was op politiek en religieus vlak volop in beweging in de

In het voorjaar van 2011 boog de raad zich over het thema ‘missionaire intelligentie’.

jaren 2011 en 2012. Naast het voortdu-

Medewerking aan deze vergadering werd verleend door professor Henk de Roest

rende conflict in Israël/Palestina wer-

(Protestantse Theologische Universiteit) en Bert den Hertog (IFES Nederland).

den lang zittende overheden omver-

Tijdens de vergadering werden aanbevelingen geformuleerd voor missionaire organisa-

geworpen door volksopstanden en,

ties en kerken, met name met het oog op stedelijke, multiculturele settings.

in sommige gevallen, door bloedige strijd. De NZR droeg bij aan de bezin-

In mei 2011 was de NZR medeorganisator van een

ning op de plaats van kerk en zending

conferentie getiteld ‘Hope for Holland’. Deze con-

te midden van deze ontwikkelingen.

ferentie was bedoeld om lessen te trekken uit de grote

In januari 2011 kwam Alex Awad op uit-

zendingsconferenties van 2010 (Edinburgh en Kaapstad)

nodiging van de NZR naar Nederland.

voor de Nederlandse situatie en toepassingen te benoe-

Awad werkt aan het Bethlehem Bible

men. Historicus Philip Jenkins was de key note spreker.

College. Hij sprak over het thema ‘chris-

Hij riep de westerse kerk op tot bescheidenheid en wees

telijk getuigenis in Israël/Palestina’.

er op dat de toekomst van de (Europese) kerk groten-

Een jaar later nam Wilbert van Saane

deels bepaald zal worden door de kerken uit het zuiden. Niek Tramper, secretaris van

namens de NZR deel aan de confe-

de Europese Evangelische Alliantie, droeg ook bij aan deze conferentie. In juni 2012 was

rentie Christ at the Checkpoint geor-

de NZR medeorganisator (met de EA en de EZA) van een bijeenkomst met Christopher

ganiseerd

Wright en Stefan Paas. Deze bijeenkomst was gericht op de Nederlandse situatie, onder

door

Bethlehem

Bible

College. Hij werd vergezeld door de

meer om nieuwe perspectieven op kerkplanting te bieden.

protestantse predikant Theo Pleizier. In het voorjaar van 2012 organiseerden EA, EZA en NZR samen met de leerstoel ‘kerk in

Missionaire training

de context van de islam’ (VU) een symposium over de Arabische lente en de christenen

Op verzoek van de AKO heeft de NZR samen met de EZA in 2011 en 2012 een traject

van het Midden-Oosten. Sprekers waren Colin Chapman, Heleen Murre-van den Berg,

samenwerking in missionaire training in gang gezet. Een onderzoek naar zowel de vraag

Bernhard Reitsma en Rima Nasrallah. De bezinning draaide vooral om de rol van christe-

als het aanbod in missionaire training mondde uit in een platform voor uitwisseling. Een

nen in de omwentelingen en in de nieuwe verhoudingen in de regio.

meer formele vorm van samenwerking tussen de verschillende instanties die missionaire training aanbieden bleek niet realiseerbaar.

Partnerschap tussen gevestigde kerken en migrantenkerken

34

Op nationaal-oecumenisch niveau neemt de NZR sinds het jaar 2010 deel

Naast dit initiatief ter bevordering van samenwerking werkte de NZR ook op praktisch

aan de coalitie ‘Veelkleurig getuigen’. De andere koepelorganisaties die verte-

vlak mee aan de toerusting van missionair werkers. Op uitnodiging het Hendrik Kraemer

genwoordigd zijn binnen ‘Veelkleurig getuigen’ zijn de EA, de EZA, de Raad van

Instituut (HKI) verzorgden de directeur en de stafmedewerker meerdere malen lessen

Kerken (RvK) en Samen Kerk in Nederland (SKIN). Naast het structure-

over missiologische thema’s. Gert Noort redigeerde het boek Protestantse zendings-

le onderlinge overleg organiseert de coalitie een jaarlijkse multiculturele viering.

opleiding in Nederland 1797-2010 (2012). Het boek vertelt het verhaal van de missionaire

Tot nog toe werd deze telkens gehouden tijdens de Pinksterconferentie van de

training van protestantse zendingswerkers door de jaren heen. Ook was een van de

stichting Opwekking in Biddinghuizen. In het jaar 2011 stonden de kerken van het

nummers van het tijdschrift TussenRuimte (2011/2) gewijd aan de relatie tussen zending

Midden-Oosten centraal in de viering; in 2012 het Afrikaanse christendom.

en educatie.

35

Deze betrokkenheid bij de initiatieven in Nederland zijn ingebed in een betrokkenheid

Organisatie en bureau

bij missionaire training wereldwijd. Gert Noort nam onder meer deel aan een consultatie over theologisch onderwijs en zending belegd door de Commission for World Mission

Samenstelling van de raad

and Evangelism van de WCC in november 2012. Hij leverde een bijdrage aan deze consul-

In de verslagperiode vonden enkele wijzigingen in de samenstelling van de raad plaats.

tatie door een presentatie en het meeschrijven aan de eindrapportage en aanbevelingen.

De Zending van de Verenigde Pinkster- en Evangeliegemeenten (VPEZ) en de organisatie voor jongerenwerk Youth for Christ werden eerst aspirant en vervolgens volwaardig

Andere aandachtsvelden, concentratie van het beleid

participant van de NZR. De christelijke studentenbeweging IFES was aspirantlid, maar

De overige twee beleidspunten – missionaire betrokkenheid bij jongeren en ecologie –

in overleg werd besloten dit om te zetten in een waarnemerschap. De twee missionaire

zijn in de verslagperiode onvoldoende uit de verf gekomen. Weliswaar mocht de NZR

organisaties uit de Nederlandse Gereformeerde Kerken (het Missionair Steunpunt en

zich verheugen in de betrokkenheid en toetreding van missionaire jongerenorganisaties,

de zendingsvereniging Nqutu) blijven vooralsnog aspirant-deelnemer, totdat in 2013 de

maar concrete activiteiten of reflectie op de missionaire betrokkenheid van jongeren

besluitvorming over toetreding kan plaatsvinden in de landelijke vergadering van de

kwamen niet van de grond. De NZR raakte weliswaar bestuurlijk betrokken bij de Noach

Nederlandse Gereformeerde Kerken. Daarmee kwam het aantal participanten van de

Alliantie – een christelijk netwerk van mensen, organisaties en kerken die zich willen

NZR op 22; het aantal adviserende instanties op 6 en waarnemende organisaties op 1;

inzetten voor duurzaamheid en zorg voor de schepping – maar trok zich eind 2012 ook

terwijl alleen de genoemde Nederlandse Gereformeerde organisaties aspirant-partici-

weer uit het bestuur terug, omdat geen substantiële en financiële bijdrage geleverd kon

pant zijn.

worden aan het netwerk.

Samenwerking met andere (koepel)organisaties De ontmoeting tussen christendom en islam vroeg op diverse wijzen de aandacht

De NZR intensiveerde de samenwerking met de EZA in de jaren 2011 en 2012, onder meer

van de NZR. In het denken over christen-moslim relaties zocht de NZR naar samen-

op het gebied van gezamenlijke organisatie van bijeenkomsten en publiciteit. Naast

werking met de reeds genoemde bijzondere leerstoel aan de VU, momenteel bezet

het reguliere contact op stafniveau vond in 2012 ook een overleg plaats tussen de twee

door professor Bernhard Reitsma, waarbij de EA en de EZA eveneens betrokken zijn.

besturen. In het overleg met de EZA en de EA werden de mogelijkheden tot gezamenlijke

Gezamenlijk werd een bezinning georganiseerd over de zogenaamde ‘muslim idiom

huisvesting verkend. Samen met de EZA droeg de NZR de stichting Member Care, een

translations’, vertalingen van de Bijbel die aansluiting zoeken bij culturen die door de islam

netwerk voor zorg aan missionaire werkers. Ook bleef de NZR nauw samenwerken met

gestempeld zijn. Ook dragen deze drie koepelorganisaties gezamenlijk een werkgroep

de EA, de RvK en SKIN, binnen de genoemde coalitie ‘Veelkleurig getuigen’, maar ook op

over de islam die een of twee keer per jaar bij elkaar komt. Deze werkgroep is een ont-

andere vlakken. Namens de NZR participeerde Gert Noort in het bestuur van Lausanne-

moetingsplek voor vertegenwoordigers van kerken en organisaties die christen-moslim

Nederland, een netwerk voor zending en missiologie van voornamelijk evangelisch sig-

relaties een prominente plek geven. Christen-moslim relaties in Nederland, Europa en daar-

natuur. Met de Katholieke Vereniging voor Oecumene en met de Commissie Missionair

buiten komen in deze werkgroep aan de orde. Ook is er volop ruimte voor uitwisseling van

Beraad Religieuzen (CMBR) van de Konferentie Nederlandse Religieuzen (KNR) vond

ervaringen, projecten, initiatieven.

regelmatig overleg plaats. Medewerkers van EZA en CMBR participeren in de redactie van TussenRuimte.

De ervaringen uit de periode 2011-2012 hebben de NZR doen besluiten om zich vooral te richten op twee thema’s: multiculturaliteit in de wereldkerk en de nieuwe doordenking van zending in het licht van migratie, globalisering en andere wereldwijde trends. In de periode 2013-2016 zal de NZR zich vooral op deze twee aandachtsvelden richten.

36

37

Financiën en administratie

Internationale samenwerking De NZR is historisch ingebed in de Commission for World Mission and Evangelism

De jaren 2011-2012 in cijfers

(CWME) van de WCC. Met deze afdeling was in de verslagperiode regelmatig contact en overleg over de ontwikkelingen op missionair gebied, over publicaties en conferenties. Intensieve samenwerking was er ook met Just and Inclusive Communities (JIC) van de Wereldraad. In 2011 (Uppsala) en 2012 (Bossey) vond het jaarlijkse overleg van de Europese zendingsraden plaats, in het bijzijn van vertegenwoordigers van de CWME. Via de EZA en de EA kon de NZR ook deelnemen aan bijeenkomsten onder de auspiciën van de Europese Evangelische Alliantie (EEA) en de Mission Commission van de Wereldwijde Evangelische Alliantie (WEA). In 2011 en 2012 ontstond ook een goede samenwerking met de Arbeitsgemeinschaft Missionarische Dienste van de Evangelische Kirche Deutschland, met name rondom missionaire vernieuwing van lokale gemeenten.

1

Elk jaar publiceert de NZR een jaarrekening, voorzien van een accountantsverklaring. Daarin wordt uitvoerig en gedetailleerd verslag gedaan van het financiële reilen en zeilen van de Zendingsraad. Wie nog beter inzicht wil hebben in de financiële positie van de NZR doet er goed aan de cijfers van enkele opeenvolgende jaren naast elkaar te leggen. Een vergelijking maakt snel duidelijk wat het belangrijkste financiële onderwerp is. Dat is het structurele jaarlijkse tekort, dat ondanks de nog ruime vermogenspositie in de komende jaren onvermijdelijk lijkt te zijn.

Contacten met de academische wereld De NZR onderhield contacten met het IIMO (Centrum voor Interculturele Theologie,

Wij hopen dat de – in 2009 tijdelijk met 30% verlaagde – contributie van de

Interreligieuze Dialoog, Missiologie en Oecumenica) aan de Universiteit Utrecht, met de

Aangesloten Kerken en Organisaties (AKO) in de komende jaren gehandhaafd blijft

International Association of Mission Studies (IAMS) en met de genoemde leerstoel ‘kerk

op 70.000 euro per jaar. Deze inkomstenpost staat echter onder neerwaartse druk,

in de context van de islam’ aan de VU.

ondanks de wens van de AKO om de NZR te behouden als waardevol missionair platform.

Bestuur In het najaar van 2011 droeg Nelly van Kampen-Boot vanwege haar uitzending naar Maleisië de voorzittershamer over aan Henk Makkinga. Enkele maanden daarna nam Marinus Zoeteweij de plaats in van zijn broer Pim Zoeteweij als penningmeester. In het jaar 2012 traden Herman Heijn en Janneke Doornebal in verband met aflopende termijnen af als bestuursleden.

Baten NZR naar soort / per jaar e 350.000 e 300.000 e 250.000

Bureau

e 200.000

De werkzaamheden op het bureau van de NZR bestonden naast de organisatie van

e 150.000

Overige baten

de reeds opgesomde activiteiten uit de verzorging van de publicaties van de NZR:

e 100.000

Beleggingsopbrengsten

kalender, TussenRuimte, website en incidentele publicaties. Ook werden allerlei ver-

e 50.000

Projectsubsidies van AKO

ra

3 01 t2

oo gr

directeur van de NZR. Hij volgde in die functie Wout van Laar op. In het jaar 2011 werd het

be

m

in

g

20

12

11 20

10 20

van de staf vonden de volgende mutaties plaats. Op 1 januari 2011 trad Gert Noort aan als

09

king tussen de aangesloten kerken en organisaties te bevorderen. In de samenstelling

Contributies van AKO

e-

20

gaderingen en bijeenkomsten op en buiten het kantoor gefaciliteerd, om de samenwer-

freelance contract van Ada Miellet omgezet in een vast contract. Aan het einde van het jaar 2012 werd het dienstverband van Mari-Joke Veenboer beëindigd, omdat haar werkzaamheden met de afsluiting van de MissieZendingskalender vervielen. Het kantoor van

Het vermogen van de NZR wordt door een vermogensbeheerder, binnen het door het

de NZR was gevestigd in het Guesthouse van de Protestantse Kerk in Nederland aan de

bestuur gestelde mandaat, verantwoord beheerd en levert een ruime bijdrage aan

Joseph Haydnlaan 2a te Utrecht.

de dekking van de lasten. In 2012 hebben we een onverwacht hoge opbrengst van de effecten mogen noteren. Projectsubsidies en overige baten zijn in de verslagperiode echter teruggelopen.

38

39

Het personeelsbestand is in de afgelopen jaren tot een minimum teruggebracht.

Publicaties

De hogere personeelslasten in 2012 zijn grotendeels te herleiden tot eenmalige afvloeiingskosten. De arbeidsorganisatie is naar verwachting eind 2013 geslonken tot een niveau waarop verdere inkrimping niet mogelijk is. Met de verhuizing naar

Missie-Zendingskalender

Driebergen worden met ingang van 2014 ook de huisvestingskosten tot een minimum teruggebracht. Echter, ondanks de forse bezuinigingen die zijn en worden doorgevoerd, wordt ook voor de komende jaren een structureel exploitatietekort voorzien.

De Missie-Zendingskalender is een gezamenlijke uitgave van Mensen met een Missie en de Nederlandse Zendingsraad. Sinds 1980 brengt de Missie-Zendingskalender prachtig

Het vermogen vormt een buffer om de jaarlijkse tekorten te dekken. Het bestuur

in beeld hoe kunstenaars uit allerlei windstreken uiting geven aan hun geloof.

beseft dat de structurele tekorten het vermogen in de komende jaren doen slinken en daarmee ook de beleggingsopbrengsten. Het beleggingsresultaat over 2012 was

Ziel van de Andes

weliswaar gunstig, maar het blijft nodig de vinger goed aan de pols te houden. Het

De kalender van 2012 is gemaakt

bestuur blijft daarom zoeken naar mogelijkheden om inkomsten en uitgaven van de

door Jaime Colán, een Peruaan

NZR meer in balans te brengen.

die al jaren in Duitsland woont. Jaime Colán is geen man van veel woorden. De taal waarin hij zich uit,

M. Zoeteweij, penningmeester

zijn z´n schilderijen en die laten aan LASTEN



duidelijkheid weinig te raden over.



Raming (x e1.000)

Werkelijk

Werkelijk

Het gaat niet goed met moeder

2012

2011

2010

natuur, Pachamama zoals de Andesindianen haar noemen. Door de

-219

-190

-224

verandering van het klimaat smelt

Kantoor- en reiskosten

-51

-49

-69

de sneeuw in de Andes. In grote

Huisvestingskosten

-18

-18

-18

steden als Lima vindt je nauwe-

Programma's / publiciteit

-10

-20

-109

lijks nog een boom. 'Ik laat in mijn

-298

-277

-420

schilderijen zien, dat het anders

Personele kosten

moet, dat we meer respect moeten hebben voor de natuur, ons milieu, BATEN



de schepping.' Ook met de mensen



in Peru gaat het daarom niet goed.

(x e1.000) Raming

Werkelijk

Werkelijk

2012

2011

2010

70

75

75

van de armoede. En kinderen! Daarom schilder ik graag vrouwen die aan het werk zijn.

3

9

Zij zorgen met hun werk voor de toekomst van mijn land.' En niet op de laatste plaats:

44

107

ook de eeuwenoude cultuur van de oorspronkelijke indiaanse bewoners wordt bedreigd.

'De kloof tussen rijken en armen wordt alleen maar groter; de armen zijn vooral de indianen en mestiezen, de mensen van gemengd bloed. Vooral vrouwen dragen de grootste last

Contributies van AKO Projectbijdragen Resultaat beleggingen Overige baten

207 26

19

23

Colán zegt: 'Peru verliest zijn ziel. Daarom nemen mensen die muziek maken een bijzon-

303

141

214

dere plaats in mijn werk in. In de oude muziekinstrumenten klinkt immers de ziel van de Andes'. Het is die ziel die ook met deze kalender wordt getoond.

Overschot / tekort

5

-136

-206 Van deze kalender zijn er 45.000 gedrukt waarvan 2.500 voor de NZR. Ook dit jaar waren er weer drie edities: zonder logo; met logo van Kerk in Actie en met logo van Mensen met

1

40

De jaarrekening is in te zien of aan te vragen via www.zendingsraad.nl

een Missie.

41

Publicaties

Kijken met andere ogen De kalender van 2013 komt uit Bali. Bali is veel meer dan een bekend toeristenoord. Het is een eiland dat hoort bij Indonesië, maar tegelijkertijd zich ervan onderscheidt.

TussenRuimte 2011-2012

Het is een eiland met mooie stranden, fantastische natuur, maar vooral prachtige mensen. Een toeristenkolonie, maar nog steeds een paradijselijk eiland. Een eiland met kunstenaars die laten zien hoe ze in contact staan met de wereld die hen omgeeft. Voor de kalender van 2013 hebben de uitgevers en redactie gekozen voor drietal christelijke kunstenaars die op dat befaamde eiland Bali alle drie werkzaam zijn: Sriwardani, Erland Sibuea en Nyoman Darsane. Darsane is een oude kunstenaar die zijn sporen verdiend heeft, het echtpaar Sriwardani en Sibuea is jong en betrokken. In hun werk verenigen zij het oude met het nieuwe, hun christelijke geloof van de 21ste eeuw met spiritualiteit uit de traditionele cultuur van Bali. In een Indonesië van vele volken en culturen gaan ze de dialoog aan. Zo laten ze in hun werk zien, waardoor ze als christelijke

De Nederlandse Zendingsraad ziet missiologische reflectie als een van zijn belangrijkste taken. Die reflectie gebeurt voor een niet onaanzienlijk deel door middel van een tijdschrift: TussenRuimte, tijdschrift voor interculturele theologie. Het is een kwartaalblad dat zich kenmerkt door een interculturele en oecumenische benadering. De Nederlandse Zendingsraad en uitgeverij Kok Utrecht dragen samen verantwoordelijkheid, in samenwerking met de Verenigde Protestantse Kerk in België en, tot het voorjaar van 2013, Missio België.

kunstenaars worden geïnspireerd en waarvoor zij staan. Wie in dialoog durft gaan met anderen, wie kijkt met andere ogen – en dat is toch wat kunstenaars ons laten doen –

TussenRuimte heeft een Belgisch-Nederlandse, oecumenisch samengestelde redactie.

zal een verrassende ervaring opdoen en er innerlijk veel rijker door worden.

In het jaar 2008 volgde TussenRuimte het tijdschrift Wereld en Zending op. Daarmee is het de jongste telg van een oude traditie van Nederlandstalige missiologische bladen. In 2011 en 2012 werden de vierde en de vijfde jaargang uitgegeven. Het aantal abonnementen fluctueerde rond de 400. Abonnementen werden afgenomen in Nederland en België en incidenteel in andere delen van de wereld. TussenRuimte is te vinden in bibliotheken van universiteiten en theologische opleidingen. Ook online is het blad present met een webstek, waarop fragmenten uit nummers en soms bonusmateriaal te vinden is. TussenRuimte biedt reflectie op de praktijk van zending, werelddiaconaat, ontwikkelingssamenwerking en interreligieuze ontmoeting. De nummers zijn zonder uitzondering thematisch opgezet. Op het centrale thema wordt vanuit verschillende perspectieven gereflecteerd. Naast academische onderzoeken komen ook praktijkverhalen aan bod. Door middel van interviews en portretten worden verhalen verteld die uit het leven gegrepen zijn. De scherpte en soms de controverse worden gezocht in de rubrieken debat en antithese.

Van deze kalender zijn er 38.250 kalenders gedrukt, waarvan 2.250 voor de NZR.

TussenRuimte probeert gelovigen uit de breedte van de wereldkerk aan het woord te

Ook dit jaar waren er weer drie edities: zonder logo; met logo van Kerk in Actie en met

laten. Dat betekent enerzijds een keuze voor een oecumenische benadering, waarin

logo van Mensen met een Missie.

protestants, katholiek, orthodox, evangelisch, pinkster en onafhankelijk elkaar afwisselen. Anderzijds is het een poging om intercultureel te werk te gaan en naar christenen

In verband met de dalende verkoopcijfers hebben de uitgevers moeten besluiten

uit allerlei culturen te luisteren. Toegegeven, Nederlandse en Vlaamse protestantse

om de kalender reeks te stoppen. De kalender van 2013 is de allerlaatste Missie-

en katholieke stemmen overheersen vaak in de nummers. Dat heeft te maken met de

Zendingskalender.

samenstelling van de redactie en de lezerskring. Toch probeert de redactie telkens weer de blik op de wereldkerk gevestigd te houden.

Mari-Joke Veenboer

42

43

Eind 2011 nam Dineke Spee afscheid van de redactie. Zij gaf sinds 2008 leiding aan het team achter TussenRuimte. Ze heeft met inzet, energie en humor bijgedragen aan de ontwikkeling van het blad. Haar plaats werd overgenomen door ondergetekende. De eindredactie is in handen van Marieke van der Giessen.

Uitgaven in 2011

4. Samenstelling organen

Bekeert U!? Veranderen van religie. Over bekering en godsdienstvrijheid. Aap, noot, missie. Over de overdracht van geloof, kennis en cultuur in missie. Erfgenamen van Thomas. Over kerken in de traditie van de apostel Thomas. Crisis!? Over economische systemen, armoede, rijkdom en gerechtigheid.

Uitgaven in 2012 Helden en heiligen. Over voorbeeldfiguren, leiders en bemiddelaars. Geloof in stad en land. Over religie in steden, dorpen en de overgangsgebieden. Brengt de dialoog ons verder? Over oecumenische en interreligieuze dialoog Onder druk. Christenen in het Midden-Oosten. Over de Arabische lente, christenen in de Golf en vervolging.

44

Aangesloten kerken en organisaties Raad Bestuur Commissie Financiën en Administratie Redactie TussenRuimte Bestuur Member Care Nederland Bureau 45

4. Samenstelling organen

-

Aangesloten kerken en organisaties Raad Bestuur Commissie Financiën en Administratie Redactie MZK

- Redactie TussenRuimte - Bestuur Membercare Nederland - Bureau

47

Aangesloten kerken en organisaties

Participanten

O.M.F. - Overseas Missionary Fellowship

Postbus 599

Eendrachtstraat 29a

3800 AN Amersfoort

3784 KA Terschuur

tel: 033 4634771

tel: 0342 462666

fax: 033 4893914

fax: 0342 461492

e-mail: [email protected]

e-mail: [email protected]

www.interserve.nl

www.omf.nl

3xM - Stichting Christelijke

Doopsgezinde Zending

Media Projecten

p/a Mw. G. Tenkink

Postbus 643

Dongewijk 16

IZB - Vereniging voor Zending

Operatie Mobilisatie

3800 AP Amerfoort

3831 LA Leusden

in Nederland

Assemblageweg 9

tel: 033 2864103

tel: 033 4333085

Joh. van Oldenbarneveltlaan10

8304 BB Emmeloord

fax: 033 2861757

e-mail: [email protected]

3818 HB Amersfoort

tel: 0527 615607

e-mail: [email protected]

www.doopsgezindezending.nl

tel: 033 4611949

fax: 0527 617169

fax: 033 4637093

e-mail: [email protected]

Frontiers Nederland

e-mail: [email protected]

www.nl.om.org

De Verre Naasten

Postbus 1090

www.izb.nl

Postbus 499

1400 BB Bussum

8000 AL Zwolle

tel: 035 6922558

Leprazending Nederland

p/a Drs. E.N. Sarot

tel: 038 4270410

e-mail: [email protected]

Postbus 902

Varkensmarkt 20

fax: 038 4270411

www.frontiers.nl

7301 BD Apeldoorn

4101 CL Culemborg

tel: 055 3558535

tel: 0345 512371

Geloof & Samenleving, Remonstrantse

fax: 055 3554772

e-mail: [email protected]

instelling voor diakonaat, zending

e-mail: [email protected]

www.missiesintpaulus.nl

Deputaten voor Zending van de

en ontwikkelingssamenwerking

www.leprazending.nl

Christelijke Gereformeerde Kerken

Nieuwe Gracht 27a

Postbus 334

3512 LC Utrecht

Nederlands Bijbelgenootschap (NBG)

Nederland Taakveld Zending

3900 AH Veenendaal

tel: 030 2316970

Postbus 620

en Diaconaat

tel: 0318 582350

fax: 030 2311055

2003 RP Haarlem

Raadhuisplein 6-8

fax: 0318 518932

e-mail: [email protected]

tel: 023 5146146

3771 ER Barneveld

e-mail: [email protected]

www.remonstranten.org

fax: 023 5342095

tel: 0342 712457

e-mail: [email protected]

e-mail: [email protected]

www.bijbelgenootschap.nl

www.baptisten.nl

www.3xm.nl

e-mail: [email protected] www.deverrenaasten.nl

www.cgk.nl Gereformeerde Zendingsbond

48

Interserve Nederland

Oud-Katholieke Missie 'St Paulus'

Unie van Baptistengemeenten in

Dienstenorganisatie Protestantse Kerk

Postbus 28

in Nederland

3970 AA Driebergen

Nederlands Luthers Genootschap voor

Verenigde Pinkster-en

Postbus 8504

tel: 0343 512444

in- en uitwendige zending

Evangeliegemeenten Zending

3503 RM Utrecht

fax: 0343 521392

p/a Mw.C.Aartsen-Kraaypoel

Rotholm 20

tel: 030 8801880

e-mail: [email protected]

Rietbergstraat 4

8321 DK Urk

fax: 030 8801300

www.gzb.nl

7201 GJ Zutphen

tel: 0527 687005

e-mail: [email protected]

tel: 0575 515396

fax: 0527 686987

www.pkn.nl

e-mail: [email protected]

e-mail: [email protected]

49

Vrije Evangelische Gemeenten

Adviseurs

Aspirant leden

en Diakonaat

Evangelische Alliantie

Nederlandse Gereformeerde

President Kennedylaan 311

Hoofdstraat 51

Zendingsvereniging Nqutu

6883 AK Velp

3971 KB Driebergen-Rijsenburg

Landweg 38

tel: 026 3648249

tel: 0343 513693

3833 VM Leusden

fax: 026 3645031

fax: 0343 531488

tel: 033 4325351

e-mail: [email protected]

e-mail: [email protected]

e-mail: [email protected]

www.bondveg.nl

www.ea.nl

(Bond van), Stichting voor Zending

Missionair Steunpunt Nederlandse Wycliffe Bijbelvertalers Nederland

Evangelische Zendings Alliantie

Gereformeerde Kerken

Postbus 150

Hoofdstraat 51

Wederiklaan 33

3970 AD Driebergen

3971 KB Driebergen-Rijsenburg

4143 CV Leerdam

tel: 0343 517444

tel: 0342 462198

e-mail: [email protected]

fax: 0343 517415

fax: 0342 461492

e-mail: [email protected]

e-mail: [email protected]

www.wycliffe.nl

www.eza.nl

Waarnemer IFES (International Fellowship of

Youth for Christ

Interkerkelijke Organisatie voor

Evangelical Students)

Hoofdstraat 260

Ontwikkelingssamenwerking I.C.C.O

Faustdreef 183

3972 LL Driebergen

Postbus 8190

3561 LG Utrecht

tel: 0343 515744

3503 RD Utrecht

tel: 030 2942800

e-mail: [email protected]

tel: 030 6927811

e-mail: [email protected]

www.yfc.nl

fax: 030 6925614

www.ifes.nl

e-mail: [email protected] Zendingsgenootschap der

www.icco.nl

Evangelische Broedergemeente (ZZG) Postbus 19

SKIN Samen kerk in Nederland

3700 AA Zeist

Kon. Wilhelminalaan 3

tel: 030 6927180

3818 HN Amersfoort

fax: 030 6917622

tel: 033 4450655

e-mail: [email protected]

fax: 033 4450654

www.zzg.nl

e-mail: [email protected] www.skinkerken.nl Stichting Gate (Gift from Africa to Europe) Dhr. M. Alagbe Florijn 123 1102 BA Amsterdam e-mail: [email protected]

50

51

Samenstelling Raad per 1 juni 2013

Namens O.M.F. – overseas

Adviseurs

Missionary Fellowship W. van Dis

Namens de Evangelische Alliantie

Namens Operatie Mobilisatie

J. Wessels

R.J. Sterk W. Goudzwaard (bestuurslid NZR)

Stemhebbende leden

Namens Frontiers Nederland

Namens de Evangelische Zendings Alliantie

J. ZwartNamens 'Geloof en

Namens de Oud-Katholieke Missie

A. Veldwijk

Voorzitter

Samenleving', Remonstrantse instel-

'Sint Paulus'

A. Schoemaker

H. Makkinga

ling voor diakonaat, zending en

J.P.S. Kamp

ontwikkelingssamen¬werking

E.N. Sarot

Vice voorzitter

Namens de Interkerkelijke Organisatie voor

A. Kruyt Namens de Unie van

Ontwikkelingssamenwerking ICCO

Namens de Gereformeerde

Baptistengemeenten in Nederland,

R.S. Aalbersberg

Penningmeester

Zendingsbond

Taakveld Zending en Diaconaat

M. Zoeteweij

J.P. Ouwehand

H. Riphagen

vacant

Namens SKIN Samen kerk in Nederland

Namens 3xM - Stichting Christelijke

Namens Interserve Nederland

Namens Verenigde Pinkster- en

T. Eikelboom

Media Projecten

W. van ’t Spijker (secretaris bestuur NZR)

Evangeliegemeenten Zending

R. Mijnals-Doth

M. Timmer

A. de Leede

L. Ho M. Bauermann

Namens De Verre Naasten

Namens IZB – Vereniging voor

K. Harink

Zending in Nederland

Namens de Vrije Evangelische

B. Brouwer

L. Wüllschleger

Gemeenten (Bond van),

W. Dekker

Stichting voor Zending en

Namens de Deputaten voor Zending Namens de Leprazending Nederland

Kerken

H.C. Couprie

A. Hilbers

A.J.H. van der Beek

Namens de Dienstenorganisatie

Namens het Nederlands

Protestantse Kerk in Nederland

Bijbelgenootschap

Afdeling zending

Vacant

E.J. Hazeleger R. Nauta

(Gift from Africa to Europe)

Diakonaat

van de Christelijke Gerefor¬meerde

Namens de stichting Gate M. Alagbe

Aspirant leden

Vacant Namens de Nederlandse Namens Wycliffe Bijbelvertalers

Gereformeerde

Nederland

Zendingsvereniging Nqutu

B. van Grootheest

W. Molemaker

Namens Youth for Christ

Namens Missionair Steunpunt

E. de Kam

H. van der Velde

Namens het Nederlands Luthers Genootschap voor in- en

Namens het Zendingsgenootschap

Namens de Doopsgezinde Zending

uitwendige zending

der Evangelische Broedergemeente

Vacant

C. Aartsen-Kraaypoel

A. Kramer

Waarnemer Namens IFES vacant

52

53

Samenstelling Bestuur

Commissie Financiën en Administratie

Voorzitter

Voorzitter

Dhr. H. Makkinga

M. Zoeteweij

Leden Leden

G. van der Linde

Mevr. J. Doornebal, teruggetreden als lid per 31 december 2012

G. Noort

Dhr. W. Goudzwaard

T. Thijssen

Dhr. H. Heijn, teruggetreden als lid per 31 december 2012 Dhr. C. Maas

Administrateur

Dhr. W. van ’t Spijker (secretaris)

D. van Barneveld

Dhr. M. Zoeteweij (penningmeester)

Dhr. G. Noort (directeur) Dhr. W. van Saane (stafmedewerker)

54

55

Bestuur Member Care Nederland

Redactie TussenRuimte

Redactie uit Nederland en België

Voorzitter (vanaf 21 maart 2013) M. Runhaar-Kool

Voorzitter

Leden

W. van Saane

W. van Dis G. Lammerts van Bueren (teruggetreden als voorzitter

Leden

en lid van het bestuur op 21 maart 2013)

T. Boesten

G. Noort

A. Buijs - Tuytelaars

H. Ritman

M. van der Giessen-van Velzen (eindredactie)

W.G. Teeuwissen (penningmeester)

E. Hof

A. Veldwijk (secretaris)

A. Mak

L. Ho-van den Berg (lid van het bestuur vanaf 21 maart 2013)

C. De Ryck, teruggetreden als lid op 21 maart 2013 A. Schoemaker J. Visser

Abonnementen: Kok ten Have Uitgeefmaatschappij Postbus 13288 3507 LG Utrecht tel: 088 8002600 e-mail: [email protected]

E-mail redactie: [email protected] www.tussenruimte.com

56

57

Bureau

Secretariaat NZR G. Noort (directeur) A. Miellet-van der Linden (communicatie medewerker) M.M. Popkema-van der Ven (parttime secretaresse, notuliste bestuur en redactie TussenRuimte) W. van Saane (stafmedewerker)

58

59

5. Bijlagen

- Vijf regels voor samenwerking - Lijst publicaties - Afkortingen - Verantwoording foto's

60

61

De vijf Regels voor Samenwerking

directeur van de NZR. Indien twee zendingsorganen, aangesloten bij de NZR, niet tot overeenstemming over deze geldwerving kunnen komen, zal geen (financieel) beroep kunnen worden gedaan op de kerkenraad van de plaatselijke gemeente, of op zijn missionaire en/of diaconale instanties. Ieder lid van de NZR kan op andere leden een beroep doen mee te werken aan de

In het besef dat zendingsorganen intermediair zijn in de missio Dei erkennen wij,

realisering van zijn deel in de missio Dei, door middel van financiële, personele of

als leden van de Nederlandse Zendingsraad, dat wij inzake zending en evangelisa-

administratieve assistentie. Leden zijn gehouden over een dergelijk verzoek met

tie uitgedaagd worden elkaar - ook met onze kritiek - te bemoedigen, zonder ooit

elkaar in overleg te treden en hun beslissing zorgvuldig te motiveren.

elkaars concurrent te worden. Dit vraagt om openheid voor communicatie met en educatie aan elkaar rondom de ontwikkeling van het missionaire denken en hande-

(*)Daar waar in deze regels sprake is van gemeente/kerk, dient te worden gedacht

len. Zending is niet meer allereerst een zaak van de enkeling, de zendingsarbeider;

aan de (doorgaans landelijke) structuur, waarvan gemeenten (bijvoorbeeld in een

de zending is een zaak van de gemeente/kerk*) die zich in de missio Dei gezonden

bond) en kerken (bijvoorbeeld in een synode) deel uitmaken. Deze interpre¬tatie

weet. Dit principe zal ook ons publieke optreden dienen te bepalen.

geldt niet alleen wanneer gesproken wordt over de gemeente/kerk buiten Nederland (bijvoor¬beeld regel 2), maar ook voor die binnen Nederland (bij¬voorbeeld regel 3).

In het zendingswerk buiten onze grenzen waarin wij betrokken zijn, zal prioriteit gegeven worden aan de vragen van de daar functionerende kerken of, bij het ontbreken daarvan, van regionale samenwerkingsverbanden van kerken. Dit houdt

Opgesteld:

november 1984.

o.m. in dat zendingsarbeiders in die situatie niet worden ingezet dan op verzoek,

1 Herziening:

januari 1989

c.q. met instemming van deze kerken, behoudens in uitzonderlijke situaties waarin

2 Herziening:

september 1994

e

e

noch een lokale kerk aanwezig is noch raadpleging van regionale samenwerkingsverbanden te realiseren is. Indien een zendingsorgaan dat lid is van de NZR overweegt een zendingsarbeider aan te trekken, die behoort tot een (andere) kerk, waarvan het zendingsorgaan ook lid is van de NZR, zal het eerste, voordat toezeggingen gedaan zijn, contact opnemen met het laatste ten aanzien van de tewerkstelling en de werkopdracht van deze zendingsarbeider. In deze bespreking kan ook de kerkelijke procedure voor een eventuele uitzending worden vastgesteld, met inachtneming van kerkordelijke bepalingen. Ook de financiële aspecten van de uitzending zullen in zo'n gesprek aan de orde komen. Een dergelijk contact kan op verzoek van de leden worden gelegd door de directeur van de NZR. Indien een samenwerking tussen twee zendingsorganen aangesloten bij de NZR tot stand komt, zal regelmatig gezamenlijk een evaluatie van deze samenwerking worden gehouden. Indien een voorgenomen samenwerking niet tot stand komt zullen de redenen van dat besluit schriftelijk en zo mogelijk gezamenlijk worden vastgelegd. Een zendingsorgaan dat lid is van de NZR kan slechts een beroep doen op financiële ondersteuning van (andere) bij de NZR aangesloten gemeenten of kerken in overleg met het (de) ook in de NZR participerende zendingsorga(a)n(en) van deze gemeenten of kerken. Dit overleg kan op verzoek van leden worden georganiseerd door de

62

63

Publicaties ‘Een nieuwe oecumenische zendingsverklaring: so what’, in: Samen voor het Leven. Zending en Evangelisatie in een veranderende wereld, Amersfoort/Utrecht, 2013, 5-13. [met W. van Saane], vertaling van Together towards Life. Mission and Evangelism in Changing Landscapes, Geneve 2012, in: Samen voor het Leven, Amersfoort/Utrecht, 2013.

Publicaties Gert Noort Columns Boek

‘Overleeft de kerk de Arabische lente?’, Zending Nu, 2012/1.

[ed.], Protestantse zendingsopleiding in Nederland (1797-2010), Zoetermeer, 2012.

‘Bidden bij de koortsboom’, Zending Nu, 2012/2, 27. ‘Uitzending is niet gelijk aan zending’, Zending Nu, 2012/3.

Artikelen in boeken

‘Zendeling met uitzicht’, Zending Nu, 2012/4, 25.

‘Einen Spielraum zur Neuorientierung bereitstellen’, in: C. Moldenhauer, G.

‘Stoere mensen’, Zending Nu, 2013/1, 18.

Warnecke (Hrsg.), Gemeinde im Kontext. Neue Ausdruckforme gemeindlichen Lebens, Neukirchen 2012, 134-144.

Recensies

Voorwoord in: M. van der Poll, Pieter Schuyt. Pionier medische zending, Bedum 2012, 7-8.

Boeksignalering over D. Capucao, ‘Religion and Ethnocentrism’, in: TussenRuimte 2011/4, 57.

Artikelen in tijdschriften ‘Emerging Migrant Churches in the Netherlands: Missiological challenges and

Recensie over C. Nap, ‘Uitgezonden. 10 vuistregels voor missionair werkers’,

mission frontiers’, International Review of Mission, 100.1 (392), April 2011, 4-16.

Nederlands Dagblad, 16 maart 2012.

‘Schrumpfen ohne Verkrampfen – Spielraum für missionarische Perspektive’, Referat

Recensie over G.R. de Graaf, ‘De wereld wordt omgekeerd. Culturele interactie tus-

zur EKD-Konsultation ‘Missionarisch Volkskirche gestalten – Möglichkeiten der mitt-

sen de vrijgemaakt-gereformeerde zendelingen en zendingswerkers en de Papoea’s

leren Leitungsebene’, Berlin 17. Februar 2011, EPD Dokumentation 2011 16/17, 58-64.

van Boven-Digoel’, Nederlands Dagblad¸ mei 2012.

[met K. Tahaafe-Williams], ‘Churches in Ecumenical Transition: toward

Websites

Multicultural Ministry and Mission’, International Review of Mission, April 2012,

‘Nieuw akkoord over zending en evangelisatie?’, www.zendingsraad.nl, 2012.

170-194. Tevens gepubliceerd als study document in het Workbook CWMEconsultation on Together Towards Life, Manila, maart 2012, 163-177.

‘Den Himmel erden – über die Weitergabe des Glaubens in einer Welt ohne Jenseits’, Midi Netzwerk EKD, Berlijn, 2 maart 2012, www.midi-netzwerk.de.

[met M.C. Noort], ‘The other contributes equally. Some theological and psychological perspectives on inclusive Christian identity’, The Ecumenical Review, December

‘Mission-shaped church: about God’s mission, the mission of the church and our

2012 (64.4), 500-518.

mission’, Council for World Mission, 8 maart 2011, www.cwmeurope.org.

[Met W. van Saane], ‘Aap, noot, missie: Christelijk onderwijs tussen globaal en

Rapporten/nota’s

lokaal’, TussenRuimte, 2011/2 (juni), 9-15.

[met D. Froechtling, J. Moloney], ‘The “Other” is my Neighbour. Developing an Ecumenical Response to Migration’, nota van programma-afdeling Just and

‘De impact van migratie op kerken. Een gevoelig debat in de WCC op weg naar

Inclusive Communities, WCC Geneve, December 2012.

Busan 2013’, TussenRuimte 2013/1. [met K. Avtzi, A. Kool], ‘Report WCC-consultation on evangelism in theological ‘Nieuw zendingsstatement van de Wereldraad van Kerken’, Oecumenisch Bulletin,

education and missional formation in Europe’, Bossey, oktober 2012.

december 2012, 5.

64

65

Zending Nú, magazine voor wereldchristenen Publicaties Wilbert van Saane

‘Kerkgroei onder kastelozen in India,’ 2012/1 (maart), 16-17.

Boek

‘Beweeglijk maar standvastig: Andrew Walls over contextualisatie en continuïteit,’

B. Boersma, E. Feenstra en W. van Saane, See You in the Bible: Intercultureel bijbel-

2012/2 (juli), 28-29.

lezen in de praktijk (Zoetermeer: Boekencentrum, 2011). ‘Member care in het digitale tijdperk,’ 2012/3 (september).

TussenRuimte, tijdschrift voor interculturele theologie Artikelen

‘Zijn kinderen veilig bij zendingswerkers?’ 2012/4 (december).

Met Gert Noort, ‘Aap, noot, missie: Christelijk onderwijs tussen globaal en lokaal,’ 2011/2 (juni), 9-15.

Overige bladen, kranten en tijdschriften Met Jaap Hansum en Willem-Jan de Wit, ‘Arabische christenen houden hun adem

‘De crisis knaagt aan het gevoel van veiligheid: Interview met Musa Filibus,’ 2011/4,

in,’ Christelijk Weekblad (6 mei 2011) en Van hier en daar 33/10 (oktober 2011), 16-17.

37-42. ‘Oogsttijd onder achtergestelden in India,’ Reformatorisch Dagblad, 15 oktober 2011. ‘De goddelijke profeet Simon Kimbangu,’ 2012/1 (maart), 20-24. ‘Unicisme: A. van de Beeks theologie van de religies,’ Soteria 28/3 (2011). ‘Stem krijgen in de wereldkerk: Interview met Deenabandhu Manchala,’ 2012/2 (juni), 38-43.

‘Hoop voor dalits in de Vissersdelta,’ Christelijk Weekblad 59/47 (25 november 2011), 4-5.

‘Dialoog in drievoud: Samen zoeken, samen werken, samen getuigen,’ 2012/3 (sep-

‘De Bijbel lezen door de ogen van een ander,’ Christelijk Weekblad 59/44

tember), 44-49.

(4 november 2011), 8-9.

‘Een kaars in het donker: Interview met Seta Hadeshian,’ 2012/4 (december), 39-44.

‘Interculturele ontmoetingen rondom de Bijbel,’ Met Andere Woorden: Kwartaalblad over bijbelvertalen 11/4 (december 2011), 50-55.

Boekimpressies D.R. Brockman en R.L.F. Habito, red., The Gospel among the Religions: Christian

‘Dr. Vinoth Ramachandra: Zending is geen partnerschap,’ www.refdag.nl

Ministry, Theology, and Spirituality in a Multifaith World, 2011/2 (juni), 57.

18 november 2011.

O.U. Kalu, P. Vethanayagamony en E.K.F. Chia, red., Mission after Christendom:

‘Midden-Oosten kleurt nog meer islamitisch,’ Friesch Dagblad, 3 april 2012, 8-9.

Emergent Themes in Contemporary Missiology, 2011/2 (juni), 59. ‘Kerk is te veel met zichzelf bezig,’ Friesch Dagblad, 11 juni 2012, 10-11 en Christelijk T. Tennent, Invitation to World Missions: A Trinitarian Missiology for the Twenty-

Weekblad, 22 juni 2012, 8-9.

first Century, 2011/3 (september), 58. ‘Het islamitische verzet tegen Israël,’ Puntkomma Reformatorisch Dagblad, Henk P. Medema, ‘Totaal christendom: zending in de hele wereld van Kaapstad tot

16 juni 2012, 6-7.

Lausanne,’ 2011/4, 59. ‘Welvaartsevangelie zelfvertrouwen voor een nieuwe middenklasse,’ Friesch H. Kimmerle en H. van Rappard, Afrika en China in dialoog, 2012/2 (juni), 57

Dagblad, 24 september 2012. Dit artikel is tevens gepubliceerd in het Christelijk Weekblad (28 september 2012) en in Het Goede Leven, beide uitgaven van het

C.J.H. Wright, The Mission of God’s People, 2012/2 (juni), 59.

66

Friesch Dagblad.

67

Afkortingen ‘De missiologie van J.C. Hoekendijk: een hogere weg,’ In de Waagschaal, 5 januari 2013.

www.zendingsraad.nl ‘Alex Awad,’ januari 2011. ‘Bert den Hertog,’ maart 2011. ‘Missionaire intelligentie in Amsterdam,’ april 2011. ‘Vijftig jaar New Delhi Assemblee,’ juni 2011. ‘Noodhulp in Kenia en Ethiopië,’ augustus 2011. ‘Winds of Change in India,’ november 2011. ‘Uitgelicht: Christopher J.H. Wright,’ mei 2012. ‘Alliantie van christenen en moslims voor vrede in Nigeria,’ juli 2012.

All Africa Confe¬rence of Churches

AKO

Aangesloten Kerken en Organisa¬ties (bij de NZR)

CCA

Christian Conference of Asia

CEC

Conference of European Churches

CEVAA

Communauté Evangélique d'Action Apostolique

CGK

Christelijke Gereformeerde Kerken in Nederland

CLAI

Consejo Latinoamericano de Iglesias

CMS

Church & Mission Society

CWM

Council for World Mission

CWME

Commission on World Mission and Evangelism, WCC

Défap

Département français d'action apostolique

DVN

De Verre Naasten

EA

Evangelische Alliantie

EEA

European Evangelical Alliance

EEMA

European Evangelical Missionary Alliance

EMW

Evangelisches Missionswerk in Deutschland

‘Het gaat in de kerk om de wereld: Ter gelegenheid van het honderdste geboorte-

ENFORMM Ecumenical Network for Multicultural Ministries

jaar van Johannes Hoekendijk,’ oktober 2012.

EZA

Evangelische Zendingsalliantie

GATE

Gift from Africa to Europe

‘A Plea for an Extroverted Church: On the Occasion of the Centenary of Johannes

GCF

Global Christian Forum

Hoekendijk’s Birth,’ oktober 2012

GZB

Gereformeerde Zendingsbond

HKI

Hendrik Kraemer Instituut

‘Veroordeling vernieling kerk: Kerkleiders roepen Sudanese overheid op mensen-

IAMS

International Association for Mission Studies

rechten te respecteren,’ oktober 2012.

ICCO

Interkerkelijke Organisatie voor Ontwikkelingssamenwerking ICCO

IFES

International Fellowship of Evangelical Students

IIMO

Centrum voor Interculturele Theologie, Interreligieuze Dialoog,



Missiologie en Oecumenica

IZB

Vereniging voor zending in Nederland

JIC

Just and Inclusive Communities, WCC

JOP/HGJB

Jeugdorganisaties binnen de PKN

LCWE

Lausanne Committee for World Evangelization

MCNL

Member Care Nederland

NBG

Nederlands Bijbelgenootschap

OM

Operatie Mobilisatie

OMF

Overseas Missionary Fellowship

NGZN

Nederlandse Gereformeerde Zendingsvereniging Nqutu

‘Samenwerking tussen kerkelijke zending en geloofszending’ november 2012. ‘Digitale communicatie en zending,’ november 2012. ‘Eerbetoon aan Kenneth Cragg,’ november 2012. ‘Moslims in Nederland: Kanttekeningen bij het SCP rapport,’ november 2012.

68

AACC

69

Verantwoording foto’s NZR

Nederlandse Zendingsraad

PKN

Protestantse Kerk in Nederland

PLACE

Partners Learning and Acting in Cities of Europe

RvK

Raad van Kerken in Nederland

SKIN

Samen Kerk in Nederland

SZD Stichting voor Zending en Diaconaat van de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten in Nederland SPWO

Stichting pastoraat werkers overzee

VPEZ

Verenigde Pinkster- en Evangeliegemeenten Zending

VPKB

Verenigde Protestantse Kerk in België

WACC

World Association for Christian Communication

WCC

World Council of Churches

WEA

World Evangelical Alliance

WSCF

World Student Christian Federation

YfC

Youth for Christ

ZHHK

Zending Hersteld Hervormde Kerk

Missie Zendingskalender TussenRuimte Wilbert van Saane

ZWO Zending, Werelddiakonaat en Ontwikkelingssamenwerking

70

ZGG

Zending Gereformeerde Gemeenten

ZZg

Zeister Zendingsgenootschap

71

72