2011 jaar van de chemie! Hugo Vanderstraeten
van
Chemie – ons leven, onze toekomst
alle
soorten
stoffen.
Hij
onderzoekt de kleur, de smaak, of ze giftig zijn of niet, of ze de mensen kunnen helpen bij één of andere kwaal.
Honderd jaar geleden, in 1911, won Marie Curie de Nobelprijs voor Chemie. Om deze verjaardag te vieren en om
Een scheikundige moet alles weten
het belang van de scheikunde voor onze
over de atomen en moleculen waaruit
samenleving in de kijker te zetten,
stoffen zijn opgebouwd. Wat gebeurt
hebben de Verenigde Naties 2011
er met stoffen als hij ze verwarmt of
uitgeroepen tot het internationale jaar
met elkaar vermengt? Wat gebeurt er
van de chemie. Het hele jaar door
bij een chemische reactie? Dankzij de
zullen er over de hele wereld tal van
chemie mengen we chloor in het
activiteiten
zwemwater om het zuiver te houden.
worden
georganiseerd
onder het motto 'Chemie – ons leven, Net als de natuurkunde en de biologie
onze toekomst'.
probeert de scheikunde verschijnselen
Chemie = scheikunde
en
geheimen
uit
de
natuur
te
Chemie of scheikunde is een van de
verklaren. Dankzij de chemie weten we
belangrijkste natuurwetenschappen.
dat
De chemicus bekijkt de samenstelling
koolstofdioxide omzetten in voedsel
planten
in
hun
blaadjes
© Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.1
2011 jaar van de chemie!
voor zichzelf, met behulp van zonlicht.
ander metaal wilden maken, werden
Bij deze reactie komt zuurstof vrij. Dit
alchemisten genoemd.
chemisch proces heet fotosynthese.
men hiervan het woord chemie en
Een chemicus verklaart fotosynthese
chemicus
als: 12H2O + 6CO2 + licht C6H12O6 +
middeleeuwen gingen de alchemisten
6O2 + 6H2O. Knap ingewikkeld!
op zoek naar 'de steen der wijzen', een
Alchemisten en chemie
af.
Tot
Later leidde
diep
in
de
mengsel dat het mogelijk maakte om metalen in goud te veranderen.
Door stoffen te mengen, op te lossen en
te
verwarmen,
slaagden
de
alchemisten er niet in om goud te maken, maar tijdens hun zoektocht ontdekten ze wel heel wat andere Bij de Oude Grieken had de filosoof Aristoteles het idee dat het mogelijk moest zijn om metalen zoals tin, ijzer en lood in goud te veranderen. Wie dat kon, zou de rijkste en machtigste man van de wereld worden. Het veranderen van gewone metalen in goud noemde
zaken, zoals alcohol. Vele werkwijzen van de alchemisten werden in de scheikunde overgenomen en worden nu nog steeds gebruikt. Alchemisten hadden ook al hun eigen symbolen voor de verschillende metalen en voor de stoffen die ze ontdekten.
men alchemie. 'Al' is Arabisch voor 'het', 'chyma' is Grieks voor 'gieten van metaal'. 'Alchemie' is dus 'het gieten van metaal'. Mensen die goud uit een
© Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.2
De alchemisten begonnen ook als eersten
met
vloeistoffen.
het
distilleren
van
2011 jaar van de chemie!
of stripverhaal. Kortom: bij alles wat we doen, komt chemie kijken. We kunnen niet zonder.
Chemie = voedsel In 1886 mengde een Amerikaanse apotheker verschillende stoffen tot Ze verwarmden de vloeistof, lieten
een lekker drankje. Het mengsel is nu
hem verdampen en koelden de damp
nog altijd een zeer goed bewaard
af, zodat een nieuwe vloeistof gevormd
geheim. Coca-cola = chemie!
werd. Men distilleert stoffen om ze te
Chemie = koken
zuiveren of om de bestanddelen van elkaar te scheiden. Je mama gebruikt gedistilleerd, kalkvrij water om te strijken.
Chemie is overal! Wij staan er zelden bij stil, maar chemie is niet weg te denken uit ons Al eens nagedacht
Meng 200 g zelfrijzende bloem, een
over wat we allemaal zouden moeten
halve liter melk, 30 g fijne suiker, 1
missen als er geen chemie bestond?
pakje vanillesuiker, 4 eieren en een
’s Morgens geen zeep of tandpasta en
scheutje maïsolie tot een deeg. Smelt
geen banden op onze fiets. ‘s Middags
een klontje boter in een hete pan en
geen brikje voor ons fruitsap en geen
giet er een kleine pollepel deeg op.
brooddoos. ’s Avonds geen computer
Pannenkoeken bakken = chemie.
dagelijks leven.
© Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.3
2011 jaar van de chemie!
Chemie = kleding
en elektrische schakelaars. Nu bestaan
In de VS mengde een chemicus van het
er duizenden plastic producten. De
bedrijf
twee
grondstof voor plastic wordt net als
scheikundige stoffen met elkaar. Hij
benzine uit petroleum gehaald, in
ontdekte dat hij met het nieuwe
raffinaderijen.
mengsel een draad kon maken die
Chemie = geneesmiddelen
Du
Pont
in
1935
sterker was dan wol en katoen. Nylon = chemie. Vandaag zijn kunststoffen
Medicijnen werden eeuwenlang gemaakt zoals nylon en acryl niet meer weg te uit natuurlijke stoffen. Aan het einde denken uit de kledingindustrie. En van de 19de eeuw ontwikkelde het zonder polyester geen warme fleece in Duitse
bedrijf
Bayer
via
een
de winter. ingewikkeld procédé een pijnstiller uit
Chemie = plastic
benzeen: acetylsalicylzuur. Aspirine = chemie. Veel scheikundige fabrieken maken enkel geneesmiddelen.
Chemie = gevaar
In 1907 ontdekte de Vlaming Leo Baekeland een soort plastic. Hij noemde het 'bakeliet’. De kunststof bakeliet kon goed tegen hitte en werd gebruikt voor de eerste televisietoestellen
© Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.4
In de Indiase stad Bhopal ontsnapte in
2011 jaar van de chemie!
1984 een gifwolk uit een bestrijdings
Ze ontwikkelen zonnepanelen, auto’s
middelenfabriek. De ramp kostte het
die op waterstof of biobrandstoffen
leven aan minstens 50 000 omwonenden.
rijden, biologisch afbreekbare
In chemische bedrijven wordt vaak met
kunststoffen. De chemie staat voor een
gevaarlijke stoffen gewerkt, daarom
grote uitdaging. Hoe wij in de toekomst
gelden er zeer strenge veiligheidsvoor-
zullen leven, hangt voor een groot deel
schriften.
van de scheikunde af.
Thuis gebruiken we ook producten die gevaarlijke stoffen bevatten. Met een zwarte
tekening
in
een
oranje
rechthoek wordt op de verpakking een
Verklarende woordenlijst De schuingedrukte woorden uit de tekst worden hieronder verklaard:
waarschuwing gegeven. atoom: het kleinste deeltje van een
Chemie = de toekomst
scheikundig element
Scheikundigen zoeken naar oplossingen
benzeen: een chemische verbinding,
voor vraagstukken zoals de klimaatver-
wordt gebruikt als industrieel
andering, het zuinig en milieuvriendelijk
oplosmiddel, zeer gevaarlijk product.
gebruik van grondstoffen, het bestrijden
biobrandstof: brandstof gewonnen uit
van ziekten, voedsel voor iedereen en
planten, zoals biodiesel uit zonneblo
nog veel meer.
emolie biologie: wetenschap die alle levende wezens bestudeert, komt van het Grieks: bios = leven en logos = leer, de leer van het leven. biologisch afbreekbaar: stoffen die door
de
natuur,
schimmels
en
© Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.5
2011 jaar van de chemie!
bacteriën worden afgebroken
elektriciteit.
chloor: een scheikundig element met
algemene eigenschappen, het
symbool Cl, wordt veel gebruikt bij het
evenwicht
zuiveren van water en als ontsmettin
lichamen
gsmiddel.
Nobelprijs:
filosoof: denker, wijsgeer
wetenschappelijke onderzoekers die
fleece:
trui
uit
lichte,
pluizige
magnetisme
en
de
en
beweging
jaarlijkse
prijs
de
van
voor
een opmerkelijke prestatie hebben
kunststof
geleverd op het gebied van de
koolstofdioxide: koolzuurgas, CO2;
natuurkunde, scheikunde en
mensen ademen koolstofdioxide uit.
geneeskunde. Er is ook een Nobelprijs
Marie Curie: Poolse wetenschapster,
voor Literatuur en voor de Vrede. De
kreeg de Nobelprijs voor de Scheikunde
geldprijs komt uit het testament van
voor
Alfred
de
ontdekking
van
twee
Nobel,
uitvinder
van
het
scheikundige elementen. 8 jaar eerder
dynamiet.
had ze de Nobelprijs voor Natuurkunde
procédé: manier waarop, methode
al gekregen.
Verenigde Naties: VN, internationale
molecule: kleinste deeltje waarin een
organisatie die zich inzet voor de vrede
stof verdeeld kan worden zonder van
in de wereld. Bijna alle landen van de
scheikundige samenstelling te
wereld zijn er lid van.
veranderen. Een molecule is opgebou
waterstof:
wd uit atomen.
brandbaar, zeer licht gas
motto: zin die in het kort de bedoeling van iets aanduidt natuurkunde: fysica, wetenschap die zich bezighoudt met warmte, licht,
© Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.6
kleur-
en
reukloos,
2011 jaar van de chemie!
En nu jij!
1. Chemie is overal Bekijk de foto aandachtig. Wat zou er allemaal ontbreken in de huiskamer, als er geen chemie was? Noteer een tiental voorwerpen. _____________________________________________________________________ 2. Chemie = experimenteren In een labo een proefje doen is pas echte scheikunde. In het volgende experiment kun je onderzoeken wat er gebeurt als je zout in een glas met water en olie strooit. - Dit heb je nodig: een glas, water, olie en zout. - Doe ongeveer 4 cm water in een drinkglas. - Doe daarna een laag olie van 1 cm bij het water. Wacht tot de olie een mooi laagje vormt. Strooi langzaam enkele snuifjes zout in het glas.
Wat gebeurt er? _____________________________________________________________________ Hoe komt dit? _____________________________________________________________________ Welk voorwerp herken je in deze proef? _____________________________________________________________________
© Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.7
2011 jaar van de chemie!
3. Gevarensymbolen Gevarensymbolen op chemisch producten waarschuwen voor hun schadelijke eigenschappen. Noteer hun betekenis kort naast de pictogrammen.
(Illustratieverantwoording: het copyright op de illustraties berust bij de volgende personen, firma's en instellingen: Ina Hallemans(tekeningen),© Darren Baker - Fotolia.com(p. 1),© Wikipedia(p. 2),© christian42 - Fotolia.com(p. 4),Image Select(p. 5))
© Plantyn, Mechelen - Actuakrantje - p.8
