2005 Jaarverslag van de stichting Communicantes VQWSGSQKSL[M /Communicantes – L?7 )/;7?7 ,'3 D=7'3 6173'31+3,; , Rom. 12,13. Beschermheer: Z.E. Adrianus kard. Simonis
Woord van de voorzitter Geachte Lezer, Voor u ligt het jaarverslag van de stichting Communicantes. Het is mij als voorzitter van het Bestuur van de stichting een genoegen deze rapportage over 2005 kort toe te lichten. Het is alweer 15 jaar geleden dat de revoluties in Midden- en OostEuropa hun beslag kregen. Na decennialange controle, fysieke onderdrukking en ideologische knechting keerde politieke, sociale en religieuze vrijheid terug. Geconfronteerd met massaprotest wilden de communistische regimes zich niet met alle macht handhaven. Radicale metamorfoses bleven uit. De revoluties verliepen min of meer geweldloos en langs wegen van traagheid. Nu, 15 jaar later, blijkt het nog geen tijd voor een definitieve balans. Niettemin, grote economische, mentale, politieke en sociale veranderingen springen in het oog. Ze hadden ieder een eigen uitwerking op de maatschappelijke betekenis van religie en de kerk in het bijzonder, bijvoorbeeld op het tempo van theologieen kerkvernieuwing. De regio beleefde haar eigen ‘postconciliaire’ desillusies. De nieuwe era ná 1990 leidde ook tot koudwatervrees of twijfelende passiviteit. De nieuwe relatie tussen kerk en staat en samenleving gaf eveneens stof tot nadenken. Oecumene bleek ingewikkelder en moeizamer, toen eigen, postcommunistische identiteitvinding hoogste prioriteit kreeg. Tot slot markeerde de dood van de ‘Poolse paus’ Johannes Paulus II het einde van een periode, waarin de katholieke kerk in de regio nadrukkelijker in de schijnwerpers kwam te staan. In dit jaarverslag kunt u zien hoe de stichting haar doelstelling realiseert. Dat wil zeggen, hoe de verbondenheid van de Nederlandse katholieke geloofsgemeenschap met die in Oost-Europa vorm krijgt. Communicantes heeft afgelopen jaar € 500.000 projectgeld uitgekeerd.
Daarom dank ik alle subsidiegevers hartelijk voor hun bijdragen, in het bijzonder AMA/CMC. Want zonder u kan het werk van de stichting Communicantes niet bestaan en zou een kerk die nog niet op eigen benen kan staan zonder hulp achterblijven. Dr. Nico Schreurs, voorzitter van Communicantes.
Wennen in eigen land Terugblik Kardinaal Ba kis
Sinds 1991 is kardinaal Audrys Ba kis aartsbisschop van Vilnius en primaat van Litouwen. Hij groeide op in Frankrijk en lange jaren zwierf de huidige kerkleider als pauselijk diplomaat over de wereld. Zijn laatste standplaats was Den Haag. Na de val van de Sovjet-Unie ging hij terug naar zijn geboorteland. Ba kis (68) voelt zich er nog niet helemaal op z’n gemak, en de Litouwers niet met hem. Hij deelt dit lot met menig teruggekeerde emigrant. Met uitzicht op zijn kathedraal aan de Katedros aikšt in Vilnius bespreekt de kardinaal de stand van zaken in
Inhoud Woord van de voorzitter Wennen in eigen land Projectformule Voorbeeldprojecten Werkzaamheden staf Projectenoverzicht Informatie over Communicantes
8
zijn kerkprovincie. Vijftien jaar na de val van het communisme dient de nieuwe tijd zich indringender aan dan ooit, ook pal tegenover zijn werkkamer. Op slechts anderhalve meter afstand van het kerkgebouw herbouwt de stad het paleis van de Litouwse groothertogen, als toeristische attractie en als blijk van nationale wederopstanding. Een steen des aanstoots, want de muren van het gebedshuis verzakken. Vriendelijk, meest nuchter en zakelijk, soms licht geërgerd duidt de kerkvorst de ontwikkelingen na 1991. Teleurstelling betreft zijn vreemdelingenschap. ‘Mijn ‘erfzonde’ was het dat ik uit het buitenland kwam. In het begin ervoer ik grote weerstand, en die is er nog steeds. Ik ben eerder gevreesd dan geliefd.’
K ardina al-a art s bis s chop Audr ys Ba kis van V iln ius
1
1 1-3 3 4-5 5-6 7
Kardinaal Ba kis ziet zich ingeklemd tussen oud en nieuw in zijn kerk, tussen eigengereid priesterlijk individualisme uit de communistische tijd en collegialiteit, tussen ressentiment over het verleden en eigentijds pragmatisme, en tussen stijl traditionalisme en conservatisme én aanpassing aan de eisen van het concilie. Een lekensynode als in het naburige aartsbisdom Kaunas komt niet van de grond. ‘Ik spreek er al vijf jaar over, maar het is onmogelijk. De priesters willen niet.’ De maatschappelijke ontwikkelingen beoordeelt hij gematigd positief. Toch is de rol van de katholieke kerk in de nieuwe postcommunistische samenleving niet die geworden waarop hij had gehoopt. ‘Het marxisme liep op zijn einde, maar werd niet vervangen door christelijke normen en waarden. We hebben nu Internet en de massamedia, het beste en het slechtste.’
trum, waar vooral huwelijksvoorbereiding plaats vindt. Er bestaat een familiegroep voor alcoholisten. Belangrijk is een daklozenproject dat verbonden is met de zusters van moeder Theresa. Problematisch blijft ondertussen de financiële druk: de kerk moet zorgen voor salarissen en voor continuïteit. Godsdienst is nu een keuzevak op de openbare school. Ongeveer 45% van de leerlingen in de eerste leerjaren kiest ethiek, maar na de eerste communie en het vormsel neemt dat percentage duidelijk toe. Soms speelt de schooldirectie een negatieve rol, die, vanuit een overgeleverde communistische antipathie, de ouders beïnvloeden. Ze zeggen dan dat er te weinig inschrijvingen zijn om met godsdienstles te beginnen. De katholieke media zijn helaas slecht ontwikkeld. Er is een ‘katholieke radiostudio’ met bekwame medewerkers. Ze maken vier programma’s,
A uš ros vart : de Zwar t e Mad onna v an Vilnius
In 2006 is Litouwen 15 jaar onafhankelijk. Is er veel bereikt? Toen ik kwam, ben ik begonnen met één kamertje. Het aartsbisdom moest opnieuw worden opgebouwd. Sinds 1993 zijn op het seminarie nieuwe priesters gewijd. Ze zijn allen gebleven, want de selectie is streng. Een minpunt is dat er weinig goed opgeleide docenten zijn en de academische cultuur zwak is. Onze beste studenten studeren in Rome, Innsbruck of Erfurt. Ook nascholing vormt een punt van zorg, omdat oudere priesters er geen interesse voor hebben. Goed werk doet het familiecen
religieus en cultureel, met een goed niveau en behoorlijke luistercijfers. Ook wordt het wereldkerknieuws doorgegeven. Elke zondagochtend hebben we een half uurtje tv. Ons jongerentijdschrift Lux en het kindertijdschrift Bitut maken verlies en we moeten ermee ophouden, vrees ik. Vooral oude priesters zien het niet zitten en zo blijft de distributie in de parochies problematisch. Niet vroom en kerkelijk genoeg, te werelds en te open, menen ze, want het zijn jeugdtijdschriften als andere, maar met kerkelijke elementen. Ook de reclamewerving geeft problemen, vooral voor Lux is het heel moeilijk passende reclame te vinden. Als katholiek blad krijgen we alleen sub2
sidie voor de psychologiepagina’s. Leken in Litouwen zijn ongeduldig. Er gebeurt te weinig vinden ze. Ik doe te weinig, het klopt. Maar wat kan ik doen? Ik kan geen nieuwe katholieke scholen openen. Ik moet ook kerken bouwen in Vilnius stad, daar waar nog niks is. Ik erken dat er een gebrek aan middelen bestaat. Maar ook, hoe moeten we mensen verzamelen? Hoe laten we leken samenwerken? Er zijn dissidenten. Kaunas heeft een lekensynode georganiseerd. Al vijf jaar spreek ik er nu over, maar er is niemand capabel genoeg om het te coördineren. Ik dacht aan de huidige secretaris van de bisschoppenconferentie, maar die heeft geen tijd. Via de parochies is trouwens onmogelijk, want de priesters willen niet. Het zijn mijn desillusies. De bisschoppen steunden toetreding tot de Europese Unie. Van harte? Het lidmaatschap hebben we ondersteund met het oog op onze vrijheid en meer sociale rechtvaardigheid. Maar dat wil niet zeggen dat we geen teleurstellingen incalculeerden. De levensstandaard verbeterde niet, integendeel, die is eerder slechter geworden. De prijzen van basisvoorzieningen gaan omhoog, bijvoorbeeld voor verwarming en elektriciteit. Vilnius is een moderne stad geworden, waar een kapitaalkrachtige minderheid woont die het goed doet. Vooral de jongere generaties hebben geprofiteerd van de economische ontwikkelingen. De Litouwers zijn blij met toetreding, want ze vrezen Rusland. Maar volgens mij bleef de belangrijkste kwestie onopgelost, namelijk de nationale energievoorziening. Onze kerncentrale in Ignalina van het type Tsjernobyl moet sluiten. Het is op zich een goede zaak, maar de regering zit zonder alternatieven. Bij de toetredingsonderhandelingen kregen we geld voor sluiting toegezegd, niet voor vervanging, en dus worden we afhankelijk van het westen of van Rusland. Ik vrees dat het de economische ontwikkelingen zal afremmen. Ik geloof dat we hier een algemene verantwoordelijkheid hebben voor de komende jaren. Nu al weigert Rusland Litouwse levensmiddelen te kopen en heft 100% importbelasting. Onze textielindustrie liep goed, maar nu dreigt concurrentie vanuit China via de Europese markt.
Is het wel goed kersen eten met de politici van nu? Het grootste probleem blijft toch wel de corruptie in dit land. Alle Europese projecten lopen langs de ministeries. Zakenlui die goede relaties onderhouden met politici krijgen geld, terwijl goede projecten eruit vallen. Hier ligt trouwens ook een probleem voor Europa. De Europese cultuur vraagt om onderhoud. Welke waarden gelden? Er is nu sprake van een zeker pragmatisme. Dat heeft destijds de vormgeving van de Unie vooruit geholpen, maar fundamentele problemen van rechtvaardigheid vragen nog om een oplossing. Dan gaat het ook om de katholieke kerk zelf. In het verleden hebben het Vaticaan en Litouwen drie overeenkomsten gesloten voor onderlinge samenwerking. Wat de legerzielzorg betreft loopt alles goed. Op het gebied van cultuur en samenleving bestaat een gemengde commissie die werkzaam is. Ook daar loopt alles naar behoren. Op strikt religieus gebied vallen parlementariërs de traditionele kerken aan en morrelen aan belastingvrijstelling en de financiering van het confessionele onderwijs. De vorige regering besloot de sociale lasten van priesters en ordeleden te betalen, die een laag of geen inkomen hebben. Het gaat om slechts een paar miljoen litas per jaar, maar ik ben altijd bang
dat ze het gaan afpakken. Waar gaat de kerk in Litouwen naar toe? Ik schep niet op. We zijn er na 1990 niet in geslaagd een christelijke sfeer te scheppen. Het filosofische en ideologische marxisme kwam tot een einde, maar het werd niet vervangen door christelijke waarden en normen. Wel hebben we Internet en massamedia. Daarvan kregen we het beste, en het slechtste: pragmatisme, consumentisme, seks op tv en in reclame. Er is niet niks, maar we hebben geen christelijke samenleving op basis van authentieke waarden. De verwachtingen lagen hoger. Met de oude priesters verloopt alles moeizaam. Ze begrijpen niet wat samenwerking is. Het is die Sovjetrussische mentaliteit. Dialoog geldt eerder als een teken van zwakte en wie wil dialogiseren wordt niet serieus genomen. Alleen als iemand sterk optreedt, maakt hij meer kans zichzelf neer te zetten. De jongere generatie is gelukkig anders. De nieuwe priesters zijn pastoraal ingesteld. Ze zijn welwillend tegenover de mensen. Echter, Litouwen opnieuw christelijk maken is zoiets als Nederland laten terugkeren naar de katholieke kerk van vóór 1940. Kardinaal Ba kis, dank u voor dit gesprek. fh
Projectenwerk van Communicantes Tot de politieke omwentelingen van 1989-1991 richtte Communicantes zich vooral op informatieverstrekking over de situatie van de onder- en bovengrondse kerk in MiddenEuropa. Dankzij de vrijgevigheid van fondsen en religieuze congregaties, begon ná 1990 de projectfinanciering gericht op kerkopbouw. De afgelopen 15 jaar heeft het projectenwerk van de stichting zich snel uitgebreid. Gebruik makend van haar jarenlange ervaring in Midden- en OostEuropa bemiddelt ze tussen fondsverstrekkers in Nederland en aanvragers in die regio. Komt een aanvraag voor financiering in aanmerking, dan verzorgt Communicantes de administratieve en financiële afwikkeling en garandeert een degelijke eindverantwoording. De concrete invulling van het begrip kerkopbouw hangt dan af van de criteria die de verschillende subsidiegevers hanteren, want zelf financiert de stichting geen projecten.
Zelfs al houdt de gestage economische groei aan, projectsteun voor de kerk in Oost-Europa zal nog geruime tijd nodig blijven. Ook in landen als Polen, Hongarije en Tsjechië, waar het economisch meer voor de wind gaat, blijkt de welvaart ongelijk verdeeld en leven kwetsbare groepen als bejaarden, gehandicapten, kinderrijke of eenoudergezinnen vaak onder het bestaansminimum. Dan blijkt juist de kerk de enige instelling die zich om deze mensen bekommert. In veel landen echter behoren de gelovigen tot die bevolkingsgroepen die het financieel minder goed gaat, waardoor de financiële basis van de kerk zwak blijft. Op grond van hun signatuur of specifieke doelstelling komen veel kerkelijke organisaties bovendien niet in aanmerking voor overheidssubsidie en evenmin voor steun vanuit de Europese fondsen. De behoefte aan steun voor bijvoor beeld kadervorming blijft daarom onvermin3
derd groot en de vraag naar financiering van uitwisselingscontacten neemt zelfs toe. Ook inhoudelijk heeft het projectenwerk sinds 1990 een ontwikkeling doorgemaakt. Nu staan de volgende aandachtspunten centraal. - Gezien de relatief gunstige economische ontwikkeling in MiddenEuropa is de focus verschoven naar de Oost-Europese regio, waar de noden groter zijn. Daarmee liggen aandacht en middelen nu geconcentreerd op twee gebieden: Oekraïne en de Baltische landen. Echter, aanvragen uit andere landen, die aan de criteria van onze sponsoren beantwoorden, worden ook in behandeling genomen. - Meer dan voorheen financiert de stichting bij voorkeur pastorale programma’s voor groepen mensen die niet of minder door het parochiepastoraat worden bereikt, de opleiding van lekenkader en van jonge vrouwelijke religieuzen. De lokale context, die van land tot land sterk kan verschillen, speelt in de beoordeling een doorslaggevende rol. - Samenwerking met AMA maakt het mogelijk om meerjarige programma’s te financieren. Zo kregen meerdere projecten op het gebied van categoriale zielzorg de gelegenheid om hun 3 bestaansrecht te bewijzen en konden alsnog in eigen land financiering vinden. Subsidies voor eenmalige investeringen worden zo veel mogelijk gekoppeld aan deze pastorale programma’s. - Communicantes heeft steeds geprobeerd om kerkelijke organisaties in Oost-Europa (van theologische faculteit tot jeugdbeweging en van vrouwenorganisatie tot vormingswerk) in contact te brengen met internationale partners, dwarsverbanden, verenigingen en koepels. De uitbreiding van de Europese Unie en het wegvallen van reisbeperkingen zal deze contacten verder bevorderen en zo meehelpen het postcommunistische isolement te doorbreken. - Tot slot. De laatste jaren richt de stichting zich ook op het bevorderen van kerkelijke contacten tussen de landen van Oost-Europa onderling. Vaak onderhouden kerkelijke organisaties wél contacten met westerse partners, terwijl ze elkaar nauwelijks kennen. Omdat de kerkelijke situatie in het ene land vaak vergelijkbaar is met die in het andere, kunnen ze elkaar helpen oplossingen te vinden door ervaring en kennis uit te wisselen. pw
Voorbeeldprojecten Oekraïne
voor de opleiding van leken in kaderfuncties. Naast trainingen wil het centrum sociale ontwikkelingen die van belang zijn voor het functioneren van lekenorganisaties bestuderen en toegankelijk maken en werkt daarbij samen met de kerkelijke uitgeverij Svitsjado. Het LCL streeft er tevens naar om de betrokkenheid van de leken bij het kerkelijke leven en de samenwerking tussen lekenorganisaties en tussen lekenorganisaties en clerus te bevorderen. Het digitale adresboek dat het centrum beheert, levert daarbij goede diensten. Veel aandacht gaat uit naar de verdere training van de staf. Omdat deze leiderschapstraining in Oekraïne volledig nieuw is, zijn de stafleden hun studenten vaak maar een paar stappen in kennis voor. Het LCL is nu vooral actief in het aartsbisdom Lviv maar zal uiteindelijk op nationaal niveau de verantwoordelijkheid krijgen voor de opleiding van lekenkader. De leiding hoopt dat het centrum te zijner tijd uitgroeit tot een nationaal grieks-katholiek lekenplatform dat ook actief kan worden op internationaal gebied in organisaties als het Europees Leken Forum.
Beurzen Sint-Thomasinstituut Kiev Het Thomasinstituut werd in 1992 gesticht door Dominicanen uit Polen en is de enige rooms-katholieke opleiding in Oekraïne, waar leken op wetenschappelijk niveau theologie kunnen studeren. Sinds 2000 is het instituut geaffilieerd met het Angelicum in Rome en worden de diploma’s internationaal erkend. De Oekraïense regering erkent de diploma’s niet wat voor de studenten een groot probleem is. Vijf docenten vormen de staf, terwijl jaarlijks 50 personen op contractbasis specifieke onderwijstaken verzorgen. De avondopleiding duurt vier jaar en als thuisstudie vijf jaar om studenten in de gelegenheid te stellen overdag te werken, wat meestal harde noodzaak is. Er zijn respectievelijk 140 en 40 studenten. De helft van hen is rooms-katholiek, ongeveer 10% grieks-katholiek (onder hen verschillende leden van congregaties) 17% orthodox en 3 % protestant. De overige studenten hebben geen kerkelijke achtergrond. Deze oecumenische openheid is uniek. Het blijkt dat een rooms-katholiek instituut in een overweldigende orthodoxe context goed kan functioneren zonder aan proselitisme te doen. De meeste afgestudeerden werken in de parochies, maar verschillende afgestudeerden werken in de media. De financiële situatie van veel studenten is dramatisch slecht en zonder de beurzen zou studie onmogelijk zijn. Communicantes vindt het van groot belang dat ook in
Catechese in de diaspora De grieks-katholieken wonen van oudsher vooral in Galicië, westelijk Oekraïne. Vanwege werk, dienstplicht of deportatie tijdens het communisme kwamen veel griekskatholieken in andere delen van het land terecht. Aangezien de grieks-katholieke kerk verboden was, konden ook de grieks-katholieken buiten Galicië zich pas na 1991 officieel organiseren. In deze binnenlandse diaspora lopen de schattingen van het aantal grieks-katholieken uiteen van enkele tienduizenden tot meerdere honderdduizenden. Wat het precieze cijfer ook mag zijn, een feit is dat in de loop van de afgelopen 10 jaren vooral in het zuidoosten vele nieuwe parochies ontstaan zijn. Ondertussen bestaat er grote behoefte aan catechese, voor zowel kinderen als volwassenen. Het Nationaal Catechetisch Centrum in Lviv heeft daarom met een aantal zustercongregaties kleine regionale catechetische centra opgericht, zoals in Kiev, Charkiv, Donetsk en Odessa. Communicantes ondersteunt dit werk en de zusters door lopende kosten als salarissen, huur-, stook- en transportkosten te financieren. De catechese bijeenkomsten blijken van groot belang voor de opbouw van de jonge gemeenschappen en het aantal parochiële groepen stijgt snel. Omdat het pastoraat voor de eigen gelovigen betreft, lijkt het Ca tec hes e voor mind er beg aaf den verwijt van proselitisme onterecht. Pw
Oekraïne leken op wetenschappelijk niveau theologie kunnen studeren. Het instituut verdient in dit pionierswerk alle steun.
Voorbeeldprojecten Litouwen Slachtoffers vrouwenhandel Litouwen is zowel herkomst- als bestemmingsland van vrouwenhandel. De meeste Litouwse vrouwen worden verkocht naar West- en Zuid-Europa, Turkije, Israël en Arabische landen. Voor vrouwen uit Rusland, Oekraïne, Moldavië en Wit-Rusland is Litouwen doelland. Slachtoffers komen vaak uit de zwakste sociale groepen en zijn meestal nog geen twintig jaar oud. Ze worden gelokt met valse beloftes van werk of een huwelijk met een westerse partner. Per jaar worden 1000 à 1500 vrouwen tot de
Leiderschapscentrum voor Leken Lviv Het Leiderschapscentrum voor Leken leidt kader op voor parochies en sociale organisaties van de griekskatholieke kerk maar de opleiding staat ook open voor andersgelovigen. Het LCL, gesticht in 2003, is onderdeel van de Oekraïense Katholieke Universiteit OeKU. In 2005 hebben de eerste 25 personen de gehele cursus afgerond en hebben meer dan 250 mensen een basiscursus gevolgd. Het centrum heeft een eigen handboek uitgegeven 4
wen opgericht alsook voor kinderen van gescheiden ouders. Het aantal deelnemers is in vijf jaar verveelvoudigd. Naast Vilnius zijn er in samenwerking met de diocesane familiecentra soortgelijke centra in Kaunas en Siauliai opgericht. Inmiddels heeft een aantal van de eerste deelnemers zich als vrijwilliger gemeld. Communicantes financiert de opleiding van vrijwilligers en een deel van de lopende kosten van de programma’s. pw
prostitutie gedwongen. Precieze aantallen ontbreken, omdat veel slachtoffers na terugkeer in Litouwen zich uit schaamte niet bij caritas of ergens anders bekend maken. Vrouwen die bijvoorbeeld als huishoudster hun bazen ook seksueel moeten gerieven zijn niet meegerekend. Deze vrouwen kampen na thuiskomst vaak met grote problemen. De nationale caritas van Litouwen begon in 2001 met hulp aan de slachtoffers – toen het enige programma op dit gebied. Het omvat materiële hulp, zorg voor onderdak, resocialisatie van slachtoffers en het begeleiden van familieleden (meestal de kinderen). In 2003 zijn mobiele teams opgericht om het platteland, waar de meeste slachtoffers vandaan komen, te kunnen bereiken. Vooral daar gaat veel aandacht uit naar voorlichting van gemeentebesturen, politie, sociaal werkers, scholen en pastores. Caritas streeft naar een landelijk vrijwilligersnetwerk. Jeugdcentrum Obeliai De ‘Gemeenschap voor de toekomst’ is een NGO die in 1997 opgericht is door vrijwilligers van de parochie van Obeliai. Vanwege de economische crisis is de streek ontvolkt, zijn de sociale verbanden ontwricht, is er bijna geen werk. 500 Van de 1.200 gezinnen zijn afhankelijk van de (minimale) sociale steun; 42 gezinnen zijn officieel als ‘disfunctioneel’ geregistreerd. De NGO organiseert naschoolse opvang, een beroepsopleiding houtbewerking, leert de kinderen sociale omgangsvormen, controleert de gezondheid van de kinderen, begeleidt kinderen van alcoholische of gewelddadige ouders naar huis om te zien of de kinderen veilig achtergelaten kunnen worden. Tevens zijn er activiteiten voor kinderen en ouders samen om de contacten in de gezinnen te herstellen. De parochie geeft een gratis maaltijd aan 25 kinderen per dag, met een wachtlijst van nog eens 55 kinderen. Er is een noodopvang voor slachtoffers van huiselijk geweld. De groep wordt geleid door mevrouw Kanciene, moeder van 6 kinderen, die haar baan opgezegd heeft om zich helemaal aan dit project te kunnen wijden. Communicantes financiert de lopende kosten van dit pilotproject alsook de opleiding van plaatselijke vrijwilligers. De morele steun van het bisdom is van groot belang.
K ris t in a Miš in ien , pr oject leids t er C arit as pr ogra mma slac ht of f ers v ro uwenha ndel
Activiteiten projectmedewerker P. Wennekes
Vereniging voor gescheidenen Hoewel 60% van alle huwelijken in een scheiding eindigt, rust op het thema echtscheiding een groot kerkelijk en maatschappelijk taboe. Gescheiden mensen kunnen met hun vragen en problemen vrijwel nergens terecht, er is geen relevante literatuur verkrijgbaar en sociale diensten komen bij echtscheiding nauwelijks in actie. In 2001 is vanuit het studentenpastoraat in Vilnius de groep Bendrakeleiviai opgericht; een ontmoetingsgroep voor gescheidenen. Deze groep, die al gauw een verenigingsstructuur aannam, wilde praktische, psychologische en spirituele hulp methodisch combineren. Thema’s zijn zoal het opnieuw opbouwen van sociale relaties, de opvoeding van de kinderen en religieuze vragen rond echtscheiding. Juristen verstrekken gratis (kerk)rechtelijk advies. Binnen de vereniging zijn ook enige therapeutische groepen actief (bijvoorbeeld drama). Ook heeft de vereniging informatiemateriaal ontwikkeld over de gevolgen van echtscheiding en probeert zij via de media aandacht te vragen voor deze problematiek. Deelname aan de groepen staat open voor iedereen, los van religieuze achtergrond of mate van kerkbetrokkenheid. Naast gemengde groepen zijn ook aparte groepen voor mannen en vrou-
Naast het projectenwerk ging veel aandacht uit naar uitwisseling tussen Europese kerkelijke organisaties. In januari bezocht de heer Dan Ruscu, vice-rector van de grieks-katholieke theologische faculteit in Cluj, Roemenië enkele malen het bureau om de samenwerking te verdiepen. Bijzondere aandacht betrof de uitwisseling met de grieks-katholieke theologische faculteit in Lviv, Oekraïne. In februari verbleef zuster Adrien Péko, voorzitster van de Hongaarse conferentie van oversten, in Nijmegen voor een vergadering van de Europese Conferenties v an Hogere Oversten. Omdat Hongarije geen concentratieland is, kwamen naast de mogelijkheden ook de onmogelijkheden van steun aan de conferentie uitgebreid aan bod. Op 4 juli was de eerste Oekraïense Willibrordtocht van de Vereniging Nationale Bedevaarten. De praktische organisatie van deze reis lag bij lokale partnerorganisaties van Communicantes. De pelgrims kwamen daardoor op plaatsen waar toeristen normaal nooit komen. Van 10 tot en met 15 augustus verbleef een groep van 45 jongeren uit Letland op uitnodiging van Communicantes in Noord-Limburg als voorbereiding op de Wereld5
JongerenDagen. Het betrof jongeren die geen geld hadden om de eigen bijdrage die de Letse organisatie vroeg, te betalen. Op 18 augustus kwamen acht stafleden van de Nationale Caritas uit Litouwen in Nijmegen aan. In het kader van het 15-jarig bestaan bezochten zij een aantal Christelijke sociale organisatie als het drugspastoraat in Amsterdam, het justitiepastoraat in den Haag, de Stichting Religieuzen tegen Vrouwenhandel en een parochie in den Bosch waar migrantenvrouwen een warm welkom vinden. Aansluitend kon de delegatie dankzij de medewerking van de VNB aansluiten bij de zomerbedevaart naar Lourdes. pw
‘Geef t bier – v oor een mooier lev en. ’
Activiteiten studiesecretaris F. Hoppenbrouwers Het verzamelen en doorgeven van informatie is de belangrijkste taak van de studiesecretaris bij Communicantes. Door reizen, studie, bijwonen van conferenties en contacten met bezoekers uit de Midden- en OostEuropese regio verzamelt hij zijn kennis. Heel algemeen staat de volgende vraag centraal: Hoe ontwikkelen de kerken, en dan in het bijzonder de rooms- en grieks-katholieke kerk, zich in het postcommunistische tijdperk? De aandacht gaat daarbij uit naar de relatie tussen kerk en samenleving, binnenkerkelijke en tussenkerkelijke ontwikkelingen. De antwoorden op de gestelde vraag worden in gesproken en geschreven woord voorgelegd aan een
publiek van individuele geïnteresseerden, theologen en andere kerkelijk betrokkenen, Oost-Europa deskundigen, projectorganisaties en fondsverstrekkers. Inhoud en vorm lopen uiteen van actueel tot achtergrondverkenning, van journalistiek tot wetenschappelijk. Afgelopen september bezocht Frans Hoppenbrouwers Letland en Litouwen en in november Roemenië, in het bijzonder de grieks-katholieke kerk van het bisdom Cluj. Op 19 november gaf hij een lezing aan de theologische faculteit aldaar over uitwisseling tussen Oost en West en de rol daarin van de grieks-katholieke kerk: ‘Exchange between East and West, a Necessity of Life’. Begin
Riga, Let lan d 6
2005 verscheen het reisverslag Het land waar iedereen wil blijvenover de katholieke kerk in Wit-Rusland. Het reisverslag Roemenië Rebuilding What Was Destroyed kwam eerst uit in digitale vorm. Verschillende artikelen over genoemde en andere landen waren in voorbereiding of zijn in 2005 verschenen. Voor een necrologie van paus Johannes Paulus II bestond veel waardering. Er waren ook ontmoetingen met onder andere bezoekers uit Litouwen, Oekraïne, Roemenië en Wit-Rusland. De studiesecretaris nam deel aan verschillende conferenties in binnenen buitenland en op verzoek schreef hij enkele adviezen. Frans Hoppenbrouwers is vaste medewerker van Oekraïne Magazine en als lid van het Platform Godsdienstrechten is hij betrokken bij de doorstart van dit interreligieuze forum. Engelstalige reisverslagen en artikelen zijn, tot besluit, ook een middel om bij te dragen tot het intellectuele gesprek in Midden- en OostEuropa en tussen deskundigen in bijvoorbeeld Engeland, de VS of Duitsland. Bij bezoeken aan de regio bleek bovendien dat de doelgroep van Communicantes graag hun ervaringen toetst aan die van relatieve buitenstaanders. Publicaties zijn in het verleden gebruikt als studiemateriaal in discussiegroepen. Ook worden artikelen in het universitair onderwijs gebruikt, zowel in Oost als in West. fh
Selectie van gefinancierde projecten Bulgarije - startsubsidie Religieus Dialoog Centrum - boeken westerse theologie en Islam, Orthodoxe theologische faculteit, Veliko Tarnovo
-
Europa - deelname IDZ uit verschillende landen Hongarije - conferentie van oversten, beurzen Kroatië - salaris staflid Instituut Cultuur van de Vrede, Split Letland - jeugdpastoraat, bisdom Liepaja - jeugdpastoraat zusters SJE, Aglona - startsubsidie Nationale Katholieke Vrouwenbond - programma vrouwengevangenis, Riga - bezoek jongeren aan Nederland (WJD) - inrichting Martinshuis, Liepaja
studiebeurzen diverse zustercongregaties programma vereniging katholieke leraren programma jeugdpastoraat, bisdom Vilnius programma Life and Faith, Kaunas programma jeugdwerk, Obeliai opleiding vrijwilligers, bisdom Panevezys beurzen stafleden diverse bisdommen Caritas hulp slachtoffers vrouwenhandel programma jeugdcentrum, Kybartai programma gevangenispastoraat uitgave handboek studentenpastoraat pastoraat voor gescheidenen programma familiecentrum, Klaipeda programma Sint-Jozefhuis, Marijampole programmakosten Heilige-Kruishuis, Vilnius bezoek Caritas aan Nederland startsubsidie Litouwse Zonnebloem
Oekraïne - beurzen stafleden diverse bisdommen - opleiding catecheten, bisdom Sambir - centrum familiepastoraat LTA - beurzen voor diverse zustercongregaties - opleiding lekenkader katholieke kerk - bureau Institute Religion and Society, Lviv - conferentie oversten, vorming en bureau - tijdschrift nationaal catechetisch centrum - jeugdpastoraat, katholiek aartsbisdom Lviv - bureau Volodimirfonds, Lviv - beurzen Thomasinstituut, Kiev - lekenkader grieks-katholieke kerk - tijdschrift Humanities and Religion Institute - opleiding catecheten diaspora - hulp slachtoffers huiselijk geweld - grieks-katholiek gevangenispastoraat - druk documenten Sobor voor religieuzen - sociaal werk grieks-katholieke Andreascongregatie - handbibliotheek ecologie, Ivano-Frankivsk - technische apparatuur uitgeverij Svitsjado - inrichting jeugdhuis Dominicanen, Fastiv
Litouwen - conferentie van oversten: vorming, bureaukosten, salaris studiesecretaresse
Roemenië - beurzen grieks-katholieke theologische faculteit, Cluj - conferentie van oversten, vormingsprogramma - Vormingsinstituut Regnum Christi, Cluj - beurzen zustercongregaties - jeugdpastoraat, bisdom Alba Julia - beurs jongerenpastor, bisdom Satu Mare - nascholing grieks-katholieke priesters Slowakije - beurs grieks-katholieke jeugdpastor, bisdom Presjov - programma jeugdpastoraat, Presjov In 2005 werd voor ongeveer € 500.000 aan projecthulp verleend. pw
Te lev is ie t ore n van V iln ius : s ymboo l v an d e onaf han kelijk heids st r ijd, 1 990- 1991 7
Doelstelling stichting Communicantes Het doel van Communicantes is uitdrukking geven aan de verbondenheid van de Nederlandse katholieke geloofsgemeenschap met die in Oost-Europa. Praktisch betekent dit: bemiddelen tussen projectaanvragers in de Oost-Europese regio en subsidiegevers in Nederland, stimuleren van pastorale samenwerking en theologische uitwisseling en informeren over kerkelijke ontwikkelingen. De projecthulp is gericht op kerkopbouwende activiteiten.
Staf projectmedewerker: drs. Paul Wennekes studiesecretaris: drs. Frans Hoppenbrouwers
Stichtingsbestuur prof. dr. N. Schreurs, voorzitter drs. F. Gelens s.s.s., secretaris dhr. E. Voss, penningmeester drs. G. van Dartel dhr. F. Kuster s.s.s. dhr. J. Wortelboer
Adresgegevens A Stichting Communicantes Kan. Faberstraat 7 6525 TP Nijmegen T 024-3553900 F 024-3580719 E
[email protected] KvK Giro
55.777 2257912
Vanaf linksboven met de klok mee: drukkerij van de paters Marianisten in Viljani, Let land; kardinaal- aartsbisschop J nis Puj ts, Riga,Let land; devotionalia in Mariabedevaart plaat s Šiluva, Lito uwen; seminarie van Riga. 8
