ΚοινωνοῦντεϚ/Communicantes
ταῖϚ χρείαιϚ τῶν ἁγίῶν κοινωνοῦντεϚ (Rom. 12,13)
Jaarverslag 2011 van de stichting Communicantes Woord van de voorzitter
C
risis kan soms verleiden tot het nemen internet slechts in clichés verzanden, maar van drastische maatregelen. Dan we- beide maken het mogelijk dat wederzijdse gen ups en downs van voorbijgaande aard solidariteit verder kan reiken dan alleen zwaarder dan een lange staat van dienst, Europa. Onze vernieuwde website maakt in ons geval bijna 40 jaar. ook wereldwijde communio mogelijk: onCommunicantes heeft wel voor he- langs ontvingen we een aanmoediging tere vuren gestaan. Bijvoorbeeld, op 23 van een Australische bezoeker. Het zou april 2012 is het dertig jaar geleden dat pater Bakker deugd hebben gedaan. onze stichter pater Jan Daniël Bakker s.s.s. Voor Communicantes is 2012 een (1914-1982) plotseling is overleden. Daarop belangrijk jaar. Dit is het eerste jaar dat hebben toen voorzitter professor Frans de stichting het zonder projectsteun van Haarsma en penningmeester Jan Kokx de Mensen met een Missie (ama/cmc) moet stichting gaande gehouden, totdat pater doen. Financiering van programma’s in Bakkers opvolger aantrad. In 2014 viert Oost-Europa is hierdoor een stuk ingeCommunicantes haar 40-jarig bestaan! wikkelder geworden. Hopelijk lukt het Als uitdrukking van een intieme so- ons dit gat weer te dichten. In 2011 bemiddelde Communicanlidariteitsband tussen de katholieke kerk in Nederland en in Oost-Europa behoudt tes tussen donoren in Nederland en kerCommunicantes actualiteitswaarde. Die kelijke organisaties in Oost-Europa bij de band krijgt gestalte en diepgang via ons financiering van meer dan 50 projecten. projectenwerk en studiesecretariaat. En Alle donoren dank ik zeer hartelijk voor onze bijdrage blijft actueel, materieel en hun steun. Zonder u kan de stichting niet immaterieel: grote maatschappelijke no- bestaan en blijft een kerk die in sommige den, opbouw en vernieuwing van de kerk gevallen opnieuw op ons is aangewezen dagen gelovigen in Oost-Europa uit om zonder bijstand in haar noden achter. Prof. dr. Nico Schreurs, het aanschijn der aarde te vernieuwen. voorzitter van Communicantes. Anno 2012 kan lof voor computer en
Inhoud
Woord van de voorzitter Reisimpressie Wit-Rusland Voor een humane samenleving
S t i c h t i n g
Projecten 2011 Communicantes in 2011 Over Communicantes
1 2 3
C o m m u n i c a n t e s
◆
J AA R V E R S L AG
2 0 11
6 7 8
Een witte vlek op de kaart Zeer korte schets van kerk en maatschappij in Wit-Rusland Het westen van Wit-Rusland, waar Wie een bezoek aan Wit-Rusland beperkt tot de hoofdstad Minks, loopt het risico van oudsher veel Polen wonen, is overthuis te komen met een vertekend beeld wegend rooms-katholiek. Deze ‘Poolse’ van de realiteit. Minsk is een moderne rooms-katholieke kerk telt ongeveer 750 stad met gezellige cafés, goede restaurants duizend leden. Tot in de 19de eeuw been luxewinkels, waar ook verwende toe- stond er ook een grote grieks-katholieristen goed kunnen toeven. Het oogt er ke kerk: orthodoxe tradities en kerkrecht veilig op straat, ook ’s nachts. De kerken maar in eenheid met de paus van Rome. zijn open en nieuwe staan in de steigers. Deze kerk is hersteld en telt nu misschien Buiten de stad ziet Wit-Rusland er 10.000 gelovigen. Ze verbindt zich sterk wel wat anders uit. Hoewel er grote en met de Wit-Russische taal en cultuur. De overige 8,5 miljoen Wit-Russen moderne landbouwbedrijven zijn, vindt er een enorme landvlucht plaats en vergrijst zullen zich doorgaans orthodox noemen. het platteland in zeer sterke mate. Vaak doen ze dat zoals hun president AlekWit-Rusland wordt wel eens ‘de laat- sandr Loekasjenko: als ‘orthodoxe atheïst’. ste dictatuur van Europa’ genoemd, maar Een orthodoxe atheïst is gehecht aan de daar merkt de bezoeker weinig van. Er is Russische cultuur en tradities en aan de bijvoorbeeld maar weinig politie op straat. Sovjet-Russische geschiedenis, maar geDaarentegen blijkt de aanschaf van een looft niet en gaat ook niet naar de kerk. sim-kaart een wonderlijk gebeuren. Dan De katholieke kerk volgt op haar eimoet je je paspoort tonen, ook als je bel- gen manier de roeping om het aanschijn tegoed komt kopen of als je je puk-code der aarde te vernieuwen. Een voorbeeld wilt ophalen. staat op de pagina’s die volgen.
Archimandriet Sergei Gajek, apostolischvisitator van de Wit-Russische Grieks-katholieke kerk (r.) en Frans Hoppenbrouwers van Communicantes (l.) in Lida in het noordwesten van WitRusland
2
S t i c h t i n g
C o m m u n i c a n t e s
◆
J AA R V E R S L AG
2 0 11
Leden van de vrijwilligers organisatie Sint-Nicolaas in Vitebsk, WitRusland met links priester Aljaksandr Sjibeka.
Voor een humane samenleving De vrijwilligersorganisatie Sint-Nicolaas in Vitebsk ‘Ik wilde niet bij de pakken neerzitten’, zo vertelt de Grieks-katholieke priester Aljaksandr Sjibeka uit Wit-Rusland. Sjibeka organiseerde in Vitebsk een vrijwilligersorganisatie die wil bijdragen tot een menselijkere samenleving waarin het individu ongeacht zijn tekortkomingen meetelt. Vanuit christelijke inspiratie. ’s Avonds, in een verlaten pizzaria maar met enkele Wit-Russische vrienden en een biertje gaat een mobieltje over. ‘Morgen gaan de benzineprijzen 30 procent omhoog’, luidt de dreigende boodschap. De volgende dag staan overal lange files bij de benzinepomp, waar de automobilisten hun laatste druppels goedkope benzine komen opvangen. Een hoax blijkt later. Hyperinflatie en economische crisis houden Wit-Rusland in hun greep en maken de bevolking nerveus. Na zeventig jaar communistische
S t i c h t i n g
dictatuur en twee wereldoorlogen raken de Wit-Russen gelukkig niet heel snel van hun stuk. Ze laten teleurstelling en tegenslag met ongeëvenaarde gelatenheid over zich heen komen. Bewonderenswaardige gelijkmoedigheid? Het is zelfs een christelijke deugd, maar niet wanneer het alleen maar passiviteit is. En er is meer dan genoeg te doen in dit onbekende land aan de grens van de Europese Unie. Abortus, alcoholisme, armoede, echtscheiding en zelfmoord zijn enkele bestanddelen van de communistische erfenis. Door de aanhoudende economische neergang brengen ze steeds weer opnieuw schade toe aan inwoners en maatschappij van Wit-Rusland. Wie nu aan de zorgen van de staat wordt toevertrouwd, als wees, bejaarde, gehandicapte of chronisch zieke krijgt het zwaar voor de kiezen. Een vergelijking met Oekraïne en Rusland dringt zich op.
C o m m u n i c a n t e s
◆
J AA R V E R S L AG
2 0 11
3
Opmerkelijk succes
De jonge Grieks-katholieke priester Aljaksandr Sjibeka heeft zich enkele jaren geleden op het vrijwilligerswerk geworpen voor kwetsbare groepen in de samenleving. Tot voor kort was hij kapelaan van de Sint-Nicolaasparochie in Vitebsk, een middelgrote stad in het noordoosten dichtbij de grens met Rusland. Daar is hij als priester begonnen met de steun van zijn Oekraïense echtgenote Loedmila aan zijn zijde en van Communicantes op afstand. Bescheiden legt Sjibeka uit hoe het kan, dat de in orthodox Europa zo verguisde Grieks-katholieke kerk (orthodoxe traditie maar trouw aan de paus van Rome) met zulke initiatieven voor de dag kon komen: ‘Onze kerk heeft niet dezelfde problemen met de orthodoxen als in Oekraïne’, aldus Sjibeka. ‘Juist omdat we hier zo’n heel kleine minderheid zijn, neemt eigenlijk niemand veel aanstoot aan ons. Zo kon het gebeuren dat we vrijwilligersgroepen hebben opgebouwd in steden als Vitebsk, Orsja, Polotsk, Minsk, Grodno, Lida en Baranavitsji.’ De geringe omvang van de Griekskatholieke kerk maakt dus deel uit van Sjibeka’s succes. En het helpt ook dat de koele relatie tussen Wit-Russische regering en katholieke kerk de laatste jaren een klein beetje is opgewarmd. De armlastige overheid grijpt iedere hulp aan die ze maar kan gebruiken. ‘Wij lossen de problemen van de staat op’, zo vatte een vrijwilliger het puntig samen. Toch zijn de verdiensten van de vrijwilligersorganisatie Sint-Nicolaas in Vitebsk niet minder opmerkelijk. Met beperkte menskracht en met weinig middelen is veel werk verzet. Vitebsk, de geboortestad van de schilder Marc Chagal, is zo’n typische, na 1945 herbouwde, Russische stad: brede straten, bustes van Marx en Lenin, straatnamen
4
S t i c h t i n g
Postcommunistisch visioen: de Russisch-orthodoxe patriarch Kirill troont op een flatgebouw in Vitebsk boven de Wit-Russische jeugd en oorlogsveteranen die tijdens de Tweede Wereldoorlog voor een betere toekomst van de Sovjet-Unie hebben gevochten.
van communistische helden en leuzen die goede moed moeten geven: ‘Groei, Wit-Rusland!’ Maar niet vanzelf dus. De postcommunistische samenleving is immers een tere plant die op ideologische gifgrond opgroeide. Goede zorg, dat willen Aljaksandr Sjibeka’s veertig vrijwilligers, meestal studenten en werkende jongeren, geven. Priester Aljaksandr: ‘Vanuit een persoonlijke, gelovige motivatie hebben ze ervoor gekozen om bejaarden, wezen, gevangenen en gehandicapten te bezoeken. Met muziek en zang, persoonlijke gesprekken
C o m m u n i c a n t e s
◆
J AA R V E R S L AG
2 0 11
over alles wat belangrijk is, met humor en grote warmte proberen ze iets van zichzelf weg te geven. En dat “iets” is bij ons vaak maar schaars voorhanden.’
Afgeschoven en vergeten
deel van de dag voor de televisie. Van hen zijn de meesten door hun familieleden afgeschoven. Of ze hebben hun dementerende ouders of grootouders weggebracht en zijn elkaar daarna ‘vergeten’. Nu wordt ook duidelijk waarom veel bewoners gewelddadig zijn of de zin in het leven hebben verloren. De wel heel sobere levensomstandigheden dragen daar zeker toe bij maar vormen niet de belangrijkste reden. ‘Materieel ontbreekt het de bewoners aan van alles, maar de geest heeft hier prioriteit’, aldus Sjibeka. ‘Het gaat erom om menswaardig met de bewoners om te gaan, met aandacht, zorg en liefde.’ Sjibeka’s vrijwilligersorganisatie SintNicolaas in Vitebsk heeft goede vruchten voortgebracht. Maar waar het de liturgischpastorale zorg betreft, moest Aljaksandr Sjibeka nog van het hart dat de kapel die hij er had ingericht enig tijd geleden door een orthodoxe collega is weggekaapt.
Een plek waar de vrijwilligers een verschil willen maken is het Seljoetsij Psichonevrologitsjeskij Dom-Internat, waar een merkwaardige mix van dementerende bejaarden, psychiatrische patiënten en mensen met een geestelijke beperking is opgenomen. De ontvangst voor buitenlandse gasten blijkt vriendelijk en welwillend. In een mooi gemeubileerde kamer met koffie fluistert Aljaksandr Sjibeka: ‘Dit hier is voor de toeristen.’ Alleen de ligging van het huis al laat zien dat de bewoners in isolement leven. Ver buiten Vitebsk stopt er tweemaal daags een bus om personeel te brengen en op te halen: ’s ochtends vroeg en aan het einde van de dag. De meesten van hen zijn ongeschoolde sanitari. Ze wisselen luiers, ruimen op en poetsen. Veel meer kan ook Voor de grieks-katholieke kerk in Wit-Rusniet met een budget van ongeveer 1 euro land en een beknopt reisverslag van F. Hoppenbrouwers, zie resp.: http://svjazep.org en per bewoner per dag. http://communicantes.nl/?p=2893 Langzaam maar zeker ontstaat er een plaatje. De bewoners hangen het grootste
Bewoners van het Psychoneurologisch Huis-Internaat van Seljoet hangen vaak lange dagen lusteloos voor de tv.
S t i c h t i n g
C o m m u n i c a n t e s
◆
J AA R V E R S L AG
2 0 11
5
Projecten 2011• Europa
zusters, vorming, bureaukosten. – Dovenpastoraat: voorbereiding van leken en religieuzen. – Alcoholpreventieprogramma’s in de bisdommen Kolomija en Ternopil. – Bisdom Sambir: verslaafdenzorg en opleiding van vrijwilligers. – Programma’s van de commissie Justitia et Pax. – Gevangenispastoraat: vorming voor pastores en uitvoering van programma’s. – Instituut voor Ecologie en Theologie van de Schepping. – De rooms-katholieke Sint Thomas Academie, Kiev, uitgave van het tijdschrift Kollegia. – Seminars “Humanisering van de medische zorg” voor verplegend personeel. – Vierde Oecumenische Sociale Week voor de verspreiding van de katholieke sociale leer.
– Beurzen voor deelnemers aan Europese netwerken: * de comece zomeruniversiteit (bisschoppenconferentie van de Europese Unie); * de European Alliance of Catholic Women´s Organisations (Andante); * de European Society of Women in Theological Research (eswtr) – Reiskosten voor gasten uit onder andere Hongarije en Oekraïne.
Bosnië-Herzegovina
– Zusters van het Kind Jezus: opvang en begeleiding ouderloze en kansarme kinderen.
Hongarije
– Conferentie van Religieuze Oversten: studiebeurzen voor 20 zusters.
Letland
– Jeugdpastoraat van de zusters sje.
Roemenië
– Conferentie van Religieuze Oversten: vorming, bureaukosten, roepingenpastoraat. – Studiebeurzen voor zusters van de orde van de Heilige Basilius de Grote (osbm).
Litouwen
– Conferentie van Religieuze Oversten: vorming, bureau kosten, studiesecretariaat en studiebeurzen voor 15 zusters. – Caritas Litouwen: slachtoffers van vrouwenhandel en gevangeniszielzorg. – Katholieke internetnieuwsdienst Bernardinai. – Sociale centra van de zusters Dienaressen, in Kaunas en Vilnius.
Wit-Rusland
Oekraïne
– Conferentie van Religieuze Oversten: studiebeurzen voor 30
6
S t i c h t i n g
C o m m u n i c a n t e s
– Oecumenisch vrijwilligers programma in Vitebsk. – Caritas van het bisdom Grodno: gevangenispastoraat. – e-College: een Grieks-katholiek digitaal onderwijsplatform. In 2011 werd ongeveer € 225.000 aan projecthulp uitgekeerd. • Selectie van projecten.
◆
J AA R V E R S L AG
2 0 11
Communicantes in 2011 De belangrijkste werkzaamheden op een rij Na het afscheid van onze zeer gewaardeerde projectmedewerker Paul Wennekes heeft de stichting Communicantes geprobeerd de taken van studiesecretariaat en projectbemiddeling ineen te schuiven. Dit is mede door uitbreiding van de aanstelling van de studiesecretaris ook gelukt. Sinds maart 2011 draait deze opstelling proef. Ook hebben Communicantes-voorzitter prof. dr. Nico Schreurs en met name penningmeester Herman van Bemmelen in samenwerking met studiesecretaris Frans Hoppenbrouwers een nieuwe werkwijze ontwikkeld om de projecten administratief sneller te kunnen verwerken. Uiteraard werd zorgvuldigheid daarbij tot leidraad genomen. Bijvoorbeeld door het scheiden van de financiële en inhoudelijke afwikkeling kunnen respectievelijk penningmeester en medewerker zich nu beter op de eigen taken concentreren. Dit gebeurt aan de hand van een strikt tijdschema waar zowel projectaanvragers als Communicantes aan moeten voldoen. Wat betreft de aard van de projecten biedt ons Jaarverslag 2010 op p. 3 en 4 meer inzicht.
Studiesecretariaat
De gekozen aanpak mikt op de grootst mogelijke zichtbaarheid van de kerk in Midden- en Oost-Europa: in die regio zelf, wereldwijd en uiteraard ook in Nederland. Dit gebeurde op verschillende manieren. Een aantal publicaties verscheen op de meertalige Communicantes-website, in eigen beheer en in Nederlandse tijdschriften. In 2011 heeft de website meer gestalte gekregen: een strakke opmaak en een twintigtal posts over kerk en maatschappij in Nederland én Oost-Europa.
S t i c h t i n g
Het thema van geloof en kerk in de totalitaire staat vraagt een zorgvuldige aanpak en krijgt langzaam maar zeker meer profiel. In 2012 wordt de website verder uitgebreid met publicaties van onze contacten in Oost-Europa. Daarnaast komen er pagina’s met weblinks naar onze projecten en relaties. Intussen mag de vernieuwde website zich in goede belangstelling verheugen. Begin 2012 ‘ontving’ de site dagelijks vijf tot zes unieke bezoekers. Zeer geslaag was de contactdag die samen met het tijdschrift Pokrof georganiseerd werd. Te gast bij de Brediusstichting in Kasteel Hernen te Wijchen spraken op 26 oktober 2011 vier deskundigen over kerk en geloof in Oekraïne. De thema’s waren: oecumene, sociale actie, geloof en bijgeloof en moderne religieuze kunst. In oktober 2o12 wordt opnieuw een dag georganiseerd. Met het oog op onze projecten heeft Frans Hoppenbrouwers in 2011 Litouwen, Oekraïne en Wit-Rusland bezocht. Oekraïne en Litouwen, met een korte excursie naar Letland, staan ook op de rol in 2012. Ook in september zal de studiesecretaris een Oost-Europese conferentie van de European Society of Women in Theological Research bijwonen, in Split, Kroatië.
Inzet
De gemeenschappelijke noemer van ons werk blijft de wederzijdse verbondenheid en uitwisseling met de kerk in Oost en West. Met de uitbreiding van de Communicantes-website werd daar een nieuwe vorm aan gegeven. Aan die verbondenheid kunnen geïnteresseerden deelnemen, waar ook ze zich ter wereld mogen bevinden.
C o m m u n i c a n t e s
◆
J AA R V E R S L AG
2 0 11
7
Doel van Communicantes De stichting Communicantes geeft uitdrukking aan de verbondenheid van de Neder landse katholieke geloofsgemeenschap met die in Oost-Europa. Praktisch betekent dit: bemiddelen tussen projectaanvragers in de regio en donoren in Nederland, stimuleren van pastorale samenwerking en theologische uitwisseling en informeren over kerkelijke ontwikkelingen. De projecthulp is gericht op kerkopbouwende activiteiten.
Bestuursleden prof. dr. N. Schreurs, voorzitter r.p. A. Kuster s.s.s., secretaris dhr. H. van Bemmelen, penningmeester drs. G. van Dartel r.p. B. Schols s.s.s. r.p. mr. J. Stuyt s.j. dhr. J. Wortelboer
Medewerkers adviseur drs. Paul Wennekes studiesecretaris drs. Frans Hoppenbrouwers
Contact Stichting Communicantes Kan. Faberstraat 7 6525 TP Nijmegen t 024–3553900 e
[email protected] w www.communicantes.nl r 22.57.912 k k 450.55.777 a
v
Baksteengotiek in Vilnius, Litouwen. Links een hoekje van de Annakerk (14951550) in flamboyante gotiekstijl. In het midden de Sint Franciscuskerk van het Bernardijnenklooster (1500-1525) 8
S t i c h t i n g
C o m m u n i c a n t e s
◆
J AA R V E R S L AG
2 0 11
