28/08/2004 – 05/09/2004 Ontmoetingsweek Olen - Herent Cahabón – Cobán - Ixcán
Van 28 augustus tot 5 september waren in Herent en Olen drie hoge bezoekers te gast uit Guatemala: Marcos Vargas Ramírez, Ramiro Iram Garcia Maas en Osvaldo Batz. Het bezoek van deze heren paste in de zogenaamde stedenband tussen Herent en Olen en hun respectieve partnergemeenten Cahabón, Cobán en Ixcán. Een week lang zaten ze samen aan tafel om na te denken en te praten over het hoe, het wat en het wanneer van de samenwerking.
1
1. Wat zijn stedenbanden? De stedenband is een nieuw beleidsdomein dat het ministerie van ontwikkelingssamenwerking en het VVSG (Vlaamse Vereniging voor Steden en Gemeenten) samen uitwerkten. In haar “Decreet inzake de convenants gemeentelijke ontwikkelingssamenwerking” legt het ministerie het kader van de stedenband uit.
gevoerd. De adviesraad en andere actoren uit het middenveld spelen hierbij een cruciale rol. Deze brede sensibilisatie zowel intern als extern - is een tweede belangrijke doelstelling van dit beleid; - Goed bestuur door capaciteitsopbouw inzake bestuurlijk management en het conceptueel uitbouwen van een lokaal beleid ontwikkelingssamenwerking staat centraal. Het kan hierbij gaan over voldoende personeelssterkte en infrastructuur, maar ook over eventuele opleidingen, denkprocessen rond beleidsvorming, overlegstructuren binnen het gemeentelijk apparaat en de betrokkenheid van de adviesraad, het middenveld en de plaatselijke bevolking bij het beleid in brede zin. Lokale besturen worden aangemoedigd om continu te reflecteren over het verder uitdiepen van democratiseringsprocessen en het in de praktijk brengen van goed bestuur; - Gemeenten die dat wensen en aantonen over voldoende ondersteuning te beschikken, kunnen via het convenant gesteund worden om een directe samenwerking aan te gaan met een gemeente in het Zuiden, de zogenaamde stedenband.
Decreet inzake de convenants gemeentelijke ontwikkelingssamenwerking Het nieuwe beleidskader in het decreet convenants gemeentelijke ontwikkelingssamenwerking moet de realisatie van de volgende vier doelstellingen ondersteunen: Lokale besturen moeten aangemoedigd worden om een volwaardige speler te worden binnen het beleidsdomein ontwikkelingssamenwerking. Dat moet zich in de eerste plaats uiten in beleidskeuzes en de visie op ontwikkelingssamenwerking van het gemeentebestuur. Het gaat hier niet alleen om interne gemeentelijke initiatieven, maar eventueel ook om een bestuurlijke samenwerking met lokale besturen in het Zuiden; - Het debat rond onder meer duurzame ontwikkeling, Lokale Agenda 21, gelijke kansen, mensenrechten en andere geïntegreerde beleidsthema's in relatie tot de Noord-Zuidproblematiek moet gestimuleerd worden. Een grotere betrokkenheid van het lokale bestuur en de gemeentelijke diensten is essentieel. Naast deze interne sensibilisatie van het lokale bestuur moet uiteraard het plaatselijke debat rond ontwikkelingssamenwerking in de eerste plaats door de lokale bevolking worden
Een Vlaams lokaal bestuur dat zijn verantwoordelijkheid binnen het beleidsdomein ontwikkelingssamenwerking wil opnemen en dat hiervoor al voldoende heeft geïnvesteerd in de eigen sensibilisatie en capaciteit, moet de kans krijgen om zijn engagement te concretiseren. De zogenaamde "stedenband" laat toe om het engagement te concretiseren. Het gaat daarbij om een politiek en maatschappelijk gedragen samenwerkingsakkoord tussen twee lokale besturen, waarbij de wederzijdse opbouw van bestuurlijke capaciteit en de versterking van plaatselijke 2
Elk apart besloten Herent en Olen zich in zo’n stedenband te engageren. Om de samenwerking een duwtje in de rug te geven sloegen beide Vlaamse gemeenten nu de handen in elkaar en organiseerden een ontmoetingsweek met als centrale thema’s lokale democratie en participatie.
democratiseringsprocessen centraal staan. Die stedenband is een model dat - zowel hier als in het Zuiden - de betrokken besturen, het middenveld en de plaatselijke bevolking moet toelaten om complementair en met respect voor ieders rol samen te werken.
3
2. Even voorstellen tegen de dictatuur. Als jonge kerel zag Marcos zijn vader in een massagraf liggen. Gestorven in de strijd voor de democratie. Pas toen in 1996 de vredesakkoorden ondertekend werden, verlieten ze hun veilige onderkomen in de jungle en vestigden ze zich in wat vandaag Ixcán is. Marcos spreekt Mam (de taal van zijn streek) en Spaans.
Marcos Vargas Ramírez: “Ik ben maar een eenvoudige man die nooit de kans heeft gehad te studeren. Als ik nadenk over lokale democratie, dan zie ik vooral een moeilijk begrip met een erg brede betekenis. Democratie betekent voor mij kunnen luisteren en begrijpen. Doen wat de meerderheid wil, samen plannen, decentralisatie, participatie, informatie. Met andere woorden: sámen en niet wat één persoon zegt of denkt. Lokaal betekent een plaats waar één persoon of familie woont, of een grotere plaats met verschillende families, gemeenschappen en tenslotte gemeenten. De combinatie van die twee interesseert me enorm. Ik hoop dat het begrip deze week duidelijker wordt en dat ik die nieuwe kennis nadien ook in Guatemala kan gebruiken.” Marcos Vargas Ramírez is burgemeester van Ixcán, de zustergemeente van Olen. Ixcán ligt in het departement Quiché in het noordwesten van Guatemala aan de grens met Mexico, op zo’n 425 km van Guatemala stad. Ixcán heeft een oppervlakte van 1575 km² waarop 70.000 inwoners wonen, verspreid over 176 gemeenschappen. In het gebied wonen meer dan 14 verschillende Maya bevolkingsgroepen, die vooral leven van de landbouw. Marcos werd begin dit jaar, als lid van de URNG-partij (het vroegere linkse verzet), voor de tweede maal tot burgemeester van Ixcán verkozen. Tijdens de burgeroorlog trok Marcos Ramírez zich jarenlang terug in het oerwoud, samen met enkele duizenden anderen. Daar overleefden ze van wat moeder natuur te bieden had. Zo konden ze vele jaren hardnekkig weerstand bieden
Ramiro Iram Garcia Maas “Waarom komen vrouwen altijd op de laatste plaats? Als zelfs in België vrouwen pas dertig jaar na de mannen stemrecht krijgen… In Guatemala is pas sinds kort enige vorm van participatie mogelijk. Tijdens de twee vorige legislaturen hadden leger en politie nog teveel invloed. Angst is geen goede basis om een participatieve democratie op te bouwen. Sinds de laatste verkiezingen in januari dit jaar is een waar democratiseringsproces aan de gang. De stedenband met Herent kan daarin een belangrijke rol spelen!” Ramiro Iram Garcia is burgemeester van Cahabón, een van de zustergemeenten van Herent. Cahabón ligt in het noordelijke departement Alta-Verapaz op 310 km van de hoofdstad en beslaat 900 km². In de 162 gemeenschappen wonen 44.000 inwoners, waarvan 95 procent Maya-Q’eqchi’indianen. Naast landbouw zijn ook industrie en toerisme een, zij het minimale, bron van inkomsten. In januari van dit jaar werd Ramiro als lid van de GANA-partij (Gran Alianza Nacional, de centrumpartij die momenteel aan de macht is in Guatemala) voor de
4
Willy Kuijpers, burgemeester van Herent: “Wij zijn de eerste generatie die de wereld van onderuit naar boven organiseert. Dat is democratie! En daar hebben we honderden jaren voor gevochten. Tegen de adel, tegen de katholieke kerk, tegen het kapitaal. In Guatemala is die strijd nu volop aan de gang en misschien kunnen wij daarin iets betekenen. Als Olen de pot levert, zullen wij het bier leveren. Met vijf burgemeesters hand in hand, Laat dat een teken zijn van onze samenwerking!”
tweede maal tot burgemeester van Cahabón verkozen. Hij is Spaanssprekend. Osvaldo Batz “Er moet meer mogelijk zijn in Guatemala dan wat we vandaag hebben bereikt. De overheid is bang macht te verliezen. Met recht en reden weliswaar. Want we pakken die macht af. En we moeten dat nog meer doen! Jammer genoeg missen we in Guatemala nog altijd de cultuur om een echte lokale democratie op gang te krijgen. Enkele jaren geleden zijn drie wetten goedgekeurd die burgers meer moeten betrekken bij het bestuur. De ervaring die we hier opdoen, moet kunnen helpen om op die wetten een cultuur van inspraak te bouwen.” Osvaldo Batz is vijfde schepen van Cobán, de departementsstad van Alta-Verapaz, met 160.000 inwoners. Herent ging een band aan met drie regio’s van Cobán (Santa Lucia, Salawim en Sahakok). Enige vorm van industrie is ook hier aanwezig, maar landbouw blijft de belangrijkste activiteit. Osvaldo is lid van de GANA partij en vijfde schepen van Cobán. Hij vervangt zijn burgemeester die op het laatste ogenblik verstek gaf voor deze ontmoetingsweek. Met Osvaldo is echter een zeer waardige vervanger naar België gekomen. Hij spreekt Q’eqchi’ en Spaans.
Marcel Bellens, burgemeester van Olen: “We moeten blijven nadenken over onze democratie en over nieuwe vormen van inspraak. Het bestuur moet dulden dat de bevolking meekijkt, mee nadenkt en waar nodig op de vingers tikt! Participatieraden zijn een goed middel. Wel moet er op toegezien worden dat de leden van deze raden los van hun eigen politieke overtuigingen kunnen werken. Uitspraken zonder inzicht leiden immers tot inspraak zonder uitzicht.” Bernard Dumoulin en Chris Mariën :
In vergelijking met hun Guatemalteekse partnergemeenten zijn Herent en Olen maar kleine broertjes. Herent, in de provincie Brabant op enkele kilometers van Leuven, telt 19.094 inwoners en beslaat 3.273 hectare. Olen, in de provincie Antwerpen in de zogenaamde Kempen, is nog kleiner. Op 2.310 hectare wonen 11.009 inwoners.
Zij zijn de drijvende krachten achter deze samenwerkingen. Als Noord-Zuidambtenaren van Herent en Olen organiseerden ze samen deze ontmoetingsweek.
5
3. De week democratie precies? Hoe gemotiveerd is de burger om te participeren in het beleid? Welke vormen van participatie bestaan er al? Marcel Bellens duidt op het verschil in engagement van burgers. Sommigen willen actief deelnemen aan het beleid en in een participatieraad zetelen. Anderen willen enkel een forum waar ze iets kunnen aankaarten. We moeten dus zoeken naar verschillende vormen van inspraak. Ook corruptie is een favoriet thema. Corruptie is een van de grootste hinderpalen voor een goed functionerende democratie in Guatemala. “Hoe zit het met corruptie in België?” Willy Kuijpers begint daarop over het verschil tussen lobbyen en corruptie. Lobbyen is een wijdverspreid fenomeen in België en in Europa. Maar corruptie zoals ze die in Latijns-Amerika kennen is hier vrijwel onbestaande. -----------------------------------------------------In Guatemala zijn slechte gewoontes gecreëerd. -----------------------------------------------------Om corruptie uit te roeien is het belangrijk dat administratie en politiek strikt gescheiden blijven, aldus Kuijpers. Dat zorgt voor continuïteit. Hier kunnen we maar moeilijk begrijpen dat met elke nieuwe burgemeester heel het administratieve apparaat vervangen wordt. Volgens Don Marcos zijn er in Guatemala slechte gewoontes gecreëerd. Een kandidaatburgemeester strooit beloftes in het rond. Mensen die zich engageren in de verkiezingsstrijd eisen een baan in ruil voor bewezen diensten. En het zal verdorie moeilijk zijn die slechte gewoontes weer af te leren. Fons Huet, een speciale genodigde deze week, krijgt de eer van het laatste woord deze voormiddag. Hij wil op de erg
Eén dagje rust krijgen de drie Guatemalteekse gasten maar om te bekomen van de lange reis: zondag is tenslotte een heilige dag. Maar maandag moet er gewerkt worden. Geen tijd voor jetlags!
MAANDAG Maandag 30 augustus, halftien ‘s morgens. De drie Guatemalteekse gasten en hun respectieve gastheren verzamelen in het gemeentehuis van Herent voor een eerste verkenningsronde. Als hoogwaardigheidsbekleders elkaar bezoeken, horen daar welkomstwoorden, toespraken en wederzijdse lofbetuigingen bij. Zo ook bij werkbezoeken tussen partnergemeenten. Al onmiddellijk blijkt dat alle aanwezigen hoge verwachtingen hebben van deze week. De Belgische gastheren hopen de partnerband verder uit te bouwen, maar ze hopen zelf ook iets te leren van hun partners. De Guatemalteekse gasten willen vooral veel leren.
Na de verplichte inleiding komt het al snel tot een spervuur van vragen. Wat is lokale 6
het richting Brussel, meer bepaald naar het Vlaams Parlement. -----------------------------------------------------België is een mislukte pannenkoek. -----------------------------------------------------Willy Kuijpers, burgemeester van Herent en voormalig senaats-, federaal en Vlaams parlementslid speelt vandaag voor gids. Hij vertelt geanimeerd over zijn België, zijn Vlaanderen. Hij wijst op de gelijkenissen in de geschiedenis van België en Guatemala. Beide landen zijn eeuwenlang gebruikt en onderdrukt. België is langs alle kanten ingesloten. De twee rivieren die door ons land stromen ontstaan in een ander land en monden uit in een ander land. We hebben een klein stukje kust met marine en een mini-luchtmacht. België is een mislukte pannenkoek. Aan alle kanten zijn er stukjes weggevreten. Maar ook de kerk heeft lelijk huisgehouden in onze contreien, aldus Willy Kuijpers. Vlamingen zouden moeten knielen met hun hoofd naar de staat en hun gat naar de kerk. De staat heeft immers veel meer betekend voor het dagelijkse leven van de gewone man dan de kerk. In het Vlaams Parlement worden we door zuilengangen, kunstenaarszalen, traphallen en commissiezalen tenslotte meegenomen naar de plaats waar het allemaal gebeurt, het halfrond. Fons Huet kan het niet nalaten toch even te zetelen in het Vlaams Parlement. Hoeveel Vlamingen kunnen dat immers zeggen? Als ultieme anekdote vertelt Kuijpers hoe eenvoudig je een staat kan ontwrichten. Uit nostalgie bedacht hij ooit samen met een vriend dat het leuk zou zijn om op de oude klokkentoren tegenover het gebouw van Staatsveiligheid (naast het Vlaams Parlement) terug een echt klokkenspel te installeren. Als bij wonder konden ze ergens zo’n oud klokkenspel op de kop tikken. Maar toen de klokken voor de eerste keer luidden, sloeg alle apparatuur van
verschillende geschiedenissen van beide landen wijzen: tijdens de korte periode van onafhankelijkheid heeft Guatemala honderd jaar dictatuur gekend. In België zijn we al sinds 1830 aan het bouwen aan een democratie. Wij hebben dus veel meer mogelijkheden gehad. Economisch en democratisch gezien staan onze twee landen op een ander niveau. Toch mogen we niet in de val trappen en de stedenband als eenrichtingsverkeer zien, waarbij het “kleine broertje” uit Midden-Amerika veel kan leren van grote broer België. Fons Huet is een van de speciale gasten deze week. Fons is reeds meer dan twintig jaar werkzaam in Guatemala. Hij werkte voor tal van sociale organisaties en was medestichter van Adici (de ngo die onder andere voor Herent de coördinatie op zich neemt van de zustergemeenten in Guatemala). Niet alleen in zijn persoonlijk verhaal (gemengd huwelijk) maar nog veel meer als wereldburger is hij geboeid door uitwisseling en samenwerking in de ontwikkeling. Fons is de kritische noot uit het zuiden die ook de Guatemalteekse realiteit erg goed kent.
Daarnaast wijst Fons er op dat geen politieke democratie mogelijk is zonder economische democratie. Zolang er geen economische democratie bestaat, is het gevaar op corruptie groot. Tenslotte heeft hij het over de verregaande vormen van inspraak die de Maya’s al kenden. De Guatemalteken mogen hun indiaanse achtergrond niet vergeten. Deze voormiddag hebben de deelnemers elkaar beter leren kennen. Heel wat verschillende thema’s werden aangekaart en weer weggestoken: participatie, corruptie, administratie,… Het belooft een drukke en interessante week te worden. De eerste verbroedering wordt afgesloten met een eenvoudige broodjesmaaltijd. Daarna gaat
7
beschikbare middelen samen toch tot een oplossing kunnen komen. - Waarmee moet rekening gehouden worden? Er is een groot verschil met de bedrijfswereld. Op gemeentelijk niveau wisselt het bestuur elke zes jaar. Dat is geen goede zaak voor de continuïteit van een samenwerking. Daarom moet gezocht worden naar iemand zonder politiek mandaat om het project op te volgen. Iemand die het geheugen van de samenwerking moet worden, en die dus niet vervangen wordt na zes jaar. - Wat zijn de voordelen? De kosten delen, know-how uitwisselen, … en op die manier de dienstverlening aan de burger verbeteren. In een korte reactie laten de MiddenAmerikaanse gasten blijken dat dit echt wel interessant is voor hen. De stedenband met Herent en Olen is een goede zaak, maar ook ter plaatse kan door samenwerking met naburige gemeenten veel vooruitgang geboekt worden! Ramiro vertelt dat Cahabón een intergemeentelijke samenwerking heeft met een buurgemeente om een interne auditeur te kunnen betalen. Ook voor de afvalverwerking is er een samenwerking op til met een gemeente 28 kilometer verder. Bedoeling is halfweg de twee dorpen een afvalverwerkingsbedrijf te beginnen. Maar er zijn nog veel meer mogelijkheden! Osvaldo heeft voorlopig niet zo’n goede ervaringen met samenwerkingen. Al vier jaar proberen ze in Cobán met drie andere gemeenten samen te werken om het afvalprobleem aan te pakken. Cobán heeft de middelen maar wil graag dat de naburige gemeenten mee in het project stappen om meer mensen te laten profiteren van de investering en zo ook de kosten te drukken. Die buurgemeenten vinden het echter interessanter dat de inwoners hun afval clandestien naar Cobán blijven brengen. Op die manier moeten ze niets betalen en zijn ze ook van hun afval af. Ieder dorp werkt voor zijn eigen belang. Dat zou moeten
Staatsveiligheid tilt. “Weinig staat en weinig veiligheid,” zo concludeert Kuijpers.
DINSDAG Dinsdag 31 augustus, tien uur. Vandaag gaan we opnieuw naar Brussel. Dit keer is het doelwit het VVSG, de Vlaamse Vereniging voor Steden en Gemeenten.
Drie gastsprekers geven tekst en uitleg over samenwerking en inspraak. Filip van Ongeval zal het hebben over het belang, de totstandkoming en de voordelen van samenwerkingen en Frans Lannoy, voorzitter van de intercommunale Interleuven, over de filosofie achter intergemeentelijke samenwerking. In de namiddag komt Jan Van Alsenoy, verantwoordelijke van de communicatiedienst van het VVSG vertellen over inspraakprocedures. Samen werken Filip van Ongeval begint met een theoretische uitleg over de voordelen van samenwerkingen. - Hoe ontstaan ze? Een voorbeeldje: alleen kan een gemeente het probleem van de afvalverwerking niet aan. Dus gaan enkele gemeenten samen bekijken hoe ze met de
8
raad van bestuur worden opgericht, andere organisaties moesten kunnen deelnemen en de meerderheid van de gemeenteraden had altijd het laatste woord. Zonder deze wet waren ook bij ons moeilijkheden ontstaan zoals het afvalprobleem in Cobán waarover Osvaldo vertelde. Op korte tijd was in België iedereen voorzien van gas, water en elektriciteit. Na WOII gingen intercommunales zich ook bezighouden met afvalverwerking en streekontwikkeling. Zo proberen intercommunales de economie te stimuleren door industrieterreinen aan te leggen en te promoten. Sinds vijftien jaar mogen buitenlandse bedrijven geen gebouwen meer plaatsen op Belgisch grondgebied. De intercommunales hebben daar handig op ingespeeld door voor buitenlandse geïnteresseerden kant en klare sites te bouwen en die te verhuren. Op die manier worden werkgelegenheid voor de gemeenten en inkomsten voor de intercommunale gecreëerd. -----------------------------------------------------Guatemala is allergisch aan belastingen. -----------------------------------------------------Frans geeft nog het voorbeeld van een veel lagere scholingsgraad in de jaren zestig in het oosten van het arrondissement Leuven. In vergelijking met de rest van het land haalden veel minder studenten een universitair diploma of maakten ze zelfs het secundair onderwijs niet af. Omdat scholingsgraad vaak een waardemeter is voor de levensstandaard van de burgers, werd besloten een samenwerkingsverband tussen bestuurders en burgers te organiseren. Vandaag is die situatie helemaal rechtgetrokken. Ook in Guatemala moet het mogelijk zijn op die manier meer samen te werken. Zoals gezegd kan je niet zomaar alles letterlijk overnemen. Maar er zijn mogelijkheden. “Guatemala is allergisch aan belastingen”, klinkt het droog uit de mond van Ramiro. Zonder het zelf te willen, snoert Ramiro met die woorden iedereen de mond. Hij
veranderen. Osvaldo hoopt hier nieuwe argumenten te vinden. Ook voor Marcos ligt de zaak moeilijker. Waar hij woont, zijn de dorpen maar dun bezaaid. Hij vreest dat de afstand tussen twee dorpen vaak een lastige hinderpaal zal zijn. Intercommunales Een tweede spreker die voormiddag is Frans Lannoy. Frans was 35 jaar lang gemeenteraadslid in Bertem, waarvan de helft als schepen. Hij was ambtenaar voor intercommunale samenwerkingsverbanden en is sinds tien jaar voorzitter van de intercommunale Interleuven. Hij kent met ander woorden de verschillende kanten van de zaak zeer goed. Frans is ook pas op reis geweest in Guatemala met een gids die hem veel heeft verteld over de maatschappij. Guatemala is een land met een andere cultuur dan de onze en met een andere organisatie. Wij kunnen ons systeem niet zomaar aanprijzen aan hen. De landen, de culturen, de samenlevingen zijn te verschillend. Hier in België en meer bepaald in Vlaams Brabant kent intercommunale samenwerking een historische traditie. In de Middeleeuwen waren Noord-Italië en Vlaams Brabant de enige twee plekken in Europa waar gemeenten een eigen autonome ontwikkeling kenden. Het motto was: alles waar gemeentelijke belangen mee gemoeid zijn, moet op gemeentelijk niveau beslist worden. In de Belgische grondwet van 1839 werd de gemeentelijke autonomie dan ook grotendeels aanvaard. Als enige beperking stelde de grondwet dat gemeenten zich niet mochten verenigen. Maar de samenleving veranderde snel. De industriële vooruitgang was niet te stuiten en zo moesten water, gas en elektriciteit verdeeld worden onder de burgers. In 1920 werd een wet goedgekeurd die stelde op welke manier gemeenten mochten samenwerken. Het moest gaan over gemeentelijke bevoegdheden, er moest een 9
adviesraad. Inspraak is deel geworden van de cultuur van de stad. Jan legt uit dat er vijf bestuursniveaus zijn waarop de burger invloed kan uitoefenen: Europa, België, Vlaanderen, de provincie en de gemeente. Twee niveaus winnen echter aan belang: het Europese niveau en het lokale niveau. Lokaal bestuur betekende vroeger “ondergeschikt bestuur”, maar nu is er een wisselwerking tussen centraal en lokaal bestuur. Er zijn meer bevoegdheden en middelen overgeheveld naar het lokale bestuur.
relativeert: “Het zal heel wat voeten in de aarde hebben om die allergie te genezen, maar niets is onmogelijk.” Osvaldo is onder de indruk van het feit dat hier grond en zelfs gebouwen verhuurd worden aan buitenlandse bedrijven. Bij hen is zo ongeveer alle beschikbare grond verkocht aan buitenlandse investeerders. Op die manier zijn veel mogelijke inkomsten misgelopen, zo beseft hij nu. Osvaldo hoopt dat hij met de nieuwe opgedane kennis toch nog een en ander kan realiseren. Om een lange maar uiterst boeiende dag te breken heeft het VVSG een buffet voorzien. Marcos, Ramiro en Osvaldo lijken uiterst tevreden over de bijeenkomst en hebben zeer aandachtig geluisterd naar de sprekers. Het gaat vandaag dan ook over een realiteit waar ze thuis dagelijks mee te maken krijgen. Tijdens de maaltijd komen de tongen voor het eerst een beetje los. Er heerst een ontspannen sfeer. Tijd ook weer voor een klein geschenkje voor de gastvrouw van de dag: Betty de Wachter van het VVSG krijgt een sombrero, een pakje thee en een handgemaakte miniatuurrimba (typisch muziekinstrument).
Drie periodes van participatiedemocratie kunnen onderscheiden worden: Aan het einde van de jaren zestig was een periode van politieke vernieuwing aan de gang. Overal ontstonden adviesraden. Landbouw-, cultuur-, jongeren-, senioren- en sportraden kwamen als paddestoelen uit de grond. In een gemeente zijn tien tot vijftien adviesraden. Maar er wordt vaak veel gepraat voor weinig concrete resultaten. Het is een nuttig instrument, maar geen zaligmakend. De tweede periode loopt in de jaren tachtig wanneer nieuwe projecten van de burger worden aangemoedigd. Zo ontstaan infovergaderingen, infobrochures, tentoonstellingen. Meestal gaat het dan over woonbouw, cultuur, verkeer,…
Inspraak in alle maten gewichten Maar we zijn hier om te luisteren, om te praten, om te leren. Dat doet men aan tafel ook natuurlijk, toch gaan we al snel weer over tot de orde van de dag. Jan Van Alsenoy, verantwoordelijke voor de communicatiedienst van het VVSG, komt praten over inspraak. Jan heeft heel wat ervaring op het vlak van begeleiding van inspraakprocedures. Hij is zelf ook voorzitter van de communicatieraad van Gent. Het werkt daar zo goed omdat de leden van die raad, de bevolking en de schepenen al meer dan twintig jaar werk maken van inspraak. Nu zou geen enkel bestuur het nog aandurven een straat aan te leggen of fietsenstallingen te plaatsen zonder eerst overleg te plegen met de betrokken 10
er komen op termijn. Immers, de wetten hebben we sinds kort! Drie jaar geleden zijn drie wetten goedgekeurd die burgers meer betrekken bij het bestuur. “Met de kennis die we hier opdoen moet het mogelijk zijn daar een cultuur van inspraak op te bouwen!” -----------------------------------------------------Naar iedereen moeten luisteren lijkt soms tijdverlies. -----------------------------------------------------Marcos vertelt dat in Guatemala een gemeente niets te zeggen heeft over infrastructuurwerken op hun grondgebied. Als bedrijven zich ergens willen vestigen, heeft de gemeente meestal ook geen enkele vorm van inspraak. In België is dat anders, aldus Jan van Alsenoy. Hier is het vrijwel onmogelijk je als bedrijf te vestigen op een bepaalde plek als de betrokken gemeente daar niet de toelating voor geeft. Er is wel een verschil met infrastructuurwerken. De overheid kan spoorwegen en autostrades dwars door verschillende gemeenten aanleggen als ze dat nodig acht. Wel moet worden rekening gehouden met de betrokken burgers via bijvoorbeeld milieu-effectenrapporten. Zo is de HST er ondanks fel protest wel gekomen, maar er zijn hier en daar lichte aanpassingen gebeurd op basis van opmerkingen van burgers. “In Guatemala legt de overheid haar beslissingen op,” zo zegt Marcos. “Het lokale bestuur heeft vaak niets te zeggen. Dat is niet waar democratie voor staat!”
De vraag is of inspraak in het belang is van een gemeente. Burgers willen vaak vooral inspraak uit eigenbelang. Het ‘not in my backyard’-syndroom. Toch werkt het systeem over het algemeen vrij goed. In de jaren negentig tenslotte wordt het referendum ingevoerd. Als één op vijf burgers dat wil, kan een referendum geëist worden. Het bestuur kan ook zelf een referendum uitvaardigen. Elke burger mag dan ja of nee antwoorden op een bepaalde vraag. Bijvoorbeeld over de bouw van een nieuwe parking of bibliotheek. Het referendum is een jong en moeilijk instrument. Het is niet bindend, wettelijk moet het bestuur er eigenlijk geen rekening mee houden. Bovendien kan jarenlang werk door partijpolitieke spelletjes op deze manier verhinderd worden. Toch is het een bijkomende band tussen burger en bestuur. Jan besluit dat we moeten blijven zoeken naar vormen van een interactief beleid. Stadsbesturen en gemeenteraden zouden steeds vaker moeten overleggen met burgers vooraleer een beslissing te nemen. Daarnaast moet de burger meer verantwoordelijk gemaakt worden. Het bestuur moet met andere woorden getoetst worden aan de wensen van de burgers. Burgers moeten kunnen én willen deelnemen aan het bestuur. Twee realiteiten Uit de discussie die volgt blijkt duidelijk dat in Guatemala dit soort van verregaande participatie nog niet aan de orde is. Ramiro zegt aanvankelijk zelfs dat het moeilijk is naar iedereen te luisteren. Sommigen gaan akkoord, anderen niet. Het lijkt soms eerder tijdverlies. Zijzelf werken met wijkverantwoordelijken. Ook worden regelmatig hoorzittingen gehouden. Het is goed ieders mening te kennen, maar voorlopig is in Guatemala de kloof tussen burger en bestuur nog te groot. Don Osvaldo treedt zijn collega bij. De cultuur hebben we nog niet, maar die moet
Net als gisteren krijgt Fons Huet het laatste woord. Hij wil graag nog eens wijzen op het verschil tussen Guatemala en België. Het mag allemaal heel mooi klinken zoals we het hier te horen krijgen, maar Guatemala kent een andere realiteit. Dorpen zijn niet zoals hier met twee of drie deelgemeenten, maar vaak met zeventig of tachtig tot zelfs honderd. Het is een hele opgave in zo’n situatie inspraak te organiseren. Ook de verschillen tussen de Spaanse en de Maya11
gemeenten. De gemeentelijke politie treedt in principe alleen op bij lokale kwesties. Wel is er een wisselwerking tussen lokale en federale politie om materiaal, mensen, informatie uit te wisselen. De korpschef wijst erop dat alle regels, wetten en strafmaten federaal worden bepaald. De gemeentelijke politie is enkel verantwoordelijk voor het veldwerk, het papierwerk. De taak van de gemeentelijke politie is sensibiliseren en controleren. Snelheids- en alcoholcontroles uitvoeren bijvoorbeeld. Het uiteindelijke doel is uiteraard niet om zoveel mogelijk te vervolgen, wel om de mensen de wetten te doen naleven. Sanctioneren is verplicht bij wet, maar het is geen doel op zich. Een trotse korpschef wil ook nog even vermelden dat de politiezone HerentKortenberg sinds kort een systeem van inspraak heeft. Het contact met de burger was altijd een probleem. Daarom is vorig jaar een avond georganiseerd waarop 250 mensen gedurende vier uur aan tafel hebben gezeten met de lokale politiemensen. Bedoeling was dat de geïnteresseerden in een ongedwongen sfeer hun problemen konden aankaarten. Met die opmerkingen probeert de politie bij het opstellen van het beleidsplan rekening te houden. Het is de bedoeling om vanaf nu ieder jaar per wijk zo’n avond te organiseren. Speciale genodigde Koen Van Heddeghem van het team Politie en Veiligheid van het VVSG laat blijken hoe belangrijk hij dat initiatief vindt. “Niet meer via de papieren weg maar rechtstreeks over tafel je zeg kunnen doen, dat is een heel groot verschil!” -----------------------------------------------------Je kan beter een misdadiger tegen het lijf lopen dan een agent van de federale politie -----------------------------------------------------Ramiro reageert enthousiast en legt uit dat ze ook in Cahabón meer inspraak proberen te organiseren, maar eerst moet de corruptie uitgeroeid worden!
cultuur spelen hier mee, net als de verschillen tussen de stad en het platteland. Er zijn met andere woorden verschillende factoren waarmee men in Guatemala rekening moet houden. Osvaldo kan niet nalaten tussen te komen: “Toch moet er meer mogelijk zijn! De overheid is bang haar macht te verliezen. En met reden, want we zijn volop bezig om steeds meer macht over te nemen.” Met een dankwoordje aan het VVSG sluit Bernard de discussie af. Beide landen zijn veel over elkaars realiteit te weten gekomen. Met de uiteenzetting over intercomunale samenwerking lijken de Guatemalteekse gasten nieuwe mogelijkheden te zien om, eenmaal thuis, verder uit te werken. Moe maar tevreden gaat ieder zijn weg.
WOENSDAG Woensdag 1 september, tien uur. Wie praat over democratie, moet ook over recht praten. Over het naleven van de wetten en het toekijken daarop. Over de politie met andere woorden. Woensdagvoormiddag is vrij gehouden om met de politie te praten over de verschillende manieren van werken, over de middelen waarover de politiediensten in beide landen beschikken. Korpschef van het politiekanton Herent Kortenberg, Jan Vanhauwere, legt uit hoe het politiesysteem in België werkt. Sinds de recente hervormingen is er in België enkel nog een opsplitsing tussen federale en gemeentelijke politie. Complexe criminaliteit, gangsterbendes die op verschillende terreinen actief zijn, politiehonden, helikopters en dergelijke meer zijn het terrein van de federale politie. Wat de gemeentelijke politie betreft, zijn er 196 politiezones voor in totaal 308 Belgische 12
Bankbriefjes en kogels “Je kan in Guatemala beter een misdadiger tegenkomen, dan een agent van de federale politie,” komt Osvaldo verontwaardigd tussen. “Net als jullie hebben wij een gemeentelijke en een federale politie. En het zijn die laatste die voor problemen zorgen. Die zijn zo corrupt als de pest!” Geen corruptie, dat lijkt wel een heel verre realiteit in Guatemala. “Hoe zit het met corruptie in België?”, wil Ramiro weten. “Waarom vragen burgers niet meer met een knipoog en een bundeltje bankbriefjes in hun hand om processen-verbaal te doen verdwijnen?” Voor Jan Vanhauwere is het antwoord eenvoudig: de politie reageert gewoon niet meer op dergelijke vragen en de burgers zijn dat stilaan gaan beseffen. Daarnaast zijn er wel enkele maatregelen getroffen. Zo mag een korpschef nooit langer dan tien jaar korpschef blijven in een politiezone. Het ons-kent-onsgevoel is op die manier een beetje weggewerkt.
bovendien een relatief veilige zone is. Verkeersongevallen, diefstal en geluidsoverlast zijn hier de voornaamste bezorgdheid van de politie. Dan is de realiteit in Guatemala even anders. Daar zijn kogels en vuurwapens dagelijkse kost. Osvaldo verwijst naar de Belgische politiehervormingen en bedenkt dat in Guatemala misschien wel een tegengestelde beweging aan de gang is. In Guatemala zijn gemeenten sinds enkele jaren verantwoordelijk voor hun eigen gemeentelijke politie. Een Guatemalteekse gemeente heeft meer autonomie om zijn politiediensten te organiseren dan een Belgische. Omdat na de burgeroorlog veel wapens in omloop zijn gebleven en rebellen zich hebben omgeschoold tot misdadigers, is dat geen overbodige luxe. Zeker omdat van de corrupte federale politie niet veel verwacht moet worden. Jammer genoeg hebben niet alle gemeenten voldoende middelen om de veiligheid van de burgers te garanderen.
Marcos, tot nu toe vooral een aandachtig luisteraar, zet zich plotseling recht en vraagt welke de middelen zijn waarover de korpschef beschikt. “In Ixcán hebben we bijvoorbeeld maar 6 politiemensen die de veiligheid van 70000 inwoners moeten garanderen.” Geen onbelangrijke opmerking. Jan Vanhauwere somt het lijstje op… De zone Herko heeft 51 politiemensen in uniform in dienst: 27 interventiemensen, 13 wijkinspecteurs en 4 inspecteurs. Daarnaast zijn er 9 mensen die achter de schermen werken. Zij zorgen dat de 51 anderen hun werk kunnen doen. De politiezone beschikt over 17 auto’s, 1 moto, 4 brommers, 6 fietsen en 10 machinepistolen. En iedere agent tenslotte heeft zijn eigen vuurwapen, wapenstok, handboeien, radio en pepperspray. Persoonlijk gedemonstreerd door een politieagent die even niets te doen had. En dat alles voor een zone van 7000 hectare groot met zo’n 37000 inwoners die
Gilberto Ferreira werd uitgenodigd om als buitenstaander de uitwisseling te volgen en waar nodig bij te sturen. Hij was ook aanwezig in Porto Alegre om er het thema participatieve democratie op te volgen voor zijn organisatie Mensenbroeders. Zijn Braziliaanse en Vlaamse ervaring in tal van initatieven rond bestuur en lokale democratie staat er garant voor dat hij zijn taak als “kritisch, onafhankelijk, politiek analist” kan waarmaken.
Chris Mariën vraagt zich af of een samenwerking op vlak van politiewerk binnen de stedenband interessant zou kunnen zijn. De korpschef is alvast erg enthousiast over de ontmoeting. “Het verplicht je na te denken over de essentie van politiewerk, over het belang van democratie.” Vanhauwere hoopt dat idee ook door te kunnen geven aan zijn mensen. 13
Nog geen drie jaar na de onafhankelijkheid droomde de Belgische koning al van een uitgestrekter koninkrijk. En niet alleen in Kongo heeft onze koning zijn kolonisatiehonger gestild, ook in Guatemala zette hij voet aan land. Leopold I kocht een stuk grond in Guatemala, Verapaz. Het was het eerste koloniaal bedrijf. België gebruikte die Guatemalteekse kolonie om zich van zijn “uitschot” te ontdoen: werklozen, armen, …Vandaag vind je in Guatemala nog steeds afstammelingen van die nieuwe burgers. “De vorige burgemeester van Guatemala City was van verre Belgische afkomst,” merken de Guatemalteekse gasten op. -----------------------------------------------------Ik wil ook een stuk van de Afrikaanse taart. -----------------------------------------------------Net als vele avonturiers was Leopold II gefascineerd door de blanco plekken op de kaarten van het Afrikaanse continent. “Ik wil ook een stuk van de Afrikaanse taart,” moet hij ooit gezegd hebben. Leopold II heeft later de slavernij afgeschaft in Kongo. Maar evenzeer werden de “negers” slecht behandeld door de blanke overheersers. Zoveel mogelijk rijkdom naar België brengen, daar draaide alles om. “We kunnen België er niet van beschuldigen scholen gesticht te hebben in Congo,” is de cynische boodschap op een volgend kunstwerk. Een heel terechte opmerking. Toen Kongo plots onafhankelijk werd, hadden ze niet de mensen en de middelen om een democratie uit te bouwen. Daar draagt het vandaag nog steeds de gevolgen van. De Belgische delegatie in het museum is er stil van. Wij zijn geen haar beter dan de Spaanse onderdrukker in Zuid-Amerika. Maar de Guatemalteekse gasten blijven er vrij rustig onder. “Dit is het werk van jullie voorouders, jullie generatie heeft daar niets meer mee te maken.” Later bij pot en pint op een terrasje in Tervuren komt een geanimeerde discussie op
Vandaag is de eer van het laatste woord aan Gilberto Ferreira, een tweede speciale genodigde deze week. Een boeiende voormiddag heeft interessante verschillen blootgelegd. “Misschien moet met een volgende delegatie iemand van de politie meegaan. Dat zou interessant kunnen zijn.” Woensdagnamiddag staat een bezoek aan het Afrikamuseum in Tervuren op de agenda. De zwarte pagina’s uit de vaderlandsche historie.
“België schenkt de beschaving aan Congo”, klinkt het trots op een van de vier gouden beelden die de hoeken van de inkomhal sieren. Het is confronterend als Belg om bezoekers dit stukje vergeten geschiedenis te laten zien. Voor Guatemalteken, die zelf vierhonderd jaar lang onderdrukt zijn geweest door de Spanjaarden, moet het ontnuchterend zijn te beseffen dat ook België heeft deelgenomen aan de kolonisatierage. 14
tot een strategie komen om je doel te bereiken. De vier groepjes worden zo samengesteld dat er twee groepjes zijn met leidinggevende personen: het groepje van de OCMWvoorzitters en het groepje van Marcos, Ramiro en Osvaldo. En twee groepjes met medewerkers van de OCMW’s van Olen en Herent. Allen krijgen nu dezelfde missie: zowel intern als extern mogelijkheden, bedreigingen, sterktes en zwaktes zoeken. Het doel is nog niet bereikt, maar we hebben het duidelijk voor ogen. Heel belangrijk daarbij is de huidige situatie realistisch in te schatten.
gang. Waar zou Guatemala staan als het niet gekoloniseerd was door de Spanjaarden? Op cultureel en democratisch vlak veel verder, zo denken alledrie de gasten. De Guatemalteekse samenleving, met haar indiaanse invloeden, zou zich zeker hebben kunnen redden. Maar zou Guatemala het op economisch vlak gered hebben? Osvaldo en Ramiro denken dat de kolonisatie nodig was om de economie op gang te doen komen. Anders hadden we nooit het westerse model leren kennen en zouden we veel verder van kant hebben gestaan. Marcos daarentegen, is ervan overtuigd dat ook een eigen economische ontwikkeling mogelijk was, zonder inmenging van de Spanjaarden. De Maya-cultuur was een erg sterke cultuur. “Misschien zouden we wel veel verder hebben gestaan.” Misschien, misschien ook niet… De discussie blijft onbeslist.
Een goed lokaal bestuur wordt gedragen door verantwoordelijken en personeel.
Twee uur lang de hersenen pijnigen om in de namiddag die resultaten op een grote hoop op tafel te gooien en zo van elkaar te leren. Althans, dat was de bedoeling. Vertalingen houden de discussie in de tang.
DONDERDAG
Wat er toch op tafel kwam in een notendop: Een van de pijnpunten die aangehaald worden is de band tussen politiek en administratie. Die band is te nauw in Guatemala. Bij een nieuw bestuur wordt automatisch de hele administratie vervangen omdat wraakgevoelens te zeer zouden opspelen en er eenvoudigweg niet gewerkt zou kunnen worden. Osvaldo haalt een voorbeeld aan uit Cobán. Daar is een heel ervaren man verantwoordelijk voor de watervoorziening. Als er een nieuw bestuur komt dat hem niet zint, draait hij de kraan toe. Omwille van zijn ervaring heeft die man enorm veel invloed. Als er geen water meer is, komen de mensen op straat en uiteindelijk valt misschien zelfs het bestuur. Je eigen mensen op belangrijke posten zetten als je aan de macht komt, is dus eigenlijk een soort ingebouwde veiligheid.
Donderdag 2 september, halftien ‘s morgens. We zijn halfweg deze ontmoetingsweek. De eerste drie dagen gingen alle activiteiten in Herent en Brussel door. Vanaf vandaag verhuizen we naar Olen en omstreken. Eerste plaats van afspraak is de Katholieke Hogeschool Kempen te Geel. Daar zijn enkele klaslokalen gereserveerd om rustig te kunnen werken. Vier groepjes krijgen de opdracht na te denken over een opgegeven stelling: een goed lokaal bestuur wordt gedragen door de verantwoordelijken en door personeel. Als hulpmiddel wordt de SWOT-analyse aangeboden. SWOT staat voor “strength, weakness, opportunities and threats”. Je sterktes en zwaktes op een rijtje zetten, de mogelijkheden en gevaren analyseren en zo
15
Ook met inspraak is er een fundamenteel probleem in Guatemala. Don Marcos legt uit dat er interactie zou moeten zijn tussen gemeentebesturen en overheid. Maar van bovenaf is er eigenlijk weinig of geen interesse in voorstellen. Alles wordt opgelegd. Als het omgekeerd zou zijn, zou men van een democratie kunnen spreken. Nu niet. -----------------------------------------------------In Guatemala kan geen sprake zijn van democratie. Alle beslissingen worden van bovenaf opgelegd. -----------------------------------------------------Zo worden bijvoorbeeld ook leerkrachten aangesteld door het ministerie. Omwille van vriendendiensten wordt dan vaak iemand aangewezen die eigenlijk helemaal niet geschikt is. De gemeente zelf zou een selectieprocedure moeten kunnen doen. Maar er is verbetering op komst. Fons Huet legt uit dat men in Guatemala momenteel profielen aan het opstellen is voor het personeel om in de toekomst objectieve selectieprocedures mogelijk te maken. Zo wil men iets doen aan de toewijzing van jobs aan vrienden en familie. Met adequaat personeel kan misschien ook in het administratieve apparaat enige continuïteit gevonden worden. Hoe slecht het ook gaat met de inspraak van gemeentebesturen op nationaal niveau, op gemeentelijk niveau wordt wel gewerkt aan een degelijk systeem van inspraak. Zo vertelt Marcos dat in Ixcán verschillende commissies zijn opgericht waaruit voorstellen komen die aan de gemeenteraad kunnen worden voorgelegd. Om het beleidsplan op te stellen, brengt men de leiders van alle gemeenschappen samen om te bekijken welke de belangrijkste doelstellingen van de komende periode zijn. Over welk budget beschikken we? En wat gaan we daarmee doen?
Tijd en strijd Een ander probleem dat wordt aangesneden is dat van de financiering van projecten. Als gemeente moet je op verschillende paarden gokken en hopen dat ergens iets uit de bus komt. En vooral ook hopen dat verschillende overheidsinstanties niet hetzelfde project naast elkaar uitvoeren. Soms beslist het parlement zonder medeweten van een gemeentebestuur in een bepaald dorp een project te financieren. Heel mooi, maar daardoor kan het zijn dat andere projecten die het gemeentebestuur had ingediend, worden afgekeurd. “Er loopt immers al een project in dat dorp.” Een sterk staaltje van communicatie dus. Een gemeentebestuur zou al die verschillende projecten moeten kunnen coördineren.
Maar ook dat zou in de toekomst beter moeten gaan. Recent zijn in elk dorp gemeenschapsontwikkelingsraden opgericht. Inspraak op heel lokaal niveau dus. Fons Huet legt uit hoe het systeem in Guatemala in elkaar zit. Van boven naar beneden kan de volgende structuur onderscheiden worden: 1 nationale ontwikkelingsraad, 7 regionale ontwikkelingsraden, 22 departementale ontwikkelingsraden, 331 gemeentelijke ontwikkelingsraden.
16
bezoeken, projecten begeleiden. Hij is de orkestleider.” De Belgische delegatie is het daar niet mee eens. Een burgemeester moet taken uit handen durven geven, hij moet leiding geven. Er moet meer vertrouwen groeien tussen politiek en personeel. “In Guatemala kan je zelfs je eigen schaduw niet vertrouwen!”, reageert Marcos. Einde discussie. Tijd om even tussen te komen… Bernard wijst er nogmaals op dat het hier over twee verschillende landen met twee verschillende culturen gaat. We mogen niet zeggen dat Guatemala tachtig jaar achter staat. Onze systemen werken hier goed, maar we kunnen die niet overzetten naar een ander land. We moeten ruimte creëren waarin ieder kan nadenken over een eigen systeem. Voor Ramiro is het in elk geval duidelijk dat er moet gewerkt worden aan continuïteit in de dienstverlening. Nu is een machtswissel nog altijd synoniem voor chaos. Bovendien moet er meer gecommuniceerd worden met de burgers. Zo bewondert Ramiro de manier van omgaan van de burgemeester van Herent Willy Kuijpers met zijn inwoners. Zo’n los, joviaal contact! In hun cultuur is meer afstand, meer gezag nodig. Een plotse mijmering gaat helemaal de andere kant op: “Waarom is er toch zo weinig interesse in de politiek bij de bevolking? Is dat in Guatemala ook zo?” Ramiro denkt dat het te maken heeft met het verleden. In Guatemala althans. De mensen zijn te vaak bedrogen, ze hebben geen vertrouwen meer in de politiek. Fons Huet wijst er echter op dat er in Guatemala op kleine schaal wel veel betrokkenheid is. De indiaanse cultuur is een heel participatieve cultuur. Maar van zodra de organisatie van bovenaf wordt opgelegd, wordt het moeilijk.
En onder de gemeentelijke komen nu dus de nieuwe gemeenschapsontwikkelingsraden. Fons ziet mogelijkheden, maar het systeem is nieuw en het werkt nog niet zo goed. De bijeenkomsten worden bijvoorbeeld altijd in het Spaans gehouden, terwijl velen enkel een lokale taal spreken. Er zijn ook geen verplaatsingsvergoedingen voorzien, waardoor het een hele investering is voor de leden van die raden om elke keer aanwezig te zijn. Er loopt nog heel wat fout, maar er waaien nieuwe winden over Guatemala. Het is “slechts” een kwestie van tijd en van strijd om de nieuwe wetten effectief toe te passen. Eigen wedde eerst Een korte pauze en veel koffie later… “Mijns inziens…”, “Excuseert u mij, maar ik denk…”, etc. Dat is waar ook, we hebben hier met politici te maken. De groepsdiscussie komt maar moeilijk op gang. Er wordt lang gediscussieerd over hoe lastig het wel is een normaal gesprek te voeren als er telkens vertaald moet worden. Enkele van de aangehaalde zwakheden in Guatemala komen kort aan bod. De continuïteit bij een machtswissel is een probleem. Er zou een objectieve aanwervingsprocedure moeten komen. -----------------------------------------------------In Guatemala kan je zelfs je eigen schaduw niet vertrouwen -----------------------------------------------------Ook het feit dat schepenen geen vast loon krijgen maakt het besturen van een gemeente er niet eenvoudiger op. Vorig jaar is er een wetsvoorstel gekomen om daar iets aan te doen, maar de heren parlementsleden besloten uiteindelijk hun eigen wedde te verhogen. De schepenen bleven met lege handen achter. Daardoor dagen heel wat schepenen vaak niet op en komt heel veel werk op de schouders van de burgemeester terecht. “Een burgemeester moet dus zijn tijd goed indelen,” aldus de drie gasten. “Hij moet de gemeenschappen
Het was een moeizaam gesprek. Als je een hele week vergadert en nadenkt over lokale democratie, dan hoort daar al eens een 17
mindere dag bij. Vandaag lijkt een van die dagen te zijn. De SWOT-methode heeft niet echt goed gewerkt. Er is lang vergaderd, zonder echte resultaten. Niemand is er dan ook rouwig om dat de moderator de discussie afsluit. Het is warm. Frisse lucht zal goed doen. Bovendien staat nog een discussieavond op het menu.
Marc Peirs probeert met directe vragen aan de deelnemers van het debat een beeld te vormen van de lokale democratie in Guatemala. De democratie in Guatemala is nog jong. Participatie van de burger staat in zijn kinderschoenen, maar er is een duidelijke evolutie merkbaar. Osvaldo vertelt dat de burger pas na de grondwetshervormingen van ‘84-‘85 of zelfs na de eerste democratisch verkozen president in ‘86 stilaan opnieuw durfde praten. Toen is de inspraak opnieuw geboren. Het kiezersbedrog van vier jaar geleden deed dan ook dubbel pijn! De bevolking is bedrogen, ook al waren het zogezegd democratische verkiezingen. Pas sinds de verkiezingen dit jaar kan men stilaan weer denken aan echte democratie en aan burgerinspraak. Halfweg de jaren ‘90 liepen overal in Guatemala nog soldaten rond. Er is veel criminaliteit en corruptie. Vooral bij de Maya’s is de angst om te praten groot.
Om acht uur ‘s avonds wacht gelegenheidsmoderator Marc Peirs van de VRTnieuwsdienst ons op in het gemeentehuis van Olen. Hij zal het debat leiden over de verschillende thema’s die deze week aan bod zijn gekomen. Een kans ook voor het publiek om kennis te maken met de bezoekers uit de zustergemeenten, en hen vragen te stellen. Deelnemers aan het debat zijn de drie Latijns-Amerikaanse gasten Ramiro, Osvaldo en Marcos. Voor Olen is burgemeester Marcel Bellens aanwezig. Luk Draye vertegenwoordigt Herent (Willy Kuijpers moet verstek geven). Neutrale stem is opnieuw Fons Huet.
In Guatemala is angst de hinderpaal. Bij ons in België stuit participatie op desinteresse. Hoe moet het dan? De burgemeester van Olen hamert er op dat het onontbeerlijk is dat politici participatie serieus nemen. Het geven van inspraak mag niet gezien worden als het afstaan van macht. Luk Draye denkt dat er vooral tijd nodig is in Guatemala. De interesse voor participatie is groter, maar het is ook veel gevaarlijker. Een geloofwaardige staat, die veiligheid garandeert, is onontbeerlijk. -----------------------------------------------------Honger kan mensen doen kiezen voor demagogische oplossingen. -----------------------------------------------------De grote uitdaging ligt volgens Fons Huet in het teruggrijpen naar de indiaanse tradities. Indianen hebben altijd samengewerkt. Huizen of schooltjes bouwen was zaak van de gemeenschap. Als iemand ziek is, worden diens taken door de gemeenschap overgenomen. De Maya’s hebben ook een 18
inspraak kenden ze daar? Dat zou in deze uitwisseling ook voor België interessant kunnen zijn. Marcos vertelt dat die ervaring inderdaad een van de redenen was dat ze hem vijf jaar geleden gevraagd hebben zich kandidaat te stellen voor het burgemeesterschap. Het is niet eenvoudig geweest om de gemeenschap opnieuw te structureren. Van oerwoud naar democratie is een grote stap. En er is nog steeds veel werk. De overheid staat te ver van de realiteit in het land. Er is een grote tegenstelling tussen de eigenlijke noden van het volk en de regeringsacties.
heel lange traditie van inspraak, maar dan op lokaal vlak. Vijfhonderd jaar onderdrukking, discriminatie en dictatuur hebben de oorspronkelijke culturen echter geen goed gedaan. Het is nu zaak terug te grijpen naar die oude inspraaktradities en ze te projecteren op minder lokaal vlak. Ook het financiële aspect is niet onbelangrijk in de discussie over lokale democratie. Fons herhaalt wat hij eerder deze week al zei: “Er is geen politieke democratie mogelijk zonder economische democratie.” Honger kan mensen doen kiezen voor minder democratische, demagogische oplossingen.
De wetten zijn er in Guatemala, maar de toepassing op het terrein laat nog te wensen over. We kunnen alleen maar hopen dat deze samenwerking een steentje kan bijdragen aan een betere democratie. En toen was er applaus, en lofbetuigingen, en opnieuw cadeautjes, en “dankjewels voor de uitnodiging hier in België”. En ook “pintjes”. Naast “dank u” overigens een van de weinige woorden die de gasten kunnen onthouden, en uitspreken…
VRIJDAG Vrijdag 2 september. De voorlaatste dag van het officiële programma. Laatste dag van discussies en bijeenkomsten. Zaterdag gaat het immers naar Ieper en omstreken. Tijd dus voor een evaluatie. De tuin van de pastorij, een tafel met stoelen en koffie. Meer is niet nodig om samen even door te bomen over de toekomst. Een lijst wordt opgesteld met punten waar aandacht aan moet worden besteed. Actiepunten die de stedenband moeten versterken.
De Guatemalteken zouden moeten proberen vanuit hun eigen roots naar een vorm van democratie te zoeken. Marcos heeft bijvoorbeeld lange tijd deel uitgemaakt van het verzet. Hij heeft jarenlang in onmenselijke omstandigheden in het oerwoud gewoond. Hoe zijn ze daarin geslaagd? Dat is een enorme rijkdom waaruit ze zouden moeten kunnen putten. Hoe organiseerden ze zich, welke vormen van
Maar voor de eigenlijk evaluatie was een korte voorbereidende vergadering voorzien.
19
een goed idee. Dat zou zowel voor Olen en Herent als voor de partnergemeenten in Guatemala een hulp kunnen zijn. Een ander punt is het ontbreken van een lange-termijnperspectief. Er moet een duidelijke richting aan de stedenband gegeven worden. Verder moeten wij Belgen misschien wat meer in eigen boezem kijken. We praten soms over inspraak alsof het hier al eeuwen bestaat. Maar ook hier is het een zeer recent gegeven. Wij kunnen even goed iets leren van de partnergemeenten. We moeten daarvoor open staan. En last but not least. Een bijzonder positief punt is de groeiende band tussen Herent en Olen. De samenwerking deze week heeft beide gemeenten weer wat dichter bij elkaar gebracht. Dat opent perspectieven voor de toekomst.
De Guatemalteekse bezoekers waren over het algemeen erg tevreden. Enkele puntjes die toch werden aangehaald gingen over zuinigheid en voorbereiding. “Bij elke maaltijd hier denken we aan onze achterban, en dan vragen we ons heel vaak af wat die maaltijd wel zou kosten. Het lijkt soms zonde van al dat geld. Jullie Belgen eten graag en veel, maar voor ons mag het best wat soberder. Ook vergaderen in mooi uitgeruste zalen, zoals in de hogeschool van Geel, dat hoeft niet. Vergaderen in een parochiezaaltje is net zo goed als in afgehuurde lokalen van een hogeschool. Dat geld kan misschien voor veel nuttiger doeleinden gebruikt worden.” Ook al gaat het niet over veel geld, misschien is het geen onterechte opmerking. Soberheid siert.
Aansluitend werd dan dieper ingegaan op de toekomstperspectieven van de stedenband. Het resultaat van een voormiddag vergaderen zijn zeven aandachtspunten waarop de gemeentelijke internationale samenwerking zich in de toekomst wil concentreren. We sommen ze even op. 1. Deelname van de burger aan het lokale bestuur en een ‘goed lokaal bestuur’. De burger is de garantie voor een goed lokaal bestuur. Wel moet een aantal voorwaarden vervuld worden: de burger moet goed en correct geïnformeerd worden, hij moet gemotiveerd worden om deel te nemen en zijn verantwoordelijkheid op te nemen, hij moet de kans krijgen om via raden en andere kanalen zijn stem en advies te laten horen, hij moet betrokken worden bij de uitvoering van plannen. Bedoeling is om ook in Guatemala haalbare en realistische mechanismen uit te werken op gemeentelijk vlak om deze doelstellingen te kunnen bereiken. Democratie werd tijdens de ontmoetingsweek meerdere malen omschreven als de
Ook de voorbereiding is niet heel vlot verlopen. Er was in Guatemala te weinig materiaal voorhanden voor een optimale voorbereiding. De drie bezoekers zijn bijvoorbeeld niet een keer samen gekomen voor ze naar hier vertrokken. Hoewel een en ander ook te maken had met de late afzegging van de burgemeester van Cobán. De Vlamingen van hun kant onthouden vooral het vertaalprobleem waardoor de communicatie vaak heel stroef verliep. Misschien moet volgende keer geïnvesteerd worden in een goede tolk, die vertrouwd is met het thema en die er de hele week bij is. Ook meer teksten op voorhand vertalen lijkt 20
Misschien moet het thema van de sensibilisatie eens op zich bekeken worden. Gemeentebesturen blijken nogal wat last te hebben om hun doelpubliek, de burger, te bereiken. Vaak is er een gebrek aan kennis en motivatie bij de burger waardoor goede bedoelingen hun uitwerking niet kennen. Welke systemen kunnen er aangewend worden om te sensibiliseren? Welke kanalen, methoden, strategieën en campagnes kunnen bedacht worden om een efficiëntere en betere bewustwording op gang te trekken?
burger die zijn verantwoordelijkheid opneemt. Hoe kan de burger aangemoedigd worden om dat te doen? Hoe kunnen wij in het kader van de samenwerking met de gemeenten in Guatemala onze partner vanuit onze Vlaamse traditie, onze Vlaamse strijd aanmoedigen om creatief te zijn in hun strijd? Er kan tussen de Vlaamse en Guatemalteekse gemeenten een wederzijds leren zijn van beide geschiedenissen. 2. Intergemeentelijke coördinatie. Geografische eigenschappen isoleren vaak gemeenten in Guatemala. Maar ook politieke en geschiedkundige redenen verdelen de samenwerking tussen gemeenten. Vanuit de convenant willen we nadenken over concrete mogelijkheden om samen te werken. Bepaalde taken kunnen immers beter samen worden aangepakt (juridische bijstand, externe deskundigen, informatisering, sensibiliseringscampagnes, …), ook over de geografische belemmeringen heen. De partnergemeenten van Olen en Herent willen samen nadenken over de terreinen waarop kan worden samengewerkt.
5. Betrekken van de sociale actoren. Rond een gemeentelijke werking cirkelen heel wat actoren die van groot belang zijn bij het uitvoeren van een goed bestuur. Onderwijs, scholen, vorming van volwassenen en leiders, jongeren, vrouwen, coöperatieven, middenstand, sportgroeperingen, mensen met een handicap, ouderen, … Hoe kan er tussen deze verschillende actoren meer samenwerking komen? Hoe kunnen deze actoren meer samenwerken met de gemeenten? Hoe kunnen gemeentelijke werkingen toegankelijker worden gemaakt voor deze groepen? Hoe en rond welke thema’s kunnen deze actoren hun doelstellingen beter op elkaar afstemmen? Hoe kan dit civiele draagvlak zowel in Vlaanderen als in de partnergemeenten uitgebouwd worden?
3. De cultuur bevorderen en versterken. De inheemse volkeren worden door alle leden van het partnerschap aanzien als een enorme bron van rijkdom. Ze vertegenwoordigen waarden die voor een goed bestuur, voor een democratische maatschappij en voor het sociaal welzijn van groot belang zijn. Maar zelden komen ze aan bod. De minderwaardigheidspositie waarin de geschiedenis hen gedrongen heeft, belet het opnemen van die waarden in een nieuw politiek bestel. De partners willen nagaan hoe die indiaanse rijkdom een reële kans kan krijgen bij de lokale bestuurlijke elementen. Niet enkel een paar zaken inpassen in het bestaande systeem, maar ook bekijken in hoeverre de bestaande systemen van bestuur kunnen ‘verindiaanst’ worden.
6. Leefmilieu en stedenbouw. De totale afwezigheid van enig gewestplan en ruimtelijke ordening in Guatemala leidt tot een alsmaar grotere chaos en een continue schending van het leefmilieu. Hoe kan dit op gemeentelijk vlak worden aangepakt? Welke lokale maatregelen kan een gemeentebestuur nemen om de eigen regio leefbaar te houden? 7. Betrokkenheid gemeentepersoneel bij een ‘goed bestuur’.
4. Sensibilisatie en/of bewustwording. 21
uitwisseling van kennis, ervaring, cultuur, etc, maar monden ze uiteindelijk toch ook niet uit in steun aan concrete projecten? Een korte discussie komt op gang: Democratie bestaat in Guatemala enkel in theorie. Met de stedenband proberen we mensen uit alle sectoren meer te betrekken in gans het proces. Ook Vlaamse jongeren, die leven in een klimaat van politieke desinteresse, ontdekken het belang van democratie bij ons in de ontmoeting met Guatemala. ----------------------------------------------------De stedenband moet een zaak van de bevolking worden. ----------------------------------------------------Projecten steunen en het werken aan uitwisseling kunnen samen bestaan, maar essentieel is de participatie van de bevolking en het vermijden van afhankelijkheid. NGO’s werken meestal niet vanuit de plaatselijke bevolking. Projecten voor het plaatsen van watertanken, zonder de bevolking te betrekken, mislukten, en projecten om elektriciteit te brengen in de dorpen waar veel belang gehecht werd aan bewustwording lukten wel. Grote internationale programma’s van ontwikkelings werken vaak op macroniveau en boven de hoofden van de mensen. De gemeente is het politieke niveau dat het dichtst bij de bevolking staat en kan een actor van ontwikkeling zijn. Werken aan ontwikkeling is een langzaam proces dat zich afspeelt in vele dorpen, in microgemeenschappen, die contact zoeken over slijkerige paadjes. Concreet wordt er nu gepoogd om raden te creëren die de stedenband kunnen dragen over de politieke bestuurperiodes heen. Prioriteit wordt gegeven aan het betrekken van de ouderlingen als dragers van de culturele waarden en aan het betrekken van vrouwen. En tenslotte moeten officiële plaatselijke ontwikkelingsraden meer aandacht krijgen.
Tijdens de ontmoetingsweek kwam vele malen aan bod dat een goed bestuur zijn personeelsleden en ambtenaren dient te betrekken bij de planning en uitvoering van het beleid. Hoe kan deze kwaliteit ingebouwd worden in de gemeentelijke werking? Hoe kan bvb. ook gemeentelijke politiewerking meer betrokken worden bij deze uitdagingen? De stedenband kan bijvoorbeeld een grotere vorm van oprechtheid nastreven tussen ambtenaren en politiek om beter, dynamischer te functioneren. De stedenband moet gedragen worden door het personeel. Hier moeten echter wel middelen tegenover staan. Daarvoor moet de politiek de stedenband serieus nemen en er volledig achterstaan. De vijf gemeenten verbinden zich ertoe een plan uit te werken ivm de toekomstige werking. Deze worden samengebracht en op elkaar afgestemd. De week is bijna om. In de namiddag willen de gasten nog enkele souvenirs kopen in Herentals. Om acht uur ’s avonds staat er nog een laatste bijeenkomst op het programma. Dit keer met de GROS-raden van Herent en Olen (gemeentelijke raden voor ontwikkelingssamenwerking). Een belangrijk laatste contact, zij volgen de stedenband immers van dichtbij op. Dank Omdat het de laatste uitgebreide vergadering is nemen alledrie de Guatemalteekse gasten ruim de tijd om hun dankbaarheid te tonen: dank voor het samenzijn, dank voor de stedenband met hun gemeenten in Guatemala, dank voor onze inzet, dank voor de steun. Maar dan toch ook enkele vragen van de GROS-raden. Zo vragen ze zich af of deze uitwisseling en lokale stedenbanden iets kunnen doen aan de oorzaken van de armoede en de gebrekkige democratie? De bedoeling van een stedenband is de 22
Geld maakt niet gelukkig Ook in Vlaanderen moet de stedenband meer dan een zaak van ambtenaren zijn, het moet een zaak van de bevolking worden. Een laatste punt, waar alle aanwezigen veel belang aan hechten, is de erkenning van de identiteit van de indianengemeenschappen en van hun tradities en cultuur. De indianengemeenschappen kennen nu een begin van legaal statuut. Ze vinden hun positief zelfbeeld terug na eeuwen van discriminatie, repressie en genocide. De stedenband als uitwisseling tussen gelijkwaardigen is het erkennen van mensen in hun eigenheid, als persoon, als subject van ontwikkeling. Dat is veel belangrijker dan financiële steun. Geld geven en ontvangen is maar belangrijk als het gekoppeld wordt aan erkenning van waarden.
ZATERDAG Zaterdag 3 september. Weer vroeg dag. Vandaag brengen we door in het verre WestVlaanderen, daar waar de oorlog het hardst heeft gewoed, daar waar de velden met witte kruisen zijn begroeid. Om 10u is afgesproken aan de voet van de Ijzertoren. We krijgen een korte inleiding over de oorlog en de Vlaamse beweging met aansluitend een rondleiding door het Ijzertorenmuseum. Daarna trekken we naar de dodengang van Diksmuide, naar de SintSixtusabdij in West-Vleteren en naar een militaire begraafplaats annex oorlogsmuseum van een lokale verzamelaar. Om 20u zijn we tenslotte getuige van de Last Call te Ieper. Een lange dag, maar één die indruk heeft gemaakt. In deze contreien is veel geleden, hier is veel verdriet geweest. Als laatste samenzijn met de drie gasten was het een heel geslaagde dag. Alle politieke titels werden vandaag overboord gegooid. Vrolijk of juist stil pratend en luisterend brachten we samen de dag door. Een dag die wordt afgesloten op een terrasje op de markt van Ieper. Bernard trakteert, hij verjaart vandaag. Tijd voor afscheid. Het contact was intens, de banden zijn gegroeid, de lippen losser geworden. Grapjes worden verteld, maar ook persoonlijke moeilijke periodes uit het verleden worden op tafel gegooid. Het was een aangename week. Hartelijk afscheid van de Guatemalteekse gasten die intussen vrienden zijn geworden, is alles wat rest. Het was een waar genoegen.
Het is warm in het gemeentehuis van Olen, en vermoeidheid slaat hier en daar toe. Toch is het een interessante avond geworden. De GROS-raden hebben het contact met de vertegenwoordigers van hun partnergemeenten in elk geval gesmaakt.
23
4. De afrekening de ontmoetingsweek op de verschillende cultuur en geschiedenis van beide landen gewezen. “We mogen als Belgen niet denken dat Guatemala tachtig jaar achterstaat en dat ze er met onze hulp wel bovenop komen.” Een heel terechte opmerking. Toch blijft na een week dat gevoel overheersen. Wij laten zien hoe goed het hier wel werkt en vragen aan hen hoe slecht het daar wel niet gaat. Dat is uiteraard veel te ruw gesteld. Maar misschien moet nog eens gebrainstormd worden over de verschillen in cultuur, over de sterke en zwakke punten van zowel België als Guatemala, over de indiaanse cultuur. Dat zou immers een basisdocument kunnen zijn waarop heel deze stedenband steunt.
Als je van ’s morgensvroeg tot vaak ’s avonds laat samen de dag doorbrengt, wordt er van de vrije momenten geprofiteerd om te lachen, om vrolijk te zijn. Om over koetjes en kalfjes en over het Belgische bier te praten. Maar ook om rake bedenkingen over het verloop van deze ontmoetingsweek uit te wisselen. Als objectieve buitenstaander kan je eigenlijk niet anders dan dit initatief toejuichen. Als insider zie je echter wel kleinigheden die anders en beter kunnen. Bij wijze van slot volgt hier een korte samenvatting van de interessantse opmerkingen. Gedurende de hele week zijn uiterst interessante thema’s aan bod gekomen. Elke dag opnieuw stonden vergaderingen, discussies, bijeenkomsten op het programma. Maar de inhoud van die discussies was op voorhand vastgelegd. Tijd om interessante opmerkingen van de dag voordien opnieuw te bekijken, was er eigenlijk niet. Uiteraard werden die punten wel in de toekomstplannen opgenomen, om ze later verder te bekijken. Maar waarom interessante discussies afbreken? Misschien moet bij een volgende ontmoetingsweek een minder druk en vaststaand programma gemaakt worden om zo ruimte te laten enkele thema’s concreter te bekijken. Misschien kunnen de zeven aandachtspunten in komende ontmoetingen rustig uitgewerkt worden. Pas aan een nieuw punt beginnen als er concrete afspraken zijn gemaakt rond het vorige punt. Op die manier kan korter op de bal gespeeld worden.
Geld maakt niet gelukkig Tot slot een heel positieve opmerking. Op het VVSG hoorde ik Betty De Wachter zeggen dat rechtstreeks contact tussen lokale besturen, tussen gemeenten misschien wel de belangrijkste en meest effectieve vorm van ontwikkelingssamenwerking is. Toch bestaat de stedenband als dusdanig nog niet zo lang. En voor de partners in het zuiden zou het wel eens moeilijk kunnen zijn om te begrijpen waarom we niet gewoon met financiële middelen projecten kunnen blijven steunen. “Al dat geld dat geïnvesteerd wordt in een zogenaamde stedenband zou veel beter kunnen gebruikt worden om een schooltje te bouwen, om een dorp van elektriciteit te voorzien.” Een moeilijke discussie, die trouwens ook hier in België nog heel wat mensen bezighoudt. Wat dat betreft is deze week heel belangrijk geweest voor de samenwerking. Zo ongeveer alle deelnemers (uw verslaggever incluis), en dan vooral de drie Guatemalteekse gasten
Jij bent groot en ik ben klein… Een ander punt is het fundamentele verschil tussen Guatemala en België. Herhaaldelijk werd er door verschillende deelnemers aan 24
zijn in de loop van de week overtuigd geraakt van het belang van de stedenband. Met deze nieuwe formule kan veel bereikt worden! Dat er deze week goed gewerkt is, dat lijdt geen twijfel. Als alle goede voornemens van deze week worden ingelost, als de goede samenwerking en de enthousiaste sfeer hier rond tafel zich vertalen in concrete resultaten, dan is deze week elke omgedraaide cent waard geweest. Dit verslag werd opgemaakt door Ward Docx November 2004
25
