128e jaargang no. 12 December Maandblad van de Evangelisch-Lutherse gemeente te s-gravenhage

Maandblad van de Evangelisch-Lutherse gemeente te ’s-Gravenhage

128e jaargang no. 12 December 2013

Overgenomen uit het nieuwe liedboek

LuLu: samenwerken niet samengaan Themaviering: hoop Pag. 3

Restauraties en geld

Pag. 6/7

Lutherse Burgwal 7-9, 2512 CB Den Haag www.luthersdenhaag.nl

Muziek en zang op weg naar Kerst

Pag. 10

e-mail:

De deuren van Bethlehem

Pag. 15

Tel: 070-363 66 10 [email protected]

Inhoudsopgave Pastoralia Uit de gemeente Rondom de zondag Door de week heen In de stad en verder… Overzicht activiteiten Young Info Overzicht diensten

beginnen we met een korte viering, daarna is er een maaltijd waarbij verhalen van hoop gedeeld kunnen worden. 20.00 uur gaat ieder weer zijns of haars weegs. U bent van harte welkom. Tot slot mag ik u toch wel zeggen, dat deze adventstijd er één van muziek zal worden. Ik vraag alleen maar aandacht voor 8 december en 20 december. 8 December is er een concert na de dienst verzorgd door gemeenteleden. 20 December is er om 20.00 uur een concert door Aart Bergwerff. Bij beide concerten wordt u van harte uitgenodigd om mee te zingen. Als dat geen goede manier is om je op kerst voor te bereiden, dan weet ik het niet. U wens ik - mede namens collega Marianne van der Meij – goede kerstdagen toe, Trinette Verhoeven

2 3 7 8 11 14 15 16

Pastoralia Beste mensen, We gaan op naar de kerst. Binnen allerlei geledingen van onze gemeente wordt hard gewerkt om dit tot een groot feest te maken: cantorij, ouderensoos, kinderkerkleiding. Tijdens de adventsweken verrijst er een aantal deuren in onze kerk: de kinderen zullen week aan week achter de deur kijken: is er hier een plekje voor Jozef en Maria om een kindje geboren te laten worden? We weten als volwassenen het antwoord. Of we vermoeden het antwoord. Maar weten we het ook echt? Hoe welkom is dit kind in ons midden? Het blijft een spannende vraag. Ook voor ons. Uiteindelijk werd hij weggedaan en gekruisigd. Zo welkom was hij. Zijn liefde was een aanklacht die mensen niet konden dragen. Dit klinkt allemaal behoorlijk zwaar. En zo zwaar gaan we het zeker voor de kinderen niet maken. Uiteindelijk was er ook een andere kant. Jozef en Maria zetten door. Zij hebben een plekje voor dit kind gevonden. De kinderkerstviering laat zien dat iedereen bij dit kind welkom is. Ook de mopperaars die geen tijd, geen plek voor hem hadden. 24 december begint om 15.30 uur de viering. Ook als u geen kinderen hebt, bent u van harte welkom. Dan over november. De tweede dienst was een dienst met de Duitse kerk. Een mooie dienst. Maar er was geen aandacht voor de oogst. Toch had u er wel aan gedacht. De kist puilde uit. Heel veel dank hiervoor. De kinderen van de voedselbank zijn u dankbaar. En hun ouders natuurlijk ook. Allerlei spullen voor het ontbijt nam u mee. En ook nog heerlijke zeepjes. Ook altijd heel prettig omdat we die niet veel hebben. Zo nu en dan krijg ik ook wat geld toegestopt. Daar koop ik dan weer schoenen van, of iets anders. Het is zo pijnlijk dat er altijd weer zoveel nodig is. Maar de mensen weten de weg naar de Lukaskerk te vinden. Ik voel me altijd zeer door u gesterkt. Zeer velen van u laten merken dat u dit deel van het werk daar ondersteunen wilt. En dat is heel bijzonder. Zondag 17 november was er een gezamenlijke viering met de Lukaskerk. We deelden verhalen van hoop. Ik zei toen, dat we dat delen van verhalen voort wilden zetten. Ik mag u allereerst voor twee adventsmaaltijden in de Lukaskerk uitnodigen op 11 en 18 december. Om 18.00 uur

Hallo lieve mensen, hier is Nilda Op moment van schrijven, ben ik ruim een maand in Nederland en heb ik veel beleefd aan ervaringen, indrukken en schokken. Ik was nog niet eerder voor een lange tijd weg van mijn familie en dit is mijn eerste reis. Ik was onder de indruk van de vele sociale activiteiten die ik meemaakte zoals de Kinderwinkel en de Voedselbank. Het individualisme van het westerse leven sluit christelijkheid van de kerken om de mensen te dienen niet uit, zelfs niet als de dienst moet worden gedaan voor hen die niet hetzelfde geloof hebben. Maar ik ben echt geschrokken toen ik te weten kwam dat er in Nederland veel arme mensen zijn, hoewel ik hen niet met mijn ogen kan herkennen. Zij hebben hetzelfde voorkomen als de anderen, terwijl ik in mijn land arme mensen kan herkennen aan hun verschijning. Na mijn bezoeken aan enige (te)huizen voelde ik mij bedroefd, nadat ik ontdekte dat een aantal oude mensen alleen leeft zonder kinderen of andere familie. En dat sommigen van hen voor zichzelf moeten zorgen terwijl ze ziek zijn. Maar dit is Nederland en ik kan er niets aan veranderen, zelfs al zou ik huilen. Dus, ik ben hier om dit alles te delen en te leren van de mensen om dit mee terug te nemen naar mijn gemeenschap. Ik ben erg gelukkig dat jullie allemaal van mij houden als mijn familie. Heel veel dank voor die liefde. Nilda [vertaling: Ries en Sara de Weerd]

2

Uit de gemeente

Iet Buyser bijeen brengen, zodat we voor de 40dagentijd ons eigen boekje uit kunnen brengen. En wie niet zelf een verhaal kan schrijven, maar er wel één bij zich draagt kan Iet vragen om op bezoek te komen. Dan maakt zij samen met u het verhaal voor ons boekje. Trinette Verhoeven Hoop Gedicht Vaclav Havel, bij de afsluiting van 17 november

Lulu: samenwerken niet samengaan Dat is er indertijd besloten. Lukaskerk en Lutherse kerk gaan samenwerken. Kerkpolitiek lag er aan ten grondslag. Maar ook het besef dat we alle twee maar klein zijn en niet altijd alles alleen kunnen, speelde mee. Maar we willen ook niet alleen. We willen samen verantwoordelijk voor Gods verhaal in de stad, in de wereld. Er is veel gebeurd; er gebeurt veel samen: tienerdiensten, gesprekskringen, ouderlingen en diakenen vergaderen samen. We vieren gemeenschappelijk in de zomer en op allerlei andere momenten. In 2012 was er een weekend, waarin ontmoeting centraal stond. Afgelopen oktober was er een ontmoetingsdag. Zaterdag 12 oktober hebben we gekeken naar de schatten in onze beide gemeenten. We kregen allemaal een aantal diamantjes en op die diamantjes mochten we schrijven wat we in onze kerk hadden: het was bemoedigend te zien wat we allemaal in huis hebben: een mooi orgel, een zanggroep, een cantorij, liturgie werd vaak genoemd, Oosterhuis. Maar ook lieve mensen werden genoemd, senioren, zorg voor elkaar, gastvrijheid, openheid, tolerantie. Allerlei activiteiten, variërend van kringen tot voedselbank en maaltijden voor de buurt. Zondag 17 november doken we verder in de schatkist en we haalden er verhalen en liederen van hoop uit. Die dag zou het begin worden van een heel project: we gaan verhalen van hoop verzamelen. Tijdens de advent zullen er twee maaltijden georganiseerd worden, waarop de hoop centraal staat. In de veertigdagentijd hopen we verder te gaan en een boekje met veertig verhalen van hoop aan te kunnen bieden. Op de 17e keken terug op ruim twee jaar samenwerken. En we stelden elkaar de vraag: welk verhaal wilt u delen? Waar vindt u uw hoop? Na de dienst gingen we uiteen in groepjes. Ongeveer 40 mensen bleven. Het werden geanimeerde gesprekken. Eén deelde een verhaal uit de wijk waarin hij woonde. Een ander zei: ik put hoop uit die enkeling die soms zo maar binnen komt lopen. Weer een ander noemde de viering van afgelopen 6 november in de Lukaskerk en het feit dat je door de geloven heen dankbaarheid kunt vieren. Wat dan zo belangrijk is, is dat je je eigenheid bewaart. Alleen vanuit je eigen authenticiteit kun je delen. Meerdere groepen spraken de wens uit, contactmomenten als deze te houden. Want zo zei iemand: je kunt zoveel van elkaar leren. We eindigden allemaal samen weer in de kerk met de oproep vooral verhalen te gaan verzamelen in de komende tijd. Trinette zal ze samen met

Diep in onszelf dragen wij de hoop. Als dat niet het geval is, is er geen hoop meer. Hoop is een kwaliteit van de ziel en hangt niet af van wat er in de wereld gebeurt. Hoop is niet voorspellen of vooruitzien. Het is een gerichtheid van de geest, een gerichtheid van het hart, voorbij de horizon verankerd. Hoop in deze diepe en krachtige betekenis is niet hetzelfde als vreugde omdat alles goed gaat of bereidheid je in te zetten voor wat succes heeft. Hoop is ergens voor werken omdat het goed is, niet alleen omdat het kans van slagen heeft. Hoop is niet hetzelfde als optimisme. Evenmin de overtuiging dat iets goed zal aflopen. Wel de zekerheid dat iets zinvol is ongeacht de afloop, het resultaat.

DE LUTHER HERAUT voor januari/februari 2014 zal verschijnen op zaterdag 18 januari. Uiterste inleverdatum van kopij: vrijdag 3 januari 2014. Kopij voor de LH kunt u digitaal inleveren via [email protected] of via het adres van de kerk (onder vermelding van kopij LH). Bij digitale verzending ontvangt u altijd een ontvangstbevestiging. Zo niet, neemt u dan contact op met Mascha de Haan (070-3689044).

3

Van wezen en oude lieden… … en dingen die niet voorbij gaan. Want omzien naar anderen is van alle tijden. In onze gemeente kennen we de Stichting Wees- en Oudeliedenhuis (“anno 1733”). In het verleden had onze lutherse gemeente een ‘huis voor oude lieden’ aan de Laan van Nieuw-Oost Indië, en een weeshuis aan de Lange Lombardstraat. Toen deze taken in de vorige eeuw naar de burgerlijke overheid verschoven, zijn de gebouwen en de grond verkocht, en met de opbrengst daarvan is een fonds gevormd dat anno 2013 nog springlevend is. Voortkomend uit de historie, wordt het fonds beheerd door een College van Regenten en Regentessen, dat jaarlijks de opbrengst van het vermogen verdeelt over projecten die – vanzelfsprekend! – gericht zijn op jong en oud. Daarbij wordt ongeveer de helft van het geld besteed in de eigen gemeente (aan jeugdraad, kamp, bejaardenwerk en medefinanciering van de predikantsplaatsen), de andere helft aan projecten in binnen- en buitenland. Daarbij zoeken we steeds een luthers randje. Via Kerk in Actie dragen we dit jaar bij aan twee projecten die de Lutherse Wereldfederatie uitvoert in Kenia (Kinderen in de knel: opkomen voor kinderrechten, bescherming tegen misbruik, lobby voor onderwijs) en Ghana (ontwikkeling van leermaterialen voor de basisschool, inclusief training van leerkrachten), en via contacten van lutheranen in den lande aan projecten op Java (schoolgeld voor kinderen), in Zambia (een jeugdcentrum in een sloppenwijk) en op Bali (woonvoorziening en opleiding voor kansarme meisjes). Totaal hadden we in 2013 € 70.000 aan goede doelen te besteden. Dat hebben we nog niet helemaal opgemaakt, omdat we nog wat meer informatie over een aantal potentiële projecten voor ouderen via de Duitse Martin Luther Bund verwachten. Dat delen we dan volgend jaar toe. Dit jaar nemen we afscheid van twee oudgedienden binnen ‘het W&O’, namelijk Sara de Weerd en Harold de Klerk. Beiden hebben zich gedurende vele jaren met hun lutherse hart en ziel ingezet voor het W&O. Sara heeft 15 jaar haar tijd en wijsheid aan het fonds gegeven en Harold zelfs 17. Hij heeft jarenlang de effectenportefeuille van het fonds met succes beheerd. Dat deed hij zo succesvol dat we hem niet wilden laten gaan en Harold wilde het ook blijven doen. Daardoor hebben we de kerkenraad zo vaak om verlenging van zijn termijn gevraagd, dat hij zoals gezegd uiteindelijk 17 jaar zijn deskundigheid aan het W&O heeft besteed. Hen beide zijn we zeer dankbaar voor hun verbondenheid aan het W&O. Het College heeft versterking gekregen, zodat we nu weer met vijf zijn - drie Regenten en twee Regentessen: Ineke Peereboom Voller, Jowien de Klerk, Nico van Stokrom, Martijn Momberg en ondergetekende. Het College komt in april weer bij elkaar voor een volgende ronde. Frank Everaarts

Een duik in de geschiedenis van wezen en oudelieden In 1732 stelt de Zweedse gezant Preis voor om vanuit de Lutherse Gemeente een weeshuis en oudeliedengesticht in Den Haag op te richten. Tot die tijd had de Evangelisch-Lutherse gemeente gebruik gemaakt van het hervormde weeshuis, daarna gebruikte men het hofje van Bartholomeus van Wouw aan de Lange Beestenmarkt. Dit was een hofje van twee huisjes, naast het bekendere in 1647 door zijn zus Cornelia van Wouw gestichte Hofje van Wouw (dat als doel had de huisvesting van “minvermogende alleenstaande vrouwen, van protestants-christelijke huize”). Het is het huidige hofje van Floris van Dam. In 1736 opent het luthers weeshuis haar deuren in de Tuchthuisstraat, later Lange Lombardstraat genoemd. De regenten benoemden een binnenhuisvader en -moeder en een schoolmeester. De schoolcommissie bestaande uit twee predikanten, twee diakenen en een president-ouderling vergaderden tweemaal per jaar over het aannemen van leerlingen. De hoofdonderwijzer van de school werd benoemd door de kerkenraad; de hulponderwijzers en kwekelingen door de commissie. Jan Dirker, die reeds koster-voorzanger was, solliciteerde met succes naar de functie van schoolmeester. De reglementen van 1736 en 1844 laten duidelijk zien dat de drie ambten nauw met elkaar waren verweven. Om half zes moest de schoolmeester voorzingen en lezen, terwijl de wezen op hun knieën het morgengebed baden. Hij moest aanwezig zijn bij de wekelijkse catechisatie en op zondagavond overhoren wat de kinderen uit de preek hadden onthouden. Bij alle openbare godsdienstoefeningen moest hij in het zwart gekleed met mantel en bef een kwartier voor aanvang aanwezig zijn. Deze aan het weeshuis verbonden school werd ook wel de Diaconieschool genoemd. Dagelijks was er school van negen tot twaalf uur en van twee tot vier uur, maar op woensdag- en zaterdagmiddag waren er geen lessen en moest de schoolmeester de weeskinderen in de ‘leedighe uren’ bezig houden met vertellingen en gezangen. In de winter was er een avondschool voor oudere weeskinderen. De schoolmeester moest in alles het goede voorbeeld geven en een onberispelijk leven leiden. Voor zedekunde en godsdienstonderwijs moest hij de aanwijzingen van de Kerkenraad volgen en behoorlijk aantekeningen bijhouden van de vorderingen, de ijver en het zedelijk gedrag van de leerlingen. Zijn opdracht omtrent het onderwijs luidde: “Hij zal geven klassikaal onderwijs waarvan de hoofdonderwerpen moeten zijn, lezen, schrijven, rekenen en zingen, alles zoo wel theoretisch als practisch. (…) Het onderwijs in aardrijkskunde en geschiedenis moet zo gegeven worden dat hij niet verzande, maar hij beperke zich tot veertien hoofdonderwerpen…” 4

ter bekende 'Swaenesteyn' aan de Nieuwendamlaan. Eerdere panden en gronden werden ook verkocht en de opbrengst werd aan het fonds toegevoegd. Het moge duidelijk zijn waarom de jaarlijkse renten en dividenden daarop worden besteed aan projecten voor kinderen en bejaarden! Frank Everaarts [Bronnen: www.haagsescholen.nl, www.archieven.nl]

Uit de diaconie In onze novembervergadering begroeten we Irene Burghoorn als nieuwe diaken. Voor haar is het werk van de diaconie bekend en we zijn blij dat ze de diaconie weer komt versterken. Later in de vergadering sluit Nilda Herwawam aan. Ze woont de vergadering als stagiaire bij en vertelt wat ze tot nu toe gedaan en beleefd heeft. We bespreken de extra collecte voor de Filippijnen, deze heeft €278,86 opgebracht, de diaconie verhoogt dit bedrag naar €2500,-. Ook is er besloten om een bedrag over te maken naar KIA voor de gemiste collecte van 17 november. We bespreken het nieuwe collecterooster en na wat aanpassingen wordt het rooster vastgesteld. Ook bespreken we de specifieke kerstacties. Irene heeft dit jaar al de organisatie van de kerstattentie voor de ouderen gecoördineerd. Het is verheugend dat er weer veel vrijwilligers bereid zijn gevonden om de pakjes rond te brengen. Ook bespreken we welke gemeenteleden met kerst een extra bijdrage krijgen. De samenwerking met de Lukaskerk is ook een onderwerp en aangezien we vanuit de diaconie elkaars vergaderingen bezoeken zijn de lijntjes kort. Vanuit de actiepunten van de beleidsdag hebben we twee speerpunten opgepakt, namelijk de aandacht voor de vrijwilligers en het bekend maken van collectedoelen. Wat betreft het laatste worden er volgend jaar bij het koffiedrinken aandacht gegeven aan de voedselbank, de Lutherse Wereldfederatie en de school in Papua Nieuw Guinea. In de vergadering van januari evalueren we de activiteiten van het afgelopen jaar en kijken we of er nog meer acties komen. IPVL

Jaarlijks werden er in aanwezigheid van de Kerkenraad examens afgenomen en prijzen uitgereikt aan leerlingen die dat verdienden. Deze Weeshuisschool of Diaconieschool van de Evangelisch-Lutherse Gemeente in Den Haag werd in 1876 opgeheven. De leerlingen gingen over naar de Meester Schabergschool. Met deze school werkt onze gemeente sinds een aantal jaren weer samen. Opname in het in 1736 geopende huis was voorbehouden aan wezen van vier jaar en ouder die lutherse ouders hadden gehad. Vanaf het begin was het niet alleen in gebruik voor wezen, maar ook voor oudelieden. Mannen en vrouwen die ouder dan 60 jaar waren konden ook worden opgenomen als ze minstens 20 jaar lidmaat in Den Haag waren. Na 1846 moest men ook nog minstens 10 jaar plaatsengeld betaald hebben. Het hofje aan de Lange Beestenmarkt bleef in gebruik voor oude vrouwen. In 1881 werd het hofje van Bartholomeus van Wouw door de eigenaren verkocht en werden de vrouwen gehuisvest in het Lutherse wees- en oudeliedenhuis aan de Lange Lombardstraat. In 1896 werd het weeshuis als gevolg van een groot legaat van G.H. Klatte vervangen door nieuwbouw naar ontwerp van G. Brouwer jr. en E.F. Ehnle, dat tot 1921 voor weeskinderen werd gebruikt. Daarna werden er geen nieuwe wezen meer aangenomen, werden wezen ondergebracht in gezinnen en was het weeshuis alleen nog in gebruik voor ouderen. In 1930 is het gebouw verkocht (en de opbrengst vormde dus het begin van de Stichting W&O), in 1976 is het gesloopt. U zult het aan de Lange Lombardstraat niet meer terugvinden.

Zoals u hierboven heeft kunnen lezen, besteedt de diaconie in december extra aandacht aan de ouderen en de mensen, die iets extra’s nodig hebben. Als u deze activiteiten een warm hart toedraagt kunt u dit steunen door een bedrag over te maken op giro 37958 t.n.v. Diaconie ELG ’sGravenhage te Den Haag, onder vermelding van Kerst.

In 1930 verhuisde het rusthuis naar de Laan van Nieuw-Oost-Indie. In 1943 werd het echter in gebruik genomen als noodbehuizing voor de kraamkliniek Frankenslag, waarvan het oorspronkelijke gebouw in de te ontruimen kuststrook lag. De bejaarde Lutheranen werden ondergebracht in pension Ellinchem, in Ellecom. Dat duurde tot 1956! In 1966 volgde nieuwbouw: het ons nu be5

Contactadressen en activiteiten Alle activiteiten vinden plaats in de kosterij, Lutherse Burgwal 7, tenzij anders aangegeven. Kosters: H. Baaima en N. Lamb, tel. 070-3636610, e-mail: [email protected]

Coördinatie auto– en taxivervoer Mw. Th. Jager, tel. 06-44300971. Kunt u door omstandigheden niet op uw gebruikelijke manier naar de zondagse eredienst komen, dan kunt u in overleg treden met mw. Th. Jager voor vervoer per taxi. U kunt van deze mogelijkheid 12 keer per jaar gebruik maken, tegen betaling uwerzijds van de kosten van het openbaar vervoer. Schroom niet om hiervan gebruik te maken.

De kerkenraad Voorzitter: mw. A.P.M. de Jong-Cosman, tel. 0153109545. Secretaris: J. Rosier, tel. 079-8901101, [email protected]; Ouderlingen: mw. J. Dekker, mw. I.F. Kliwon, J.D.M. Rosier, M. Sprong; Kerkrentmeesters: mw. A.P.M. de Jong-Cosman, A.E. Grund, J.P.J.F. Koopman, F.M. Zoeteweij; Diaconie: mw. I. Peereboom Voller-Lelieveld, Chr. Minderhoud, mw. A. Sapioper.

Diaconale hulp Mw. I. Peereboom Voller-Lelieveld, ***-*******. Heeft u behoefte aan maatschappelijk werk, wendt u zich dan tot het algemeen maatschappelijk werk in uw woonplaats. Vaak is dit per wijk georganiseerd, in het telefoonboek doorgaans onder de A of de M te vinden. Buiten kantooruren kunt u spoedhulp bellen: 070-3795748. Waar laat ik mijn fiets? De komende maanden, tijdens de renovatie van de daken van de kosterij en gemeentezaal, is de binnenplaats niet beschikbaar als fietsenstalling. Op de Lutherse Burgwal staan ‘nietjes’ waar u uw fiets kunt plaatsen. Als er tenminste nog plek is. Maar er is altijd plek in de bewaakte fietsenstalling Biesieklette aan de Laan, tussen de Jan Hendrikstraat en de Grote Markt. Een droge, schone en veilige plek voor uw fiets, die helemaal gratis is. Iedere dag geopend van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat. En zondags kunt u vanaf 9.00 uur terecht. Vanaf de fietsenstalling loopt u in luttele minuten naar de kerk.

Predikanten  Ds. W.T.V. Verhoeven, Ursulaland 147, 2591 GW Den Haag, tel. 070-3470873, [email protected], meestal bereikbaar van 9.00 uur tot 9.30 uur, vrije dag: dinsdag.  Ds. M.M.B. van der Meij-Seinstra, Anna van Hannoverlaan 52, 2291 ZG Wateringen, 0174769072, [email protected], meestal bereikbaar van 9.00 uur tot 9.30 uur, vrije dag: donderdag. Swaenesteyn en Swaenehove Saffier de Residentiegroep, die de verzorgingshuizen van voormalige Lutherse signatuur beheert, heeft als geestelijk verzorger: Ds. Y. Schoonhoven voor zowel WoonZorgPark Swaenehove, Heiloostraat 296, 2547 KX Den Haag, telefoonnummer: 070-3084830, als voor WoonZorgPark Swaenesteyn, Nieuwendamlaan 1, 2547 JG Den Haag, telefoonnummer: 070-4487000.

E-mail adressen Steeds meer maakt men gebruik van communicatie via het internet. E-mail wint steeds meer terrein, want het is sneller en goedkoper dan de gewone post. Wij willen graag meer gebruik gaan maken van e-mail. Daarvoor hebben wij uw e-mailadres nodig. Mocht uw email adres voor ons nog onbekend zijn, verzoeken wij u het door te geven aan onze ledenadministratie. Een bericht aan [email protected] is voldoende. Door het opgeven van uw e-mailadres, gaan wij er van uit dat u ons toestemming verleent om u via e-mail te benaderen voor zaken rondom onze gemeente.

Seniorenbijeenkomst Els Pellen, tel. ***-*******en Joke Momberg, tel. ***-*******. Stichting Cultuur en Muziek in de Lutherse Kerk / Orgelcomité dhr. A.E. Grund, tel. ***-*******. Kerkkoor Maarten Luther Cantor: Monique Schendelaar Contact: mw. T.I. Gelsema, tel. ***-*******. Elke dinsdagavond van 20.00-22.00 uur.

Mensen zonder internet hoeven zich geen zorgen te maken. Wij blijven ook gebruik maken van de gewone post. Kerkrentmeesters / Ledenadministratie

Stichting Wees– en Oudeliedenhuis Dhr. F.W. Everaarts, tel. ***-*******. Jour der Senioren Els Gaemers, tel. ***-*******.

6

Barometer restauratie kosterij en gemeentezaal Per 20 oktober is de stand € 25.129.55, waaronder de opbrengst van de bazaar (€ 4.137,55) en een subsidie van € 8.000,- van Fonds 1818. Van het Luthers Diaconessenhuis Fonds ontving de ELG € 10.000. Overige giften € 2.992,-. Er kan weer een dakpan rood gekleurd worden. 25 dakpannen zijn nu rood gekleurd! U begrijpt dat wij hier al heel blij van worden, maar we zijn er nog niet. De te verwachten investering is € 264.181,-. Er zijn nog heel wat dakpannen leeg. Kunnen we op u rekenen? Het is een goed gevoel als in de toekomst het kostersechtpaar droog van hun woning kan genieten en de gemeentezaal voor de volgende generatie bewaard blijft. KRM

 Orgelfonds ELG ’s-Gravenhage 614866 te Leidschendam IBAN: NL29INGB0000614866  Jeugdraad ELG ’s-Gravenhage 251968 te Den Haag IBAN: NL14INGB0000251968  Kampcommissie ELJR ’s-Gravenhage 124553 te Delft IBAN: NL17INGB0000124553  Penningm. Kerkkoor Maarten Luther 1917129 te Delft IBAN: NL70INGB0001917129  Stichting Cultuur en Muziek in de Lutherse Kerk te Leidschendam 6817612 IBAN: NL73INGB0006817612

Stand Hoofdgeld en andere bijdragen Tot en met 16 november is aan hoofdgeld een bedrag van € 44.787,03 ontvangen. Op 16 november 2012 was de stand € 52.854,88. Aan giften is ontvangen:  Onderhoud gebouwen € 2.780, € 1.000,- voor de restauratie van de stoelen van de Pelgrimshoeve. De bijdrage hoofdgeld 2013 is ten opzichte van 2012 nog steeds niet op het niveau van 2012. De KRM vertrouwt erop dat we over een aantal maanden minimaal weer op het niveau van 2012 zitten. Juist nu de gemeente voor een omvangrijke taak staat om de kosterij en de gemeentezaal te restaureren, is elke gift zeer welkom. Tijdens de laatste inspectie van de gemeentezaal blijken het dak en dakkapel ernstige gebreken te vertonen. Ook voor het herstellen van deze gebreken zal veel geld voor nodig zijn om de gemeentezaal water en winddicht te houden. Mogen we op uw steun rekenen? Niet alleen het onderhoud van het gebouw, maar ook een goede pastorale zorg, zich samen verdiepen in wat het geloof voor een ieder betekent is essentieel voor het in stand houden van de Lutherse Gemeente in Den Haag. KRM

Rondom de zondag Opbrengsten van de collecten Vanaf 20 oktober t/m 10 november Voedselbank € 117,80 Huisdienst – voedselbank € 101,25 Orgelfonds € 146,08 Aandachtscentrum € 147,98 Restauratie € 294,92 Onderhoud Gebouwen € 358.13 Kerk € 445,86 U kunt een collecte ondersteunen door een bijdrage over te maken aan:  Ev. Luth. Gem. ’s-Gravenhage te Nootdorp, giro 86053, onder vermelding van het doel: kerk, onderhoud gebouwen en restauratie.  Diaconie ELG ’s-Gravenhage te Den Haag, giro 37958, onder vermelding van het doel: Voedselbank, Orgelfonds en aandachtscentrum. Alle gevers hartelijk dank. Collecten Diaconie Zondag 1 december – Stek Kinderwinkel De Kinderwinkel aan de Van Baerlestraat is een knooppunt in Moerwijk waar kinderen, tieners en ouders van verschillende komaf en overtuiging elkaar ontmoeten. Alle kinderen en tieners uit de buurt, van 4 tot 16 jaar, zijn er welkom. Zoveel religies en culturen bij elkaar hoeft geen bedreiging te zijn maar zien we als een opdracht om kinderen en tieners zich in wijk thuis te laten voelen. De Kinderwinkel is daarbij een veilige en gezellige plek voor hen geworden. Niet meer weg te denken uit Moerwijk! Een project om te steunen.

Rekeningnummers (voor alle nummers geldt BIC: INGBNL2A)  Ev. Luth. Gem. ´s-Gravenhage 86053 te Nootdorp IBAN: NL65INGB0000086053  Restauratiefonds Ev. Luth. Gem. 350250 te Den Haag IBAN: NL29INGB0000350250  Diaconie ELG ’s-Gravenhage 37958 te Den Haag IBAN: NL91INGB0000037958 7

Zondag 8 december – Prelude In het dorp Silwan aan de zuid-oostelijke hellingen van de oude stad Jeruzalem staat het Madaa Silwan Creative Center. Het centrum biedt gesubsidieerde cursussen en lessen voor kinderen en jongeren in muziek, kunst, theater, dabke (Palestijnse traditionele dans) en talen aan. Naast de wekelijkse lessen, herbergt het centrum ook een bibliotheek en een speelhoek voor de kinderen en organiseert het evenementen en projecten voor de gemeenschap, zoals filmavonden, circusvoorstelling, zomerkampen, een traditioneel borduurwerk en keuken project.

Zondag 29 december – St. Franciscus Family helper Het werkgebied van deze stichting licht in Oeganda. Met name rond de stad Mbarara. Kinderen worden geselecteerd op basis van hun behoeften. Er wordt gekozen voor gezinnen, die er niet in slagen om schoolgeld te betalen. De meerderheid van de kinderen leeft met voogden, hun ouders zijn overleden. Moeilijke omstandigheden in het huishouden leiden vaak tot slechte prestaties van een kind op school. Naast de lessen wordt er geprobeerd om de problemen tegen te gaan door het aanbieden van begeleiding en psychosociale diensten aan de kinderen en hun families.

Zondag 15 december – Orgelfonds Het oktoberprogramma is weer achter de rug. We hebben kunnen genieten van vijf buitengewoon fraaie concerten, ieder met een bijzonder programma waardoor er voor elk wat wils te horen was. Ook in december worden er activiteiten rond het orgel georganiseerd. Om het orgel te kunnen blijven laten klinken is uw gave nodig.

Zondag 5 januari – Straatpastoraat Het straatpastoraat is de afgelopen maanden met de gemeente Den Haag in gesprek geweest over de gemeentelijke bijdrage aan het werk. Recentelijk is toegezegd dat het Straatpastoraat meer tijd krijgt om zich voor te bereiden op een vermindering van die subsidie. Zij zijn dankbaar voor deze extra tijd. Dit betekent ook dat het werk op het huidige niveau kan worden voortgezet tot 1 januari 2015. Naast de bijdrage van de gemeente is het straatpastoraat afhankelijk van giften en de opbrengst van collecten.

Zondag 22 december – KIA-Kinderen in de knel : Ook voor hem is er geen plaats Geen plaats voor een kind. Helaas is dat niet alleen iets uit het jaar nul. In India zijn ook nu nog duizenden Dalit kinderen die er vanaf hun geboorte niet bij horen. ‘Dalit’ betekent vertrapte of verdrukte. Dalits vallen buiten het Indiase kastenstelsel en worden ook wel kastelozen genoemd. Ze worden geminacht. Dalit kinderen worden op school met de nek aangekeken en verwaarloosd. Daardoor stoppen veel kinderen vroegtijdig met school. Dit jaar krijgen deze kinderen alle aandacht tijdens de kerstcampagne voor Kinderen in de Knel, waarbij partnerorganisatie Cards centraal staat. De organisatie Cards wil dat Dalit kinderen volwaardig mee kunnen doen en slaagt erin het onderdrukkende kastensysteem te doorbreken. Tijdens voor- en naschoolse bijeenkomsten (Bala Bata’s) biedt Cards huiswerkbegeleiding, muziek, dans en sport. Kinderen krijgen weer zelfvertrouwen en hun schoolprestaties verbeteren. Door de liefde en aandacht ontdekken kinderen dat ze de moeite waard zijn.

Door de week heen Teksten voor op het nachtkastje O naam, eeuwige ademtocht, een sterveling ben ik als eens mijn eigen adem stokt, dan draagt mij uw muziek.

Kerstavond 24 december – Kinderkerk Voor de kinderkerk is de decembermaand een speciale maand. Na het feest van 5 december richt ze zich op advent met als hoogtepunt het kinderkerstfeest rond de kerstboom. Vieren met elkaar is belangrijk. Deze opbrengst van deze collecte is ter ondersteuning van de kinderkerk.

Soms ben je op zoek naar een lied in het nieuwe liedboek (2013) en kom je ineens een oud, mooi lied tegen dat er (gelukkig) ook in staat. De melodie doet mij veel en daarbij heeft de tekst een speciale werking en vooral het laatste vers brengt ontroering teweeg. Het lied is nu onder het kopje ‘’kersttijd’ onder nummer 512 terechtgekomen. In het liedboek van 1973 (als gez.446) stond het bij de ‘andere liederen’. De keus om het als ‘kerstlied’ in te delen, zal komen door de naam van Jezus, die op alle manieren klinkt. In de komende tijd verwachten wij Hem en zien uit naar het feest van zijn komst.

Kerst 25 december – Kerstoffer Diaconie Niet alleen voor kinderen is december een mooie maand, maar ook voor de ouderen. Als groet van de gemeente worden alle 80 plussers bezocht en krijgen ze een kleine kerstattentie. Ook zijn er gemeenteleden, die rond Kerst een extra bijdrage krijgen. 8

De melodie - waardoor de tekst gedragen wordt is in 1830 verschenen in een bundel van psalmentonen, in dat jaar gepubliceerd door Alexander Robert Reinagle (1799-1877); zijn naam ziet u onderaan staan. De melodie wordt aangeduid als ‘St. Peter’, naar de kerk van ‘Sint Peter in the East’ te Oxford. Daar bespeelde de componist van 1822-1853 het orgel. Allereerst was ze bestemd voor Psalm 118, maar ze is heel bekend geworden met de tekst van de dichter John Newton (1725-1809). Wat haar verloop betreft zou de melodie te vergelijken zijn met de vlucht van een vogel, bijvoorbeeld een arend, die pijlsnel omhoog schiet, dan langzaam zwevend daalt, om zich daarna: met enkele wiekslagen enigszins verheffend, tenslotte neer te strijken op het nest.

Seniorenbijeenkomsten in december Op dinsdag 3 december willen we gezellig het sinterklaasfeest vieren (van 13.30 uur tot 15.30 uur). Het belooft weer een erg leuke middag te worden. Komt u ook? Op dinsdag 17 december is onze jaarlijkse kerstviering van 10.30 uur tot omstreeks 15.30 uur. In de ochtend is als vanouds het liturgische gedeelte met lezingen, zang, een gedicht en een overdenking door Ds. Marianne van der Meij. Ook kunnen we weer genieten van Fennie Cornelis (viool) en Roelfien Folkersma (piano en zang). In de middag zal het verhaal van Vadertje Panof verteld en voor u uitgespeeld worden.

John Newton stond als plaatselijke pastor van 1764 tot 1780 in Olney, waar de dichter William Cowper ook woonde van 1768 tot 1786. Zij werkten in vriendschap samen en publiceerden in 1779 de z.g. ‘Olney Hymns’ waarvan het merendeel door Newton werd geschreven, maar het beste deel door Cowper. In die tijd had Newton een sterk besef van roeping en een onwrikbaar geloof in bekering, die in zijn leven inderdaad een ommekeer is geweest. Als jongen van elf jaar ging hij naar zee. Hij heeft van alles meegemaakt aan avontuur, doodsangst, levenslust en wat men maar allemaal kan bedenken als 18e-eeuwse zeeman. Als schipbreukeling, dwangarbeider, slavenhaler en scheepskapitein kende hij de hoogten en de diepten van een stormachtig zeemansbestaan. Met zijn 30ste gaf hij de brui eraan en ging studeren. Het duurde tot 1764, voordat hij gewijd werd en als pastor in Olney terechtkwam. De invloed van Thomas á Kempis was groot op hem (’Navolging van Christus’) en zijn bijbels voorbeeld was Paulus, die ook mensen had vervolgd, zoals hijzelf slaven had gehaald. De vurigheid van zijn geloof spreekt uit zijn lied. Hij noemt daarin de hele reeks namen van Christus (zie vers 3), die aangeven wat die namen betekenen voor een gelovige. Met het vijfde vers gaan we samen deze tijd van verwachting in, misschien met het liedboek op ons nachtkastje - opengeslagen bij lied 512.

Wij hopen dat er veel mensen komen. Heeft u een vriend(in) of buur die het ook leuk vindt, neemt u die dan gerust mee naar de sint- of kerstviering! In verband met de inkopen willen wij graag van te voren weten op hoeveel mensen wij kunnen rekenen. U kunt zich daarom aanmelden bij Joke Momberg (tel. 079**********), bij Els Pellen (tel. ***-*******) of bij Jowien de Klerk (tel. ***-*******). Als het voor u moeilijk is om zelf vervoer naar de kerk te regelen, kunt u contact opnemen met Jowien de Klerk, zodat zij voor taxivervoer kan zorgen.

Zolang Gij nog onzichtbaar zijt een zon diep in de nacht, roep ik uw nadering reeds uit omdat ik U verwacht.

De volgende data kunt u vast in uw nieuwe agenda noteren: -Dinsdag 7 en dinsdag 21 januari: seniorenbijeenkomst - Woensdag 15 januari: jour der senioren

Marianne van der Meij-Seinstra [informatie uit het ‘Compendium’ bij het Liedboek 1973]

Met een hartelijke groet namens de vrijwilligers, Els Pellen

9

Uitnodiging Op 25 december bent u van harte welkom om aan te sluiten bij de maaltijd van de Lukaskerk. Om 17.00 uur is de inloop en om 18.00 uur begint de feestelijke kerstmaaltijd. U bent van harte welkom! Oud jaar Ieder jaar is er in de Lukaskerk om 19.00 uur een korte, meditatieve dienst. Deze dienst wordt voorafgegaan door een maaltijd. Vanaf 17.00 uur staat de koffie klaar en om 18.00 gaan we aan tafel. Vanaf 14.00 uur wordt er gekookt. Als u dat gezellig vindt, bent u van harte welkom om vast aan te schuiven. En misschien wilt u wel helpen. Na de dienst zijn er spelletjes, oliebollen. Het wordt een gezellige avond. U bent van harte welkom. Trinette

Benefiet Kerstconcert met samenzang t.b.v. groot onderhoud kosterij Op zondag 8 december om 12.10 uur vindt wederom een benefietconcert plaats. Een concert voor allen door leden van onze gemeente en anderen die onze gemeente een warm hart toedragen. Op het programma staan onder andere:  De Gangmakers,  De swingende zwaan,  het PaMa-koor,  Elma Timmers-Dekker. De lijst geeft een indruk van wat er komen gaat. Alle aanwezigen mogen een aantal keren de kerk vullen met samenzang.

Luthers Lekker—Lekker Luthers De bazaar is net achter de rug en het volgende idee is alweer ontsproten aan het brein van een van onze kosters! We weten zeker dat er in ieder huishouden wel een heerlijk familierecept bestaat of een nieuwe smaaksensatie is uitgevonden. Denkt u er in de komende maanden eens goed over na, terwijl u in de keuken staat te koken of bakken. Lever uw lekkerste recepten in bij koster Henk Baaima en we maken er voor 2014 een mooi receptenboek van. Met de opbrengst kunnen we vast weer een paar dakpannen kleuren.

Het concert zal rond 12.55 uur afgelopen zijn. Entree is gratis. Bij de uitgang is een collecte ten bate van het groot onderhoud van de kosterij. Laten we samen dit concert minstens zo’n groot succes maken, zowel financieel als muzikaal, als het vorige concert. De werkzaamheden in de kosterij vorderen gestaag. Door gul te geven kunt u het verwerven van de benodigde financiële middelen een handje helpen. Neem vrienden, familie en kennissen mee. Het is een concert om niet te missen.

Kerstconcert met samenzang Op vrijdag 20 december om 20.00 uur is er in onze kerk een Kerstconcert met samenzang. Het programma wordt via internet bekend gemaakt:  www.luthersdenhaag.nl  www.hetbatzorgel.com  www.facebook.com/hetbatzorgel Na het concert is er gelegenheid om onder het genot van een glas glühwein de avond op een sfeervolle en aangename manier af te ronden. Toegang is gratis. Ter bestrijding van de kosten wordt er een collecte gehouden bij de uitgang. Dit concert wordt tot stand gebracht in samenwerking met de kerkenraad en de predikanten. Nigel Lamb, Secretaris Stichting Cultuur en Muziek in de Lutherse Kerk

Nigel Lamb, Secretaris Stichting Cultuur en Muziek in de Lutherse Kerk

20PLUS In november kwamen de mensen tussen de 20 en de 40 bij elkaar voor een gezamenlijke maaltijd met Nilda Herwawan. Het was een gezellige avond met heel veel lekker eten. De Molukse keuken bevalt mij wel. Vrijdag 13 december komen wij weer bij elkaar. Dit keer om 19.30 uur in de Lukaskerk. Het thema is – hoe kan het ook anders – kerst. En we gaan verhalen van vrouwen uit de voorgeschiedenis van Jezus bekijken. Hoe zouden die vrouwen ons vandaag nog kunnen inspireren? Trinette 10

In de stad en verder…

Stichting Mens zijn voor de mensen: Acties voor Oost-Java en Roemenië en gratis concerten voor ouderen Het is een hele tijd geleden dat ik u iets vertelde over 'mijn' stichting Mens zijn voor de mensen (MvM). Die stilte betekent niet dat wij stil zitten. Integendeel! Onze voorzitter Gerard van der Beek is sinds september (tot eind december) meerdere dagen per week vol energie bezig met verkoopacties, alles regelt hij zelf: inkoop, voorraad, vervoer, verkoop, administratie, folders maken en distribueren. Zijn liefdewerk is een onvoorstelbare klus waar ik grote bewondering voor heb! Hij staat in verpleeg- en verzorgingshuizen in Den Haag en Haagse randgemeenten met grote stands vol speelgoed, boeken, agenda's, Kerstkaarten, kalenders, knuffels en nog veel meer leuke/praktische artikelen voor jong en oud. Met de opbrengst is de stichting in de gelegenheid zorgprojecten in Oost-Java en Roemenië uit te voeren. Deze projecten liggen op het gebied van voedselvoorziening, scholing, ouderen- en ziekenzorg. Daarnaast organiseert Van der Beek in een aantal van deze tehuizen gratis concerten uitgevoerd door het Willy Caron Muziektheater (een koor), ze worden gefinancierd door sponsoring of uit middelen van de stichting. Het verpleeghuis in aanbouw in het Roemeense dorp Bordeni (bedoeld voor 50 bewoners) zit te wachten op het plaatsen van verwarmingselementen en een verwarmingsketel, de stichtingheeft vorig jaar al de sanitaire installaties (water en riolering) én de leidingen en radiatoren voor de verwarming bekostigd. Dit project wordt begeleid door een bestuurslid van de stichting. De stichting heeft in de afgelopen tijden aan het Javaanse dorpje Sumberwringin een veestapel van 17 koeien geschonken. Komen we op meer dan 32 dieren, dan moeten er weer nieuwe stallen gebouwd worden, tenzij er andere prioriteiten zijn. Het zelfred-project houdt ook 5 mensen aan het werk, die de veestapel verzorgen. We laten momenteel onderzoeken wat er in de armoedige huisjes van de bewoners aan vloeren en daken gerenoveerd moet worden en voor wie een fatsoenlijk bed gewenst is. Verder overweegt de stichting de basisschoolkosten te financieren indien ouders van kinderen daar zelf geen geld voor hebben. Ook wil MvM zo nodig zorgkosten van hele arme mensen betalen. Al enkele keren is op rekening van MvM een zak rijst van vijf kilo uitgedeeld aan 70 ouderen. Met de bewoners in het dorp zijn goede contacten en afspraken. En zo blijven we bezig, ik op mijn beurt met schrijven o.a. naar de kranten. Lideke Gaemers

Documentatieblad Lutherse Kerkgeschiedenis - nummer 41 - 2013 Zojuist verscheen er een nieuw nummer van het Documentatieblad Lutherse Kerkgeschiedenis (nr. 41, 2013). Sinds de Lutherse najaarssynode 1987 rolt dit periodiek jaarlijks van de pers. Drie bijdragen trekken in dit nummer voorbij: drs. J. Faber schrijft over het boek van dr. Jacques Bras, dat handelt over het godsdienstgesprek te Regensburg in 1541; en drs. Th.A. Fafié sprokkelde het ‘Levensbericht van de Lutherse predikant Dirk Drijver (1879-1946)’ bij elkaar en probeert meer gegevens te krijgen over de Dordtse Lutheraan Joh. J. Zehnpfenning (1884 -1971). Losse nummers van dit kerkhistorische tijdschrift (53 bladzijden) kunnen worden besteld door het overmaken van € 4,50 naar postbanknummer 5779925 (IBAN NL 45 INGB 0005 779925) t.n.v. Th.A. Fafié inz. Documentatieblad Lutherse Kerkgeschiedenis te Haarlem, onder vermelding van: graag toezending nr. 41/ 2013. Mocht u ook de komende nummers (één keer per jaar) willen ontvangen, geeft u dat dan aan op de girokaart; bij internet bankieren – gezien de verzending ook graag uw naam en adres vermelden. Luthers antiquariaat Tenslotte maken wij u attent op het bestaan van het Luthers antiquariaat te ’s-Gravenhage, een nieuw onderdeel van de SLUB. Via www.slub.nl is dit antiquariaat bereikbaar. Onder andere bijna het gehele oeuvre van de Lutherse theoloog en cultuurhistoricus dr. C.W. Mönnich is nog verkrijgbaar. Maar ook de geschriften van dr. W.J. Kooiman, dr. C.Ch.G. Visser en dr. Ant. Johannes zijn nog voorhanden en zo ook het boekje over de beginjaren van de Nederlandse Lutherse Vrouwen Bond, de geschriften van J.W. Pont, J. Loosjes en D. Drijver. E-mail: [email protected].

11

Luther, tolerantie en een jubilerende Lutherse gemeente Op 26 oktober hield de Lutherstichting de jaarlijkse Lutherdag. Gastvrouw was de 400-jarige ELG Utrecht. Zij had het thema ‘tolerantie’ aangedragen. Een actueel thema dat samenhangt met de herdenking van de Vrede van Utrecht (1713) maar ook een gewaagd thema, want Luther staat niet bepaald bekend als tolerant. Volgens Klaas Zwanepol, oud-hoogleraar Lutherana, begint de moderne tolerantie dan ook niet bij Luther. Wel ziet hij in het denken van Luther enkele bouwstenen voor een tolerante levenshouding. Zo relativeert de stelling in De vrijheid van een Christen dat een mens tegelijkertijd volledig vrij en volledig dienstbaar is zowel posities van macht als van ondergeschiktheid. Daardoor wordt het gemakkelijker mensen met een andere maatschappelijke positie te verdragen. En Luthers begrip ‘tolerantia’, dat inhoudt dat God ons ondanks onze onvolkomenheden blijft verdagen, helpt ons ook elkaar te blijven verdragen. Dat laatste valt niet altijd mee. Na de dood van Theo van Gogh hebben moslims dat aan den lijve ervaren. Jan-Dirk Pronk, trainer Conflicthantering en adviseur bij kerksluitingen, greep dit voorbeeld aan om te betogen dat tolerantie vanuit een dominante positie beperkt houdbaar is. Om een ander ondanks de bezwaren die je tegen hem hebt te verdragen, is volgens deze spreker meer nodig dan simpelweg gedogen. Dat meerdere vat hij samen als respect, nieuwsgierigheid en trots. Respect omschrijft hij als echt luisteren naar de ander, nieuwsgierigheid als de durf om de ander te bevragen en trots als de kennis van en de aanspreekbaarheid op je eigen verhaal. Wanneer je deze drie waarden in praktijk brengt en in balans houdt, ben je volgens Pronk tolerant. Niet alleen mensen maar ook geloofsgemeenschappen hebben tolerantie nodig. Voor Nederlandse Lutheranen was die tolerantie aanvankelijk beperkt. Zo vertelde de koster van de Utrechtse Lutherse kerk dat het stadsbestuur in de 17e eeuw de bouw van een Lutherse schuilkerk enkele jaren heeft tegengehouden. In de 18 e eeuw hielp datzelfde stadsbestuur de Lutheranen aan hun huidige kerk, maar die mocht geen toren krijgen en geen klokken luiden. De Utrechtse Lutherse predikante Cathrien van Opstal schetste ten slotte een beeld van het huidige kerkelijk leven. Na een periode van neergang leeft dit de laatste tien jaar weer op. Jonge gezinnen treden toe en jongeren nemen ook zitting in de kerkenraad. Van Opstal benadrukt dat deze opleving niet mogelijk zou zijn geweest zonder de inzet van degenen die het kerkelijk leven tijdens de neergang gaande hebben gehouden. Een bemoedigend woord voor de kerkenraad van de ELG Leiden, waaraan de neergang ook niet is voorbijgegaan. Kees Sparrius

10e Lutherse schaakdag met Luther De 10e Lutherse Schaakdag op Kasteel Hoekelum zal worden gehouden op zaterdag 8 maart 2014. Als altijd vindt zij plaats in het Koetshuis van Kasteel Hoekelum, Edeseweg 124 in Bennekom. Ontvangst vanaf 10.00 uur, begin om 10.30 uur, einde in de namiddag. Aan dit tweede lustrum zal bijzondere luister worden bijgezet door de aanwezigheid van Internationaal Grootmeester en oud-kampioen van Duitsland Thomas Luther. In het middagprogramma zullen de deelnemers in een simultaanvoorstelling dus kunnen strijden tegen een heuse LUTHER. Thomas Luther is een verre afstammeling van Maarten Luther, van wie bekend is, dat hij een groot liefhebber was van het prachtige schaakspel. 'Wer auf dem Schach will spielen, der muss die Augen nicht in den Beutel stecken' luidt een van diens vele beeldrijke uitspraken. In de ochtend worden onderlinge ‘rapid’partijen (geen snelschaak) gespeeld. In de middag binden we de strijd aan met Luther. Het geheel wordt afgesloten met de prijsuitreiking en een gezellige nazit. De dag staat onder auspiciën van de ‘Vrienden van Hoekelum’ en wordt opnieuw geleid door Hans Mudde en Klaus Bodlaender. De deelnemersprijs (inclusief koffie, thee, drankje en lunch) bedraagt € 20 te voldoen bij aankomst. De lunch vindt in het Kasteel plaats. Gezien de te verwachten belangstelling en het beperkte aantal plaatsen uw opgave liefst zo spoedig mogelijk doch uiterlijk 20 februari per e-mail: [email protected] (of schriftelijk bij Hans Mudde, Thomas Jeffersonlaan 48, 2285 BB Rijswijk, tel. 070 3659738 of Klaus Bodlaender, Bosweg 33, 6721 HM Bennekom, tel. 0318 414073).

12

Lutherbeeld onthuld Museum Catharijneconvent te Utrecht ontving op 30 oktober 2013 een geschenk van de Stichting voor Protestantse Kerkelijke Kunst, de SPKK. Directeur Marieke van Schijndel onthulde een Lutherbeeld, een door Otmar Hörl ontworpen kunststof multiple. Het verwijst naar het Lutherdenkmal op de markt van Wittenberg, de stad waar Luther op 31 oktober 1517 zijn stellingen op de deur van de slotkapel spijkerde. In de aanloop naar het herdenkingsjaar 2017 neemt de SPKK het museum zo symbolisch op in een wijde kring van plaatsen waar de reformator Luther op eigentijdse wijze present gesteld wordt. Om 500 jaar Reformatie te markeren organiseert Museum Catharijneconvent in samenwerking met de SPKK in 2017 de Nederlandse Luthertentoonstelling.

Johan van Oldenbarnevelt en zijn standbeeld. Aan de Lange Vijverberg staat het standbeeld van Johan van Oldenbarnevelt (1547-1619), zittend, met zijn gezicht gericht naar het Binnenhof. Het beeld dat in 1954 werd onthuld, is vervaardigd door Oswald Wenckebach (1895-1962). Van 1601 tot 1612 woont Johan van Oldenbarnevelt in de Spuistraat / hoek Gortstraat en daarna, tot 1618 aan de Kneuterdijk 22 (naast het witte paleisje). Dit huis was in 1611 gebouwd in de Hollandse Renaissancestijl naar ontwerp van Hendrik de Keyzer. Het bezat een schitterende gevelbeëindiging. Deze woning is in de 18de eeuw door brand gedeeltelijk verwoest en werd niet in de oorspronkelijke (renaissance) stijl hersteld. Dat is nog duidelijk te zien aan de topetage. Thans is het huis deel van de Raad van State. Johan van Oldenbarnevelt werd op 14 september 1547 in Amersfoort geboren en was de zoon van de herenboer, Gerrit “Oudenbarnevelt”. Zijn vader kreeg de bijnaam van “gekke Gerritje”. Omdat Gerrit een moord om zijn geweten had, moest hij de vlucht nemen voor justitie. Een ingrijpende ervaring voor de jonge Johan. Johan begint zijn studie aan de Latijnse school in zijn geboorteplaats. De school krijgt zijn naam: ‘Stedelijk Gymnasium Johan van Oldenbarnevelt’. Vervolgens studeert hij rechten in Leuven (1566), in Keulen (1567) en in Heidelberg (1568). Tijdens zijn studieperiode in Leuven wijzigt Johan zijn achternaam van “Oudenbarnevelt” in “Oldenbarnevelt”, klaarblijkelijk vanwege de slechte reputatie van zijn vader. In 1575 trouwt hij met Maria van Utrecht. Zij krijgen vijf kinderen; drie zonen: Reynier, Willem, een zoon op jeugdige leeftijd gestorven, en twee dochters. Als beginnend advocaat vestigt Johan zich in 1570 in Den Haag. In 1572, na de inneming van Den Briel, sluit hij zich aan bij Willem van Oranje (1533-1584).

Met het plaatsen van een foto van de onthulling van het Lutherbeeld is de website van de SPKK www.SPKK.nl officieel ten doop gehouden. In de SPKK werken de Protestantse Kerk in Nederland, de Algemene Doopsgezinde Sociëteit, de Remonstrantse Broederschap en de Christelijke Gereformeerde Kerken samen. Hun gezamenlijke collecties zijn ondergebracht in Museum Catharijneconvent. Op de site vindt u meer informatie over de collecties, het beeld en het herdenkingsjaar 2017. Contact: Rineke Verheus-Nieuwstraten secretaris SPKK [email protected]

13

Na het overlijden van Willem van Oranje wordt zijn tweede zoon, Maurits (1567-1625) in 1586 stadhouder van Holland en Zeeland, later ook van Utrecht, Gelderland en Overijssel. Maurits behartigt militaire zaken, als kapitein Generaal van het Staatse leger. Van Oldenbarnevelt, sinds 1586 raadspensionaris van Holland, is de politieke leider. Aanvankelijk hebben de twee een goede verstandhouding. Tijdens het twaalf jarig bestand (1609-1621) in de Tachtigjarige Oorlog, onder leiding van van Oldenbarnevelt, ontstaan grote meningsverschillen tussen van Oldenbarnevelt en Maurits. Maurits en ook de Calvinisten voelen niets voor het bestand. Een conflict binnen de kerk tussen Remonstranten (Arminius) en Contra Remonstranten (Gomarus), verweven met de discussie over de verhouding tussen kerk en staat, krijgen gevolgen voor de politiek. De remonstranten vinden dat de Staat gezag moet hebben over de kerk. De Contra Remonstranten, dat de overheid aan kerklelijke regels onderworpen is. Van Oldenbarnevelt sloot zich aan bij de remonstranten. Maurits bij de Contra Remonstranten. Op 29 mei 1618 ontbiedt Maurits Van Oldenbarnevelt op stadhouderlijk kwartier. Het is een list: Van Oldenbarnevelt wordt onmiddellijk in staat van beschuldiging gesteld en gevangen gezet in de Rolzaal, achter de Ridderzaal. Nota bene, op zondag 12 mei 1619, wordt in

deze Rolzaal, o.l.v. Reynier Pauw (1564-1636) het vonnis over Johan uitgesproken: verdenking van hoogverraad. Op Maandag 13 mei loopt Johan van Oldenbarnevelt dóór de Ridderzaal naar buiten, waar vóór het bordes het schavot staat opgesteld. Op het schavot staande, zeker van zijn onschuld, sprak hij de legendarische woorden: “Ick ben geen Landtverrader, maar een goed Patriot”. Het is niet duidelijk of zijn allerlaatste woorden: “Maak het kort, maak het kort” , gericht waren tot zijn trouwe knecht Jan Francken, die naar woorden van troost zocht, of tegen zijn beul. De dag daarop werden zijn stoffelijke resten bijgezet in de “Hofkapel” op het Binnenhof. Otto van Soldt

Overzicht activiteiten ook op www.luthersdenhaag.nl en in de zondagsbrief

Dinsdag 3 december Sintviering, 13.30 uur (pag. 9) Maandag 9 december Kerkenraadsvergadering, 19.30 uur Woensdag 11 december Adventsmaaltijd Lukaskerk, 18.00 uur (pag. 2) Dinsdag 17 december Kerstviering, 10.30 uur (pag. 9) Woensdag 18 december Adventsmaaltijd Lukaskerk, 18.00 uur (pag. 2) Vrijdag 20 december Orgelconcert met samenzang, 20.00 uur (pag. 2/10) Woensdag 25 december Kerstmaaltijd Lukaskerk, 17.00 uur (pag. 10) Woensdag 31 december Oudjaarsviering Lukaskerk, 17.00 uur (pag. 10)

14

42e jaargang no. 12 Dec. 2013

Kinderkerk Als deze Luther Heraut met het de speciale pagina voor de kinderen bij jullie op de mat valt, is het nog maar een nachtje slapen. Want als je dan wakker wordt en je komt naar de kerk, dan gaat er iets heel spannends gebeuren. Heb je al een idee? We gaan heel mooi zingen, de stoel mooi versieren en dan weet ik zeker, dat Sinterklaas vast bij ons langs wil komen. Goed oefenen dus! Maar dat is niet het enige in december. Nee, we hebben nog veel meer te doen! 1 December is ook de eerste van vier Adventszondagen. Iedere zondag kloppen we in de kerk aan bij een deur. Wie zou er achter staan? En zouden Jozef en Maria er welkom zijn? We kunnen het allemaal mee beleven in de kerk. Op dinsdagmiddag 24 december gaan we al die deuren nog eens langs. Als je wilt, mag je meespelen in ons kerstspel. We beginnen om 13.30 uur met oefenen. Als je nog maar klein bent, of je wilt maar een kleine rol, dan mag je tussen 14.30-15.30 uur komen verkleden. Om 15.30 uur gaan we dan echt beginnen. Iedereen mag komen: jij zelf natuurlijk, je broertjes, zusjes, vader, moeder, neefjes, nichtjes, vriendjes en vriendinnetjes. O ja, en je opa en oma natuurlijk. En dan zijn er vast nog mensen, die geen kinderen of kleinkinderen hebben. Die zijn natuurlijk ook welkom! Wil je zeker zijn van een rol, geef je dan op bij Mascha de Haan: [email protected]. Op eerste Kerstdag gaan we zeker ook wat leuks doen. En daarna zien we elkaar weer op 5 januari 2014. Dan gaan we het nieuwe kalenderjaar samen beginnen! De kinderkerkleiding

Tieners Tieners uit de onze kerk en uit de Lukaskerk bereiden zich samen voor op de kerst door met Laura Stolk te werken aan dans. Gaan we dansend op weg naar Bethlehem? 15 December zijn alle tieners bij mij thuis welkom voor een maaltijd. De bekende tieners krijgen vanzelf een uitnodiging. Maar ook anderen zijn van harte welkom. Trinette Verhoeven

15

Citykwartier: elke woensdagmiddag van 12.00 tot 13.30 uur. Liturgisch moment van 12.45 tot 13.00 uur. Kerkdiensten (recente aanpassing in rood)

Lezingen

Collecten (pag. 7/8)

Jesaja 2: 1-5 Romeinen 13: 8-14 Matteüs 24: 32-44

Stek-kinderwinkel Onderhoud gebouwen

Jesaja 11:1-10 Romeinen 15:4-13 Matteüs 3:1-12

Prelude Kerk

Jesaja 35:1-10 Jakobus5:7-10 Matteüs 11:2-11

Orgelfonds Onderhoud gebouwen

Jesaja 7:10-17 Romeinen 1:1-7 Matteüs 1:18-25

KIA-kinderen in de knel Kerk

Jesaja 8:23b-9:7 Titus 2: 11-14 Lucas 2:1-20

Kinderkerk Onderhoud gebouwen

Jesaja 52: 7-10 Hebreeën 1:1-12 Johannes 1:1-14

Kerstcollecte Kerk

Jesaja 61:10-62:3 Galaten 3:23-4:7 Lucas 2:33-40

St. Francis Family Helper Plan Onderhoud gebouwen

Jesaja 60:1-6 Efeziërs 3:1-12 Matteüs 2:1-12

Straatpastoraat kerk

Jesaja 42:1-7(9) Handelingen 10:34-38 Matteüs 3:13-17

nnb Onderhoud gebouwen

Evangelisch-Lutherse kerk Lutherse Burgwal 9, aanvang 10.15 uur Wekelijks crèche 0 t/m 4 jaar en kinderkerk Swaenehove (16.15 uur) / Swaenesteyn (14.30 uur)

Zondag 1 december Eerste Advent Ds. M.M.B. van der Meij-Seinstra Na afloop van de dienst gemeentevergadering Swaenesteyn: Ds. G.J. Sipkema Zondag 8 december Tweede Advent Ds. W.T.V. Verhoeven Viering Heilig Avondmaal Aansluitend benefietconcert (pag. 10) Swaenehove: ds. H.Th. Vollebregt Zondag 15 december Derde Advent - Gaudete Ds. M.M.B. van der Meij-Seinstra Swaenesteyn: ds. Y. Schoonhoven Zondag 22 december Vierde Advent - Rorate Coeli Ds. M.M.B. van der Meij-Seinstra Swaenehove: ds. G.Sipkema, HA Swaenesteyn: ds. Y. Schoonhoven, met kinderkoor Dinsdag 24 december Kinderkerstfeest (15.30 uur) (pag. 2 en 15) Ds. W.T.V. Verhoeven Kerstavondviering (19.30 uur) Ds. M.M.B. van der Meij-Seinstra Woensdag 25 december Kerstmorgen Ds. M.M.B. van der Meij-Seinstra m.m.v. Cantorij Maarten Luther Zondag 29 december Zondag na Kerst Ds. L. van Rouendal (Den Haag) Swaenesteyn: ds. A.R. de Meij Mecima Zondag 5 januari 2014 Epifaniën Ds. W.T.V. Verhoeven (rooster recent aangepast) Viering Heilig Avondmaal Afscheid en (her-)bevestiging kerkenraadsleden Swaenehove: ds. J. Zuur Zondag 12 januari 2014 Eerste zondag na Epifaniën Ds. E. de Fouw (Zwolle) Swaenesteyn: Mw. L.J. Ridderhof-Boon Colofon

Administratie: Internet: Abonnement: Redactie: Eindredactie: Opmaak:

Kosterij, Lutherse Burgwal 7, 2512 CB Den Haag, telefoon: 070-3636610

www.luthersdenhaag.nl gratis voor gemeenteleden, vrijwillige bijdrage welkom op ING no. 86053 t.n.v. ELG te Nootdorp Jolien Dekker Jeroen Rosier Mascha de Haan

16