11. Wettelijk verbod op traditioneel aanbesteden
Om het pleidooi tot gebruik van gezond verstand nog even door te zetten, hierbij de volgende stelling: traditioneel aanbesteden zou per wet verboden moeten worden. Zolang aanbesteden onder de traditionele factoren (dichtgespijkerd bestek, weinig tot geen invloed mogelijk van uitvoerende partijen, alléén het laagste prijskaartje als basis waarop besloten gaat worden) bestaat en blijft bestaan en politici dit gegeven als de meest gewenste wijze van inkopen van bouwprojecten beschouwen, zal het voor de bouwwereld lastig tot onmogelijk worden om te groeien tot een structureel gezonde en gerespecteerde branche. Met deze structureel gezonde en gerespecteerde bouwbranche heeft de gehele maatschappij uiteindelijk het meeste belang. Een structureel gezonde en gerespecteerde bouwbranche betekent ook dat deze branche actief en klantgericht bezig zal zijn om te voldoen aan de eisen die de klanten en de moderne maatschappij aan hen stelt. En hiermee ook structureel geld verdient, waarmee de hoge mate van continuïteit van bestaan en de relaties, verzekerd zijn. Vraag dit laatste maar aan de vele opdrachtgevers waarvan het uitvoerend bouwbedrijf de laatste jaren failliet is gegaan. Waarbij nagenoeg alle garanties zijn komen te vervallen. Een structureel gezonde en gerespecteerde bouwbranche betekent ook een ander imago. Niet langer het huidige imago van bedrijven die niet starten op de datum die overeengekomen is (bouwbedrijven starten altijd later), niet opleveren op de datum die overeengekomen is (altijd later, ligt nooit aan de aannemer zelf maar vooral aan ……?????), niet factureren wat contractueel overeengekomen is (er rolt altijd weer meerwerk uit) en dan ook niet de kwaliteit leveren die overeengekomen is. Een imago om trots op te zijn? Een imago gebaseerd op structureel niet - vertrouwen! Kortom, het traditionele aanbesteden zou per wet verboden moeten worden. Aanbesteden op zich kan dan gehandhaafd worden, in modernere varianten. De Design and Construct aanbesteding is hiervan een eerste voorbeeld. Andere variabelen zijn denkbaar, die ook duidelijk meer recht doen aan de meerwaarde die een uitvoerende partij met zich meebrengt. Waarvoor een uitvoerende partij ook beloond kan, mag en moet worden.
89
High Performance Tendering Een voorbeeld hiervan is, in goed Nederlands, het zogenaamde High Performance Tendering. Aanbesteden op een wijze waarbij vooral gekeken wordt naar de meerwaarde die een uitvoerende bouworganisatie in haar aanbieding weet te leggen. Uitvoerende bouworganisaties die zich primair richten op het realiseren van het gewenste bouwwerk, maar daarnaast ook pro actief gerichte meerwaarde in hun aanbieding willen stoppen. Hiermee wordt een gelegenheid gecreëerd, waarbij de bouworganisatie onderscheid kan toevoegen in hun aanbieding. Onderscheid van hun organisatie ten opzichte van de mede - inschrijvers. Dit onderscheid bestaat er uit hoe de bouworganisatie méér waarde in haar aanbieding weet te leggen. Meerwaarde op gebieden waar de opdrachtgever interesse in heeft. Is een opdrachtgever geïnteresseerd op transparantie en een vertrouwde samenwerking, kan de bouworganisatie daar gericht op aansturen. Is de opdrachtgever vooral geïnteresseerd in lage onderhoudskosten: idem. Is de opdrachtgever vooral geïnteresseerd in laag energieverbruik tijdens de exploitatiefase: idem. Wil de opdrachtgever vooral zelf energie opwekken en een neutrale elektriciteitsrekening ontvangen: idem. Wil de opdrachtgever een zo hoog mogelijke BREEAM ranking verkrijgen: laat de uitvoerende bouworganisatie daar voorstellen in doen. Mogelijk tot waarschijnlijk dat een inschrijvingsprijs daarmee duurder uitvalt als hetgeen wat bij een traditionele aanbesteding het geval zal zijn. Maar als een opdrachtgever daar meer waarde aan hecht, zal deze opdrachtgever er weinig tot geen moeite hebben om voor deze meerwaarde te betalen. Zeker als het deze opdrachtgever ook nog eens duidelijk gemaakt kan worden wat deze meerwaarde tijdens de exploitatie oplevert. In geld, in genot, in welke vorm dan ook. Uiteraard kost deze wijze van aanbesteden tijdens de aanbestedingsfase meer tijd, inzet en creativiteit van de inschrijvende bouworganisaties. Klantgericht aanbesteden heeft ook haar prijskaartje. Maar naast de bedreiging van de hogere kosten, ligt hier een mega kans voor bouworganisaties om klantgericht onderscheid te creëren. En dat is de filosofie van de bouworganisatie in de nieuwe werkelijkheid.
Duurzaam mag wat kosten Een alternatieve mogelijkheid is de wijze waarop een grote structurele opdrachtgever bedrijven beloont, die aantoonbaar actief doende zijn om hun bedrijfsvoering structureel duurzaam / duurzamer te maken. Er bestaat een methodiek van het indelen van de mate waarin (bouw)organisaties aanwijsbaar een duurzame huishouding nastreven
90
en dit weten te bereiken. Bij deze structurele opdrachtgever bestaat het besef, dat dit kosten en investeringen met zich meebrengt. Let wel: dit voorbeeld betreft de duurzaamheid van de huishouding van de uitvoerende bouworganisatie en heeft minder relatie met het uit te voeren project. Op die basis heeft deze opdrachtgever een stelstel in haar aanbestedingbeleid geïntegreerd, dat inschrijvende bouworganisaties met een aanwijsbare mate van duurzame bedrijfsvoering, ook in enkele mate duurder mogen zijn als de mede – inschrijvers die niet beschikken over de aanwijsbaar duurzame bedrijfsvoering. Bijvoorbeeld Duurzaam klasse 1 mag 2% duurder inschrijven, Duurzaam klasse 2 mag 4% duurder inschrijven enzovoort. Het aspect duurzame huishouding kan natuurlijk ook vertaald worden in BREEAM kwalificatie van het te realiseren gebouw, de energiezuinigheid van dit gebouw, minimale onderhoudskosten en zo nog vele mogelijkheden meer. Doel van deze filosofie is uiteraard uitvoerende bouworganisaties te belonen voor de mate waarin ze er in slagen om gericht te werken aan een duurzame huishouding
Aanbesteden op waarde Een ander stelsel of insteek zou een stelsel zijn waarmee een opdrachtgever de bouworganisatie beloont voor het leveren van waarde. Alhoewel dit stelstel parallellen vertoont ten opzichte van het bovengenoemde High Performance Tendering. Een stelsel zou kunnen zijn dat een project wordt aanbesteed op gangbare aanbestedingsstukken. Volgens een stelsel van factoren (waaronder uiteraard het prijskaartje) kan de meest gunstige inschrijving bepaald worden en de bouworganisatie die het project zal gaan uitvoeren. Aan de opdrachtverstrekking wordt echter een tweede stelsel van factoren toegevoegd, een meetbaar stelstel van klanttevredenheid achteraf. Op basis van dit stelsel wordt een bouworganisatie bestraft op het moment dat ze niet – klantvriendelijk / klantgericht de uitvoering ter hand neemt. Daar tegenover kan de bouworganisatie extra opbrengsten genereren in de mate waarin de bouworganisatie er in slaagt om de opdrachtgever geheel tevreden te maken met de te leveren bouwprestatie. Denk je de situatie in waarbij een bouworganisatie een project aanneemt voor de aanneemsom van Euro 1.000.000. Deze aanneemsom wordt op reguliere wijze gefactureerd in 10 termijnen van 10%. Aan het contract is echter verbonden een stelsel van neutrale criteria toegevoegd. Hierdoor kan de tevredenheid van de opdrachtgever gemeten worden. 91
Is de opdrachtgever volgens de overeengekomen meet – methodiek ontevreden, kan dit leiden tot een afwaardering van de aanneemsom, stel tot maximaal 4% . Van de andere kant wordt er ook aan toegevoegd een stelsel van klanttevredenheid, op basis waarvan de bouworganisatie meeropbrengsten kan proberen te scoren. Afhankelijk van de mate waarin de opdrachtgever volgens het stelsel van neutrale criteria tevreden is over de geleverde bouwprestatie. Stel dat een bouworganisatie hiermee extra opbrengsten kan genereren, bijvoorbeeld tot +6%. In dit rekenvoorbeeld kunnen de opbrengsten voor de bouworganisatie variëren van 960.000 tot 1.060.000, in totaal een flexibele beloning van 10% van de aanneemsom. Cynici onder ons zien uiteraard de mogelijkheid voor een opdrachtgever om die 4% van de aanneemsom in de zak te houden. Uiteraard moet een dergelijke formule neutraal en integer worden uitgevoerd. Desnoods zou een onafhankelijke derde ingehuurd kunnen worden die dit onafhankelijk beoordeelt. Iemand die een makkelijkere en goedkopere klus heeft als alle risico – en contractmanagers die nodig blijken te zijn bij traditioneel aanbesteden. De neutrale criteria op basis waarvan de klanttevredenheid getoetst kunnen worden, denk aan zaken als: • • • • • • • • • •
Gewoonweg afspraken correct nakomen Mate waarin aandacht wordt geschonken aan Veiligheid, Gezondheid en Milieu Mate waarin aandacht wordt geschonken aan Duurzaamheid Gerichte en systematische kwaliteitsborging Transparant en integer optreden Mate van meedenken in probleemsituaties, niet meteen standaard met allerlei meerwerk opties gaan strooien Gericht meedenken om juist goedkope en/of kostenneutrale oplossingen na te streven Mate waarin gericht aandacht wordt gegeven hoe de opdrachtgever tegemoet te komen in zijn / haar wensen het bouwproject betreffende Mate waarin rekening gehouden wordt met de omwonenden en andere partijen rondom de bouwplaats Klantvriendelijke en klantgerichte instelling
En zo nog vele mogelijke argumenten meer. Waarom zouden opdrachtgevers echter tot – bijvoorbeeld - 6 % van de aanneemsom extra uit hun portemonnee laten trekken als wat primair is overeengekomen? Zouden
92
bovenstaande punten eigenlijk niet standaard moeten zijn? Ja, deze punten zouden standaard moeten zijn. Helaas, de dagelijkse praktijk leert anders. De redenen hier achter zijn: • Als een opdrachtgever een boete op wil kunnen leggen, getuigt het van consequentheid als hier ook een bonus – mogelijkheid tegenover staat. In veel bestekken wordt een boete voor te laat opleveren en bouwtijdoverschrijding genoemd, maar een bonus voor vervroegd opleveren blijft dan achterwege. Overigens zijn bouworganisaties er specialisten in om dit soort “boetes” altijd te weten te ontwijken en te omzeilen. Als een opdrachtgever / directievoerende één keer één vraag niet geheel op het juiste moment weet te beantwoorden, is dat meteen dé reden waarom er niet op tijd opgeleverd kon worden. Deze situatie weten aannemers altijd wel weer te creëren. Of tegen beter weten in toch opleveren op de overeengekomen datum, met een opleverlijst van honderden punten waar nog maanden aan gewerkt moet worden. Maar wel op tijd opgeleverd en géén boete! • De dagelijkse praktijk leert dat het kan lonen: stel dat iedere vorm van nakomende discussies, meningsverschillen, vormen van al dan niet terecht meerwerk, rechtszaken en/of arbitragezaken en het inschakelen van advocaten, hiermee voorkomen kunnen worden, kan dit veel meer tijd energie en kosten besparen voor een opdrachtgever. Dit in plaats van noodgedwongen regelmatig met dit soort vervolg kosten en negatieve vervolg – energie geconfronteerd te worden; • Het biedt uitvoerende bouwpartijen de mogelijkheid om structureel anders te gaan functioneren. Het werken in de “comfort zone” van het traditioneel aanbesteden leidt bijna standaard tot vecht – scenario’s: het veelal uiterst opportunistisch verdedigen van de eigen belangen op korte termijn. Dit zowel in de richting van de opdrachtgever, als in de richting van de diverse onderaannemers. Al dat gedoe op traditionele wijze kost ontzettend veel energie en levert vaak niet veel meer op als wat kruimels. En een gepikeerde opdrachtgever, die toch links- of rechtsom wordt geconfronteerd met bouwproject – gebonden ontevredenheid (als meerwerken, bouwtijdoverschrijdingen, twijfels over kwaliteit, een weinig transparante omgangsvorm). Waar deze opdrachtgever totaal niet op zit te wachten. Het is een vorm van aanbesteden op waarde. Als een opdrachtgever iets waard is, zal deze dit ook vele malen makkelijker accepteren en willen betalen. Hier zit een soft element in en lijkt ver afwijkend van de gangbare bouwwereld - zakelijkheid. Een reden te meer om het tot uitvoering te brengen. Ook hier valt een comfort zone te verlaten.
93
Of anders geformuleerd: Het traditionele aanbesteden gebeurt al tientallen jaren op dezelfde wijze. De methode is uitermate helder en tegelijk ook star van aard. Gebaseerd op zaken die x jaren geleden belangrijk werden gevonden, maar weinig tot geen ruimte laat voor alle bovengenoemde zaken die in de moderne maatschappij belangrijk geacht worden. Flexibilisering is een van de moderne toverwoorden en daar speelt traditioneel aanbesteden zeker NIET op in. Moderne opdrachtgevers verwachten van bouworganisaties transparantie, ISO certificeringen, VCA certificeringen, procesgerichte kwaliteitsbeheersing, gericht aandacht voor Veiligheid, Gezondheid en Milieu, meedenken op gebied van Duurzaamheid, de hoogst mogelijke BREEAM kwalificatie, kostenbewustzijn, kostendeskundigheid, correcte en representatieve medewerkers, medewerkers met Arbo vriendelijk materieel en de juiste Persoonlijke Beschermingsmiddelen, respectering van de wettelijke procedures op het gebied van asbestinventarisatie, asbestsaneringen, sloopvergunningen en omgevingsvergunningen, geotechnische kennis, grondonderzoek en sonderigen, kennis en onderzoeken van potentieel vervuilde grond, toenemende kennis van installaties en alle ontwikkelingen op dat gebied (brandmeldinstallaties, inbraakbeveiliging, data bekabelingen, WiFi netwerk, warmtewisselaars, airco en topkoeling, beveiligde server ruimtes met droge brandblussystemen, personeelsloze receptie faciliteiten), inspelen op de Wet Identificatieplicht bij bouwplaatsbezoek door derden, voldoen aan de normen als gesteld vanuit de Wet op de G-rekening, manurenregistraties bijhouden, logboeken controleren, dagboeken bijhouden, onttrekken van water uit de bodem, correcte omgangsvormen, Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, Meer voor Minder, LEAN denken, BIM deskundigheid en gebruik van BIM technieken en software, kennis en gebruik van Social Media, bewust grondstoffengebruik, FSC hout, beton met een deel puingranulaat, watergedragen verven, nog meer transparantie, gescheiden afvoer van de diverse vormen van bouwafval, ………………….. Deze lijst is verre van volledig. Ook moet er dan nog iets verdiend kunnen worden. Neem je jezelf als opdrachtgever dan echt serieus als je daar dan alleen maar het meest scherpe prijskaartje tegenover wilt zetten als beloning voor al deze inspanningen?
94
