Aanbesteden Maak meer kans op overheidsopdrachten

Aanbesteden

Maak meer kans op overheidsopdrachten

Aanbesteden Maak meer kans op overheidsopdrachten

Voorwoord

2

Leendert-Jan Visser Directeur MKB-Nederland

Beste ondernemer, Aanbestedingen zijn een grote bron van inkomsten voor het bedrijfsleven. De overheid koopt jaarlijks voor 60 miljard euro in aan werken, leveringen en diensten, zo’n tien procent van wat we in ons land verdienen. Een enorm bedrag. Het is dan ook erg belangrijk dat iedereen eerlijke en gelijke kansen heeft op het winnen van een opdracht. Zodat ook het midden- en kleinbedrijf optimaal mee kan profiteren. Aanbesteden is namelijk zeker niet alleen weggelegd voor het grootbedrijf. Ruim twee derde van alle procedures gaat om kleinere opdrachten. Met dit boek willen we je als ondernemer op weg helpen. Dankzij de nieuwe Aanbestedingswet die 1 april is ingegaan, hebben ondernemers meer kans op meedoen aan een aanbestedingsprocedure. Het kost minder tijd en energie dan voorheen omdat de hoge

administratieve last is aangepakt. Teveel spelregels, onredelijke eisen, onnodig samenvoegen van opdrachten en papieren rompslomp behoren tot het verleden. De regels zijn duidelijk, voor iedereen gelijk, transparant en proportioneel. Aanbestedende diensten moeten zich verplaatsen in de ondernemer en goed naar hem luisteren. Maar tegelijkertijd scherpe vragen durven stellen en ondernemers stimuleren het onderste uit de kan te halen. Zij moeten samen met ondernemers de dialoog aan durven gaan. De nieuwe wet speelt hierin een positieve rol. MKB-Nederland zal de vinger aan de pols houden bij dit proces zodat (nieuwe) belemmeringen kunnen worden weggenomen. Dat is onze taak. Je helpt ons daarbij door moeilijkheden in de praktijk van het aanbesteden bij ons aan te kaarten. Zie je een kans in de markt voor een opdracht van de overheid: waag die kans. Dit boek biedt een eerste aanzet van zaken waaraan je moet denken. Het is zeker geen samenvatting van alle regels waarmee je te maken krijgt bij een aanbesteding. Onze Aanbestedingsdesk www.aanbestedingsdesk.nl is speciaal voor ondernemers opgezet en biedt ondersteuning bij een aanbestedingsprocedure. Je kunt er - vertrouwelijk met al je vragen terecht.

3

Inleiding

4

Stefan Dalmolen Van Till Advocaten

Dit is alweer de derde uitgave van de handleiding “Eerste Hulp bij Aanbesteden”, een coproductie van MKB-Nederland, MKB Servicedesk en Van Till Advocaten. Met de komst van de Aanbestedingswet per 1 april 2013 is er veel veranderd en bieden aanbestedingen betere kansen voor ondernemers. Daarom hebben de initiatiefnemers besloten een volledig nieuwe uitgave te publiceren. Deze handleiding geeft praktische tips waar je als ondernemer je voordeel mee kunt doen en waardoor je nog beter en effectiever kunt inschrijven op aanbestedingen. Ook wordt uitgelegd hoe een aanbestedings­

5

procedure in elkaar steekt en wat in de praktijk de hete hangijzers zijn. Uiteraard wordt ingegaan op de nieuwe Aanbestedingswet en de veranderingen die deze wet in de praktijk met zich meebrengt. Het is goed om te vermelden dat momenteel een nieuwe Europese Aanbestedingsrichtlijn in ontwikkeling is. Wanneer deze definitief wordt, is bij het verschijnen van deze handleiding nog niet bekend. Ook is nog niet duidelijk of en zo ja welke gevolgen deze richtlijn heeft voor de Nederlandse wetgeving. Kijk voor actuele ontwikkelingen daarom ook op de aanbestedingsdesk.

Inhoudsopgave Hoe werkt dit boek?

8

1. Waarom een handleiding over aanbesteden?

10

2. De nieuwe Aanbestedingswet

14

3. De procedure bij aanbesteden

20

4. Inschrijven op een aanbesteding

34

5. Wat te doen bij ongeoorloofde praktijken

44

Tot slot 48 Colofon 49

Hoe werkt dit boek?

8

Tijdens het lezen van dit boek zul je regelmatig een verwijzing naar internet tegenkomen. Om het overzichtelijk te houden, hebben we een speciale overzichtspagina aangemaakt op de website van MKB Servicedesk. Hier vind je alle interessante informatie waar we in het boek naar doorverwijzen.

Zo werkt het: Ga naar www.mkbservicedesk.nl/aanbesteden Je komt op de overzichtspagina, waar je de inhoudsopgave van dit boek vindt. De doorverwijzingen die in de verschillende thema’s van het boek worden vermeld vind je hier ook weer terug, in de vorm van weblinks onder het betreffende thema. Op de Aanbestedingsdesk houden we je op de hoogte van actuele ontwikkelingen op het gebied van aanbesteden. Houd daarom deze desk in de gaten. Hier vind je ook ervaringen van andere ondernemers. 9

1 Waarom een

handleiding over aanbesteden?

10

In Nederland wordt op jaarbasis voor circa 60 miljard aan overheidsopdrachten via aanbestedingsprocedures vergeven. Ter vergelijking: dat is circa 10 procent van het bruto binnenlands product. De overheidsinkopen maken een aanzienlijk onderdeel uit van de Nederlandse economie. Nog steeds is het zo dat kleine en middelgrote ondernemingen niet optimaal hiervan mee profiteren.

11

Wat is aanbesteden? Aanbesteden is het aan een marktpartij uitbesteden van een opdracht door een (semi-)overheidsinstantie, na vergelijking van de ontvangen inschrijvingen (offertes) van deelnemende ondernemers. Het aanbesteden van opdrachten leidt tot meer marktwerking, en een betere afstemming van vraag en aanbod. De overheid wil zo een zo gunstig mogelijke inkoop bereiken (prijs-kwaliteitverhouding). Hiervoor is het natuurlijk zaak dat zoveel mogelijk marktpartijen inschrijven op een aanbesteding.

12

Onterechte vooroordelen over aanbestedingsprocedures Een veel gehoorde klacht van ondernemers is dat inschrijven op een aanbestedingsprocedure veel tijd en energie kost, terwijl de kans op succes gering is. Dat is zeker niet altijd het geval. In de loop der jaren is inschrijven op een aanbesteding veel eenvoudiger en vooral minder tijdrovend geworden. Een belangrijk winstpunt daarbij is de Eigen Verklaring, die ook in de nieuwe Aanbestedingswet is verankerd. In hoofdstuk 4 wordt daarop nader ingegaan. Een ander achterhaald vooroordeel is dat inschrijven op een aanbesteding alleen is weggelegd voor grotere ondernemingen. Ook dat is onjuist. Overheden besteden namelijk steeds vaker kleinere opdrachten aan. Sterker nog, ruim twee derde van alle Nederlandse aanbestedingsprocedures zijn niet-Europese procedures. Qua omvang zijn de opdrachten niet groot genoeg om Europees te moeten worden aanbesteed. In hoofdstuk 3 wordt uitgelegd wanneer Europees moet worden aanbesteed en wanneer kan worden volstaan met een nationale procedure.

Waarom een handleiding over aanbesteden?

Bovendien was verbetering van de toegang voor het midden- en kleinbedrijf tot aanbestedingsprocedures een van de hoofddoelstellingen bij de nieuwe Aanbestedingswet. In de wet is bijvoorbeeld een verbod opgenomen om opdrachten onnodig samen te voegen. Ook aan de te stellen geschiktheidseisen zijn grenzen gesteld waarmee de opdrachten beter toegankelijk zijn voor het mkb. In hoofdstuk 2 van deze handleiding wordt nader op deze punten ingegaan.

Meedoen aan een aanbestedingsprocedure loont Er bestaat dus veel koudwatervrees bij een groot deel van het mkb om mee te doen met aanbestedingen, mede door deze - deels onterechte - vooroordelen. Dat is jammer, vooral omdat bedrijven daardoor een groot deel van de te vergeven opdrachten bij voorbaat mislopen. Zodra je als ondernemer enige handigheid ontwikkelt bij het meedoen aan aanbestedingsprocedures, kan dat zeker succes opleveren. Deze handleiding wil je daarbij van dienst zijn.

13

2 De nieuwe

Aanbestedingswet

14

De nieuwe Aanbestedingswet moet ondernemers eerlijker kansen bieden om overheidsopdrachten binnen te halen. Daarvoor is de procedure meer toegeschreven op de behoeften, mogelijkheden én beperkingen van individuele ondernemers.

15

Met ingang van 1 april 2013 is de nieuwe Aanbestedingswet van kracht. Deze wet kwam niet zonder slag of stoot tot stand en kende een lange adem. De Eerste Kamer verwierp - in 2008 - een eerder ontwerp. In 2012 kwam er uiteindelijk een geheel nieuwe versie, die eind dat jaar zowel door de Tweede als Eerste Kamer werden aangenomen. MKB-Nederland heeft samen met VNO-NCW en leden uit verschillende sectoren nauwe betrokkenheid gehad bij de totstandkoming van de wet. De aanbestedingspraktijk was in de oude situatie onvoldoende ondernemersvriendelijk. Vooral het mkb ondervond problemen bij de inschrijving op aanbestedingen. 16

Waarom is er een nieuwe wet? Een van de belangrijkste redenen voor de komst van de nieuwe Aanbestedingswet is zoals gezegd het verbeteren van de toegang voor ondernemers tot overheidsopdrachten. Om deze doelstelling te verwezenlijken is een aantal maatregelen getroffen. Zo is expliciet in de wet opgenomen dat het onnodig samenvoegen van kleinere opdrachten (clusteren) niet is toegestaan. Ook moet een opdracht in meerdere kleinere percelen worden opgesplitst om zo kleinere ondernemers in staat te stellen een deel van de opdracht te verwerven. Alleen met een goede onderbouwing van de aanbestedende dienst kan van deze bepalingen worden afgeweken. Het “comply or explain-principe” is daarop van toepassing: pas toe of leg uit. Omzeteisen mogen alleen worden opgenomen als dat uitdrukkelijk en met zwaarwegende argumenten wordt gemotiveerd. In dat geval geldt een maximum

De nieuwe Aanbestedingswet

van driemaal de waarde van de opdracht als geëiste jaaromzet. Tenslotte is het beginsel van proportionaliteit steviger verankerd in de wet en nader uitgewerkt in de “Gids Proportionaliteit”. Het proportionaliteitsbeginsel houdt in dat de keuzes die een aanbestedende dienst maakt en de eisen en voorwaarden die zij stelt bij een aanbesteding, in redelijke verhouding dienen te staan tot de aard en omvang van de aan te besteden opdracht. Kort door de bocht zou je kunnen zeggen: wat is redelijk, hoe zou je zelf behandeld willen worden.

Gids Proportionaliteit en het ‘comply or explain-principe’ Een belangrijk winstpunt in de nieuwe Aanbestedingswet is de verplichting om ‘proportioneel’ te handelen. In alle fases van een aanbestedingsprocedure. De wet verwijst hiervoor naar de Gids Proportionaliteit, waarin hierover voorschriften zijn opgenomen. Deze ‘voorschriften’ dienen te worden gelezen in de context van de volledige tekst van de Gids. Het proportionaliteitsbeginsel en de toepassing daarvan gelden ook voor de delen van de Gids waar geen voorschriften voor geformuleerd zijn. Het vertrekpunt is dat de Gids altijd wordt toegepast. Afwijken van de Gids is mogelijk, maar dat moet dan wel (goed) gemotiveerd worden door de aanbestedende dienst. Het comply or explainprincipe is hier van toepassing. Dit wil zeggen dat de overheid de voorschriften moet naleven óf zorgvuldig moet beargumenteren waarom zij dat niet doet. Hoe zwaar deze motiveringsplicht is, zal de praktijk moeten uitwijzen. Een andere doelstelling van de nieuwe Aanbestedingswet is de verbetering van de naleving van

17

aanbestedingsregels. In de huidige praktijk gebeurde dat onvoldoende, onder meer omdat ondernemers niet snel geneigd blijken om misstanden aan de kaak te stellen. Ondernemers zijn bang de aanbestedende dienst op die manier ‘tegen de haren in te strijken’ en zo toekomstige opdrachten mis te lopen. Aanbestedende diensten worden zo niet geconfronteerd met fouten en misstanden in de aanbestedingsprocedures. Om dit probleem tegen te gaan, is onder meer een laagdrempelige klachtenregeling en een Commissie van Aanbestedingsexperts in het leven geroepen. In hoofdstuk 5 van deze handleiding wordt hieraan meer aandacht besteed. 18

Aanbestedingsreglementen Naast de Aanbestedingwet zijn er ook enkele aanbestedingsreglementen die van toepassing zijn op aanbestedingsprocedures. In deze reglementen zijn sectorspecifieke regels opgenomen. In hoofdlijnen worden aanbestedingsplichtige opdrachten verdeeld in drie hoofdcategorieën: • Werken: opdrachten die betrekking hebben op de uitvoering en of het ontwerp van het product van een geheel van bouwkundige of civieltechnische werken, bijvoorbeeld een gebouw. • Leveringen: opdrachten die betrekking hebben op de aankoop, leasing, huur of huurkoop van producten, bijvoorbeeld het leveren van een partij goederen. • Diensten: andere (overheids)opdrachten dan werken of leveringen, bijvoorbeeld consultancy. Voor werken is het belangrijkste reglement het Aanbestedingsreglement Werken 2012 (ARW 2012), de opvolger van het eerdere ARW 2005. De toepassing van het ARW 2012 is verplicht voorgeschreven in de

De nieuwe Aanbestedingswet

Aanbestedingswet (afwijken mogelijk mits met comply or explain). Daarnaast bestaan er Richtsnoeren voor Leveringen en Diensten. Hierin staan een aantal praktische handreikingen voor aanbestedende diensten. Deze Richtsnoeren zijn niet verplicht.

19

3 De procedure

bij aanbesteden

20

In dit hoofdstuk bespreken we de proceduretypes voor aanbesteden en de eisen en criteria die aan inschrijvende partijen en inschrijvingen worden gesteld. En we gaan in op de bekendmaking van de aanbestedingsprocedure.

21

Het aanbestedingsrecht is voor het grootste deel gebaseerd op Europees recht. In diverse Europese richtlijnen is opgenomen wanneer een overheidsopdracht Europees moet worden aanbesteed. Deze moeten op grond van Europees recht verplicht worden overgenomen (geïmplementeerd) in de nationale wetgeving. In Nederland is dit gebeurd in de Aanbestedingswet, waardoor de regels dwingend zijn voorgeschreven.

Europees aanbesteden of niet?

22

Het aanbestedingsrecht is voor het grootste deel gebaseerd op Europees recht. In diverse Europese richtlijnen is opgenomen wanneer een overheidsopdracht Europees moet worden aanbesteed. Deze moeten op grond van Europees recht verplicht worden overgenomen (geïmplementeerd) in de nationale wetgeving. In Nederland is dit gebeurd in de Aanbestedingswet, waardoor de regels dwingend zijn voorgeschreven. Kort gezegd is er volgens de Aanbestedingswet een verplichting om een opdracht Europees aan te besteden als er sprake is van: • e en aanbestedingsplichtige opdrachtgever; • een aanbestedingsplichtige opdracht; • de drempelwaarde wordt overschreden. Aanbestedingsplichtige opdrachtgevers worden ook aanbestedende diensten genoemd. Aanbestedende diensten zijn overheidsinstellingen, maar ook instellingen die voor een belangrijk deel door de overheid worden gefinancierd of waarop de overheid toezicht houdt of leiding aan geeft. Denk bij deze laatste categorie bijvoorbeeld aan universiteiten.

De procedure bij aanbesteden

In de praktijk kunnen soms onduidelijkheden bestaan over de vraag of een instelling aanbestedingsplichtig is. Nagegaan moet worden of de instelling voorziet in een behoefte van algemeen belang (en dus niet in een industrieel of commercieel belang), rechtspersoonlijkheid heeft en of de overheid in hoofdzaak de activiteiten financiert. Een aanbestedingsplichtige opdracht is een schriftelijke overheidsopdracht waar een zogenoemde bezwarende titel, een tegenprestatie (meestal de betaling van een geldsom) tegenover staat voor werken, leveringen of diensten. De vraag wanneer sprake is van een aanbestedingsplichtige opdracht is niet altijd even eenvoudig te beantwoorden. Met name of er sprake is van een ‘bezwarende titel’ levert in de praktijk soms problemen op. Als de aanbestedende dienst beide vragen (aanbestedende dienst en aanbestedingsplichtige opdracht) met JA beantwoordt, zal deze dienst moeten berekenen of de geraamde waarde van de opdracht boven een bepaald drempelbedrag ligt.

23

Voor 2012 en 2013 zijn de drempelbedragen als volgt vastgesteld:

Werken

Leveringen Diensten

Centrale overheid

€ 5.000.000,-

€ 130.000,-

€ 130.000,-

Decentrale overheid

€ 5.000.000,-

€ 200.000,-

€ 200.000,-

Speciale sectoren

€ 5.000.000,-

€ 400.000,-

€ 400.000,-

De actuele drempelbedragen worden onder meer gepubliceerd op de website van de rijksoverheid. 24 De waarde van een overheidsopdracht wordt bepaald aan de hand van de geraamde waarde op het tijdstip van verzending van de aankondiging ervan. Dit bedrag is exclusief omzetbelasting, maar met inbegrip van opties en verlengingen van het contract. Aanbestedingen Europese regelgeving Opdrachten die gelijk aan of meer waard zijn dan de drempel, moeten dus verplicht Europees worden aanbesteed. Er gelden wel weer uitzonderingen voor bepaalde soorten opdrachten, zoals opdrachten die geheim zijn verklaard. Een aanbestedende dienst mag opdrachten niet kunstmatig splitsen om onder de drempels te blijven.

Opdrachten onder de drempel (niet-Europese procedures) De Aanbestedingswet kent niet alleen bepalingen over Europese aanbestedingsprocedures. Er gelden nu ook

De procedure bij aanbesteden

uniforme regels voor procedures onder de Europese drempel. Vooral bij opdrachten die niet Europees worden aanbesteed, pasten aanbestedende diensten voorheen hun eigen beleid toe. Dat leidde tot een lappendeken van regels en extra lasten voor bedrijven. In de Wet is daarom opgenomen dat aanbestedende diensten voor de verstrekking van opdrachten onder de drempel: • G  elijk handelen: alle inschrijvers moeten gelijk worden behandeld • Transparant zijn: het moet duidelijk zijn wat van inschrijvers wordt verlangd en waaraan wordt getoetst • Proportioneel handelen: de aanbestedende dienst mag geen onredelijke eisen stellen die geen verband houden met de opdracht. Er zijn een aantal varianten mogelijk bij aanbesteden onder de drempel. Een nationale aanbesteding wordt algemeen in Nederland bekend gemaakt en is openbaar, met dien verstande dat iedereen kan inschrijven, zolang wordt voldaan aan de eisen. Bij een meervoudig onderhandse procedure worden twee of meer partijen door de aanbestedende dienst uitgenodigd om een inschrijving in te dienen. Een enkelvoudige onderhandse procedure richt zich tot één partij. Deze procedure heeft in feite niet veel met aanbesteden te maken, aangezien er geen enkele marktwerking plaatsvindt.

25

In de Gids Proportionaliteit zijn ook hiervoor voorschriften opgesteld. Uit onderstaand schema is af te leiden wanneer een aanbestedende dienst voor welke procedure zou moeten kiezen. De licht gearceerde ruimte geeft aan bij welke bedragen op een bepaalde manier een opdracht moet worden aanbesteed. De meest donker gearceerde ruimtes markeren de grens van de bandbreedtes.

Leveringen/diensten Decentrale overheid Europese 30K 70K 100K 150K drempel

26

1 op 1 Meervoudig onderhands Nationaal openbaar Europees

Leveringen/diensten Centrale overheid Europese 30K 70K 100K 150K drempel 1 op 1 Meervoudig onderhands Nationaal openbaar Europees

De procedure bij aanbesteden

Eisen in de aanbesteding Zodra een aanbestedende dienst heeft vastgesteld dát moet worden aanbesteed en welk type procedure daarvoor wordt gehanteerd, worden de eisen en criteria vastgesteld die aan de inschrijvende partijen en de inschrijvingen worden gesteld. Daarbij zijn verschillende soorten te onderscheiden.

1. Uitsluitingsgronden Een inschrijver kan alleen maar worden toegelaten tot een aanbestedingsprocedure als er geen uitsluitingsgronden op hem van toepassing zijn. Uitsluitingsgronden komen in twee vormen voor: dwingende en facultatieve. De dwingende uitsluitingsgronden verplichten de aanbestedende dienst onherroepelijk tot uitsluiting van een bedrijf van deelname aan de procedure. Voorbeelden van dwingende uitsluitingsgronden zijn: deelname aan een criminele organisatie en een strafrechtelijke veroordeling voor bijvoorbeeld fraude. Is er sprake van een facultatieve uitsluitingsgrond, dan kan de aanbestedende dienst zelf bepalen of een inschrijver wordt uitgesloten als hij aan een van deze uitsluitingsgronden voldoet. In de aanbestedingsstukken zal de aanbestedende dienst moeten aangeven of hij deze uitsluitingsgronden van toepassing verklaart of niet. Voorbeelden van facultatieve uitsluitingsgronden zijn: faillissement van de inschrijver en een ernstige beroepsfout van de inschrijver. Inschrijvers/gegadigden moeten over het algemeen bewijsstukken meesturen, zoals een gedragsverklaring aanbesteden en/of een uittreksel uit het insolventie-, handels-, en/of strafregister. De aanbestedende dienst moet van te voren in de aanbestedingsstukken aangeven welke bewijsstukken vereist zijn.

27

Met de komst van de uniforme eigen verklaring is het overigens niet meer noodzakelijk dat álle inschrijvers bewijsstukken meezenden. Dat voorkomt veel papieren rompslomp. Het is voldoende een verklaring af te geven dat wordt voldaan aan alle eisen. Alleen de winnaar van de opdracht moet vervolgens de bewijsstukken toezenden.

2. Geschiktheidseisen

28

Ook worden in vrijwel iedere aanbesteding eisen gesteld op het gebied van financiële draagkracht en technische bekwaamheid. Geschiktheidseisen zijn minimumeisen: een bedrijf moet minimaal aan deze eisen voldoen om mee te kunnen dingen naar een bepaalde opdracht. In de Aanbestedingswet is het als uitgangspunt niet toegestaan om de financiële draagkracht van een bedrijf bij de aanbesteding van een opdracht te relateren aan de gemiddelde jaaromzet van die onderneming. Dit kan alleen als de aanbestedende dienst met zwaarwegende argumenten motiveert waarom hij dat toch noodzakelijk vindt. In dat geval mag de omzeteis niet hoger zijn dan drie keer de geraamde waarde van de opdracht. De vakbekwaamheid kan doorgaans worden aangetoond aan de hand van een aantal naar aard en omvang vergelijkbare (recente) referentieprojecten en/ of door bewijzen dat aan bepaalde kwaliteitsnormen wordt voldaan. Indien een inschrijver niet kan voldoen aan de geschiktheidseisen, volgt vrijwel altijd uitsluiting van de aanbestedingsprocedure.

De procedure bij aanbesteden

3. Inhoudelijke eisen De uitsluitingsgronden en geschiktheidseisen gaan over de persoon van de inschrijver/het bedrijf en dus niet op de inschrijving zelf. Ook aan die inschrijving worden eisen gesteld. Dit zijn de inhoudelijke specificaties die aan het te vervaardigen werk, het te leveren product of de te verrichten dienst worden gesteld. Hiermee specificeert de aanbestedende dienst in feite wat hij wil hebben. Bij werken staan de inhoudelijke specificaties doorgaans in een bestek; bij leveringen en diensten in een programma van eisen. Meestal zijn deze inhoudelijke eisen geformuleerd als knock-out eisen, dat wil zeggen dat het niet voldoen aan de vraagspecificatie leidt tot ongeldig verklaring van de inschrijving. Dit is op zichzelf ook wel te begrijpen, omdat iets anders wordt aangeboden dan is gevraagd.

4. Gunningscriteria De aanbestedende dienst stelt gunningscriteria op om een keuze te maken uit alle geldige inschrijvingen. Aan de hand van het gunningscriterium beoordeelt de aanbestedende dienst aan welke inschrijver de opdracht wordt gegund. In grote lijnen bestaan er twee verschillende gunningscriteria: de economische meest voordelige inschrijving (emvi) en de laagste prijs. Het uitgangspunt in de Aanbestedingswet is dat als gunningscriterium emvi wordt gebruikt. Toepassing van de laagste prijs als gunningscriterium is dus uitzondering en moet gemotiveerd worden. Bij het emvi-criterium zijn naast prijs ook andere aspecten van belang, zoals functionaliteit, kwaliteit, duurzaamheid en levertijd. De aanbestedende dienst geeft aan de hand van subcriteria aan hoe punten

29

kunnen worden verdiend. Ook de onderlinge wegingsfactoren worden bekend gemaakt. Meestal houdt de toepassing van het emvi-criterium een bepaalde subjectieve beoordeling door de aanbestedende dienst in.

5. Uitvoeringseisen

30

Tenslotte zijn er nog de uitvoeringseisen. Aan deze eisen moet worden voldaan tijdens de uitvoering van de opdracht. Een voorbeeld van een uitvoeringseis is de inzet van een bepaald percentage aan personeel uit sociale werkvoorzieningen. Uitsluitend als op voorhand al vast staat dat de voorgenomen winnaar na gunning - dus tijdens de uitvoering - niet behoorlijk aan deze eisen zal kunnen voldoen, kan een inschrijving bij voorbaat terzijde worden gelegd.

Aankondiging Zodra de aanbestedende dienst alle eisen heeft geformuleerd, wordt de aanbestedingsprocedure publiekelijk bekend gemaakt. De aankondiging is in feite de spil van een aanbestedingsprocedure. Zonder bekendmaking is er immers geen daadwerkelijke openstelling van de markt. Bij een Europese procedure of een nationale procedure moet de aankondiging worden gepubliceerd op de website van TenderNed www.tenderned.nl. Is sprake van een onderhandse aanbestedingsprocedure of van een procedure zonder voorafgaande aankondiging, dan stuurt de aanbestedende dienst de betreffende informatie op aan de vooraf geselecteerde gegadigden. In de aankondiging moet heldere informatie staan over de opdracht en de daaraan verbonden eisen en termijnen. Geïnteresseerden kunnen bij de aanbestedende dienst de aanbestedingsstukken (zoals het

De procedure bij aanbesteden

bestek en de tekeningen) gratis opvragen. Meestal worden deze stukken ook gepubliceerd op TenderNed.

Inlichtingen Vaak wordt er in een aanbestedingsprocedure een mogelijkheid geboden om vragen in te dienen. Deze vragen en de antwoorden daarop worden vervolgens verwerkt in een nota van inlichtingen, die aan alle gegadigden/inschrijvers moet worden verstrekt. De inlichtingenfase is niet alleen belangrijk om onduidelijkheden weg te nemen, ook is het stellen van vragen belangrijk voor de dossieropbouw. Zijn er geen vragen gesteld, dan is het in een latere juridische procedure in principe niet meer mogelijk om te klagen over een gebrek in de procedure dat al vooraf bekend had kunnen zijn. De inschrijver die geen vragen stelt, is dus ten tijde van de juridische procedure (die meestal na de voorgenomen gunningsbeslissing plaatsvindt) te laat. In sommige gevallen moet zelfs tijdens de aanbestedingsprocedure de gang naar de rechter worden genomen.

Inschrijving Na de vragenronde is het in principe tijd om de inschrijvingen in te dienen. Dat moet op een in de aanbestedingsstukken vermeld tijdstip. Wees op tijd, want als de inschrijving te laat is ingeleverd bij de aanbestedende dienst, is de inschrijving ongeldig en moet de aanbestedende dienst de inschrijver uitsluiten van deelname. Het is van groot belang dat de inschrijving volledig is en dat alle gevraagde bijlagen, zoals uittreksels uit het handelsregister, strafregister, gedragsverklaring aanbesteden, Model K-verklaring, referentieprojecten

31

enzovoorts worden bijgevoegd. Onvolledige inschrijvingen worden vrijwel altijd uitgesloten van de verdere procedure. Ook moet de inschrijving onvoorwaardelijk zijn. Voorbehouden, mitsen en maren of afwijkingen zijn niet toegestaan. Soms kan de inschrijving onbedoeld voorwaardelijk zijn, bijvoorbeeld wanneer onder aan het briefpapier een standaardzin is opgenomen dat de algemene voorwaarden van de inschrijver van toepassing zijn. Indien die voorwaarden afwijken van de voorwaarden uit de aanbesteding (en dat zal heel snel het geval zijn), dan is de inschrijving dus niet onvoorwaardelijk en moet deze uitgesloten worden. 32

Voorlopige gunning Nadat de enveloppen met daarin de definitieve, inhoudelijke, inschrijvingen bij de aanbestedende dienst zijn ingeleverd, begint de volgende fase: de gunningsfase. In deze fase beoordeelt de aanbestedende dienst de inschrijvingen. Uiteraard komen alleen inschrijvingen in aanmerking die voldoen aan de vraag en die compleet, tijdig en onvoorwaardelijk zijn ingediend. Mocht de aanbestedende dienst onduidelijkheden in de inschrijving aantreffen dan kan hij aan de inschrijver om verduidelijking vragen. Let daarbij goed op, want het is niet toegestaan de inschrijving aan te vullen of te wijzigen. Het antwoord van de inschrijver mag dus niet inhouden dat de inschrijving “anders” wordt dan deze was: slechts verduidelijkingen zijn toegestaan. De grens tussen verduidelijkingen en aanvullingen of wijzigingen is erg vaag. Wees als inschrijver dus terughoudend.

De procedure bij aanbesteden

Na de beoordeling van de (inhoudelijke) inschrijvingen maakt de aanbestedende dienst bekend welk bedrijf als beste uit de bus is gekomen: de voorgenomen gunningsbeslissing. De aanbestedende dienst moet deze beslissing motiveren, waarbij uiteraard geen bedrijfsgevoelige informatie naar buiten mag worden gebracht. De aanbestedende dienst is verplicht om de reden van afwijzing aan de afgewezen inschrijvers (individueel) bekend te maken. Definitieve gunning vindt doorgaans pas plaats nadat de aanbestedende dienst een termijn van (meestal) twintig dagen in acht heeft genomen. Gedurende die periode kunnen andere inschrijvers bezwaar maken tegen de gunning. Volgt de aanbestedende dienst dat bezwaar niet, dan moet de inschrijver - nog steeds binnen de termijn van twintig dagen - een kort geding aanhangig maken. Als dat gebeurt, kan de definitieve gunning pas plaatsvinden als de rechter een eindoordeel heeft gegeven.

33

4 Inschrijven op

een aanbesteding

34

Hoeveel tijd kost inschrijven op een aanbesteding en wat levert het me op? Dat zijn de belangrijkste vragen voorafgaand aan een besluit om mee te doen. In dit hoofdstuk bespreken we het proces van inschrijving en de meest prangende vragen van ondernemers over aanbesteden. Dat doen we aan de hand van 20 tips, valkuilen en struikelblokken.

35

Hoeveel tijd kost het? Het is moeilijk om te voorspellen hoeveel tijd gemoeid is met het inschrijven op een aanbesteding. Inschrijvingen op complexe projecten in de werkensector, zullen veel tijd in beslag nemen; met aanbestedingsprocedures op het gebied van leveringen en diensten is in de regel minder tijd gemoeid.

36

Een belangrijk winstpunt in de Aanbestedingswet is de verplichte toepassing (bij Europese procedures) van de Eigen Verklaring. Met deze verklaring geeft de inschrijver aan dat er geen uitsluitingsgronden op hem van toepassing zijn en dat hij voldoet aan de overige vereisten van de aanbesteding. Pas als de aanbestedende dienst voornemens is de opdracht te gunnen aan de betreffende inschrijver, moet deze de bewijsstukken aanleveren. Verder geldt dat ervaring met inschrijven op aanbestedingen de inschrijftijd aanmerkelijk kan verkorten. Niet alleen zijn er veel standaarddocumenten die bij iedere aanbesteding terugkomen, ook weet de ondernemer beter wat van hem verwacht wordt. Ook TenderNed biedt daarin hulp. Documenten kunnen worden opgeslagen waardoor deze niet iedere keer opnieuw bij elkaar gezocht hoeven te worden. De documenten moeten wel up-to-date worden gehouden.

Kunnen ook kleine ondernemingen inschrijven? In de Aanbestedingswet is een verbod opgenomen voor de aanbestedende dienst om opdrachten onnodig samen te voegen. Het komt nog wel eens voor dat een aanbestedende dienst een opdracht om efficiencyredenen samenvoegt met een soortgelijke opdracht van andere aanbestedende diensten. De opdracht

Inschrijven op een aanbesteding

wordt daardoor dermate groot dat kleinere ondernemers niet aan de geschiktheidseisen kunnen voldoen of onvoldoende capaciteit hebben om de opdracht te kunnen uitvoeren. Met het verbod in de Aanbestedingswet komt aan die praktijken mogelijk een einde. Het is natuurlijk wel de vraag wanneer een samenvoeging ‘onnodig’ is en wanneer niet. Uiteindelijk zal de rechter daarover een oordeel moeten vellen. De Aanbestedingswet bevat verder in beginsel de verplichting om de opdracht onder te verdelen in percelen. Dit houdt in dat een grotere opdracht wordt opgesplitst in kleinere opdrachten. Het geheel wordt dan in één keer aanbesteed, maar de mogelijkheid bestaat wel dat kleinere ondernemingen slechts op onderdelen inschrijven. De verplichting geldt overigens niet indien de aanbestedende dienst opsplitsing in percelen “niet passend acht”. Ook hier geldt weer een motiveringsplicht. Is je bedrijf ondanks de hierboven beschreven wettelijke verplichtingen te klein om de opdracht of een gedeelte daarvan uit te voeren, dan kun je er altijd voor kiezen om een combinatie te vormen met andere partijen. De ervaring, omzet en capaciteit van de ondernemingen die samen de combinatie vormen, worden dan samengevoegd. Neem hierbij overigens wel zorgvuldig de mededingingsregels in acht. Rijksoverheid mededinging

37

Twintig aandachtspunten Hieronder staan twintig aandachtspunten: tips, valkuilen, struikelblokken vermeld waar je mogelijk je voordeel mee kunt doen tijdens aanbestedingsprocedures en waarmee de kans op een winnende inschrijving groter wordt. Bij twijfel is het altijd verstandig advies in te winnen. Juridisch advies kan onder meer worden verkregen bij de MKB Aanbestedingsdesk of bij de brancheorganisatie. De termijnen in het aanbestedingsrecht zijn kort, dus laat er niet te veel tijd overheen gaan.

38

1. Als je erachter komt dat niet is aanbesteed, terwijl dat wel had gemoeten, is het zaak snel te handelen. De wet kent korte termijnen voor de gedupeerde inschrijver: binnen zes maanden na opdrachtdatum moet een rechtszaak aanhangig worden gemaakt (of zelfs binnen dertig dagen als de gunning bekend is gemaakt). 2. Lees de Gids Proportionaliteit door. Deze is eenvoudig op internet te vinden, onder meer op de site van de Rijksoverheid en bevat voorschriften en handreikingen die de aanbestedende dienst moet toepassen. Weliswaar is afwijken mogelijk, maar dat moet dan wel onderbouwd worden door de aanbestedende dienst. Met het doornemen van de Gids weet je waaraan de aanbestedende dienst (in beginsel) moet voldoen. 3. In vrijwel iedere aanbestedingsprocedure wordt gevraagd om referenties. Zorg ervoor dat de partij die je als referentie opvoert, daarvan op de hoogte is en dat deze daadwerkelijk positief verklaart over het project dat je voor de referent hebt uitgevoerd.

Inschrijven op een aanbesteding

4. Een van de grootste struikelblokken bij aanbestedingen is de verplichting om tijdig te klagen over onvolkomenheden in de aanbestedingsprocedure. Het komt erg vaak voor dat een aanbestedingsprocedure ontoelaatbare eisen bevat maar dat daarover pas wordt geklaagd op het moment dat de gunningsbeslissing is ontvangen. Dat is te laat. Daarom de belangrijke tip: klaag zodra het kan! Dat kan nu ook laagdrempelig doordat de Aanbestedingswet een Klachtenregeling kent. Raadpleeg bij twijfel de Aanbestedingsdesk, je brancheorganisatie of een advocaat. 5. Een aanbestedende dienst mag geen eisen of criteria wijzigen of toevoegen ná de inschrijfdatum. Vóór die tijd mag dat wel, maar dan moeten die wijzigingen of toevoegingen wel bekend worden gemaakt aan de potentiële inschrijvers. Vaak worden bij gelegenheid van de Nota van Inlichtingen nog wijzigingen of aanvullingen doorgevoerd, soms naar aanleiding van gestelde vragen. 6. Geschiktheidseisen en gunningscriteria mogen niet door elkaar lopen. Geschiktheidseisen gaan over de inschrijver; gunningscriteria op de inschrijving. Het is bijvoorbeeld niet toegestaan om extra punten toe te kennen aan een bedrijf dat over de meest aansprekende referenties beschikt. Als sprake is van een vermenging van beide soorten eisen, is de aanbestedingsprocedure onrechtmatig. 7. Bij het opstellen van de specificaties mag de aanbestedende dienst geen merken, fabricaten, werkwijzen enzovoorts voorschrijven. Een inschrijver moet altijd in staat worden gesteld gelijkwaardige producten aan te bieden.

39

8. Ook bij een nationale of meervoudig onderhandse aanbesteding zijn de beginselen van het aanbestedingsrecht van toepassing. Kiest een aanbestedende dienst er voor om een opdracht (niet verplicht) aan te besteden, dan moet hij zich toch aan de beginselen van het aanbestedingsrecht houden. Hierdoor zijn veel aanbestedingsregels gewoon van toepassing, vooral omdat vele van die regels gebaseerd zijn op belangrijke onderdelen van het aanbestedingsrecht die altijd gelden, zoals het gelijkheidsbeginsel, het transparantiebeginsel en het beginsel van proportionaliteit (zie hoofdstuk 3).

40

9. Sommige procedures verlopen in twee fases. In fase 1 kunnen alle gegadigden zich melden en in fase 2 wordt een select gezelschap (meestal 3 of 5 bedrijven) in staat gesteld een inhoudelijke inschrijving in te dienen. De keuze voor de partijen die een inschrijving mogen indienen geschiedt aan de hand van selectiecriteria. Het is aan de aanbestedende dienst om deze op te stellen. Deze mogen niet discriminatoir of willekeurig zijn, want dan is er sprake van strijd met het gelijkheidsbeginsel. Voor de rest is veel toegestaan, zelfs loting is een (veel)gebruikt selectiemiddel. 10. Benut de inlichtingenfase van een aanbestedingsprocedure goed! Dat is hét moment om onduidelijkheden weg te nemen en te proberen om de aanbestedende dienst op andere gedachten te brengen. Voordat je vragen stelt, is het dus aan te raden om de aanbestedingsstukken met alle voorwaarden van binnen en van buiten te kennen. 11. De termijn van inschrijving is vaak kort. Wees dus snel, maar zorgvuldig bij het opmaken van de

Inschrijven op een aanbesteding

inschrijving. Aanvullingen of wijzigingen na de inschrijfdatum is in principe niet toegestaan. 12. De inschrijving en de aan te leveren documenten moeten zijn ondertekend door een bevoegd persoon! Dit gaat in de praktijk maar al te vaak fout. Inschrijvingen die zijn gedaan door ‘niet-vertegenwoordigingsbevoegde’ personen worden uitgesloten. 13. Irreële inschrijvingen moeten ongeldig worden verklaard. Indien je een vermoeden hebt (en dat zoveel mogelijk kunt bewijzen) dat de winnende inschrijver zijn inschrijving niet kan waarmaken, is het zaak om dat direct te melden bij de aanbestedende dienst. Indien deze niets doet, kan een juridische procedure uitkomst bieden. 14. Strategisch inschrijven is in principe toegestaan. Dit betekent dat je handig gebruik kunt maken van een bepaalde al dan niet ondoordachte beoordelingssystematiek. Het is dus zaak om die systematiek goed te bestuderen: aan de hand waarvan toetst de aanbestedende dienst de inschrijvingen? Als relatief veel punten kunnen worden verkregen voor onderdeel x en relatief weinig voor onderdeel y, bied dan vooral scherp aan op onderdeel x en compenseer met onderdeel y. Strategisch inschrijven moet worden onderscheiden van manipulatief inschrijven. Dit laatste is niet toegestaan. De grens tussen beide is vaag, maar zodra een inschrijving de beoordelingssystematiek zodanig manipuleert dat het daarmee beoogde doel wordt verstoord, kan de inschrijving onrechtmatig zijn.

41

15. Controleer je inschrijving en alle daarbij behorende documenten goed op onvoorwaardelijkheid (zie hoofdstuk 3). Voorwaardelijke inschrijvingen zijn vrijwel altijd ongeldig. Daarvan kan al sprake zijn als je standaard een aansprakelijkheidsbeperking op je briefpapier hebt staan, terwijl de aanbestedende dienst eist dat je volledig aansprakelijk bent in geval van fouten. Ook de toepasselijkheidsverklaring van eigen algemene voorwaarden is een veel voorkomende blunder.

42

16. Vooral bij grote aanbestedingen kan het raadzaam zijn een “Bid-team” in het leven te roepen. Naast een of meer inkopers kan dat team ook bestaan uit bijvoorbeeld een aanbestedingsjurist. Vaak ligt de nadruk bij inschrijvingen op de commerciële kant en is er niemand die bewaakt dat de inschrijving volledig, onvoorwaardelijk en rechtmatig de deur uitgaat. 17. Alhoewel inschrijven op aanbestedingen sterk wordt aangeraden, ook in deze handleiding, moet je je wel altijd realiseren waarvoor je inschrijft. Zijn de voorwaarden niet dermate onaantrekkelijk dat inschrijven vanuit commercieel oogpunt onwenselijk is? Vaak gaan de aanbestedingsstukken vergezeld van een conceptovereenkomst die met de winnende inschrijver getekend zal worden. Controleer deze goed! 18. De aanbestedende dienst is verplicht om de gunningsbeslissing te motiveren. Daarin moeten de ‘relevante redenen’ worden vermeld. Maakt de aanbestedende dienst de reden van afwijzing niet of niet gemotiveerd bekend, klaag

Inschrijven op een aanbesteding

dan direct en vraag schriftelijk om een spoedige toezending van de motivering. De aanbestedende dienst mag echter nooit zover gaan om de winnende inschrijving bekend te maken. 19. De aanbestedende dienst is niet verplicht om de opdracht te gunnen. Een aanbestedende dienst kan de aanbesteding op ieder moment (dus ook na de gunningsfase!) intrekken en niet tot opdrachtverstrekking overgaan. Het is echter niet mogelijk voor de aanbestedende dienst om de opdracht in te trekken om vervolgens (nagenoeg) dezelfde opdracht opnieuw aan te besteden. 20. Wees niet te benauwd om de aanbestedende dienst te confronteren met onrechtmatigheden. Veel ondernemers zijn bang dat zij in een kwaad daglicht komen te staan bij de aanbestedende dienst indien zij hun recht halen. Dat is ten onrechte. Het aanbestedingsrecht kent veel waarborgen op het gebied van transparantie, gelijkheid en objectiviteit. In toekomstige aanbestedingen kun je dus niet zomaar benadeeld worden. De Klachtenregeling schrijft voor dat je eerst een klacht indient bij de aanbestedende dienst. Als deze je klacht niet tijdig of naar tevredenheid behandelt, kun je daarna je klacht voorleggen aan de Commissie van Aanbestedingsexperts. De Commissie geeft dan een niet-bindend advies. www.commissievanaanbestedingsexperts.nl

43

5 Wat te doen bij ongeoorloofde praktijken

44

Bij een vermoeden dat een aanbestedings­procedure niet helemaal correct verloopt, kun je verschillende dingen doen. In dit hoofdstuk worden de mogelijkheden besproken.

45

Klagen bij de aanbestedende dienst De meest voor de hand liggende optie is uiteraard een klacht indienen bij de aanbestedende dienst zelf. Indien een onvolkomenheid wordt ontdekt voor de inschrijfdatum, dan kan dat eenvoudig worden hersteld door de aanbestedende dienst. Als deze het met je eens is, zal deze de fout dan ook ongetwijfeld herstellen.

46

Ook in de periode na voorlopige gunning kan klagen bij de aanbestedende dienst zinvol zijn. Deze kan vrijwillig op een voorgenomen gunning terugkomen indien zij jouw visie deelt. Daarvan kan bijvoorbeeld sprake zijn als je vermoedt dat de winnende inschrijver niet kan voldoen aan de geschiktheidseisen of niet in staat is de opdracht uit te voeren.

Klagen bij de aanbestedende dienst via je brancheorganisatie Indien je je klacht anoniem wilt indienen, kun je contact opnemen met je brancheorganisatie. Deze kan vervolgens contact opnemen met de aanbestedende dienst en de klacht bespreken. Beide opties (zelf klagen of via de brancheorganisatie) zijn kosteloos en kunnen zeer effectief zijn. Echter, op het moment dat de aanbestedende dienst jouw visie niet deelt, zul je je tot andere instanties moeten wenden, zoals de Commissie van Aanbestedingsexperts of de rechter in kort geding.

Commissie van Aanbestedingsexperts Met de komst van de Aanbestedingswet is ook de Commissie van Aanbestedingsexperts in het leven geroepen. Bij deze commissie kunnen ondernemers, die eerst zelf hebben geklaagd bij de aanbestedende dienst en daar nul op het rekest hebben gekregen, tegen betaling een klacht indienen waarin zij gemotiveerd aangeven het niet eens

Wat te doen bij ongeoorloofde praktijken

te zijn met de aanbesteding of een onderdeel daarvan. Klachten kunnen niet gaan over het algemene aanbestedingsbeleid van de aanbestedende dienst, maar hebben wel betrekking op de vraag of een bepaald handelen of nalaten van die dienst in een concrete aanbesteding in strijd is met wettelijke bepalingen of met andere voorschriften die voor die aanbesteding gelden. Het advies van de Commissie is niet bindend en partijen kunnen op ieder moment naar de rechter. Aangezien de Commissie op het moment dat dit boek verschijnt nog maar kort aan het werk is, kan nog niets worden gezegd over de resultaten. Feit is in ieder geval dat ondernemers met de Commissie een onafhankelijk orgaan kunnen benaderen waar zij op een laagdrempelige wijze hun klachten kunnen indienen.

Juridische procedure Het indienen van een klacht is niet altijd zinvol als actie op korte termijn noodzakelijk is en je belangen direct dreigen te worden geschaad. De gang naar de rechter is dan vaak de enige optie. In het aanbestedingsrecht zijn kort gedingen aan de orde van dag. Vaak moet een dergelijk kort geding binnen twintig dagen na de gunningsbeslissing aanhangig worden gemaakt. Een juridische procedure biedt uitkomst indien je meent dat de aanbestedende dienst de opdracht ten onrechte gunt aan een bepaalde partij of indien jouw onderneming ten onrechte is uitgesloten van verdere deelname. In uitzonderingssituaties kan ook tijdens de aanbestedingsprocedure een kort geding zinvol zijn. Schakel bij twijfel altijd juridische ondersteuning in, bijvoorbeeld via de Aanbestedingsdesk van MKB-Nederland www.aanbestedingsdesk.nl of je brancheorganisatie.

47

Tot slot

48 Met deze handleiding hopen wij je kennis over het aanbestedingsrecht te hebben vergroot, zodat je onnodige fouten kunt voorkomen en meer kans maakt op het verkrijgen van opdrachten. Deze handleiding biedt geen compleet beeld van het aanbestedingsrecht, maar is – zoals de titel ook zegt – een praktische eerste hulp bij aanbesteden. Omdat elke situatie anders is en het aanbestedingsrecht telkens verandert, kunnen aan deze handleiding geen rechten worden ontleend. Vraag bij problemen bij aanbestedingen altijd deskundig juridisch advies, want: voorkomen is beter dan genezen. De Aanbestedingsdesk www.aanbestedingsdesk.nl is speciaal voor ondernemers opgezet en biedt ondersteuning bij een aanbestedingsprocedure. Je kunt er met al je vragen terecht. Wij garanderen dat informatie vertrouwelijk wordt behandeld. Uiterlijk twee werkdagen maar veelal nog dezelfde dag krijg je antwoord op je vragen en deskundig advies over eventuele vervolgstappen.

Colofon In opdracht van: Aanbestedingsdesk www.aanbestedingsdesk.nl MKB-Nederland Bezuidenhoutseweg 12 Postbus 93002 2509 AA Den Haag www.mkb.nl Van Till advocaten De Lairessestraat 131 – 135 Postbus 75731 1070 AS Amsterdam www.vantill.nl Uitgever: MKB Servicedesk Radonweg 7 Postbus 40271 3504 AB Utrecht www.mkbservicedesk.nl www.twitter.com/mkbservicedesk Auteur: Stefan Dalmolen, Van Till advocaten Met medewerking van: Mariet Feenstra, MKB-Nederland Katja Lamers, MKB-Nederland Vormgeving en realisatie: Barnyard Creative Powerhouse, Bilthoven Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen, in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze zonder voorafgaande toestemming van de auteurs, MKB-Nederland en/of MKB Servicedesk BV. Ondanks dat de inhoud van dit boek met zorg is samengesteld, kunnen de auteurs, MKB-Nederland en MKB Servicedesk BV geen aansprakelijkheid aanvaarden voor schade die gevolg is van een fout in de uitgave.

49

In de reeks ‘Eerste hulp bij’ verschenen ook:

Internationaal ondernemen Eerste druk: februari 2012 ISBN 978-90-79922-05-5 Online ondernemen Derde druk: november 2012 ISBN 978-90-79922-10-9 Leren excelleren Eerste druk: april 2011 ISBN 978-90-79922-08-6

Financiering Eerste druk: april 2012 ISBN 978-90-79922-06-2 Slim Werken Slim Reizen Eerste druk: juli 2012 ISBN 978-90-79922-09-3 Social media Net als alle bovenstaande boeken is Eerste hulp bij Social media te downloaden op www.mkbservicedesk.nl

In Nederland wordt op jaarbasis voor circa 60 miljard aan overheidsopdrachten via aanbestedingsprocedures vergeven. Zo’n 10 procent van het bruto binnenlands product! De overheidsinkopen maken een aanzienlijk onderdeel uit van de Nederlandse economie. Nog steeds is het zo dat kleine en middelgrote ondernemingen niet optimaal hiervan profiteren. De nieuwe Aanbestedingswet, die in werking is getreden op 1 april 2013, moet het voor ondernemers makkelijker maken om opdrachten van de overheid te verkrijgen. Deze handleiding maakt ondernemers op een korte en overzichtelijke wijze wegwijs in de eerste stappen van het aanbesteden.