meer bewegen minder kans op kanker

meer bewegen minder kans op kanker

Inhoud Voor wie is deze brochure?

pagina 3

Oorzaken en risicofactoren van kanker

pagina 4

Relatie tussen bewegen en kanker

pagina 6

Wat is gezond bewegen?

pagina 8

Meer informatie

pagina 10

De Nederlandse Kankerbestrijding/Koningin Wilhelmina Fonds (KWF) is het enige en grootste particuliere gezondheidsfonds dat zich sinds 1949 richt op het totale veld van kankerbestrijding. Het KWF heeft als missie: ‘minder kans op kanker, meer kans op genezing en een betere kwaliteit van leven voor mensen met kanker en hun naasten’. Van elke euro die het KWF van de Nederlandse bevolking ontvangt, besteedt het 87 eurocent aan de financiering van kankeronderzoek, onderwijs en opleiding, geeft het voorlichting aan publiek en patiënten en steunt het KWF patiëntenverenigingen en de begeleiding van kankerpatiënten. Nederlandse Kankerbestrijding/Koningin Wilhelmina Fonds (KWF) Postbus 75508, 1070 AM Amsterdam Telefoon: 020 - 5 700 500 Fax: 020 - 6 750 302 KWF Geverslijn: 0900 - 2020041 (€ 0,01/pm) giro 26000

Hulp- en Informatielijn (gratis) 0800 - 022 66 22 www.kankerbestrijding.nl Is deze brochure ouder dan 3 jaar, informeer dan of er een nieuwe uitgave bestaat. © KWF, voorjaar 2003

© KWF voorjaar 2003

2

Voor wie is deze brochure? Deze brochure is bedoeld voor iedereen die meer wil weten over de relatie tussen bewegen en het ontstaan van kanker. Iedereen weet dat bewegen gezond is. Maar dat bewegen ook een beschermend effect heeft op het ontstaan van bepaalde soorten kanker, wist u waarschijnlijk nog niet. Vijftig jaar geleden was er nog maar weinig bekend over de oorzaken van kanker. De afgelopen tientallen jaren heeft wetenschappelijk onderzoek een verband aangetoond tussen het ontstaan van kanker en ons eigen gedrag. Daar kunt u nu uw voordeel mee doen. Een manier van leven die kanker gegarandeerd voorkómt, is er niet. Wel kunt u er zelf veel aan doen om de kans op kanker te beperken. Zoals: niet roken, gezond eten, matig zijn met alcohol, verstandig zonnen én voldoende bewegen. Onderzoek naar de relatie tussen bewegen en kanker heeft vooral de laatste tien jaar tot nieuwe inzichten geleid: een actieve leefstijl heeft een beschermend effect op het ontstaan van borstkanker en dikke darmkanker. Of dat ook voor andere soorten kanker geldt, wordt nog nader onderzocht. De informatie in deze brochure is beknopt. Wilt u meer informatie, dan heeft de Nederlandse Kankerbestrijding over een groot aantal onderwerpen (zoals bijvoorbeeld over gezond eten en verstandig zonnen) uitgebreide brochures beschikbaar. U kunt ook contact opnemen met ons Voorlichtingscentrum. Het adres en telefoonnummer staan achter in deze brochure. Deze brochure is een uitgave van de Nederlandse Kankerbestrijding/KWF en is tot stand gekomen met medewerking van deskundigen uit diverse beroepsgroepen, waaronder artsen, onderzoekers, voorlichters en preventiemedewerkers.

3

© KWF voorjaar 2003

Oorzaken en risicofactoren van kanker Er zijn meer dan honderd soorten kanker, die op verschillende plaatsen in het lichaam kunnen ontstaan. Bij kanker is er schade opgetreden in het erfelijk materiaal (DNA), waardoor cellen zich zonder noodzaak blijven delen. Overmatige celdeling leidt tot een gezwel of tumor. Brochure In de brochure Kanker in de familie, hoe zit het met erfelijkheid? van de Nederlandse Kankerbestrijding komt erfelijkheid uitgebreid aan bod.

Aanleg, toeval en leefstijl Meestal is kanker het gevolg van een samenloop van omstandigheden. Soms heeft iemand aanleg om een bepaalde soort kanker te krijgen, doordat hij bij zijn geboorte een verandering in zijn erfelijk materiaal (DNA) heeft meegekregen. Dit geldt voor ongeveer 5% procent van alle mensen met kanker. Soms zijn er geen oorzaken aan te wijzen. Iemand die altijd gezond heeft geleefd, kan tóch kanker krijgen. En iemand die altijd heeft gerookt, kan oud worden zónder kanker te krijgen. Blijkbaar is de één langer bestand tegen de schade door roken dan de ander. Probleem is dat je dat nooit van tevoren weet. Erfelijkheid en toeval spelen echter een kleine rol als je het vergelijkt met leefstijl. Bij ongeveer 50 tot 70% van de mensen die aan kanker overlijden, heeft namelijk een ongezonde leefstijl een belangrijke rol gespeeld bij het ontstaan van de ziekte.

Brochure De brochure Kanker, wat moet je ervan weten? van de Nederlandse Kankerbestrijding geeft meer informatie over oorzaken van kanker en hoe de risico’s op kanker te beperken zijn.

Risicofactoren Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat bepaalde leefgewoonten en/of -omstandigheden een ongunstige invloed hebben op het ontstaan van bepaalde soorten kanker. Dit worden risicofactoren genoemd. Voorbeelden hiervan zijn: roken, ongezond eten, overmatig alcohol drinken, onvoldoende lichaamsbeweging en overmatig zonnebaden. Maar ook: werken met kankerverwekkende stoffen, bijvoorbeeld asbest. De meeste factoren beïnvloeden het risico pas bij langdurige blootstelling.

© KWF voorjaar 2003

4

Stop-kanker-top-5 Een garantie om kanker helemaal te voorkómen, bestaat niet. Maar met een gezonde leefwijze beperkt u wel het risico. 1. Niet roken - Niet roken of stoppen met roken is verreweg de belangrijkste maatregel die u kunt nemen om het risico op kanker te beperken. 2. Gezond en gevarieerd eten - Dit verkleint het risico op bepaalde soorten kanker en is goed voor uw algehele gezondheid. Gevarieerd eten en dagelijks minstens 2 ons groente en 2 keer fruit is belangrijk. 3. Matig zijn met alcohol - Als u alcohol drinkt, drink dan niet dagelijks en niet meer dan twee tot drie glazen per dag. 4. Voldoende bewegen - Dagelijks minimaal een half uur fietsen of wandelen (of tweemaal een kwartier) is voor iedereen gezond. Meer en intensiever bewegen mag natuurlijk altijd. 5. Verstandig zonnen - Overmatige blootstelling aan UV-straling door de zon of zonne-apparatuur kan huidkanker veroorzaken. Laat uw huid daarom altijd voorzichtig wennen, voorkom zonnebrand (zeker bij kinderen) en overdrijf het zonnen niet.

5

Brochure In de brochure Gezond eten, minder kans op kanker van de Nederlandse Kankerbestrijding worden goede voeding en alcoholgebruik uitgebreid besproken.

Brochure In de brochure Verstandig zonnen, minder kans op huidkanker van de Nederlandse Kankerbestrijding wordt uitvoerig aandacht besteed aan verstandig zongedrag en beschermende maatregelen.

© KWF voorjaar 2003

Relatie tussen bewegen en kanker Alledaagse lichamelijke activiteiten zoals fietsen en wandelen kunnen bijdragen aan het voorkómen van bepaalde aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, botontkalking en overgewicht. Een actieve leefstijl blijkt óók beschermend te werken tegen bepaalde soorten kanker. Volgens kankerdeskundigen is duidelijk aangetoond dat voldoende lichaamsbeweging de kans op dikke darmkanker en borstkanker vermindert. Of dat ook voor andere soorten kanker geldt, wordt nog nader onderzocht. Brochure Wilt u meer weten over het ontstaan, het onderzoek en de behandeling van dikke darmkanker, dan kunt u bij de Nederlandse Kankerbestrijding de brochure Dikke darmkanker aanvragen. Brochure Wilt u meer weten over het ontstaan, het onderzoek en de behandeling van borstkanker, dan kunt u bij de Nederlandse Kankerbestrijding de brochure Borstkanker aanvragen.

Dikke darmkanker Uit onderzoek blijkt dat dikke darmkanker minder vaak voorkomt bij mensen die voldoende bewegen. Mensen met een actieve leefstijl hebben naar schatting 40 tot 50% minder kans op het krijgen van dikke darmkanker. Waarschijnlijk heeft lichamelijke activiteit via verschillende wegen effect op het ontstaan van dikke darmkanker. Lichaamsbeweging bevordert de doorgang van voedsel in de darmen. Hierdoor hebben eventuele schadelijke stoffen in de voeding minder lang contact met het darmslijmvlies waardoor er mogelijk minder kans op schade is. Borstkanker Vrouwen met een actieve leefstijl blijken een lager risico op borstkanker te hebben in vergelijking tot vrouwen die weinig bewegen. Dit heeft met hormonen te maken. Het is al langer bekend dat vrouwelijke geslachtshormonen een belangrijke rol spelen bij het ontstaan van borstkanker. Een actieve leefstijl verlaagt het gehalte aan vrouwelijke geslachtshormonen en vermindert op die manier de kans op borstkanker.

© KWF voorjaar 2003

6

Overgewicht en kanker Te veel eten en te weinig bewegen leidt op den duur tot overgewicht. Een te hoog lichaamsgewicht vergroot, net als inactiviteit, de kans op aandoeningen zoals harten vaatziekten en diabetes mellitus (suikerziekte). Maar ook hier is er weer een relatie met kanker. Overgewicht is een risicofactor voor baarmoederkanker, nierkanker en slokdarmkanker. Bij vrouwen geeft overgewicht na de overgang (menopauze) ook een iets grotere kans op borstkanker. Bij mannen lijkt overgewicht de kans op dikke darmkanker te vergroten. Een gezond gewicht verkleint deze risico´s. Voldoende bewegen en goede voeding maken het makkelijker om een gezond gewicht te behouden.

7

Gezond gewicht Er is een eenvoudige manier om te bepalen of u een gezond gewicht heeft. Meet met een centimeter uw taille tussen de onderkant van de onderste rib en de bovenkant van uw bekken. Trek de centimeter niet te strak aan. Vrouwen met een omtrek van minder dan 80 cm hebben een gezond gewicht. Voor mannen is dat bij een omtrek van minder dan 94 cm het geval.

© KWF voorjaar 2003

Wat is gezond bewegen? Iedereen weet dat bewegen gezond is. Toch blijkt uit onderzoek dat slechts 40% van de Nederlanders voldoende actief is voor een gunstig effect op de gezondheid. Gezond bewegen betekent overigens niet dat u aan sport hoeft te doen. Vroeger heerste de opvatting dat drie keer per week sporten het beste was. Tegenwoordig zijn wetenschappers het erover eens dat de meeste gezondheidswinst valt te behalen als iemand dagelijks lichamelijk actief is. Een stevige wandeling of een fietstocht maken, tuinieren, vaker de trap nemen in plaats van de lift, stofzuigen, ramenlappen of een baan waarin u lichamelijk actief bent: het is allemaal goed voor uw gezondheid. Matig intensief bewegen U beweegt voldoende intensief als u wat sneller gaat ademhalen en uw hart sneller gaat kloppen. U kunt nog wel gewoon blijven praten tijdens het fietsen, traplopen of dansen. Op den duur zult u merken dat het u steeds minder tijd kost om op adem te komen na een inspanning.

Volwassenen Gezond bewegen betekent op een plezierige manier lichamelijke activiteiten als vast onderdeel opnemen in het dagelijks leven. Het beweegadvies is voor volwassenen: elke dag minimaal een half uur per dag matig intensief bewegen. Hierbij maakt het niet uit of u deze activiteit in één keer uitvoert of in bijvoorbeeld twee keer een kwartier. Als u wilt afvallen en/of uw conditie wilt verbeteren, is meer en intensiever bewegen noodzakelijk. Voor niet-actieve mensen, met of zonder lichamelijke beperkingen, is elke extra hoeveelheid lichaamsbeweging meegenomen. Bewegen levert voor heel veel mensen een positieve bijdrage aan de gezondheid, ook tijdens revalidatie en herstel.

© KWF voorjaar 2003

8

Jeugd Het beweegadvies voor de jeugd ligt hoger: dagelijks een uur matig intensief bewegen. Daarnaast moet ten minste twee uur per week worden besteed aan gerichte motorische ontwikkeling en fitheid. Dit betekent bijvoorbeeld gymnastiekles of aan sport doen. Zij moeten dus elke dag voldoende gelegenheid krijgen om op een leuke manier, lichamelijk actief te zijn.

9

© KWF voorjaar 2003

Meer informatie Heeft u vragen naar aanleiding van deze brochure, blijf daar dan niet mee lopen. Voorlichtingscentrum Nederlandse Kankerbestrijding De Nederlandse Kankerbestrijding beschikt over een voorlichtingscentrum. Dit is open op werkdagen van 9.00 tot 17.00 uur. U kunt er met een voorlichter spreken of boeken, tijdschriften en brochures inzien. Voor beknopte informatie kunt u zo binnenlopen. Komt u voor een persoonlijk gesprek, maak dan liefst van tevoren een afspraak. Voorlichtingscentrum Nederlandse Kankerbestrijding Sophialaan 8, 1075 BR Amsterdam U kunt ook bellen met de gratis Hulp- en Informatielijn: 0800 – 022 66 22 (op werkdagen tussen 10.00 – 12.30 uur en 13.30 – 16.00 uur). Uw gesprek komt binnen op een telefonisch antwoordsysteem. Dit systeem is bedoeld om zo veel mogelijk mensen zo snel mogelijk te woord te staan. Brochures bestellen kan zonder tussenkomst van een voorlichter, 24 uur per dag, ook in het weekend. U kunt ook bestellen via onze site. Organisaties en instellingen kunnen uitsluitend schriftelijk of via internet bestellen. Op onze site: www.kankerbestrijding.nl vindt u onder meer informatie over preventie van kanker, over onderzoek en behandeling bij verschillende soorten kanker en over verwerking en begeleiding. Suggesties voor deze brochure kunt u schriftelijk doorgeven aan het Voorlichtingscentrum.

© KWF voorjaar 2003

10

Brochures De Nederlandse Kankerbestrijding heeft over verschillende onderwerpen gratis aparte uitgaven beschikbaar, waaronder: • Kanker, wat moet je ervan weten? • Gezond eten, minder kans op kanker • Verstandig zonnen, minder kans op huidkanker • Kanker in de familie, hoe zit het met erfelijkheid? • Veilig werken met kankerverwekkende stoffen Over een groot aantal soorten kanker en de behandeling ervan heeft de Nederlandse Kankerbestrijding ook brochures uitgebracht, zoals over borstkanker, longkanker en dikke darmkanker. Brochures van de Nederlandse Kankerbestrijding zijn vaak ook te vinden in onder andere ziekenhuizen, apotheken, bibliotheken en bij huisartsen. Andere nuttige adressen: STIVORO voor een rookvrije toekomst Met vragen over (stoppen met) roken kunt u terecht bij de Roken-Infolijn: 0900 - 9390 (ma t/m vrij van 9.00 – 17.00 uur, € 0,10 pm).

Internet: www.stopeffectief.nl Voedingscentrum Met algemene vragen over gezond en veilig eten kunt u terecht bij de Voedingstelefoon van het Voedingscentrum: 070 - 306 88 88 (ma t/m vrij van 9.00-17.00 uur) Internet: www.voedingscentrum.nl E-mail: [email protected]

11

© KWF voorjaar 2003

Voorlichtingscentrum Nederlandse Kankerbestrijding In dit centrum kunt u terecht voor: • documentatie o.a. brochures, tijdschriften en video’s • een persoonlijk gesprek (bij voorkeur op afspraak)

Adres Sophialaan 8 1075 BR Amsterdam

U kunt ook bellen: Gratis Hulp- en Informatielijn 0800 - 022 66 22

Of kijk op: Internet: www.kankerbestrijding.nl

Bestellingen door organisaties: Fax verzendhuis: 013 - 5 953 566 Internet: www.kankerbestrijding.nl

bestelcode G69