Kunstenaars minder kans op dementie? Tara Suites in het Bucuti Beach Resort had op de avond van 22 september bijzondere gasten onder haar dak. Wetenschappers en kunstenaars hadden ter gelegenheid van de negende ‘Teal Ribbon Week’ van Fondacion Alzheimers Aruba (FAA) de handen ineengeslagen. Door middel van een kunstveiling, geïnspireerd op hersenscans, zamelde men geld in voor patiënten die aan dementie lijden. We vergeten allemaal wel eens wat, maar chronisch geheugenverlies, wie is daar eigenlijk stiekem niet bang voor?
Tekst en foto’s Christel Cosijn en Richelle van den Dungen Gronovius Op 21 september was het
weer
op het Binnenhof. Een rijke traditie. De
schenkt
troonrede komt elk jaar terug en vormt
jaarlijks veel aandacht aan de tocht
een ijkpunt voor de koers die de
met de gouden koets en de troonrede
politieke leiders van het volk dat jaar
van Koningin Beatrix in de Ridderzaal
gaan varen. Hoewel de inhoud langs
Prinsjesdag.
Nederland
Christel Cosijn en Richelle van den Dungen Gronovius, ‘Kunstenaars minder kans op dementie?’, in: Antilliaans Dagblad, 04-10-2010. // www.bigbangexpress.com
1
de meeste kijkers glijdt, blijven de
een toenemende vergrijzing. Van de
beelden wel hangen. De ratelende
80-plussers in Nederland lijdt 30% aan
wielen,
van
een vorm van dementie. Alzheimer is
wuivende
een van de bekendste vormen van dit
het
getrappel
paardenhoeven
en
de
koninklijke leden achter de vensters
groeiende
van
daarmee gepaard gaande verlies van
het
sprookjesachtige
voertuig
prikkelen iets in het geheugen uit lang
geheugenverlies
en
het
structuur en oriëntatie.
vervlogen tijden. Het hof met haar protocollen
en
tradities
heeft
iets
magisch. Niet alleen politieke leiders hebben structuur nodig,
ook in het
dagelijks leven van de gewone burgers hebben
tradities
een
functie.
Tradities
geven
houvast.
Zowel
belangrijke mensen
collectief
als
[ Kunstwerk van Lorenzo Guold ]
bijvoorbeeld
Kunstenaars hebben juist behoefte om
wordt collectief en wereldwijd gevierd,
opzettelijk los te breken uit allerlei
maar
structuren
individueel.
Kerstmis
er
is
ook
een
individuele
ten
einde
hun
wereld
invulling, per land en per gezin. Een
opnieuw te ordenen. Ze kruipen als het
levensbasis van grote steunpunten,
ware in hun eigen wereld en laten door
afgewisseld
oriëntatiepunten,
middel van expressie de buitenwereld
gewoontes waaraan we het leven
zien hoe dat ‘eigen wereldje’ eruitziet.
ordelijk kunnen ophangen. Tradities en
Vaak is deze expressie confronterend
gewoontes bieden de mens structuur
en geeft het stof tot nadenken. Zij
om zich te kunnen oriënteren. Maar
bieden de kunstconsument een veilige
wat gebeurt er als de oriëntatie van
manier om op een afstandje te kijken
een mens wegvalt?
naar wat het resultaat is van een leven
door
Op 21 september was het niet alleen
in een andere of opnieuw geordende
Prinsjesdag maar ook Alzheimerdag.
wereld. Veilig op afstand. Veiligheid is
Hieraan
een groot goed. Een basisvoorwaarde
werd
schijnbaar
geen
aandacht besteed in de troonrede,
om
op
een
gezonde
manier
maar wanneer we tussen de regels
ontwikkeling te komen. De mens is zijn
doorlezen spreekt hier wel degelijk
hele leven op zoek naar veiligheid. Een
bezorgdheid uit over de gevolgen van
veilig gezin, een veilig huis of een
Christel Cosijn en Richelle van den Dungen Gronovius, ‘Kunstenaars minder kans op dementie?’, in: Antilliaans Dagblad, 04-10-2010. // www.bigbangexpress.com
tot
2
veilig land staat centraal. Maar al
verdwalen in onze eigen tuin. Het is
hebben we nog zo’n veilig huis,
ook pijnlijk voor de omgeving om niet
mogelijk
muur
meer herkend te worden door ouder of
eromheen, of zelfs voorzien van een
geliefde. En hoe lastig is het als je je
alarminstallatie of bewaker, het zal de
ziek voelt en dit niet kunt uitleggen?
ouderdom niet kunnen tegenhouden.
Wanneer de patiënt uit huis geplaatst
Ouderdom die
wordt
met
gebreken
een
hek
gepaard
of
gaat
waaronder
met
mogelijk
voor deskundige
verzorging,
verdwijnt ook die laatste houvast. Alles
toenemend geheugenverlies.
is anders. Verplegend personeel loopt
Ernstige vormen van geheugenverlies
vanwege de onderbezetting vaak met
noemen
Een
de handen in het haar en grijpt naar
afschuwelijk syndroom. Want wie voelt
doeltreffende middelen om patiënten ‘s
zich
zijn
nachts in bed te houden. Maar de
binnenwereld verdwijnt? Wanneer het
zogeheten Zweedse band waarmee
weten van het ene moment op het
patiënten worden ‘gefixeerd’ is niet zo
andere oplost in het niet-weten. De
populair
dementerende mens leeft net als de
verboden
kunstenaar in zijn eigen wereld, maar
verstikkingen. Ook het plaatsen van
in tegenstelling tot de kunstenaar kan
bedhekken blijkt gevaarlijk, omdat de
hij zichzelf juist niet uitdrukken. De
patiënt die toch uit bed probeert te
vertrouwde
klimmen van grotere hoogte valt, met
we
nog
dementie.
veilig
woorden
wanneer
en
beelden
meer
en
vanwege
steeds
vaker
het
aantal
verdwijnen of worden verkeerd met
alle gevolgen van dien.
elkaar verbonden. Voor de omgeving
Alzheimer is de bekendste vorm van
kan dit soms tot komische situaties
dementie
leiden maar voor de patiënt zelf is het
centraal symptoom. Alois Alzheimer
ronduit
was een Duitse arts (1864-1915) die
afschuwelijk
en
leidt
dit
met
geheugenverlies als
geheugenverlies vaak tot achterdocht
een
of agressiviteit. Het is moeilijk in te
onderzocht die problemen had met
denken wat de gevolgen hiervan zijn
haar geheugen. Toen zij overleed
als we prima uit onze woorden komen.
opende hij haar schedel. Delen van
Wij bestellen een brood bij de bakker
haar hersenen waren verschrompeld
in plaats van een lampenkapje of een
(atrofie) en ook vond hij plaques
buskaartje, en in onze straat weten we
(eiwitafzettingen) en tangles (kronkels).
waar ons huis staat in plaats van te
Door
eeuw
een
geleden
geremde
een
patiënte
afbraak
Christel Cosijn en Richelle van den Dungen Gronovius, ‘Kunstenaars minder kans op dementie?’, in: Antilliaans Dagblad, 04-10-2010. // www.bigbangexpress.com
van 3
afwijkende
eiwitten
gesproken ontstaan
die
worden
normaal opgeruimd,
ophopingen
van
deze
‘ontgeesting’. Delen van de hersenen waarmee geblokkeerd
we en/of
denken sterven
raken af.
Bij
‘andere’ eiwitten die schadelijk kunnen
dementie kunnen dus zelfs tradities
zijn voor de cel. Hoewel de technieken
geen houvast meer geven, omdat de
om
verrichten
verbanden die het geheugen daarmee
inmiddels via hersenscans gebeuren,
onbewust legt niet meer of niet juist
zijn de symptomen van dementie niet
worden gelegd. Patiënten verdwijnen
veranderd.
in hun eigen wereldje, waar niemand
Bij dementie spreken we niet van een
hen kan volgen. Er wordt op dit gebied
ziekte maar van een syndroom. Een
wereldwijd veel onderzocht. Beelden
syndroom
van de hersenfilmpjes leveren boeiend
onderzoeken
te
bestaat
uit
diverse
verschijnselen. Bij dementie gaat het altijd
om
de
aantasting
materiaal op.
van
hersencellen. Soms van 'binnenuit', soms van 'buitenaf'. Bij de ziekte van Alzheimer komt die aantasting van 'binnenuit':
er
treden
als
vanzelf
veranderingen op in de hersencellen, waardoor
ze
niet
meer
kunnen
'werken'. Een mogelijke aantasting van
[ Melva Croes-Yanez en Raúl Mena ]
buitenaf is zuurstoftekort. Dit komt
Dat vond ook Melva Croes-Yanez,
bijvoorbeeld voor als er vernauwingen
neuropsychologe en voorzitter van de
optreden in de bloedvaten in de
FAA. Zij raakte erg enthousiast over de
hersenen. Bij sommige mensen komt
beelden toen ze op Puerto Rico naar
dit op veel plaatsen in de hersenen
een lezing van professor Raúl Mena
voor. We spreken dan van vasculaire
ging. Raúl Mena doet onderzoek op
dementie.
het
Andere
vormen
zijn
gebied
van
en
verbonden
dementie en dementie bij de ziekte van
Fisiología Biofísica y Neurociencias
Parkinson. Er zijn ook allerlei andere
Centro de Investigación y Estudios
ziektes waarbij geheugenverlies een
Avanzados del IPN in Mexico. Melva
van
zijn.
Croes-Yanez nodigde de professor uit
Letterlijk vertaald betekent dementie
namens FAA voor een ‘art meets
verschijnselen
kan
Departamento
is
frontotemporale dementie, lewybody-
de
aan
dementie
Christel Cosijn en Richelle van den Dungen Gronovius, ‘Kunstenaars minder kans op dementie?’, in: Antilliaans Dagblad, 04-10-2010. // www.bigbangexpress.com
de
4
science’-project op Aruba. En zo kwam
professor Raúl Mena aan verbonden
de professor samen met zijn assistent,
is.
Jos Luna- Muñoz, naar het eiland.
privéscans zou een aardig gat in de
De ontmoeting tussen wetenschap en
markt kunnen zijn. Wie wil er niet vol
kunst resulteerde in een symbiose. Met
trots naar zijn muur wijzen en vertellen
de
van
dat het kleurrijke kunstwerk dat er
inspiratiebron,
hangt een uitvergroot deeltje van zijn
kleurrijke
hersenscans
professor
Mena
als
gingen
de
kunstenaars
vol
Het
verkopen
van
uitvergrote
hersenen is?
enthousiasme met deze uitdaging aan het werk.
[ Tara Suites ]
De ontbijtzaal van de Tara Suites gaf de
verzameling
intiems. [ Frank Croes ]
De
schilderijen samenkomst
iets van
wetenschappers en kunstenaars in de
Tijdens de kunstveiling ‘The Rainbow
‘Teal
of Dementia’ waren er werken te
openbaring. Er waren veel raakvlakken
bewonderen van Edmond Tujeehut,
die
Elvis Tromp, Frank Croes, Miriam
gesprekken.
D’Lisle,
Stan
ontmoeting
Marian
Abath,
Mohammad,
Kuiperi, Ciro Elvis
Gerda
Abath,
Lopez,
van
Mo
Leeuwen,
Ribbon
Week’
leidden
tot Ze
een
was
een
interessante
leken nieuwe
door
de
dimensie
binnen te gaan. De voorbereidingen voor de veiling op
Laurant Gould, Joost Howard, Eduardo
22
Valbuena, Jan Hein Stiphout en Eefje
geweest, zo vertelde Rosalie Klein,
van
hun
inhakend op de discussie over het
prachtige kunstwerken werden de op
uitblijven van de verwachte kopers.
canvas geprinte hersenscans geveild.
Mogelijk
Deze scans waren afkomstig van
onvoldoende geweest om potentiële
onderzoeken van het instituut waar
kopers op de been te brengen maar
Straaten.
Tegelijk
met
september
was
waren
inderdaad
tijdrovend
de
Christel Cosijn en Richelle van den Dungen Gronovius, ‘Kunstenaars minder kans op dementie?’, in: Antilliaans Dagblad, 04-10-2010. // www.bigbangexpress.com
PR
5
helaas werkte die avond ook het weer
stoffen in cannabis, kortweg THC,
niet mee. Grote overstromingen als
verminderen niet alleen de kans op
gevolg van de heftige regenval. Maar
ontstekingen die voor de afbraak van
dankzij
hersencellen zorgen. Deze werkzame
de
enorme
kunstenaars,
inzet
van
medewerkers
en
stoffen
in
wiet
doen
het
wetenschappers, bracht volgens de
tegenovergestelde. THC zorgt ervoor
snelle berekening van Robby Croes
dat er nieuwe hersencellen worden
‘The
aangemaakt.
Rainbow
of
Dementia’
toch
De
meningen
om
ongeveer 5.000 Arubaanse guldens
dementie te voorkomen door middel
op.
van
het
roken
van
dit
geestverruimende middel lopen uiteen omdat
het
roken
van
wiet
ook
schadelijk kan zijn voor de gezondheid. Maar
er
dementie
wordt wel
in
verband
degelijk
met
onderzoek
gedaan naar de heilzame werking van THC. Het is een publiek geheim dat veel
kunstenaars
geestverruimende
[ Michiko Takatsu ]
Er zijn diverse oorzaken die leiden tot dementie
en
boosdoeners eiwitafbraak
een is in
van
een de
die
verminderde
hersenen
Alzheimerpatiënten.
grote
De
van
precieze
oorzaak is nog niet bekend. Daarom is meer
geld
voor
onderzoek
van
wezenlijk belang. Terwijl bijvoorbeeld alcohol
de
kans op
dementie in
ernstige mate kan verhogen, is uit onderzoek gebleken dat blowen, ofwel
middelen gebruiken zoals wiet. Mocht een
grootschalig
deze
doelgroep
onderzoek in
de
onder
toekomst
uitwijzen dat het aantal dementen onder kunstenaars veel lager is dan onder niet-kunstenaars, betekent dit uiteraard niet dat we massaal moeten gaan blowen. Maar we kunnen dan in elk geval stellen dat het mogen en kunnen uiten van onszelf essentieel is voor een gezonde geest.
het roken van cannabis, dementie kan voorkomen. Uit experimenten op ratten is dit al gebleken. Maar de werkzame
Voor donaties of meer informatie: www.alzheimer-aruba.org
Christel Cosijn en Richelle van den Dungen Gronovius, ‘Kunstenaars minder kans op dementie?’, in: Antilliaans Dagblad, 04-10-2010. // www.bigbangexpress.com
6
