Dementie op jonge leeftijd

Synaps is het wetenschapsmagazine van VU medisch centrum

75

september 2010

Lichtgevende stoffen verraden tumor

Dementie op jonge leeftijd

Hebben ouderen recht op stervenshulp? DNA in de kinderpsychiatrie

02

03

Colofon

Dementie op jonge leeftijd is verrassend onbekend en moeilijk te diagnosticeren. Neuroloog Yolande Pijnenburg probeert daar in het nieuwe Alzheimercentrum VUmc verandering in te brengen.

Synaps is het medischwetenschappelijke tijdschrift van VU medisch centrum. Het verschijnt vijf keer per jaar in een oplage van 10.000 exemplaren.

08 Opereren met lichtgevende stof

Redactie Caroline Arps (eindredacteur), Maartje van Boekel, Edith Krab, Marcel Licher, Jan Spee

De afdeling heelkunde heeft een methode ontwikkeld waarbij met fluorescentie de schildwachtklier bij darmkanker moeiteloos te vinden is.

10 Portret 04

Prof. Isaäc van der Waal overziet veertig jaar mondziekten, kaak- en aangezichts-chirurgie.

13 Stervenshulp voor ouderen

Kwalijk of een recht? Drie reacties in Uitgelicht.

14 Bescherming narcosemiddelen Bij mensen met diabetes werken de beschermende effecten van anesthetica op het hart niet. Anesthesioloog Arthur Bouwman onderzoekt in het lab hoe dit komt.

18 Wat te doen bij vage buikklachten? Bij bloed in de ontlasting, altijd doorverwijzen.

20 Erfelijkheid in de kinderpsychiatrie 10

Waarom krijgt het ene kind geen psychische klachten, en het andere wel? Psychiater Christel Middeldorp zoekt het antwoord.

22 Centrum ouderengeneeskunde

Diagnose in één dag

EN VERDER: 03 Eureka!

Angèle Jonker over kwetsbare 80 + -ers

07 Kort en column 16 Kort en agenda 19 Samenwerking

20

Poli jongvolwassenen

23 Kort GGZ inGeest 24 Toen & Nu

Opmerkelijk Bij een borstoperatie met voelbare tumoren maken chirurgen geen gebruik van extra visuele middelen, bij die met niet-voelbare tumoren is er echografie. Uit onderzoek blijkt dat de tumor met behulp van echografie nauwkeurig gelokaliseerd en verwijderd kan worden. De afdeling oncologische chirurgie onderzoekt daarom of echografie bij een voelbare borsttumor betere resultaten geeft.

16

Synaps

Nummer 75

Lees meer op pagina

16

Tekst Hidde Boersma, Rob Buiter, Liesbeth Kuipers, Wilma Mik, Mirjam Schöttelndreier, Mariëlle van der Zwet. Beeld Mark van den Brink, Digidaan, Het FotoAtelier, GGZ inGeest, Aad Goudappel, Dana Hamers, Hollandse Hoogte, Leeuwenkamp Architecten, Harry Meijer, Ivar Pel, ShutterStock, Sander van der Torren, VUmc. Coverfoto: Harry Meijer Verder werkten mee Yvonne van Baarle, Eileen Hutton, Bregje Onwuteaka-Philipsen, Ruth Seldenrijk. Vormgeving Studio Corina van Riel, Amsterdam

zijn deze mensen en wat hebben ze onderzocht? Angèle Jonker wilde weten of ouderen met gezondheidsproblemen gelukkiger worden als ze de regie over hun leven zelf in handen hebben.

‘Grip op eigen leven maakt kwalen ondergeschikt’

W

Waar komt het idee voor jouw promotie-

alleen daadwerkelijk meer grip op hun kwalen

onderzoek vandaan?

en problemen, hun welbevinden ging ook

‘In mijn werk in de ouderenzorg liep ik tegen

meetbaar vooruit vergeleken met een groep

een fundamentele vraag aan: als je achteruit-

die geen cursus volgde.’

gaande gezondheid niet kunt verbeteren, hoe bevorder je dan wel dat mensen toch tevreden met hun leven zijn? Vanuit die vraag wilde ik onderzoeken of ouderen zich beter of gelukkiger voelen wanneer ze weer zelf de regie over hun leven en over hun zorg gaan voeren, ondanks hun gezondheidsproblemen.’

‘Aan het eind van de cursus liep die vrouw de trap weer op’‘

Hoe heb je dat onderzocht?

Noem eens een voorbeeld?

Druk Roto Smeets GrafiServices, Utrecht

‘We hebben onder andere in de gegevens van

‘Zo was er iemand die door heupproblemen

de Longitudinal Ageing Study Amsterdam, de

geen trap durfde te lopen omdat ze bang was

LASA-studie, gekeken of er een relatie is tus-

halverwege de trap te stranden. In gesprek

Redactieadres dienst communicatie VU medisch centrum Postbus 7057 1007 MB Amsterdam Tel: (020) 444 3444 Fax (020) 444 3450 E-mail: [email protected]

sen welbevinden van mensen die een onom-

met de groep kwam het idee naar voren dat

keerbaar gezondheidsprobleem hebben, en de

ze niet meteen die hele trap hoefde te nemen.

mate van regie die deze mensen over hun

Wat is het probleem om met de eerste drie

dagelijks leven voeren. Er bleek een negatieve

treden te starten? Als je dan samen een een-

relatie te bestaan, maar dan weet je nog niet

voudig actieplan opstelt, en bij de volgende

of je die relatie ook positief kunt beïnvloeden.

bijeenkomst zie je die mevrouw helemaal

Daarom hebben we ook een zogenoemde

glimmend binnenkomen, dan weet je dat het

gecontroleerde interventiestudie gedaan.’

heeft gewerkt. Aan het einde van de cursus

Adreswijzigingen [email protected] Een selectie van de artikelen uit Synaps staat ook op: www.VUmc.nl/synaps

EUREKA!

04 Jong en dement

Jaarlijks promoveren ruim honderd wetenschappers aan VUmc. Wie

liep die vrouw de trap weer op.

Paspoort

inhoud

Synaps 75, september 2010, zestiende jaargang

Naam

Angèle Jonker Geboren

13 september 1971, Purmerend Opleidingen

Extra regie als medicijn, hoe dien je dat toe? ‘Bijvoorbeeld door een cursus. We organiseer-

Toen riep jij ‘Eureka’, en begon een eigen

Verpleegkunde, HEAO en sociale gerontologie

VU medisch centrum en GGZ inGeest zijn partners. VU medisch centrum maakt deel uit van de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU): www.nfu.nl

den bijeenkomsten met groepjes van 80-plus-

zorgboerderij?

Promotieonderzoek

sers waarin we voorlichting gaven over

‘De woonzorgboerderij voor mensen met

chronische ziekten, omgaan met veel voorko-

dementie is twee jaar geleden vooral ontstaan

mende klachten en sociale aspecten van

uit een behoefte om zelf een kleinere organi-

kwetsbaarheid. Vanuit oprechte belangstelling

satie te runnen, in plaats van te werken bij

professoren Dorly Deeg en Kees Knipscheer

© VU medisch centrum. issn: 1381-0812. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

hebben we gepraat over praktische proble-

grote zorgaanbieders. Maar het is waar dat ik

Promotiedatum

men waar mensen tegenaan liepen.

het stimuleren van regievoering heel graag in

Gezamenlijk en op een serieuze manier maak-

praktijk wilde brengen. Het is geweldig om te

ten we actieplannen voor de concrete en

zien dat kwetsbare ouderen hun kwalen tot

verwachte problemen waar deze mensen mee

op zekere hoogte ondergeschikt kunnen

kampten. Daardoor kregen deze ouderen niet

maken, door grip op hun leven te herwinnen.'

‘Welbevinden in de vierde levensfase: nut en noodzaak van coping’ Promotor

10 september 2010 Ambitie

‘Ik wil de kennis uit mijn promotieonderzoek in de praktijk brengen, onder andere op mijn eigen zorgboerderij in het Westfriese Opmeer’

september 2010

Synaps

04

05

neurologie

neurologie

Dementie is niet alleen iets wat oude gepensioneerde mensen overkomt, een grote groep patiënten is pas net hun 55ste gepasseerd. Dementie op jonge leeftijd is verrassend onbekend en moeilijk te diagnosticeren. Neuroloog Yolande Pijnenburg probeert daar in het nieuwe Alzheimercentrum verandering in te brengen. ‘Jongdementerenden zijn vaak helemaal niet vergeetachtig.’

Alzheimercentrum VUmc doet onderzoek naar jongdementerenden

Depressief of dement? < t e k s t Hidde Boersma f o t o H a r r y M e i j e r >

D

‘De meeste mensen denken bij dementie direct aan de stereotype Alzheimerpatiënt: een oude, wat verwarde grijze man of vrouw die tien keer hetzelfde verhaal vertelt en zijn eigen kinderen niet meer herkent. Er is echter ook een grote groep jongdementerenden, die nog nauwelijks onderkend is en waarvan we de klinische presentaties pas recent een beetje beginnen te herkennen.’ Aan het woord is Yolande Pijnenburg, hoofd medische zaken bij het Alzheimercentrum VUmc. Al sinds 1995 is zij verbonden aan VUmc, op een korte tussenperiode in 2000 na, toen ze werkzaam was bij het vermaarde neurologie-instituut Queen’s Square in London. De aandoening dementie loopt als een rode draad door haar carrière. ‘Al tijdens mijn opleiding kwam ik in aanraking

met de kleine cognitieve neurologiegroep van prof. Philip Scheltens, en mijn interesse voor dementie was gewekt.’

Tussen de 40 en 65 Tijdens haar promotie, afgerond in 2007, focuste ze zich op de diagnostiek van de frontotemporale dementie (FTD), een dementievariant waarbij het voorste gedeelte van de hersenen het langzaam laat afweten. Deze vorm van dementie heeft een hoge prevalentie bij jongere patiënten, één van de aandachtsgebieden van het Alzheimercentrum VUmc. ‘Bij ongeveer een op de drie van alle jongdementerenden, een groep patiënten tussen de 40 een 65 jaar, is FTD de oorzaak. Bij ouderen is dat maar rond de tien pro-

Een voorbeeld van een tekening van een patiënt met frontotemporale dementie. Ten gevolge van een afgenomen mentale flexibiliteit is de patiënt niet in staat de tekening juist te vervolgen.

cent’, weet Pijnenburg. ‘In totaal zijn er in Nederland zo’n 15.000 jongdementerende patiënten bekend, en dus enkele duizenden FTD-patiënten. Hoogstwaarschijnlijk is dat echter een onderschatting; FTD is namelijk ontzettend moeilijk te diagnosticeren. ‘Het zijn vaak gewone moeders of vaders die langzaam van karakter veranderen. Ze zijn niet vergeetachtig, zoals bij stereotype dementie, maar zijn minder betrokken en geïnteresseerd of minder hygiënisch. Of ze komen opeens bot uit de hoek op momenten dat ze dat eerder niet deden.’ Een bijkomend probleem bij de diagnose is dat de patiënt zelf vaak niet door heeft dat hij of zij veranderd is. ‘Meestal komen partners bij de huisarts of gaat er een belletje rinkelen op het werk.’ zegt Pijnenburg. ‘Omdat dementie bij jongere mensen nog betrekkelijk onbekend is, komen de patiënten vervolgens vaak bij de psychiater terecht, waar een depressie of een andere psychische aandoening wordt gediagnosticeerd. De symptomen zijn immers veelal overlappend.’

Geen eenduidig profiel

Voorbeeld

Synaps

Nummer 75

Voorbeeld wordt vervolgd door patiënt

Een van de belangrijkste vragen die Pijnenburg de komende jaren wil beantwoorden is dan ook hoe FTD te onderscheiden is van een psychiatrische aandoening, vooral op het gebied van 

‘Alleen een PET-scan geeft voor 90 procent uitsluitsel over frontotemporale dementie’

september 2010

Synaps

Synaps

sche aandoening zit.’ De resultaten kunnen vervolgens worden doorgegeven aan bijvoorbeeld huisartsen, zodat zij de verschillen herkennen en patiënten minder vaak foutief doorsturen. Als dan eenmaal de goede diagnose is gesteld, kan er worden nagedacht over het vervolgtraject. ‘Helaas is er nog geen enkel medicijn voorhanden dat ook maar iets veranderd aan het verloop van dementie’, zegt Pijnenburg. ‘Onze

behandeling, voor zover je daarvan kan spreken, richt zich vooral op de partner. Als je goed uitlegt dat een patiënt nukkig of bot is door de ziekte, dan valt er voor een partner vaak goed mee te leven. Natuurlijk hopen we dat de wetenschappers die werken aan preventie, één van de andere aandachtsgebieden van het Alzheimercentrum VUmc, uiteindelijk een medicijn vinden dat dementie voorgoed verleden tijd kan maken.’ 

Doktersroman

Mirjam Schöttelndreier

Nieuw Alzheimercentrum VUmc

Vroeger had een arts het makkelijk: de witte

kracht van hun man, legt de liefde het loodje.

jas garandeerde succes bij de vrouwtjes. Die

Gekmakende werkweken zijn onder medici

lazen op hun beurt hun doktersromannetjes

heel gewoon, daar worden ze letterlijk op

en droomden van brede kaken en vastbera-

getraind. Maar waarom zou het niet anders

den handen en alle zekerheid, status en com-

kunnen? Is er een tekort aan artsen in oplei-

fort die daar weer uit zouden voortvloeien.

ding, is het te duur om meer mensen op te

Nu ja, een karikaturaal beeld, maar de sekse-

leiden, kortom, kan het echt niet anders, of

verhoudingen lagen wel anders dan tegen-

is het gewoon een gegroeide werkweekcul-

woordig.

tuur die niemand durft te doorbreken?

Nu heel wat ‘vrouwtjes’ zelf een witte jas

In deeltijd werken, duo-banen, thuis- of

dragen, is het niet meer zo makkelijk een

telewerken, het kan nooit, op geen enkele

partner te strikken. Niet voor hem, niet voor

werkplek. Om duizend redenen. Tot het

haar. Dat bleek een tijdje terug uit een

wordt gedaan en geregeld en een nieuwe

studeerde wijsgerig-historische pedagogiek en

enquête van Mednet, een magazine voor art-

gewoonte wordt. Mensen kunnen veel heb-

Op 28 september opent VUmc het splinternieuwe gebouw van

is redacteur van de Volkskrant. In Synaps bekijkt

sen. Steeds meer artsen hebben hulp nodig

ben - behalve veranderingen. Dat zal met

het Alzheimercentrum, het centrum dat zich volledig richt op

en becommentarieert zij de zorg vanuit het

om een partner te vinden. Extreem lange en

artsen niet anders zijn.

dementie. ‘Zo’n centrum draagt bij aan meer publieke belang-

oogpunt van een consument.

zware werkweken verhinderen spontane ont-

Toch moeten zij ook eens gaan denken over

stelling voor de aandoening’, denkt Pijnenburg. ‘Dat leidt er

moetingen, maar belemmeren ook de

een andere organisatie van het werk. Want

hopelijk toe dat het taboe op de ziekte, en dan vooral dat op de

opbouw van een gezinsleven. Als vrouwen

laten we wel wezen, artsen zonder leven,

onbekende dementie op jonge leeftijd, wordt opgeheven. Door

niet meer automatisch de rol op zich nemen

liefde of gezin hoeven we ook niet aan ons

van verzorgster, sociaal netwerker en hulp-

bed.

de nieuwbouw hoeven dementeren zich bovendien niet meer

< foto Ivar Pel>

tussen allerhande andere patiënten te begeven en zullen ze zich meer op hun gemak voelen.’

Kort

‘Bovendien willen we graag iets terugdoen: het overgrote deel van de patiënten die wij ontvangen, doet maar wat graag mee aan al het onderzoek dat we uitvoeren. Daar zijn we ze erg dankbaar voor’, vervolgt Pijnenburg. ‘Doordat het centrum zowel

nieuws

gedrag. ‘Het vervelende is dat er een ontzettend hoge klinische verscheidenheid is. Je komt mensen tegen met apathie, dwangmatigheid of ontremd gedrag’, zegt ze. ‘Dat maakt een diagnose moeilijk, terwijl dat – juist bij dit soort jongere mensen – zo ontzettend belangrijk is. Sommige patiënten hebben nog meer dan 20 levensjaren voor zich. Een foute diagnose zou dan bijvoorbeeld betekenen dat je al die tijd onnodig antidepressiva gebruikt. Of dat een ernstig depressieve patiënt met de diagnose FTD naar een verpleeghuis wordt gestuurd, terwijl zo iemand met therapie nog jaren thuis kan wonen.’ Zelfs veel moderne technieken zijn niet afdoende om FTD te herkennen. ‘Voor de ziekte van Alzheimer kan je tegenwoordig hersenvochtonderzoek doen, waardoor je betrekkelijk snel zekerheid hebt’, vertelt Pijnenburg. ‘Bij FTD is de onderliggende pathologie heterogeen, omdat meerdere eiwitten als tau en tdp43 een rol spelen. Liquoronderzoek bij FTD laat daarom geen mooi eenduidig profiel zien.’ Ook de golven op een EEG-analyse laten weinig tot geen verandering zien. ‘Een MRI is al nuttiger, maar nog steeds is maar bij 50 tot 70 procent iets afwijkends te zien. Alleen een PET-scan geeft voor 90 procent uitsluitsel’, vervolgt Pijnenburg. ‘Ondanks dat VUmc erg laagdrempelig is en het patiënten snel een scan aanbiedt om zekerheid te geven wat betreft de diagnose, willen we graag dat we de aandoening al in een eerder stadium kunnen herkennen op basis van gedrag.’

101 vragen over scheelzien

wetenschappers als doktoren huisvest kunnen de patiënten direct zien wat er met hun gegevens gebeurt en voelen ze dat ze

Scheelzien komt bij 3 tot 4 procent van de

in goede handen zijn.’

bevolking voor en is niet alleen een cosme-

Naast het verbeteren van de diagnostiek van de verschillende

tisch probleem. Kinderen die scheel kijken

soorten dementie, het focusgebied van Pijnenburg, richt het

kunnen slechter gaan zien en een lui oog

Alzheimercentrum VUmc zich ook op vroegdiagnostiek – welke

ontwikkelen. Als scheelzien op latere leeftijd

indicatoren kunnen voorspellen wie dement wordt? – en op

ontstaat, kan dit klachten geven als dubbel-

interventie – welke leefstijl of medicijnen kunnen het verloop

zien en hoofdpijn. Hoe eerder het scheelzien

Gebouwenloop VUmc

van dementie veranderen? Het vierde aandachtsgebied is de rol

behandeld wordt, des te beter de resultaten.

Op 23 oktober voert een unieke hardloop-

die schade aan bloedvaten in de hersenen speelt bij de ontwik-

Kunst en gekte

Omdat er veel vragen zijn over scheelzien

wedstrijd de deelnemers door en onder de

Verleden tijd

keling van dementie. In totaal werken er zo’n 50 mensen in het

Het Madness & Arts Festival is een terugke-

hebben de orthoptisten van de afdeling oog-

kliniek-, poliklinieken faculteitsgebouwen

Pijnenburg hoopt dat voor elkaar te krijgen met een project van de Hersenstichting dat ze zojuist goedgekeurd heeft gekregen. ‘We gaan, in een unieke samenwerking met de afdeling ouderenpsychiatrie van GGZ inGeest, patiënten systematisch psychiatrisch en neurologisch onderzoeken aangevuld met MRI, liquoronderzoek en een PET-scan. Na twee jaar, als bij alle patiënten uiteindelijk een diagnose is gesteld, kunnen we uitzoeken waar het verschil in het beginstadium tussen FTD en een psychi-

centrum.

rend internationaal festival waar kunst en

heelkunde van VUmc een boekje gemaakt:

van VU medisch centrum. Gedurende het

gekte elkaar ontmoeten. Van 24 september

101 vragen over scheelzien, een handlei-

niet-alledaagse parcours moeten de lopers

t/m 3 oktober is het in Nederland, Haarlem.

ding voor ouders. ISBN 978-90-72837-04-2.

veel wenden en draaien in de soms korte

VUmc is mede-organisator van de public

Prijs: € 7,-

stukken gang. Bovendien zijn verschillende

Nummer 75

COLUMN

07

neurologie

06

meeting op 1 oktober over stereotypen van

trappen in het parcours opgenomen. De tem-

psychiaters en patiënten in literatuur en

peraturen in sommige tunnels en gangen

film. In hoeverre bevestigen de beelden de

vergen het uiterste van de deelnemers.

clichés over psychiaters en patiënten, of

Kortom, een fantastisch evenement voor

worden die clichés juist doorbroken?

avontuurlijke lopers. Een deel van het

Sprekers zijn: Samuel Shem, auteur van de

inschrijfgeld van de zesde VUmc-

ziekenhuissatire 'The House of God', Christel

gebouwenloop gaat naar onderzoek van het

Grimbergen, psychiater in opleiding en Rob

VUmc MS Centrum Amsterdam.

Houtepen, docent Metamedica Universiteit

Zie ook: www.vumc.nl/gebouwenloop

Maastricht. Presentatie: journalist Frénk van der Linden.

Té kort door de bocht voor u?

Zie ook: http://MAF3.nl

Meer informatie over deze onderwerpen: www.VUmc.nl/synaps/meerinfo

september 2010

Synaps

8

9 schildwachtklier te vinden en operatief te verwijderen voor onderzoek’, vervolgt Van der

Licht in de duisternis Uitzaaiingen van darmkanker zijn vaak moeilijk op te sporen, vooral omdat het traceren van belangrijke schildwachtklieren moeizaam gaat. De afdeling heelkunde van VUmc heeft onlangs een nieuwe methode ontwikkeld waarbij met fluorescentie die schildwachtklier moeiteloos te vinden is, tot bewondering van chirurgen over de hele wereld.

B

Bij een kleine 12.000 mensen in Nederland

de tumor zijn afvalstoffen draineert. Als je in

van ICG zijn niet ideaal, het geeft niet zoveel

werd in 2009 darmkanker vastgesteld. Mits

staat bent om die klier op te sporen, hoef je

licht. Maar omdat het al klinisch gebruikt

op tijd erbij, is deze vorm van kanker goed te

niet meer alle lymfeklieren te doorzoeken op

wordt, konden we de stap naar de kliniek snel

behandelen door het stuk darm met de tumor

tumorcellen, maar kun je deze ene heel minu-

maken’, stelt Van der Pas.

operatief te verwijderen, en de uiteinden

tieus doorzoeken.’

weer aan elkaar te zetten. Problematischer is

De schildwachtklier is tijdens een darmkan-

Nieuwe camera

het vaststellen of er uitzaaiingen zijn: bij 20

keroperatie alleen vaak moeilijk te detecte-

Om de fluorescentie in de darm te kunnen

tot 30 procent van de patiënten waarbij er

ren. ‘Er zijn veel studies bekend waarbij er

detecteren moest wel een heel nieuw appa-

geen uitzaaiingen zijn gevonden, keert de

gebruik gemaakt wordt van inkt en radioac-

raat ontwikkeld worden. ‘We wilden dat die

kanker toch terug.

tieve stoffen die rond de tumor werden geïn-

belangrijke schildwachtklier via laparoscopie

‘Het zoeken naar uitzaaiingen wordt gedaan

jecteerd. De resultaten van deze studies

zichtbaar te maken is. Minimaal invasieve chi-

door een patholoog,’ vertelt Martijn van der

waren lang niet zo goed als bij borst- en huid-

rurgie is immers een speerpunt van onze

Pas, promovendus bij de afdeling heelkunde.

kanker. Een van de problemen is dat de zo

afdeling. Bij laparoscopie breng je een camera

‘Die zoekt in het materiaal dat bij de operatie

gewilde schildwachtklier vaak te diep in het

en chirurgisch instrumentarium naar binnen,

verwijderd is handmatig naar de lymfeklieren,

weefsel zit om te zien, vooral bij dikke men-

zonder dat de hele buik open hoeft. Je ope-

die hij vervolgens globaal onderzoekt op de

sen waar veel vet rond de organen zit. De

reert als het ware door sleutelgaten. Dat is

aanwezigheid van tumorcellen.

kleuringen verdwijnen uit het zicht.’

veel minder belastend voor een patiënt‘, legt

Idealiter zou je alle klieren die met zo’n ope-

Meijerink kwam op het idee om een fluores-

Van der Pas uit.

ratie mee naar buiten komen helemaal bin-

cerende stof te gebruiken, het zogenaamde

De nieuwe camera moest over speciale eigen-

nenstebuiten keren op zoek naar tumorcel-

indocyanine green (ICG), dat tot dusver vooral

schappen beschikken. Zo is er voor het laten

len. ‘Het kunnen er echter wel 35 zijn, die

gebruikt wordt om vaten in het oog zichtbaar

oplichten van de fluorescente stof een juiste

allemaal diepgaand onderzoeken is simpel-

te maken. ‘De fluorescente eigenschappen

lichtbron nodig. Daarnaast zijn er filtersets

weg te tijdrovend en te duur’, zegt Van der

nodig die het gewenste ‘fluorescente’ licht uit

Pas. ‘De patholoog maakt daarom één coupe

het spectrum filteren. Gelukkig had Meijerink

per klier, en checkt die op uitzaaiingen.

een goede band met cameraproducent

Helaas is de kans dan dus aanwezig dat er tumorcellen gemist worden.’

Dikke mensen Dat moest anders, bedacht chirurg Jeroen Meijerink, de copromoter van Van der Pas. ‘Bij borst- en huidkanker zoekt men al jaren stan-

Synaps

‘Chirurgen uit Kaapstad

Daar waren chirurgen bij uit bijvoorbeeld

Vlak voor de operatie krijgt een patiënt een oplossing van zout, het fluo-

Kaapstad en binnenkort ook uit Oxford om te

rescerende ICG en het eiwit albumine dicht bij tumor ingespoten. De darm

kijken hoe wij dit aanpakken.’

voert de lichaamsvreemde stof onmiddellijk af via de schildwachtklier. De

Samen met de sectie tumorbiologie van pro-

albumine verzwaart het mengsel en zorgt ervoor dat de oplossing langer

fessor Guus van Dongen, hebben Meijerink en

in de klier blijft. Als vervolgens de operatie aanvangt, wordt eerst met

Van der Pas grootse plannen om fluorescentie

normaal licht naar de kanker genavigeerd. Eenmaal aangekomen gaat een

meer gemeengoed te maken bij kankerdiag-

filter voor de camera waarmee de fluorescentie waarneembaar is. Om diep

nostiek en -operaties. Zo willen ze een fluo-

in het weefsel te navigeren, gaat het filter er af en toe op en af, om zo uit-

rescerende stof koppelen aan antilichamen

eindelijk de schildwachtklier te vinden en te verwijderen voor onderzoek.

die specifiek kankercellen herkennen. ‘ICG is niet lichtgevend genoeg daarvoor’, zegt van der Pas. ‘We zijn in contact met een Amerikaanse leverancier die een nieuwe, betere stof aan het ontwikkelen is. Je zou dan

Tot nu toe werd de schildwachtklier handmatig gezocht door de patholoog. Met de

kanker op elke plaats in het lichaam kunnen

nieuwe techniek zorgt de fluorescerende stof ICG ervoor dat de schildwachtklier snel

laten oplichten, bijvoorbeeld om te kijken of

gevonden wordt. Er wordt gewerkt aan een nog betere stof die intraveneus wordt

er uitzaaiingen zijn, of om precies te lokalise-

toegediend, zodat het in de toekomst mogelijk is om kankercellen op elke plaats in het

ren waar je moet opereren.’

lichaam te laten oplichten.

CONVENTIONEEL

NU

TOEKOMST

tumor anti-gen CEA

T1

anti-lichaam + fluorescerende stof

T2

Indocyanine Green

xenonlicht 682 nm

produceerden speciaal voor VUmc het nieuwe apparaat.

hoe wij deze operatie

Grootse plannen

fotonen 708 nm

CCD anti-lichaam + fluorescerende stof

Om te kijken of het apparaat en de fluorescentie werkte, probeerden Meijerink en Van

daard naar de zogenaamde schildwachtklier’,

der Pas de techniek eerst uit op geiten. ‘Het

Meijerink. ‘Dat is de eerste lymfeklier waarop

bleek prima te lukken om op deze manier de

Nummer 75

Hoe werkt fluorescerend opereren?

Olympus. Die zagen het idee wel zitten en

en Oxford komen kijken aanpakken’

Pas. ‘De eerste patiënten zijn al zo behandeld.

Heelkunde

Heelkunde

Fluorescerend opereren

filter

schildwachtklier

september 2010

Synaps

11

Mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie

Hoogleraar orale pathologie Isaäc van der Waal:

‘J e hebt elkaar nodig om tot resultaat te komen’ Kom niet bij hem voor een ingewikkelde kaakoperatie. ‘Er zijn mensen die tien keer beter zijn.’ Een schier eindeloze lijst aan publicaties. Maakt hem dat tot een groot onderzoeker? ‘Nee hoor, ik haal geen miljoenen binnen aan projecten.’ Prof. Isaäc van der Waal, hoofd van de afdeling mondziekten, kaak- en aangezichtschirurgie overziet ruim veertig jaar aan ontwikkelingen.

‘Eind jaren tachtig werd vol ongeloof gereageerd op de eerste patiënt met een implantaat’

Synaps

Nummer 75

O

Onder het mompelen van ‘ijdeltuit der ijdeltuiten’ haalt hij een liber amoricum uit de kast. Verschenen bij zijn 65ste verjaardag, toen iedereen dacht dat hij afscheid zou nemen, gevuld met lovende bijdragen van vakgenoten over de hele wereld. ‘Ach. Eigenlijk ben je gek om voor een lezing van een half uur op en neer te reizen naar Tokio. Maar de volgende keer zeg ik toch weer ja tegen een dergelijke uitnodiging.’ Van der Waal was bestuurslid van nationale en internationale beroepsverenigingen, ontving een eredoctoraat in Boedapest, een lintje van Hare Majesteit, was tien jaar hoofdredacteur van het Nederlands Tijdschrift voor Tandheelkunde, leidde tientallen jonge collega’s op. Hij komt


10

tot volle wasdom in de breedte van het vak. Daar waar hij patiëntenzorg, onderzoek, opleiding en onderwijs kan verbinden. Waar hij samenwerkingsverbanden tot stand brengt, iets wat hij als geen ander kan. ‘We moeten ook wel, met een relatief kleine afdeling’, luidt het nuchtere commentaar.

Kunstneus De aandoeningen waar het vakgebied zich op richt, variëren van onschuldige wratjes in de mond tot mondkanker. De afdeling is altijd sterk bij oncologie betrokken geweest, zegt Van der Waal. Zijn eigen interesse en expertise liggen vooral bij de met het blote oog vaak zichtbare voorstadia van mondkanker.  september 2010

Synaps

13

< b e e l d V U m c / Va n d e r W a a l >

de huid zien; er zijn geen ongunstige weefselveranderingen te zien. Dit duidt op een geringe, maar niet uit te sluiten, kans op ontaarding in kanker.

Kun je voorkomen dat dergelijke laesies daadwerkelijk in mondkanker overgaan? Mondkanker is een relatief zeldzame kanker en vraagt om een multidisciplinaire aanpak van kno-arts, kaakchirurg, plastisch chirurg, radiotherapeut, internist-oncoloog, patholoog, radioloog, gespecialiseerde tandarts, mondhygiënist, verpleegkundige, maatschappelijk werker en nog vele anderen. Vandaar dat de behandeling in een beperkt aantal centra in Nederland is geconcentreerd, waar men in teamverband werkt. Een van die centra is VUmc. ‘Kanker in je mond of in je gezicht kan heel ingrijpend zijn. Soms is het nodig een hele neus te amputeren. Dan gaat het team aan de slag om de neus te reconstrueren, bijvoorbeeld door een kunstneus te maken die aan een bril wordt vastgezet.’ Er is winst geboekt in bestralingstechnieken en nieuwe chemotherapie, maar

een grote doorbraak is tot op heden uitgebleven. ‘De vijfjaarsoverlevingskans is niet heel veel beter dan veertig jaar geleden.’ Van der Waal wijt dit aan de late herkenning van mondkanker. ‘We doen wat we kunnen met specifieke nascholing aan huisartsen en tandartsen, maar kennelijk vallen juist risicogroepen buiten deze circuits.’

Spreken en kauwen Een onderdeel dat wel een enorme ontwikkeling laat zien, ligt in de reconstructieve sfeer. Eind jaren tachtig werd vol ongeloof gereageerd op de eerste patiënt met een implantaat. De man was in Spanje behandeld. ‘We spraken er schande van. Het was in strijd met alle wetten van de biologie om iets kunstmatigs in te brengen in een kaak. Nu is het een goed gecontroleerde behandeling met grote kans van slagen, die door

De specifieke expertise van Isaäc van der Waal ligt bij de orale pathologie. Tot op de dag van vandaag heeft hij een kleine subafdeling in het ziekenhuis met een eigen laborant en een secretaresse. Als zich ergens in het land en soms zelfs daarbuiten iets ingewikkelds voordoet op het gebied van afwijkingen in het mondgebied, gaat men te rade bij Van der Waal. De unieke combinatie van een brede klinische ervaring en toegespitste expertise van microscopie heeft in de loop der jaren tot een eigen patiëntenstroom geleid.

Nummer 75

uitgelicht

Er is momenteel een discussie gaande over of ouderen die niet ondraaglijk lijden de mogelijkheid moeten hebben om – met hulp – een einde aan hun leven te kunnen maken. Drie reacties op de stelling:

‘Ouderen hebben recht op stervenshulp’ Reageren? Mail naar [email protected]

Bregje Onwuteaka-Philipsen, VUmc-hoogleraar levenseinde-onderzoek ‘Uit ons onderzoek blijkt dat ongeveer een derde van de Nederlandse ouderen vindt dat er een zelfdodingspil beschikbaar zou moeten komen; iets minder dan een derde kan zich zelfs voorstellen zelf ooit zo’n pil te willen. Ook weten we dat verzoeken om euthanasie of hulp bij zelfdoding die vooral voortkomen uit ‘klaar-met-leven-zijn’ minder vaak voorkomen

Weefselonderzoek van een tong laat een verdikking van de bovenste laag van

Orale pathologie

Synaps

honderden tandartsen en kaakchirurgen wordt uitgevoerd. Op de afdeling passen we de technieken vooral toe op oncologiepatiënten.’ Een patiënt bij wie een deel van de kaak moet worden weggehaald, krijgt in dezelfde operatie een stuk bot uit zijn onderbeen ingezet en daar worden in tweede instantie implantaten ingebracht. Voor de patiënt betekent zo’n ingreep dat hij weer kan spreken en kauwen.’ Vaak leidt zo’n implantaat tot spierveranderingen. Onderzoeksinstituut MOVE, dat gespecialiseerd is in bewegen, komt dan in beeld als samenwerkingspartner, net als bij onderzoek naar botvervangende middelen.

én minder vaak ingewilligd worden door artsen dan verzoeken die

‘We verzorgen speci-

voortkomen uit lichamelijk lijden. Ten onrechte wordt nogal eens

fieke nascholing over

gedacht dat een verzoek door een oudere zonder levensbedreigende

herkenning van mond-

Lijden moet wel voortkomen uit een medische aandoening; uit onder-

kanker aan huisartsen

meestal wordt beïnvloed door ouderdomskwalen.’

en tandartsen’

Yvonne van Baarle, Initiatiefneemster Uit Vrije Wil

ziekte nooit door een arts ingewilligd mag worden volgens de wet. zoek onder ouderen die ‘klaar-met-leven’ zijn, blijkt dat hun lijden

‘Ja, ouderen hebben het recht, vindt Uit Vrije Wil. Daarom zet de Initiatiefgroep Uit Vrije Wil zich er voor in dat deze mag worden gebo-

Een derde speerpunt is kaakosteotomie: chirurgische correcties aan de kaak. Bij mensen met standafwijkingen van onder- of bovenkaak, wordt deze naar voren of achteren gezet. Een ingreep die de kwaliteit van leven aanmerkelijk doet toenemen. Onderzoek wordt aan deze drie zwaartepunten in de patiëntenzorg gekoppeld.

den aan ouderen die hun leven voltooid achten en waardig wensen te sterven, op hun uitdrukkelijk verzoek. Sterven maakt deel uit van het leven. Dat niet over het eigen sterven beslist mag worden als daar hulp bij nodig is, is voor veel ouderen mensonwaardig. “Sterf te rechter tijd” schreef Nietzsche. Wilsbekwame ouderen met een voltooid leven kunnen zelf het beste bepalen wanneer dat moment gekomen is. Het behoort tot de beroepsuitoefening en de verantwoordelijkheid van de arts deze gevraagde hulp bij zelfdoding te verlenen. Dat is passend in een geëmancipeerde, humane samenleving.’

ACTA Begin jaren tachtig dreigde een overschot aan tandartsen, de minister kondigde de sluiting aan van enkele faculteiten. Om de dans te ontspringen, besloten de twee Amsterdamse faculteiten samen te gaan. En zo ontstond ACTA, één tandheelkundige faculteit bestuurd door twee Colleges van Bestuur. Verschillende afdelingen van VUmc verzorgen samen met ACTA en het AMC onderwijs en verrichten onderzoek. ‘Europees gezien is het een faculteit die er toe doet’, meent Van der Waal. Deze maand is het spiksplinternieuwe ACTA-gebouw naast de polikliniek VUmc geopend. 

Dr. Ruth Seldenrijk, directeur Nederlandse Patiënten Vereniging, initiatiefnemer van de campagne 'Mijn leven maak ik zelf niet uit' ‘Vergrijzing zou één van de maatschappelijke problemen zijn, maar is dat geen ongefundeerde stelling? En deugt de voorstelling van de dood als oplossing, of is dat een buitenmenselijke remedie? En kunnen we spreken van voltooid leven dat we moeten beëindigen, of is dit een kille mythe? Te doen wat medisch gezien redelijk lijkt, is het enige wat artsen kan


12

beschermen tegen de verlokkingen van een dodelijke omhelzing in het contact tussen arts en patiënt. In een sociale samenleving is

‡

plaats voor iedereen. Ieder leven heeft er zin. Leven is die zin ervaren en zo niet, die zin helpen vinden. Bijvoorbeeld met het levensboek en met levensbestendige zorg. Uitsluitend wie kan leven, kan sterven. Aan wie ouderdom niet eert, is wijsheid niet besteed.’

september 2010

Synaps

15

Anesthesiologie

Van lab tot operatiekamer

Bouwman. ‘Klinische voorspellingen laten zien dat mensen met drie of meer risicofactoren 10% kans hebben op een cardiale complicatie na een operatie in vergelijking met 0,4% bij mensen zonder deze risicofactoren.’

1,3 miljoen

De beschermende effecten van anesthetica op het hart bij diabetes In Nederland ondergaan jaarlijks 1,2 miljoen mensen een niet-cardiale operatie. Van hen krijgen naar schatting 24.000 tot 60.000 patiënten een cardiale complicatie. Met name patiëntgroepen met diabetes en obesitas zijn hier vatbaar voor. Verbetering van cardiovasculaire zorg rondom de operatie zou deze uitkomsten kunnen verbeteren. Anesthesioloog Arthur Bouwman onderzoekt hoe.

De beschermende effecten van anesthetica gaan via specifieke boodschappers in de cel. In afbeelding a t/m c geeft de groene kleur de locatie aan van de cellulaire boodschapper in onbehandeld hartspierweefsel. Afbeelding e t/m g laat de locatie zien van dezelfde boodschapper in hartspierweefsel dat blootgesteld is aan narcose-middel sevofluraan. In met sevofluraan behandeld hartspierweefsel kleurt

E

‘Een aantal narcose-middelen kunnen patiënten die een operatie ondergaan beschermen tegen bijvoorbeeld een hartinfarct, of kunnen de schade daarvan beperken. Maar dat geldt niet voor iedereen. Na mijn promotie in 2006 ben ik in samenwerking met de afdelingen cardiologie, endocrinologie en fysiologie onderzoek gaan doen naar de regulatie van de doorbloeding van het hart bij diabetespatiënten en het effect van interventies – zoals diëten – op hartspierweefsel. Toen werd duidelijk dat anesthetica geen beschermende werking op het hart hebben bij diabetes.’ Arthur Bouwman, 34 jaar, is een bevlogen anesthesioloog én onderzoeker. Al sinds zijn afstuderen in 2002 is hij behalve in de OK voor een groot deel in het lab te vinden. Daar doet hij onderzoek op celniveau. De kruisbestuiving met andere collega’s zoals clinici en biomedici in een laboratorium-setting vormen een

‘Hartcomplicaties als gevolg van een operatieve ingreep vormen wereldwijd een groot probleem’ Synaps

Nummer 75

de boodschapper meer aan op specifieke plaatsen in de cel (witte pijlen). Deze verhoogde aankleuring

valt precies samen met het celmembraan (rood op afbeelding g). Conclusie: In hartspierweefsel activeert sevofluraan een beschermende cellulaire boodschapper in het celmembraan.

heel prettige omstandigheid, vindt hij. Maar de grootste reden is wel dat hij het ‘waarom’ wil weten. ‘Als je intensief in het lab bezig bent met eiwitten en cellen dan is dat misschien niet direct toepasbaar op je patiënt, maar je verzamelt wel een heleboel kennis waardoor je zaken in een breder perspectief kunt plaatsen. Zo werd een aantal jaar geleden de dampvormige anesthetica gemeden bij patiënten met een kwetsbaar hart, omdat die de hartfunctie nadelig zou beïnvloeden. Onderzoek toonde echter de beschermende effecten aan, en bewees het tegendeel. Dat vind ik nou een interessante omslag, dat kan alleen door onderzoek te doen.’

geval te beperken? ‘Bij een recente evaluatie binnen onze afdeling preoperatieve screening bleek dat een substantieel deel van de patiënten twee of meer ‘lifestyle risicofactoren’ heeft zoals hoge bloeddruk, lichamelijke inactiviteit, roken, diabetes mellitus en obesitas’, vervolgt

‘Wij richten ons in eerste instantie op patiënten met diabetes en op patiënten met een vorm van insuline-ongevoeligheid gerelateerd aan overgewicht’, vertelt Bouwman. Deze patiëntengroep zal de komende jaren volgens de Nederlandse Diabetes Federatie verdubbelen tot 1,3 miljoen in 2025. ‘Maar ik hoop de principes universeel te kunnen vertalen, naar grotere patiëntgroepen. Ook hoop ik met dit onderzoek te achterhalen hoe we van tevoren het risico van een patiënt nog beter kunnen inschatten. Welke patiënt een cardiale complicatie krijgt kunnen we nu slechts uitdrukken in procenten. Terwijl de kans op een probleem voor een individuele patiënt veel hoger kan zijn. Als we weten hoe het mechanisme van de beschermende werking van anesthetica op het hartspierweefsel werkt, kunnen we onze patiënten in de toekomst nog beter fysiek voorbereiden op de operatie.’ 

Anesthesiologie

14

Experimentele onderzoeken Dr. Arthur Bouwman richt zijn experimentele laboratoriumonderzoeken op de beschermende werking van anesthetica op het hartweefsel. Hierbij kijkt hij vooral naar eiwitactiviteiten die zich in de cellen van het hartspierweefsel afspelen. Normaal gesproken gaan de beschermende effecten van anesthetica via specifieke boodschappers in de cel, waaronder een bepaald eiwit dat ‘aan’ moet gaan, AMPK genoemd (adenosinemonofosfaat geactiveerde proteïne-

Lifestyle risicofactoren

kinase). Bij diabetes blijkt activatie van AMPK in het hartspierweefsel ver-

Hartcomplicaties als gevolg van een operatieve ingreep leiden tot langere ziekenhuisopname en hogere kosten, en vormen wereldwijd een groot probleem. Bouwman: ‘Met name bij diabetespatiënten kunnen door enerzijds de anesthesie en anderzijds de operatie zelf een aantal (stress)reacties in het lichaam plaatsvinden, wat na een operatie complicaties of zelfs overlijden tot gevolg kan hebben.’ Bouwman wil in kaart brengen hoe deze reacties de hartfunctie beïnvloeden. Is te voorspellen bij wie hartweefselschade zal optreden? En hoe is deze schade te voorkomen, of in ieder

minderd. Door een bestaande diabetesbehandeling toe te passen - waarbij de gevoeligheid voor insuline wordt verhoogd door AMPK te activeren - wil Bouwman onderzoeken of ook de beschermende effecten van de anesthetica op het hart bij deze patiëntgroep verbeterd kunnen worden. Onlangs ontving hij de NVA Young Investigator Grant 2010 en een Klinisch Fellow subsidie van ZonMW, beiden voor onderzoek binnen de onderzoekslijn ‘het ontwikkelen van methoden en middelen om patiënten met een verhoogde risicofactor zoals diabetes mellitus of obesitas beter voor te bereiden op een aanstaande operatie’. Zijn Klinische Fellowship-aanvraag is met name gericht op diabetes en insuline-ongevoeligheid. Met de Young Investigator Grant wordt een breder onderzoek gestart, onder andere naar interventies die het hart kunnen beschermen en de gevoeligheid voor de beschermende werking van anesthetica kunnen verbeteren, zoals bijvoorbeeld een dieet, training of het starten/staken van bepaalde medicatie.

september 2010

Synaps

Kort

Een selectie uit opvallend nieuws op medischwetenschappelijk gebied

agenda

Kijken naar kijkoperaties Op vrijdag 15 oktober 2010 opent VUmc de deuren van zijn operatiekamers voor het publiek. Geïnteresseerden kunnen live operaties volgen via een beeldscherm. Chirurgische teams van VUmc voeren dan laparoscopische


Een selectie uit cursussen, symposia, congressen, promoties en oraties.

ingrepen uit bij patiënten met onder andere longkanker, een liesbreuk en overgewicht.


Tevens wordt via een kijkoperatie een nier ver-

17

nieuws

nieuws

16

wijderd voor transplantatie. De operatierobot wordt gebruikt voor het verwijderen van pros-

Synaps

taatkanker en om een patiënt van zweethan-

Cursussen/symposia

Promoties en oraties VUmc

Op 5 oktober is de opening van het nieuwe

den af te helpen. Voor mensen die zelf een kijk-

4 t/m 6 oktober 2010

6 oktober 2010

VUmc-laboratorium, dat PET-radiofarmaca

operatie willen uitvoeren staat een echte ope-

Cursus: kinderartsenweek 2010

Promotie: F.M.F. Rosier-van Dunné

produceert. Deze radiofarmaca worden

ratiekamer klaar met kijkoperatie-instrumenten

Locatie: VU medisch centrum

Titel: Fetal brain imaging in pregnancies at

gebruikt bij Positron Emissie Tomografie

en een namaakpatiënt. Artsen en studenten

Info: www.paog.nl

risk for preterm

(PET), een beeldvormende techniek die biolo-

geneeskunde zorgen voor de begeleiding.

gische processen in het lichaam zichtbaar

Chirurgische experts van VUmc laten de nieuw-

kan maken. PET wordt zowel toegepast bij

Aanvang: 15.45 uur, Auditorium Vrije Universiteit

ste ontwikkelingen op het gebied van beeld-

28, 29 oktober, 2 en 3 november 2010

diagnostiek als bij medisch-biologisch onder-

gestuurde chirurgie en robotchirurgie zien.

Cursus: Statistics for genomic data-

7 oktober 2010

zoek. Daarnaast wordt PET in toenemende

Aanmelden voor ‘Kijken naar kijkopera-

analysis (K77)

Promotie: W. de Vries

mate ingezet bij de ontwikkeling van nieuwe

ties’ kan via: www.vumc.nl/15oktober.

Locatie: Amsterdam

Titel: Remember fast, act skillfully. Training

Info: www.epidm.nl

methods for Basic Life Support; analysis from

Injectie voor PET-technologie

medicijnen. VUmc heeft wereldwijd een vooraanstaande positie op het gebied van een aantal belangrijke beeldvormende technieken in de

an educational perspective

Zaterdag 30 oktober 2010

Aanvang: 11.45 uur, Aula Vrije Universiteit

Patiëntendag: Reuma Beweegdag 2010

Voorafgaand aan de opening is er een semi-

Locatie: Sporthallen Zuid, Amsterdam

12 oktober 2010

geoutilleerde laboratorium voldoet aan de

nar over de mogelijkheden van het VUmc

Informatie: www.reade.nl/sportcentrum

Promotie: R. Molenaar

moderne richtlijnen en kwaliteitseisen en

Imaging Center en van PET-technologie in het

De afdeling oncologische chirurgie van VUmc

maakt het mogelijk de PET-technologie

bijzonder. Ook kunnen bezoekers het nieuwe

onderzoekt of echografie tijdens een borst-

verder te ontwikkelen. Met als uiteindelijke

laboratorium bezichtigen.

kankeroperatie betere resultaten oplevert.

doel om patiëntenzorg te blijven verbeteren.

Kijk ook op www.VUmc.nl/rnc

geneeskunde: imaging. Het nieuwe goed

Borstchirurgie met echografie

Titel: Control of mucosal immune responses

3 november 2010

by vitamin A

Symposium: 100 jaar neuro- en oude-


renpsychiatrie in de Valeriuskliniek:

Beter, zowel wat betreft het nauwkeurig ver-

samenhang tussen patiëntenzorg en

15 oktober 2010

wijderen van het kwaadaardige weefsel als

onderzoek

Promotie: C.M.M. Licht


Titel: Autonomic nervous system functioning

Info: www.paog.nl

in major depression and anxiety disorders

beter wat betreft cosmetisch resultaat.

hoofd van de afdeling fysica en medische

Op dit moment worden voelbare borsttumo-

technologie VUmc en vader van een zoon

Europees onderzoek naar mobiliteit ouderen

ren verwijderd aan de hand van wat de chi-

met een donkere huid, nam het initiatief tot

Erasmus Mundus, een programma van de

rurg tijdens de operatie opmerkt, zonder dat

de ontwikkeling van de VascuLuminator. Dit is

Europese Commissie, heeft onderzoeksinsti-

11 november 2010

hij of zij visuele middelen gebruikt. Echter, uit

een soort navigatiesysteem waarop de bloed-

tuut MOVE een subsidie van ruim zes miljoen

Symposium: Verder in Voeden.

21 oktober 2010

een onderzoek onder 750 patiënten blijkt, dat

vaten zichtbaar worden gemaakt. Met behulp

euro voor haar onderzoek naar vergrijzing,

Symposium ter gelegenheid van het

Promotie: J.P. van der Voorn

er zo vrijwel altijd te veel gezond weefsel

van een LED-lampje met infrarood licht

MOVE-AGE, verstrekt.

20-jarig bestaan van het Voedingsteam

Titel: White matter disorders: MRI - pathology

wordt weggehaald, terwijl er bij één op de vijf

schijnt men door de ledematen. Het licht

MOVE-AGE richt zich op

VUmc

correlation: MRI - pathology correlations

nog kwaadaardig weefsel achterblijft.

wordt met een speciale camera opgevangen

twee actuele zaken: de


Aanvang: 13.45 uur, Auditorium Vrije

Voor niet-voelbare borsttumoren wordt al

en op een beeldscherm zijn de bloedvaten

toenemende vergrijzing

Info: www.paog.n

Universiteit

echografie gebruikt om de tumor te identifice-

duidelijk zichtbaar als donkere kabels tegen

van de Europese bevol-

ren en te verwijderen. Dat geeft goede resul-

een witte achtergrond. Voor kinderen wordt

king en de grote ver-

11 november 2010

28 oktober 2010

taten. Daarom wordt gekeken of dat ook geldt

de lamp verstopt in een speelgoedbeestje.

schillen in kennis en

Symposium: Cardiovasculaire preventie

Oratie: prof.dr. A. Vonk Noordegraaf

voor voelbare borsttumoren. Wanneer er min-

Ook voor het aanprikken van volwassenen

inzicht hierover binnen

bij ouderen

Titel: De onzichtbare patiënt ontdekt

der gezond borstweefsel wordt verwijderd,

die moeilijk zijn te prikken vanwege bepaalde

Europa. MOVE-AGE onderzoekt de factoren die

Locatie: Auditorium, Vrije Universiteit


Info: www.paog.info


kan dit een beter cosmetisch resultaat geven.

Kindvriendelijk prikken

ziektes of fragiele bloedvaten door ouderdom

de mobiliteit van ouderen belemmeren én kijkt

Bovendien hoeven minder patiënten opnieuw

Bij jonge kinderen is het aanprikken van

is de VascuLuminator geschikt. Pontes

hoe zij zo lang mogelijk zelfstandig kunnen blij-

geopereerd te worden, als de tumor in één

bloedvaten lastig. Hun dunne vaatjes liggen

Medical, een samenwerkingverband tussen

ven. Zowel fundamentele wetenschappers,

2 t/m 4 december 2010

keer volledig verwijderd kan worden. Daarbij

‘verstopt’ in een laagje babyvet. Bij kinderen

VUmc, AMC en UMCU, heeft de

zoals biomechanici, celbiologen en ingenieurs,

Conferentie: Disability studies conference

is echografie een gemakkelijk hanteerbare,

met een donkere huid is het nog eens extra

VascuLuminator ontwikkeld en aan een com-

als clinici kunnen binnen MOVE-AGE promove-

Locatie: Amsterdam

betrouwbare en zeer patiëntvriendelijke

moeilijk. Dat betekent dat er vaker geprikt

merciële partner overgedragen. Op 6 oktober

ren op uiteenlopende verouderingsthema's

Info: www.paog.info of

methode. Blijkt echografie inderdaad beter

moet worden, wat kan leiden tot traumatise-

wordt de VascuLuminator officiëel gelan-

zoals vallen, ziekte van Parkinson, beroerte,

www.disabilitystudies.nl

resultaat te geven, dan wordt de methode

ring door pijn en stress naast complicaties als

ceerd.

artrose, botgroei en technologische ontwikke-

snel ingevoerd.

bloeduitstortingen. Prof. Ruud Verdaasdonk,

Kijk ook op www.pontesmedical.com

lingen om mobiliteit te kunnen monitoren.

Nummer 75

Voor meer inschrijvingen, nascholingscursussen, congressen en symposia, kijk op: www.VUmc.nl/paog Voor actuele informatie over promoties en oraties kijk op: www.VUmc.nl/synaps/meerinfo september 2010

Synaps

19

Buikklachten met bloed in de ontlasting?

Doorverwijzen! Patiënten die zich met vage buikklachten melden bij de huisarts, moeten sowieso worden doorverwezen naar een specialist wanneer er occult bloed in de ontlasting wordt gevonden. Dat concluderen onderzoekers van het EMGO+-instituut in een < t e k s t Rob Buiter f o t o Shutterstock>

D

‘Diarree zegt eigenlijk niets over het risico op

Sy-

regionaal, nationaal en internationaal niveau. Om aan hun specifieke zorgvraag te voldoen heeft VUmc, ondersteund door TransitieNet, de polikliniek revalidatiegeneeskunde jongvolwassenen opgezet voor jongeren met cerebrale parese.

Tussen kindertijd en volwassenheid

systematische review die onlangs in British Medical Journal werd gepubliceerd.

De wetenschappers van VUmc-onderzoeksinstituut EMGO+ wilden handvaten aanreiken waarmee de huisarts een goede schifting kan maken tussen patiënten die wel en die geen verhoogd risico hebben op colorectale kanker. ‘Een eerste belangrijke conclusie was dat diarree eigenlijk niets zegt over het risico op darmkanker, op het moment dat een patiënt zich al met buikklachten meldt bij de eerste lijn’, zegt professor Riekie de Vet, hoogleraar klinimetrie en begeleider van het project. Verder bleek het erg moeilijk om een ‘typische’ hoogrisico patiënt te identificeren. De Vet: ‘Het risico blijkt vooral uit een combinatie van verschillende factoren, zoals leeftijd, gewichtsverlies, anemie en colorectale kanker in de familie. De belangrijkste houvast voor de huisarts is de occult-bloedtest, al is ook die nog voor verbetering vatbaar.’

Vlees eten

darmkanker’

VUmc streeft naar een nauwe samenwerking met andere organisaties op lokaal,

De huisarts kan zelf relatief eenvoudig een test uitvoeren op de aanwezigheid van haemoglobine in de ontlasting. Die test kent evenwel nog een hoog percentage vals-positieve uitslagen. Onder andere het eten van vlees in de dagen voor de test, of zelfs tandenpoetsen waarbij het tandvlees gaat bloeden, kunnen voor een onterechte doorverwijzing zorgen. Wanneer de uitslag van de occult-bloedtest positief was, bleek 28% van de mensen ook daadwerkelijk colorectale kanker te hebben. Van alle

onderzochte parameters was dit veruit de meest onderscheidende. Toch was het aantal fout-positieve uitslagen dus nog 72%. ‘Wanneer occult bloed wordt opgespoord op basis van een immunologische test is het aantal fout-positieve uitslagen al iets lager’, benadrukt De Vet.

Jacqueline Boekhoff,

Sander Hilberink,

medisch maatschappelijk werker polikliniek

onderzoeker Revalidatiegeneeskunde

revalidatiegeneeskunde jongvolwassenen

Erasmus MC en coördinator TransitieNet

VUmc

‘Er is veel onderzoek gedaan naar jongeren met

‘Veel jongeren met cerebrale parese (CP), een her-

CP tussen de 16 en 24 jaar waaruit blijkt dat de

senbeschadiging die spasticiteit en onder andere

participatie – intieme relaties, seksualiteit, werk –

spraakproblemen veroorzaakt, verdwijnen uit de

achterblijft. Dat is de basis geweest voor het

Twee Weken Regel

zorg zodra ze zelfstandig worden. Om pas jaren

opzetten van de eerste poli jongvolwassenen in

Naast de aanbeveling om op occult bloed te testen, raden de onderzoekers ook een blik overzee aan. De Vet: ‘In het Verenigd Koninkrijk is een zogenoemde Two Week Rule opgesteld. Dat is een set met eenvoudige vragen waarmee de huisarts kan bepalen of een patiënt moet worden doorverwezen of niet. Men had zich daarmee ten doel gesteld om alle patiënten die daadwerkelijk darmkanker hebben binnen twee weken bij een specialist te krijgen. De specifieke parameters waarmee de Britten die Two Week Rule proberen te handhaven is waarschijnlijk niet één op één naar de Nederlandse situatie te vertalen. Maar het zou goed zijn wanneer huisartsgeneeskunde nader onderzoek kan doen om ook voor ons land zo’n set aanvullende vragen op te stellen.’ 

later in de volwassenenpoli weer op te duiken,

Rotterdam in 2006. De vervolgstap was versprei-

meestal met een heleboel vragen en problemen.

ding van kennis, dus een landelijk netwerk voor

Daarom heeft Erasmus MC de zorgvraag van

professionals binnen de jongerenrevalidatie die

jongvolwassenen met CP geïnventariseerd. Naar

niet alleen gericht is op de medische kant van

aanleiding hiervan is TransitieNet opgericht, een

het verhaal.

netwerkorganisatie die ons heeft gesteund in de

TransitieNet richt zich op de implementatie van

opzet van een poli voor jongvolwassenen. Het

het behandelaanbod, de onderlinge afstemming

doel is om uiteindelijk de zorg en de kennis

en de deskundigheidsbevordering. In dat kader

zoveel mogelijk landelijk te verspreiden. Zo wor-

organiseren we jaarlijks expertmeetings voor

den patiënten niet afhankelijk van een bepaald

behandelaars. Verder bieden we ondersteuning

centrum én voorkomen we dat iedereen hetzelf-

bij het opzetten van poliklinieken als die in VUmc.

de wiel aan het uitvinden is.

Want hoe meer poli’s er komen, hoe meer we van

Voor jongvolwassenen met CP zijn eigen vervoer,

elkaar kunnen leren en hoe meer jongeren in hun

woonruimte, inkomen, of bijvoorbeeld relaties

eigen omgeving terecht kunnen.

niet altijd vanzelfsprekend. De poli biedt speci-

‘Transitie’, de overgang van de ene levensfase

fieke behandelmodules waarin jongeren geza-

naar de volgende, staat in de zorg inmiddels op

menlijk leren een zelfstandig leven op te bouwen.

de agenda. Toch is er nog veel te winnen met

Overigens vallen niet alleen bij revalidatiegenees-

bijvoorbeeld gerichtere behandeling na de kinder-

kunde jongeren tussen wal en schip. Ik hoor het

tijd. In de opleiding tot revalidatiearts wordt

ook van neurologie en orthopedie en er zullen

uitgebreid stilgestaan bij kinderen met CP, maar

ongetwijfeld meer afdelingen zijn waar dit speelt.

amper bij volwassenen. Hiermee doet de

We hopen daarom ook binnen VUmc onze kennis

beroepsgroep zichzelf tekort.’

Het gehele artikel is te lezen in British Medical Journal, 31 maart 2010: Value of symptoms and additional diagnostic tests for colorectal cancer in primary care: systematic review and meta-analysis. P. Jellema et al.

te kunnen delen. De jongvolwassenen vormen een speciale patiëntengroep met een heel andere hulpvraag dan volwassenen of kinderen. En is daarom juist een heel leuke patiëntengroep.’

september 2010 Nummer 74

samenwerking

huisartsgeneeskunde

18

Synaps

Nederlands Tweelingen Register (zie kader).

Vastlopen

Zodra de trajecten van klachten zijn geïdenti-

In samenwerking met dr. Marcus Munafo van

ficeerd, bekijken de onderzoekers onder een-

de universiteit van Bristol zal Christel

we van tevoren beter

en twee-eiige tweelingen of die trajecten

Middeldorp de uitkomsten van het onderzoek

kunnen voorspellen

erfelijk zijn. Middeldorp: ‘Van erfelijkheid is

vergelijken met de resultaten van het Britse

sprake als blijkt dat eeneiige tweelingen bij

onderzoek Avon Longitudinal Study of Parents

de trajecten van klachten meer op elkaar lij-

and Children (ALSPAC): ‘Ook bij dat onderzoek

ken dan twee-eiige tweelingen. Voorts verge-

is bij kinderen van 0 tot 18 jaar op verschillen-

lijken we de samenhang van die klachten tus-

de momenten de psychopathologie onder-

sen de kinderen en hun ouders.’

zocht en zijn over het hele genoom geneti-

‘Het zou mooi zijn als

welke kinderen extra kwetsbaar zijn’

sche varianten getypeerd. Overeenkomende

Angstig kind wordt depressieve puber, of juist niet? kind wel? Christel Middeldorp, VU-onderzoeker en vanaf 1 september kinderen jeugdpsychiater bij GGZ inGeest, ontving half juni 2010 een NWO-TOP-subsidie om te onderzoeken in welke mate erfelijke aanleg dit verschil kan verklaren.

Verder worden data verzameld in klinische

Tweelingen

lijke aanleg en voor een deel door de omge-

groepen, onder meer van GGZ inGeest.

Eerst gaan de onderzoekers na welke trajec-

ving bepaald worden, vertelt Middeldorp. ‘Zo

Middeldorp: ‘Uiteraard willen wij onderzoeken

ten van klachten er voorkomen bij kinderen

weten we dat aandachtsproblemen voor zo’n

of onze bevindingen rond psychische klachten

tussen de 0 en de 18 jaar, vertelt Christel

70 procent, en angst en depressieve klachten

in de algemene populatie ook gelden voor kin-

Middeldorp. Zij is universitair docent bij de

voor ongeveer 40 procent genetisch bepaald

deren die behandeling nodig hebben. Daarom

VU-afdeling biologische psychologie, kinder-

zijn. Maar bij dit eerdere onderzoek is voor-

zullen wij cliënten vragen DNA af te staan en

en jeugdpsychiater in opleiding bij de Bascule

namelijk gekeken naar de klachten op een

een vragenlijst naar psychische klachten in te

én bij GGZ inGeest. ‘Sommige kinderen heb-

bepaald moment en minder naar het beloop.

vullen.’

ben op de kinderleeftijd concentratieproble-

Ook richtte veel onderzoek zich op één cate-

Als kinderen jeugdpsychiater ziet Christel

men, maar tijdens de puberteit niet meer.

gorie klachten, bijvoorbeeld angst. Wij onder-

Middeldorp dagelijks waar kinderen mee kam-

Andere kinderen hebben tijdens hun kinder-

zoeken alle klachten, het beloop ervan én de

pen. Ook maakt zij mee dat behandelingen

tijd geen angsten en juist wel gedurende de

genen die mogelijk van invloed zijn op psychi-

vastlopen. Zij hoopt dan ook dat de uitkomsten

puberteit. Ook zijn er kinderen die gedurende

sche klachten bij kinderen.’ Samen met colle-

van haar onderzoek aanknopingspunten geven

de kindertijd angstklachten hebben en later

ga prof.dr. Dorret Boomsma van het

voor een betere behandeling. ‘Het zou mooi

depressief worden. Al deze trajecten van

Tweelingenregister ontwikkelde zij modellen

zijn als we van tevoren beter kunnen voorspel-

klachten willen wij in kaart brengen.’

om longitudinale gegevens te analyseren in

len welke kinderen extra kwetsbaar zijn. Een

De analyses voert zij uit samen met dr. Gitta

genetisch onderzoek. ‘Met behulp hiervan

voorspelling kunnen doen met behulp van

Lubke van de afdeling psychologie van de

willen wij nu het hele genoom “aflopen” en

DNA-onderzoek is nog toekomstmuziek.

University of Notre Dame (VS) en visiting

bij de tweelingen van het NTR ongeveer een

Maar dit onderzoek is zeker een klein stapje in

KNAW-professor aan de VU, in data van het

half miljoen genetische varianten typeren.’

die richting.’



S

Voor haar onderzoek maakt Christel Middeldorp onder meer gebruik van de data van het Nederlands Tweelingen Register (NTR), beheerd door prof. dr. Dorret Boomsma van de VU-afdeling biologische psychologie en het EMGO+-instituut. Het register bevat gegevens van circa 30.000 eeneiige en twee-eiige tweelingen tussen de 0 en 20 jaar. Daarnaast nemen volwassen

en aandacht- en gedragsproblemen. Andere

twee- en meerlingen deel aan onderzoek. De deelnemers of hun ouders vul-

kinderen krijgen deze klachten wel, maar

len elke twee tot drie jaar een vragenlijst in over de mate van emotionele-

raken ze ook weer kwijt, terwijl bij weer

en gedragsproblemen.

andere kinderen deze klachten langdurig blij-

Met deze gegevens wordt sinds 1987 onderzocht in welke mate verschil-

ven bestaan. Het project Genetic influences

len tussen kinderen toegeschreven kunnen worden aan erfelijke en aan

on stability and change in psychopathology

omgevingsfactoren. Eeneiige tweelingen hebben precies hetzelfde erfelijke

from childhood to young adulthood, waaraan

materiaal. Twee-eiige tweelingen daarentegen, lijken genetisch gezien net

beloop van psychopathologie op de kinder-

Nummer 75

zijn van onze resultaten.’

klachten bij kinderen voor een deel door erfe-

klachten als angst, depressie, hyperactiviteit

heeft het doel te verklaren waarom het

Synaps

Uit onderzoek is al bekend dat psychische

Sommige kinderen krijgen nooit psychische

half juni een NWO-TOP-subsidie is gegund,

< tekst Liesbeth Kuipers foto Mark van den Brink>

bevindingen zouden een sterke bevestiging

Nederlands Tweelingen Register

leeftijd zo kan verschillen.

< f o t o S hut terstoc k>

Waarom krijgt het ene kind geen psychische klachten en het andere

Angst genetisch bepaald

biologische psychiatrie

21

zoveel op elkaar als gewone broers en zussen. Als erfelijke aanleg van invloed is op bijvoorbeeld ADHD, dan zullen eeneiige tweelingen vaker allebei ADHD hebben dan twee-eiige tweelingen.

september 2010

Synaps

Psychiatrie

Centrum Ouderengeneeskunde Amsterdam

Diagnose in één dag

23

Kort


Een selectie uit opvallend nieuws vanuit GGZ inGeest

70-plussers die met psychiatri-

nieuws

22


sche, psychosociale en somatische hulpvragen naar het

Buurthuis voor kwetsbare burgers

Centrum Ouderengeneeskunde

start GGZ inGeest dit jaar het pilotproject

Wat zegt u tegen een suïcidale patiënt?

‘buurthuis nieuwe stijl’. Doel van het project

Als hulpverlener

is om kwetsbare burgers meer te laten inte-

wilt u uw patiënten

greren in hun wijk. GGZ inGeest biedt steeds

effectief gerust-

meer activiteiten voor langdurig zorgafhanke-

stellen, bij het

lijke cliënten in het ambulante circuit dichtbij

beslissingsproces

hun huis, in buurthuizen en bij sportverenigin-

betrekken, slecht

Samen met zeven Amsterdamse instellingen

Amsterdam (COGA) komen,

krijgen binnen één dag een lichamelijk- en neurologisch onderzoek, psychiatrisch consult, de diagnose én een behandeladvies.

< t e k s t M a r i ë l l e v a n d e r Z w e t b e e l d Shutterstock>

H

Depressiviteit en diabetes

lingen op het gebied van zorg en welzijn

motiveren tot gedragsverandering. Maar hoe

Donderdag 4 november organiseert GGZ

wordt de integratie en participatie van kwets-

doet u dat? Hoe praat u met een suïcidale

inGeest in samenwerking met huisartsge-

bare burgers bevorderd.

patiënt en wat zegt u tegen de borderline

neeskunde VUmc een bijscholing over depres-

De deelnemende partijen – naast GGZ inGeest:

patiënte die u midden in de nacht in crisis

siviteit en diabetes voor huisartsen en andere

Combiwel, De Omslag, De Regenboog Groep,

opbelt? Het antwoord op deze vragen staat in

verwijzers.

HVO-Querido, Amsterdamse Vrienden-

het boek Patiëntgericht communiceren dat

Onder mensen met diabetes komen relatief

diensten, The Care Factory en Zwind/Civic

psychiater in opleiding Remke van Staveren

Zeeburg – maken gebruik van bestaande

heeft geschreven onder begeleiding van

loos over. Tijdens de patiëntbespreking

ting komt een ernstige depressie tweemaal

huizen waar het aanbod wordt gecombineerd.

Lowijs Perquin. Deze praktijkgids is bedoeld

Amsterdam vereffent het pad naar de keten-

De huisarts krijgt

besluit het team dat de man ‘s middags nog

vaker voor bij mensen met diabetes dan in de

voor huisartsen, SEH-artsen, medisch specia-

door de ouderenpsychiater moet worden

algemene bevolking. Naast de last van een

listen en artsen in opleiding die patiëntgerich-

dezelfde dag nog een

gezien. Na dit consult diagnostiseert de psy-

chronische ziekte en de dagelijkse zelfzorg

te communicatievaardigheden willen toepas-

chiater inderdaad een alcoholafhankelijkheid

bestaat er mogelijk ook een direct verband

sen in de praktijk en daarbij inspiratie kunnen

telefoontje waarin de

en een matige tot ernstige depressie en advi-

tussen de ziekte diabetes en stemmingspro-

gebruiken.

diagnose en het

seert om de man hiervoor eerst binnen de

blemen, bijvoorbeeld als gevolg van hormona-

GGZ te behandelen. Verder wordt hij verwe-

le veranderingen.

zen naar een diëtist om zijn eetpatroon te

Helaas worden depressies vaak niet tijdig

normaliseren. De internist behandelt zijn

herkend, zodat behandeling uitblijft. Een

bloedarmoede en schrijft voedingssupple-

onbehandelde depressie verhoogt de kans op

menten voor.

verslechtering van de diabetesregulatie en

Prostituees met psychische klachten

gespecialiseerd in ouderenzorg kunnen de

Na een half jaar wordt hij opnieuw

vergroot daarmee het risico op het ontstaan

De polikliniek complex trauma van GGZ inGeest

het prostitutiewerk, hun jeugd of in eerdere

ouderen rekenen op een behandeling waarbij

gescreend. Door de depressie, zijn alcohol-

van complicaties.

is gestart met een project waarin prostituees

relaties. Zij bereiken de GGZ echter zelden uit

rekening wordt gehouden met wat zij fysiek

verslaving en zijn somatische problemen te

GGZ inGeest en VUmc werken intensief aan

met psychische klachten behandeling krijgen.

angst voor stigmatisering. Ook praktische

een compleet aanbod waarin somatische en

Dit gebeurt samen met de P&G292, het prosti-

bezwaren (zoals de kantooruren waarop de

psychische zorg integraal worden benaderd.

tutie- en gezondheidscentrum.

GGZ open is), taalproblemen en onbekend-

somatische en psychiatrische gezondheidszorg. Een oudere met meerdere of complexe klachten ziet op dezelfde dag zowel de geriatrisch verpleegkundige, de internist-geriater, de neuroloog als de psychiater. De kracht van dit hechte multidisciplinaire team zit ‘m dan ook in de combinatie van academische kennis en een snelle, maar persoonlijke en kleinschalige aanpak. Doordat het centrum is

behandelplan worden doorgesproken

vaak stemmingsproblemen voor. Naar schat-

Het Centrum voor Ouderengeneeskunde zorg en slaat letterlijk een brug tussen de

Patiëntgericht communiceren; Uitgeverij De Tijdstroom; ISBN 9789058981806; € 30,00

vermoedt dementie, maar is niet zeker en

behandelen zijn de vermoeidheidsklachten en

COGA ook direct de nazorg in werking;

verwijst zijn patiënt naar het COGA. Tijdens

geheugenproblemen verdwenen.

afspraken met behandelaren worden gemaakt

zijn bezoek aan het COGA wordt de man

De aandacht voor de samenhang tussen

Vrouwen werkzaam in de prostitutie blijken

heid met of wantrouwen jegens instanties

en de huisarts krijgt dezelfde dag nog een

eerst onderzocht door de internist-geriater,

depressie en diabetes is hiervan een voor-

vaak te kampen met psychische klachten als

spelen een rol.

telefoontje waarin de diagnose en het behan-

die constateert dat hij een ernstig vitamine-

beeld.

gevolg van misbruik en/of mishandeling in

De polikliniek complex trauma zal op locatie

delplan worden doorgesproken.

tekort heeft door niet goed en te weinig te

De bijscholing vindt plaats op 4 november van

een groepsbehandeling aanbieden aan vrou-

17.00 uur tot 21.00 uur in de Vrije Universiteit.

wen met een geschiedenis van seksueel

Voor telefonische afspraken en vragen:

Uit de praktijk

zijn lever vergroot, waarschijnlijk als gevolg

Een 80-jarige man, sinds vier jaar weduwnaar,

van overmatig drankgebruik. Bij het geheu-

komt bij zijn huisarts met vermoeidheids-

genonderzoek komen ook geheugen- en

Telefoon: (020) 4441120

klachten. De man komt wat verward en ver-

concentratieproblemen aan het licht.

Website: www.VUmc.nl/coga

waarloosd over en is veel afgevallen. De arts

Bovendien komt de patiënt somber en luste-

E-mail: [email protected]

Nummer 75



Meer informatie en aanmelden via www.ggzingeest.nl.

en mentaal aankunnen. Daarnaast zet het

eten. Daarnaast heeft hij bloedarmoede en is

Synaps

nieuws brengen of

gen. Door de krachten te bundelen met instel-

misbruik of lichamelijk geweld. Naast traumagerelateerde problematiek kan vanuit GGZ inGeest ook psychische hulp worden geboden aan vrouwen met andersoortige psychiatrische problematiek en vrouwen met hiv.

september 2010

Synaps

Verlossing

verloskunde. En vrouwen hebben andere verwachtingen van hun bevalling dan vroeger. Het is belangrijk dat verloskundi

Toen & Nu

24

Verloskundige instrumenten zijn lang omgeven geweest door geheimzinnigheid. Zo is de uitvinding van de verlostang in de 17de eeuw, door de FransEngelse chirurgijnsfamilie Chamberlen, meer dan een eeuw geheim gehouden. Er was enkel bekend dat de familie een instrument bezat dat bij moeilijke bevallingen verlossing gaf. Volgens de overlevering blinddoekte vroedmeester Chamberlen de bevallende vrouwen zelfs voordat hij de tang ter hand nam. Ook het ontwerp en gebruik van een ander instrument, de verloskundige hefboom van Amsterdammer Hendrik van Roonhuysen (1625-1672), bleef lange tijd voor de buitenwereld verborgen. Beide instrumenten werden ingezet als de baby tijdens de bevalling vast kwam te zitten, maar bij de hefboom betekende dat vrijwel altijd dat het kind het niet redde. Eind 18de eeuw maakte de verlostang, die zowel moeder als kind kon helpen, standaard deel uit van de uitrusting van vroedmeester-chirurgijns. Vroedvrouwen mochten ze niet gebruiken. Een vergelijkbaar instrument wordt tot op de dag van vandaag gebruikt bij sommige bevallingen.

gen op de hoogte zijn van nieuwe ontwikkelingen en ook zelf wetenschappelijk onderzoek uitvoeren naar de beste zorg voor moeder en kind. Zo heeft een recente studie uitgewezen dat het beter is de navelstreng pas

Eileen Hutton, hoogleraar

na een paar minuten af te bin-

midwifery science VUmc:

den, en niet al na enkele secon-

‘Op het eerste gezicht lijkt er in

den. Baby’s blijken dan de eerste

de loop der eeuwen niet veel

levensmaanden veel minder last

veranderd in de manier waarop

te hebben van bloedarmoede en

vrouwen bevallen. Ook nu wor-

ijzertekort.

den de meeste babies spontaan

Ook op organisatorisch vlak biedt

geboren en als er een verlostang

onderzoek kansen. Momenteel

aan te pas moet komen, wordt

staat het unieke Nederlandse

deze niet gebruikt door een ver-

verloskundige systeem waarin

loskundige maar door een gynae-

zwangere vrouwen zelf kunnen

coloog. Maar het hele verhaal

kiezen waar ze willen bevallen

rondom de bevalling is wel

– thuis of in het ziekenhuis – ter

anders, complexer, en er zijn veel

discussie. Gedegen wetenschap-

meer technische mogelijkheden.

pelijke studies naar de kwaliteit

Neem prenatale screening, de

van dit systeem zullen de verlos-

huidige kennis daarvan en moge-

kundige zorg steeds verder ver-

lijkheden daaromtrent zijn nu al

beteren. Ik verheug me erop om

zoveel groter dan slechts 20 jaar

in mijn functie als hoogleraar

geleden. Ook zijn vrouwen veran-

deze studies op te zetten binnen

derd – obesitas is bijvoorbeeld

onze nieuwe afdeling midwifery

een toenemend probleem in de

science.’

Verlostang en hefboom uit de achttiende eeuw. Collectie Universiteitsmuseum Utrecht

Synaps

Nummer 75

Dementie op jonge leeftijd

Recommend Documents