ORTHO trends. Geef dementie geen kans!

Orthofyto

®

20 1989-2009

Geef dementie geen kans! Vitamine B12 tekort bij dementie Liponzuur in de strijd van alzheimer Fyto een uitdaging voor alzheimer Curcumin tegen hersenontstekingen

Jaargang 14 December 2008 - januari 2009

Dichloorazijnzuur tegen kanker

Afgiftekantoor Lochristi

Verantwoordelijke uitgever: Walter, O. M. Faché Kerkstraat 101 9270 Laarne België: e 7,8 Nederland: e 8,5

Thema: Alzheimer

ORTHO trends inclusief middenkatern met:

®

73 Orthofytho® en Orthotrends® zijn een Belgisch tweemaandelijks wetenschappelijk tijdschrift voor Orthomoleculaire geneeskunde, voeding en fyto. Een uitgave van de Belgische Vereniging voor Orthomoleculaire Geneeskunde BSOM.

K a p p a R e s t v a n B i o t i c s. D e n a t u u r l i j k e o n t s t e k i n g s r e m m e r. Kappa Rest is een product met een uniek mengsel van kruidenextracten en liponzuur, dat een brede remmende werking heeft op de productie van ontstekingsmediatoren. Chronische ontstekingsactiviteit speelt een belangrijke rol bij veel klachten en daarmee is Kappa Rest breed inzetbaar. Indien pijn onderdeel is van uw klachtenpatroon, zal gebruik van Kappa Rest leiden tot pijnverlichting. Het is een product van Biotics Research Corporation, de gerenommeerde producent van hoogwaardige natuurlijke preparaten met bewezen therapeutische waarde.

B i o t i c s. N a t u u r l i j k.

E n e r g e t i c a N a t u r a B V, B e l g i ë , Te l . 0 3 7 8 9 0 9 5 9 , F a x 0 8 0 0 8 0 0 1 1 , E m a i l : i n f o @ e n e r g e t i c a n a t u r a . c o m , w w w . e n e r g e t i c a n a t u r a . c o m

Tweemaandelijks magazine - orthofyto® - orthotrends®



Inhoud Twintig jaar Faché instituut ..................................... Levenskwaliteit van de mens zal altijd centraal blijven staan!

4

6 8 11 13 15 26 30 32 34

Geef dementie geen kans!............................................. Verband is tussen luchtvervuiling en alzheimer aangetoond!........................................... Vitamine B-12 tekort kan dementie veroorzaken. ................................................ Liponzuur, een zwaargewicht in de strijd tegen alzheimer ...............................

Kwik is moorddadig onder hersencellen!............................................................................. Alzheimer: een grote fyto-uitdaging...... Curcumine tegen (hersen)ontstekingen................................................... DCA: the sequel.................................................................... ApoE4 Nutrigenetica in de praktijk..............................

FACHé instituut nieuws Boek Revolutionaire aanpak van onze gezondheid.............................................29 Boek ziekte van Alzheimer............................36 Bistro 7 2009.................................................37 Opleiding tot orthomoleculair nutritionist..37 Colofon Faché Instituut.................................37 Faché Instituut Online..................................37 Seminaries 2009........................................... 38

Adverteerders Energetica Natura.......................................... 2 Pharma Nord.................................................. 5 Orthica.......................................................... 25 Primrose....................................................... 25 Urmale.......................................................... 36 Similia...........................................................36 Pharma Nord................................................ 37 School van Ayurveda................................... 37 Springfield.................................................... 39 Ojibwa/De Roeck.........................................40

®

ORTHOtrends® Cardiologie

Eindejaarsfeesten...................................... en hartritmestoornissen Kalium zorgt voor een lichte..................... bloeddrukdaling Vitamine De tekort kan gevaarlijk........... zijn voor het hart. Dermatologie

Veenbessen elimineren cellulitis.............. Diabetes

18 18 18 19

19 20

Pycnogenol vermindert hoge .................. bloeddruk bij diabetici Het verband tussen melatonine .............. en diabetes Immuniteit

Rust, fruit en vitaminen om griep . ....... te “verbannen”

20

Nefrologie

Vermoeide bijnieren, een stille................. epidemie Neurologie

Twijfels over de efficiëntie ........................ van Ginkgo Biloba? Gebrek aan omega-3 leidt tot depressie......................................

21 21

22

21 Omega 3 en prostaatkanker..................... 22 Oncologie

Olijfolie doodt borstkankergenen.............

Obesitas

22

Urologie

23

Voeding

23

Toxiciteit

24

Vermageren met (trage) suikers!.............. Veenbessen veiliger, goedkoper............... en evengoed als antibiotica bij urineweginfecties Hoge levenskwaliteit dankzij proteïnen..

Dodende chemie.......................................

OrthOfytO

ORTHOfyto®

Geef dementie geen kans! Vitamine B12 tekort bij dementie Liponzuur in de strijd van alzheimer Fyto een uitdaging voor alzheimer Curcumin tegen hersenontstekingen

Jaargang 14

Dichloorazijnzuur tegen kanker

Afgiftekantoor Lochristi

Verantwoordelijke uitgever: Walter, O. M. Faché Kerkstraat 101 9270 Laarne België: e 7,8 Nederland: e 8,5

THema: alzHeimer

OrTHO trends inclusief middenkatern met:

®

73 Orthofytho® en Orthotrends® zijn een Belgisch tweemaandelijks wetenschappelijk tijdschrift voor Orthomoleculaire geneeskunde, voeding en fyto. Een uitgave van de Belgische Vereniging voor Orthomoleculaire Geneeskunde BSOM.

coverstory Alzheimer ligt jammer genoeg goed in de markt bij de chronische ziekten. Bij de alleroudsten onder ons (80-plussers) ligt het risico op 12%. Maar vooraleer het zover komt, heeft men de geruime tijd om zich te beschermen tegen de ziekten. In dit artikel worden een algemene anti-alzheimerplan opgesteld op basis van wat wetenschappelijke studies door laten schijnen.

Erkenning Orthofyto Orthofyto is sinds juni 2007, als enig neutraal Orthomoleculair Wetenschappelijk Tijdschrift erkend door de ‘European Union of Science Journalists’ Associations’ en de ‘European Research Advisory Board (EURAB)’.

Redactioneel

20

Twintig jaar Faché Instituut Levenskwaliteit van de mens zal altijd centraal blijven staan!

1989-2009

Levenskwaliteit van de mens zal altijd centraal blijven staan!

Walter OM Faché, hoofdredacteur en Medisch Journalist. Bezoek onze nieuwe website www.viow.be • Dagelijkse gezondheidstip Faché • Alle data van onze komende activiteiten • Schrijf u in voor de gratis wekelijkse nieuwsbrief • Twee proefnummers Leefnu en Orthofyto • Lijst goedgekeurde orthomoleculaire firma’s

Maak ook kennis met onze wekelijkse gratis nieuwsbrief Faché Instituut Neem hiervoor ook een kijkje op onze website om de nieuwsbrief ook bij u thuis te ontvangen.

Abonneer u op het gesloten gedeelte van onze website: • Volledig archief van Orthofyto en Leefnu met meer dan 6000 artikels • Meer dan 400 actuele artikels • Seizoensadviezen • Nieuws op vlak van orthomoleculaire diagnostiek • Zoekfunctie

Mis de seminaries niet Elk jaar organiseert het Faché Instituut een zestal seminaries. Het volgend seminarie is op vrijdagnamiddag 5 december 2008. Ubiquinol, een superieure vorm van ubiquinon of CoQ10.

4

Het Faché Instituut viert dit jaar 2009 haar twintig jarig bestaan. Ik heb in 1989 het Vlaams Instituut voor Orthomoleculaire Wetenschappen (VIOW) samen opgericht met apotheker Hubert Goossens en dokter Frans Fermont omdat ik als biochemicus steeds ervaarde dat vele klassieke en niet klassieke medische praktijken niet altijd de geneeskunde uitoefenden zoals ik dat zou gewild hebben. Het VIOW kreeg in 2008 een naamsverandering en werd omgedoopt tot het Faché Instituut. De visie van het Instituut is een gezondheidszorg creëren in resonantie met het leven. Onze missie is dan ook mensen leren om zichzelf, anderen en hun leefomgeving gezond te houden. In de afgelopen twintig jaar heeft het FachéInstituut in België en Nederland via professionele cursussen, seminaries, bijscholingen, gezondheidsbistro’s en voordrachten, ruim dertienduizend mensen opgeleid tot orthomoleculair arts, apotheker, osteopaat, diëtist, therapeut, orthomoleculair voedingsconsulent en honderdduizenden kunnen motiveren de orthomoleculaire voeding en geneeskunde toe te passen bij zichzelf, familieleden en vrienden. We hebben tijdens deze 20 jaar verschillende samenwerkingspartners gehad zowel in academische als orthoceutische kringen. Doch de klassieke, ‘patent’ georiënteerde geneeskunde had niet altijd het respect voor de orthomoleculaire geneeskunde. Orthomoleculaire producten kunnen helaas niet gepatenteerd worden omdat ze natuurlijke stoffen zijn en natuurlijke stoffen kunnen nooit gepatenteerd worden. Wij moesten onze eigen koers gaan, de successen bleven niet uit en het Instituut groeide buiten zijn voegen, letterlijk en figuurlijk. Gelukkig zien we vooral bij jongere artsen een kentering. Ook de farmaceutische industrie doet er alles aan om nu van voedingssupplementen, die ze eerst hebben afgedaan als kwakzalverij, tot de medicijnenstatus te verheffen, voor zover men ze moleculair iets kan veranderen, zodat er een patent kan op genomen worden.

Orthofyto

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

®

Het is spijtig dat de Europese Commissie zich - financieel of niet – laat leiden door de multinationals die de ‘Codex Alimentarius’ samenstellen. In mensentaal komt dit hier op neer dat alles laat uitschijnen dat heel wat hooggedoseerde voedingssupplementen vanaf januari 2010 enkel nog beschikbaar zullen zijn als geneesmiddel en voorgeschreven zullen moeten worden door een arts. Politici, farmaceuten en multinationale ondernemingen noemen dit de bescherming van de patiënt die straks enkel nog laag gedoseerde vitaminen en mineralen zal kunnen kopen. Gelukkig komt er zeer sterke tegenwind vanuit Groot-Brittannië en de Verenigde Staten. Beide landen zijn voor de verdere liberalisering van de niet toxische geneeskunde op basis van nutriënten. Het eeuwenoude adagio ‘maak van uw voeding uw medicijn’ is dus actueler dan ooit. Alleen heeft de gezondheidsbewuste man en vrouw straks blijkbaar niet meer het recht zelf in te staan voor zijn of haar welzijn.

Het kaf van het koren scheiden Twintig jaar Faché Instituut heeft me ook geleerd dat er in de wereld van de voedingssupplementen veel kaf tussen het koren zit. Dat is de reden waarom we jaren geleden al het orthoceutical-label hebben gelanceerd. Het is voor de consument immers zeer moeilijk geworden om tussen ‘de bomen het bos nog te zien’. Enerzijds komen teveel nieuwe bedrijven van voedingssupplementen en anderzijds voldoen deze meestal niet aan de orthomoleculaire criteria, die werden opgesteld door het Faché Instituut. Artsen, therapeuten en mensen die zorg willen dragen voor hun eigen gezondheid weten niet op welke wijze ze degelijke supplementen kunnen onderscheiden van de minder goede aangeboden merken. Zowel professionals als consumenten kunnen via de verschillende opleidingen aan het Faché Instituut alles te weten komen over degelijke kwalitatieve voedingssupplementen. Men kan bovendien het diploma behalen van orthomoleculair nutritionist of van orthomoleculair voedingsconsulent. De vijf jaar

DRANG NAAR ZOET?

Redactioneel durende cursus geeft een totaalbeeld van hoe vitaminen, mineralen en andere nutriënten dienen gebruikt te worden. Onze voeding is immers arm aan de essentiële nutriënten en zit vol met toxische stoffen. Medicijnen bevatten een toxische factor die het lichaam verzwakt tijdens het klassieke genezingsproces. Het milieu wordt giftiger en de arbeidsdruk stressvoller.

Weg met die onweerstaanbare drang naar zoetigheden!

Het Faché Instituut is de enige organisatie in de Benelux met een volledig neutraal gezondheidsconcept, om iedereen volgens zijn eigenheid de kans te geven zijn of haar gezondheid volledig in eigen handen te nemen. Het toenemende succes van onze opleidingen, de abonnementen op onze beide tijdschriften en de toetredende firma’s in de firmaraad bewijst dat zowel artsen als gezond denkende mensen zich goed realiseren dat een lang en kwalitatief leven in de allereerste plaats een opdracht is die ze zelf tot een goed einde moeten brengen. Het is treurig vast te stellen dat dit streefdoel de reguliere geneeskunde niet dient omdat de winstfactor te klein is. Gezonde mensen betekenen immers het gedeeltelijke faillissement van de hedendaagse gezondheidszorg. Hoe meer mensen niet ziek worden, hoe minder medicijnen er kunnen verkocht worden. In een gezonde wereld hebben chirurgen een pak minder werk, renderen heel wat peperdure apparaten in ziekenhuizen niet meer en worden er tienduizenden mensen minder per jaar opgenomen.

Chromium - goed voor een evenwichtige suikerspiegel Chromium is een essentieel spoorelement dat in verschillende levensmiddelen voorkomt zoals vlees, volkoren brood, noten en specerijen. Chromium is noodzakelijk voor het behoud van een goed suikermetabolisme en maakt een belangrijk deel uit van een complex, Glucose Tolerantie Factor (GTF).

Een betrouwbare bron van chromium Er bestaan organische en anorganische bronnen van chromium. In voedingssupplementen is het gebruik van organische chroom (zoals het in de natuur voorkomt) te verkiezen omdat deze vorm over de grootste biologische beschikbaarheid beschikt. Bio-Chromium bevat een bijzonder stabiele gepatenteerde organische bron van chroom: ChromoPrecise. Dit garandeert ons een optimale opname en werkzaamheid van de Bio-Chromium.

Vanuit die hoek bekeken is gezondheid eigenlijk een taboe die andermaal de fabelachtige winsten van de farmaceutica in dit land te sterk aan banden zouden moeten leggen. Gelukkig kan iedereen zelf zijn conclusies trekken en opteren voor een eigen gezond leven.

Het Faché Instituut het nieuwe medisch bastion van de toekomst.

Opname-ratio

Met ons tweemaandelijks magazine LeefNu richten we ons op de gezondheidsbewuste Vlaming en Nederlander. Het vaktijdschrift Orthofyto, dat ook zesmaal per jaar verschijnt, is meer gericht op artsen en therapeuten.

10

Organisch (synthetisch)

8 6

Wetenschappers, voorschrijvers, therapeuten en zelfs leken die een abonnement nemen op onze gesloten website lezen er dagdagelijks het allerlaatste orthomoleculaire nieuws. De open website wordt elke maand geconsulteerd door meer dan 7000 bezoekers en onze gratis nieuwsbrief wordt naar meer dan 25.000 abonnees verstuurd, mijn pas geopende blog wordt in enkele maanden tijd bezocht door meer dan 4000 lezers en de cursisten weten dat wij het enige neutrale, wetenschappelijk en didactisch opleidingscentrum zijn voor orthomoleculaire voeding en geneeskunde.

4 2

Anorganisch Chromium

0

Opname door de mens van verschillende vormen van chromium (EU Scienific Committee on Food 23/04/2003; SCF/CS/NUT/UPPLEV/67 Final)

Bio-Chromium bevat een bijzonder stabiele gepatenteerde organische bron van hoogwaardig chromium: ChromoPrecise. Dit garandeert een optimale opname en werkzaamheid van de Bio-Chromium.

Zij die de cursussen volgen krijgen een zeer grondige kennis van hoe ze ziektebeelden kunnen voorkomen en wat ze op een niet toxische wijze kunnen ondernemen om een ziekte – in de meeste gevallen – terug om te buigen tot een gezond en kwaliteitsvol leven. Het Faché Instituut plant ter gelegenheid van haar twintigjarig bestaan op 13 juni 2009 een lustrumcongres. Op deze dag wordt 100 jaar toxiciteit verantwoordelijk gesteld voor de opmars van kankers. De mensen blijven steunen in hun zoektocht naar een optimale levenskwaliteit blijft ons enige en dus ook belangrijkste streven.

NIEUW

BE_Chrom_Ad_Leef_Nu_Viow_0109_105x297

Walter O M Faché Hoofdredacteur van Publi Media Directeur Faché Instituut

Organisch (natuurlijk uit voeding)

Bio-Chromium is verkrijgbaar in apotheken in verpakkingen van 30 tabletten (CNK 2549-798; richtprijs: 8,95 € voor 1 maand) en 90 tabletten:Orthofyto CNK 1173-459; richtprijs: 18,40 € voor 3 maanden). Vraag uw apotheker de overeenkomstige CNK-code. Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009 ®

5

Innoverend voor de gezondheid Minervastraat 14 - 1930 Zaventem Tel.: 02 720.51.20 - Fax: 02 720.51.60 e-mail: [email protected]

Hoofdartikel dementie

Joost Meeusen

Geef dementie geen kans! Over de preventie van alzheimer

A

lzheimer ligt jammer genoeg goed in de markt bij de chronische ziekten. Bij de alleroudsten onder ons (80-plussers) ligt het risico op 12%. Maar vooraleer het zover komt, heeft men de geruime tijd om zich te beschermen tegen de ziekten. In dit artikel worden een algemene anti-alzheimerplan opgesteld op basis van wat wetenschappelijke studies door laten schijnen.

Definitie De ziekte van Alzheimer is een neurodegeneratieve ziekte waarbij amyloïde-β-plaques gevormd worden in de hersenen (buiten de cellen), begeleid met neurofibrillaire klitten (Eng. tangles) in het cytoplasma van zenuwcellen die voornamelijk uit tau-proteïnen bestaan. De ziekte gaat gepaard met volgende pathologieën: toename van oxidatieve stress in de hersenen, opstapeling van zware metalen in de plaques (zie: artikel over zware metalen), aanslepende ontstekingen (zie: artikel over curcumine), hersendiabetes (zie: artikel over liponzuur), aftakeling van de mitochondriën, geautomatiseerde celdood (ook apoptose genoemd), een calciumdisbalans, vorming van advanced glycation endproducts en een bloedvatenpathologie.

De symptomen

Referenties:

1. Wang J-Z, Wang Z-F. Role of melatonin in Alzheimer-like neurodegeneration. Acta Pharmacologica Sinica. 2006; 27(1):41-49 2. Frank B, Gupta S. A review of antioxidants and Alzheimer’s disase. Ann Clin Psychiat. 17(4):269-286 3. Boothby LA, Doering PL. Vitamin C and Vitamin E for Alzheimer’s disease. Ann Pharmacother. 2005; 39:2073-80 4. Castellani R, Hirai K et al. Role of mitochondrial dysfunction in Alzheimer’s disease. J Neurosci Res. 2002; 70:357-360 5. Demarin V, Podobnik SS et al. Treatment of Alzheimer’s disease with stabilized oral nicotinamide adenine dinucleotide: a randomized, double-blind study. Drugs Exp Clin Res. 2004;30(1):27-33 6. Ames BN. Mitochondrial decay, a major cause of aging can be delayed. J Alzheimer Dis. 2004; 6:117-121 7. Cole GM, Lim GP et al. Prevention of Alzheimer’s disease: Omega-3 fatty acid and phenolic antioxidant interventions. 2005; Neurobiol Ageing. S133-S136 8. Ravaglia G, Forti P et al. Physical activity and dementia risk in the elderly. Findings from a prospective Italian study. Neurology. 2008;70(19 Pt 2):1786-94 9. Spreuk van Decimus Junius Juvenalis (circa 62-142)

6

Geheugenstoornissen zijn typisch bij de ziekte van Alzheimer. Deze geheugenstoornissen moeten zo objectief mogelijk gemeten worden (geheugentests) om ze te onderscheiden van normale ouderdomsvergeetachtigheid. Men hoeft zeker niet te panikeren indien je meer zaken begint te vergeten, want van de ziekte van alzheimer ben je meestal niet bewust. De geheugenstoornissen moeten bekeken worden in een context van meerdere cognitieve stoornissen: spraakstoornissen, handelingen, herkennen, identificeren, plannen, stemmingswisselingen..., dermate dat sociaal en beroepsmatig functioneren niet meer mogelijk wordt.

Genetica versus preventie Slechts in zeer beperkte gevallen is Alzheimer een zuiver genetische ziekte, de zogenaamde familiale alzheimer. Men schat het aantal op 5% van alle alzheimergevallen. De genen hiervoor verantwoordelijk (APP, PSEN1 en PSEN2) hebben rechtstreeks te maken met de aanmaak van amyloïde-β-peptiden. Wegens

Orthofyto

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

®

een fout in die genen wordt de kans dat plaques worden gevormd wel zeer groot. Bij de resterende alzheimerpatiënten is de oorzaak meervoudig. Slechts één gen kent men dat een verhoogd risico met zich kan meebrengen, ApoE ε4, voor het overige staan er een 30-tal andere genen op de longlist. Hiervan heeft men slechts een vermoeden. Men heeft berekend dat kleine neurodegeneratieve processen al 20 à 30 jaar de eigenlijke symptomen van alzheimer voorafgaan. Onder andere ontstekingen en verstoord glucosemetabolisme zitten aan de oorsprong van een lange aftakeling waarvan het geheugenverlies slechts het eindresultaat is.

Belangrijke supplementen in de preventie DHA

Docosahexaeenzuur (DHA) is het belangrijkste omega 3-vetzuur in de hersenen. Dankzij het DHA in de membranen kunnen zenuwcellen hun werking uitvoeren. Immers valt de functie van een zenuwcel grotendeels samen met de celmembraan. Geheugen hangt ook af van de uitgroei van de zenuwceluitlopers om nieuwe contacten te leggen met andere zenuwcellen. Kinderen die suppletie van DHA toegediend kregen bleken een betere cognitieve ontwikkeling door te maken dan kinderen met een DHA-arm dieet. Niet te vergeten zorgt DHA en andere omega 3-vetzuren voor een onderdrukking van ontstekingen. Ook de omega 6-vetzuren, vnl. gammalinoleenzuur, zijn essentieel voor de membranen van de hersencellen.

Vitamine E

Men mag de waarde van vitamine E zeker niet onderschatten. Zware tekorten lopen uit in neurologische mankementen, dus moet men zich bij kleine tekorten verwachten aan subtiele aftakelingsprocessen. Inderdaad, vitamine E staat vooraan in de verdediging tegen

Hoofdartikel dementie

Joost Meeusen 

antioxidanten, maar het heeft nog tal van andere functies. Zo heeft vitamine E ontstekingsremmende eigenschappen en treedt het op als cellulaire beschermer tegen vernietigende werking van amyloïde-β-peptiden.

Mitochondriën

Metingen hebben zichtbaar gemaakt dat een hoge vitamine E-inname een

Beschadigde mitochondriën produceren meer vrije radicalen, verbranden geen

Het oplappen van de mitochondriën lijkt misschien een beetje symptomatisch. Hoewel, veel van het zinkende schip kan gered worden indien de mitochondriën boven water gehouden worden.

Liponzuur: Zie artikel “Liponzuur, een zwaargewicht in de strijd tegen alzheimer”

Denkoefeningen De geest moet gevoed worden: actieve hersenen zullen veel minder snel aftakelen. In een studie onderzocht men

Zenuwcel bij alzheimer

– – –

Minder mitochondriën Mitochondriën zijn opgezwollen en beschadigd Celuitlopers zijn ingekort en maken geen contact meer met andere zenuwcellen

Lysosomen worden geoxideerd

Gezonde zenuwcel Fig.: Aftakeling van de mitochondriën is één van de redenen waarom de hersencellen niet meer functioneren bij alzheimer.

beschermende factor is tegen alzheimer. Nog duidelijker was het verband tussen de combinatie vitamine E/vitamine C en alzheimer. Echter studies met vitamine E-suppletie zijn op dat vlak slechts gematigd positief, vaak zonder resultaat. De termijnen die men gebruikt zijn meestal te kort om echt duidelijke effecten te meten: alzheimer is een proces van minstens 20 jaar en zolang duurt de langste studie zelfs niet. Met alle gezond verstand van de wereld zou men geen spectaculaire effecten mogen verwachten door enkel deze twee supplementen toe te dienen.

Melatonine

Met alle chaos in de hersenen is het niet verwonderlijk dat de meeste alzheimerpatiënten slaapstoornissen hebben. De melatonineniveau’s zijn dan ook aan de zeer lage kant: ongeveer één vijfde van wat het zou moeten zijn. Zoals in vorige orthofyto uitgeklaard werd, gaat de werking van melatonine veel verder dan de regeling van het dagnachtritme. Als hersenhormoon heeft het vrije toegang tot de hersenen, stimuleert het de neurotransmissie en treedt het onverzettelijk op als antioxidant.

glucose en leveren bovenal geen energie aan de cel. Voorts is gebleken dat het mank lopen van de mitochondriën voldoende is om een neuropathologie uit te lokken. CoQ10: Als schakel in de elektronentransportketen en als antioxidant is dit het mitochondriaal pepmiddel bij uitstek. Bij de ziekte van Parkinson en van Huntington (twee andere neurodegeneratieve aandoeningen) gaf 600-1200 mg zichtbare verbetering; voor alzheimer is het nog wachten op de eerste studies. Carnitine: Carnitine haalt de vetzuren binnen in de mitochondriën voor verbranding. In een overzichtsstudie dat 21 suppletiestudies met alzheimer overspande, vond men meetbare verbeteringen in gedragsstoornissen met 1,5 à 3 gram acetylcarnitine. NADH: In een kleinschalige test met 26 alzheimerpatiënten gaf 10 mg gestabiliseerde NADH verbetering in geheugenwerking.

muziek spelen, lezen, bordspelen: dat zou een vermindering van dementie van liefst 67% opleveren wanneer je 11 van zulke activiteiten per week uitoefent! Alles van ervaringen dat verrijkend is voor het leven, draagt bij tot een scherpere geest. Zelfs een beetje televisie kijken zit daarbij, maar met mate. Televisie is toch wel de grootste oorzaak van de sedentaire levenswijze in de hele wereld.

Beweging Logischerwijs zal een vermindering van de hersendoorbloeding een vermindering teweegbrengen in de hersencapaciteiten. Lichaamsbeweging is daarom een must in dit alzheimerpreventieplan. Naast verbetering van de conditie van bloedvaten zorgt lichaamsbeweging voor betere uitgroei van neuronen en verlaging van de stresshormonen. “Een gezonde geest in een gezond lichaam”, zo luidt een eeuwenoude spreuk.

Andere: Ook zink, koper, biotine en vitamine B6 zijn nutriënten die de mitochondriën broodnodig hebben.

Orthofyto

7 ®

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

Milieu en alzheimer

Dirk Bogaert

Verband is tussen luchtvervuiling en alzheimer aangetoond!

Q

ua luchtvervuiling vormt Vlaanderen een zwarte plek op onze aardbol. Onze hersenfuncties hebben daar fel onder te lijden. Immers wordt de hersenbloedbarrière beschadigd, waardoor meer en meer toxinen in de hersenen terechtkomt. Deze zogenaamde nanopartikels veroorzaken ontstekingsreacties, een welgekende factor in de pathologie van alzheimer. Om de gevolgen van luchtvervuiling te beperken raden we hier omega 3-vetzuren, co-enzym Q10 en B-vitamines aan.

Fig.1: Er is nu een rechtstreeks verband aangetoond tussen luchtvervuiling, schade aan de hersenbloedbarrière en dementie.

Het is de Amerikaanse universiteit van Montana die onlangs het duidelijke postmortembewijs leverde dat er een rechtstreeks verband bestaat tussen het ontstaan van dementie en de ziekte van Alzheimer en de steeds toenemende luchtvervuiling. De wetenschappers kwamen tot die ontdekking door de hersenen van relatief jonge mensen en senioren na hun dood te analyseren. Een aantal onderzochte hersenen waren afkomstig uit gebieden die te vergelijken zijn met de meeste Vlaamse steden, anderen kwa-

8

Orthofyto

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

®

men van mensen die op het duidelijk minder vervuilde platteland hadden gewoond. Men ontdekte al zeer vlug dat er in de hersenen van mensen die in vervuilde gebieden hadden geleefd een sterk verhoogde activiteit was geweest van cyclooxygenase-2 en interleukine-1. Verder kon men vaststellen dat er een verstoring van de bloedhersenbarrière was ontstaan door luchtvervuiling. Er waren tot slot ook zeer duidelijke kenmerken van oxidatieve stress en andere ontstekingsprocessen waar te nemen.

Milieu en alzheimer

Dirk Bogaert

Cyclooxygenase-2 is een enzym dat een belangrijke rol speelt bij het ontstaan van ontstekingen. Een ongecontroleerde activering van interleukine 1 kan aanleiding geven tot verschillende inflammatoire processen die ook bij de ziekte van Alzheimer voorkomen. Een eerste besluit van de onderzoekers was dat mensen die in sterk vervuilde gebieden wonen hersenen hadden waarin veel ontstekingsverschijnselen in terug te vinden waren, alsook amyloïde proteïnen of eiwitten die tot onherstelbare plaquevorming leiden.

Luchtvervuiling verandert de werking van de hersenen! Een uurtje vuile lucht opsnuiven resulteert niet alleen in soms pittige hoofdpijn, het beïnvloedt volgens Nederlandse wetenschappers ook op een negatieve wijze de werking van de menselijke hersencellen.

standigheden en de luchtkwaliteit in een garage die langs een drukke verkeersweg is gelegen. Hun verrassende onderzoeksresultaten werden gepubliceerd in het wetenschappelijk vakblad Particle and fibre toxicology. De tien proefpersonen werden gedurende de test verbonden met een elektroencefalogram. Het was de bedoeling na te gaan welke effecten de luchtvervuiling had op de signaaloverdracht in de hersenen. De hersenactiviteit werd tijdens het verblijf in de vervuilde lucht gemeten, alsook een uur nadat de proefpersonen zich terug in een meer gezonde omgeving bevonden. Nadat de proefpersonen dertig minuten vervuilde lucht hadden ingeademd zag men op het elektro-encefalogram dat er een duidelijke, negatieve stressreactie in de hersenen plaatsvond. Informatie in de cortex werd minder goed verwerkt (het concentratievermogen en de geheugenfunctie van de proefpersonen werd slechter). Het elektro-encefalogram bleef dezelfde oxidatieve stresssignalen optekenen nadat de vrijwilligers een uur de vervuilde lucht hadden ingeruild voor een kamer waar de zuurstofkwaliteit optimaal was. De Nederlandse wetenschapper, Paul Borm, die deze studie leidde, verklaarde dat deze proef een indicatie geeft van wat er met onze hersenfunctie gebeurt indien we dagelijks voortdurend sterk toxisch bezoedelde lucht inademen.

Fig. 2: Een van vele mogelijkheden om een elektro-encefalogram op te nemen. Het resultaat van een ECG is een grafiek met vele pieken die de hersengolfactiviteit weergeven (bron: Nunez, 2002).

De toxische nanopartikels, die onzichtbaar in de lucht die we inademen, aanwezig zijn, dringen volgens de Nederlandse onderzoekers door tot in onze hersenen. De Nederlandse wetenschappers van de Zuyd universiteit bewezen dit door tien vrijwilligers te betalen om een uur in een ruimte door te brengen die vergeleken kan worden met de werkom-

Alle aanwijzingen bewijzen dat luchtvervuiling mee verantwoordelijk is voor een sterk verminderd concentratievermogen, een slechter geheugen en mindere prestaties in het algemeen. Het lijkt er sterk op dat iedereen ‘winst’ zou boeken indien bedrijven en privépersonen zouden investeren in zuivere lucht. De kans dat het aantal alzheimerpatiënten zou dalen is reëel. Hier is het ook belangrijk om op te merken dat alzheimer amper voorkomt in gebieden die nog niet worden getroffen door luchtvervuiling en waar de bevolking tot de oudste van deze planeet mag worden gerekend. De studie van Paul Borm, die vooral betrekking had op de uitstoot van nanopartikels die afkomstig zijn van dieselmotoren, werd gepubliceerd in Particle and fibre toxicology.

Het wetenschappelijk vakblad Neurology had eerder al overduidelijk aangetoond dat het inademen van minuscule loodstofdeeltjes voor een minimale hersenveroudering zorgde van zes jaar. Voor deze studie deed men beroep op 985 personen in de leeftijdscategorie tussen vijftig en zeventig jaar in de Amerikaanse staat Baltimore. Toxische looddeeltjes zorgden voor een duidelijke vermindering van twintig cognitieve functies zoals, concentratievermogen, geheugenfunctie (visueel en auditief) en reactiesnelheid. Het is volgens de wetenschappers heel goed mogelijk dat een deel van de ongelukken, thuis, op het werk en op de weg mee veroorzaakt worden voor het inademen van giftige, onzichtbare nanopartikels.

Het belang van de B-vitaminen In het december 2008 nummer van de Journal of clinical nutrition verscheen er een rapport waarin Japanse onderzoekers een rechtstreeks verband aantoonden tussen een te laag foliumzuurgehalte en vitamine B12-niveau in het bloed en het ontstaan van dementie. De wetenschappers ontdekten tevens een verband tussen hoge homocysteïnewaarden en cognitieve problemen. De auteurs pleitten voor een levenslange toediening van B-vitaminen om de gevolgen van luchtvervuiling mee te helpen beperken. Omega 3-vetzuren maken een antialzheimerproteïne aan. Een andere studie die in Neurology verscheen toont aan dat de onverzadigde vetzuren in visolie een eiwit in de hersenen helpt aanmaken dat mensen beschermt tegen het ontstaan van dementieklachten en de ziekte van Alzheimer. Het omega 3-vetzuur DHA zorgt voor de productie van het LR11eiwit. Professor Greg Cole, die aan de universiteit van Californië al jarenlang onderzoek doet naar hoe alzheimer kan voorkomen worden verklaarde aan de redactie van Orthofyto: “We weten met absolute zekerheid dat een vermindering van het LR11-eiwit in de hersenen verantwoordelijk is voor het ontstaan van bèta-amyloïde plaques. Vermoed wordt dat de vorming van amyloïde plaques bijdraagt aan de afbraak van de zenuw-

Orthofyto

9 ®

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

Milieu en alzheimer

Dirk Bogaert

Fig. 3: Plaquevormende amyloïde-b-peptide worden aangemaakt uit het amyloïde precursorproteïne. Een aantal oorzaken maken dat deze peptiden inderdaad plaques gaan vormen. Omega 3-vetzuren verhogen de expressie van het LR11-eiwit dat mede voor de afvoer van de amyloïde peptiden zorgt. © Faché Instituut

cellen in de hersenen. Een gebrek aan het LR11-eiwit is voor een zeer klein deel genetisch bepaald. Omgevingsfactoren, zoals luchtvervuiling, remmen de productie van de LR11-proteïne. Dit komt, met de huidige kennis waarover wetenschappers beschikken, door de oxidatieve stress die toxische nanopartikels veroorzaken wanneer we ze inademen. Omega 3 biedt op dit vlak een deeloplossing. Eén van de kenmerken van de ziekte van Alzheimer is de opeenhoping van amyloïde plaques tussen de zenuwcellen in de hersenen. Amyloïde is een algemene term voor eiwitfragmenten die een normaalfunctionerend lichaam aanmaakt. Bèta-amyloïden zijn eiwitfragmenten van het veel grotere APP-eiwit (amyloid precursor protein). In gezonde hersenen worden deze eiwitfragmenten afgebroken en verwijderd. In hersenen van een alzheimerpatiënt stapelen deze amyloïden zich op en vormen stevige, onoplosbare plaques.”

Co-enzym Q10 helpt om alzheimer en parkinson te voorkomen Veel wetenschappers doen momenteel onderzoek hoe dat oxidatieve stress en een minder optimale werking van de mitochondriën leiden tot hersenceldood die op termijn leidt tot alzheimer en andere vormen van dementie. In het wetenschappelijk vakblad Toxicology

10

and Applied Pharmacology verschenen verschillende studies die aantoonden hoe toxische stofdeeltjes in de lucht de mitochondriën beschadigden door het aanmaken van massa’s vrije radicalen. Deze vrije radicalen zorgden mee voor de dood van miljoen hersencellen. Door preventief gebruik te maken van het co-enzym Q10 (Ubiquinon) slaagde men er in de toxische overlast, die voor de vrije radicalenvorming verantwoordelijk was, grotendeels te neutraliseren. Professor Clifford Shults, die als neuroloog verbonden is een de universiteit van San Diego in Californië, vertelde dat 1200 milligram co-enzym Q10 (Ubiquinon) per etmaal in staat is mensen niet alleen preventief te beschermen tegen de toxische gevolgen van luchtvervuiling, maar tevens patiënten, die zich in het beginstadium van de ziekte bevinden 44 procent minder snel achteruitgaan dan zieken die dit voedingssupplement niet gebruiken. Concreet betekent dit dat deze mannen en vrouwen veel langer zelfstandig kunnen leven. Professor Shults deed ook proeven met 2400 tot 3000 milligram co-enzym Q10 per dag, maar stelde vast dat er geen verdere verbeteringen werden genoteerd. De dosis van 1200 milligram co-enzym Q10 (Ubiquinon) lijkt tot vandaag de beste bescherming te bieden tegen alle vormen van milieuvervuiling die een impact hebben op de hersenen.

Orthofyto

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

®

Besluit De Vlaamse Milieu Maatschappij (VMM) pakte begin januari 2009 uit met verklaringen dat de concentraties fijn stof voor het eerst in tien jaar beter overeenstemden met de (te hoge) Europese normen. Toch werden in tien verschillende agglomeraties nog veel te hoge waarden opgetekend. Het is duidelijk dat we dringend naar een samenleving moeten evolueren die begrijpt dat zuivere lucht, zuiver drinkwater en gezonde landbouwgrond essentieel zijn voor de toekomst van onze kinderen. Het is echter ondenkbaar dat dit positief proces in de eerstkomende twintig jaar kan worden gerealiseerd. Tot zo lang is het dan ook meer dan hoopvol dat drie orthomoleculaire stoffen, vitamine B, omega 3-vetzuren en het co-enzym Q10 mensen een relatief degelijke bescherming bieden tegen neurodegeneratieve ziektebeelden. Referenties:

1. Calderón-Garcidueñas L, Solt AC et al. Long-Term Air Pollution Exposure Is Associated with Neuroinflammation, an Altered Innate Immune Response, Disruption of the Blood-Brain-Barrier, Ultrafine Particulate Deposition, and Accumulation of Amyloid {beta}-42 and {alpha}-Synuclein in Children and Young Adults. Toxicol Pathol. 2008 Mar 18 2. G.M. Cole “Omega-3 Fatty Acid Docosahexaenoic Acid Increases SorLA/LR11, a Sorting Protein with Reduced Expression in Sporadic Alzheimer’s Disease (AD): Relevance to AD Prevention”, Journal of Neuroscience. December 2007, Volume 27, Pages 14299-14307; 3. Chaturvedi RK, Beal MF. Mitochondrial approaches for neuroprotection. Ann N Y Acad Sci. 2008 Dec;1147:395-412 4. Yang X, Yang Y et al. Coenzyme Q10 attenuates beta-amyloid pathology in the aged transgenic mice with Alzheimer presenilin 1 mutation. J Mol Neurosci. 2008 Feb;34(2):165-71 5. Nunez PL (2002) EEG. In VS Ramachandran (Ed) Encyclopedia of the Human Brain, La Jolla: Academic Press, 169-179

Vitamine B12

Dirk Bogaert en Walter Faché

Vitamine B-12 tekort kan dementie veroorzaken

E

en vitamine B12-deficiëntie komt veel voor bij ouderen. Dit wordt echter dikwijls niet gediagnosticeerd door het subtiele, sluipende en vaak ‘vage’ karakter van de symptomen. Meestal worden de klachten toegeschreven aan het ouder worden. Gezien de ernst van de gevolgen die kunnen ontstaan, zou de mogelijkheid van een vitamine B12-deficiëntie bij ouderen echter zeer grondig moeten bekeken worden.

Volgens hematologen bedraagt de vitamine B12-ondergrens 220-258 pmol/L. Dit betekent dat bijna de helft van de senioren – 47 procent – te weinig vitamine B12 in zijn bloed heeft. Bij ouderen vermindert de serumconcentratie van vitamine B12 jaarlijks met gemiddeld 18-28 pmol/L. Dit betekent concreet dat een normale waarde binnen een paar jaar kan dalen tot het niveau van een deficiëntie.

Is vitamine B12-tekort te herkennen zonder bloedanalyse? Chronische atrofische gastritis is een chronische ontsteking van het maagslijmvlies. Bij chronische atrofische gastritis wordt het slijmvlies aangetast, het wordt dunner. Bij een milde vorm van chronische atrofische gastritis zijn er veelal geen tot weinig klachten. Soms klaagt de patiënt over vage, moeilijk te omschrijven pijn in de bovenbuik. Een gebrekkige eetlust, vermagering, een opgeblazen gevoel, misselijkheid en zuurbranden. Dit alles zou het gevolg kunnen zijn een tekort aan vitamine B12. De meeste oorzaken van een vitamine B12-malabsorptie zijn niet omkeerbaar, en dus zou de diagnose in levenslange suppletie moeten resulteren. Zelfs een laagnormale waarde van serum-B12 wordt geassocieerd met vaatziekten en neuro­ cognitieve aandoeningen zoals depressie en beperkte cognitieve vermogens. Een lage (of zelfs laagnormale) waarde van B12 wordt verder geassocieerd met de ontwikkeling en progressie van dementie (met name alzheimer). Dit is met name waarneembaar als er ook een lage foliumzuurwaarde wordt gevonden. Het is aan te raden mensen boven de 60 jaar geregeld te controleren op vitamine B12, en indien nodig aan te vullen.

Fig. 1: Homocysteïnemetabolisme. Homocysteïne is een normaal eindproduct die voortkomt uit de methylatiereacties met S-adenosylmethionine of SAM. Met behulp van vitamine B12 en foliumzuur kan homocysteïne omgezet worden naar het essentieel aminozuur methionine, dat terug SAM kan aanmaken. © Faché Instituut

De symptomen die op een vitamine B12 tekort bij ouderen voorkomen, zijn: • depressiviteit • dementie • onverklaarbaar vallen, ataxie • concentratieproblemen • verwardheid, gedragsveranderingen • gewichtsverlies, verlies van eetlust • het koud hebben • incontinentie Indien een patiënt één of meerdere van bovenstaande symptomen, en/of de ‘klassieke’ symptomen heeft, is het testen van serum-B12 absoluut aan te raden. Indien onbehandeld, lijkt de progressie van de bovengenoemde symptomen onafwendbaar, omdat malabsorptie van vitamine B12 door zal zetten, en de weefsels langzaam uitgeput zullen raken. Vroege behandeling is belangrijk om permanente (neurologische) schade te voorkomen. De gevolgen van een vitamine B12-deficiëntie strekken verder dan de hematologische en neurologische gebieden. Lage serum-B12waarden worden bijvoorbeeld geassocieerd met een gebrekkige humorale immuniteit, en verhoogde plasmahomocysteïnewaarden die nu worden erkend als een toegenomen risico

Orthofyto

11 ®

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

Vitamine B12 

Dirk Bogaert en Walter Faché

Fig.2: Dementie voorkomen met dagelijks vitamine B12 in de mond te laten smelten

op hart- en vaatziekten. Deze bevindingen onderstrepen dat oudere patiënten met een lage serum-B12-waarde levenslange vitamine B12-behandeling zouden moeten krijgen.

ook bij jongere mensen moeten gemeten worden ter preventie.

Homocysteïne, Alzheimer en depressie

“Volgens een studie die op 9 september 2008 werd gepubliceerd bij de Amerikaanse Academie voor Neurologie is het bijzonder zinvol om regelmatig vitamine B12 te gebruiken. We weten al dat B12 beschermt tegen bloedarmoede, ijzerverlies en moeheid. Nu heeft men aangetoond dat deze vitamine ook de vermindering van het hersenvolume kan tegengaan. Dergelijke vermindering is kenmerkend voor de ziekte van Alzheimer. Het nut van vitamine B12 voor het behoud van het hersenvolume werd reeds langer vermoed maar was tot nu toe nog niet bewezen. Men baseerde zich op onduidelijke resultaten bij een verouderde bevolking. Maar nu werd een unieke revolutionaire methode gebruikt. De auteur, Anna Vogiatzoglou, professor aan de Britse Universiteit van Oxford, ontwikkelde een zeer nauwkeurigere methode. In haar studie ondergingen 107 mensen tussen de leeftijd van 61 tot 87 jaar allerlei testen naar hersenfunctie en het geheugen. Deze mensen werden ook lichamelijk onderzocht. De vorsers bepaalden ook de hoeveelheden B12 in het bloed van de proefpersonen. Dit hersenonderzoek en de geheugentesten werden na vijf jaar opnieuw uitgevoerd. De studie toonde aan dat de mensen die hogere vitamine B12-concentraties hadden, zes keer minder cognitieve problemen vertoonden dan de mensen met lage vitamine B12-waarden. Deze studie suggereert dat het aanpassen van onze voeding zodat we meer vitamine B12 opnemen, kan leiden tot een betere hersenfunctie.”

Uit het grote Framinghamonderzoek is gebleken dat mensen met verhoogde homocysteïnewaarden (boven de 14 umol/L) dubbel zoveel kans hadden op dementie, dan mensen met normale homocysteïnewaarden. Serumhomocysteïne is dikwijls verhoogd bij patiënten met vasculaire dementie, maar is ook vaak verhoogd bij mensen die aan de ziekte van Alzheimer lijden. Het is bekend dat foliumzuur van grote invloed is op het homocysteïnegehalte. Bij ouderen echter, is vitamine B12 belangrijker voor het homocysteïnegehalte dan foliumzuur dat is. Verhoogde homocysteïnewaarden worden significant en positief geassocieerd met wittestoflaesies, herseninfarcten en atrofie van de cerebrale cortex en hippocampus, naast cognitieve beperkingen. Aangezien homocysteïne gemakkelijk verlaagd kan worden met supplementen van foliumzuur, vitamine B6 en vitamine B12, bestaat de mogelijkheid dat deze vitaminen dementie kunnen helpen voorkomen. In enkele onderzoeken wordt gesproken van verbeteringen bij dementiepatiënten door suppletie met vitamine B12, vitamine B6 en foliumzuur. Meting van vitamine B12 en foliumzuur (en homocysteïne) is gezien deze informatie essentieel bij patiënten met (beginnende) dementie. Deze vitaminen zouden regelmatig en

12

De visie van Dr. Luc Swinnen

Orthofyto

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

®

“Het onderzoek toont aan dat een tekort aan vitamine B12 een probleem is voor de volksgezondheid. We moeten ervoor zorgen dat we genoeg vitamine B12 opnemen, eventueel door supplementen in te nemen. Misschien zijn we met dit onderzoek een stuk op weg naar het voorkomen van alzheimer”, aldus Dokter Swinnen

Een getuige die anoniem wenst te blijven Mijn vader (65) heeft alzheimer. Hij neemt hiervoor Reminyl. Hij is ook vaak depressief, maar dat komt door de ziekte zeggen de dokters. Hij had de laatste tijd altijd heel veel zenuwpijnen. De artsen vertelden ons dat dit kwam omdat zijn hersenen verkeerde signalen doorgeven aan zijn spieren en zenuwen. Ik ben dan opzoekingen gaan doen en kwam terecht op een Amerikaanse site waar vitamine B12 werd aangeraden in smelttabletvorm. Ik heb dit besteld en hij neemt dit nu twee weken in en het is opmerkelijk hoe hij verbeterd is. Hij is opgewekt, klaagt niet meer van pijn en is terug energieker. Zijn geheugen is er niet echt op vooruit gegaan, maar zijn moraal spreekt boekdelen. Zeker een aanrader voor een betere levenskwaliteit, ook in het geval dat er al sprake is van alzheimer.”

Referenties:

1. Kim JM, Stewart R et al. Changes in folate, vitamin B12 and homocysteine associated with incident dementia. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2008 Aug;79(8):864-8. 2. Li L, Cao D et al. Cognitive performance and plasma levels of homocysteine, vitamin B12, folate and lipids in patients with Alzheimer disease. Dement Geriatr Cogn Disord. 2008;26(4):384-90.

Liponzuur

Joost Meeusen, Walter OM Faché

Liponzuur, een zwaargewicht in de strijd tegen alzheimer

A

lzheimer is een ziekte waarbij geheugencellen afsterven als gevolg van opeenstapeling van plaques in de hersenen. Bij diabetes staat een verstoorde insulinemetabolisme centraal: de pancreas kan geen voldoende insuline leveren of de cellen worden ongevoelig voor het insuline (diabetes type I en II). De twee ziektebeelden lijken op het eerste gezicht niets met elkaar gemeen te hebben. Nochtans heeft de ziekte van Alzheimer nog maar recent de bijnaam ‘diabetes type III’ meegekregen.

Alzheimer als ‘hersendiabetes’ is het best te vergelijken met diabetes type II. Diabetes type II is een wisselwerking van insulineresistentie (de cel reageert niet meer op insuline om glucose uit het bloed op te nemen) en uitputting van de pancreas. Men gelooft dat ‘snelle suikers’ mee kan bijdragen tot diabetes omdat ze scherpe pieken in de glucosespiegel veroorzaken. De pancreas kan deze snelle glucoseveranderingen dan niet meer volgen.

Epidemiologische links Het risico op alzheimer stijgt met factor 2 à 5 wanneer iemand aan diabetes lijdt. Ook dementie bleek vaker voor te komen bij diabetes, evenzeer zoals hyperinsulinemie geassocieerd werd met een snellere daling van het geheugen bij zestigplussers. Omgekeerd, alzheimerpatiënten hebben gemiddeld hogere insulineniveaus dan normale mensen.

Diabetische plaques Wist u dat ook bij diabetes plaques worden gevormd? Deze plaques zijn eveneens het gevolg van een opstapeling van amyloïde peptiden, welke uit islet amyloid-polypeptiden aangemaakt worden. Bij alzheimer zijn de amyloïde-β-peptiden de boosdoeners en die worden uit amyloid percursor-proteïnen gemaakt. Er zijn duidelijke overeenkomsten tussen deze proteïnen gevonden. Daar waar amyloïde-β-plaques de zenuwcellen gaan vernietigen, veroorzaken de islet amyloïde peptiden een groot verlies aan β-cellen van de pancreas.

Insuline Insuline heeft meer pijlen op zijn boog dan alleen het glucose te reguleren. In de hersenen beïnvloedt het tal van andere processen. Zo ziet men dat het een rol speelt in hongergevoel en regeling van het lichaamsgewicht. Specifiek voor alzheimer vond men een invloed op

neurotransmissie en op de werking van het geheugen en leerprocessen.

Glucosemetabolisme Het glucosemetabolisme is zodanig verstoord dat het een instrument in de diagnosestelling blijkt te zijn. In PET-scans (positron emission tomography) ziet men een duidelijke achteruitgang van het glucosemetabolisme bij alzheimerpatiënten, tesamen met een vermindering van de bloedstroom. Deze aandoening kan zelfs zichtbaar gemaakt worden bij jonge, nog gezonde mensen die een zwaar alzheimergen dragen. Bij normale veroudering is deze achteruitgang nauwelijks zichtbaar. Glucose is onmisbaar voor de energie-opslorpende cellen van de hersenen, en ook voor de aanmaak van glutamine, gammaboterzuur en acetylcholine, enkele belangrijke neurotransmitters. In de hersenen vormt glucose de enige grondstof om ATP aan te maken, terwijl in andere weefsels ook gebruik gemaakt wordt van vetzuren. Tabel: Talrijke contactpunten tussen alzheimer en diabetes.

Diabetes

Alzheimer

• Islet amyloïde plaques in de pancreas • Sterke verhoogd risico op hart- en vaatziekten • Oxidatieve stress • Verhoogde inflammatoire respons • AGE’s • Zware metalen doden pancreascellen af • Insulineverstoring • Hyperfosforylatie • Overactiviteit glycogeensynthasekinase 3

• Amyloïde-β-plaques in de hersenen • Verslechterde bloedtoevoer naar hersenen kan dementie veroorzaken • Oxidatieve stress • Inflammatie in de hersenen • AGE’s in de hersenen • Zware metalen veroorzaken alzheimerplaques • Insulineverstoring ook invloed op ontwikkeling van zenuwcellen • Hyperfosforylatie (tauproteïnen)

Orthofyto

13 ®

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

Liponzuur 

Joost Meeusen, Walter OM Faché

AGE’s

Tauproteïnen

Diabetes is een aandoening van hyperglycemie: het glucose geraakt niet meer in de cellen. Het teveel aan glucose in het bloed leidt tot vervelende reactieproducten tussen glucose en eiwitten, die in het Engels aangeduid worden met advanced glycation endproducts (AGE’s).

Het tweede grote kenmerk bij alzheimer zijn de intracellulaire klitten (tangles) die zich in het cytoplasma van zenuwcellen gevormd worden. Deze klitten bestaan uit tauproteïnen en maken de hersencel zo goed als kapot. Bij hyperinsulinemie zorgt het teveel aan insuline voor een verhoging van de klitvorming.

Naast beschadiging van eiwitten hebben AGE’s nog andere gevolgen:

Liponzuur

- Ontstaan van vrije radicalen - AGE’s vormen een toxische last op het metabolisme omdat ze geëlimineerd dienen te worden - Plaquebevorderend. - AGE’s zijn ontstekingsbevorderend.

Faché Instituut plan AGE’s Centraal in de strijd tegen AGE’s staat het nutriceutical carnosine. Carnosine is een dipeptide bestaande uit alanine en histidine. Het lichaam vindt men hoge concentraties carnosine terug in de spiercellen, maar in het bloed wordt het snel afgebroken door carnosinase. Een dosis van 2x500mg is elke dag noodzakelijk. Ook vitamine B1 en vitamine B6 zijn nuttig om de AGE-last te verlagen.

Een diabetesvriendelijke behandeling tegen alzheimer vinden we compleet in liponzuur. Liponzuur werd ooit nog onder de B-vitaminen gerekend omwille van zijn rol in de glucoseverbranding, maar in feite is het geen vitamine. Het lichaam kan normaal zelf instaan voor de aanmaak van liponzuur uit het kokosvetzuur octaanzuur (ook caprylzuur genoemd) en cysteïne, een belangrijk zwavelhoudend aminozuur. Beide stofjes komen meestal te weinig voor in onze voeding. Bovendien wordt cysteïne in de microgolfoven grotendeels vernietigd. Albicans patiënten vertonen eveneens tekorten aan caprylzuur door een hogere noodzaak om de schimmels te helpen neutraliseren. Liponzuur is essentieel in de verbranding van glucose.

Info: Meer informatie over carnosine: - Orthofyto 62: Carnosine tegen veroudering en AGE’s - Orthofyto 64: Rol van carnosine in de spieren.

Insulin degrading enzyme (IDE) Een frappante connectie tussen diabetes en alzheimer is het insuline-afbrekend enzym (IDE). IDE breekt de insuline af en, toeval of niet, ook de amyloïdeβ-peptiden. IDE is een enzyme dat zink als cofactor nodig heeft. Dus diabetes en alzheimer hebben beide veel zink nodig.

Info: Zie orthofyto n°69 Jg.13. “Metallothioneïne, een zinkrover”

14

Fig. : Structuur van liponzuur

Antioxidant zonder weerga Liponzuur voldoet aan alle criteria waar een antioxidant zou moeten voldoen. Het is goed opneembaar, het is zeer veelzijdig en het bezit geen toxiciteit. Liponzuur is uniek als antioxidant omdat het zowel vetoplosbare als wateroplosbare karakteristieken bezit! Een andere grote kracht schuilt in het feit dat liponzuur andere antioxidanten kan regeneren, zoals vitamine C en vitamine E. Het stimuleert bovendien de aanmaak van glutathion.

Studies diabetes Liponzuur helpt bij de verbranding van glucose en helpt daarmee ook de diabetespatiënt. Studies behaalden goede resultaten met verbetering van insulinegevoeligheid van 20-57%. Oraal kwam men niet verder dan 20%, maar via

Orthofyto

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

®

intraveneuze toediening kan men betere resultaten halen.

Studies alzheimer In 1997 diende zich aan een kliniek een man van 74 aan met geheugenstoornissen die als alzheimer gediagnosticeerd werden. Naast de klassieke acetylcholinesterase-inhibitoren kreeg de man ook 600 mg liponzuur. Sindsdien konden de daarop volgende testen geen geheugenachteruitgang meer detecteren. Enkele jaren later werd het initiatief genomen om liponzuur uit te testen op negen patiënten. Deze patiënten vertoonden een continue neergang van hun cognitieve vaardigheden, ook al namen ze acetylcholine-esteraseremmers. Ook bij deze patiënten kon de cognitieve neergang drastisch verminderd worden. Men heeft later de studie nog voortgezet tot 43 patiënten met gelijkaardige resultaten. Vooral bij de patiënten met de mildste symptomen verliep de alzheimerprogressie zeer traag. Jammer genoeg zijn deze studies niet dubbelblind en/of gerandomiseerd uitgevoerd. Het onderzoek verloopt dan ook tergend traag indien je weet dat in Duitsland liponzuur reeds 30 jaar toegepast wordt bij neuropathieën!

De andere troeven van liponzuur Liponzuur activeert choline-acetyltransferase, het enzym dat acetylcholine aanmaakt. Acetylcholine is een neurotransmitter van onder andere de hersencellen die iets met geheugenwerking te maken hebben. Daar waar farmaceutische choline-esteraseremmers de afbraak van acetylcholine remmen (momenteel de standaardbehandeling bij alzheimer), stimuleert liponzuur de aanmaak van choline. We zien bij vele goede antioxidanten dat ze tegelijk een anti-ontstekende werking hebben. Bij liponzuur geldt dat evenzeer. Een niet te versmaden eigenschap van liponzuur is binding van metalen, dat in een ander artikel toegelicht wordt. Referenties:

1. Vanhanen M, Koivisto K et al. Association of metabolic syndrome with Alzheimer disease: a population-based study. Neurology. 2006; 67:843-847 2. Rhein V, Eckert A. Effects of Alzheimer’s amyloid-beta and tau protein on mitochondrial function - role of glucose metabolisme and insulin signalling. Archives of physiology and biochemistry. 2007; 113(3):131-141 3. Li Lin, Hölscher C. Common pathological processes in Alzheimer disease and type 2 diabetes: a review. Brain Res Rev. 2007; E-pub 4. Hager K, Marahrens A et al. Alpha-lipoic acid as a new treatment option for Alzheimer type dementia. Archives of gerontology and geriatrics. 2001; 32:275-282 5. Singh U, Jialal I. Alpha-lipoic acid supplementation and diabetes. Nutr Rev. 2008; 66(11):646-657 6. Maczurek A, Hager K et al. Lipoic acid as an anti-inflammatory and neuroprotective treatment for Alzheimer’s disease. Advanced Drug Delivery Reviews. 2008; 60:1463-1470 7. Holmquist L, Stuchbury G et al. Lipoic acid as a novel treatment for Alzheimer’s disease and related dementias. Pharmacol Therapeutics. 2007; 113:154-164

Alzheimer en zware metalen

Joost Meeusen, Walter OM Faché

Kwik is moorddadig onder hersencellen! Over zware (en minder zware) metalen in de hersenen

D

rie metalen die iets met alzheimer te maken hebben, worden hieronder besproken: kwik, aluminium en koper. Kwik is een sterk giftig, aluminium is dat veel minder. Bij koper ligt dat helemaal anders, want dat is op de eerste plaats een essentieel nutriënt.

Kwalitatief gezien behoren de meeste verbindingen in ons lichaam tot de metalen. Immers indien men koolstof, waterstof, zuurstof, stikstof, fosfor, zwavel en de halogenen niet meerekent, dan blijven er nog minstens twaalf elementen over die tot de metalen gerekend worden. Daarnaast zitten nog andere metalen in ons lichaam, de meeste met giftige eigenschappen.

Kwik Kwik is een zwaar metaal. Hoewel “zwaar” duidt op een hoger atoomgewicht, hebben zware metalen enkel een biologische betekenis. Ze zijn zoals bekend erg giftig. Een groot deel van het kwik in de natuur is van menselijke oorsprong. Fossiele verbranding (kwik in de atmosfeer) en kwikmijnen (kwik in het zeewater) leidden ertoe dat kwikcontaminatie alomtegenwoordig is. Het probleem van zware metalen is dat ze essentiële mineralen van hun positie verstoten. Vele enzymen hebben een metaalion (typisch ijzer, zink, koper en selenium) als reactieve kern en deze metaalionen worden op hun positie gehouden door hun positieve lading. Zware metalen hebben ook een sterke positieve lading en kunnen die plek in het enzym inpikken. Echter verliest het enzym hierdoor haar werking. De hersencellen zijn erg gevoelig aan zware metalen. Kwik is stellig de gevaarlijkste onder de zware metalen: niet alleen omdat we hoge concentraties (tot 20 µg per dag) van binnen krijgen. Zelfs de laagste concentraties aan kwik zijn nefast voor hersencellen. Volgens Mutter et al bewijzen epidemiologische en klinische studies dat kwik beslist een rol heeft in de ontwikkeling van de ziekte van Alzheimer.

Een aanrader om te lezen! Faché Walter OM. Fluor en kwikbelasting. Biochemische evaluatie en Orthomoleculaire detoxificatie. Publi Media (2008); monografie nr. 27 Te bestellen bij het Faché Instituut. Fig. 1: Kwik is een zwaar metaal dat zelfs in de kleinste concentraties hersencellen kan afdoden.

Orthomoleculaire chelatie van kwik Kwik bindt zich gaarne aan zwavelhoudende moleculen. Vanzelfsprekend zal in eerste instantie glutathion de rol van kwik-eliminator op zich nemen. Glutathion wordt hoe dan ook aangemaakt door het lichaam voor de detoxificatie van tal van andere giftige stoffen. Een manier om het glutathion te verhogen, is suppletie met acetylcysteïne. Acetylcysteïne heeft zelf een metaalchelerende waarde. Liponzuur komt als tweede kandidaat op om kwik te elimineren. Dit molecule heeft zelfs twee zwavelatomen in zijn structuur. Bij ratten kon men de uitscheiding van anorganisch kwik via de gal verhogen door middel van liponzuursuppletie. Liponzuur verhoogt ook het metabolisme van glutathion. Er bestaat een vermoeden dan selenium ook tegen kwik beschermt. Immers is selenium een nutriënt met gelijkaardige

Fig. 2: Selenium staat onder zwavel in de tabel van Mendeljev. Ze hebben evenveel valentie-elektronen, waardoor ze gelijkaardige chemische eigenschappen hebben en uitstekend het kwik in ons lichaam kunnen elimineren.

Orthofyto

15 ®

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

Alzheimer en zware metalen 

Joost Meeusen, Walter OM Faché

Besluit

Fig. 3: Illustratie hoe dat zware metalen enzymen inactiveren. Een actief enzym heeft normaal een metaalion (groen) nodig om een reactie (Ax/By) te voltrekken. Het zware metaalion kan de plaats innemen van het essentiële metaalion, zodat het enzym zijn activiteit verliest. Ook de structuur van het enzym word gewijzigd. © Faché Instituut

chemische eigenschappen als zwavel. Selenium kan alleszins met kwik binden. Deze Hg-Se-complexen zouden niet meer toxisch zijn en worden uitgescheiden.

Aluminium Als het op toxiciteit aankomt is aluminium een stuk minder giftig dan kwik. Anderzijds heeft het geen biologische functie en is het een driewaardig positief ion (Al3+). Vooral bij nierpatiënten moest men met aluminium rekening houden, maar recent onderzoek toont ook aan dat aluminium betrokken is bij de ziekte van Alzheimer. De epidemiologische studies laten geen ruimte meer toe voor twijfel. Aluminium in het milieu verhoogt de risico op alzheimer. Bovendien vindt men in de hersenen van alzheimerpatiënten meer aluminium terug. Over het biologische mechanisme is men er nog niet helemaal uit. Aluminium lijkt de plaquevorming te verhogen, verhoogt de oxidatieve stress voortkomend uit vrije ijzerionen en het bindt met ATP. Bovendien heeft het ontstekingsbevorderende eigenschappen en induceert crosslinking van eiwitten.

Orthomoleculaire chelatie van aluminium Normaal wordt aluminium vrij vlot uit het lichaam geëxcreteerd. De meeste stoffen die ijzer en koper cheleren, binden tevens met aluminium.

Silicium

Nog beter dan chelatie is natuurlijk het verhinderen dat aluminium in het lichaam komt. Dat kan, namelijk met silicium. Silicium treedt als een natuurlijk antidotum op tegen aluminiumtoxiciteit door haar biologische opneembaarheid in de darmen te verlagen. Overigens vond men dat aluminium

16

in het drinkwater de kans op alzheimer verhoogde enkel wanneer het drinkwater arm was aan silicium. Momenteel gaat men de therapeutische waarde van siliciumverbindingen na, die in staat blijken de amyloïde-β-peptiden in de plaques terug in oplossing te brengen!

Koper (en ijzer) Koper is een essentieel nutriënt, onder ander nodig voor antioxidant-enzymen en voor de opbouw van onze mitochondriën. De toestand van koper bij alzheimer is paradoxaal: koper (evenals ijzer) versnelt de plaquevorming, maar gemiddeld zit er minder koper in de hersenen van alzheimerpatiënten. In de plaques vindt men enorme hoeveelheden aan ijzer, zink en koper. Dit lijkt bijna onvermijdelijk aangezien amyloïde-βpeptide – de belangrijkste component van de plaques – een zeer hoge affiniteit heeft voor deze metaalionen. Koper en ijzer moeten zoveel mogelijk gebonden blijven aan proteïnen. Als vrije ionen gaan ze vrije radicalen vormen. Voor ijzer beschikt het lichaam daarvoor over transferrine, een ijzeropslagproteïne. Voor koper is dat ceruloplasmine.

Orthomoleculaire chelatie van koper en ijzer Van curcumine is aangetoond geweest dat het ijzerionen kan binden en op die manier de concentratie aan vrije ijzerionen in het lichaam kan verlagen. Liponzuur bindt tevens aan ijzer en koper. Men heeft experimenteel vastgesteld dat liponzuur ijzer en koper niet kan cheleren indien ze gebonden zijn aan enzymen, dus indien ze functioneel zijn. Voorts zijn er vele polyfenolen gekend die zich aan ijzer kunnen cheleren, waaronder het epigallocatechine-3-gallaat. (EGCG) uit groene thee.

Orthofyto

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

®

1. Uiteraard bindt een chelerende stof met meerdere metaalionen, dus ook met alle essentiële mineralen. Wanneer men parenterale chelatietherapie ondergaat, is de kans op een tekort aan belangrijke goede mineralen zeer groot. Men neemt dan na de chelatie­kuur het best een gecheleerd mineralentablet in. 2. Koper is nodig voor een normaal functioneren van de hersenen en de inbouw van Fe in hemoglobine. (Ceruloplasmine). Een kopersuppletie is aldus ook belangrijk (bijvoorbeeld koperorotaat) bij Alzheimer. 3. Andere orthomoleculaire chelerende agentia zijn taurine (zwavelhoudend) en citraat. En vergeet daarbij de knoflook en yoghurt niet!

Noot: farmaceutische chelatietherapie bij alzheimer haalt het niet op de orthoceuticatherapie. Chelatietherapie wordt ook intensief onderzocht door de farmaceutische industrie. Met clioquinol heeft men op die manier testen gedaan op muizen en bij alzheimerpatiënten, waar het een daling van amyloïde-β-peptiden in bloed teweegbracht. Clioquinol werd vroeger als antiobioticum gebruikt en heeft vermoedelijke neurotoxische eigenschappen. In een studie vond men bovendien dat clioquinol de plaquevorming induceerde bij ratten waar normaal geen plaquevorming verwacht werd! De zoektocht naar nieuwe chelatoren loopt ondertussen in een grote vaart door. Ook desferrioxamine werd uitgetest, een stof dat in bruik is om ijzer te cheleren. Desferrioxamine kan men echter niet oraal innemen. Referenties:

1. Mutter J, Naumann J et al. Mercury and Alzheimer’s disease. Fortsch Neurol Psychiatr. 2007; 75(9):528-38 2. Topf E. Iron dysregulation in Alzheimer’s disease. Prog Neurbiol. 2007; 82(6):348-60 3. Gupta VB, Anitha S et al. Aluminium in Alzheimer’s disease: are we still at a crossroad? Cell Mol Life Sci. 2005; 62:143-158 4. Campbell A. The potential role of aluminium in Alzheimer’s disease. Nephrol Dial Transplant. 2002; 17(suppl. 2): 17-20 5. Smith DG, Cappai R et al. The redox chemistry of the Alzheimer’s disease amyloid beta-peptide. Biochimica et biophysica acta. 2007; 1768:1976-1990 6. Patrick Lyn. Mercury toxicity and antioxidants: Part I: Role of glutathion and alpha-lipoic acid in the treatment of mercury toxicity. Altern Med Rev. 2002; 7(6):456-471 7. Bolognin S, Zatta P, Drago D et al. Mutual Stimulation of Beta-Amyloid Fibrillogenesis by Clioquinol and Divalent Metals. Neuromolecular Med. 2008 Aug 19; E-publicatie 8. Klevay LM. Alzhzeimer’s disease as copper deficiency. Med Hypotheses. 2007; E-publicatie 9. Gillette Guyonnet S et al. The potential influence of silica present in drinking water on Alzheimer’s disease and associated disorder. J Nutr Health Aging. 2007 Mar-Apr;11(2):119-24

ORTHO trends

ORTHOTRENDS wordt samengesteld uit de wetenschap­ pelijke literatuur en de actualiteit en voorzien van orthomoleculaire commentaren, toelichtingen en adviezen. ORTHOTRENDS wordt samengesteld door Orth. Biochemicus Walter OM Faché, Wetenschapsjournalist Dirk Bogaert, Bio-Ir. Joost Meeusen en Dr. Biol. Katleen Van der Gucht Eindredactie Walter OM Faché, Directeur van het Faché Instituut FIOW.

ORTHOtrends®

Cardiologie

Eindejaarsfeesten........................................................ en hartritmestoornissen Kalium zorgt voor een lichte....................................... bloeddrukdaling Vitamine De tekort kan gevaarlijk............................. zijn voor het hart. Dermatologie

Veenbessen elimineren cellulitis................................ Diabetes

18 18 18 19

19 20

Pycnogenol vermindert hoge .................................... bloeddruk bij diabetici Het verband tussen melatonine ................................ en diabetes Immuniteit

Rust, fruit en vitaminen om griep . ......................... te “verbannen”

20

Nefrologie

Vermoeide bijnieren, een stille................................... epidemie Neurologie

Twijfels over de efficiëntie .......................................... van Ginkgo Biloba? Gebrek aan omega-3 leidt tot depressie........................................................

21 21

22

21 Omega 3 en prostaatkanker....................................... 22 Oncologie

Olijfolie doodt borstkankergenen...............................

Obesitas

22

Urologie

23

Voeding

23

Toxiciteit

24

Vermageren met (trage) suikers!................................ Veenbessen veiliger, goedkoper................................. en evengoed als antibiotica bij urineweginfecties Hoge levenskwaliteit dankzij proteïnen....................

Dit label is voor alle orthoceutische producten een kwaliteitsgarantie!

Dodende chemie..........................................................

Orthomoleculaire trends Cardiologie

Eindejaarsfeesten en hartritmestoornissen Kerstmis- en oudejaarsavond behoren tot de meest Bourgondische momenten van het hele jaar. De keerzijde van de medaille is dat het ook in die periode is dat veel mensen last krijgen van hartritmestoornissen, soms met een fatale afloop. Uit een Amerikaanse studie, die op 3 december 2008 verscheen in de Journal of the american medical association, blijkt dat gezonde mensen geen verhoogd risico hebben op hartritmeproblemen zolang ze geen medicijnen nemen met een alcoholcontraindicatie, niet aan hypertensie lijden of niet geregistreerd staan als hartpatiënt. De voorwaarde blijft wel dat men niet meer dan twee alcoholische drankjes per dag drinkt. Referentie:

1. Conen D, Tedrow UB et al. Alcohol Consumption and Risk of Incident Atrial Fibrillation. JAMA. 2008;300(21):2489-2496. Vol. 300 No. 21, December 3, 2008

Cardiologie

Referentie:

1. Ziomber A, Machnik A et al.Sodium, potassium, chloride, and bicarbonate-related effects on blood pressure and electrolyte homeostasis in deoxycorticosterone acetate-treated rats. Am J Physiol Renal Physiol. 2008 Oct 8.

Cardiologie Walter O M

BREEDSPECTRUM EIGENSCHAPPEN VAN VITAMINE D3

Dringende noodzaak de vitamine D status bij patiënten te controleren. Meer dan alleen calcium

MONOGRAFIEËN NUTRICEUTICA ORTHOS Instituut VIOW Laarne

Referentie:

1. James H. O’Keefe et al., Lack of vitamin D could spell heart trouble, Journal of the American College of Cardiology (JACC), December, 9, 2008

18

men. De Amerikaanse studie werd uitgevoerd door Dokter David Conen. Hij is verbonden aan de universiteit van Harvard in Boston. Hij en zijn team volgden gedurende een periode van 12 jaar meer dan 34.000 gezonde mensen en ontdekten een rechtstreeks verband tussen de alcoholconsumptie en het optreden van hartritmestoornissen. (WF)

Ook gezonde mannen en vrouwen die meer alcohol consumeren zien hun risico op hartritmeproblemen dan met een factor 1,6 toene-

Kalium zorgt voor een lichte bloeddrukdaling! Personen die aan prehypertensie of beginnende hypertensie lijden (bloeddrukwaarden 135/85 of 145/90) kunnen positieve effecten bekomen door kaliumrijke voeding of supplementen te gebruiken. Dat blijkt uit een analyse van 33 klinische studie die uitgevoerd werd door wetenschappers van de Amerikaanse John Hopkins-universiteit. Men moet er dan wel in slagen om met kaliumrijke voeding, zoals bananen en andere fruitsoorten en groenten, alsook kalium-magnesiumsupplementen, tot 2500 milligram kalium per etmaal op te nemen.

Kaliumgluconaat wordt door specialisten als een van de beste kaliumvormen beschouwd. Toch gelden hier enkele waarschuwingen voor mannen en vrouwen die suikerpatiënt zijn, hart- en vaatproblemen hebben, last hebben van een maagzweer of weten dat hun bijnieren onvoldoende werken. Deze mensen wordt zeker aangeraden om eerst de huisarts in te lichten vooraleer te beginnen met het innemen zuivere, zwaar gedoseerde kaliumpreparaten. (WF)

Vitamine D tekort kan gevaarlijk zijn voor het hart! Meer dan de helft van de volwassen mannen en vrouwen en dertig procent van de kinderen hebben een tekort aan vitamine D. Dat schrijven Amerikaanse wetenschappers. Mensen leven vandaag 85 tot 90 procent van de tijd binnen (eigen woning, kantoor, fabriek, auto, warenhuis). Door een gebrek aan zonlicht ontstaat er - totaal onbewust een vitamine D-tekort. Uit de pas verschenen studie blijkt nu dat personen met een te laag vitamine D-niveau in hun bloed dubbel zoveel kans maken

ORTHO trends

®

op een hart- of herseninfarct, diabetes en hypertensie, dan mensen die wel voldoende zonlicht of vitamine D, via supplementen, hebben opgenomen in hun organisme. Iedereen heeft dagelijks 15 tot 30 minuten zonlicht nodig om voldoende gratis vitamine D te kunnen opnemen. Mensen, die zich voor deze beperkte tijd insmeren met een zonnecrème, krijgen geen natuurlijke vitamine D. De zonnelotion blokkeert 99 procent van de natuurlijke vitamine D-opname. (WF)

Orthomoleculaire trends Dermatologie

Veenbessen elimineren cellulitis Cellulitis is een symptoom die duidt op de aanwezigheid van toxische stoffen in het menselijk organisme. Dit giftig afval stapelt zich op in het bindweefsel. Iedere poging van de mens, om toxines uit het lichaam te verwijderen, zal er tevens voor zorgen dat cellulitis vermindert. Er bestaan tal van natuurlijke middelen om giftige afvalstoffen uit het organisme te elimineren. Uit onderzoeken blijkt dat veenbessensap en dito supplementen tot de beste natuurlijke voedingstoffen behoren om tegen cellulitis in te zetten. Deze kleine zure vrucht zit vol bioflavonoïden en

antioxidanten, kortom zeer nuttige nutriënten om beschadigde weefsels te zuiveren en te herstellen. Veenbessen herstellen zelfs kleine bloedvaatjes die instaan voor een optimale doorbloeding en de aanvoer van zuurstof. Veenbessen zorgen verder voor de eliminatie van vloeibare toxines. Deze eigenschap is zeer belangrijk bij de natuurlijke behandeling van cellulitis. Volgens een aantal dermatologen is een veenbessenkuur van drie weken voldoende om reeds merkbare cellulitisverminderingen waar te nemen. (DB)

Referentie:

1. Bernard P. Management of common bacterial infections of the skin. Curr Opin Infect Dis. 2008 Apr;21(2):122-8

Diabetes

Pycnogenol vermindert hoge bloeddruk bij diabetici Volgens een Amerikaanse studie kan het voedingssupplement Pycnogenol het risico van hartziekten bij mensen met diabetes van het type 2 gevoelig verminderen. Dit komt omdat Pycnogenol een zeer gunstige invloed heeft op een aantal gezondheidsbedreigende factoren die typisch zijn voor een patiënt die aan suikerziekte lijdt. Pycnogenol bevat flavonoïden die gewonnen worden uit de bast van de Pinus pinaster. Wetenschappers die verbonden zijn aan de Universiteit van Arizona voerden een eerste klinische studie uit met 48 diabetici die leden aan hypertensie. Alle deelnemers namen ook een geneesmiddel om hun bloeddruk onder controle te houden. Het extract van sparrenbast slaagde er in om gelijktijdig de bloeddruk te verlagen, de glucosespiegel gezonder en stabieler te houden en de slechte cholesterolwaarden in het bloed te verminderen. Volgens de resultaten konden 58 procent van de vrijwilligers, die behandeld werden

met Pycnogenol, hun hypertensiemedicatie met de helft verminderen. De bloedglucose daalde gemiddeld met 16.7 procent en het cholesterolniveau ging met 12 procent omlaag. De deelnemers aan deze studie waren 40 tot 75 jaar oud en kregen gedurende een periode van 12 werken 125 milligram Pycnogenol per dag. (DB)

Referentie:

1. Zibadi S, Rohdewald PJ et al. Reduction of cardiovascular risk factors in subjects with type 2 diabetes by Pycnogenol supplementation. J Nutr Res, Vol. 28, Issue 5, May 2008, pp 315-320.

®

ORTHO trends

19

Orthomoleculaire trends Diabetes

Het verband tussen melatonine en diabetes! Jonge, gezonde volwassenen, die gedurende drie opeenvolgende nachten geen herstellende nachtrust krijgen zien hun glucosetolerantie met een kwart dalen. Dit is het resultaat van een studie die gepubliceerd werd in de Proceedings of the National Academy of Sciences. “Het is ook zeer waarschijnlijk dat een verstoord slaappatroon tevens een cruciale rol speelt bij het ontstaan van ouderdomsdiabetes.

Referentie:

1. Nabila Bouatia-Naji et al. A variant near MTNR1B is associated with increased fasting plasma glucose levels and type 2 diabetes risk Nature Genetics Published online: 7 December 2008

Immuniteit

Oudere mensen slapen meestal minder goed en hebben daardoor te lijden aan overgewicht”, beweren wetenschappers. Drie studies die op 7 december 2008 in Nature genetics werden gepubliceerd tonen nu heel duidelijk aan dat deze eerder bekende visie correct is. Een gen dat verantwoordelijk is

Uit een studie die in 2006 werd gepubliceerd blijkt dat een juiste combinatie melatonine en zink diabetici kunnen helpen om beter te slapen en een meer gezonde bloedsuikerspiegel te krijgen. Melatonine werkt niet verslavend. (JM)

Rust, fruit en vitaminen om griep te ‘verbannen’! Ons land wordt momenteel getroffen door een epidemie van buikgriep, bronchitis en verkoudheden. De beste manier om dergelijke winterkwaaltjes te voorkomen is het afweersysteem van het lichaam optimaal te versterken. Probeer – in de mate van het mogelijke – iedere vorm van overbelasting (mentaal en fysiek) te voorkomen. Zorg voor voldoende (nacht)rust. Mensen die al ziek zijn doen er best aan, behalve te rusten ook het lichaam te zuiveren. Dit kan op een smakelijke manier. Vervang een tot twee dagen uw dagelijkse maaltijden

Referentie:

1. Hamer DH, Sempértegui F et al. Micronutrient Deficiencies Are Associated with Impaired Immune Response and Higher Burden of Respiratory Infections in Elderly Ecuadorians. J Nutr. 2008 Dec 3

20

voor de aanmaak van een melatoninereceptor kan bij veel mensen niet goed functioneren. Daardoor maken die personen nog minder melatonine aan waardoor er ernstige slaapproblemen en diabetes kunnen ontstaan. Dit niet goed functionerend gen zorgt voor een 20 procent verhoogd risico op het ontstaan van suikerziekte omdat de bloedglucose sterk toeneemt. Meer dan 23000 mannen en vrouwen namen deel aan de drie vermelde studies.

ORTHO trends

®

door fruit of fruitsappen. Het komt er immers op aan de ziektekiemen zo snel mogelijk uit het lichaam te verwijderen. Fruit speelt hierin een cruciale rol. Zorg tevens voor een degelijke darmwerking. Vergeet niet dat 70 procent van het menselijk afweersysteem zich in de dunne darm bevindt. Maar ook op die plaats kunnen de ziektekiemen zich verder ontwikkelen. Een regelmatige stoelgang is bijgevolg belangrijk. Mariadistel, artisjok of vitamine C kunnen in zware tijden hulp bieden. (PV)

Orthomoleculaire trends Nefrologie

Vermoeide bijnieren, een stille epidemie Steeds meer mensen voelen zich – ogenschijnlijk zonder enige reden – moe. Ze drinken liters koffie of cola gedurende de dag in de hoop meer energie te krijgen. Dat lukt echter niet en ze voelen zich bij het geringste incident geïrriteerd. De stress stapelt zich op, men kan het leven niet meer aan. Het is een veel voorkomend verschijnsel gedurende deze donkere wintermaanden. Toch kunnen deze depressieve gevoelens dikwijls snel en efficiënt verholpen worden. Velen onder ons lijden immers – zonder het zelf te weten – aan bijniervermoeidheid. Het gevolg is dat er teveel van het stresshormoon cortisol in het bloed circuleert. Een eenvoudig, maar doeltreffend voedingssupplement, zoals fosfatidylserine, kan hier hulp bieden om deze depressieve vermoeidheid te verbannen.

Fosfatidylserine is een fosfolipide die van nature aanwezig is in alle celmembranen en weefsels van de hersenen. Een Italiaanse studie toonde aan dat suppletie met 800 milligram fosfatidylserine per dag de productie van cortisol veroorzaakt door stress, drastisch verminderde. In een andere placebogecontroleerde studie bracht 300 milligram fosfatidylserine per etmaal een verbetering van de depressieve toestand, het geheugen en het gevoel van welzijn bij oudere vrouwen. Verschillende andere studies hebben aangetoond dat de fosfatidylserine altijd borg staat voor een lagere productie van cortisol. Minder spanningen betekent tevens minder vermoeidheid en dus een betere levenskwaliteit. (WF)

Referentie:

1. Baumeister J, Barthel T, Geiss KR, Weiss M. Influence of phosphatidylserine on cognitive performance and cortical activity after induced stress. Nutr Neurosci. 2008 Jun;11(3):103-10

Neurologie

Twijfels over de efficiëntie van Ginkgo Biloba? Een wat slordige studie, die verscheen in het novembernummer van de Journal of the American Medical Association (JAMA), probeert aan te tonen dat Ginkgo biloba niet efficiënt werkt om dementie, die het gevolg is van veroudering, te voorkomen of af te remmen. Dit onderzoek werd uitgevoerd bij 3069 mensen met een gemiddelde leeftijd van 79 jaar. De studie duurde zeven jaar, wat betekent dat de gemiddelde leeftijd van de personen dan 86 jaar bedroeg. Het was de bedoeling dat alle deelnemers dagelijks twee capsules gestandaardiseerde Ginkgo biloba innamen van telkens 120 milligram of een placebo. Bij de start van het onderzoek waren 2587 deelnemers vrij van dementieverschijnselen, 482 anderen, of 15.7 procent vertoonden reeds lichte

dementiesymptomen. Op het einde van het onderzoek bleek dat slechts 60 procent van de proefpersonen regelmatig, dus dagelijks, de twee capsules Ginkgo biloba hadden ingenomen. Drie procent van de vrijwillige proefpersonen – men schrijft niet of ze al of niet tot de groep van reeds licht demente personen bij de start van de studie behoorden – kreeg van de artsen te horen dat ze dement waren of aan de ziekte van Alzheimer leden. De auteurs van dit onderzoek schrijven in hun besluit dat het niet uitgesloten is dat Ginkgo biloba wel beschermende eigenschappen heeft bij een jongere groep mensen en dat dit supplement gedurende jaren moet gebruikt worden om degelijk te werken. (DB)

Referentie:

1. Dekosky ST, Williamson JD et al. Ginkgo biloba for Prevention of Dementia: A Randomized Controlled Trial. JAMA. 2008 Nov 19;300(19):2253-2262.

Oncologie

Olijfolie doodt borstkankergen! Uit een Spaanse laboratoriumstudie blijkt dat polyfenolen, die terug te vinden zijn in olijfolie van uitstekende kwaliteit, een gen blokkeert dat betrokken is in de vorming van borstkanker. Het was al langer bekend dat olijfolie over uitmuntende gezondheidskwaliteiten beschikte. De plantaardige beschermende stoffen, die olijfolie rijk is, blijken nu ook in staat om kankercellen te doden.

Het is de Spaanse professor Javier Menendez, die onderzoek verricht in het Catalaans kanker instituut, die hierover een studie heeft gepubliceerd in het decembernummer van BMC Cancer. “Uit onze studie blijkt heel duidelijk dat polyfenolen in olijfolie de overexpressie van het HER2 gen voorkomt. Stoffen uit olijfolie zouden vrouwen kunnen beschermen tegen het ontstaan van een borsttumor”, besluit de Spaanse wetenschapper. (JM)

®

ORTHO trends

Referentie:

1. Menendez JA et al. Anti-HER2 (erbB-2) oncogene effects of phenolic compounds directly isolated from commercial, Extra-Virgin Olive Oil (EVOO), BMC Cancer, dec 2008

21

Orthomoleculaire trends Oncologie

Omega 3 en prostaatkanker

ONDER HOOFDREDACTIE Walter O. M. Faché

PROSTAATAANDOENINGEN ORTHOMOLECULAIR BEHANDELEN Prostatitis, Prostatodynie, Benigne Prostaat Hyperplasie, Prostaatcarcinoom

MONOGRAFIEËN NUTRICEUTICA ORTHOS Instituut VIOW Laarne

Publi Media – Vlaams Instituut Orthomoleculaire Wetenschappen

Referentie:

1. J.E. Chavarro, M.J. Stampfer, M.N. Hall, H.D. Sesso, J. Ma. A 22-y prospective study of fish intake in relation to prostate cancer incidence and mortality. American Journal of Clinical Nutrition. November 2008, Volume 88, Number 5, Pages 1297-1303

Obesitas

Referentie:

1. D’Anci KE, Watts KL, Kanarek RB, Taylor HA. Low-carbohydrate weight-loss diets. Effects on cognition and mood. Appetite. 2009 Feb;52(1):96103

Volgens de resultaten van een pas verschenen studie zorgen de omega 3-vetzuren EPA en DHA niet alleen voor een 40 procent lager risico op het ontstaan van prostaatkanker. De visolie zou ook patiënten die aan prostaatkanker lijden een 48 procent hogere overlevingskans geven. De voorwaarde is wel dat men vijf maal per week vette vis eet of dagelijks voldoende, kwaliteitsvolle visoliesupplementen inneemt. De meest recente studie betreft 20167 mannen die vijf maal per week vis aten. Dit onderzoek is het zoveelste dat een rechtstreeks verband legt tussen het voorkomen van prostaatkanker en de omega 3-vetzuren.

Jaarlijks worden er wereldwijd een half miljoen nieuwe prostaatkankergevallen vastgesteld. Tweehonderdduizend mannen sterven er jaarlijks aan. Vroegere studies hadden al aangetoond dat visolie in staat is om de groei van prostaatkankercellen af te remmen. Het meest bekende onderzoek werd uitgevoerd door het Zweedse Karolinska Instituut dat 6000 Zweedse mannen gedurende een periode van dertig jaar heeft gevolgd. Ook uit die studie bleek dat de mannen die de hoogste omega 3-concentratie in hun bloed hadden, het laagste prostaatkankerrisico vertoonden. (PV)

Vermageren met (trage) suikers! Mensen, die een vermageringskuur volgen met daarbij een eetpatroon dat zeer arm is aan trage suikers, scoren veel slechter tijdens geheugen- en concentratieproeven dan mannen vrouwen die aan een zekere vorm van caloriebeperking doen, maar wel dagelijks de nodige trage suikers via hun dieet blijven opnemen. Een studie hierover verschijnt in het februari 2009 nummer van het wetenschappelijk vakblad ‘Appetite’. “Deze studie toont overduidelijk aan dat om het even welk vermageringsdieet toch de nodige trage suikers (bruin brood, pasta, fruit) moet bevatten, willen we niet dat de personen die moeite doen om gewicht te verliezen neurologische problemen

krijgen onder de vorm van een tragere reactiesnelheid, mindere concentratie en een haperend geheugen”, verklaart Holly A. Taylor, die professor in de psychologie is aan de Amerikaanse Tufts universiteit. “Dieetkuren zonder trage suikers zijn ronduit gevaarlijk, zeker in het verkeer”, besluit de psychologe. Aan de studie namen 19 mannen en vrouwen deel in de leeftijdscategorie tussen 22 en 55 jaar. De groep die geen suikers meer at, verloor al na 1 week een deel van de geheugencapaciteiten en vertoonde al veel tragere reactiesnelheden in het wegverkeer. (PV)

Orthomoleculaire trends Neurologie

Gebrek aan omega-3 leidt tot depressie!

Referentie:

1. Antypa N, Van der Does A, Smelt A, Rogers R. Omega-3 fatty acids (fish-oil) and depression-related cognition in healthy volunteers. J Psychopharmacol. 2008 Nov 21

22

De mens die teveel omega 6-vetzuren in zijn lichaam heeft circuleren (vleesconsumptie) en te weinig omega 3 (vis- en algen) wordt depressief. In onze samenleving is de verhouding omega 6 versus omega 3 gemiddeld 12 tegenover 1. Volgens wetenschappers is dit een van de voornaamste redenen waarom depressiviteit tot een ware volksziekte aan het uitgroeien is. Door het teveel aan omega 6 produceren de hersenen een teveel aan cytokinen. In mensentaal zijn dat stoffen die kleine ontstekingen veroorzaken. Bij bloedonderzoek blijkt dat depressieve mensen zeer veel cytokinen hebben. Deze ontstekingsbevorderende stoffen ontstaan als

ORTHO trends

®

we onder stress staan, bij infecties, allergieën, na een bevalling, als we bloot worden gesteld aan vervuilde lucht, bij kanker en ook bij personen die aan hartaandoeningen lijden. Cytokinen worden echter in zeer sterke mate beïnvloed door de meervoudig onverzadigde vetzuren. Omega 6-vetzuren laten de cytokinen drastisch stijgen, omega 3-vetzuren zorgen voor een spectaculaire daling van de cytokinen. Cytokinen veroorzaken ook een gevoelige daling van het aminozuur tryptofaan. De hersenen hebben tryptofaan hard nodig om serotonine aan te maken. Serotonine is de stof die mensen optimistisch maakt en depressies helpt verdwijnen als sneeuw in de zomerzon. (DB)

Orthomoleculaire trends Urologie

Veenbessen veiliger, goedkoper en evengoed als antibiotica bij urineweginfecties. Schotse onderzoekers hebben voor het eerst een vergelijkende studie gepubliceerd, waarbij het effect van cranberry (veenbessen) werd vergeleken met één van de antibiotica die in de richt­lijnen aangewezen is voor behandeling of preventie van urineweginfecties (trimethoprim). Deze studie, die is uitgevoerd door de University of Dundee (Schotland), betreft een primeur in het cranberryonderzoek, omdat in al eerder gepubliceerde studies de effectiviteit alleen ten opzichte van placebo werd gemeten. Ook het feit dat deze vergelijkende studie is uitgevoerd bij zelfstandig wonende, oudere vrouwen is nieuw. In deze Schotse studie werd er nauwelijks verschil gevonden in effectiviteit tussen het cranberryconcentraat en trimethoprim. In Amsterdam is aan het Academisch Medisch Centrum (AMC) bij premenopauzale vrouwen een vergelijkende studie verricht tussen cranberry en het antibioticum co-trimoxazol. In de NAPRUTI-studie is hetzelfde cranberryproduct gebruikt als in de Schotse studie, maar in een twee maal hogere dosering (1000 mg/dag). De studieresultaten worden in 2009 verwacht. Omdat urineweginfecties veel voorkomen bij vrouwen vanaf 60 jaar en er dringend behoef­te is aan een niet-antibiotisch alternatief, werd het nieuwe Schotse onderzoek uitgevoerd in een vergelijkende opzet met standaardbehandeling. 137 Vrouwen met een gemiddelde leeftijd van 63 jaar, met twee of meer met antibiotica behandelde urineweginfecties in de afge­lopen twaalf maanden, kregen één maal per dag 500 mg cranberryconcentraat of 100 mg trimethoprim gedurende zes maanden.

De primaire uitkomstmaat was het aantal deelnemers per groep die een urineweginfectie kreeg die behandeld moest worden met een antibioticumkuur en het aantal dagen tot de eerste, opnieuw optredende infectie. In totaal kregen 39 vrouwen (28%) gedurende de studie opnieuw een urineweginfectie die behandeld moest worden. De tijd tot het opnieuw optreden van een infectie was niet significant verschillend tussen de beide groepen. In de cranberrygroep was dit gemiddeld 84,5 dagen en in de trimethoprim-groep 91 dagen. De onderzoekers concluderen dat trimethoprim in deze studie een zeer beperkt voordeel laat zien boven cranberryconcentraat in de preventie van terugkerende urinewegontstekingen. Het gebruik van een natuurlijk middel zoals cranberryconcentraat heeft het voordeel dat het een goedkope preventieve therapie is, die bovendien niet het gevaar geeft van resistentie, zoals kan voorkomen bij antibiotica.  (DB)

Referenties:

1. McMurdo ME, Argo I et al. Cranberry or trimethoprim for the prevention of recurrent urinary tract infections? A randomized controlled trial in older women. J Antimicrob Chemother. 2008 Nov 28. [Epub ahead of print] 2. Beerepoot, M.A., E.E. Stobberingh, and S.E. Geerlings, A study of non-antibiotic versus antibiotic prophylaxis for recurrent urinary-tract infections in women (the NAPRUTI study). Ned Tijdschr Geneeskd, 2006 3. Stothers L. A randomized trial to evaluate effectiveness and cost effectiveness of naturopathic cranberry products as prophylaxis against urinary tract infection in women. Can J Urol. 2002 Jun;9(3):1558-62 4. Bohbot JM. Results of a randomised, doubleblind study on the prevention of recurrent cystitis with GynDelta®. The Gynaecologist’s and Obstetrician’s Journal - january 2007 – Special issue from the C.C.D. Laboratory

Hoge levenskwaliteit dankzij proteïnen Ieder mens verliest spiermassa vanaf zijn 25ste levensjaar. Het komt er bijgevolg op aan door dagelijkse, matige spiertraining er voor te zorgen dat de spieren intact blijven of sterker worden. Degelijke spieren zorgen niet alleen voor een optimale levenskwaliteit maar helpen tevens mee om ziekten als artrose en artritis, kanker en hartaandoeningen te voorkomen. Mannen en vrouwen die hun spiermassa willen onderhouden of versterken doen er goed aan meer eiwitten in hun dagelijks voedingspatroon op te nemen. Proteïnen

Voeding

zorgen voor een sneller verzadigingsgevoel door het thermogeneseproces. In mensentaal betekent thermogenese het vermogen om voedingscalorieën beter en efficiënter te verbranden. Dit resulteert in minder vetcellen, betere spieren, een daling van de bloeddruk en een verbetering van de bloedglucosespiegel. Een hoog eiwittendieet betekent dat 25 tot 30 procent van al het voedsel uit proteïnen bestaat. De beste eiwitbronnen zijn weiproteïne, eieren, zuivelproducten, vis en mager rundvlees.

®

ORTHO trends

23

Orthomoleculaire trends Toxiciteit

Dodende chemie!

Stofdeeltjes in de lucht, die we inademen en die geladen zijn met zware metalen en andere toxische componenten, hebben een enorme weerslag op de kinderen die nu geboren worden. Het verband tussen zware metalen en toxische stofdeeltjes werd aangetoond door Vlaamse, Spaanse, Franse en Amerikaanse wetenschappers.

Hoe de gevolgen van luchtvervuiling beperken?

Onderzoekers hebben immers ontdekt dat het niveau van schildklierhormonen, waarin stoffen zitten die essentieel zijn voor de cognitieve ontwikkeling omgekeerd evenredig is aan het gehalte aan PCB’s in de navelstreng. Wat zijn de gevolgen? Een lager geboortegewicht, gedragsstoornissen omdat de hersenen niet alle nodige stoffen hebben gekregen die afkomstig is van de schildklier van de moeder. Daardoor kan o.a. ADHD ontstaan.

- Vitamine A (5000 IE per dag): vitamine A is essentieel om de ogen en de longen te beschermen tegen luchtvervuiling. - Vitamine C (1200 milligram per dag): vitamine C is o.a. belangrijk om de giftige cadmiumdeeltjes in de buitenlucht te neutraliseren. - Vitamine E (600 I.E per dag): vitaminen C en E werken samen om de cellen in de longen gezond te houden. Mensen die bloedverdunners gebruiken raadplegen eerst hun arts. - Selenium (200 microgram per dag): selenium voorkomt de opeenhoping van zware metalen in het lichaam. Selenium bindt zich aan toxische moleculen (o.a. lood, zilver, cadmium, thallium, koper), maakt ze minder schadelijk en zorgt ervoor dat ze uit het lichaam verwijderd worden. - Essentiële vetzuren (EPA en DHA - 2000 milligram per dag): gezuiverde visolie beschermt hart en longen tegen de gevolgen van smog en luchtvervuiling. - Calcium (1000 - 1200 milligram per dag): smog verzuurt het menselijke lichaam. Ons organisme heeft daarom méér calcium nodig om de verzuring tegen te gaan. (DB)

Een ander probleem is de sterk dalende fertiliteit bij de mannen (gemiddeld min 40 procent in vergelijking met twintig jaar geleden). Wetenschappers voorspellen dat de mens het in dit vervuilde klimaat steeds moeilijker zal krijgen om gezonde kinderen te verwekken. Ook hier stapelen de bewijzen zich op in de richting van de vele chemische stoffen die in onze leefomgeving omnipresent zijn. Pesticiden, herbiciden, bisfenol A en talloze andere bedreigen de voortplantingshormonen. Referentie:

1. M. López-Teijón, M. Elbaile, J. G. Alvarez, Geographical differences in semen quality in a population of young healthy volunteers from the different regions of Spain. Andrologica, Volume 40 Issue 5, pages 318-328, published online : 12 Sep 2008

24

ORTHO trends

®

Er bestaan een aantal vitaminen, mineralen en spoorelementen die iedereen kunnen helpen om een deel van de nefaste invloeden van smog te neutraliseren.

Een beknopt overzicht:

Eén tablet bevat meer dan 1000 bladzijden > Vraagt u zich ook wel eens af hoeveel 'te veel' is voor een bepaalde cliënt? Of twijfelt u soms welke multi of probioticum u zal adviseren? Samen zoeken wij graag naar een antwoord. U met uw specifieke kennis van uw cliënt, wij met onze kennis over de rol van voedingssupplementen in de voeding. Met uw vragen kunt u altijd terecht bij Orcovita, verdeler van Orthica producten in België. Informatielijn: 011-831770 of via www.orcovita.be. En natuurlijk leren we ook graag van uw ervaringen.

ER IS NOG ZOVEEL MOGELIJK

Werken in de tuin is gezond! En soms ook pijnlijk... Onkruid wieden, spitten, gras maaien: uw arme rug krijgt heel wat te verduren. Vooral als de jaren beginnen te wegen. Maar niet alleen lichamelijke arbeid belast uw wervels: ook mensen die urenlang aan de computer gekluisterd zijn, hebben steeds meer rug- en nekklachten. Er bestaat geen programma die dit kan verhelpen: het menselijk lichaam reageert nu eenmaal anders dan een machine. Rug- en nekpijn zijn van alle tijden. In vorige eeuwen door zware fysieke arbeid, nu door een verkeerde zithouding en te weinig afwisseling in de bewegingen. Reeds lang kent de mens voor deze kwalen de heilzame werking van de witte wilg, nootmuskaat, zwarte spar en laurier. Bij Primrose Laboratories hebben ze die oude gebruiken wetenschappelijk onderzocht en geperfectioneerd. De extracten van deze 4 planten werden in een unieke verhouding gecombineerd. Zo ontstond Primaner, een erg actief supplement zonder bijwerkingen. Primaner zorgt dat u in de kortste keren uw nek of rug weer soepel en zonder hinder kan bewegen.

Primaner is enkel te krijgen in de apotheek. Primaner 24 capsules: CNK: 2396-919 Primaner 60 capsules: CNK: 2396-984

WAAROM ZIJN DEZE KRUIDEN ZO HEILZAAM? Witte wilg, bevat in zijn schors en blad de stof salicine. Salicine is ontstekingswerend, pijnstillend en koortswerend. Het richt zich vooral op zenuwpijnen, zoals hoofden rugpijn. Wordt dikwijls aangewend bij reuma. Nootmuskaat, bevat in de noot myristicine, dat zeer pijnstillend werkt op de zenuwen. Het is ook ontstekingswerend. Het werkt krachtig in op aandoeningen als ischias, sciatiek, lumbago, hernia en herstelt beschadigingen aan het zenuwstelsel. Zwarte spar. De zeer geurige naalden van de zwarte spar zijn krachtig ontstekingswerend en pijnstillend. Oververwerktheid, langdurige stresstoestanden en teveel aan werkdruk en spanningen, gaan heel dikwijls gepaard met ernstige zenuwpijnen (vooral nek en rug). Zwarte spar stilt niet alleen de pijn, maar vermindert ook de uitputting die ermee gepaard gaat. Laurier bevat in zijn blad alkaloïden, de basis van de essentiële olie tegen pijn. Vooral bij zenuwpijnen door ontsteking: zona, lage rugpijn, lumbago ... Ook bij pijnen van reumatische aard, omdat daarbij spier-, gewrichts- en zenuwpijnen nauw met elkaar verwant zijn.

Primrose Laboratories nv, Producers of Herbal Medicines, werkt uitsluitend met de beste kruiden en plantenextracten. Het volledige assortiment omvat supplementen, die goed zijn voor neus en luchtwegen, hoofd, geestelijke veerkracht, nek, rug, spijsvertering, darmfuncties en het hele organisme. Een overzicht hiervan vindt u op WWW.PRIMROSE.BE

Alzheimerplanten 

Philippe Gerard

Alzheimer: een grote fyto-uitdaging

A

Een selectie dringt zich op... Van overal ter wereld komen meldingen van actieve planten voor de behandeling van de ziekte van Alzheimer en dementie. Zoveel, dat een selectie uiteindelijk nodig is! Vier planten worden nader besproken: de wilde kastanje, da jatamansi, de laurier en de melisse. Alle kunnen ze bogen op intensief wetenschappelijk onderzoek, gesteund door vele degelijke publicaties in ’s werelds belangrijkste wetenschappelijke tijdschriften.

lzheimer... onderwerp van zéér intens onderzoek! Ook in de plantenwereld vindt men opzienbarende werkzame bestanddelen tegen deze vorm van neurodegeneratie. De aanpak is er multifuncioneel: enerzijds via de stimulatie van de bloedsomloop naar de hersenen met vasodilaterende planten, anderzijds via het neurogeen aspect van de aandoening: neuroregeneratie en acetylcholinestimulatie. De lijst van actieve planten stijgt met verbazingwekkende snelheid. Het wetenschappelijk onderzoek erkent de mogelijkheden van de fytotherapie en laat niet na de inhoudsstoffen nader te onderwerpen aan verregaand farmacologisch, biochemisch en klinisch onderzoek.

De wilde kastanje

Fig. 1: Aesculus hippocastanum: de paardekastanje. Vergis U niet: de bladeren kunnen worden aangewend als thee ter preventie van dementie. De noten NIET!!! Deze zijn giftig: ze bevatten saponinen. (bron: wikimedia.org)

Fig. 2: Wilde kastanjebladerenthee: verrassend lekker! (bron: dkimages.com)

Fig. 3: Kaempferol is genoemd naar Dr. Kaempfer, een ontdekkingsreiziger van de Nederlandse Oost-Indische Compagnie.

26

De paardenkastanje is inheems in de Balkanlanden, zoals Noord-Griekenland, het voormalige Joegoslavië, Bulgarije en delen van Albanië. Zowel de bloemen als de noten zijn evenzeer bijzonder mooi en de wilde kastanje wordt dan ook heel dikwijls aangeplant in tuinen, parken, oprijlanen en straten. Benevens de witte (originele) kastanje, bestaat er ook nog een rode variant, met een ietwat fijnere bladstructuur. In de fytotherapie is de paardenkastanje helemaal geen onbekende. Zijn hoofdtoepassing betreft het cardiovasculair stelsel; semisynthetische geneesmiddelen worden ervan gemaakt. De basisbehandeling van bloedsomloopsstoornissen in het algemeen omvatten vooral de belangrijkste plant in de cardiovasculaire therapie, namelijk de wilde kastanje: aesculus hippocastanum.

Orthofyto

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

®

De wilde paardenkastanje is het schoolvoorbeeld van het middel bij veneuze insufficiëntie. Deze aandoening is een verminderde bloedsomloop voor wat betreft de terugvloei van het bloed naar het hart toe, vooral het terugkeren van het bloed uit de onderste ledematen, de benen en voeten en de anale streek. Ongemakken daarbij zijn spataderen, aambeien, gezwollen of zware benen, maar ook blauwe plekken of bloeduitstortingen, want de aandoening gaat gepaard met een veneuze zwakte, d.i. de aderwand die te dun is en te doorlaatbaar, hetgeen de permeabiliteit genoemd wordt. De wilde kastanjes (noten of zaden) bevatten enerzijds veel flavonoïden (vitamine P-werking), cumarinen en looistoffen, anderzijds veel saponinen, nl. het aescine, een triterpeenglycosidecomplex. De totale werking is dus: - een venotonifiërende werking met vitamine P-activiteit. - vermindering van de capillaire fragiliteit en permeabiliteit, - versterking van de aderwanden, ontstekingsremmend, - pijnstillend en oedeemremmend. Recentere onderzoekingen brachten echter nog iets veel belangrijker aan het licht, geweldig interessant in de cognitieve geneeskunde: kaempferol. Deze inhoudsstof, die we kennen uit de blaadjes van de Ginkgo biloba, een flavonoïde met een uitstekende werking bij cerebrale vasculaire insufficiëntie, is een vasodilatator en, zoals alle flavonoïden, een PDE-remmer, maar in dit geval ter hoogte van de arteriën. [1-4]

Alzheimerplanten

Philippe Gerard

In de cognitieve geneeskunde is het kaempferol de meest belangrijke en veelbelovende stof voor verbetering van de deterioratie van het brein: een angstaanjagende aandoening van de tegenwoordige maatschappij!

want het stimuleert de werking van serotonine, de neurotransmitter van het gemoed, en van acetylcholine, de neurotransmitter van het geheugen (in het brein). Aldus zien we dat jatamansi de geestelijke vermogens verbetert, en toch rustgevend is. [9,10]

Het geheugen speelt bij ‘het weten’ uiteraard een zeer belangrijke rol. Alle inhoudsstoffen van de wilde kastanje zijn gefocust op deze effecten, zoals hierboven uiteengezet. Daarbij is het kaempferol uit de bladeren een topper: het staat gekend als: [5-8] • antioxidans • vasodilatator • anti-aggregator • hypolipidemiërend • vasospasmolythicum • antiatherosclerosiërend • bloedsomloopsbevorderend Beginnend geheugenverlies dient volgens mij ook door oefening beperkt te worden: geheugentraining is zeer belangrijk en nochtans niet moeilijk te verwezenlijken. Computer- en internetbezigheden zijn bijvoorbeeld een goede dagelijkse hersenactiviteit, om de capaciteit te onderhouden, verbeteren en verfijnen, en dat waarlijk op elke leeftijd! Lekkere thee met enorm nut! Om aan bladeren van de wilde kastanje te geraken hoef je ze maar te plukken: niets is zo makkelijk te vinden als een wilde kastanjeboom. Droog de bladeren en maak er een thee van. Gedronken als dagelijkse drank is het niet alleen heerlijk, maar supernuttig: het stimuleert de bloedsomloop naar de hersenen en werkt preventief tegen geheugenverlies. Om nooit meer te vergeten !

Jatamansi Nardostachys jatamansi is een plant van de familie der Valerianaceae, afkomstig uit Noord-Indië en Nepal, groeit in het Himalayagebergte, tot zelfs op 5000 m hoogte. De voornaamste inhoudsstoffen bevinden zich in de essentiële olie, die zich dan weer in de wortels bevindt. Wortel en wortelstokken zijn donkerbruin, zoals ook de essentiële olie. Deze laatste is dikvloeibaar, ietwat harsachtig, en zéér geurig. De reuk is die van aarde, musk, hout en is zeer zwaar, zoetachtig en beklijvend.

De essentiële olie is reeds duizenden jaren gekend en gewaardeerd als nardus: een bijbelse balsem, waarmee Maria Magdalena de voeten van Jezus heeft gebalsemd. Heilige Nardus is een mysteriebalsem, die met vele rituelen in verband wordt gebracht, bij religieuze en spirituele aangelegenheden. De engelse naam spikenard verwijst er nog naar; ook nard wordt gebruikt; ‘jatamansi’ is tegenwoordig de meest voor de hand liggende naam. De wortels worden gedestilleerd voor de essentiële olie, die amberkleurig is en sterk geurend. In de parfumerie is nardus geen onbekende! De wortel, tot poeder gebracht, maar ook het vloeibaar extract, dat eruit wordt gemaakt, is erg medicinaal.

In een eerste instantie, snel- en kortwerkend, zal jatamanson de gehaltes adrenaline, noradrenaline en dopamine temperen; daarna, op langere termijn en bij regelmatig gebruik, stimuleert het deze neurotransmitters op een zeer zachte wijze, wat energie en waakzaamheid oplevert, maar tezelfdertijd rust en kalmte. Nooit is er een dopaminerge stimulatie die leidt tot aggressie of hyperactiviteit, integendeel, de regelende werking wordt juist toegepast bij ADHD en gerelateerde aandoeningen, bij gebrek aan concentratie en bij dementie. Jatamansi werd in recente studies bestempeld als een hepatoprotecor en –stimulans, en ook als een breinactivator in de cognitieve geneeskunde. Het wordt ingezet bij stresssituaties met zenuwachtigheid, angst en verwardheid. Het is bijzonder werkzaam bij hartkloppingen, extrasystolen en voorkamerfibrillaties, vandaar zijn gebruik als antiarrhytmicum. Tevens werkt het ook antihypertensief! De krampwerende werking begunstigt dan weer de spijsvertering: maag- en darmklachten worden geregulariseerd. Depressieve patiënten met te lage hersenspiegels aan neurotransmitters, zien hun waarden ervan reeds stijgen na twee weken behandeling mat jatamansi: méér serotonine en noradrenaline (wat gevoelig méér energie betekent), méér GABA (wat rust, kalmte en een betere werking van brein en geheugen betekent), en via méér acetylcholine en dopamine (wat opnieuw levenslust geeft). In de beginfase echter, zien we de stresserende overmaat aan adrenaline en dopamine afnemen, wat een fase van rust en ontspanning geeft. Als tranquillizer kan jatamansi dus zonder enig gevaar overdag genomen worden: er is geen sedatie, enkel rust en ontspanning, maar ook de mogelijkheid tot een intensere breinactiviteit en beter mentaal functioneren. Daaruit volgen de klassieke indicaties van angst, depressie, epilepsie, manieën en dementie.

Jatamansi heeft een lange traditie voor het CZS: tegen stress en zenuwachtigheid, hysterie, convulsies en epilepsie. Het is ongetwijfeld één der planten van het ‘goed gevoel’,

In de Ayurveda (Indische fytotherapie) is jatamansi reeds duizenden jaren gekend. Het wordt er gebruikt om alle drie de dosha’s te bedaren, wat resulteert in een opwekkend effect, vooral bij

Fig. 4: Jatamansi is een echte Himalayaplant (brond: kgstiles.com).

Wortels dienen slechts na 3 à 4 jaar geoogst te worden, dan bereikt de essentiële olie zijn rijpheid, wat te zien is in de samenstelling ervan: vooral het jatamanson, een sesquiterpeenketon, is erin aanwezig. Benevens jatamanson treffen we ook nog jatamansizuur aan, eveneens een sesquiterpeen. Jatamanson (soms ook valeranon genoemd) bezit een eigenaardig werkingspatroon op het zenuwstelsel. Het is een acetylcholinesteraseremmer!

Fig. 5: Jatamanson komt ook in onze valeriaan voor, zij het slechts in sporen. Het krijgt er dan de naam “valeranon”.

Orthofyto

27 ®

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

Alzheimerplanten 

Philippe Gerard

het leren en het geheugen (medhya) en als antidepressivum. De krachtgevende eigenschap van jatamansi kan bestempeld worden als zijn antioxidatief effect: oxidatieve stress veroorzaakt veroudering en aftakeling, en de breinverbeterende werking is duidelijk een rem op elke mentale aftakeling! Recentelijk werd in de jatamansi eveneens het nardosinon gevonden, dat op een andere, zonodig nog interessantere manier tegen dementie en alzheimer actief is: neuroregeneratie. Nardosinon stimuleert de nerve growth factor (NGF) in PC12D-cellen en veroorzaakt neurietgroei: tussen de neuronen groeien nieuwe axonen, van cel tot cel! [11,12] Intensief onderzoek zal echter nog méér licht moeten werpen op de werking van jatamansi op deze manier. Het veelbelovende van de jatamansi is zijn werking tegen dementie op twee manieren in één plant: als acetylcholinesteraseremmer én als NGF-stimulator.

Laurier De laurier kennen we meestal als struik, maar is eigenlijk een boom. Wij zijn nogal gewend om de laurier te snoeien in kleine boompjes of struikjes, maar wanneer ze alleen staat en tot volle ontwikkeling kan komen, wordt het een boom die tot 15 m hoog groeien kan. In de Griekse wereld werd de laurierkrans gedragen als teken van uitzonderlijke prestaties, en we vinden deze traditie terug in de woorden baccalauréat (eindexamen middelbaar in Frankrijk) en bachelor (hogeschooldiploma). De laurier is een evergreen met blinkende bladeren, die blauwgroen, fris groen of donkergroen kunnen zijn.

Het blad bevat veel oliecellen (te zien als transparante vlekjes als men de bladeren tegen het zonlicht houdt), die rijk zijn aan een bijzonder geurige essentiële olie. Ook de bloemen geuren heerlijk, en geheel anders dan de bladeren: meer geparfumeerd, zachter en zoeter. De bladeren gebruikt men het best gedroogd, maar ze moeten wel zo groen mogelijk zijn. De essentiële olie is op zijn best in die toestand, en verbetert door lichte veroudering (enkele maanden, tot 1 jaar). De plant bevat ook nog andere bestanddelen, die erg waardevol zijn. De essentiële olie bevat vooral 1,8-cineol en dit is de reden van de ontsmettende en zuiverende kracht ervan. De ontstekingswerende elementen zijn te vinden in een aantal van de mantelmoleculen rond het 1,8-cineol: enkele esters (terpenylacetaat), het sterk antiseptische 4-terpineol, de terpenen sabineen en pineen, sesquiterpenen zoals caryophylleen en costunolide, en eveneens linalol en eugenol, die sterk bijdragen tot de typische lauriergeur en een maat zijn voor de finesse ervan. Laurier is een antispasmodicum en coronaire vasodilatator, die men kan gebruiken bij hartkwalen zoals dreigend infarct of als nabehandeling ervan. De meest opmerkelijke werking is echter de geestesverruimende werking (in de goede en letterlijke betekenis van het woord): met laurier openen we wegen (zenuwbanen, trillingen, neurotransmissie, energiestroom) om de verworven kennis zó te ordenen, dat ze nieuwe kennis genereert: het plots wéten, inzien, begrijpen en kennen. En ook het –als gevolg ervan – onmiddellijk creatief bezig zijn. Alhoewel laurier geen écht antidepressivum is, kan het toch via hoger beschreven effecten de patiënt verheffen tot een hoger intellectueel en emotioneel peil, dat hem losmaakt van zijn angsten, psychosen en zelfs obsessies, die alle het gevolg zijn van zijn zelftwijfel.

Melisse

Fig. 6: De laurier, zo’n gekend keukenkruid: of niet? De laurier is ook minder onschuldig dan je denkt. We gebruiken graag de bladeren, maar met mate. De bessen liever niet, want ze zijn niet vrij van toxiciteit omdat ze ook giftige alkaloïden bevatten (bron: clan-grahamsociety.org).

28

Melissa officinalis L. wordt vertaald als melisse, citroenmelisse of citronelle. Het is een bijzonder goed gekende plant in Europa, ook daarbuiten, tot in Iran, waar het zeer gewaardeerd wordt, en West-Azië. Veel melisse wordt gekweekt in de Middellandse-Zeelanden en in de Oost-Europese landen. Melisse heeft een licht citroenachtige geur en smaak; daarom is de naam citroenmelisse zeer gebruikelijk.

Orthofyto

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

®

De donkergroene blaadjes geven een gele thee.

Fig. 7: Melisse,een spijsverteringsplant met cognitieve kracht! (bron: guenther-blaich.de )

Melisse bevat 0,1 % essentiële olie met monoterpeenaldehyden (tot 75%): de citrals geranial (=citral A) en neral (=citral B), alsook citronellal. [6,13] Het citralgehalte overweegt (40 à 70 %) tegenover dat van citronellal (1 à 20 %) De corresponderende monoterpenolen zijn: linalol, geraniol, octenol, nerol en terpineol. Verder komen ook nog acetaten voor (geranylacetaat, methylcitronellaat), terpenen (ocimeen) en sesquiterpenen (caryofylleen, germacreen, cubebeen, copaeen, humuleen en cadineen).

Fig. 8: Citronellal is een prachtig voorbeeld van de efficiëntie van de natuur: een extreem simpele molecule, met een verbluffende veezijdigheid! Melissa officinalis slaagt erin deze stof aan te maken; gelukkig voor ons! (bron:pherobase.com)

Het melissebladpoeder bevat ook nog belangrijke flavonoïden en looistoffen met fenylcarbonzuren. Rozemarijnzuur, koffiezuur, cumaarzuur en ferulazuur staan alle bekend om hun immuunstimulerende werking. Zo ook gentisinezuur en protocatechinezuur, samen met vanillinezuur en salicylzuur. [6]

Alzheimerplanten

Philippe Gerard

De flavonoïden zijn cynaroside, cosmosiïne, rhamnocitrine, apigenine, quercetine en kaempferolderivaten, die bekend staan als antioxidantia. [6] Het belangrijkste flavonoïde is luteoline, dat als antioxidans tot één der allerbelangrijkste behoort! [14] Aldehyden zijn de meest typische alifatische moleculen: ze bewerkstelligen een centrale onderdrukking, waarbij de pijnstilling zeker aanwezig is. Ze zijn ook sedatief. Verschillende klinische studies hebben dit reeds bewezen. [15] De terpeenaldehyden zijn de sterkste: citronellal, neral en geranial uit de melisse. Ze hebben niet alleen een kalmerend en krampstillend effect, maar zijn ook braakwerend, en uitstekend tegen algemeen gevoel van nausea en onbehagen. Het psychologisch rustgevend effect is dus duidelijk niet alleen suggestief! Er is een aanzienlijke pijnstilling via de centrale onderdrukking (limbisch systeem) en een ideale werking op hoofdpijn. [16] Zeer belangrijke en recente studies betreffen het geheugenbevorderend effect van melisse bij alzheimer. [17,18] Melisse is gebleken een acetylcholinesteraseremmer te zijn, wat uiteraard in aandoeningen als dementie van kapitaal belang is!

De eerste en meest toonaangevende studie kwam uit Teheran. [19] De klinische studie van de Universiteit van Teheran bewees de wekzaamheid van melisse bij de ziekte van Alzheimer. [20] Ballard et al. constateerde via zijn klinische studie effecten op agitatie en begeleidende symptomen. [21] De onrust, die door melisse gekalmeerd wordt, is echter niet gelijk welke onrust. Fytotherapeutisch kan melisse gebruikt worden tegen hartkloppingen (palpitaties), spasmofilie en neurovegetatieve stoornissen, zoals verkrampingen, trillingen en beven. Melisse is reeds lang gekend voor het hart. Avicenna, een Perzisch medicus (980-1037), schreef dat melisse het hart vrolijk en opgewekt maken kon, en de vitale geesten kon versterken. Daarmee gaf hij eigenlijk aan dat melisse ook antidepressieve eigenschappen heeft! Melancholie noemde men toen ‘pijn in het hart’, ‘zielepijn’ of ‘gekwelde geest’. Vermits melisse een goede pijnstiller van zenuwpijnen is, kunnen we gemakkelijk het verband tussen de twee zien.

Referenties: 1. Eskin,M. & Tamir,S. Dictionary of Nutraceuticals and Functional Foods. CRC / Taylor and Francis, Boca Raton, USA (2006). 2. Haslam,E. Practical Polyphenolics. Cambridge University Press, Cambridge, UK (1998) 3. Shibamoto, Terao & Osawa. Funcional Foods for Disease Prevention I. American Chemical Society, Washington, DC, USA (1998) 4. Shibamoto, Terao & Osawa. Functional Food for Disease Prevention II. American Chemical Society, Washington, DC, USA (1998) 5. De Maerteleire Eric. Bioactieve stoffen in de voeding. Elsevier Gezondheidszorg, Maarssen, Nederland (2005). 6. Hänsel. HAGERS HANDBUCH: Drogen. Springer Verlag, Berlin (1992) 7. Joseph Pizzorno & Michael Murray. Textbook of Natural Medicine. Churchill Livingstone Elsevier, (2006) 8. Wildman,R.E.C. Nutraceuticals and Funcional Foods. CRC Press, Boca Raton, USA (2000) 9. Nikolov,R. Alzheimer’s disease therapy - an update. Drug News Perspect. 11, 248-255 (1998) 10. Prabhu,V et al. Effects of Nardostachys jatamansi on biogenic amines and inhibitory amino acids in the rat brain. Planta Med. 60, 114-117 (1994) 11. Li,P., Matsunaga,K et al. The first enhancer of neurite outgrowthpromoting activity of staurosporine and dibutyryl cyclic AMP in PC12D cells. Brain Res. Dev. Brain Res. 145, 177-183 (2003) 12. Li,P., Yamakuni,T. et al. Nardosinone enhances nerve growth factorinduced neurite outgrowth in a mitogen-activated protein kinase- and protein kinase C-dependent manner in PC12D cells. J. Pharmacol. Sci. 93, 122-125 (2003) 13. Franchomme & Pénoël. L’Aromathérapie Exactement. Roger Jollois Editeur, Limoges, France (1990). 14. Heitz,A., Carnat,A et al. Luteolin 3’-glucuronide, the major flavonoid from Melissa officinalis subsp. Officinalis. Fitoterapia 71, 201-202 (2000) 15. Joanne Barnes et al. Herbal Medicines. Pharmaceutical Press, London, UK (2002). 16. Ulbricht,C. et al. Lemon balm (Melissa officinalis L.): an evidencebased systematic review by the Natural Standard Research Collaboration. J. Herb. Pharmacother. 5, 71-114 (2005) 17. Izzo,A.A. & Capasso,F. Herbal medicines to treat Alzheimer’s disease. Trends Pharmacol. Sci. 28, 47-48 (2007) 18. Dos Santos-Neto,L.L et al. The use of herbal medicine in Alzheimer’s disease-a systematic review. Evid. Based. Complement Alternat. Med. 3, 441-445 (2006) 19. Akhondzadeh,S. & Abbasi,S.H. Herbal medicine in the treatment of Alzheimer’s disease. Am. J. Alzheimers. Dis. Other Demen. 21, 113-118 (2006). 20. Akhondzadeh,S et al. Melissa officinalis extract in the treatment of patients with mild to moderate Alzheimer’s disease: a double blind, randomised, placebo controlled trial. J. Neurol. Neurosurg. Psychiatry 74, 863-866 (2003) 21. Ballard,C.G., O’Brien,J.T et al. Aromatherapy as a safe and effective treatment for the management of agitation in severe dementia: the results of a double-blind, placebo-controlled trial with Melissa. J. Clin. Psychiatry 63, 553-558 (2002)

De revolutionaire aanpak van onze gezondheid “Een uniek standaardwerk over het voorkomen en behandelen van ziekten door toepassing van de orthomoleculaire wetenschap” Moeten we ons cholesterolniveau echt zo laag houden? Zijn vetten wel zo ongezond als ons wordt voorgespiegeld? Is het opportuun van extra calcium in te nemen? Kan obesitas zonder dieet worden bestreden? Wat te denken van al die lightproducten en van al die voedselverrijkingen? Iedereen hecht veel belang aan zijn gezondheid. Maar leven we tegenwoordig wel zo gezond? En hoe kunnen we zorgen voor een optimaal gezond leven? Op deze -en nog veel meer dergelijke- vragen wordt een uitgebreid en vooral wetenschappelijk gefundeerd antwoord gegeven in het zopas verschenen boek De revolutionaire aanpak van onze gezondheid. Het is inderdaad een revolutionair boek, omdat het niet steunt op de klassiek-medische wijze van (be)handelen. maar op de globale en coherente visie van de ‘orthomoleculaire geneeskunde’ (de term komt van Prof. Linus Pauling, tweevoudig nobelprijswinnaar). De verdiensten van de klassieke geneeskunde worden zeker niet miskend. In veel gevallen grijpt ze echter pas in als het kwaad geschied is en worden vooral de symptomen bestreden in plaats van de oorzaken, en dit meestal met medicijnen, die lichaamsvreemd zijn en vele bijwerkingen hebben. In het boek worden nu de principes van de orthomoleculaire wetenschap en geneeskunde uitgelegd en aangegeven hoe daarmee kan worden omgegaan om te komen tot een lang en gezond leven. Auteurs: Walter O.M. Faché & Jenni Thys - Uitgever: Conota Leuven Prijs: 29,95 euro Bestellen kan bij het Faché Instituut, Kerkstraat 101, 9270 Laarne T 09/369.06.42 - F 09/366.18.38 - E [email protected] - W www.viow.be

Orthofyto

29 ®

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

Curcumine 

Joost Meeusen

Curcumine tegen (hersen) ontstekingen Nuttig bij alzheimer

N

et zoals allergieën, arteriosclerose en sommige kankers wordt alzheimer ook gedreven door ontstekingsreacties. Ontstekingen zijn bij alzheimer dermate belangrijk dat elke behandeling er rekening mee zou moeten houden. Curcumine dringt zich hier op als een veelzijdig medicijn met bovendien veelzijdige ontstekingsremmende eigenschappen.

verdediging vormen in de strijd tegen pathogenen en hersenschade. Een tweede soort immuuncellen zijn de astrocyten, veel minder in aantal maar met gelijkaardige functies in de hersenen.

Alzheimerplaques

Fig. 1: Een curry- of kerriegerecht met groenten: tjokvol met de gezondste kruiden! De gelige kleur van dergelijke curry’s is meestal afkomstig van de kurkuma.

Curcumine en alzheimer - Veelzijdige ontstekingsremmer - Binding van zware metalen - Verhindering van plaquevorming - Sterk en veelzijdig antioxidans - Curcumine geraakt doorheen de hersenbloedbarrière

30

Kenschets van ontstekingen Het doel van een ontstekingsreactie is ten eerste lichaamsvreemde elementen verwijderen uit het lichaam (notoir de bacteriën en virussen) en ten tweede, afstervende en beschadigde cellen opruimen. Het normale metabolisme wordt dan tijdelijk onderbroken en wordt vervangen door verschillende nooddiensten. Immuuncellen worden geactiveerd en gaan zich vermenigvuldigen, de bloedvaten verwijden, het bindweefsel wordt afgebroken, bloedstolling wordt in gang gezet en een gevoel van pijn treedt op.

De immuuncellen van de hersenen Ook in de hersenen bevinden zich heel wat immuuncellen. Tien procent van alle cellen in de hersenen zijn microglia: macrofaag gelijkende immuuncellen die een eerstelijns-

Orthofyto

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

®

Alzheimer gaat gepaard met de vorming van twee soorten van hersenafzettingen: de amyloïde plaques buiten de cellen en de neurofibrillaire klitten (‘tangles’) in het cytoplasma van de cel. Het hoeft geen betoog dat deze afzettingen de werking van zenuwcellen ernstig verstoren. Dit heeft echter ook met ontstekingsreacties te maken. Normaal peptiden, amyloïde-bèta, gaan rare structuren met elkaar vormen, die uiteindelijk onoplosbaar blijken te zijn. Ze geraken dan moeizaam weg uit de hersenen en bijgevolg blijven ze ter plaatse ‘plakken’. Deze plaques zijn vreemdsoortige structuren in de hersenen, toch in wezen hoeven ze niet toxisch te zijn! Het de loop van het 100-jarige onderzoek naar alzheimer zijn namelijk twee feiten naar voren gekomen. Ten eerste niet elke alzheimerpatiënt blijkt plaques te vertonen. Ten tweede, sommige mensen hebben wel plaques in de hersenen, maar vertonen geen tekenen van dementie.

Een wederzijds ongenoegen De ware toedracht van alzheimer ligt eerst en vooral bij celdood. Meer dan al andere parameters staat het aantal afgestorven cellen in evenredige relatie tot de ernst van dementie. Dit in het achterhoofd houdend moeten we op zoek gaan naar de eigenlijke oorzaak van celdood. Uit tal van experimenten is gebleken dat immuuncellen de link tussen amyloïde plaques en celdood kunnen waarmaken. Aangezien de plaques beschouwd kunnen worden als een hoop ongeregeld afval, mag men verwachten dat immuuncellen deze plaques gaan trachten op te ruimen. Helaas zijn de machtsverschillen tussen plaques en immuuncellen te groot. Plaques zijn

Curcumine

Joost Meeusen

per definitie onoplosbaar, de afbraak van deze constructies verloopt dus tergend traag. Desalniettemin deert dit het enthousiasme van de immuuncellen niet: zij blijven gedreven en ongestoord hun werk verder doen. Een van hun opdrachten luidt het produceren van vrije radicalen; in principe dienen die om bacteriën af te doden. Hun effect op de plaques zal niet bijzonder groot zijn, die op de omringende zenuwcellen des te erger. Doordat de immuuncellen met veel geweld en met weinig resultaat op de plaques inbeuken, laten ze een spoor van vernieling bij de zenuwcellen achter. Deze ontstekingen zijn van chronisch aard die vooral op hoge leeftijd zichtbare schade laten zien. Nochtans heeft men waargenomen dat ontstekingsprocessen volop aan de gang zijn nog voordat van plaquevorming sprake is!

Belangrijke informanten Laten we dankbaar gebruik maken van de kennis die farmaceutische ontstekingsremmers ons dienen. Reeds in 1990 vond men dat artritislijders minder kans hadden om alzheimer te krijgen. Men vond de verklaring in het gebruik van ontstekingsremmers die tegen artritis voorgeschreven worden. Het ging om de NSAID’s die het COX-1 en COX-2-enzym remmen. Intussen heeft men het niet nagelaten om dergelijke ontstekingsremmers systematisch op alzheimer uit te testen. Dergelijke studies behaalden gemengde resultaten: sommige ontstekingsremmers hadden effect, andere dan weer niet. Een TNF-blokker is recent wel een uitblinker gebleken en toonde de zinvolheid van deze denkpiste aan.

Het wijdse scala van curcumine Onze hoofdrolspeler curcumine treedt hier op als een helder geel poeder afkomstig van rhizomen (wortelstokken) van de Curcuma longa, de geelwortel. Dit kruid kent reeds een zeer lange voorgeschiedenis in de keuken en de medische praktijk van Chinezen en Indiërs. Het poeder van deze geelwortel bestaat voor 3-6% uit curcumanoïden, waarvan curcumine de voornaamste telg is. In een epidemiologische studie werd al genoteerd dat Indiërs die veel kerrie aten een betere geheugen hadden. In kerries zitten nog heel wat andere kruiden dan

kurkuma, maar ook deze kruiden hebben meestal een ontstekingsremmende werking.

TNF is één van de krachtigste ontstekingsfactoren en wordt afgeremd door curcumine.

Microglia

Curcumine blijkt ook de activiteit van microglia in de hersenen te temperen.

Superoxide en NO (stikstofmonoxide)

In een opwelling van agressie durven macrofagen wel eens een lading van zuurstof- en stikstofradicalen vrij te zetten. Deze lading is natuurlijk bedoeld om de bacterie af te doden, maar ze brengt even goed schade aan de hersen- en andere cellen.

Fig. 2: Curcuma longa. De wortels doen u misschien aan een ander keukenkruid denken? Inderdaad, kurkuma is lid van de gemberfamilie!

Curcumine is een veelzijdige ontstekingsremmer: Arachidonzuur

Arachidonzuur is een omega 6-vetzuur die typisch in dierlijke voeding zit. Door hun slechte eetgewoonten krijgen mensen teveel arachidonzuur binnen. Deze situatie speelt in het voordeel van ontstekingsprocessen, omdat arachidonzuur omgezet wordt naar ontstekingsfactoren door de COX- en LOX-enzymen. De aanmaak van dit arachidonzuur wordt geremd door curcumine.

Cyclo-oxygenase De bovenvermelde NSAID’s remmen de gelijkaardige enzymen COX-1 en COX-2 om hun ontstekingsremmende werking te vervullen. Het resultaat van deze remming is dat de cel in kwestie minder prostaglandines zal aanmaken. Men noemt deze stoffen ook ontstekingsfactoren omdat ze opzwelling, pijn en bloedstolling veroorzaken. Curcumine remt zowel de COX- als de LOX-enzymen.

IL-1 en TNF Dit zijn twee belangrijke signaalstoffen die aangemaakt worden door immuuncellen en die andere immuuncellen tot gelijkaardig gedrag aanstoken.

Curcumine is een zeer krachtig antioxidant en kan deze vrije radicalen goed neutraliseren.

Slotsom Curcumine heeft nog tal van andere werkingsmechanismen, de ene al wat relevanter dan de andere. Doseringen gaan van 450 tot 4500 mg/dag. Toxicologische studies tonen aan dat curcumine enorm veilig is en dat zelfs 8 gram curcumine gedurende drie maanden niet toxisch is. De grote dosissen curcumine worden echter grotendeels door de lever geëlimineerd. Curcumine geraakt wel doorheen de hersenbloedbarrière, wat nog een belangrijke troef is!

Noot: curcumine en plaquevorming Alzheimer gaat gepaard met hersenplaques bestaande uit amyloïde-β-peptides. In proefbuisomstandigheden kan curcumine met de amyloïde-β-peptides een rechtstreekse binding aangaan en op die manier hun aggregatie tegengaan. Bij alzheimermuizen vond men dat curcumine de plaquevorming kon verminderen. Referenties:

1. Coray-Wyss T. Inflammation in Alzheimer disease: driving force, bystander or beneficial response? Nature Medicine. 2006; 12(9):1005-1015 2. Moynagh PN. The interleukin-1 signalling pathway in astrocytes: a key contributor to inflammation in the brain. J Anat. 2005; 207:265-269 3. Menon VP, Sudheer AR. Antioxidant and anti-inflammatory properties of curucmin. Adv Exp Med Biol. 2007;595:105-25 4. Lee HS, Jung KK, Cho JY et al. Neuroprotective effect of curcumin is mainly mediated by blockade of microglial cell activation. Pharmazie. 2007; 62:939-942 5. Yang F, Lim GP et al. Curcumin inhibits formation of amyloid b oligomeren and fibrils, binds plaques, and reduces amyloid in vivo. J Biol Chem. 2005; 280(7):5892-5901 6. Sastre M, Klockgether T et al. Contribution of inflammatory processes to Alzheimer’s disease: molecular mechanisms. Int J Devl Neurosci. 2006; 24:167-176 7. Pari L, Tewas D et al. Role of curcumin in health and disease. Arch Physiol Biochem. 2008; 114(2):127-149 8. Aggarwal BB, Harikumar KB. Potential therapeutic effects of curcumin, the anti-inflammatory agent, against neurodegenerative, cardiovascular, pulmonary, metabolic, autoimmune and neoplastic diseases. Int J Biochem Cell Biol. 2009; 41:40-59

Orthofyto

31 ®

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

DCA revisited 

Walter OM Faché, Dirk Bogaert

Dichloorazijn (DCA) tegen kanker Enkel orthomoleculaire artsen en oncologen kunnen de waarde van DCA inschatten!

Deel 2

K

ankercellen zijn op los geslagen cellen. Een van hun uitspattingen is het aanwenden van glycolyse voor hun energieproductie. De arts Warburg heeft dit 80 jaar geleden reeds ontdekt, maar het DCA-verhaal brengt dit terug onder de aandacht. DCA blijkt immers de energieproductie van kankercellen te normaliseren en zo de kanker te doen stoppen. Heel wat positiefs is te melden over DCA, maar toch een ernstige waarschuwing: ondertussen zijn 80 mensen overleden door het gebruik van DCA! Ze hadden het via het internet aangeschaft en het op eigen houtje gebruikt.

Fig.: De nieuwste onderzoeksresultaten tonen aan dat een ontspoorde stofwisseling de aanjager is van kanker en niet het gevolg. Dat is net wat Otto Warburg ongeveer 80 jaar geleden al had verkondigd.

In Science van 15 maart 2008 beschrijven onderzoekers van de Harvard University in Boston hoe naar hun mening kankercellen onbeperkt blijven groeien en gewone cellen niet. Zij hebben ontdekt dat een bepaald enzym, PKM2, hiervoor verantwoordelijk is. Kankercellen zouden dit enzym als het ware kapen. Nog interessanter is dat deze onderzoekers een rechtstreeks verband leggen met de stofwisselingstheorie van Dr. Warburg. De kern is dat kankercellen floreren door een foetaal enzym te kapen. Geen wonder dus dat kankercellen zo snel kunnen groeien en zich vermenigvuldigen. Het blijkt dat ze een enzym reactiveren dat verantwoordelijk is voor het aanzwengelen van de explosieve groei van foetussen. Gezonde cellen gebruiken het grootste deel van hun glucose (suiker) ‘brandstof’ om energie te produceren in plaats van nieuwe componenten van nieuwe cellen te maken, zoals vetten en DNA. Maar in kankercellen gebeurt het omgekeerde. Lewis Cantley van de Harvard Medical School

32

Orthofyto

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

®

te Boston en zijn collega’s hebben het enzym geïdentificeerd dat verantwoordelijk is voor deze omschakeling – een foetale variant van pyruvaatkinase, genaamd PKM2. “Normaliter verbranden cellen al het materiaal om energie te maken. In kankercellen blokkeert PKM2 het verbranden van bouwmaterialen, zodat nieuwe tumorcellen gemaakt kunnen worden. Naast dat deze vondst verklaart waarom kankercellen zo snel kunnen groeien en zich vermenigvuldigen, kan het duidelijk maken waarom bijna alle typen kankercellen zoveel meer glucose innemen dan gezonde cellen, maar omschakelen naar een schijnbaar minder efficiënte manier van verbranden van die glucose. Deze omschakeling stelt ze in staat om meer glucose in te zetten voor celvermeerdering. Dit effect is 80 jaar geleden ontdekt door de Duitse chemicus Otto Warburg. (Hij ontving hiervoor de Nobelprijs). Hij ontdekte dat in tegenstelling tot gezonde cellen die energie

DCA revisited

Walter OM Faché, Dirk Bogaert

produceren in aparte kamers (de mitochondriën) kankercellen energie produceren door een minder efficiënt proces, genaamd glycolyse (vergisting). En dit zelfs terwijl er genoeg zuurstof aanwezig is. Warburg argumenteerde dat deze omschakeling verantwoordelijk was voor het ontstaan van kanker, maar andere onderzoekers waren het daarmee oneens. Het ‘warburgeffect’ werd genegeerd tot vorig jaar, toen experimenten met het medicijn dichlooracetaat (DCA) lieten zien dat het de energieproductie kon terugschakelen naar de mitochondriën en daarmee kanker kon terugdraaien (bron: New Scientist, 20 januari 2007). Cantley’s team heeft nu uitgewerkt waarom het warburgeffect bewerkstelligt dat hulpbronnen worden gebruikt voor de bouw en de vermenigvuldiging van tumorcellen. Cruciaal is dat ze hebben ontdekt dat kankercellen overschakelen op glycolyse door PKM2 te reactiveren. In gezonde cellen wordt PKM1 gebruikt, de volwassen variant van pyruvaatkinase. Maar in alle kankercellen die door Cantley zijn bestudeerd is de foetale variant van het enzym gereactiveerd en de volwassen variant uitgeschakeld (bron: Nature; DOI: 10.1038/ nature06734).

Evangelos Michelakis de onderzoeker die DCA aan het testen is in Edmonton zegt dat de nieuwe resultaten Warburg ondersteunen. “Ze ondersteunen het concept dat stofwisseling de aanjager is van kanker en niet het gevolg”, zegt hij. Niet alles over DCA is positief. Volgens een aantal oncologen kan DCA zelf soms kankerverwekkend zijn. Eigenlijk zou DCA alleen ingezet kunnen worden bij mensen waar verder geen behandelingen meer voorhanden zijn. Maar dan wel altijd onder strenge begeleiding van een arts en stringente controle en niet bij mensen met hersentumoren en/of uitzaaiingen in de hersenen. Voor mensen met een hersentumor is DCA gevaarlijk en vooral in combinatie met cafeïne. Verder lijkt DCA inderdaad een middel dat zou kunnen werken bij vele vormen van kanker en lijkt het zinvol hiernaar studies op te zetten. De Nederlandse oncoloog en internist Dokter Huppes, die zichzelf genas van een uitgezaaide prostaatkanker, gebruikte niet alleen DCA, maar de combinatie DCA + citroenzuur (antigif en actieve

stof voor de citroenzuurcyclus) + de reguliere middelen Zoladex en Casodex tegelijk. Tijdens een kort gesprek blijft de arts vaag over de volledige behandelingsmethode: “Ik ben ervan overtuigd dat de beste gezondheidszorg ons onthouden wordt en dat we veel te veel betalen voor de geneeskunde die we vandaag krijgen. Ik zeg dit uit eigen ervaring omdat ik volgens de artsen aan een ongeneeslijke vorm van prostaatkanker, stadium 4, leed. Een stadium 4-prostaatkanker is een volledig uitgezaaide kanker waarbij geen enkele therapie meer werkt. Volgens de artsen had ik hooguit nog drie maanden te leven. Door het feit dat ik zelf oncoloog en internist ben, wou ik toch nog alles doen om mezelf proberen te redden. En misschien heb ik ook wel gewoon geluk gehad. Dat mag ik nu niet uitsluiten, want ik ben pas drie maanden ‘genezen’ verklaard. We schrijven januari 2009. Hoe dan ook, ik heb mijn totaal uitbehandelde kanker behandeld met chloorazijn, en de tumor is verdwenen. Mijn behandelende artsen feliciteren me omdat er niets meer op de scan te zien is en omdat ik me heel goed voel.”

Hoe verklaart u dat er nu zoveel berichten verschijnen dat DCA 80 mensen zou hebben gedood in plaats van ze te genezen? Dr. Huppes : “Een paar zeer belangrijke opmerkingen. Mensen moeten niet gaan proberen via het internet DCA te kopen en het dan op eigen houtje in te nemen, al of niet in combinatie met andere middelen. Dat scenario komt inderdaad overeen met een vorm van ‘Russische roulette’ waarbij er echter meer dan één dodelijke kogel in het pistool zit. DCA kan mensen wel helpen als het voldoende wordt gedoseerd, niet te veel en niet te weinig wordt toegediend en dit alles onder het strenge toezicht van een orthomoleculair arts of een oncoloog die bereid is het middel te gebruiken. De denkfout van de meeste Amerikanen en de Canadezen is dat ze naar een kankercel kijken als naar een gewone gezonde cel. Kankercellen beschikken immers niet over actieve mitochondriën (energiefabriekjes). Daardoor gaan ze lijken op schimmels of bacteriën. Kijk, mijn kanker was uitbehandeld

volgens de normen van de klassieke geneeskunde. Ik heb een bepaalde dosis chloorazijn ingenomen omdat ik veel buik- en bekkenpijn had. Vijf minuten na inname was de pijn weg en ik had totaal geen nevenverschijnselen.”

Dit lijkt dus op een wondermiddel? “Volgens mij wel.”

Waarom wordt het dan niet massaal gebruikt? “Vergeet niet dat er in de laboratoria jaarlijks massa’s nieuwe ontdekkingen worden gedaan die nooit worden toegepast, terwijl ze duizenden mensen zouden kunnen helpen. De regelgeving, de bureaucratie kost jaarlijks wereldwijd honderdduizenden mensenlevens. Wereldwijd wordt per jaar ongeveer vierduizend miljard dollar aan zorg uitgegeven, 20-25% van deze uitgaven zijn kosten voor het in stand houden van het systeem dat soms Oostblokachtige proporties aanneemt. Vroeger lachten we om de fabrieken in het Oostblok waar niet de vraag, maar het door het Politbureau gedicteerde target regeerde. Gevolg: loodsen vol producten die niemand nodig had. Het Oostblokmodel is inmiddels naar de schroothoop verwezen, alleen een enkele verdwaalde dictator maakt er nog gebruik van. Hoewel. Wie zich een beetje verdiept in hoe de klassieke geneeskunde is georganiseerd, ontdekt verontrustend veel overeenkomsten. Jammer voor de vele zieke mensen.”

Fig.2: Dit boek gaat niet alleen in op de misstanden, het laat ook zien hoe het anders kan.

Orthofyto

33 ®

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

De genetica van ApoE 

Joost Meeusen

ApoE4 Nutrigenetica in de praktijk

E

lk individu draagt het ApoE-gen. Dit gen kent drie varianten onder bevolking. Hoewel deze variant bij eenieder dezelfde functie uitoefent, lijkt er aan één van de drie varianten iets te schorten. De vraag die we hier trachten te beantwoorden, luidt: kan deze genetische onvolkomenheid gecompenseerd worden met voeding?

Fig.1: Nutrigenetica betekent: uw voeding aanpassen aan uw individueel biochemisch metabolisme. De idee is helemaal niet nieuw: in de jaren '50 al had Roger Williams dit concept bedacht. Het enige dat ondertussen veranderd is, is dat het accent verschoven is naar onze genen. Juist in dat domein heeft de wetenschap een enorme vooruitgang geboekt.

34

Apolipoproteïne

ApoE

ApoE staat voor apolipoproteïne E. Om te beginnen zijn lipoproteïnen complexen van lipiden en proteïnen. Tegenwoordig zijn ze zeer gekend als de HDL-, LDL-, VLDLpartikels van het cholesterolmetabolisme. Het proteïnegedeelte van zo’n complex noemt men apolipoproteïne. Apolipoproteïnen zijn dus de proteïnen van de LDL-, HDL-...partikels: ApoA1, ApoA2, ApoB100, ApoCs, ApoD, lp(a)... . In het bloed vormen ze structuren (partikels) die lipiden en andere vetoplosbare componenten in het bloed moeten vervoeren. Zo wordt ApoE door leverreceptoren herkend en is het van belang in de cholesterolcirculatie.

In de wereldbevolking van deze aarde vind je personen die ApoE ε2, ε3 of ε4 dragen. De ε2, ε3 en ε4 noemt men genetische varianten van het ApoE-gen, die we in het verloop van dit discours zullen aanduiden met rsp. apoE2, apoE3 en apoE4. Vaker worden ze allelen genoemd, soms spreekt men van genotypes of genetische polymorfismen. Men heeft de frequenties van deze drie allelen onder de wereldpopulatie geschat op: 70-80% van alle mensen draagt het apoE3, het normale genotype 10-15% draagt het apoE4, het ‘slechte gen’ 5-10% draagt apoE2, de betere variant van apoE.

Orthofyto

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

®

De genetica van ApoE

Joost Meeusen 

Waarom meent men dan dat ApoE4 het slechte allel is?

ApoE en hart- en vaatziekten Een meta-analyse verschenen in de JAMA, vatte 82 studies samen in verband met apoE en hartaandoeningen. Een licht verhoogd risico op ischemische hartklachten bleek bij apoE4-dragers voor te komen in vergelijking met het apoE3-allel. Bij de apoE2 werd een verlaagd risico van 20% vastgesteld. Opmerkelijk was dat apoE4 ook geassocieerd was met hogere LDLcholesterolniveau’s.

ApoE en alzheimer Dragers van het apoE4-allel hebben 45% kans dat ze alzheimer zullen krijgen, terwijl dit voor apoE3 20% is. Het risico loopt enorm op bij mensen die het apoE4-allel op beide chromosomen hebben (chromosomen – en dus ook alle genen – komen in elke cel in paren voor: één exemplaar van de moeder, en één exemplaar van de vader): een verhoging van 50 à 90 procent!

Interactie met omega 3

Andere factoren

Het beschermend effect van het eten van vis tegen alzheimer en hartaandoeningen is duidelijk gebleken in verschillende studies. In een verdere analyse vond men dat voor apoE4-dragers het risico door omega 3 veel sterker verlaagde, terwijl voor apoE3 de bescherming veel minder duidelijk was dan verwacht.

Rokers

Interactie met vitamine E De drie apoE-allelen hebben duidelijk verschillende antioxidantwaarden: apoE2 > apoE3 > apoE4, vandaar dat men bij apoE4-dragers meer geoxideerde lipiden en lipoproteïnen terugvindt. Vitamine E zou de eerstgeplaatste zijn om deze tekortkoming van apoE4 op te vangen, maar uiteraard zijn alle andere antioxidanten evenzeer welkom. Door toedoen van apoE4 ontstaat er een verminderde aanvoer van vitamine E naar de cellen. Vitamine E werd bovendien positief bevonden om de oxidatie van apoE te voorkomen in de VLDL-partikels.

In de hersenen wordt apoE vooral aangemaakt door de astrocyten, de immuuncellen die de hersencellen moeten beschermen. Men veronderstelt dat het belangrijk is bij de opbouw en herstel van zenuwcellen, wanneer nieuwe lipiden aangevoerd moeten worden. ApoE4 versnelt ook de plaquevorming, aangezien apoE3 twintig keer beter bindt met het amyloïde-β-peptide!

Interactie met vitamine K

Bovendien blijkt apoE4 meer ontstekingsbevorderend te zijn in vergelijking met de andere allelen.

Bij vitamine K blijkt de opname door de lever bij apoE4 groter dan de andere allelen, zodat minder vitamine K achterblijft in de partikels om weggevoerd te worden naar de beendercellen.

ApoE4 en andere genen

Vitamine K wordt naar de cellen getransporteerd via lipoproteïnepartikels. Vitamine K heeft een cruciale rol in de opbouw van de botten en het weghalen van calcium uit de bloedvaten. Zelfs voor osteoporose vond men verbanden met apoE-allelen, maar die waren niet altijd even duidelijk.

Het mag duidelijk wezen dat apoE4 niet de enige oorzaak van alzheimer kan zijn. Vele andere genen spelen ook een rol in deze pathologie en vele ervan zijn nog maar amper opgehelderd. Een tip van de sluier werd opgelicht in een vooruitstrevende studie die ApoE-allelen vergeleek met de genetische variatie in liefst acht ontstekingsgenen:

Dit heeft men evenwel nog niet in een populatiestudie kunnen bevestigen; enkel bij nierdialysepatiënten bleek dit feit relevant te zijn. De oplossing voor dit probleem is niettemin vitamine K2: die is minder vetoplosbaar en geraakt sneller in de verder gelegen weefsels.

Bij patiënten die alzheimer op late leeftijd krijgen (late onset) ziet men dat apoE4 zeer frequent betrokken is. Bij alzheimer die reeds voor hun 65ste levensjaar toeslaat (early onset) vond men dat apoE4 aan belang moet inboeten en dat de ontstekingsgenen sterker doorwegen.

Rokers hebben minder vitamine C in hun bloed omdat het grotendeels opgesoupeerd wordt. Vitamine C is immers de belangrijkste antioxidant in het bloed. Bovendien heeft men gevonden dat vitamine C-suppletie de lipide-peroxidatie kan tegengaan en de vaatwandcellen kan beschermen.

Interactie met vitamine C

ApoE4-dragers zijn veel gevoeliger aan de schadelijke effecten van roken.

Alcohol

Er zijn interacties tussen LDL- en HDL- met alcohol gevonden, maar voorzichtigheidshalve kon men hier geen conclusies eruit trekken. Met weet dat alcohol een beschermende werking heeft op dementie en op hartziekten. In een andere studie scheen alcohol het risico op dementie te verhogen enkel bij apoE4-dragers.

Verzadigde vetten

ApoE4-dragers hebben hogere LDLcholesterolniveau’s en lagere HDL. Bij een lage vetinname zag men dat E2-dragers een lagere LDL-cholesterol hadden dan de E4, terwijl bij een hoge inname van verzadigde vetten het omgekeerde waargenomen werd. Het triglyceridemetabolisme is veel te ingewikkeld om hieruit voldoende conclusies te halen, aangezien het aandeel van sucrose (en andere koolhydraten) in het dieet een minstens zo belangrijke factor is.

Sport

Mannen met een apoE4-allel hebben veel meer baat bij sporten. Men zag dat de HDL-cholesterol bij hen verhoogde door te sporten en zelfs hoger werd dan bij apoE3-sporters.

Calorierestrictie

Bij muizen zonder apoE kan calorierestrictie de – bij hen onvermijdelijke – ontwikkeling van arteriosclerose vertragen.

ApoE en metaalbinding

ApoE4 bindt zeer slecht met metalen (koperionen!), terwijl de andere allelen ze wel goed binden. [Zie artikel over zware metalen] Referenties:

1. Bennett AM, Di Angelantonio E et al. Association of apolipoprotein E genotypes with lipid levels and coronary risk. JAMA. 2007; 298(11):1300-131 2. Huang Y. Apolipoprotein E and Alzheimer disease. Neurology. 2006; 66(suppl. 1):S79-S85 3. Jofre-Monseny L, Minihane A-M et al. Impact of apoE genotype on oxidative stress, inflammation and disease risk. Mol Nutr Food Res. 2008; 52:131-145 4. Peroutka SJ, Dreon DM. The value of genotyping for apolipoprotein E alleles in relation to vitamin E supplementation. Eur J Pharmacol. 2000; 410;161-163 5. Mas E, Dupuy AM et al. Functional vitamine E deficiency in ApoE4 patients with Alzheimer’s disease. Dement Geriatr Cogn Disord. 2006; 21:198-204 6. Beavan SR, Prentice A et al. Ethnic differences in osteocalcine g-carboxylation, plasmaquinone (vitamine K1) and apolipoprotein E genotype. Eur J Clin Nutr. 2005; 59:72-81 7. Arai H, Uchida K et al. Effect of alpha-tocopherol on the oxidative modification of apolipoprotein E in human very-low-density lipoprotein. Biosci Biotechol Biochem. 2003; 67(2):402-405 8. Licastro F, Porcellini E, Caruso C et al. Genetic risk profiles for Alzheimer’s disease: Integration of ApoE genotype and variants that up-regulate inflammation. Neurobiol Ageing. 2007; 28:1637-1643 9. Rubin J, Berglund L. Apolipoprotein E and diets: a case of gene-nutrient interaction? Curr Opin Lipidol. 2002; 13:25-32

Orthofyto

35 ®

Jaargang 14 ~ nr.73 ~ 2009

BIOSIL

™

Druppels die veerkracht schenken

Auteur: Joost Meeusen Prijs: 30 euro Te bestellen bij het Faché Instituut, 09/369.06.

Als ondersteuning bij de (her)opbouw van kraakbeen, pezen, beenderstelsel of bindweefsel en bij ouderdomsklachten

Te bestellen: [email protected] Tel. 09 369 06 42 website: www.viow.be

Voor een optimaal resultaat is een aanvangskuur van minimum 8 weken aangewezen. Zes druppels per dag volstaat als onderhoudsdosis.

Monografie nr. 67 De ziekte van Alzheimer

BioSil mag geruime tijd worden ingenomen.

Er bestaat nog altijd geen afdoend medicijn tegen alzheimer, hoewel massaal geïnvesteerd wordt in onderzoek ernaar. Van dat onderzoek kunnen we wel veel leren. Zo zien we dat men bezig is met het uittesten van farmaceutische middelen tegen AGE’s, zware metalen, ontstekingen, diabetes, neurotransmitters, enzovoort. Hierbij worden natuurlijke oplossingen ‘vergeten’ ondanks het feit dat voor elk van deze aspecten meerdere orthomoleculaire oplossingen bestaan. Zowel in de preventie als de behandeling worden deze oplossingen beschreven, zodat je met deze monografie tot een totaalbehandeling kunt komen.

BioSil bevat orthosiliciumzuur, de best opneembare, biologische vorm van silicium !

Biosil is vrij te verkrijgen bij uw apotheker! Deuzeldlaan 34-36, B-2900 Schoten Tel. +32(0)3-641.81.00, Fax +32(0)3-641.81.10 [email protected]

Curcumaran

Phosphatidylserine ForTe

Phosphatidylserine forte gaat de hersenfuncties ondersteunen, het concentratievermogen verhogen, gaat het geheugen verbeteren en gaat zorgen voor betere cognitieve prestaties zoals studeren en memoriseren. Het kan depressies tegengaan en de gemoedstoestand verbeteren. Het houdt de cortisolstijging ten gevolge van stress en werk in bedwang. Phosphatidylserine forte is van het grootste belang om geheugenverlies en Alzheimer tegen te gaan en terug te dringen. ook de student heeft baat bij het nemen van Phosphatidylserine forte.

U 36

Voor meer informatie: CVBA Urmale [email protected] De pierpontstraat 2 3540 Herk-de-Stad Orthofyto Tel: 013 55 60 92 Fax: 01314 55 05~ 2009 Jaargang ~21 nr.73

®

Het ingrediënt Curcuma longa bevat als actief bestanddeel curcumine aan maar liefst 95 % ! onderzoek heeft uitgewezen dat dit een uitstekend middel zou zijn om de ziekte van Alzheimer onder controle te houden. In India, waar enorm veel curcuma gegeten wordt, is slechts 1% boven de 65 jaar lijdend aan Alzheimer, dit tegenover 10% in Amerika.

Voordracht

Hoe de voedingsdriehoek Faché® toepassen in de keuken? Op 2 maart 2009 (19-22u) in de congreszaal van het Faché Instituut Inschrijvingsgeld: 35 euro

Mondelinge cursus Orthomoleculaire nutritionist

Faché Instituut Online

De meeste dynamische website over orthomoleculaire voeding en geneeskunde: www.viow.be Het betalende gedeelte van deze website omvat: - Archief van 68 Orthofyto’s - Archief van 38 Leefnu’s - Meer dan 400 Orthotrends - Seizoensadviezen - Een databank van meer dan 400 artikels die wekelijks aangevuld wordt Men kan elk artikel snel opvragen via een zoekfunctie met trefwoorden of via de geavanceerde zoekmachine.

start voor de twintigste maal op zaterdag 7 februari 2009 van 09.00u. tot 18.00u. Meer info: www.fache-instituut.be Faché Instituut vzw, Kerkstraat 101, 9270 Laarne Tel. 09/369.06.42 E-mail [email protected] adv-orthofyto08:Opmaak 1

1/12/08

10:38

Pagina 1

S C H O O L V A N AY U R V E D A v z w

Ayurvedische genees-"wijze" in zijn totaliteit filosofie - diagnose - voeding - kruiden - ervaringsgericht - intensief

Tweejarige opleiding start telkens in februari en in oktober in Gent

Meer info: www.ayurvedatraining.be of 051 51 07 66

Bio-Lipoic acid Voor een optimale bescherming van de cellen Gebruiksaanwijzing: 1 tablet per dag (zo nodig 2 tabletten per dag) bij voorkeur te nemen tijdens of na een maaltijd.

Bio-Lipoic acid (Alfaliponzuur, 50mg) 90 tabletten - 19,05 EUR

Pharma Nord

Minervastraat 14 • B-1930 Zaventem T 02 720.51.20 • F 02 720.51.60 E [email protected] CNK 2040-863 • NUT 238/29 • Verkrijgbaar in apotheken

Nieuwste aanwinsten:

- Omega-3 vetzuren uit natuurlijk gezuiverde visolie verminderen astmatische hoestaanvallen - Wordt borstkanker veroorzaakt door een overmaat aan ijzer? - Tips voor gezonde longen! - Hoe AGE’s in de voeding vermijden? - Neusvliesontsteking verzorgen om astma te voorkomen - Lecithine een cruciaal voedingssupplement voor meer stressbestendige zenuwen - Slaapgebrek bepaalt je slechte voedingskeuze - Liponzuur en vitamine C vormen samen een verbond tegen arteriosclerose

Word digitaal abonnee

Toegang voor het betalende gedeelte gaat enkel via het Orthopakket. Met dit pakket ontvang je het vakblad Orthofyto, het voedingsmagazine Leefnu, uitnodiging voor het ledenseminarie en toegang tot het gesloten gedeelte van de website.

20 jaar Faché Instituut LEDENSEMINARIE 2009 100 jaar toxiciteit heeft geleid tot een golf van kanker

Zaterdag 13 juni 2009 Tijdstip:

van 10 tot 17u

Prijs:

60 euro

Gratis voor alle leden van het Faché Instituut

SEMINARIES aan het FACHÉ INSTITUUT 18de seminarie

Vitamine A in de preventie van kanker 6 oktober 2009

19de seminarie

De stressrepons, een antwoord op alle degeneratieziekten 19 november 2009

20e seminarie

Ribose in de sport 3 december 2009

Orthofyto

®

COLOFON •

Een gids voor Ortho­ moleculaire preventie en Orthomoleculaire Substitutie Therapie

•

Verschijnt 6 maal per jaar

•

Brengt u het meest uitgebreide orthomoleculaire voedings- en geneeskundig blad voor alle gezondheidsverzorgende professionals en gezondheids­bewuste mensen.

Hoe abonneren ? Betaling geldt als enige abonnering Jaarabonnementen 6 nummers

❏ Voor België: storting van E 40 op rek. nr. FORTIS 290-0307607-41 ❏ Voor Nederland: storting van E 44 op rek. nr. IBAN: BE 88290030760741 BIC code: GEBABEBB Abonnement loopt automatisch verder indien geen schriftelijke opzegging twee maand op voorhand.

Prijs per nummer: E 7,80 (B) of E 8,50 (Nl).

Uitgever: Walter O.M. Faché, HEOS Kerkstraat 101 - 9270 Laarne Hoofdredactie Walter O.M. Faché, Hoofdredacteur Joost Meeusen Ir., Adjunct hoofdredacteur Kernredactie Ir. Joost Meeusen (genetica) Prof. Dr. Ir. Jozef Poppe Dr. K atleen Van der Gucht (Biologie) Dirk Bogaert, wetenschapsjournalist A pr. Philippe Gerard Dr. Osteopaat Johan De Cock A pr. Fernand H aesbrouck Dr. Med. Frans Fermon Pieter Van Melckebeke Eindredactie Walter OM Faché, Medisch Journalist Eric Ost Secretariaat Faché Instituut Larenhoeve, Kerkstraat, 101 B 9270 Laarne Tel. 0032(0)9/369 06 42 Fax 0032(0)9/366 18 38 E-mail: [email protected] Advertenties Joost Meeusen Faché Instituut Kerkstraat, 101 - B 9270 Laarne E-mail: [email protected] Vormgeving, productie en druk Walter O. Faché, Directeur Joost Meeusen Pieter Van Melckebeke De Pauw Stijn, Drukkerij Coppens bvba Hospitaalstraat 2, 9080 Lochristi-Beervelde www.coppens-druk.be

Tijdstip: van 19:30 tot 22:30u Locatie: Congreszaal Larenhoeve, Kerkstraat 101, 9270 Laarne Prijs:

60 euro

Volgende editie: Orthofyto 74

Orthofyto blijft het enige orthomoleculair vakblad op de Beneluxmarkt dat zich niet bindt aan een productlijn om voldoende inkomsten te genereren. Wij hebben geopteerd voor een orthoceutische firmaraad die los van de redactie en de artikels in het blad functioneert.

FIOW

Publi Media Faché Instituut Gespecialiseerd op het gebied van voeding, voedingsaanvullingen, gezonde levenswijze en adviezen bij ziekten. ©Copyright 2008

•

Rol van NAC bij vroegtijdige nierschade

•

Meer dan 250 medicijnen veroorzaken nierschade

•

Hoe nierslijtage zo vroeg mogelijk opsporen

•

Lycopeen geeft kleur aan je gezondheid

•

De mogelijkheden van colloïdaal zilver

•

Vlaszaad

•

Instructies om uw DNA te repareren

•

DCA – deel 3

Uitgeverij

ISSN 1780-3713

Prof. Dr. Linus Pauling

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt d.m.v. druk, fotocopie of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toelating.

tweevoudig Nobelprijswinnaar

Disclaimer: De hoofdredacteur, de redactie, de eindredacteurs en de uitgever van de opgenomen artikelen en advertenties zijn niet aansprakelijk voor eventuele schade als gevolg van vermeende algemene medische adviezen, onjuistheden en/of onvolledigheden.

of handelingen die niet toxisch

introduceerde in 1968 voor het eerst de term “Orthomoleculair” in Science: alle stoffen, moleculen en niet vreemd aan het lichaam zijn, die het lichaam biochemisch en fysiologisch normaal kan verwerken zonder enige schade

Iedere auteur blijft verantwoordelijk voor de volledige inhoud van zijn artikels.

en die op de juiste tijd met

Overname van artikelen of gedeelten hiervan is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur.

of geëlimineerd te worden.

de juiste dosis biochemisch individueel dient gegeven (verruimde betekenis uit Science 160:265-271, 1968)

geelwortel + olie uit kurkuma =

Curcuma wordt in de oosterse keuken als kruid vooral gebruikt om smaak en kleur aan gerechten te geven. Curcuma wordt gewonnen uit de wortel van de plant curcuma longa, een plant die tot de gember familie wordt gerekend. In Azië wordt curcuma traditiegetrouw ook gebruikt vanwege de vele gezondheidsbevorderende effecen op de lichamelijke gezondheid. Curcumine is een extract van curcuma.

CURCUMINE

Door toevoeging van de vluchtige olie uit curcuma – Arturmeron – wordt de opneembaarheid sterk verbeterd. Uit onderzoek is gebleken dat bioactieve curcumine met ar-turmeron tot 6 x beter opgenomen wordt en langer actief blijft dan gangbare curcumine.

CURMAXELL MET AR-TURMERON 250 mg bioactieve curcumine geeft een betere opname dan twee capsules met elk 600 mg curcumine 95% in poedervorm.

• Helpt de spijsvertering • Beheerst het cholesterolgehalte • Beschermt als krachtig antioxidant tegen vrije radicalen

BETER OPNEEMBAAR Een nieuwe stap vooruit waarbij de traditionele kennis van toen wordt gekoppeld aan de innovatieve ontwikkelingen van nu.

Te bestellen bij gezondheidswinkels en apotheek. curmaxell 250 mg 60 softgels € 29,95 CNK 2417-178 180 softgels € 84,95 CNK 2417-186 Springfield Nutraceuticals BVBA, Heist-op-den-Berg • Tel. 015 - 349 113 • [email protected]

Mensen maken nieuwe keuzes voor hun gezondheid en dat is nodig. Zo raken ze steeds meer overtuigd dat een goed supplement geen overbodige luxe meer is. In wetenschappelijk onderzoek naar de efficiëntie van goede supplementen valt op dat de opname van sommige vaste vitaminen-, mineralen en kruidensupplementen dikwijls te laag is voor een gezond lichaam. Dat is vaak te wijten aan een minder goede opname door de darmflora. Wetenschappers stelden vast dat vloeibare supplementen voor 90% worden opgenomen door het lichaam, terwijl vitaminen/mineralen in tabletten en capsules, maar voor 12% opneembaar zijn. Daarom heeft Nataos® een unieke lijn voedingssupplementen ontworpen in vloeibare vorm.

Als ‘vloeibaar’ beter is!

‘ALL IN ONE’ VITAMIN/MINERAL

LIQUID CALCIUM MAGNESIUM

PURE ENERGIE IN EEN ZUIVER LICHAAM

GEZONDE TANDEN, SPIEREN EN BEENDEREN IN EEN GEZOND LICHAAM

Pesticiden en milieuvervuiling zorgen voor een verarmde bodem waardoor ons voedsel veel te weinig vitaminen en mineralen bevat. ‘All in One’ Liquid levert in een optimale verhouding meervoudige vitaminen, mineralen, aminozuren en kruiden in één product. Het stelt het lichaam in staat om weerstand te bieden aan elke vorm van moderne belasting en stress. Hierdoor sta je weer energiek in het leven en verdwijnen de aanvallen van futloosheid.

Liquid Calcium Magnesium zorgt voor een optimale opname van calcium dankzij de combinatie met magnesium en vitamine D. Kinderen, ook die met een zuivelallergie, kunnen hun calcium uit Liquid Calcium Magnesium halen om tandbederf en botbreuken te voorkomen. Vanaf 50 jaar is extra calcium belangrijk omdat de botten brozer worden. Ook zwangere vrouwen kampen vaak met tekorten, omdat de baby een deel van de ingenomen mineralen opneemt.

MSM 2000 LIQUID EEN NATUURLIJK ALTERNATIEF TEGEN SPIER- EN GEWRICHTSONGEMAKKEN ÉN ALLERGISCHE REACTIES

MSM, Methyl Sulfonyl Methaan is onontbeerlijk. De nog tamelijk onbekende, organische zwavelverbinding neemt af in onze spieren, botten, hersenen, huid, haren en nagels naarmate de leeftijd vordert. Daarom wordt MSM, met extra vitamine C en Molybdeen als voedingssupplement gebruikt om sneller te herstellen van fysieke inspanningen, spierblessures en gevoelige spieren. Ook de sportmensen hebben nu MSM ontdekt!

VERKRIJGBAAR IN DE BETERE NATUURVOEDINGSWINKEL EN DE APOTHEEK.

JOINT RELIEF GLUCOSAMINE WANNEER GEWRICHTEN JE LEVENSLOOP HINDEREN

Joint Relief, Liquid Glucosamine bevat het lichaamseigen glucosaminesulfaat en chondroïtinesulfaat die deel uitmaken van de kraakbeenstructuur. Zijn unieke vloeibare com- binatie van Glucosamine, Chondroïtine, MSM en vitamine C draagt op een natuurlijke wijze bij tot het behoud van soepele gewrichten en sterke botten.

Voor meer informatie:

Ojibwa-De Roeck+32 (0)52 48 43 00 www.ojibwa.be | www.natoas.com