Geef richting, geen regels!
Praktische oplossingen om groeibelemmeringen van ambitieuze ondernemers te voorkomen
drs. P.M. de Jong-'t Hart dr. J. Meijaard
Zoetermeer, december 2006
ISBN:
90-371-0979-9
Bestelnummer: A200613 Prijs:
€ 30,-
Dit onderzoek maakt deel uit van het programmaonderzoek MKB en Ondernemerschap, dat wordt gefinancierd door het Ministerie van Economische Zaken.
Voor alle informatie over MKB en Ondernemerschap: www.eim.nl/mkb-en-ondernemerschap. De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij EIM bv. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van EIM bv. EIM bv aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden.
The responsibility for the contents of this report lies with EIM bv. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM bv. EIM bv does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.
Inhoudsopgave
1
Inleiding
5
2
Groeibelemmeringen
7
2.1
Algemeen
7
2.2
Arbeidsovereenkomst: het aannemen en het kwijtraken van personeel
8
2.3
Veranderingen wet- en regelgeving: uniformiteit en stabiliteit
10
2.4
Regels rond procedures bouw- en bestemmingsplannen
11
3
Oplossingen voor groeibelemmeringen
13
3.1
Algemeen
13
3.2
Arbeidsovereenkomst: het aannemen en het kwijtraken van personeel
15
3.3
Veranderingen wet- en regelgeving: uniformiteit en stabiliteit
17
3.4
Regels rond procedures bouw- en bestemmingsplannen
19
4
Conclusie
21
Literatuurlijst
23
Bijlage I
Methodologie
25
3
1
Inleiding
Economische groei wordt doorgaans voor het grootste deel gegenereerd door een relatief kleine groep jonge ondernemingen die de ambitie hebben om te groeien en deze groei ook weten te realiseren. Lang niet alle bedrijven die een ambitie tot groei hebben realiseren deze groei ook. Nederland is de laatste tijd zelfs een land met een relatief laag percentage snelgroeiende bedrijven. In een internationale benchmark naar snelgroeiende bedrijven in de periode 2000-2003 wordt Nederland met 10 andere landen vergeleken en komt Nederland uit de bus met bijna het laagste percentage snelgroeiende bedrijven. Alleen Japan scoort lager. Veel factoren kunnen deze beperkte groei verklaren. Zo is er al veel onderzoek gedaan naar wat de kenmerken van de groeiende bedrijven zijn ten opzichte van de andere, 'normale' bedrijven. Veel verklaringen hebben betrekking op bedrijfsspecifieke aspecten zoals het niet kunnen inspelen op een veranderende vraag, een slecht gekozen strategie etc. (zie Gibcus, De Jong en Kemp, 2006). Er is echter nog nauwelijks gefocust op de institutionele belemmeringen die de bedrijven die gegroeid zijn en die de bedrijven die hadden willen groeien zijn tegengekomen. Dit rapport behandelt daarom enkele belemmeringen waarmee ondernemers geconfronteerd (kunnen) worden wanneer zij willen groeien. Tevens biedt dit rapport handvatten voor beleidsmakers om deze belemmeringen te voorkomen of te beperken. De oplossingen in dit rapport zijn niet de weerslag van de mening van EIM, maar de samenvatting van de oplossingen zoals die door ondernemers zelf worden aangedragen.
5
2
Groeibelemmeringen
2.1
Algemeen Naast een korte introductie van algemene institutionele belemmeringen, beperkt dit rapport zich tot een drietal groeibelemmeringen: (1) problemen met arbeidsovereenkomsten, (2) verandering van wet- en regelgeving en (3) regels rond procedures bouwplannen. Dit zijn alle door ondernemers heel erg belangrijk gevonden groeibelemmeringen1 die hun oorzaak vinden in de institutionele randvoorwaarden rond ondernemerschap en die mogelijk verholpen kunnen worden door (verminderd of aangepast) ingrijpen van de overheid. W e t - e n r e ge l g e v i n g Wet- en regelgeving is de grootste belemmering die ondernemers ondervinden als zij willen uitbreiden. Maar liefst 21% van de ondernemers die wilden uitbreiden heeft wet- en regelgeving als knelpunt ervaren bij het uitbreiden. Figuur 1
Knelpunten bij uitbreiding
Anders 6%
Derden Intern 2% 2% Cultuur 2%
Kredietverstrekking 9%
Zakelijke partners 8% Tegenwerking personeel 4%
Subsidieverstrekking 4% Verkijgen van vierkante meters/OG 14%
Kennis en vaardigheden 11% Verkijgen van personeel 17% Wet- en regelgeving overheid 21%
Bron: EIM MKB-Beleidspanel (2001) en Mensen (2002).
Dit geeft aan dat er door de overheid nog veel te doen is in het voorkomen of beperken van groeibelemmeringen van bedrijven. Het volgende hoofdstuk biedt daarom oplossingen om deze groeibelemmeringen zo veel mogelijk op te heffen.
1
Dit onderzoek is gebaseerd op een elektronisch gefaciliteerde branstorm met ondernemers uit diverse sectoren van het MKB met een concrete groeiambitie. Deze brainstorm vond plaats in het najaar van 2006. In bijlage 1 is de gehanteerde methodologie nader toegelicht.
7
2.2
Arbeidsovereenkomst: het aannemen en het kwijtraken van personeel Het knelpunt 'arbeidsovereenkomst: het aannemen en het kwijtraken van personeel' is een verzamelnaam voor verschillende knelpunten. Een viertal belemmeringen is in deze context het meest beperkend: 1
Ontslagrecht
2
Maatwerkovereenkomst werknemer-werkgever niet mogelijk door wetgeving
3
Aanname- en ziektebeleid
4
Belemmeringen voor wisselingen van baan (o.a. verlaging productiviteit)
O n t s l a gr e c ht Door het ontslagrecht is het voor een ondernemer risicovol om een werknemer aan te nemen. Het is risicovol omdat bij een tegenzittende markt een onderneming, door het ontslagrecht, moeilijk kan krimpen (door werknemers te ontslaan). Daardoor zal de ondernemer minder snel iemand aannemen, wat de groei van het bedrijf beperkt. Vooral kleine bedrijven ondervinden groeibelemmeringen door het ontslagrecht. Bijvoorbeeld een bedrijf met zes medewerkers in dienst waarvan één van de medewerkers een burnout krijgt. Het percentage zieke medewerkers in dat bedrijf is dan zeer hoog en dit drukt zwaar op de winstgevendheid van het bedrijf. De verwachting is dat het ontslagrecht niet alleen een knelpunt is, maar ook de groei van bedrijven beperkt. Uit verder onderzoek volgt bovendien dat bijna de helft (48%) van de Nederlandse werkgevers denkt dat de economische groei groter is in landen met weinig ontslagbescherming dan in landen met een hoge ontslagbescherming (FME, 2005).
M a a t w e r k o ve r e e n k o m s t w e r kn e me r - w e r k g e v e r n i e t m o g e l ij k d o o r wetgeving Als een werknemer twee kortlopende contracten heeft gehad, is een ondernemer nagenoeg verplicht de werknemer een vaste aanstelling te geven. Vooral kleine bedrijven durven het risico vaak niet aan om een werknemer aan te nemen, en moeten daarom de werknemer vroegtijdig laten gaan. Het komt vaak voor dat naast de ondernemer ook de werknemer geen behoefte heeft aan een vast contract, en op basis van minder vastigheid door had willen werken. De werknemer wordt in dit geval volgens ondernemers te goed beschermd.
A a n n a me - e n z ie k te b e le i d Uit onderzoek wordt duidelijk dat het hebben van genoeg geschoold personeel nodig is om snel te kunnen groeien (Blees et al., 2003). Ook de ondernemers uit dit onderzoek onderschrijven deze noodzaak. Zij hebben daarom bijvoorbeeld problemen met de regels die de komst van buitenlandse geschoolde medewerkers beperken. Op welk niveau een medewerker geschoold moet zijn verschilt per sector. Vooral bij sectoren die laaggeschoold personeel nodig hebben, is een verschuiving te zien van het verplaatsen van de werkplek naar het buitenland. Er zijn vrij weinig laaggeschoolden in Ne-
8
derland, bovendien zijn laaggeschoolden in het buitenland goedkoper. Niet al het 'laaggeschoolde' werk kan echter worden verplaatst naar het buitenland. Daarom blijft ook laaggeschoold personeel in Nederland een noodzaak.
B e l e mm e r i ng e n v o or w is s e l in g e n van b a a n ( g e v o l g o. a . v e r l a g i n g productiviteit) Veel werknemers voelen zich belemmerd om van baan te wisselen. Vaak komt het voor dat werknemers niet durven te wisselen, omdat ze houden van vastigheid. Bovendien denken werknemers vaak dat het slecht is om van baan te veranderen. In enkele gevallen is het voor werknemers daadwerkelijk nadelig om van baan te wisselen. Voorbeelden hiervan zijn de pensioenbreuk en problemen met het verkrijgen van een hypotheek. Werknemers zijn dus niet flexibel. Ondernemers moeten daarom soms werken met werknemers die niet goed (genoeg) zijn in hun vak. Daardoor ontstaat een verlaging van de arbeidsproductiviteit. Eén ondernemer noemt dat deeltijdwerkers niet de oplossing bieden voor het probleem. Dit wordt als een inefficiënte oplossing gezien.
Krapte op de arbeidsmarkt Anno 2006 zien veel ondernemers zichzelf in hun groei belemmerd omdat zij geen geschikt en bekwaam personeel kunnen vinden. De dreigende krapte op de arbeidsmarkt blijkt voor veel ondernemers al flink voelbaar. Een ondernemer in de zakelijke dienstverlening in Rotterdam vertelt over het feit dat hij op gepubliceerde vacatures erg weinig reacties krijgt en dat de mensen die reageren onvoldoende gekwalificeerd zijn: 'Je moet op dit moment echt geduld hebben en bereid zijn om zelf je mensen op te leiden. Veel van de sollicitanten zijn niet goed genoeg, er is mis mee of ze hebben te weinig motivatie'. Het zelf opleiden levert ook weer extra risico's op. De ondernemer vertelt verder: 'Het gebeurt steeds vaker dat werknemers waar je veel tijd in hebt gestopt toch opeens een betere baan vinden. Het lijkt echt een uitdaging om de goede mensen vast te houden en om via via aan nieuwe mensen te komen. Het probleem is dat ikzelf en mijn partner door dit soort gedoe erg weinig tijd overhouden om strategisch na te denken over uitbreidingen en overnames. We moeten soms echt kansen laten lopen'. Het lijkt een vicieuze cirkel waar het voor ondernemers moeilijk is om aan te ontsnappen. Met betrekking tot ziekmeldingen en arbeidszekerheid heeft deze ondernemer ook negatieve ervaringen die volgens zeggen de bedrijfsprestaties flink nadelig beïnvloeden. 'Anders zou ik echt nog veel meer kans hebben om nieuwe dingen op te starten. Vooral bij het jonge personeel is de motivatie en de houding matig. Op maandag melden ze zich ziek omdat bij het sporten een spier is verrekt of omdat er in het weekend te veel is gedronken. Op dinsdag komen ze dan fit en vrolijk weer binnen. Natuurlijk probeer ik het op het werk zo leuk mogelijk te maken, maar volgens mij weten ze dat ik niet al te veel keus heb dan het te accepteren. Ik ben in elk geval blij dat er nog niemand echt ziek is geworden, want daar hoor je helemaal horrorstories over.'
9
2.3
Veranderingen wet- en regelgeving: uniformiteit en stabiliteit In termen van de veranderingen in wet- en regelgeving hadden de ondernemers vooral moeite met de volgende twee knelpunten, die onder het knelpunt 'verandering wet- en regelgeving' vallen. 1
Administratieve lasten
2
Wetgeving van overheid zwalkt afhankelijk van politieke voorkeuren, waardoor wijzigingen binnen de onderneming noodzakelijk zijn.
A d m i n i s tr a ti e ve l a s te n Administratieve lasten veroorzaken vaak knelpunten. Uit eerder onderzoek blijkt dat administratieve lasten door 15% van de Nederlandse bedrijven als erg grote belemmering worden gezien (European Communities, 2002). In de zorgsector zit bijvoorbeeld veel tijd in het voldoen aan de regelgeving. De irritatie bij de ondernemers ligt vaak bij de kleine regeltjes. Het niet meer mogen geven van een kerstpakket naar keuze en het niet meer 'gratis' met zijn werknemers kunnen lunchen (wel cup-a-soup, geen echte soep) stuit de ondernemers tegen de borst.
W e t g e vi n g v a n o ve r h e id z w a l k t a fh a n k e l ij k va n p o l i t i e ke v o o r ke u r e n , w a ar d o o r w i j z i g i n ge n in o n de r n e m in g e n n o o d z a k e l i j k z i j n Een tweede knelpunt is het constant veranderen van wetten en regels (weinig stabiliteit), vooral op het gebied van administratie. Wetgevingen worden steeds gerepareerd. Als voorbeelden worden de AWBZ- en de WAOregelgeving genoemd. Een ondernemer merkte op dat hij liever één 'slechte' regel heeft die niet wordt aangescherpt, dan een regel waar constant wat aan geschaafd wordt. Daarnaast vormt de geringe uniformiteit van procedures rond wetten en regels per gemeente een groeibelemmering. Wanneer een ondernemer van locatie verandert moet de hele organisatie worden gewijzigd. De overheid wordt op dit gebied als een zeer onbetrouwbare partner gezien. Toch maar weer anders Als ondernemer ben je sterk afhankelijk van de randvoorwaarden van weten regelgeving, zeker in de handel en in de industrie. De overheid hecht veel belang aan de vermindering van regeldruk, maar in de praktijk lijkt het nog niet minder te worden. Een productie- en handelsonderneming in Arnhem vertelt dat de veranderende regels veel klanten hebben weggejaagd: 'Door het hier duur te maken ten opzichte van Duitsland gaan nu veel van mijn klanten naar Duitsland. Het meest frustrerende is dat in 2007 de regeltjes alweer veranderd worden. Het is echt stom. Die klanten krijg je natuurlijk niet zo één twee drie weer terug'. Dezelfde ondernemer klaagt ook over zijn ervaringen met de Belastingdienst: 'Het duurt zo lang voordat iemand iets kan beslissen of toezeggingen kan doen. Het terugdraaien van een aanslag voor kopieerkosten was een drama. De gebruikersvergunning is ook zo'n knipperlichtverhaal'. De ondernemer moppert verder over de scheefheid in de kosten van de regeltjes voor een klein bedrijf: 'Ik vind eigenlijk zelf dat ondernemen vooral een kwestie van doen is en dat je niet te veel moet klagen, maar het is
10
wrang dat ik evenveel moet administreren als Akzo. Het loont voor mij niet om een consultant in te huren, maar ikzelf kan het ook niet meer bijhouden. Vooral ook de regels rond het aannemen van personeel, verzekeringen en loonbelastingen zijn steeds weer anders. Je wordt gepusht om zo min mogelijk nieuws te beginnen'.
2.4
Regels rond procedures bouw- en bestemmingsplannen Andere knelpunten worden veroorzaakt door 'regels rond procedures van bouw- en bestemmingsplannen'. Niet alle sectoren hebben met regels rond procedures van bouw- en bestemmingsplannen te maken. De knelpunten op dit gebied zijn daarom erg sectorafhankelijk. Verschillende sectoren, zoals de maakindustrie en de zorg, zijn sectoren die wel veel te maken hebben met deze knelpunten. De twee grootste knelpunten zijn: 1
Trage en ingewikkelde bouwprocedures
2
Belemmerende bestemmingsplannen
T r a ge e n ing e w i k k e l de b o u w p r o c e du r e s De procedures voor het aanvragen van een bouwvergunning worden als erg ingewikkeld beschouwd. Daarbij duurt de behandeling van de aanvraag te lang. Als ondernemers een stijgende vraag zien, willen zij daar direct op inspelen. Het kan echter meer dan een jaar duren voordat de ondernemer de bouwvergunning krijgt. Daarnaast heeft de ondernemer te maken met tegenstrijdige wetten en regels. Het is voor de ondernemer dan niet meer duidelijk aan welke voorschriften hij moet voldoen.
B e l e m m e r e n d e b e s t e mm i n g s p l a n ne n Bij het vestigen, uitbreiden of verplaatsen van hun bedrijf krijgen veel ondernemers te maken met het bestemmingsplan. Zij vinden dan ook vaak dat het bestemmingsplan hen onnodig belemmert in de realisatie van hun wensen, bijvoorbeeld wanneer de oppervlakte bebouwd terrein aan grenzen is gebonden, of wanneer de bouwstijl aan bepaalde voorwaarden moet voldoen (EZ, 2003). Ongeïnteresseerd? Wanneer het gaat om trage en ingewikkelde bouwprocedures is er maar een deel van de ondernemers dat daar heel concreet mee te maken heeft. Daar waar problemen optreden is het meteen ook wel weer een gróót probleem. Een ondernemer in Den Haag moest meer dan een jaar wachten om zijn uitbreiding te regelen: 'Wanneer je wilt uitbreiden of groeien zijn er veel verschillende procedures en regels die inperken wat mag en wat niet mag. Als je dat hebt uitgedokterd duurt de echte aanvraag absurd lang. Als je aanpassingen moet doen blijkt bovendien niemand geïnteresseerd en dat is nog het meest frustrerend. Het lijkt er soms op alsof ze je expres sarren. Er is meer dan een jaar overheen gegaan, maar gelukkig is het wel gelukt. Dat jaar is natuurlijk belachelijk en doodzonde van de moeite. Ik krab mezelf
11
wel twee keer achter de oren vóór ik nog eens uitbreid. En als de gemeente dan zelf gaat bouwen gooien ze de halve wijk open en laten het gewoon drie maanden braak liggen. Mijn klanten moesten maandenlang honderden meters van mijn bedrijf parkeren'.
Dat de regels rond procedures bouw- en bestemmingsplannen niet alleen knelpunten zijn, maar ook de groei van bedrijven belemmeren blijkt uit onderzoek van F.W. van Uxem (1999). In dit onderzoek werd duidelijk dat 40% van de ondernemers 'huisvesting' als grootste groeiknelpunt ziet. Ook andere, nieuwere onderzoeken van EIM bevestigen dat deze regels de groei van bedrijven belemmeren. Zo geeft 13% van de ondervraagde bedrijven die wilden uitbreiden of verhuizen aan niet uitgebreid en/of verhuisd te zijn omdat de bouwvergunning niet verleend is. Nog eens 18% is niet uitgebreid omdat de bestemmingsplannen geen ruimte gaven (Figuur 2). Figuur 2
Redenen voor het niet doorgaan van bedrijfsuitbreiding en/of verhuizing afgelopen 4 jaar
bouwvergunning werd niet verleend
bestemmingsplan bood geen ruimte
0
5
10 percentage
Bron: EIM MKB-Beleidspanel, 2001
12
15
20
3
Oplossingen voor groeibelemmeringen
3.1
Algemeen Naast een algemene beschouwing van oplossingen voor groeibelemmeringen veroorzaakt door instituties worden er in dit hoofdstuk oplossingen geboden voor een drietal concrete groeibelemmeringen. Deze groeibelemmeringen zijn dezelfde als in het voorgaande hoofdstuk besproken: (1) problemen met arbeidsovereenkomsten, (2) verandering van wet- en regelgeving en (3) regels rond procedures bouwplannen. In hoofdstuk 2 worden deze groeibelemmeringen toegelicht.
C a t e g o r ie ë n o p l o s s i n ge n Door de ondernemers zijn verschillende oplossingen aangedragen. Enkele daarvan worden kort toegelicht. De oplossingen zijn in verschillende categorieën op te delen. 1
Oplossing die niet al te verstrekkende (negatieve) gevolgen heeft
2
Oplossing die (gedeeltelijk) ligt bij de ondernemer
3
Oplossing met verstrekkende gevolgen
Ad 1. Vooral deze oplossingen zijn de moeite waard om te bestuderen en mogelijk in te voeren. Daarbij moet opgemerkt worden dat met de aangeboden oplossing de groeibelemmering niet altijd vervalt, maar wel wordt verminderd. Ad 2. De groeibelemmeringen kunnen ook verminderen wanneer de ondernemer zelf een aantal wijzigingen doorvoert. Vaak kan de oplossing alleen doorgevoerd worden wanneer de overheid ook bijdraagt aan de oplossing. Ad 3. Deze categorie bevat de meer rigoureuze oplossingen, zoals het afschaffen van het ontslagrecht. Deze suggesties dragen vaak bij aan een grote vermindering van de groeibelemmering, maar hebben wel verstrekkende gevolgen voor bijvoorbeeld de werknemers. Toch wordt deze categorie in ogenschouw genomen omdat uit eerdere situaties gebleken is dat het doorvoeren van de wat 'zwaardere' oplossingen positief kan uitpakken; zie bijvoorbeeld de volgende paragraaf onder het kopje 'voorbeeld doorgevoerde oplossing'. De volgende paragrafen bieden concrete oplossingsrichtingen voor een drietal groeibelemmeringen. Deze paragraaf vat de algemene tendens van de geboden oplossingen samen.
G e e f r ic h t ing , g e e n r e g e l s ! De meeste groeibelemmeringen ontstaan door een teveel aan regels. Daarbij zijn de regels per regio vaak niet uniform en zeker ook niet stabiel. Ondernemers zijn het over het algemeen eens met de 'geest' van een regel, en zijn bereid zich daaraan aan te passen. De regels hebben per bedrijf echter verschillende effecten. Het is onmogelijk in een regel alle bedrijven op een
13
goede manier in te passen. Vaak worden de regels na invoering dan ook aangescherpt. Een ondernemer noemde deze gang van zaken 'funest' voor het bedrijfsleven. De ondernemers pleiten dan ook voor meer vrijheid. Zij hebben er geen problemen mee een bepaalde richting op gestuurd te worden, maar ze hebben wel problemen met een veelheid van steeds wijzigende, elkaar tegensprekende regels. Daarom zou een groot deel van de problemen opgelost kunnen worden wanneer de overheid minder regels en meer richting zou geven. Vooral de kleine, steeds wijzigende en weinig doelgerichte regels wekken de irritatie op.
V o o r b e e l d do o r g e v oe r d e o p l o s s in g: v e r an d e r in g A r b o we tg e v i n g De overheid heeft al eerder bepaalde wetgeving omgebogen naar richting geven in plaats van regel geven. Zo heeft de overheid naar aanleiding van vele vragen vanuit de ondernemerswereld de Arboregelgeving aangepast (zie 'herziene arbeidsomstandighedenwet', onderaan deze paragraaf). De ondernemers zien de Arboregelgeving nu ook minder als een belemmering, zo blijkt ook uit het resultaat van Tabel 1 in bijlage I. Enkele jaren geleden zou dit punt zonder twijfel hoog in de lijst verschijnen. Dat de Arboregelgeving nu als een relatief minder grote belemmering wordt gezien, toont aan dat de overheid groeibelemmeringen kan beperken en dus de groei van ondernemingen positief kan beïnvloeden.
Herziene arbeidsomstandighedenwet De Tweede Kamer heeft op 26 september 2006 ingestemd met het wetsvoorstel voor een herziene Arbowet. Als dit wetsvoorstel ook door de Eerste Kamer wordt goedgekeurd, vindt inwerkingtreding van de wet per 1 januari 2007 plaats. Deze herziene Arbowet geeft werknemers en werkgevers meer mogelijkheden
en
verantwoordelijkheid
bij
het
invullen
van
het
arbeidsomstandighedenbeleid in de onderneming of sector. Er zal een onderscheid gemaakt worden tussen het publieke domein en het private domein. In het publieke domein zorgt de overheid voor een helder wettelijk kader met zo min mogelijk overbodige regels en zo weinig mogelijk administratieve
lasten.
In
het
private
domein
maken
werkgevers
en
werknemers samen afspraken over de wijze waarop zij aan de door de overheid gestelde voorschriften willen voldoen. Deze afspraken kunnen zij vastleggen in zogenoemde arbocatalogi. ………. Bron: www.arbonieuwestijl.nl
Dus… Het feit blijft dat voor de meeste regels geen oplossingen te vinden zijn die voor iedereen goed of slecht zijn. Als regels voor de ondernemers gunstig uitpakken, hebben dezelfde regels vaak negatieve gevolgen voor werknemers of bijvoorbeeld het milieu. Er dient altijd gestreefd te worden naar een
14
afgewogen oplossing. Dat betekent niet dat de ogen gesloten moeten worden voor oplossingen vanuit de hoek van de ondernemers. Oplossingen die gunstig zijn voor ondernemers zijn vaak ook gunstig voor de economie. Er vindt meer groei van bedrijven plaats en er is een toename van de werkgelegenheid. Bovendien bestaan er ook oplossingen waar alle partijen beter uitkomen. Deze oplossingen verdienen natuurlijk prioriteit.
3.2
Arbeidsovereenkomst: het aannemen en het kwijtraken van personeel Het punt 'arbeidsovereenkomst: het aannemen en kwijtraken van personeel' brengt verschillende groeibelemmeringen met zich mee. In het vorige hoofdstuk werd duidelijk dat er vooral een viertal groeibelemmeringen wordt ondervonden: (1) door het ontslagrecht, (2) omdat sommige arbeidsovereenkomsten door de wetgeving niet mogelijk zijn, (3) door ziekte- en aannamebeleid en (4) omdat werknemers zich belemmerd voelen om te wisselen van baan. De ondernemers hebben voor deze vier punten een aantal oplossingen aangedragen. De oplossingen worden aan de hand van de in de vorige paragraaf genoemde categorieën ingedeeld.
3 . 2 . 1 O n t s l a gr e c ht O p l o s s i n ge n d i e n i e t al t e v e r s tr e k k e n d e ( ne g a t i e ve ) g e v o l g e n hebben − Het CWI (Centrum voor Werk en Inkomen) zou actief naar nieuwe banen kunnen zoeken in plaats van te wachten op wat er langskomt.
O p l o s s i n ge n d i e ( g e de e l te l i j k ) l i gg e n b i j de o n d e r n e me r − Bij ontslag een verplichte exit-begeleiding van de werknemer door de werkgever, naar betaald werk, baan of zelfstandig ondernemerschap instellen; hier ligt kans voor reïntegratiebedrijven; de werkgever betaalt dus nog steeds geld maar is eerder zijn 'probleem' kwijt. − Ondernemers kunnen aan outplacement doen. − Werkgevers stimuleren om een volgende baan te vinden voor de werknemer. − Kostbare procedures/advocatengevechten voorkomen: eerder schikken.
O p l o s s i n g m e t ve r s tr e k k e n d e ge vo l g e n − Bij bedrijfsproblemen mogen de besten blijven. − Bescherming werknemer versoepelen en de rol werkgever in ontslag vergroten. − Meerdere jaarcontracten mogen aanbieden alvorens over te gaan op contracten voor onbeperkte tijd. − Consequenties van ongevallen buiten werktijd voor last van de werknemer maken. − Afschaffen ontslagrecht.
15
3 . 2 . 2 M a a t w e r k o ve r e e n k o m s t w e r kn e me r - w e r k g e v e r n i e t m o g e l ij k d o o r wetgeving O p l o s s i n ge n d i e n i e t al t e v e r s tr e k k e n d e ( ne g a t i e ve ) g e v o l g e n hebben − Buitenlandse krachten niet beperken. − Buitenlandse diploma's erkennen. − Proeftijd bijvoorbeeld niet in aantal maanden, maar garantie keer aantal uren tegen tarief (dus een salaris met glijdende loop- of werktijd). − Op meer manieren kunnen belonen (variabel en via verschillende financieringsvormen). − Visieverandering: Overheid en vakbonden moeten de werknemer meer zien als denkend mens en niet als kleuter.
O p l o s s i n g m e t ve r s tr e k k e n d e ge vo l g e n − Wetgever dient een balansmogelijkheid te scheppen tijdens arbeidsmarktkrapte en -ruimte. − Meer lokaal en binnen het bedrijf kunnen en mogen maken van passende afspraken. − Meer vrijheid geven bij het maken van variabele afspraken. − Stukloon toestaan, met eventueel toetsing achteraf op wantoestanden door branchevereniging of arbeidsdeskundige. − Langere werkweek. − Minder verplichte vakantiedagen.
3 . 2 . 3 A a n n a me - e n z i e kt e b e l e i d O p l o s s i n ge n d i e n i e t al t e v e r s tr e k k e n d e ( ne g a t i e ve ) g e v o l g e n hebben − Meer onderzoek doen naar oorzaken ziekte en dan oorzaak bestrijden en niet de gevolgen. − Eigen verantwoordelijkheid van de ziekte meer benadrukken. Maar wel zorgen dat de werkgever de rekening krijgt gepresenteerd in het geval van wanbeleid, slechte werksfeer, arbeidsomstandigheden.
O p l o s s i n g m e t ve r s tr e k k e n d e ge vo l g e n − Werknemers sneller zorg laten krijgen door ze voorrang te geven. − Paternalisme kwijtraken door beschermingsregels af te schaffen. − Werknemer zichzelf laten verzekeren tegen ziekte. − De werkgeverslasten niet door laten lopen bij ziekte en een maximalisering van de 70%. − Aannames makkelijker maken door veel meer contractvormen mogelijk te maken.
3 . 2 . 4 B e l e mm e r i ng e n v o or w is s e l in g e n va n b a a n ( g e v o l ge n o. a. ve r l a g in g productiviteit) O p l o s s i n ge n d i e n i e t al t e v e r s tr e k k e n d e ( ne g a t i e ve ) g e v o l g e n hebben − Pensioenrechten makkelijker overdraagbaar maken. − Werknemers stimuleren meer risico te nemen.
16
− Communiceren dat mensen die risico nemen de nieuwe helden zijn. − Meer laten zien hoe de rest van de wereld werkt: redelijkheid laten zien.
O p l o s s i n ge n d i e ( g e de e l te l i j k ) l i gg e n b i j de o n d e r n e me r − Werkgever stelt zich garant voor de hypotheek, en bij ontslag moet hij dat ook nog een 'x'-aantal maanden doen. − Meer telewerken (in flexkantoren, Van der Valk hotel) of thuiswerken: daardoor minder noodzaak tot verhuizen. − Slimme werkgevers zouden werk bewust kunnen verplaatsen naar prettige woonregio's inclusief package: huis tuin, kinderoppas. Bijvoorbeeld Drenthe of de Achterhoek.
O p l o s s i n g m e t ve r s tr e k k e n d e ge vo l g e n − Door minder vastigheid te creëren in de bestaande baan zal de werknemer sneller geneigd zijn een risico te nemen. − WW afhankelijk maken van omstandigheden (gezin, leeftijd werknemer, etc.). − WW-periode verkorten tot 6 maanden. − Pensioenrechten moeten te allen tijde worden overgenomen. − Inkomstenbelasting verlagen en dividendbelasting nog meer.
3.3
Veranderingen wet- en regelgeving: uniformiteit en stabiliteit Ook het punt 'verandering wet- en regelgeving: uniformiteit en stabiliteit' brengt verschillende groeibelemmeringen met zich mee. In het vorige hoofdstuk hebben de ondernemers aangegeven vooral een tweetal groeibelemmeringen te ondervinden: groeibelemmering (1) doordat wetgevingen afhankelijk zijn van politieke voorkeuren, waardoor wijzigingen binnen de onderneming noodzakelijk zijn, en (2) door administratieve lasten. De ondernemers hebben voor deze twee punten een aantal oplossingen aangedragen. De oplossingen worden aan de hand van de in de inleiding genoemde categorieën ingedeeld en in enkele gevallen kort toegelicht.
3 . 3 . 1 W e t g e vi n g v a n o ve r h e id z w a l k t a fh a n k e l ij k va n p o l i t i e ke v o o r ke u r e n , w a ar d o o r w i j z i g i n ge n in o n de r n e m in g e n no o d z a k e l i j k z i j n O p l o s s i n ge n d i e n i e t al t e v e r s tr e k k e n d e ( ne g a t i e ve ) g e v o l g e n hebben − Vervang regels door principes (bijvoorbeeld: klanttevredenheid, goed zijn voor medewerker; duurzaam voor milieu) en bied maximale vrijheid. Wel sancties invoeren n.a.v. tussentijdse toetsen op excessen. − Maak wetgeving minder afhankelijk van kleur door meerjarenvisie. − Niet direct bij ieder splinterbelang de wet repareren. − Minder kiezerspeilingen publiceren waardoor politici niet achter de waan van de dag aanlopen.
17
O p l o s s i n g m e t ve r s tr e k k e n d e ge vo l g e n − Maak salaris politici afhankelijk van de lastendruk op bedrijfsleven of samenleving. − Verleng de regeringstermijn zodat de gevolgen van het beleid zichtbaar worden en de politici echt afgerekend kunnen worden op hun beleid.
3 . 3 . 2 A d m i n i s tr a ti e ve l a s te n O p l o s s i n ge n d i e n i e t al t e v e r s tr e k k e n d e ( ne g a t i e ve ) g e v o l g e n hebben − Afstemming door verschillende instanties rond controle. Samenvoegen van regels. − Ophouden met veranderen om te veranderen. − Meer vóórinvullen van formulieren omdat de overheid de meeste gegevens al heeft. − Vooral veel elektronisch doen, bijvoorbeeld bij aanvraag bouwvergunningen. − Accountants niet alleen laten controleren of verantwoording juist is, maar ook laten beoordelen of dat slim gebeurt1. − Bij toetsbare afspraken ook de naleving handhaven. − Meer convenanten2. − Publicaties maken over effect van de voorstellen van politici, uitgevoerd door onafhankelijk orgaan. − Rekenkamer er mensen bij geven!3
O p l o s s i n ge n d i e ( g e de e l te l i j k ) l i gg e n b i j de o n d e r n e me r − Bedrijven dienen convenanten serieus te nemen. − Verantwoording in verslaglegging bij ondernemer leggen.
O p l o s s i n g m e t ve r s tr e k k e n d e ge vo l g e n − Afschaffen van regelingen die meer kosten dan opbrengen. − Wetgeving toetsen op administratieve druk en niet toelaten als die hoger dan een norm is. − Afschaffen meeste regels, en hooguit boetes op onzorgvuldigheid: omstandigheden/werksfeer medewerkers, kwaliteit dienstverlening aan klant, belasting omwonenden, milieu/duurzaamheid. − Laat fiscus schatting maken van BTW-afdracht; alleen verrekenen als je als bedrijf kunt aantonen dat hij er 10% naast zit.
18
1
Het vergroten van de verantwoordelijkheid van de accountants is mogelijk. Dit vergt enige inzet. Ze kunnen daarvoor bijvoorbeeld opgeleid worden. Ondernemers kunnen ook worden opgeleid, maar daar zijn onafhankelijken voor nodig.
2
Meer werken met conventanten is niet voor alle sectoren een goede oplossingsrichting, zoals in de gezondheidszorg.
3
De Rekenkamer is bij de controle van de overheid erg belangrijk en moet daarom onder de Raad van State vallen, en niet onder Economische Zaken. Ook kan het onder de Europese Centrale Bank vallen. Niet alles is echter te objectiveren naar cijfermatige zaken. De impact op de samenleving is hier een voorbeeld van.
− 25% van de ambtenaren ontslaan, zodat ze het drukker krijgen en zich minder met 'geneuzel' bezighouden1.
3.4
Regels rond procedures bouw- en bestemmingsplannen Tot slot brengt ook het punt 'regels rond procedures bouw- en bestemmingsplannen' verschillende groeibelemmeringen met zich mee. In het vorige hoofdstuk hebben de ondernemers aangegeven vooral een tweetal groeibelemmeringen te ondervinden: groeibelemmering door (1) bouwplannen en (2) bestemmingsplannen. De ondernemers hebben voor deze twee punten een aantal oplossingen aangedragen. De oplossingen worden aan de hand van de in de inleiding genoemde categorieën ingedeeld en in enkele gevallen kort toegelicht.
3.4.1 Bouwplannen O p l o s s i n ge n d i e n i e t al t e v e r s tr e k k e n d e ( ne g a t i e ve ) g e v o l g e n hebben − Keuzes maken en niet altijd hybride oplossingen zoeken. − Adviserende gemeente: aan ondernemers laten zien dat bouwplannen. soms niet nodig zijn als je slimmer je bedrijf inricht en flexibeler personeel en productie huisvest over meer locaties (die vaak leeg staan). − Laat overheid soort standaardmodules aanleveren (digitale LEGO formats/3-D), waarmee de klant of architect snel aan gang kan. − Zorg dat bouwbedrijven en architecten iets als standaard goedgekeurde Legoblokken hebben waarmee ze vergunningloos (na toetsing) bouwen. − Stimuleer het hergebruiken van bedrijfsgebouwen en schaf daarvoor allerlei bouwbeperkingen af (de ideeën zijn er wel). − Verbouwen goedkoper maken. 3 . 4 . 2 B e s t e m m i ng s p l a n n e n O p l o s s i n ge n d i e n i e t al t e v e r s tr e k k e n d e ( ne g a t i e ve ) g e v o l g e n hebben − Keuzes maken en niet voortdurend zoeken naar compromissen. − Transparanter maken van bestemmingsplannen en de gevolgen, gebruik van internet en van echte tekstschrijver i.p.v. ambtenaren. − Het zou prettig zijn als gemeentes bij (actueel) zijn bij de indiening van bestemmingsplannen. − Bestemming van industrieterrein behouden voor industrieterrein en niet lichtere vormen gedogen. − Verander bestemmingsplannen niet ten nadele van bestaande bedrijven − Natuur integreren in bouwterreinen in plaats van tegen elkaar zetten.
1
Het voorstel '25% van de ambtenaren afschaffen' is volgens een aanwezige ondernemer haalbaar (noot: het CPB heeft later uitgerekend dat dit percentage te hoog is om uit te voeren, maar er kan wel geschrapt worden in het aantal ambtenaren). Het afschaffen van ambtenaren kan gelijk verdeeld worden over de instanties in de beleidsmakersfeer. Behalve bij de rekenkamer, daar mogen zelfs wat ambtenaren bij. Zij kunnen doorrekenen of de voorstellen van de ambtenaren zin hebben.
19
− Proactieve clustervorming bedrijventerreinen, vraag bedrijven voordat ze groeien om ze te laten verhuizen (subsidie), en geef ze daar langetermijngarantie voor niet-wijziging bestemmingsplan (op essentiële delen). O p l o s s i n g m e t ve r s tr e k k e n d e ge vo l g e n − Milieuregelgeving voor industrieterreinen niet laten beïnvloeden door natuurwetgeving.
20
4
Conclusie
(Snel)groeiende bedrijven zijn belangrijk voor de economie. De overheid wil dan ook stimuleren dat bedrijven die willen groeien, kunnen groeien. Toch heeft Nederland in vergelijking met andere landen een laag percentage snelgroeiende bedrijven. Eén van de redenen van deze beperkte groei is dat enkele instituties groeibelemmeringen veroorzaken. In dit rapport worden daarom voor een drietal groeibelemmeringen oplossingen vanuit de praktijk aangereikt. De drie groeibelemmeringen zijn (1) problemen met arbeidsovereenkomsten, (2) verandering van wet- en regelgeving en (3) regels rond procedures bouw- en bestemmingsplannen. Uit de resultaten van dit rapport wordt duidelijk dat de groeibelemmeringen vaak gevormd worden door niet-stabiele, onuniforme regels. Vooral kleinere bedrijven hebben moeite met het zich voortdurend aanpassen aan (nieuwe of bijgeschaafde) regels. Ondernemers pleiten daarom voor meer stabiele regelgeving. Ze hebben 'liever één slechte regel dan één constant bijgeschaafde regel'. Bij voorkeur willen ondernemers een richting op gewezen worden, en geen of minder regels hebben. Naast een algemene schets van belemmeringen en oplossingen, zijn er ook oplossingen per groeibelemmering te bedenken. Deze oplossingen zijn opgedeeld naar drie categorieën. Vooral de eerste categorie oplossingen 'oplossingen die niet al te veel (negatieve) verstrekkende gevolgen hebben', is voor beleidsmakers interessant. Dit type oplossingen gaat niet ten koste van bijvoorbeeld de werknemers of het milieu. Tevens worden er oplossingen geboden die ondernemers (met behulp van de overheid) zelf zouden kunnen toepassen. De derde categorie aan oplossingen lost waarschijnlijk grotendeels de groeibelemmering op, maar heeft wel grote gevolgen voor de werknemer of het milieu. Tot slot moet in het oog gehouden worden dat regels niet altijd 'goed' of 'fout' zijn. Regels kunnen negatief uitpakken voor de werkgever, maar positief voor de werknemer. Verschillende partijen verlangen van de overheid daarom verschillende standpunten. Uiteraard moet daar altijd naar een evenwicht gezocht worden. Dat de verschillende partijen verschillende verlangens hebben van de overheid wordt duidelijk uit eerdere onderzoeken. In het rapport van het Milieu en Natuur Planbureau (2006) komt duidelijk naar voren dat burgers vrij veel bemoeienis van de overheid verwachten, terwijl ondernemers meer vrijheid willen en minder invloed willen van de overheid. Dit rapport geeft een aantal aanknopingspunten om de rol van de overheid zodanig te verbeteren dat er meer ruimte is voor ondernemerschap in het algemeen en groei van bedrijven in het bijzonder.
21
Literatuurlijst
Blees, J., R. Kemp, J. Maas en M. Mosselman, Barriers to Entry, EIM, Zoetermeer, 2003 Bruins, A., M. Mosselman en M.J. Overweel, Keuzevrijheid bedrijven; maatschappelijke knelpunten, EIM, Zoetermeer, 2002 European Communities, Recruitment of employees: administrative burdens on SMEs in Europe, European Communities, Belgium, 2002 EZ, In actie voor ondernemers!, Ministerie van Economische Zaken, Den Haag, 2003 FME: Lubbinge, E., J. Vink en S. Bosma, Flexibiliteit van de Arbeidsmarkt, FME - Blauw Research bv, Rotterdam, 2005 Gibcus, P., P.M. de Jong en R.G.M. Kemp, Determinants of Growth of Startups in the Netherlands, EIM, Zoetermeer, 2006 Jong-'t Hart, P.M. de, en W.H.J. Verhoeven, Internationale benchmark 2005; Benchmark ondernemerschap, bedrijvendynamiek en snelle groeiers, EIM, Zoetermeer, 2006 Mensen, A., Voor wie niet altijd 'kleinduimpje' in ondernemersland wil blijven; Een onderzoek naar factoren voor een succesvolle bedrijfsuitbreiding in het MKB, EIM, Zoetermeer, 2002 Milieu en Natuur Planbureau, Analyse Verkiezingsprogramma's 2006, Milieu en Natuur Planbureau, Bilthoven, 2006 Uxem, F.W. van, Jonge ondernemingen: overleven of doorgroeien?, EIM, Zoetermeer, 1999
23
Bijlage I
Methodologie B r a i n s t or m m e t on d e r ne m e r s Ondernemers zijn degenen die te maken hebben met groeibelemmeringen. Zij weten welke belemmeringen hun groei beperken, op welke manier zij dat doen en wat volgens hen de oplossing is om de knelpunten te voorkomen. Voor dit onderzoek zijn primair bovenstaande groeibelemmeringen voorgelegd aan ondernemers. Tijdens een groepsdiscussie hebben zij gebrainstormd over de eigen belemmeringen en hebben zij oplossingen aangedragen. De deelnemende ondernemers kwamen uit heel verschillende branches. De drie uitvoerig behandelde belemmeringen zijn door de eerder genoemde ondernemers uit een grote lijst met knelpunten gehaald (zie Tabel 1). Het is erg opvallend dat de eerste twee belemmeringen door (bijna) alle ondernemers hoog op de lijst zijn geplaatst. Klaarblijkelijk worden deze belemmeringen MKB-breed gedragen. De belemmering 'regels rond procedures bouwplannen' is niet voor alle ondernemers van belang. Dit punt wordt in dit rapport behandeld omdat uit eerder onderzoek is gebleken dat het in specifieke branches een erg groot knelpunt is (zie Bruins, Mosselman en Overweel, 2002). Tabel 1
Uitkomsten knelpunten
1= geen knelpunt, Rang-
10 = groot
orde
knelpunt
STD
1
7,8
2,14
Knelpunt Strenge regels rond het ontbinden van een arbeidsovereenkomst/flexibiliteit arbeidsmarkt
2
7,5
1,64
Veranderen van wetten en regels; uniformiteit/stabiliteit
3
6,5
3,15
Regels m.b.t. instroom geschoolde buitenlandse werknemers
4
6,2
2,64
Ondoorzichtigheid van het aanbod van subsidies/de rompslomp bij het verkrijgen van subsidies
5
5,3
3,44
6
5,2
2,48
Moeilijk kunnen krijgen van financiering bij kleine bedragen Onwerkbare Arbovoorschriften/bureaucratische werkwijze van de Arbo
7
5,2
2,93
8
4,3
3,01
Zware of strakke eisen bij het voeren van een boekhouding Belemmerende voorschiften en geringe flexibiliteit in bestemmingsplannen
9
4,2
2,48
Ingewikkelde en trage vergunningprocedures
10
3,8
2,32
Hoge kosten van aanvragen gemeentelijke vergunningen
11
3,3
2,07
Afnemende dienstverlening door banken
Bron: EIM.
25
De resultaten van het Programma MKB en Ondernemerschap worden in twee reeksen gepubliceerd, te weten: Research Reports en Publieksrapportages. De rapporten staan (downloadable) op: www.eim.net.
Recente Publieksrapportages A200612
Januari 2007
A200611
22-9-2006
Bedrijfsgroei in Nederland
A200610
19-9-2006
Met ervaring aan de start
A200609
20-7-2006
Global Entrepreneurship Monitor 2005 Nederland
A200608
29-9-2006
Pensioen van Ondernemers
A200607
24-7-2006
MKB regionaal bekeken
A200606
19-7-2006
MKB in regionaal perspectief 2006
A200605
7-7-2006
Ondernemen in de sectoren; Feiten en ontwikkelingen 2005-2007
De externe adviseur bij bedrijfsoverdrachten in het MKB
A200604
20-6-2006
Kleinschalig Ondernemen 2006
A200603
17-5-2006
Internationale Benchmark 2005: onderne-
A200602
12-4-2006
Bedrijfsopleidingen geen weggegooid geld
A200601
20-3-2006
Een blik op MKB en Ondernemerschap in 2015
A200516
14-2-2006
Small Business Governance
A200515
27-1-2006
merschap, bedrijvendynamiek en snelle groeiers
Bedrijvendynamiek en werkgelegenheid; Periode 1987-2005
A200514
19-1-2006
A200513
14-12-2005
Kritisch kopen in het MKB Financiering van bedrijfsinvesteringen problematisch, of niet?
A200512
31-1-2006
A200511
8-11-2005
Entrepreneurship in the Netherlands; Business transfer Internationale Benchmark Ondernemerschap 2004
A200510
3-11-2005
A200509
6-10-2005
A200508
20-9-2005
A200507
1-9-2005
A200506
19-7-2005
Transsectorale innovatie door diffusie van technologie Creatieve bedrijvigheid in Nederland Ondernemen in de Sectoren Meer MKB-bedrijven in openbare aanbestedingen? Het Nederlandse MKB en de uitbreiding van de EU
A200505
6-10-2005
A200504
27-6-2005
A200503
15-6-2005
Entrepreneurship in the Netherlands; SMEs and International co-operation Kleinschalig Ondernemen 2005 Aandacht voor ondernemerschap in het HAVOen VWO-onderwijs
A200502
17-5-2005
Nieuw ondernemerschap in herstel: Global Entrepreneurship Monitor 2004
A200501
26-4-2005
Spin-offs van grote bedrijven in Nederland
A200417
11-4-2005
Voorbeeldig ondernemen bij bedrijfsoverdracht
A200416
12-4-2005
MKB-locaties
A200415
29-3-2005
Bedrijvendynamiek en werkgelegenheid
in het MKB
27
A200414
24-3-2005
A200413
21-3-2005
Internationalisering in het Nederlandse MKB MKB in een periode van deflatie; risico's en strategieën
A200412
9-3-2005
A200411
17-2-2005
Ondernemen in de zorg De bron van vernieuwing
A200410
25-4-2005
Oudere versus jongere starters
A200409
5-1-2005
A200407
14-3-2005
De kracht van de organisatie Toetredingsbarrières in de praktijk: Veranderingen in de hoogte van toetredingsbarrières in het notariaat en de makelaardij
28
