PROGRAMMA Dagvoorzitters: Hubert Fermina en Robert Sordam Vrijdag 30 november 2012 09.30 uur Ontvangst en registratie 10.00 uur Welkom door de dagvoorzitter 10.10 uur Opening van de conferentie door Andrée van Es, wethouder van Amsterdam voor Diversiteit en Burgerschap 10.30 uur Identiteit, uitsluiten of verbinden, State‐of‐the‐art lezing door Maykel Verkuyten is hoogleraar Algemene Sociale Wetenschappen i.h.b. relaties tussen culturen en groepen, aan de faculteit sociale wetenschappen van de universiteit Utrecht. Tevens is hij academisch directeur van de European Research Centre on Migration and Ethnic Relations (ERCOMER) aan dezelfde universiteit. In zijn onderzoek houdt hij zich bezig met vraagstukken van etnische identiteit, diversiteit en interetnische relaties. Identiteit is een veelzijdig en verwarrend begrip. Het wordt te pas en te onpas gebruikt zonder dat vaak duidelijk is wat er precies mee wordt bedoeld. In het eerste deel van de lezing zal ik kort een drietal hoofdbetekenissen van het begrip bespreken en daarbij aangeven waarom het belangrijk is om die betekenissen uit elkaar te houden. In het tweede deel ga ik vervolgens nader in op de achtergronden en implicaties van sociale of groepsidentiteiten. Ik richt mij daarbij op de psychologische betekenis van dergelijke identiteiten en op de consequenties voor processen van in‐ en uitsluiting. 11.10 uur Pauze 11.25 uur "Innocence Unltd.", over Nederlandse habitussen met betrekking tot gender en "ras"/ etniciteit, keynote lezing door Gloria Wekker, emerita hoogleraar Gender en Etniciteit, Universiteit Utrecht In mijn lezing neem ik dominante manieren van (niet) omgaan met gender en met "ras"/ etniciteit in de Nederlandse samenleving onder de loupe, aan de hand van allerlei voorbeelden uit het dagelijks leven. Gender en "ras"/ etniciteit zijn belangrijke maatschappelijke en symbolische "grammatica's van verschil", die op verschillende manieren werkzaam zijn, bv. in identiteitstoeschrijving en ‐ beleving, voor leden van dominante groepen en minderheidsgroepen. Hoe kunnen professionals deze processen leren (h)erkennen en er op een doorbrekende manier mee om leren gaan? 12.05 uur Verhalen van jongeren, met medewerking van Said Bensellam 12.55 uur Lunch en poster presentaties 13.55 uur Identiteit van kinderen en jeugdigen in minderheidsposities, keynote lezing door Fernanda Sampaio de Carvalho, klinisch psycholoog, psychotherapeut, Infant Mental Health Specialist en kinderpsychoanalytica in opleiding, werkzaam bij het Nederlands Psychoanalytisch Instituut (NPI), als staflid voor het Infant
Mental Health Centrum (0‐4 jarigen). Hiernaast heeft ze een kleine eigen praktijk. Veel kinderen die in de grote steden bij de GGZ‐jeugd aangemeld worden, hebben een familieachtergrond van migratie. Hun ouders zijn eerste, tweede of verdere generatie migranten en vormen soms een zogeheten ‘transnationaal of intercultureel huwelijk’. Deze ouders verschillen onderling in etnisch‐culturele achtergrond en/of in migratiegeschiedenissen. Kinderen met een achtergrond van migratie kunnen zowel binnen de beslotenheid van het gezin en de familie, als daarbuiten tegenstrijdige verwachtingen ervaren omtrent o.a. opvoeding, gender, waarden en normen en gebruiken. Sommige kinderen leven binnen een context van drie of meer talen, die symbool kunnen staan voor de verschillende werelden waarin ze opgroeien. Binnen deze versnippering proberen kinderen een gevoel van eigenheid en continuïteit te ontwikkelen. Besproken wordt in deze lezing hoe de psychotherapeutische relatie hierbij als vehikel kan dienen. 14.35 uur 15.30 uur 15.45 uur
Reactie op de lezingen met aanbevelingen voor de praktijk Joan Ferrier, orthopedagoog (Arbeid) Frank Kortmann, psychiater (GGZ) Moenja Bouaoud, GZ psycholoog bij de Bascule (Jeugd) Mystery Guest (Beleid) Discussie met de zaal o.l.v. de dagvoorzitter Pauze
Symposia/workshops, parallel 1 – 4 Accent op jeugd S1 Arbeid : Identiteit op de werkvloer (symposium) Symposiumvoorzitter: John Goring, ‘The Human Factor Werving & Selectie’, met Astrid Elburg, adviseur en trainer/coach regie‐ en leiderschapsvraagstukken voor hoger management, bestuur en toezicht. Auteur van: Gunnen!, de kracht van vernieuwend leiderschap en Henny Mulders, A&O‐psycholoog en adviseur Inclusieve Arbeidsorganisatie UWV en Paul Abell, adviseur bij Leeuwendaal Advies en voorzitter Adviesraad Diversiteit en Integratie Gemeente Amsterdam. In de workshop gaan we niet zozeer in op de invloed van uitsluiting op identiteitsbeleving, maar keren we het om: wat is de invloed van sociale /culturele identiteit, van identiteitstoeschrijving en ‐beleving op processen van exclusie en inclusie op de werkvloer? Wat betekent het om als migrant, homo, vrouw of als iemand met een beperking in een arbeidsorganisatie te willen werken of werkzaam te zijn? Moet je je identiteit ontkennen, of juist benadrukken? In de workshop gaan we op deze vragen in.
S2 : De incidentie van psychische stoornissen onder migranten: tussen waan en werkelijkheid. Tekleh Zandi, psychiater GGZ‐Centraal, bestuurslid afdeling transculturele psychiatrie NVvP en Marzouka Boulaghbage, projectleider ‘activiteiten voor moeders’ (Al Amal, Utrecht) en Rachida Ibrahimi, projectleider ‘Tussen In, ondersteuning risico‐ en
multiproblem gezinnen’ (Al Amal, een zelforganisatie van Marokkaanse vrouwen in Utrecht Kanaleneiland) en Hassan Bahara (1978), geboren in Teroua n'Ait Izou (Marokko), columnist bij NRC, criticus bij de Groene Amsterdammer en schrijver van de roman ‘Een verhaal uit de stad Damsko’ (De roman beschrijft de eigentijdse jongerencultuur in de achterstandswijken van Damsko, de Surinaamse benaming voor Amsterdam), schreef verder de bundel ‘Ik Driss’, samen met Asis Aynan, een verzameling van zijn columns in NRC. Met deze sprekers zijn zowel de expert, het leefwereldperspectief, als de betrokken toeschouwer in beeld. Moderator: Huub Beijers, medisch antropoloog en sociaal‐psycholoog.
S3 C&B : De lange schaduw van een koloniaal verleden; hoe koloniale politiek identiteit vormt. (workshop) Leo Balai, schrijver ‘Het slavenschip Leusden’ en Ralph du Long, internationaal trainer/consultant discriminatie vraagstukken. ‘Op 1 januari 1738 verging voor de monding van de Marowijnerivier in Suriname het slavenschip Leusden van de West‐Indische Compagnie (WIC). Van de 716 in Afrika ingescheepte gevangenen overleefden er slechts 16 de ramp. Hoewel het ongetwijfeld de grootste tragedie is uit de Nederlandse scheepvaarthistorie, is deze ramp vrijwel onbekend.’ Wat voor sporen laat een verleden als koloniale macht en slavernijhandelaren na in de nationale en persoonlijke identiteit. Leo Balai en Ralph du Long, twee nazaten van dat Nederlandse koloniale verleden gaan met de deelnemers op zoek.
S4 Jeugd : Identiteit en onderwijs; de invloed van ervaringen met discriminatie op de identiteitsvorming van Vlaamse migrantenjongeren Marc Laquière, historicus en pedagogisch raadgever federatie Marokkaanse verenigingen, Antwerpen, Karen Phalet, hoogleraar Centrum voor Sociale en Culturele Psychologie, Leuven Siham Chaoui, laatstejaarsstudent maatschappelijk werk Artesis Hogeschool Antwerpen en medeverantwoordelijk Al Qalam Onderwijsproject 17.00 uur 17.15 uur
Pauze Muziektheater van Bright O Richards ‘As I Left my Father’s House’ Deze gebeurtenis vat in 75 minuten de kern samen van de pijn en van de kracht van vluchtelingen, en het belang van verbondenheid. Verbondenheid met de eigen geschiedenis, hoe pijnlijk ook, verbondenheid met het goede van “daar en toen”, met de moeder, de aarde, de geuren met de mens die zomaar hielp. Verbonden met de kinderen en de pijn hen onvoldoende te kunnen beschermen, toen en nu. Verbondenheid ook, met het spirituele, waaruit tijdens het stuk wordt geput voor de troost, voor zich omvat voelen te midden van de leegte van de traumatische situatie, voor besef van de noodzaak om vol te houden, de weg niet kwijt te raken, voor alle bronnen van kracht. Verbondenheid die ook nodig is om hier en nu iemand te kunnen zijn (identiteit in onze termen). Dit stuk is een sterke aanrader voor iedereen die werkt met vluchtelingen of met mensen die op een andere manier met existentiële pijn moeten dóórleven. Deze voorstelling is tevens toegankelijk voor de deelnemers van (alleen) de zaterdag.
Gevolgd door informeel samenzijn met drankjes en hapjes 19.30 uur Sluiting Zaterdag 1 december 2012 Dagvoorzitters: Hubert Fermina en Robert Sordam 09.00 uur Ontvangst en registratie koffie/thee 09.30 uur Collective identity: A double edged sword for poverty alleviation and social inclusion in rural India? keynote lecture by Ramacharan Tripathi, former Director of G.B.Pant Social Science Institute at Allahabad and earlier Professor in Psychology at The University of Allahabad. Professor Tripathi has also been active with a large number of civil society organizations. Poverty and social exclusion are inter‐twined, but more so in rural India. Most efforts by the state and civil society organizations at poverty alleviation pay special attention to the socially excluded based on caste, tribe or minority group status. I shall review studies to show how social and collective identity may work as a double‐edged sword in poverty alleviation and ensuring social inclusion. The dilemma that gets posed to psychology professionals in India in this context will also be discussed. 10.15 uur Symposia, parallel 5 – 9 Accent op sociale rechtvaardigheid S5 Arbeid : Diversiteit in communicatie (workshop) Maha de Kok‐ Abu Awad, trainer en coach op het gebied van communicatie en culturele diversiteit, eigenaar van bureau Marady Training. Hoe ga je om met culturele verschillen? Hoe overbrug je culturele dilemma’s Hoe zorg je voor minder culturele botsingen? Wat gebeurt er in een organisatie als medewerkers zich buitengesloten voelen? S6 GGZ : Identiteitsvorming bij jonge generatie immigranten; nieuwe tijden, nieuwe dynamieken Zeynel Erkut (Dr.), kinder‐, jeugd‐ en volwassenenpsychiater, Er is een groot aantal factoren dat een rol speelt in de identiteitsontwikkeling bij jonge generaties van de immigrantengroepen; de sociaal‐maatschappelijke achtergrond van de ouders voor de immigratie, de sociaaleconomische status van het gezin, sociaal isolement (uitsluiting) of een gezonde integratie in de host‐omgeving bepalen mede de richting van de identiteitsvorming van de jonge generaties. Tegenwoordig is de wereld kleiner en de virtuele grenzen vager dankzij de sociale media en globalisatie. Deze workshop gaat over de nieuwe dynamieken van deze moderne tijden en de nieuwe factoren die een rol spelen in de ontwikkeling van identiteit. S7 C&B : Poverty, ethnicity and youth; moderator Erik Snel, assistant professor dept. of sociology, Erasmus University Rotterdam, met
Trees Pels is psycholoog en als senior‐onderzoeker werkzaam bij het Verwey‐ Jonker Instituur in Utrecht. Daarnaast is als bijzonder hoogleraar ‘Opvoeden in de multi‐etnische stad’ verbonden aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. In haar presentatie ‘Parenting in the context of domestic violence’ gaat zij onder meer in op de vraag of er in de reacties op partnergeweld verschillen optreden tussen gezinnen van diverse etnische groepen. en Fred Reelick is psycholoog en als senior‐onderzoeker verbonden aan de Sociaalwetenschappelijke Afdeling (SWA) van de Rotterdamse Sociale Dienst. Reelick heeft onderzoek gedaan over opvoedingsgedrag van moeders in bijstandsgezinnen, o.m. over de vraag of langdurige armoede gepaard gaat met minder gunstig opvoedingsgedrag (wat niet het geval blijkt). In zijn presentatie ‘Parenting Quality in Mothers Depending on Social Assistance’ betoogt Reelick dat de kwaliteit van opvoeding in bijstandsgezinnen mede afhangt van de psychologische gesteldheid (copinggedrag) van de betreffende ouders. en Jan Dirk de Jong, criminoloog en werkzaam als zelfstandig onderzoeker en adviseur voor het bureau Rebond (www.rebond.nl ). De Jong doet veel onderzoek naar groepsprocessen (structuur, cultuur en groepsdruk) in als deviant bestempelde gemeenschappen, in het bijzonder binnen delinquente jeugdgroepen. De Jong is gepromoveerd op een kwalitatief onderzoek over de straatcultuur van jonge mannen uit Amsterdam‐West (Kapot moeilijk. Een etnografisch onderzoek naar opvallend delinquent groepsgedrag van ‘Marokkaanse’ jongens. Amsterdam: Aksant 2007), waarvoor hij in 2009 SMVP‐ publicatieprijs ontving. In zijn presentatie, getiteld 'Street culture, socialization and ethnicity', gaat hij ook in op de uitdaging van straatcultuur voor ouders en professionele opvoedende instanties. This symposium will be presented in English
S8 Jeugd : Digitale Identiteit; 'Whatsapp? In gesprek met de digitale generatie' Sanne Limburg, SPV bij Rivierduinen Hoe communiceer je als hulpverlener met jongeren uit de digitale generatie over hun internetcultuur? De belangrijkste feiten over de invloed en risico’s van mediagebruik op de jongeren van nu. Tot slot: Tien vragen voor de sociale anamnese.
S9 Thema : Identificatie in multicultureel Nederland: een dynamische benadering van identiteitsvorming (workshop) Cor Hoffer, Sociaal‐wetenschappelijk onderzoeker senior en trainer interculturele communicatie Parnassia Bavo Groep In deze workshop wordt hulpverleners antropologisch inzicht gegeven in de manier waarop allochtone Nederlandse jongeren identiteit beleven en vorm geven. Tevens wordt de samenhang daarvan met sociale en psychische problemen besproken en tips voor de GGZ‐praktijk gegeven. 11.30 uur 11.45 uur
Pauze Identiteit als bron van welbevinden, keynote lezing door Fons van de Vijver, hoogleraar crossculturele psychologie aan de Universiteit van Tilburg en bijzonder hoogleraar aan North‐West University, Zuid‐Afrika en University of Queensland, Australië
In de lezing zal ik ingaan op de relatie tussen identiteit en welbevinden en op manieren waarop identiteit als bron van welbevinden kan functioneren. Aspecten als etniciteit, religiositeit, gezin, werk worden besproken vanuit hun belang voor onze sociale identiteit. Ik zal vooral ingaan op weerbaarheid en wat we uit crosscultureel onderzoek weten over wat weerbaarheid is en hoe het bevorderd kan worden. Verder zal ik ingaan op diversiteitsmanagement en de vraag hoe dit kan bijdragen aan de vorming van een positieve, inclusieve identiteit voor zowel de autochtone als de allochtone werknemer. 12.25 uur 13.25 uur
Lunch en poster presentaties Leentiteit of identiteit(en)?, Job Cohen, oud‐burgemeester van Amsterdam en auteur van ‘Binden’ Reactie op de lezingen met aanbevelingen voor de praktijk Mieke Janssen, Macori Consult, directeur van Artikel 1 Midden Nederland, werkt rond diversiteitsmanagement, gelijke kansen op de werkvloer en het voorkomen van uitsluiting (Arbeid) Kees Laban, psychiater bij de Evenaar, Centrum voor transculturele psychiatrie (GGZ) Job Cohen, oud‐burgemeester en oud‐fractievoorzitter van de PvdA in de Tweede Kamer (Beleid) Gjaanchand Mungra, opgegroeid in een gezin met 17 kinderen (en een vader en moeder), persoonlijk bekend met poverty culture, 24 jaar doorgebracht in een joint family (zowel voor als na het huwelijk), multilinguaal (Sranan Tongo, Hindi en Nederlands; Identiteit: beperkt in een joint family, pater familias bepaalt dat grotendeels. (Jeugd)
14.25 uur
Discussie met de zaal o.l.v. de dagvoorzitter Symposia, parallel 10‐13 Accent op het verhogen van veerkracht en weerbaarheid S10 Arbeid : De rol van identiteit in de begeleiding van hoger opgeleide vluchtelingen richting de arbeidsmarkt (workshop) Job Support, UAF met Stannie Maessen, Senior Consulent UAF Job Support en Jutta König, psycholoog en loopbaan coach bij van Ede en Partners Theorie over identiteit wordt gekoppeld aan ervaringen uit de alledaagse praktijk.
S11 GGZ : ”You are my strength when I am weak”, van kwetsbaarheid naar veerkracht, Zohra Acherrat, psychiater (workshop) In deze workshop gaan we aan de hand van muziek, film, literatuur en wetenschappelijke inzichten op interactieve wijze stilstaan bij het begrip veerkracht. Ook bespreken we casuïstiek uit o.a. mijn eigen behandelpraktijk, bijv. vrouwen en meiden die met mensenhandel, eergerelateerd geweld en/of seksueel geweld te maken hebben gehad. Het belang van veerkracht in diagnostiek en behandeling zal besproken worden. Veerkracht hangt sterk samen met gevoelens van verbondenheid met zichzelf, de ander en de omgeving. Strekking van de workshop is dat veerkracht niet alleen een individuele eigenschap is, maar ook door culturele en maatschappelijke factoren bepaald
wordt. De samenleving als geheel kan ‐in gemeentelijk beleid, onderwijs, zorg etc.‐ een belangrijke bijdrage leveren aan de veerkracht van het individu. S12 C&B : Uitsluiting, de verantwoordelijkheid van de professional (symposium) Uitsluiting beïnvloedt de Identiteit van mensen en vermindert de kans op goede (geestelijke) gezondheid, werk en onderwijs. Waar ligt de verantwoordelijkheid van de professional, bij de individuele persoon of ook bij het ‘systeem’ waar de persoon zich in bevindt? Frank Kortmann, emeritus hoogleraar transculturele psychiatrie RU: Allochtonen in TBS. Slachtoffers van discriminatie? De kans op een paranoïde psychotische desintegratie neemt toe wanneer mensen in een cultureel isolement leven en veel discriminatie ervaren. Allochtone TBS‐patiënten vormen in deze waarschijnlijk een risicogroep omdat ze vaak een eenling zijn en in een westers cultureel klimaat veel discriminatie ervaren. Deze hypothese wordt geïllustreerd aan twee casussen. en Ido Abram, directeur van Stichting Leren, was onderwijsonderzoeker (Kohnstamm Instituut UvA), educatief adviseur (APS Utrecht), bijzonder hoogleraar ‘Opvoeding na Auschwitz’ (UvA). Drie thema’s hebben zijn speciale belangstelling: (Joodse) identiteit, 'opvoeding na Auschwitz' en (intercultureel) leren. De professional en de vele vormen van Joods‐zijn. Wat houdt de Joden bijeen? Is het God? Zijn het de feesten en de gebruiken? Is het Israël? Is het antisemitisme? Hebben seculiere Joden eigenlijk wel een échte Joodse identiteit? Of is dat bij hen iets vaags, dat hen nauwelijks van niet‐Joden onderscheidt? Hoe moet de professional met de vele vormen van Joods‐zijn en Joodse (over)gevoeligheid omgaan bij bijvoorbeeld 4 mei herdenkingen, beveiliging van synagogen en Joodse scholen, koosjer slachten, besnijdenis? en Sinan Çankaya, cultureel antropoloog (Ph.D), tussen 2007 en 2011 werkte hij als onderzoeker voor de politie Amsterdam‐Amstelland: ‘Staartbijters en daderslachtoffers’, Etnische minderheden binnen de Nederlandse politie. Agenten van etnische minderheidsgroepen zijn externe ordehandhavers en interne ordeverstoorders. Buiten op straat handhaven ze de orde. Binnen in de organisatie wijken ze af van de normale gang van zaken en verstoren ze de bestaande orde. Dit leidt tot spanningen. Bedoeld of onbedoeld, de gevolgen zijn groot. Sommige agenten uit etnische minderheidsgroepen voelen zich daardoor buiten op straat veiliger dan binnen op het bureau. Vanaf de jaren tachtig werkt de politieorganisatie hard aan zowel het binnenhalen als het binnenhouden van politieagenten uit etnische minderheidsgroepen. Ondanks talloze beleidsinitiatieven blijven de resultaten achter bij de gestelde doelen. Leden van etnische minderheden hebben vaak een negatieve werkbeleving en verlaten dikwijls de organisatie. In deze lezing kijk ik naar de wijze waarop Turks‐, Marokkaans‐ en Surinaams‐ Nederlandse politieagenten reageren op processen van in‐ en uitsluiting. Professionals zijn handelingsbekwaam, omdat ze kunnen reflecteren op alledaagse ontmoetingen met anderen. Daarbij kunnen ze bepaalde omgangsvormen bestendigen, maar ook doorbreken. Sommige handelingsstrategieën pakken echter verkeerd uit, waardoor individuen bijdragen aan hun eigen uitsluitingsproces. Moderator: Polli Hagenaars, voorzitter sectie Interculturalisatie NIP.
15.40 uur 15.50 uur
16.30 uur
S13 Jeugd : Smash it Up: jongeren aan het woord (workshop); De afdeling Smash It Up van Riagg Rijnmond biedt laagdrempelige ambulante hulp aan risicojongeren van 16 t/m 26 jaar. Deze jongeren zijn op uiteenlopende levensgebieden (scholing, financiën, arbeid, huisvesting, relaties) vastgelopen. Smash it up biedt individuele begeleiding door mentoren maar ook activiteiten in groepsverband zoals sport, theater, muziek, dans en eat & meet (samen koken). De theatergroep van Smash it Up staat onder leiding van regisseur en coach Karlo Severdija. In hun voorstellingen vertellen de jongeren over hun eigen leven, improviserend, rappen, dansend, aangrijpend en steeds met humor. Vier jongeren spelen in deze workshop scènes over identiteit uit hun laatste voorstelling ‘Occupie’. Severdija zal in vervolgens de werkwijze van Smash it Up toelichten en er is gelegenheid om met de jongeren in gesprek te gaan over identiteit, wat dat voor hen betekent en wat hen daarin beweegt. Pauze Identiteit: professionals bekennen kleur, conclusies voor wetenschap, beleid en praktijk van de professional, lezing door Glenn Helberg, kinder‐ en jeugdpsychiater, werkzaam bij de Riagg Rijnmond Rotterdam en in zijn privé praktijk Introspect, Praktijk voor Psychiatrie en Psychotherapie in Amsterdam Afsluiting door de dagvoorzitter
