Inhoudsopgave
1. Inleiding
p. 1
1.1 Probleemstelling
p. 2
1.2 Hypothesen
p. 2
1.3 Opzet
p. 3
2. Theoretisch kader
p. 4
3. Antenna Audio
p. 7
4. Museum het Valkhof
p. 10
4.1 Inhoud
p. 10
4.2 Omgeving
p. 11
5. Conclusie
p. 13
5.1 Omgeving
p. 13
5.2 Inhoud
p. 16
6. Discussie
p. 17
Bibliografie
p. 18
1. Inleiding
In dit onderzoek staat de audio tour centraal en in het bijzonder het proces hoe een audio tour tot stand komt. Het gaat hier om een studie naar de invloed van de omgeving op de totstandkoming van de audio tour. De nadruk ligt dus op de selectieprocessen en de keuzes die gemaakt worden en de weerslag die deze hebben op de uiteindelijke audio tour. In dit onderzoek wordt de audio tour in het bredere discours van artistieke selectieprocessen geplaatst. De resultaten van dit onderzoek zullen een bijdrage kunnen leveren aan een proces van bewustwording. Zowel het museum als het publiek kan hier zijn voordeel mee doen. Bij de invloed van de omgeving op een audio tour kan men bijvoorbeeld denken aan de vooruitgang van de technologie. Tegenwoordig heeft bijna iedereen een mobiele telefoon, de verminderde schrijfvaardigheid van de jongste generatie baart ons zorgen omdat ze sneller leren typen dan schrijven. Het Internet is in de huidige maatschappij volledig ingeburgerd en de meeste mensen weten feilloos hoe ze met elektronische apparaten om moeten gaan. De snelheid waarmee technologische ontwikkelingen elkaar opvolgen is bijna niet bij te houden en brengt grote veranderingen in onze omgeving teweeg. Door de vooruitgang van de technologie is er ook veel meer mogelijk. Je hoeft geen kaart meer te lezen want de Tomtom wijst je de weg, op je iPhone kun je buienradar.nl raadplegen of het verstandig is te gaan fietsen naar je werk, en de BPM (beats per minute) van de muziek op je mp3 speler kan zich aan jouw looptempo aanpassen. Dit soort nieuwe mogelijkheden zijn de creatieve sector uiteraard niet ontgaan. Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van nieuwe media en de toegenomen toegankelijkheid van digitale bronnen. Dit schept een hoop mogelijkheden voor nieuwe manieren van presenteren. Ook een audio tour staat niet op zichzelf en is onderhevig aan dergelijke trends en ontwikkelingen. Er is nog niet veel onderzoek gedaan naar de audio tour en hoe deze tot stand komt en gebruikt wordt. Een audio tour wordt door mensen gemaakt, het is daarom aannemelijk dat het eindproduct kan variëren als een audio tour door mensen met verschillende achtergronden en motieven gemaakt wordt. Daarnaast neemt een audio tour ook een belangrijke rol in bij de beleving van een tentoonstelling. Wat er gezegd wordt over object A heeft vanzelfsprekend zijn weerslag op de manier waarop het publiek object A bekijkt. Om nog maar niet te spreken van de verandering in het sociale aspect van een tentoonstelling. Waar men vroeger in groepjes langs de objecten wandelde en met elkaar praatte over wat er te zien was zie je nu ieder mens voor zich met een koptelefoon op langs de nummers schuifelen. Dit alles maakt de audio tour een interessant fenomeen om vanuit een mediawetenschappelijk perspectief te onderzoeken.
1
1.1 Probleemstelling De hoofdvraag van het onderzoek luidt als volgt: Welke selectieprocessen vinden plaats bij de totstandkoming van audiotours? Men moet op de hoogte zijn van actuele ontwikkelingen die de omgeving beïnvloeden waarin de totstandkoming van de audio tour zich afspeelt. Om een zo volledig mogelijk beeld te kunnen schetsen van de totstandkoming van de audio tour zal hoofdstuk twee een theoretisch kader bieden waarbinnen dit onderzoek gepositioneerd wordt. In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de volgende vragen: -
Welke tendensen in het culturele veld hebben invloed op de omgeving waarin een audio tour tot stand komt?
-
Welke aspecten van de audio tour worden recentelijk onderzocht?
-
Waar ligt de nadruk op bij onderzoek?
-
Wat is er nog niet besproken/onderzocht?
De hoofdvraag valt uiteen in een aantal deelvragen: -
Welke selectiemomenten zijn er in het proces te onderscheiden?
-
Wie maken de keuzes op deze selectiemomenten?
-
Hoe worden deze keuzes gemaakt? o
Wat voor argumenten worden aangedragen?
o
Wat voor motieven beïnvloeden de keuze?
De bovenstaande deelvragen zijn toe te passen op twee verschillende aspecten van de audio tour. Zo kunnen deze vragen gesteld worden bij de totstandkoming van de ingesproken tekst (inhoud) en de objecten (omgeving) waaraan de audio tour gekoppeld wordt.
1.2 Hypothesen Door de vooruitgang van de technologie ontstaan er tal van mogelijkheden die hun weerslag hebben in het culturele veld. Wellicht spelen er nog andere factoren een rol die van invloed zijn op een apparaat als de audio tour, zoals bijvoorbeeld museologische trends. Ten eerste nemen we aan dat de totstandkoming van een audio tour beïnvloed wordt door verschillende motieven van het museum. Dit kunnen educatieve motieven zijn: wat wil het museum de bezoeker bijbrengen? Of motieven die te maken hebben met de visie en ideologie van het museum: bijvoorbeeld het beeld wat het museum van zichzelf wil uitdragen. Dergelijke motieven hebben invloed op de ontwikkeling van de audio tour. Ten tweede heeft de aanwezigheid van een audio tour ook zijn invloed op de ontwikkeling van een tentoonstelling en vice versa. Sommige objecten zullen zich er
2
beter voor lenen om uitgelicht te worden met behulp van een audio tour dan anderen. Het museum zal hier een selectie moeten maken die betrekking heeft op zowel de audio tour als het tentoongestelde. Daarom zal de focus niet alleen liggen op de tekst van de audio tour maar ook op de objecten waaraan de audio tour gekoppeld is. Ten slotte spelen natuurlijk ook zeer concrete praktische zaken een rol. Bij het ontwikkelen van een audio tour is men vanzelfsprekend gebonden aan de mogelijkheden én beperkingen van onder andere de apparatuur, de tentoonstellingsruimte, het personeel en het budget.
1.3 Opzet Allereerst zal in een theoretisch kader een achtergrond geschetst worden. Hier worden een aantal relevante onderzoeken en hun resultaten gepresenteerd zodat men een goed beeld krijgt van de huidige ontwikkelingen omtrent de audio tour. In de volgende hoofdstukken zullen de resultaten besproken worden uit de interviews met de twee partijen die betrokken zijn bij het ontwikkelen van een audio tour. Allereerst zal besproken worden welke selectiemomenten aan het licht zijn gekomen aan de hand van interviews met medewerkers van Antenna Audio, een bedrijf dat gespecialiseerd is in het ontwikkelen van audio tours. Tegen de achtergrond van de actuele tendensen en de veronderstelde selectiemomenten uit het hoofdstuk over Antenna Audio, wordt vervolgens één tentoonstelling uitgelicht als case studie. Van begin tot eind zal besproken worden hoe het proces is verlopen en waar de cruciale keuzemomenten zaten en wie er op die momenten de keuzes hebben gemaakt en waarom zij deze keuzes hebben gemaakt. Op dit punt zijn alle deelvragen beantwoord en zal in de conclusie een antwoord geformuleerd worden op de probleemstelling. Ten slotte zal in de discussie het eigen onderzoek onder de loep genomen worden.
3
2. Theoretisch kader
Er blijkt nog maar weinig wetenschappelijk onderzoek over het proces van totstandkoming van de audio tour te zijn gedaan. Daarentegen zijn in de ICT sector veel artikelen verschenen over de technische aspecten en software van de apparatuur en hoe deze verbeterd kunnen worden. De niet exact-wetenschappelijke onderzoeken die zijn gedaan betreffen voor het grootste deel receptie onderzoeken naar de ervaringen en tevredenheid van de bezoeker die van de audio tours gebruik maken. Dit onderzoek richt zich niet op de effecten van de audio tour als voltooid product maar op wát er effect heeft op de totstandkoming van de audio tour als product in wording. Toch zijn een aantal studies naar de effecten van de audio tour op zijn omgeving relevant. Met behulp van de resultaten van deze studies kunnen motieven die in het selectieproces een rol spelen aan het licht gebracht worden. In zijn artikel From museum to morgue beschrijft Walter het effect van de audio tour op het gedrag van de bezoekers van de Romeinse baden in Bath.1 Wat Walter het meest opvalt, is dat door de komst van de audio tour het publiek geabsorbeerd wordt door het apparaat. Hij merkt op dat er veel minder interactie plaatsvindt tussen de bezoekers onderling en dat het volume dat voorheen gecreëerd werd door het praten van de bezoekers beduidend lager ligt nu de meeste bezoekers een audio tour beluisteren. Walter laat doorschemeren dat hij dit een bijzonder ongezellige ontwikkeling vindt, die wellicht ten goede komt aan de educatie van de bezoekers maar afbreuk doet aan de beleving van de omgeving. Dit verschijnsel doet zich vaker voor bij de introductie van een audio tour. Galligan beschrijft in haar artikel hoe de audio tour gebruikt werd bij een blockbuster tentoonstelling over Picasso in het Museum of Modern Art, New York. De audio tour werd hier onder andere ingezet als een middel voor crowd control. Hiermee wordt bedoeld dat men bij grote tentoonstellingen met behulp van een audio tour grote groepen mensen via de efficiëntste route en het gewenste tempo door het museum kan leiden. Daarnaast ziet zij, in tegenstelling tot Walter, een voordeel in het feit dat bezoekers minder praten én minder horen als gevolg van het beluisteren van een audio tour. “In the isolated world created by the audio tour the visitor could focus on the works of art and tune out the crowd. With 500 to 600 people entering the Picasso exhibition each half hour, this was not a bad proposition.”2 Zij erkent net als Walter het educatieve voordeel
1
Walter, T. (1996). From museum to morgue? Electronic guides in roman bath. Tourism management, 17, (4), 241-245. 2 Galligan, A.M. (1996). Tape recorded tours and the museum-going experience. Journal of Arts Management, Law and Society, 26, (1), 7.
4
van de audio tour, waarmee gemakkelijk relevante informatie verspreid kan worden onder de bezoekers. Door wetenschappers wordt dus erkend dat het inzetten van een audio tour de educatie van het publiek ten goede kan komen. Tegenwoordig zien de Nederlandse musea educatie als één van hun kerntaken, wat een goede voedingsbodem biedt voor het gebruik van audio tours. Aan de hand van een artikel van Mulholland en Collins kunnen we begrijpen waarom de audio tour, met zijn verhalende karakter, zo bruikbaar is als educatiemiddel. In dit artikel wordt het belang van verhaalstructuren ter ondersteuning van het leer- en ontdekkingsproces benadrukt. “A concept or lesson is often more readily accumulated from a narrative in which it is contained than when told in the abstract.”3 Doordat er structuren en patronen in een verhaal zitten blijft de lezer/luisteraar geïnteresseerd in een verhaal en wordt er actief bij betrokken als ze gaandeweg proberen te voorspellen hoe het af zal lopen. “This is an important aspect, as it demonstrates that narrative applies not only to the structures formed by the teller of the story, but also those constructed by the reader. The reader does not just receive the narrative but actively constructs a story for themselves during the reading process.”4In het licht van dit onderzoek is er nog een belangrijk punt dat Mulholland en Collins aandragen. Zij betogen namelijk dat de manier waarop een verhaal verteld wordt belangrijk is voor de interpretatie van het betreffende verhaal door de luisteraar. “Specific narratives conform to different structural patterns, in order to emphasize different aspects of the story or put over a specific message.”5 Ten eerste is het dus belangrijk dat er bij het publiek motivatie opgewekt word voor het onthouden van de geboden informatie. Om de bezoeker te motiveren is het, volgens Mulholland en Collins belangrijk dat zijn nieuwsgierigheid geprikkeld wordt of dat de bezoeker ‘spelenderwijs’ leert, zij benadrukken bij het stimuleren van het leerproces het belang van ‘entertainment’.Ten tweede beschikt de audio tour over een andere eigenschap die het leerproces ten goede komt, namelijk het bieden van een (verhalende) context bij de tentoongestelde objecten. Hoewel er dus nog maar weinig onderzoek gedaan is naar het proces rondom de totstandkoming van de audio tour, is er op het gebied van selectieprocessen in artistieke instellingen wél veel onderzoek gedaan. Er moeten gedurende het gehele proces van de totstandkoming van de audio tour beslissingen worden genomen, hierbij moet het belang van de verschillende motieven tegen elkaar afgewogen worden zodat het resultaat binnen de visie van het museum past. Er moet op de belangrijke selectiemomenten dus ook iemand zijn die de beslissingen neemt. Al worden de beslissingen genomen in lijn met de 3
Mulholland, P., & Collins, T. (2002). Using Digital Narratives to Support the Collaborative Learning and Exploration of Cultural Heritage. 4 Ibidem 5 Ibidem.
5
belangen van het museum, deze persoon beïnvloedt het proces. Indien het een ander persoon was geweest met een andere achtergrond, andere persoonlijke belangen of een andere interpretatie van de visie van het museum, dan zou de uitkomst wellicht anders zijn. Personen met een dergelijke filterende functie noemen we gatekeepers: “A gatekeeper filters products (or people) as they enter or leave a system.”6 Bij het proces rondom de totstandkoming van een audio tour bepaalt de gatekeeper bijvoorbeeld welke objecten er al dan niet in de tour opgenomen worden. De gatekeeper bepaald ook welke informatie wel of niet bij een bepaald object verteld wordt. Uit de praktijk blijkt dat het meestal gaat om verschillende personen die functioneren als object-gatekeeper en tekstgatekeeper.
6
Alexander, V.D. (2003). Sociology of the arts: exploring fine and popular forms. Oxford: Blackwell Publishing.
6
3. Antenna Audio
“As legend has it, the recorded tour was born in 1958 when an inventor visited an art museum and was guided through the collection by its director. Well aware of the new technology of the tape player, the inventor came up with the concept of a taped tour made by a director, curator, or other knowledgeable person that could be replayed on a small, portable tape deck.”7
Sindsdien heeft de audiotour zich ontwikkeld tot een wereldwijd bekend fenomeen. In de afgelopen 50 jaar is de ontwikkeling van de technologie in een stroomversnelling geraakt en de ene na de andere gadget komt op de markt. De eerste audio tours waren opgenomen op cassettes en werden in een walkman afgespeeld. Aan het eind van de audio tour moest het bandje worden teruggespoeld. Tegenwoordig kun je een audio tour voorafgaand aan het museumbezoek al downloaden van de website en op je iPod afluisteren. Niet alleen de technologische mogelijkheden, maar ook de tijden zijn veranderd. In de jaren ’70 zorgde de moeilijke economische omstandigheden voor een goede voedingsbodem voor verdere uitbreiding van de populariteit van de audio tour.8 Musea waren genoodzaakt naast de inkomsten van de kaartverkoop op andere manieren geld te verdienen aan hun bezoekers. Winkels en restaurantjes in het museum en blockbuster tentoonstellingen zorgen voor extra geld in het laatje. Maar ook de audio tour had een belangrijk economisch voordeel voor musea aangezien men iedere bezoeker die een audio tour wenste ervoor kon laten betalen.9 Naast het economische voordeel ontdekte men al snel dat de audio tour ook ingezet kon worden als middel voor crowd control.10 Vooral bij grote tentoonstellingen kan men met behulp van een audio tour grote groepen mensen via de efficiëntste route en het gewenste tempo door het museum leiden. Nog een voordeel bij grote tentoonstellingen is het feit dat de bezoeker door de koptelefoon van de audio tour op te zetten veel minder last heeft van het rumoerige geluid van zijn medebezoekers, wat in educatief opzicht een voordeel is. Indien een museum een audio tour wil aanbieden bij een tentoonstelling, kan het daarvoor verschillende instanties benaderen die audiotours op maat ontwikkelen. Sinds 20 jaar is Antenna Audio veruit de belangrijkste aanbieder van auditieve en audiovisuele ondersteuning bij culturele attracties wereldwijd. Vrijwel alle audio tours van grote 7
Galligan, A.M. (1996). Tape recorded tours and the museum-going experience. Journal of Arts Management, Law and Society, 26, (1), 7. 8 Ibidem. 9 Ibidem. 10 Ibidem.
7
tentoonstellingen van Nederlandse musea zijn ontwikkeld in samenwerking met Antenna Audio.11 De gang van zaken bij Antenna Audio is daarom een representatief voorbeeld van de praktische zaken rondom het ontwikkelen van een audio tour. Als een museum besluit gebruik te maken van de diensten die Antenna Audio levert, wordt er in intensieve samenspraak een opzet ontwikkeld. “We stellen zo veel mogelijk vragen. Het is erg belangrijk te weten wat het museum wil vertellen aan de bezoekers.”12 Er zijn een aantal verschillen aan te wijzen waardoor de audio tour per klant uniek is. Uiteraard heeft ieder museum en iedere tentoonstelling een ander budget. Daarnaast gaat het vaak ook om zeer uiteenlopende soorten musea, een museum voor moderne kunst is iets heel anders als een museum voor wetenschapsgeschiedenis, en deze twee zullen daarom ook zeer verschillende soorten objecten tentoonstellen en een andersoortige visie hebben op wat de bezoeker moet ervaren of leren. Toch moeten alle klanten van Antenna Audio uiteindelijk dezelfde keuzes maken. Volgens Petra Brinkhof van Antenna Audio gaat het om de volgende drie belangrijke keuzemomenten. Ten eerste moet het museum besluiten of ze het schrijven van de inhoudelijke tekst willen uitbesteden of zelf willen doen. Indien het museum ervoor kiest de tekst zelf te schrijven dan wordt deze door het museum bij Antenna Audio aangeleverd. In de meeste gevallen is de tekst dan geschreven door de conservator of educator van de betreffende tentoonstelling. Wil het museum het schrijven uitbesteden dan wordt er door Antenna Audio een schrijver benaderd. Meestal betreft het een inhoudelijk expert op het gebied van het onderwerp van de tentoonstelling. Ten tweede moet het museum een keuze maken tussen een zogenaamde lineaire audio tour of een random acces audio tour. Ofwel, gaat het hier respectievelijk om een vastliggende route en een bijbehorend doorlopend verhaal dat de bezoeker beluisterd of gaat het om een audio tour waarbij verschillende losse stops naar keuze gemaakt kunnen worden? Bij een random acces tour hebben de bezoekers meer vrijheid in de route die zij afleggen. Deze kan bijvoorbeeld worden bepaald door hun keuze welke objecten zij interessant genoeg vinden om de audio tour informatie bij te beluisteren, of omdat er wel of geen plek is bij een bepaald object. Een lineaire tour biedt deze ruimte vaak niet, waardoor het noodzakelijk is dat het museum van tevoren de logistieke facetten van de route goed uitdenkt. Zo voorkomt men dat er te grote groepen zich voor één object verzamelen, of dat bezoekers wellicht hinder ondervinden van bijvoorbeeld het looppad naar de toiletten. Dit maakt de lineaire tour logistiek gezien ingewikkelder. Zowel de lineaire tour als de random acces tour kunnen een bijdrage leveren aan de crowd control. Beiden dienen dezelfde meester maar doen dit op een andere manier. 11 12
Lijst Nederlandse klanten Antenna Audio: http://www.antennaaudio.com/ Interview met Petra Brinkhof van Antenna Audio.
8
Crowd control omvat (onder andere) het ervoor zorgen dat de bezoekers niet te lang hoeven te wachten om een object goed te kunnen bekijken. De random acces tour bewerkstelligt dit door ze een alternatief te bieden: een ander object bekijken en later nog een keer proberen. De lineaire tour realiseert dit door ervoor te zorgen dat ze (in theorie) überhaupt niet hoeven te wachten omdat de andere bezoekers, op het door de audio tour aangegeven tempo, al doorgelopen zijn. De keuze voor lineair of random acces is afhankelijk van de grootte van de tentoonstelling en het aantal bezoekers. Bij een zeer drukbezochte tentoonstelling zal de random acces tour het gewenste effect misschien niet kunnen bewerkstelligen, en bij een kleinschalige tentoonstelling is al het denkwerk wat betreft de logistieke planning wellicht overbodig omdat de bezoekers met behulp van de random acces tour hun weg wel vinden. Bij de keuze welke variant van de audio tour gebruikt gaat worden spelen dus logistieke afwegingen een rol, maar daarnaast zijn ook educatieve afwegingen belangrijk. Bij een random acces tour zal een bezoeker namelijk wellicht minder informatie meekrijgen omdat hij misschien niet bij alle objecten ervoor kiest te horen wat de audio tour erover te zeggen heeft. Ook eventuele temporele en causale verbanden tussen verschillende objecten kunnen hierdoor lastig over te brengen zijn, omdat men er niet zeker van kan zijn dat de bezoeker alle benodigde voorkennis bij vorige objecten heeft opgedaan. Tot slot benadrukt Petra Brinkhof van Antenna Audio het belang van de keuze welke objecten opgenomen worden in de audio tour. Het gaat hier om een selectie uit objecten die al in de tentoonstelling zijn opgenomen. Dit klinkt als een open deur, maar het is belangrijk om hier notie van te nemen aangezien het museum dus in eerste instantie bepaald welke objecten überhaupt de mogelijkheid krijgen om in de audio tour opgenomen te worden. Deze selectie wordt gemaakt door de betreffende conservator of educator (of een vergelijkbare functie, afhankelijk van de grootte van het museum of de tentoonstelling), vaak in samenspraak met de adviseurs van Antenna Audio.
9
4. Museum het Valkhof
Museum het Valkhof in Nijmegen heeft in 2009 een tentoonstelling gehad genaamd ‘De wereld van Katharina: Devotie, demonen en dagelijks leven in de 15e eeuw’. Het betreft een tentoonstelling van het wereldberoemde getijdenboek van Katharina van Kleef wat volgens experts op dit gebied, de medio-neerlandici, een zeer belangrijk werk is. Bij deze tentoonstelling werd ook een audio tour aangeboden, welke in samenwerking met Antenna Audio ontwikkeld is. Zoals hierboven werd vastgesteld waren er drie momenten waarop ook museum het Valkhof een keuze heeft moeten maken. Ten eerste heeft het museum gekozen voor een random acces audio tour, omdat dit beter bij het tentoonstellingsconcept paste dan een lineaire tour. Wellicht gaven logistieke afwegingen hier de doorslag aangezien bij deze tentoonstelling de audio tour ook een bijdrage leverde aan de crowd control van de bezoekers. De tentoonstelling betrof hoofdzakelijk vrij kleine objecten, namelijk bladzijden en de daarop afgebeelde miniaturen. Als er voor een lineaire tour was gekozen hadden bezoekers elkaar wellicht vaker in de weg gestaan en elkaar het zicht belemmerd. Omdat het een random acces tour betrof, konden bezoekers vrij rondlopen en de objecten bekijken waarbij op dat moment plaats was.
4.1 Inhoud Het tweede keuzemoment werd bepaald door zeer praktische redenen. Het betrof de keuze tussen uitbesteding van het schrijven of het zelf schrijven van de inhoud. Het projectteam voor deze tentoonstelling was namelijk klein en had een grote taakbelasting. Daarom is het schrijven van de inhoud uitbesteed aan een inhoudelijk middeleeuwen specialist van buiten het museum. “De bij de tentoonstelling betrokken conservator heeft eerst de selectie van objecten gemaakt waar een stop bij moest komen, vervolgens heeft een externe inhoudelijk deskundige op basis van de tentoonstellingscatalogus en aanvullende informatie de stops geschreven. Het was dus een samenwerking tussen een extern inhoudelijk expert en de tentoonstellingsconservatoren.”13 Belangrijk om hier te noteren is dat dus éérst een selectie gemaakt is van objecten waarbij een stop moest komen en dat daarna pas de inhoudelijke tekst bij de stops is geschreven. Bij het schrijven van de inhoud moest allereerst bepaald worden voor wat voor soort publiek de tour geschreven moest worden. Er is hier bewust gekozen voor een niet inhoudelijk deskundig publiek, aangezien de gemiddelde bezoeker maar weinig weet van Middelnederlandse literatuur. Het is voor de medio-neerlandici die de tentoonstelling
13
Interview met Anneleid Schepers van het Museum het Valkhof.
10
bezoeken ook minder essentieel dat zij voorgelicht worden over de tentoongestelde objecten, zij beschikken naar alle waarschijnlijkheid al over een behoorlijke voorkennis. De gemiddelde leek heeft daarentegen extra informatie nodig, waar het museum in moet voorzien. In het verleden heeft het museum wel audio tours voor verschillende categorieën publiek aangeboden, namelijk een speciale audio tour voor kinderen. Hier bleek echter weinig belangstelling voor te zijn. Met deze ervaring en afwegingen in het achterhoofd is er bij deze tentoonstelling voor gekozen één enkele audio tour te ontwikkelen, weliswaar beschikbaar in verschillende talen.
4.2 Omgeving In het geval van het derde keuzemoment betreffende de objectkeuze, houd museum het Valkhof er een nadrukkelijke visie op na: “Je kiest eerst objecten, en dan kijk je welke geschikt zijn voor de audio tour. De audio tour is afhankelijk van de objecten, niet andersom.”14 Volgens Anneleid Schepers van museum het Valkhof waren er in eerste instantie te veel objecten waarbij een stop zou moeten komen. De conservator van de tentoonstelling heeft op dat punt de beslissing genomen bij minder objecten een stop te doen. Bij het selecteren van zowel de objecten waar een stop bij moest komen als bij de objecten die in een later stadium uit de tour zijn gelaten gaf Anneleid Schepers als belangrijkste argument dat het object relevant moest zijn voor de luisteraar. De objecten zijn geselecteerd “Op relevantie en interessantheid van het verhaal dat verteld kon worden.” En in een later stadium zijn “De minst interessante items [zijn] verdwenen.”15 Het verhaal dat bij het object verteld kon worden door de audio tour moest dus interessant zijn voor de gemiddelde, niet inhoudelijk geschoolde bezoeker van de tentoonstelling. Mate van entertainment is dus de kern van de argumenten die het museum aandraagt voor selectie van objecten. Hiermee kan de motivatie van de luisteraar om de aangeboden informatie te onthouden worden gestimuleerd, aldus Mulholland en Collins.16 Bij de omgeving waarin een audio tour beluisterd wordt moet men niet alleen denken aan de tentoongestelde objecten. Ook andere elementen uit de omgeving worden beïnvloed door of hebben hun invloed op de audio tour. In het interview met Anneleid Schepers gaf zij aan dat door de aanwezigheid van de audio tour de omgeving van de tentoonstelling anders ingericht is. Zo was er sprake van minder informatieverstrekking via tekstbordjes bij objecten. “Omdat er een audio tour was is er minder tekst in de
14
Interview met Anneleid Schepers van Museum het Valkhof. Ibidem. 16 Mulholland, P., & Collins, T. (2002). Using Digital Narratives to Support the Collaborative Learning and Exploration of Cultural Heritage. 15
11
tentoonstelling zelf gestopt. Met name de objectteksten waren erg beknopt.”17 De mogelijkheid tot het beluisteren van een audio tour was een voordeel gezien het praktische feit dat het een tentoonstelling betrof van lichtgevoelig materiaal, namelijk oude bladzijden. Daarom moest het licht gedempt blijven en dit had natuurlijk een nadelig effect op de leesbaarheid van teksten in de tentoonstellingsruimte. De audio tour zorgde voor aanvullende informatie, waardoor meer tekst op bordjes overbodig werd. De mate van informatieverstrekking bleef dus gelijk, minder tekst op de bordjes werd gecompenseerd door de audio tour en de aanvullende informatie in de catalogus. Het is hier echter belangrijk om de visie van het museum niet uit het oog te verliezen: “De audio tour is niet bepalend voor de inhoud, het is een manier om de inhoud over te brengen.”18 Deze manier kwam in het geval van deze tentoonstelling dus zeer goed van pas.
17
Interview met Anneleid Schepers van Museum het Valkhof.
18
Ibidem.
12
5. Conclusie
Aan de hand van de bevindingen uit de interviews met museum het Valkhof en Antenna Audio zijn er drie belangrijke keuzemomenten te onderscheiden: wordt het schrijven uitbesteed of zelf gedaan, kiest men voor een lineaire tour of random acces tour, kiest men ervoor alle objecten op te nemen in de tour of maakt men een selectie. Antenna Audio is zich als expert op het gebied van audio tours bewust van het feit dat dit de belangrijkste keuzes zijn die hun klanten moeten maken. Uit de praktijk blijkt dat dit ook de keuzes zijn waarbij de verschillende motieven van het museum een rol spelen. Door de keuzes die een museum maakt komt er een diepere laag aan het licht, want iedere keuze heeft zijn consequenties. Er zullen (hypothetische) museale voorbeelden gebruikt worden om de mogelijkheden te illustreren. Natuurlijk spelen ook praktische zaken een rol, zoals het budget, werkbelasting van het personeel, beschikbare ruimte en het soort museum, maar deze worden, om de uitwerking van de theorie ten goede te komen, buiten beschouwing gelaten.
5.1 Omgeving Allereerst komen de twee keuzemogelijkheden aan bod die betrekking hebben op de omgeving. Aan de hand van het onderstaande schema zullen hier twee hypothetische keuzemogelijkheden worden uitgewerkt, die vier combinaties opleveren:
Lineaire audio tour
Random acces audio tour
Alle objecten
1
3
Sommige objecten
2
4
1. Lineair & alle objecten Bij een lineaire tour houdt het museum de touwtjes in handen als het gaat om de route die de bezoeker aflegt. Als er gekozen wordt voor een lineaire tour betekent dit dat het voor het museum belangrijk is dat de bezoeker alle benodigde informatie tot zich neemt en wel in een bepaalde volgorde. Stel bijvoorbeeld een kunsthistorisch museum voor, waarbij het museum het van belang acht dat de bezoeker abstracte kunst leert begrijpen. Het is in dit geval belangrijk om de eerste tekenen en invloeden te beschouwen voordat men de meest abstracte schilderijen gepresenteerd krijgt. Zo heeft het Gemeentemuseum Den Haag de figuratieve landschappen van Cézanne tentoongesteld om de bezoeker vervolgens de
13
abstracte lijnen van Mondriaan te leren begrijpen.19 Met behulp van een lineaire tour kan ervoor worden gezorgd dat de bezoekers geen belangrijke schakels missen. De keuze voor een lineaire tour komen dus hoogstwaarschijnlijk voort uit educatieve motieven van het museum.
2. Lineair & sommige objecten Bij het selecteren van objecten is de belangrijkste vraag uiteraard: waarom dit object wel en dat object niet? Indien men ervoor kiest maar enkele objecten op te nemen in de audio tour zal het blijkbaar om objecten gaan die op een bepaalde manier representatief zijn voor de informatie die het museum wil overbrengen. Hier rijst dus de vraag wat de gekozen objecten moeten representeren? Aan de hand van de objectkeuze kan aan het licht gebracht worden welk perspectief het museum voor de bezoeker heeft gekozen, welke kapstok het museum heeft gekozen om het verhaal aan op te hangen. Kiest men er bijvoorbeeld voor om het verhaal van de tweede Wereldoorlog te vertellen aan de hand van de strategische militaire planning? Waarbij oude kaarten, wapens en draaiboeken van missies relevante objecten zouden zijn. Of kiest men ervoor het verhaal te vertellen door de ogen van een jong joods meisje? Waarbij haar dagboek, (gebrek aan) kleding en leefruimte representatieve objecten zouden zijn.
3. Random acces & alle objecten Bij het opzetten van een random acces audio tour is het noodzakelijk om in acht te nemen dat er weinig controle is over de route die de bezoeker kiest. Het belangrijk om bewust te zijn van het feit dat bezoekers dus bepaalde informatie zullen mislopen en informatie in verschillende volgordes zullen verkrijgen. De bezoeker wordt in dit geval niet geleid door de audio tour, maar door zijn of haar eigen ingevingen. Het object dat het meest in het oog springt wordt bijvoorbeeld als eerst bekeken, of het object dat de bezoeker zo graag wilde zien al voordat hij naar het museum kwam, of juist het object waar hij door zijn of haar gezelschap op attent gemaakt wordt. Nog een mogelijkheid is het object waar de minste mensen bij staan, of juist waar de meeste bij mensen staan ‘dat zal dan wel interessant zijn’. In het geval van random acces audio tours zijn er twee aannames mogelijk over de motieven van het museum. De eerste mogelijkheid is dat de voorkeur en de ervaring van de bezoeker belangrijker is dan de educatieve doelstellingen van het museum. De tweede mogelijkheid is dat de educatieve doelstellingen van het museum bewerkstelligd kunnen worden zonder dat de bezoeker een vastliggende route aflegt. Hierbij kan men denken aan een tentoonstelling over een onderwerp waarbij het niet 19
Tentoonstelling Cézanne – Picasso – Mondriaan: http://www.gemeentemuseum.nl/index.php?id=035998
14
noodzakelijk is, of niet noodzakelijk wordt geacht vanuit de visie van het museum, dat de bezoeker een bepaalde temporele of causale ontwikkeling waarneemt.
4. Random acces & sommige objecten In het geval van een audio tour met random acces langs slechts enkele objecten gaat het om een heel andere tour als bijvoorbeeld een lineaire tour met alle objecten. Waar bij een lineaire tour het educatieve element voorop staat, heeft een random acces tour vaak een anekdotisch karakter en staat de ervaring centraal. Men kan hier denken aan een audio tour door de kerkers van een middeleeuws kasteel, waarbij op sommige plaatsen een verhaal wordt verteld over een bepaalde gevangene of martelmethode, eventueel aangevuld met illustratieve geluidseffecten. Het gaat hier dus echt om de beleving van de bezoeker waarbij het inlevingsvermogen en de fantasie geprikkeld worden.
Ruimte De omgeving waaraan het museum gebonden is, speelt ook een belangrijke rol bij de keuze. Is er sprake is van maar één route door de verschillende gangen en zalen wordt de kans dat de bezoeker iets misloopt heel klein. Een dergelijke ruimte leent zich uitstekend voor een tentoonstelling waarbij de educatieve motieven voorop staan. Het zal in dat geval voor het museum dan minder noodzakelijk zijn om een lineaire tour te verkiezen boven een random acces tour. Als een ruimte echter groot en onoverzichtelijk is, zijn er meerdere routes mogelijk langs de objecten. Is het educatieve aspect belangrijk voor het museum, dan kan het museum in dit geval kiezen voor een lineaire tour. Bij logistieke afwegingen zijn de afmetingen van de ruimte vanzelfsprekend ook van invloed op de keuze tussen lineair of random acces. In het geval van één grote ruimte, waarbij men uitgaat van een groot aantal bezoekers, kan het de crowd control ten goede komen om te kiezen voor een lineaire tour. Het kan bij grote ruimtes en grote groepen mensen te massaal worden met als gevolg dat de bezoeker met de random acces tour het overzicht verliest. In het geval van kleinere ruimtes, waarbij het gaat om kleinere groepen bezoekers, kan de random acces tour de crowd control ten goede komen omdat de bezoeker zelf de vrijheid krijgt om een inschatting te maken van zijn omgeving en zich hieraan aan te passen.
15
5.2 Inhoud Aan het schema is nog een derde laag toe te voegen die betrekking heeft op de inhoud van de audio tour; namelijk of het museum het schrijven uitbesteed of zelf onder zijn hoede neemt. Door de verschillende achterliggende motieven is er bij de vier mogelijke combinaties sprake van een duidelijk verschil in stijl. Dit wil zeggen dat het narratief per combinatie anders is, en dat hier dus een gepaste schrijver bij gezocht moet worden. Bij lineaire tours, met zowel alle als sommige objecten erin opgenomen, is de toon neutraal en informatief. Het doel is immers de bezoeker iets te leren. Hier zal de nadruk liggen op kernwoorden, herhaling en andere didactische kunstgrepen, zodat de bezoeker zoveel mogelijk informatie begrijpt en onthoud. Bij random acces met alle objecten zal de tekst erop gericht zijn begrijpelijk te zijn voor de toehoorder zonder dat de informatie afhankelijk is van wat er eerder in de tentoonstelling gezien is. Het is in dit geval immers niet zeker dat de bezoeker dit al gezien of gehoord heeft. Hier zullen dus bijvoorbeeld vooral feiten over de afzonderlijke kunstwerken verteld worden. Bij lineaire audio tours kan ook informatie over de schilder verteld worden en over bepaalde ontwikkelingen. Er kunnen verbanden tussen objecten gelegd worden en vergelijkingen gemaakt worden, omdat het museum weet welke voorkennis een bezoeker heeft, aangezien dat bij het vorige object verteld is. Waar men dus bij lineaire tours het object in verschillende verbanden kan plaatsen, zal bij random acces audio tours de nadruk meer op de informatie over het specifieke object liggen. Een random acces audio tour waarin maar enkele objecten zijn opgenomen is weer een heel ander verhaal. Het narratief zal een anekdotisch en verhalend karakter hebben en hierdoor deels gericht zijn op vermaak. Belangrijk is dat de toehoorder zich mee laat slepen en zich bijvoorbeeld met de verteller of personages kan identificeren. Bij een dergelijke audio tour zou het wellicht zeer vermakelijk zijn als de tekst geschreven werd door een fictie schrijver, bij een lineaire tour zou dit echter wat ongepast kunnen overkomen. Bij de verschillende combinaties is dus sprake van verschillende narratieve stijlen waar verschillende schrijvers bij passen. Bij een lineaire tour zou een inhoudelijk expert op zijn plek zijn. Of het museum kan een schrijver in de arm nemen die didactisch zeer sterk is, zoals een educator, wat de educatieve doelstellingen ten goede komt.
16
6. Discussie
Waarschijnlijk zijn er nog meer variabelen die een rol spelen bij de totstandkoming van een audio tour die in dit onderzoek niet aan bod zijn gekomen of niet voldoende aandacht hebben gekregen. Zo zou de ontwikkeling van een audio tour voor een stadswandeling heel anders kunnen verlopen dan de audio tour voor een museale tentoonstelling zoals die hierboven besproken. Dit onderzoek pretendeert dan ook niet een uiteenzetting te zijn van de grote waarheid achter de audio tour maar wil vooral een handvat bieden voor verder onderzoek. Met het oog op de stroomversnelling die technologische vooruitgang heet zijn er nog tal van zaken die invloed hebben op de ontwikkeling en het gebruik van de audio tour. Tegenwoordig is bijvoorbeeld een GPS applicatie vaker regel dan uitzondering. Dit kan betekenen dat men niet meer ter plaatse de keuze maakt om naar de informatie te luisteren, maar dat deze al verteld word als de bezoeker in de buurt van een object komt. Of denk bijvoorbeeld aan de mogelijkheid van het downloaden van op persoonlijke wensen aangepaste audio tour. Die beluisterd kan worden op je eigen iPhone, waarbij ook visuele informatie verstrekt kan worden. Hoe zou dit het kijkgedrag van de bezoeker beïnvloeden en wat voor consequenties heeft dit voor het opzetten van een tentoonstelling? Maakt het in educatief opzicht op dit moment bijvoorbeeld nog uit of men kiest voor een random acces of lineaire tour, aangezien de benodigde achtergrondinformatie via de iPhone verstrekt kan worden? In de nabije toekomst zal misschien zelfs de hele audio tour thuis achter een computer samengesteld worden, waarbij objecten, informatie en narratief naar eigen voorkeur gekozen kunnen worden. In dit geval is de rol van gatekeeper verschoven van het museum naar de bezoeker die bepaald wat hij wil horen bij welk object en hoe dit verteld moet worden. Hopelijk daagt dit rapport uit tot verder onderzoek naar het fenomeen de audio tour en kan het in de toekomst als handvat dienen voor de wetenschappers die zich erin willen verdiepen.
17
Bibliografie
Alexander, V.D. (2003). Sociology of the arts: exploring fine and popular forms. Oxford: Blackwell Publishing.
Galligan, A.M. (1996). Tape recorded tours and the museum-going experience. Journal of Arts Management, Law and Society, 26, (1), 7.
Mulholland, P., & Collins, T. (2002). Using Digital Narratives to Support the Collaborative Learning and Exploration of Cultural Heritage. Bijdrage aan: Workshop Presenting and Exploring Heritage on the Web. 13th International Conference on Database and Expert Systems Applications (DEXA 2002), Aix en Provence, Frankrijk.
Walter, T. (1996). From museum to morgue? Electronic guides in roman bath. Tourism Management, 17, (4), 241-245.
Interview met Petra Brinkhof, General Manager Benelux Office van Antenna Audio. Gehouden op 16 maart 2010.
Interview met Anneleid Schepers, Project coördinator van Museum het Valkhof. Gehouden op 19 maart 2010.
Cézanne – Picasso – Mondriaan In nieuw perspectief. Geraadpleegd 10 april 2010, via Gemeente museum Den Haag Website: http://www.gemeentemuseum.nl/index.php?id=035998
Clients in the Netherlands. Geraadpleegd 1 maart 2010, via Antenna Audio Website: http://www.antennaaudio.nl
18
