1 DE KATTESTAART, zomer 10 NR 128 LEDENBLAD IVN HELMOND DE KATTESTAART

1

DE KATTESTAART, zomer ‘10

NR 128

LEDENBLAD IVN HELMOND

DE KATTESTAART

BESTUUR Voorzitter Secretaris

Penningm. / Ledenadm.

Overige bestuursleden

vacant Anne Regts Houtse Parallelweg 102 5706 AE Helmond 0492 - 477392 email [email protected] Toos Vliegenberg De Kromme Geer 24 5709 ME Helmond 0492 - 559289 E-mail [email protected] Setty Vos Fluiterstraat 12 5702 LM Helmond 0492 - 545649 email [email protected] Fried van Rijt De Kromme Geer 26 5709 ME Helmond E-mail

0492 - 513763 [email protected]

Doelstelling van het IVN Het IVN is een vereniging voor Natuur- en Milieueducatie. De vereniging organiseert activiteiten om leden en belangstellenden de schoonheid van de natuur te laten ervaren. Het streven daarbij is plezier in en aandacht, betrokkenheid, zorg en verantwoordelijkheid voor natuur en milieu te stimuleren.

Het IVN wil het natuur- en milieubesef bevorderen in de breedste zin van het woord. Activiteiten van het IVN in Helmond • • • • • • • •

Organiseren van wandelingen en excursies voor leden en publiek Organiseren van cursussen Begeleiden van natuurprojecten voor basisscholen en scoutinggroepen Begeleiden jeugdafdeling De natuur in met verschillende werkgroepen Organiseren van lezingen en dia-avonden Uitgeven van dit ledenblad Deelnemen aan tentoonstellingen en markten

•

Participeren in diverse gemeentelijke en regionale overlegstructuren

3

DE KATTESTAART, zomer '10

INHOUD

VAN DE REDACTIE BESTUURSMEDEDELINGEN LEDENMUTATIES IMPRESSIES WEEKEND PLANTENWERKGROEP 2010. LISSEN EEN KLEIN VOGELTJE VERTELDE ME ACTIVITEITEN VAN DE WERKGROEPEN VOGELEXCURSIE ‘OOIPOLDER’ HIGH TECH WIJST VELDBIOLOGEN DE WEG Kattestaart 28ste jaargang, nr. 128

Sluitingsdatum kopij volgende Kattestaart 30 september 2010

4 5 12 13 15 18 20 21 23 25


4

Van de redactie Als ik dit stukje schrijf is het buiten 30 graden, heeft de zonnewende inmiddels plaatsgevonden en worden de dagen al weer korter, al merken we er nu nog niet veel van. Na een koude winter hadden we ons allemaal verheugd op een mooie lente maar we kwamen bedrogen uit. Hoewel de gemiddelde temperatuur ongeveer gelijk bleef aan het langjarige gemiddelde was het een koude en droge lente (de koudste lente in 15 jaar bron KNMI). Maart en april waren vrij zacht, mei daarentegen was vrij koel en de ijsheiligen deden hun naam eer aan. Het was goed te merken dat de natuur weken achter liep. Dit heeft echter ook zo zijn voordelen. We konden veel langer de vogels bewonderen in bomen en struiken omdat het bladgroen minder snel groeide dan voorgaande jaren. Dit kwam onder andere de schoolgidsen goed uit bij het wandelen met basisscholen van het merelpad (een voorjaarswandeling met het accent op vogels). Aan de in het vorige nummer geplaatste oproep voor kopij is door de leden massaal gehoor gegeven. Wij, de redactie, zijn blij met zoveel ingezonden stukken voor alweer nr. 128 van “De Kattestaart.” We bedanken alle inzenders en rekenen ook voor de volgende nummers op uw medewerking. De redactie wenst iedereen een mooie zomer en een prettige vakantie toe. De Redactie. (De redactie bestaat uit Godelieve Slegers, Tineke Vos en Hans van Hout).

5


Bestuursmededelingen Koninklijke onderscheiding Antoinette en Harry van Bree ontvingen op 30 april een Koninklijke onderscheiding, o.a. vanwege hun jarenlange inzet als vrijwilliger voor onze afdeling. We feliciteren hen met deze onderscheiding.

Mededelingen van het bestuur •

Er doen zich situaties voor waarbij we leden en donateurs snel willen bereiken. Onlangs deed zich zo’n situatie voor toen een geplande lezing wegens ziekte van de spreker afgelast werd. Dan is het handig wanneer we via E-mail een bericht kunnen sturen. Ook voor de verzending van nieuwsbrieven en uitnodigingen, het IVN-feest en de nieuwjaarsreceptie is verzending via e-mail gemakkelijker en goedkoper dan per post. We zouden dan ook graag willen beschikken over de emailadressen van alle leden. Bijgevoegd bij deze Kattestaart een formulier om je e-mailadres aan ons door te geven.


• •

6

De opbrengst van de Anjercollecte in Helmond was dit jaar € 2392,91. Daarvan haalden wij € 637,37 op. Het derde deel van dat bedrag, € 210,--, is op onze rekening gestort. Met dank aan alle collectanten.

Bestuur

IVN-feest Op zaterdag 11 september organiseert het bestuur voor alle leden en donateurs (en partners) het jaarlijkse IVNfeest. Een mooie gelegenheid om elkaar in een gezellige ambiance te ontmoeten, vakantie-ervaringen uit te wisselen en het nieuwe seizoen in te luiden. Om 19.30 uur is de ontvangst met koffie en koek. Net als vorig jaar wordt er een uitdagende, gevarieerde en spannende quiz gehouden. Deelname is gratis. Opgave vooraf is noodzakelijk. Graag vóór 29 augustus opgeven bij Setty Vos (0492 – 545649 of [email protected]) Bestuur

50 jaar IVN Dit jaar bestaat het IVN 50 jaar. Ter gelegenheid daarvan organiseren we een fotowedstrijd en bieden we 2 cadeautjes aan. Het eerste cadeau is een gratis cursus Natuurfotografie voor niet-leden. De reden dat we deze cursus uitsluitend aan niet-leden aanbieden (donateurs mogen ook niet meedoen) is omdat gebleken is dat we met name via cursussen nieuwe leden krijgen. Het doel van deze cursus is dan ook publiek via de cursus enthousiast maken voor het werk van het IVN. Om nu te voorkomen dat leden massaal hun lidmaatschap opzeggen om toch aan de cursus deel te kunnen nemen, zullen we desgewenst later de cursus voor leden en donateurs herhalen. Het tweede cadeau is een jubileumboekje met bijdragen van leden, een overzicht van onze doelstelling, werkgroepen en activiteiten, en foto’s van de fotowedstrijd (zie artikel daarover). De afgelopen jaren zijn in de Kattestaart steevast ontroerende gedichten en pakkende natuurobservaties gepubliceerd. De meest aansprekende daarvan zullen we (met toestemming van de auteur) in het jubileumboekje opnemen. We nodigen alle leden en donateurs van harte uit nieuwe bijdragen (na-

7


tuurwaarnemingen, persoonlijke verhaaltjes, gedichten, rijmelarijtjes, tekeningen, e.d.) in te zenden (naar [email protected] of het postadres). Oplage van het boekje 500 (streefaantal), circa 60 pagina’s, waarvan de helft in kleur, formaat zakagenda. Het boekje wordt gratis verspreid onder alle leden en donateurs, relaties van de afdeling (scholen, scoutinggroepen, adverteerders, omliggende afdelingen, e.d.) en zal (zo lang de oplage strekt) aangeboden worden aan deelnemers aan onze cursussen. Ook zal het boekje tegen kostprijs aangeboden worden tijdens lezingen. Op dit moment zijn we druk bezig sponsoren voor deze uitgave te werven. Bestuur

Fotowedstrijd: Humor in de Natuur IVN Natuur- en milieueducatie bestaat in 2010 vijftig jaar en dat viert het landelijk IVN met tal van activiteiten in en over de natuur. Bijvoorbeeld met deze fotowedstrijd, waar de inzenders kans maken op leuke prijzen en een plekje in het museum voor Beeld en Geluid tijdens de landelijke IVNdag. We zoeken voor 'Humor in de natuur' de meest grappige foto's van mens en natuur. Bijvoorbeeld van een kind dat een nat pak haalt tijdens het, iets te enthousiast, zoeken naar waterdiertjes. Je kunt meedoen van 1 juni tot en met 31 oktober 2010. Meedoen aan de landelijke fotowedstrijd: ga naar http://www.ivn.nl/edit_wedstrijd.phtml Onze afdeling haakt op bijzondere wijze in op deze landelijke wedstrijd. Stuur je foto (of meerdere foto’s) ook naar ons en een selectie van de mooiste foto’s nemen we op (met naam van de maker) in ons jubileumboekje. De eerste 100 inzenders ontvangen het jubileumboekje als cadeautje. Je kunt je foto’s inzenden naar [email protected]. Tevens worden alle foto’s gepubliceerd op onze website. Bestuur

Gebiedsgidsencursus In de vorige Kattestaart stond een aankondiging van de gebiedsgidsencursus. Inmiddels hebben zich 9 belangstellenden voor de cursus ingeschreven. Maar er is nog ruimte voor meer cursisten. Doel van de cursus is opgeleid worden tot gids van een zelf gekozen natuurgebied. Cursisten onderzoeken in een groep een jaar lang, onder begeleiding van ervaren natuurgidsen, hun gekozen gebied en maken daar een verslag over. Na afloop van de cursus gidst men eenmaal per jaar voor publiek in het onderzochte gebied.


8

Cursisten die daadwerkelijk gids willen worden, kunnen de cursus kosteloos volgen. Zij die uit belangstelling met de cursus en het onderzoek willen meedoen, maar geen gids willen worden, betalen €100,--. Hieronder het lesprogramma van de cursus (naast deze lessen en excursies doen cursisten hun eigen onderzoek). datum 8 september 2010

15 september 2010

9 oktober 2010 10 november 2010 8 december 2010 12 januari 2011 15 januari 2011 9 februari 2011 9 maart 2011 19 maart 2011 13 april 2011 18 mei 2011 21 mei 2011 28 mei 8 juni 2011 11 juni 2011 17 september 2011 5 oktober 2011

onderwerp Kennismaken met elkaar. Introductie cursus. Onderzoek en beschrijving van een natuurgebied (welke aspecten?). Verstrekken lijst van mogelijke adoptiegebieden. Keuze adoptiegebieden Toewijzing begeleiders Opstellen onderzoeksplan en data Rondleidingen in elkaars adoptiegebieden Ervaringen uitwisselen voortgang onderzoeken Landschap en biotopen Leesbaar Landschap 9.30 u. wandeling Binderen Aspecten van het leiden van een excursie Ervaringen uitwisselen voortgang onderzoeken Grond- en Bodemonderzoek in adoptiegebieden Ecologie/ Bodemleven Planten determineren Plantenexcursie Ecologie/Waterleven in Aarle-Rixtel bij IVN gebouw Grassen, biezen, zeggen. Grassen determineren mbv zoekkaart/ mossen Grassenexcursie Door cursisten geleide excursie in eigen gebied Presentatie gezamenlijke werkstukken Uitreiking certificaten

Belangstellenden kunnen zich nog opgeven bij ondergetekende. Setty Vos

docent Anne

Anne

Jos en Harry Anne Henk van Beek Bert Lemmens Anne Anne Jos en Harry Cees Cees en Bert Jos en Harry Cees Bert/Hetty? Jos en Harry cursisten Cursisten/Anne

9


TUINCENTRUM – BOOMKWEKERIJ PETER VAN GENNIP Kom eens BOMEN over een BOOMPJE plm. 3500 bomen in pot gekweekt, op voorraad, het gehele jaar door te planten. Specialist in bomen en planten, dat is onze hoofdzaak maar niet onze bijzaak. Laat u eens verrassen over ons assortiment. Wij zijn een echt tuincentrum – plantencentrum. Adviseur van D.C.M. organische milieuvriendelijke meststoffen

Medevoort 29, Helmond 0492 – 546077 Op Brandevoort, tegenover de brandweerkazerne. Internet: www.petervangennip.nl Open: maandag t/m donderdag 08.30 – 18.00 uur zaterdag tot 17.00 uur


10

Kortingsactie Kasteeltuinen Arcen De Kasteeltuinen Arcen hebben een aanbod gedaan om kortingskaarten te bestellen. Normaal bedraagt de entree tot het park €17,00. Met een kortingskaart is dat slechts €7,50. De kaarten zijn te gebruiken door kinderen, volwassenen en 65-plussers. Bovendien is de geldigheidsduur van de kaarten onbeperkt. De kaarten kunnen dus ook in de komende jaren ingeleverd worden bij de Kasteeltuinen. Deze voordeelactie duurt tot 30 juli 2010. Als je van dit aanbod gebruik wilt maken plaats je uiterlijk 20 juli een bestelling bij ondergetekende voor het gewenste aantal kaarten ([email protected] of 0492477392). Zodra de kaarten binnen zijn, krijg je een seintje en kun je de kaarten afhalen en betalen. Anne Regts

Op bezoek bij een werkgroep 16 juni: na een lekker kopje koffie bij buurvrouw Toos Vliegenberg en een nadere kennismaking met Joke Tan, Setty Vos en Henk van den Brule, met z’n vijven op naar een kleine biotoop aan de oost-zuid zijde van de grote vijver in de wijk Dierdonk (tussen de Zwanebloemsingel en Ockenburghpark) aan de achterzijde van 6 vrije sector woningen, toegankelijk via een geasfalteerd pad slechts onderbroken door een, voor de karakteristieke wijk, getordeerde brug. Setty, gewapend met een speciale orchideeën determinatiekaart en een uitstekend plantenboek, wordt snel ingeschakeld! Een lipbloemige met een vierkante stengel, kruisbladige bladstand, bovenlip en onderlip. Dan heeft hij ook vier meeldraden, twee grote, twee kleine en een gespleten stijl (dat zijn de kenmerken van de lipbloemigen) helmkruid. Hier valt de leek helemaal door de mand, het zal toch niet waar zijn, en dit is nog maar het begin! In elk rietblad zit een duivelsbeet, na een keer op gewezen direct op de harde schijf gezet. Toos was op zoek naar kleefkruid maar de paardenstaart (Toos) misleidde haar. Even een wel of niet signalering van een soldaatje waarbij terloops werd opgemerkt dat de maaier van de strook langs het pad wel degelijk gevoel had voor schoonheid, want daar stond hij dan! Zijn de bladeren gevlekt, nee; zijn de bloemen lila paars wit of roze, lila; lijkt de bloem op een bij met drie roze bloemblaadjes, nee; [Henk zag er geen bij in, het was voor hem een vraag zoals, een tafel lijkt op een paard want het heeft ook vier poten (benen)] is de bovenkant van de bladen glanzend, nee;

11


steken de bladen boven de onderste bloemen uit, nee; hebben de bloemen een sterke geur, alle pogingen ten spijt niemand lukte het om maar enig luchtje bij de bloem te ontdekken, het antwoord was dus nee; zitten de bloemen in een kluitje aan de top, ja; hondskruid (Orchis piramidevormige, Anacamptis pyramidalis, Hunswurz) zie foto. Zonder Setty en haar hulpmiddelen had deze determinatie niet het juiste resultaat opgeleverd. Even later de brede orchis (Dactilorhiza majalis) met als kenmerk zijn gevlekte bladeren, ze lijken op elkaar maar het kleine verschil geeft mij het gevoel dat het detail de weg wijst naar de naam. Met de moerasspirea, de engelwortel (vroeger werd de wortel gekonfijt en als snoepgoed gegeten aldus Henk), het fluitekruid (een van de vele soorten schermbloemige), de schermboterbloem (met heel smalle blaadjes), het grote hoefblad, de saksische berenklauw, de grauwe els (die net als de hazelaar in een puntje uitloopt!), de rode klaver, de morgenster, het herderstasje, de gele plomp, de zuring, de kaardebol, koninginnekruid, ooievaarsbek (bladroset rond) en niet te vergeten het kleefkruid (door Toos op mijn borst gekleefd) begon mijn harde schijf een beetje moeite te krijgen om alles op een rijtje te krijgen. Setty’s kennis van grassen; de koopwaar, de witbol (heel zacht), de ijle dravik, kweekgras (pijen), Engels raai (hier staan de bloemetjes 90 graden gedraaid t.o.v. het kweekgras), zorgde nog eens voor extra aanvulling op mijn harde schijf. Dankzij de door Toos toegestuurde inventarisatielijst waarop zo’n kleine 70 planten voorkomen heeft het mij versteld doen staan dat zoveel planten, allen in hun eigen hoedanigheid, op zo’n klein stukje grond in harmonie de mens een kleurrijk onderdeel van de wereld laten zien. Setty en Henk chapeau voor jullie deskundige uitleg, het zal wel wat tijd kosten wil ik de genoemde planten en om maar niet te spreken van de diverse grassoorten met naam en eigenschappen weet te benoemen.


12

Zoals het “het IVN” betaamt leerzaam, maar voor een beginneling wel veel en toch een uurtje ontspannen en genoten. Fried van Rijt

Ledenmutaties

Er zijn geen mutaties.

Natuur- en milieucentrum Helmond (NMCH) 't Cour 32 5701 MP Helmond E-mail: [email protected] 0492-526215

13


Biologische slagerij

'De Groene Weg' Vrijwel alle producten zijn bij ons glutenvrij! Ook vleeswaren voor overige dieetvormen. Wij verzorgen ook complete fondue- en gourmetschalen v.a. € 6,75 p.p.

De Groene Weg Slagerij Eindhoven Kruisstraat 128 B 5612 CM Eindhoven 040 – 243 66 50 www.degroeneweg.nl

Kromme Steenweg 37 5707 CB Helmond 0492-552178

] Biologische voeding ] Vers brood, verse groente en zuivel ] Voedingssupplementen, Homeopathie ] Dieetartikelen (suikervrij, lactosevrij, glutenvrij, enz.)

een winkel van deze tijd, vol met producten van een ouderwetse kwaliteit, voor de mensen van morgen!


14

Impressies

FIRMAMENT

Heerlijke zomeravond ‘k geniet van de natuur, van de zon op mijn balkon. Ze is net ondergegaan. er ligt een waas op het groene lover aan de horizon, de bossen worden allengs donker.

Geroezemoes lachende mensen een blaffende hond. In de verte bespeur ik de vergulde toppen van de slanke kasteeltorens.

Het is stil op straat. Menigeen zit voor de buis - het WK . Het wolkeloze firmament wordt stilaan lichtblauw met een uitgestreken lichtroze brede band die rood schijnt. In de stad zijn er intussen honderden lichtpunten verschenen. De temperatuur is aangenaam warm nu na deze hete zomerdag.

Een enkele fietser spoedt zich huiswaarts. Rust alom. De Poolster houdt reeds de wacht op deze mooie nacht in Helmond op 26 juni 2010

Godelieve

15


Weekend plantenwerkgroep 2010. Van 4 t/m 7 juni gingen 7 leden van de plantenwerkgroep voor de zesde keer op rij op weekend. En voor de tweede keer naar Epen, Zuid-Limburg. Epen is een pittoresk plaatsje in het Zuid-Limburgse Heuvelland met heuvels en dalen en prachtige uitzichten midden in het Geuldal, een van de meest zuidelijke plaatsjes in Nederland. Vorig jaar hadden we het gevoel nog lang niet alles gezien te hebben daar. Nu nog niet overigens. Onze gewoonte is om op heen- en terugreis interessante stadjes, gebieden of tuinen te bezoeken. Ons eerste reisdoel was daarom het witte stadje Thorn. We liepen een rondje om de St. Michëlkerk, een gotische kruisbasiliek uit de 14e eeuw van de Benedictijner rijksabdij. Een enorme kerk, het lijkt wel een kathedraal. Waarom zijn de huizen wit? In de franse tijd had Thorn veel te lijden onder vernielingen. Men herstelde de huizen met het aanwezige materiaal, waardoor er verschillende bouwsels ontstonden. Daarna verfde men de huizen wit zodat er toch een stijl ontstond. Daarna gingen we verder naar een orchideeënwei aan de voet van de St. Pieterberg bij Lanaye in Belgie. Door de goede aanwijzingen vooraf van Theo van Loo vonden we de wei met duizenden orchideeën. We zagen tenminste 3 verschillende soorten: soldaatje, grote keverorchis en een gevlekte orchis (weet niet precies welke). Daarnaast ook prachtige planten zoals ratelaar en vleugeltjesbloem. Rond 16.00 u. arriveerden we in ons hotel. De volgende dag, het was warm, liepen we vanuit het hotel een wandelroute door het Onderste - Bovenste bos. Dat weekend waren er verschillende wielercoursen over de landweggetjes en bospaden. Dus het was oppassen. In de bermen telden we 11 verschillende grassoorten (speciaal aandachtspunt dit jaar). En de planten o.a.: salomonszegel, hegge- en bosrank, boswederik, nagelkruid, kale jonker, bosandoorn, valse salie, robertskruid, avonden dagkoekoeksbloem, blauwe smeerwortel, lievevrouwebedstro, grootbloemig muur, kraailook, blaassilene en springzaad. De voorspellingen voor zondag waren nog warmer en benauwd (27 tot 30 graden). We besloten om weer een koel bos op te zoeken. Met de auto, om niet over het hete asfalt te hoeven lopen, zochten we het Vijlenerbosch dat vlakbij moest zijn. Echter we vonden het niet, een TomTom is toch handiger, we kwamen uit op het Drielandenpunt in Vaals. Hoogste punt van Nederland 323 meter boven NAP. Daar liepen we het wandelpad:


16

Biologische Tuinderij

Verkoop van zelf geteelde en bewerkte producten, onder andere: verse seizoensgroenten van eigen bodem/groentepakketten biologische eieren honing / zelfgemaakte jam ingemaakte producten (augurken, pepers) houtproducten / producten van wilgentakken Onze winkel is geopend van 9.15 - 11.30 uur en van 13.30 – 15.30 uur (op vrijdagmiddag gesloten) Adres: Bosselaan 2, in Helmond (naast het kanaal)

17


Drielandenpunt, geheel door het bos, zodat we de parasol niet nodig hadden. We zagen o.a. witte klaverzuring, springzaad, hekkewikke, kiemblaadjes beuk, aronskelk, wespenorchis, stinkende gouwe, salomonszegel en de echte gele dovenetel. We zaten net weer in de auto toen er een enorme stortbui losbrak. In 10 minuten tijd koelde het af van 30 naar 19 graden. Op de laatste dag bezochten we op de terugreis de botanische tuin Jochumhof in Steyl. Het is een prachtige botanische tuin, verborgen achter oude muren, een enclave van natuur, historie en rust met een fenomenaal uitzicht op de Maas. Jochumhof is genoemd naar pater Peter Jochum die in 1926 naar Steyl kwam om les te geven aan de priesteropleiding. In 1933 begon hij met zijn studenten aan de aanleg van de tuin. Er is een heemtuin, kruidentuin,

mediterane kas, rotstuin, landhuistuin, vijvers, vleesetende plantentuin, tiglientuin (met planten die 2,4 tot 1,8 miljoen jaar geleden daar ook al voorkwamen). De missionarissen van Steyl brachten vanuit de hele wereld planten en plantenzaden mee voor de tuin. We kunnen terugzien op een zeer geslaagd weekend en maken alweer plannen voor volgend jaar. Setty.


18

Lissen Langs de oevers van de beken hoog lancetten van groen blad, waarin de lis verscholen zat, tot het goudgeel opbreken. Diep verborgen is haar stamper binnen in een bloembladlob; er onder valt de meeldraad op. stuifmeel blijft aan hommels klampen Met hun zuigsnuit honing puren, zoemend gaan van lis tot lis, dat gebeurt in zonne uren. Als een bloem bestoven is verlept zij snel; haar alure blijft, door wat nieuw liszaad is Willemien Waterreus Juni 2010

19


Alles in één met het Meeùs Accent Pakket Met het Meeùs Accent Pakket bent u verzekerd van een goede dekking op elke afzonderlijke particuliere verzekering en voorkomt u mogelijke dubbele dekkingen. Op basis van uw persoonlijke situatie stellen wij het pakket voor u samen én zetten wij uw verzekeringen overzichtelijk op één polis. Wel zo gemakkelijk en niet te vergeten voordelig. Naast de scherpe premie op uw verzekeringen ontvangt u immers ook extra pakketkorting bij het afsluiten van meerdere verzekeringen. Heeft u nog geen pakketpolis? Surf snel naar www.meeus.com/accentpakket of bel voor een afspraak met één van onze adviseurs.

Meeùs Helmond Hortsedijk 35-39A 5708 HA Helmond tel. (0492) 58 18 11

www.meeus.com


20

Een klein vogeltje vertelde me Enkele maanden geleden stond de wereld op zijn kop. Treinen en boten zaten overvol met mensen uit allerlei windstreken, er was zelfs geen staanplaats meer te krijgen. Alles was uitverkocht. Wat was er toch aan de hand. Er mocht in het Europese luchtruim enkele dagen niet meer gevlogen worden. Door een vulkaanuitbarsting op IJsland werd ons op een pijnlijke manier duidelijk gemaakt hoe nietig en afhankelijk we zijn als mens. De halve wereld stond stil. Goederenvervoer door de lucht was niet meer mogelijk,waardoor fabrieken en de economie dreigden stil te vallen Mensen konden niet naar huis en strandden in verre oorden. Op de vliegvelden konden de veldbedden niet aangesleept worden. Het duurde nog weken voordat iedereen thuis was. Het was een complete chaos. Eigenlijk was er niet zo heel veel aan de hand. Moeder aarde kuchte een keertje en daarbij kwamen wat aswolkjes vrij. Maar ik trok mij nergens iets van aan, hoestte de as uit mijn longen en vloog vrolijk verder. Ja, de kracht van de natuur heeft toch wel iets. Een klein vogeltje

21


Activiteiten van de werkgroepen Publiekswandelingen Op 5 september 2010 is er een wandeling door de Broedertuin en de Bakelse Bossen. Startpunt is het wijkhuis De Brem. Aanvang 14.00 uur. De wandeling duurt tot ongeveer 16.00 uur.

Plantenwerkgroep Op 29 juli 2010 van 08.30 tot ongeveer 20.30 uur dagtocht Tiengemeten. Verzamelen om 08.30uur bij Setty. Op 14 augustus 2010 van 09.00 tot ongeveer 20.00 uur dagtocht naar Appeltern. Verzamelen om 09.00 uur bij Henk

Vogelwerkgroep Geen opgave.

Lezing Op woensdag 25 augustus 2010 is er een lezing over Libellen, Vlinders en vogels door Gerard Schouten. Vleugels komen in diverse maten, vormen en kleuren voor in de natuur. In deze lezing zal de veelzijdigheid van vleugels getoond worden aan de hand van allerlei voorbeelden van vogels, libellen en vlinders (eigen foto materiaal). Er zal wat dieper ingegaan worden op de verschillende structuren waaruit vleugels zijn opgebouwd; veren bij vogels, een vlies bij insecten, en huidplooien bij zoogdieren. Ingegaan wordt op de vraag hoe de vorm en structuur gerelateerd is aan het gebruik ervan. Maar daarnaast is het ook (of vooral) gewoon ontspannen naar mooie plaatjes kijken en genieten. Veel foto's zijn genomen in natuurgebieden rondom Helmond en Eindhoven. Ik hoop dan ook dat deze lezing voor eenieder een inspiratiebron zal zijn om er zelf op uit te trekken en een eigen ontdekkingstocht in de natuur te ondernemen. Op donderdag 23 september 2010 is er een lezing over de Zoogdieratlas door Emilie de Bruijckere.

Emilie de Bruijckere is coördinator over het Zoogdieratlasproject in de provincie Noord-Brabant en van huis uit biologe. De presentatie gaat over het doorgeven van waarnemingen van zoogdieren en geeft een overzicht wat betreft de resultaten die er tot nu toe zijn met het Zoogdieratlasproject.


22

Ook zal specifiek de ecologie van de egel aan de orde komen. Er zijn tot nu toe weinig verspreidingsgegevens bekend van de zoogdieren die in NoordBrabant voorkomen. Als we deze gegevens in kaart uitzetten is te zien dat er nog veel lege plekken zijn waar we wel zoogdieren mogen verwachten maar waar we nog geen gegevens van hebben. Deze gegevens zijn echter van groot belang bij het maken van beheersplannen en de bescherming van de leefgebieden van zoogdieren die op de rode lijst staan. De zoogdierenatlas Noord-Brabant is een samenwerking van het Brabants Landschap, Natuurmuseum Brabant, Provincie Noord-Brabant, Vleermuiswerkgroep Noord-Brabant en de Zoogdierenvereniging. Meer informatie over dit onderwerp kunt u vinden op www.zoogdieratlas.nl en www.zoogdiervereniging.nl De lezingen worden gehouden in “De Klis” van 20.00 tot ongeveer 22.00 uur. Contactadressen van de werkgroepen zie binnenzijde kaft achterkant.

Indrapoera Chinees Indisch Restaurant Marktstraat 19 Helmond Tel: 0492 – 524098 Wij bieden u ruime keuze en de beste kwaliteit Chinese en Indische maaltijden

23


VOGELEXCURSIE ‘OOIPOLDER’ Op zondag 18 april hebben 5 leden van de vogelwerkgroep ‘De Zwaluw’ een uitstapje gemaakt naar de ‘Ooipolder’ vlakbij Nijmegen. Om 8:00 uur zijn we vanuit Helmond vertrokken en deze dag zijn de ‘weergoden’ met ons, want we hebben stralend mooi weer. Dit resulteerde dan ook in het zien van ongeveer 34 soorten vogels, waaronder voor mij (3,5 jaar lid) een aantal vogels/eenden die ik nog niet gezien heb, zoals de wintertaling, zomertaling en de krakeend. Bij een plas met een paar vlakke eilandjes, zoals gedeeltelijk op de foto hierboven te zien is, is dit een ideaal gebied om o.a. de groenpootruiter, kleine plevier en tureluur te zien. Door de vele insecten boven het water en grasland zien we ook de gierzwaluw en boerenzwaluw. De ‘Gelderse poort’ (Staatsbosbeheer) is een gebied langs de Rijn met veel uiterwaarden, zodat er in deze periode heel veel grauwe ganzen vertoeven. Wanneer de zon de lucht verwarmd heeft, ontstaat er thermiek waardoor er dan ook een aantal buizerds te zien is. In de loop van de zondagmiddag zijn we huiswaarts gekeerd, al met al een geslaagde excursie. Stephan Meijer


24

Wij produceerden de informatieborden voor De Warande

Stichting Wilde Bertram heeft zich gespecialiseerd in het kweken van eetbare inheemse planten. In onze tuin bevinden zich 350 verschillende soorten. Voor verkoop van planten is onze tuin van half april tot half september iedere zondag open van 11.00 tot 16.00 uur. Uiteraard kunt u ook gewoon eens een kijkje komen nemen. Vanaf februari kunt u zaden bestellen, en daarnaast geven wij rondleidingen op aanvraag. De tuin ligt aan de Broekkantseweg in Gemert. Voor meer informatie: www.wildebertram.nl

25


Ingezonden door : Harry van Bree Uit : Intermediair Met toestemming van auteur Rob Buiter gepubliceerd.

Geholpen door satellietzenders, ontdekte de Werkgroep Grauwe Kiekendief een tot nu toe onbekend ‘tankstation-voor-trekvogels’ in Marokko. “Maar al die techniek is niets zonder ouderwets veldwerk”, benadrukt onderzoeker Ben Koks.

High tech wijst veldbiologen de weg ‘U wilt naar Oujda?’ De dame van het reisbureau is professioneel genoeg om niet te vragen wat ik daar in hemelsnaam te zoeken heb, maar haar licht verbaasde gezichtsuitdrukking spreekt boekdelen. Mensen die bij haar een ticket komen boeken naar Marokko, zullen doorgaans steden als Casablanca, Fez of Marrakesh bezoeken, niet de dorre streek ten oosten van de Atlas. ‘Voor vogelonderzoek’, zeg ik er dus maar ongevraagd achteraan. Vogelonderzoekers Christiane Trierweiler en Ben Koks, van de Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief, waren niet minder verbaasd toen zij de afgelopen jaren steeds meer stipjes op hun kaart moesten tekenen in dit dorre deel van Marokko. Sinds vier jaar rusten zij grauwe kiekendieven uit met satellietzendertjes. Met behulp van een subtiel rugtuigje hebben zij inmiddels enkele tientallen vogels van zo’n blokje met zonnepaneel voorzien. Enkele uren per dag zoeken die zendertjes contact met de Franse Argos-satellieten, die dan een positie kunnen doorseinen aan de onderzoekers. Dankzij het onderzoek zijn de overwinteringsgebieden in bijvoorbeeld Mali, Niger en Senegal inmiddels redelijk in kaart gebracht. De vogels blijken er met name via een westelijke route, over Gibraltar, naartoe te vliegen. Sommigen nemen een centrale route, via Italië en - het door de jacht altijd verraderlijke - Malta. Vanuit oostelijke broedgebieden, zoals in Polen, blijken de vogels vooral over Griekenland naar Afrika te vliegen. Zowel in het voorjaar als in het najaar, dus tijdens de trek van de kiekendief tussen winterkwartier en broedgebied, blijken diverse gezenderde vogels enkele dagen in oostelijk Marokko te blijven hangen. Wat ze daar precies


26

doen? Niemand die het Koks en Trierweiler kon vertellen. Er zat dus niets anders op dan ernaartoe te gaan. Koks: “De zendertjes zijn ongeveer zes uur per etmaal actief. Daarvan zijn vooral de nachtpeilingen interessant. Die duiden namelijk op een potentiële slaapplaats, waar veel vogels samenkomen. Daar kun je dus ook braakballen vinden met aanwijzingen voor de prooien die de dieren hebben gegeten.” We hebben geluk: vlak voor we in Oost-Marokko aankomen, stuurt de satelliet een zeer betrouwbare peiling door van kiekendief Franz. Het dier is al een paar dagen achtereen ‘gezien’ in een veldje bij het dorp Ain Benimathar. De meeste recente peiling is bovendien een nachtelijke. Niet lang nadat we aan het eind van de middag bij het gepeilde veld aankomen zien we ook daadwerkelijk een vogel met een antenne op zijn rug vliegen. Koks en Trierweiler kunnen hun geluk niet op. “Wetenschappelijk heeft het misschien geen meerwaarde om de vogel fysiek te zien. We wisten met hulp van de satelliet toch al dat ‘ie hier zat. Maar emotioneel doet het je heel wat. Ik heb deze vogel nota bene zelf vier jaar geleden een zender omgehangen. Vorig jaar heb ik hem in Mali terug gezien, en nu weer in Marokko. Dat is heel speciaal”, zegt Koks. Op de slaapplaats van Franz blijken nog tien grauwe kiekendieven samen te komen en even zoveel bruine kiekendieven. De volgende ochtend kunnen de onderzoekers de nodige braakballen van de vogels verzamelen in het veldje. Daaruit maken ze op dat ze in Marokko vooral veel eitjes eten van de massaal aanwezige leeuweriken, en aan de kleine botjes te oordelen ook de nodige jonge vogels. “Dat is waardevolle ecologische kennis, die je alleen maar kunt achterhalen door hier naartoe te gaan”, benadrukt Koks. “Zenderonderzoek is prachtig, maar niet zonder het ouderwetse veldwerk dat je daarop moet laten volgen.” Logger Er staat de onderzoekers van de werkgroep grauwe kiekendief wat dat betreft nog heel wat inspiratie voor veldonderzoek te wachten. Vorig jaar werden bij wijze van test vier vogels uitgerust met een geavanceerde datalogger van de Universiteit van Amsterdam. Het is een apparaatje dat om de zoveel tijd - naar believen te programmeren door de onderzoekers - de positie, temperatuur en de luchtdruk opslaat. De gegevens worden niet direct verzonden, maar bewaard tot de zender dicht genoeg bij een ontvangststation komt. Zo’n station hangt in een hoogspanningsmast in Oost-Groningen te wachten op de thuiskomst van vier gezenderde vogels.

27



28

“Kiekendieven zijn behoorlijk trouw aan hun broedplaats, dus ik heb goede hoop dat we in de loop van het voorjaar een enorme massa gegevens zullen hebben”, aldus Koks. Hoe groot die massa kan worden blijkt wel uit vergelijkbare experimenten. Zo werden vorig jaar drie ooievaars bij het opvangstation in Gorssel uitgerust met loggers van de UvA. De eerste twee vogels die na de winter ‘thuiskwamen’ spuwden letterlijk tienduizenden posities uit. Eén vogel bleek op slechts enkele tientallen kilometers van huis te hebben overwinterd, in het IJsseldal, van de ander kwamen tienduizenden winterse posities door van een Zuid-Europese vuilnisbelt. Ook een vergelijkbaar logger experiment met meeuwen in de broedkolonies op Texel, heeft onderzoeker Kees Camphuysen van het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee al de nodige gigabytes aan informatie verschaft. “Ik raad de kiekendievenonderzoekers aan een goede wiskundige in de arm te nemen”, zegt Camphuysen. “Ze zullen niet gauw een tekort aan gegevens hebben, eerder een overschot. Daar kun je alleen wat mee als je goede wiskundige modellen van de verplaatsingen van de vogels kunt maken.” Zwoegen Met het kleiner en goedkoper worden van de techniek lijkt er geen einde te komen aan de high tech hulpmiddelen voor vogelonderzoekers. “Er is wel een beperking afgesproken”, benadrukt vogelonderzoeker Koks. “Een vogel mag niet meer dan vijf procent van zijn eigen gewicht aan ringen of zenders meekrijgen. En uiteraard moet het dier ook geen meetbare hinder van de aanhangsels hebben. Als het niet voor de vogel zelf is, dan is het wel voor het zuivere beeld dat je uit je onderzoek wilt krijgen. Een vogel die moet zwoegen onder het gewicht van een zender om vooruit te komen levert natuurlijk geen representatief beeld op.” Aan het vliegbeeld van Franz te zien heeft hij in ieder geval geen zichtbare moeite met het kastje op zijn rug. Met een kenmerkende, sierlijke vlucht

29


zeilt de kiekendief over een akkertje in de onmetelijke steppe van Marokko, blijkbaar op zoek naar leeuwerikennestjes. De ochtend na de emotionele ontmoeting installeert Trierweiler nog een vol-automatische weegpaal in het veld waar de vogels de avond daarvoor hebben geslapen. Als een vogel van dit - doorgaans geliefde - uitkijkpunt gebruik zal maken, wordt hij automatisch gewogen en gekiekt met een camera die even verderop in een wind- en waterdichte opstelling is gezet. “Alleen op die manier kunnen we iets te weten komen over de conditie van de vogels in dit gebied, en dus ook over de waarde van Oost-Marokko als tankstation voor deze trekvogels”, zegt de onderzoekster. Feitenlint Eerste ring Sinds de Deen Mortensen in 1899 voor het eerste een groep spreeuwen van een ring voorzag zijn er wereldwijd vele miljoenen metalen ringetjes met unieke nummers om de poten van vogels gehangen. Alleen wanneer die vogels ook daadwerkelijk weer in de hand worden gehouden, meestal na hun dood, kun je iets met die informatie. Klassiek ringonderzoek heeft dan ook, afhankelijk van de vogelsoort, een vrij lage opbrengst. Van kleine vogels als de boerenzwaluw wordt minder dan een procent teruggevonden. Een veel grotere zwaan wordt in ongeveer dertig procent van de gevallen teruggemeld. Ring met kleurtje (foto beschikbaar van drieteenstrandloper) Een belangrijke verbetering bieden kleurringen. Door bepaalde, vooral hoogpotige vogels als grutto of drieteenstrandloper van pootringen met een unieke kleurcombinatie te voorzien, zijn ze met een telescoop op afstand te identificeren. Stuur je een melding door, dan krijg je meestal de levensgeschiedenis van het betreffende individu teruggestuurd van de onderzoeker.


30

Naast een groeiend legertje liefhebbers van het ‘kleurringen lezen’, zijn er ook de nodige kleurringhaters onder vogelaars. Vooral vogelfotografen zien al dat gekleurde plastic liever niet. Flap op vleugel of snavel (foto van zwaan met halsband beschikbaar) Behalve de poten, worden tegenwoordig ook andere lichaamsdelen met gekleurd plastic gemerkt. Zwanen en ganzen krijgen gekleurde halsbanden en tweeduizend grauwe kiekendieven hebben voor een Frans onderzoeksproject gekleurde flappen op hun vleugels gekregen. Ook een overvliegende vogel is op die manier individueel te herkennen. Het meest extreem zijn wel de gekleurde kapjes die verschillende soorten eenden op hun snavel krijgen. Zender in de buik (operatiefoto beschikbaar) Satellietzenders zijn misschien niet heel zwaar meer, maar nog wel vrij groot. Daarom zouden ze de stroomlijn van kleinere vogels kunnen beïnvloeden. Vijftien vrouwelijke grutto’s zijn vorig jaar daarom door een dierenarts voorzien van een zender in een luchtzak in hun buik. Alleen de antenne steekt naar buiten, voor het broodnodige contact met de satelliet. De betrokken onderzoekers van de universiteit in Groningen wachten inmiddels met spanning of er naast die zender ook nog plek zal zijn voor een ei in de buikholte Geschiedenis in de veertjes Behalve de informatietechnologie, kan ook de chemie het nodige betekenen voor het vogelonderzoek. Zo blijken de verschillende stabiele isotopen van bijvoorbeeld stikstof, die in de veren van vogels worden opgeslagen iets te kunnen zeggen over de plek op aarde waar dat veertje werd ‘aangelegd’. Onderzoekers van het instituut voor ecologie, het NIOO in Heteren ontdekten via chemische analyse van de veertjes al de nodige details over de gebieden waar onze bonte vliegenvangers in Afrika overwinteren. Records Alle techniek rond de vogeltrek heeft al de nodige records aan het licht gebracht. Zo bleek een rosse grutto die in Alaska van een zendertje werd voorzien in één ruk, over de Stille Oceaan naar Nieuw Zeeland te zijn gevlogen.

31


WERKGROEPEN Vogels

Planten

Natuurgidsen

Ton Dortmans Sjef Remmenlaan 32 5706 DB Helmond email


Setty Vos Fluiterstraat 12 5702 LM Helmond email


Harry van Bree Mozartlaan 12 5707 RL Helmond email


Schoolgidsen

Hans van Hout Montgolfierstraat 41 5703 EA Helmond telefoon 06-45640162 0492-551682 E-mail [email protected]

Jeugd-IVN

Maria Nijssen Houtse Parallelweg 102 5706 AE Helmond 0492 477392 email [email protected]

PR

Jos van Rooij W. de Witstraat 5 5703 XA Helmond email


Setty Vos Fluiterstraat 12 5702 LM Helmond email


Cursussen

ledenblad

Hans van Hout Montgolfierstraat 41 5703 EA Helmond telefoon 06-45640162 0492-551682 E-mail [email protected]

ledenadministratie

Theo Vliegenberg De Kromme Geer 24 5709 ME Helmond E-mail

Contributie per jaar Lid Huisgenootlid Donateur Donatie scholen Opgeven: Opzeggen: Betalingen:


€ 17,50 (minimaal) geeft recht op landelijk- en afdelingsblad € 3,50 (minimaal) € 10,00 (minimaal) geeft recht op afdelingsblad € 35,00 op elk moment, bij de penningmeester vóór 1 november, bij de penningmeester rekeningnummer 8074513 t.n.v. IVN afd. Helmond te Helmond

VERENIGING VOOR NATUUR- EN MILIEUEDUCATIE HELMOND

De Kattestaart is het ledenblad van het IVN afdeling Helmond. Het blad verschijnt vier maal per jaar, in januari, april, juli en oktober. Een speciale webversie wordt in kleur gepubliceerd op de website van de afdeling. (Tarieven advertenties zie vorige pagina). Kopij insturen bij H. van Hout, E-mail: [email protected] Adverterteren in dit blad Hele pagina € 45,00; halve pagina € 22,50; kwart pagina € 12,50 (per jaar) Bereik advertenties: leden, donateurs, website en bibliotheek

homepage email

www.ivn.nl/helmond [email protected]

verenigingsgebouw

"De Klis", Postelstraat 31, 5705 AS Helmond

1 DE KATTESTAART, zomer 10 NR 128 LEDENBLAD IVN HELMOND DE KATTESTAART

Recommend Documents