08. De allerbeste beleggingsfondsen in Nederland. Beleggingsfondsen. Structured Products. ETF s en trackers. Hedge funds

V o o r

d e

è c h t e

b e l e g g e r

ProfsQ2/08

Beleggingsfondsen Structured Products ETF’s en trackers Hedge funds IEXProfs Q2/0 8 • Voor de èc hte belegger

De allerbeste beleggingsfondsen in Nederland IEX Lipper Fund Awards 2008

Rani Piputri, fondsmanager Aegon Equity Holland Fund, winnaar van de Fund Award Nederlandse aandelen

Beleggingsfondsen

Trends

INHOUD

Profs Q2/08

3

Beleggingsfondsen

4 Trends

Stijgers, dalers, nieuwe producten, opvallende trends en transfers uit het hart van de financiële professie.

14 De Nederlandse markt – Q4

Een compleet statusrapport van de Nederlandse fondsenmarkt, inclusief inflows, outflows en de populairste fondscategorieën.

18 IEX Lipper Awards 2008

Hedge funds 12 Serieuze energiehandel

De aantrekkingskracht van zowel hedge funds als van energie op beleggers is sterk. Jerry de Leeuw vindt een combinatie van de twee.

47 Absolute beginners

Vanaf maart verkrijgbaar: het Kempen Absolute Credit Fund. Eh, Krediet? Is dat wel veilig? Ja, de timing kan bijna niet beter, zeggen de beheerders.

Op 12 februari werden de IEX Lipper Fund Awards 2008 uitgereikt. IEXProfs presenteert... de allerbeste beleggingsfondsen in Nederland en hun managers.

31 Top 400 Beleggingsfondsen

In moeilijke beurstijden komen de beste beleggers bovendrijven. In het IEXProfs fondsenoverzicht vindt u ze allemaal overzichtelijk op een rij.

52 Real Life Hedge, afl. 2

Waarin John Hoek en Kees Collee 2007 en januari 2008 goed doorkomen, slecht begrepen worden door vermogensbeheerders en een conflict of interest vermijden.

Structured Products

24 Kansen grijpen voor gevorderden

17 Mooie verhalen

De kwaliteit van de informatie in brochures van structured products is beter dan een aantal jaar geleden, vindt Marcel Tak, maar de omschrijving van de wereld eromheen is vaak niet heel waarheidsgetrouw.

Twee nieuwe fondsen richten zich op kansen in de Europese aandelenmarkt. Maar ieder met een geheel eigen aanpak. Een duo-interview met de beheerders van het Robeco European Opportunity Fund en het ING Opportunity Aandelen Fund.

54 Fonz’ Focus

“Stilzitten tijdens het scheren is een stuk aangenamer als je weet dat een deel van je portefeuille zichzelf aan de markt aanpast”

Columns 11 Wereldentertainment

Jacques Potuijt Tussen “zum Tode betrübt” tot “Himmel hoch jauchzend” zitten maar 75 basispunten van de Fed funds rate.

Dr. Hoe 50 Hoe bescherm ik een portefeuille?

Nieuw in IEXProfs: deskundig antwoord op prangende beleggingskwesties door de specialist van het huis, Dr. Hoe.

I E X

P r o f s

Advertorials 8 Euronext biedt een transparant marktmodel voor beleggingsfondsen 36 KBC Asset Management over de sleutels tot het succes 42 Tracker in de prijzen: de EasyETF FTSE EPRA Eurozone van AXA wint een Lipper Award 48 Hoofd Credit Rodrigo Araya van Lombard Odier over zijn strategie

Q 2 / 0 8

Trends 4

5

Structured product

Hé, ze zijn het risico vergeten

‘A

ls een product te mooi lijkt om waar te zijn, dan is het dat meestal ook.” Een gouden stelregel, maar toch blijven er producten langskomen die volstrekt irreële rendementen beloven tegen nul of weinig risico. En beleggers (en hun adviseurs) tuinen er keer op keer maar al te graag in. 8% Rendement met hetzelfde risico als een spaarrekening? Zoek maar eens goed in de prospectus: dat extra risico zit echt wel ergens verscholen, al ziet u het niet meteen zitten. Recent fileerde IEX-structured product specialist Marcel Tak een nieuw product dat op het eerste gezicht alle regels uit het risico-rendementsboekje aan zijn laars lapt. De AEXTRA van Partrust keert volgens de brochure/ prospectus 0,6% per maand rente uit. Dat is 7,2% nominaal per jaar. Daarnaast krijgt de belegger de koersstijging óf de koersdaling van de AEX ten opzichte van de stand van 15 februari 2008 als winst uitgekeerd en de belegger mag ook nog eens zelf bepalen op welk moment hij die extra uitkering wenst. Als bijvoorbeeld na 1 jaar de index met 40% zou zijn gedaald kan de belegger 40% rendement opeisen. Hoort u het alarmbelletje rinkelen in uw achterhoofd? Het is te hopen van

Producten Welke emerging market bleef het best liggen tijdens de koersturbulentie in januari? Het is dezelfde markt die beleggers voorheen met geen vinger durfden aanraken, maar nu de groeimarkt du jour is: Afrika. ABN Amro zet fors in op de Afrika-trend met een serie certificaten, waaronder het pas geïntroduceerde Afrika Certificaat, dat belegt op de beurzen van Egypte, Marokko, Zuid-Afrika, Nigeria en Ghana. Ook Intereffekt uit Joure, vooral be-

Hedge funds

Your job is your bonus

W

elke hedge fundmanagers wisten 2007 met een plus af te sluiten en zo ook een leuk bedrag mee naar huis te nemen en welke managers hebben in januari de nodige zwaar weergesprekjes met hun klanten moeten voeren - of zijn met een grote boog op straat beland? Het gemiddelde rendement dat hedge funds over 2007 behaalden is helemaal niet slecht, maar de verschillen tussen de verschillende fondsen zijn groot. Opvallend is dat de zogeheten kwantitatieve fondsen (modelmatig beleggende fondsen) al een poosje in de hoek zitten waar de klappen vallen. Ook grote miljardenfondsen – die meer moeite hebben om snel op trends in te spelen en afhankelijk zijn van voldoende liquiditeit op de markt – hadden het zwaar. De fondsen die o p fundamentele basis worden beherd hebben het het beste gedaan, met slimme subprimeprofiteurs bovenaan de lijstjes.

wel, want we hebben volgens deze omschrijving te maken met een heuse loterij zonder nieten. 7,2% per jaar in het handje plús de verandering van de AEX – of die nu stijgt of daalt. “Als dit product door een bekende, betrouwbare en solide instelling zou zijn uitgegeven is dit product de winnaar van de Gouden Tak 2008 [de IEX-prijs voor beste structured product van het jaar – red.] en ook voor de 10 komende jaren,” zegt Marcel Tak. Volgens de wetten van het risicorendement gaat dit prachtige rendementsprofiel gepaard met een fors risico. Maar waar zit het? Het lijkt erop alsof we dat moeten zoeken bij de uitgevende instelling en de onderliggende beleggingen van dit product.

Tak: “Men schermt met deelname aan (duurzame) projecten met hoog rendement, zonder daarvan voorbeelden te geven. Als je 80.000 euro per obligatie van beleggers vraagt, heb je als uitgevende instelling toch de plicht om volledige, gecontroleerde openheid van zaken te geven. Door de hoge nominale waarde van de obligatie valt dit product buiten het strenge toezicht van de AFM. Toch lijkt het mij geen slecht idee als de AFM zich door Partrust laat informeren over de kwaliteit van de BV en de deugdelijkheid van het product.” Ook de VEB heeft beleggers inmiddels gewaarschuwd om niet klakkeloos te zwichten voor de schijnbare verlokkingen van de AEXTRA.

kend door haar Japanse en Aziatische warrantfondsen, lanceert in maart een Afrika-vehikel, in de vorm van het Intereffekt Emerging Africa-fonds. Het fonds wordt genoteerd an het Damrak en belegt in Noord-Afrika en de sub-Sahara. De fondsbeheerder verwacht circa 50 miljoen euro op te halen.

- Henderson HF Pan European Property Equities Fund Alpha Plus; Europese vastgoedaandelen. - Henderson HF China Fund; bedrijven uit de regio Groot China. Het Chinafonds is overigens een long/short fonds, zodat ook dalende markten kunnen worden bespeeld.

gers de mogelijkheid biedt deel te nemen in het risico/rendementsprofiel van de pan-Europese woningmarkten”. Dat is niet voor iedereen wegelegd overigens: het fonds richt zich vooral op institutionele beleggers en zeer vermogende particulieren in Duitsland.

Beleggen in de complete Europese woningmarkt. Dat was tot voor kort nog niet mogelijk, maar Bouwfonds Asset Management zet nu, samen met Catella Duitsland het Bouwfonds European Residential Fund in de markt. Het fonds “biedt beleg-

Kabelbedrijf CAIW, uit Westland en Midden-Delfland, is het eerste aanzienlijke belang van het Rabo Bouwfonds Dutch Communication Infrastructure Fund (RBCIF). Het fonds is een initiatief van Bouwfonds Asset Management. Als seed investor

De Britse beheerder Henderson komt met drie fondsen, die alle drie zeer geconcentreerde portefeuilles (20 tot 40 posities) hebben: - Henderson HF Global Financials Fund; wereldwijde financials.

I E X

P r o f s

Q 2 / 0 8

D

e 590% die u hieronder in het lijstje tegenkomt valt volgens de Wall Street Journal onder het kopje “legendary market killings”. De man achter dat rendement is John Paulson, een Amerikaanse hedge fund manager, die niet alleen slim de crash van de Amerikaanse subprime-huizenmarkt bespeelde, maar dat ook nog eens met een perfect gevoel voor timing deed. Vorig jaar werd al duidelijk dat Paulson oets heel bijzonders aan het doen was, wat hem onder andere een lunchafspraak opleverde met die andere legendarische market wizard, George Soros, die in 1992 1 miljard dollar verdiende door het Britse pond uit het Europese monetaire systeem te speculeren. Miljardairs onder elkaar, want Paulson stelde vorig jaar diezelfde Soros zelfs in de schaduw door met zijn beleggingen persoonlijk 3 à 4 miljard rijker te worden. Dat is waarschijnlijk een nieuw wereldrecord voor een éénpersoonsloonstrookje.

Toppers

Floppers

1. Paulson Credit Opportunities I 2. Paulson Credit Opportunities II 3. Passport Global Master Fund 4. Harbinger Special Situations

590% 352% 219% 170%

1. Global Alpha 2. Global Equity Opportunities 3. Highbridge Statistical Opportunities

-38% –30% –14%

(bron: Bloomberg)

(bron Bloomberg)

zal het Pensioenfonds vanaf de start in het RBCIF deelnemen. Het fonds belegt in Nederlandse telecommunicatie infrastructuur en wil doorgroeien naar een omvang van 750 miljoen euro. Aanvullend inkomen en stabiliteit: dat zijn volgens ABN Amro de belangrijkste redenen om het nieuwe Premium Global Dividend Fonds te willen kopen. Het fonds wordt beheerd door Wouter Weijand, Global Head High Income Equity bij de bank. Het fonds maakt gebruik van opties voor de stabiliteit, keert ie-

I E X

P r o f s

der kwartaal dividend uit en streeft naar een dividendrendement van 8% per jaar Het Petercam Equities AgriValue Fund richt zich geheel op landbouw. De Belgische beheerder speelt met het fonds in op de prijsstijging van soft commodities, ofwel landbouwproducten. Volgens Petercam profiteert het fonds alle belangrijke trends in de komende jaren: klimaatverandering, investeringen in een levensbelangrijke sector en inflatiebescherming.

Q 2 / 0 8

Trends 6

7

Sharia-beleggen in opkomst

Transfers in de financiële sector

Rein op de beurs

Komen & gaan

Ondertussen gebeurt er natuurlijk wel wat. Vooral de honger van ING valt op. ING Wholesale Banking gaat 45 nieuwe mensen werven, lazen we eind december in FEM Business. Of die lege stoelen al gevuld zijn weten we niet, maar elders trok ING wel een grote vis binnen, in de vorm van het hoofd sales van ABN Amro, Ger­ brand Terbruggen. “Die zal na de bonusronde wel een paar collega’s halen”, zegt een belegger.

Vooraanstaande geleerden

N

ee, de kop hierboven betekent niet dat u eerst uw handen moet wassen voordat u achter het koersenscherm kruipt. Het gaat om beleggingsproducten die speciaal ontwikkeld zijn voor moslims die de plichtenleer, oftewel de sharia, volgen. Net als een paar eeuwen geleden de christenen, is het moslims vanuit geloofsoverwegingen verboden rente te vangen. Beleggen in de varkens-, gok-, of drankenindustrie wordt ook gezien onrein en het is vaak verboden om te handelen in financiële risico’s (of bedrijven die financiële risico’s nemen) omdat dat gezien wordt als gokken.

Zuiver beleggen

Met opkomende markten zoals India, Maleisië en het Midden-Oosten neemt beleggen volgens de wet van God echter een steeds belangrijkere positie in op de wereldwijde beleggingsmarkt. De cijfers: 61% van de in India genoteerde bedrijven voldoet aan de plichtenleer. Dat is meer dan de 57% in Maleisië, 51% in Pakistan en 6% in Bahrein. En India is niet eens het land met de grootste moslimspopulatie ter wereld. Indonesië en Pakistan gaan voor, wat dat betreft. De sterk groeiende groep moslims, die steeds hoger opgeleid en welvarender is, zorgt ervoor dat steeds meer banken speciale ‘zuivere’ beleggingsproducten op de markt brengen. Bar-

clays introduceerde eind januari drie nieuwe beleggingsfondsen voor moslims op de Amsterdamse beurs. Drie islamitische geleerden zien erop toe dat de regels van de sharia strikt worden nageleefd. Barclays belegt in onder andere Telecom, Energie en Informatietechnologie. Allemaal ‘reine’ sectoren dus. Beleggers krijgen dividend uitgekeerd, maar kunnen dat eventueel zelf schenken aan een goed doel.

Om de performance van sharia-aandelen of -fondsen te meten, heeft Standard & Poor’s (S&P) drie nieuwe wereldwijde benchmark-indices gelanceerd. De indices beslaan een universum van reine aandelen met een gezamenlijke beurswaarde van meer dan 20 biljoen dollar. Een groep van vooraanstaande islamitische geleerden heeft S&P geholpen bij het selecteren van de juiste aandelen. De indices – S&P LargeCap World Shariah, S&P SmallCap World Shariah & S&P UK Shariah – volgen 26 volwassen markten in Europa, Azië en Amerika. In de Lipperdatabase staan maar liefst twintig fondsen die de kwalificatie Islamitisch hebben. Of ze allemaal even rein beleggen, staat er niet bij (de islam kent geen vast leergezag dus de precieze regels hiervoor verschillen per land) maar de rendementen kunnen in ieder geval wedijveren met reguliere fondsen. Hieronder een lijstje met rendementen over één en drie jaar, voor zover beschikbaar in de Lipperdatabase.

Vrome fondsen Fonds

ADIG Clients plc-AlSukoor European Equity Fund Afdaal Asia Pacific Equity Fund Al Dar-World Equities Alfanar Europe A Alfanar Investment Holdings A Alfanar US Capital Value A Alfanar US Large Cap A BNP Paribas Islamic Fund - Equity Optimiser C Citi Islamic Portfolios Global Equity A Crescent Global Equity Crescent Global Property Equity CS Sicav One (Lux) Equity Al-Buraq B EasyETF DJ Islamic Market Titans 100 HSBC Amanah Americas Equity A HSBC Amanah Asia Pacific Equity A HSBC Amanah Global Equity Index USD HSBC Amanah Pan European Equity A SWIP Islamic Global Equity B USD UBS (Lux) Islamic Fund - Global Equities Wellington Hegira Global Equity A Gemiddelde

I E X

P r o f s

Q 2 / 0 8

Rend. 1 jaar in %

Rend. 3 jaar in %

-0,13 15,28 0,48 -8,34 -8,79 8,83 -0,27 0,38 -6,47 1,73 -2,61 12,23 3,22 0,93 3,57 1,27 -0,87 1,20

31,44 58,41 19,71 11,52 -2,27 26,89 46,89 26,81 25,10 29,09 27,36

Jan de Kreij Slechte timing: bonus-payday moet nog komen, maar door het grove geschut op de beurs houden werkgevers op het moment bij voorkeur de hand op de knip. Niet dat die bonussen achterwege zullen blijven – banken en beleggingshuizen gaan heus geen oorlog met hun medewerkers uitlokken – maar lachend worden ze niet verstrekt. Ook op de arbeidsmarkt lijkt het even onzekerheid troef te zijn. Er zijn op het moment nauwelijks transfers van betekenis in de financiële sector. “We zitten duidelijk in de gesloten periode”, zegt een professionele belegger. “Volgens mij wacht iedereen tot z’n bonus betaald wordt in maart of april.” En dan zou, in het tweede kwartaal, de banencarroussel weer op gang moeten komen.

Of het door de bonusronde komt of niet, het valt op dat de uitstroom bij ABN Amro/Fortis tot nu toe wel meevalt, hoewel NRC Handelsblad wel al een lijstje met hoge uitvliegers bij ABN Amro publiceerde. Op de beleggingsvloer is er nog weinig uitval, terwijl Fortis al wel heeft aangegeven dat het met name bij het fondsmanagement in geval van overlap voor de beste van de twee teams zal kezen. Iets om in het achterhoofd te houden als we binnenkort fondsmanagers van een van de twee zien opstappen. De meeste uitstroom is te vinden bij de bank, waar ook de instroom het omvangrijkst is: ING ziet beleggingsadviseur Jeroen Hoogveld vertrekken naar multi-manager specialist Mercer en het hoofd vermogensbeheer van ING Private banking, Diane Griffioen is gevallen voor de duurzame lokroep van Triodos Fonds management, waar ze directeur wordt. Kennelijk zijn de bonussen voor private bankers minder dan die voor traders en portfoliomanagers, want in het particuliere beheer zitten de mensen wat minder vast aan hun loonstrookjes. Zo waagt een senior banker van de Rabobank, Wilbert Franssen, de overstap naar Merrill Lynch, waar hij vermogende particulieren en DGA’s gaat adviseren.

I E X

P r o f s

Q 2 / 0 8

Van Lanschot ziet private banker – en oude IEX-bekende – Norbert van Veldhuizen vertrekken naar Barclays, nota bene naar de institutionele kant. Succes, Norbert! En dan waren er nog de nodige shuffles op hoog bestuursniveau: Coriotopman en alleenheerser Jan de Kreij gaf na zeven jaar de scepter over aan protégé Gerard Groener en Binck, zojuist verkozen tot beste broker in het IEX-Netprofiler onderzoek, zet met de ervaren Evert Kooistra een heuse CFO naast de huidige bestuurders. Tot slot nemen we na Peter Paul de Vries wederom afscheid van een verbale belangenbehartiger voor aandeelhouders. Waar De Vries voor keffertje werd versleten, doet Paul Fren­ trop meer denken aan een brommende, maar vasthoudende Sint-Bernard. Hij zwaait af als directeur van Deminor, het adviesbureau voor minderheidsaandeelhouders. Zijn hobby Corporate Governance blijft hij uitoefenen, nu als hoofd van de gelijknamige afdeling van ABP Vermogensbeheer. Q2

Paul Frentop

Opinie 11

Wereldentertainers Humoristische zelfspot, zoals van de Britten, kan goed helpen bij het relativeren van alle finaniciële ellende in de afgelopen weken. Of moeten we toch naar Amerika voor de nodige humor. door Jacques Potuijt

I

s op de beurzen het ergste al weer achter de rug? Hebben beleggers hun periodieke ‘potlatch’ gevierd? Een potlatch werd door Indianenstammen georganiseerd als ze in te goede doen dreigden te komen. In een wild feest werden alle eigendommen tot gruzelementen geslagen, zodat ze daarna weer opgewekt aan de wederopbouw konden beginnen. Pafferige welstand is niets voor een heroïsch nomadenvolk.

Weergaloze humor

Als de moderne mens van het digitale tijdperk nog op de zelfde wijze in elkaar zit, dan moet hij de recente waardevernietiging op de internationale beurzen – voor Amsterdam van top tot dal bijna 30% – als een ware catharsis hebben beleefd. Vooralsnog heeft het er veel van weg. Tussen “zum Tode betrübt” tot “Himmel hoch jauchzend” zitten maar 75 basispunten van de Fed funds rate. Alle aandelen die zijn gedumpt, die van de blunderende banken voorop, worden weer liefdevol in de armen gesloten. De megafraude bij Société Générale, qua omvang vijf maal zo groot als die van Barings in 1995, kan nauwelijks voor een dissonant in de nieuwe golf van euforie zorgen. Meer dan andere volken hebben de Engelsen de genadige gave tot relativerende zelfspot. Wie geneigd is de financiële perikelen van de afgelopen maanden, de subprime crisis, de credit crunch en de rol van de monetaire autoriteiten daarin aan een te rigide analyse te onderwerpen, kan veel baat hebben bij een dosis weergaloze Britse humor zoals toegediend door John Bird en John Fortune. De twee komieken, beiden rond de zeventig, hekelen in de rol van investment banker en

interviewer genadeloos de mentale leegte van de soort die de Londense city bevolkt.

Bush en Bernanke

Humor is een goede remedie tegen existentiële angst. In de diepzwarte beursanalyses van de laatste weken ontbrak die ten enenmale. Doemscenario’s gooiden weer hoge ogen. Beleggers werden voor de zoveelste keer geïntimideerd met beschrijvingen van een bloedbad, het einde der tijden of op z’n minst dan toch het kapitalistische stelsel. Wonderwel

Bush en Bernanke hebben met goed gevoel voor timing gezorgd voor een hoognodige omslag in de stemming

Jacques Potuijt is onafhankelijk beurscommentator. Regelmatig schrijft hij fundamentele analyses op iex.nl. Hij belegt privé uitsluitend in beleggingsfondsen.

I E X

P r o f s

werden ze even serieus genomen, zoals nu de fabel dat de gezamenlijke actie van Bush en Bernanke het systeem voor ondergang behoedt. Deze twee acteurs, entertainers voor een wereldpubliek, hebben met goed gevoel voor timing gezorgd voor een omslag in de stemming. Maar niet veel meer dan een renteverlaging en de toegezegde 150 miljard dollar aan belastingverlichting hebben ze samen te makken.

Echte oplossingen

Aan de werkelijke oplossing van ‘s werelds financiële problemen wordt nu gewerkt in Abu Dhabi, Singapore en Peking, locaties die tot voor kort als zeer onwaarschijnlijk voor financieel topoverleg golden. Met hun te beleggen kapitaal van bijna 3 biljoen dollar, dat volgens Morgan Stanley de komende acht jaar aangroeit tot 12 biljoen dollar, beschikken Sovereign Wealth funds over een aanzienlijk veelvoud van wat het Amerikaanse duo in stelling kan brengen. Nog een geluk dat de nieuwe rijken de symbolen van de vergane glorie zoals Citibank en Merrill Lynch, en wellicht straks ook Société Générale, begeren. Q2

Q 2 / 0 8

Hedge Funds 12

Serieuze energiehandel De aantrekkingskracht van zowel hedge funds als van energie op beleggers is sterk. Een combinatie van die twee – een hedge fund gespecialiseerd in energie – lijkt dan ook ideaal. Het MMT Energy Fund is zo’n hedge fund. door Jerry de Leeuw

H

edge funds worden in de media vaak betiteld als sprinkhanen. Minister Bos van Financiën sprak dit gelukkig tegen. En terecht, want hedge funds spelen een nuttig rol in de vrije markt. Bedrijven worden bijvoorbeeld geforceerd om beter te presteren omdat ze anders worden opgeslokt of opgesplitst. Dat klinkt mij heel begrijpelijk in de oren, logica ten top. Een gevoel van financiële rechtvaardigheid komt daarbij eveneens om de hoek kijken.

Handel in energie

Jerry de Leeuw is derivatenspecialist bij Mercurious. Meer informatie over het MMT Energy Fund staat op: www.energycapitalmanagement.nl

Energie speelt een steeds voornamere rol: in de maatschappij in het algemeen, maar ook meer specifiek in de financiële wereld en op het beleggingsvlak. Beleggingsfondsen, private equity-partijen en hedge funds duiken op alles wat verbonden is met energie. Van duurzame beleggingen tot specialistische beleggingsstrategieën. Ik werp een blik op wat er te doen is op het vlak van energie en hedge funds. Uiteraard ben ik op zoek naar een serieuze kandidaat waarbij de professionele insteek voorop staat. Hedge funds moeten immers omgeven zijn door specialisten die tot in de puntjes weten wat er in de markt speelt waarin ze opereren. Het meest primaire – en misschien wel enige – doel dat daarbij telt is een zo hoog mogelijk rendement. De aantrekkingskracht van hedge funds is goed te verklaren. Kijk maar naar de resultaten op de aandelen- en obligatiemarkt.

Uniek energiefonds

Na wat pluiswerk kom ik uit bij Energy Capital Management dat MMT Energy Fund aanstuurt. MMT onderscheid zich van de massa doordat het in een nichemarkt opereert. Het fonds begon in oktober 2006 en is dus al meer dan een jaar onderweg. MMT is een specialistisch energiefonds. De investeringsbenadering is gericht op het benutten van relatieve waarde (relative value). Een intensief researchproces zorgt ervoor dat inefficiënties worden gezocht en gevonden in de Europese energiemarkten. Het fonds handelt in Nederlandse, Duitse, Engelse, Franse en Scandinavische elektriciteit, maar ook in de commodities die daaraan verbonden zijn, zoals gas, olie,

I E X

P r o f s

kolen en CO2. Daarbij wordt geopereerd op een handvol Europese energiebeurzen, waaronder Endex, EEX, ICE en ECX. Dit hedge fund heeft weinig tot geen gelijken en is daarmee dus uniek. Het fonds maakt zich sterk door bedachtzaamheid, de research die ze plegen, kennis en kunde op het gebied van risicomanagement en de hoeveelheid expertise die aan boord zit. MMT onderscheid zich van andere hedge funds door hun relative value-investeringsproces waarbij location spreads (prijsverschillen tussen verschillende locaties), calender spreads (prijsverschillen tussen termijncontracten met verschillende looptijden) en cross commodity spreads (clean, dark and spark spreads) worden gekocht of verkocht. MMT heeft daarbij de overtuiging dat inzicht in het geheel van factoren in de energiemarkten tot betere investeringsbeslissingen leiden, dan focus op een specifieke markt. Zij handelen op de termijnmarkten door middel van derivaten, zoals forwards en futures. De kortetermijnmarkten laten ze links liggen, omdat daarbij sprake kan zijn van leverings- en afnameverplichtingen.

Louter professionals

Vanaf de start participeert een tiental investeerders in het fonds. Zij brachten destijds een kleine 50 miljoen euro bijeen. Desondanks kan het fonds natuurlijk nieuwe investeerders gebruiken. Daarbij merk ik wel op dat particuliere investeerders helaas niet kunnen deelnemen. Het fonds doet louter zaken met professionele investeerders. Mocht u tot die laatste categorie behoren en u wilt uw interesse omzetten in actie, dan wordt u regelmatig getrakteerd op een conference call. Zo blijft u op de hoogte en wordt de transparantie verhoogd. In datzelfde kader volgt iedere maand een nieuwsbrief en een uitgebreid verslag van de genomen risico’s. Het clearing instituut is het internationaal gelouterde UBS, terwijl de Fund Auditing onder de verantwoording valt van KPMG. Deze zaken dragen eraan bij dat MMT hun werk zeer serieus neemt.  Q2

Q 2 / 0 8

Beleggingsfondsen 14

15

Een markt van 60.000.00 0.000 euro

Bullet points  Mixfondsen waren de

IEX Profs’ statusrapport van de Nederlandse fondsenmarkt. Wij constateren een ietwat verontrustende uitstroom van belegd vermogen en een run op mixfondsen, duurzame beleggingen en grondstoffen. door Pieter Kort

H

oewel de AEX op het nippertje in de plus eindigde in 2007, was het voor de Nederlandse fondsenindustrie niet echt een feestjaar. Per saldo verloren de Nederlandse beleggingsfondsen tot en met november 8,5% van hun vermogen. Dat kwam door zowel een daling van de waarde van de beleggingen als een netto uitstroom van belegd geld. Per ultimo november was er in totaal 60,0 miljard euro belegd in de vaderlandse fondsenmarkt.

steen van de klassieke beleggingsportefeuille waren. In de laatste maand waarover we gegevens hebben, november 2007, was de netto uitstroom van geld aan de forse kant. Het was een slechte maand voor aandelen en dat was dan ook goed terug te zien in de cijfers: aandelenfondsen verloren per saldo 208 miljoen euro in die maand. Daarmee was het met afstand de slechtste assetcategorie, hoewel obligaties met een verlies van 68 miljoen euro ook aardig deelden in de malaise. In totaal verloren alle fondsen bij elkaar in november alleen 5,1% van het belegd vermogen.

Vaste voorkeur

Aandelenfondsen nemen daar gewoontegetrouw het grootste deel van voor hun rekening. Sterker, dat aandeel nam gedurende 2007 zelfs toe, van 52,4 tot 54,3%. Voor de rest liggen de voorkeuren van de Nederlandse belegger redelijk vast, al is het opvallend dat de populariteit van obligaties in 2007 afnam, ten gunste van beleggingen in mixfondsen. Sinds juni zijn de mixfondsen voor het eerst een grotere asset class dan obligaties, die van oudsher de hoek-

leggers naar veiliger terrein. Met een netto instroom van meer dan 840 miljoen euro zijn gebalanceerde mixfondsen met ruime voorsprong op de rest de fondscategorie van het jaar geweest. Een comeback mogen we het haast wel noemen, want de trend in fondsenland was de afgelopen jaren toch juist naar steeds specifiekere nicheproducten. Beleggers zijn de laatste tijd juist op zoek gegaan naar producten die spreiding bieden, laten de cijfers overduidelijk zien. Werk aan de winkel voor de marketing-mensen, zouden we zeggen, want tot nu toe merken we nog weinig van een bombardement van gloednieuwe mixfondsen, terwijl de markt er overduidelijk rijp voor lijkt te zijn.

Schuilplaatsen

In 2007 tekenen een paar duidelijke trends zich af. Die hangen duidelijk samen met het steeds minder zekere beursklimaat en een paar andere bijzondere fenomenen, zoals de commodity-boom, de groei van de economieën in het Verre Oosten en de klimaattrend. Boven alle andere trends torent eentje uit: de vlucht van be-

Liever niet conservatief

Overigens is het wel frappant dat niet alle categorieën mixfondsen even populair zijn. Ze zijn er in drie smaken: gebalanceerd, dynamisch en conservatief. Gebalanceerd is op het moment gloeiend heet, dyna-

Leeglopende fondsen Belegd vermogen in Nederlandse beleggingsfondsen, per asset class (in miljoen euro’s) 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0

januari

februari

maart

arpril

Obligaties

I E X

mei Aandelen

juni

juli

Mixfondsen

P r o f s

augustus Geldmarkt

Q 2 / 0 8

september Overig

oktober

november

misch groeit ook aardig, maar de conservatieve fondsen werden in 2007 juist per saldo vérkocht. Kennelijk lijken deze fondsen zó op obligaties dat ze meedelen in de collectieve afkeer van beleggers voor deze asset class.

Onvermijdelijke sectoren

Een andere hit van 2007 is de categorie Duurzaam. Ook in deze fondsen zijn in meerdere smaken verkrijgbaar,

te weten groene en eco-fondsen, sociaal-ethische fondsen en nieuwe energie/klimaatfondsen. Als we ze voor het gemak even op een hoop vegen, komen we in 2007 uit op een netto instroom van 156 miljoen euro in deze fondsen. Gezien de marketing-inspanningen en productlanceringen rond dit thema in 2007 kon zo’n effect haast niet uitblijven; 2008 zal uitwijzen of de trend een blijvertje is.

Uw geld zit in… Belegd vermogen in Nederlandse fondsen, per categorie (in miljoen euro) Categorieën Aandelen wereldwijd Mixfondsen gebalanceerd Euro-obligaties Aandelen Nederland Fund of Funds dynamisch Aandelen Europa Aandelen vastgoed Aandelen euroland Obligaties wereldwijd Mixfondsen conservatief Garantiefondsen Fund of Funds gebalanceerd Bedrijfsobligaties (euro) Mixfondsen dynamisch Landenfondsen Aandelen Europa mid & smallcaps Aandelen Pacific ex Japan Aandelen banken & financials High yieldobligaties (eur) Aandelen Basismaterialen/energie Aandelen Duurzaam Aandelen IT & technologie Aandelen Centraal- en Oost-Europa Fund of Funds obligaties Fund of Hedge Funds Converteerbare obligaties & opties Derivatenfondsen Aandelen comsumptiegoederen Aandelen euroland mid & smallcaps Aandelen emerging markets

november 2007 14.496,20 10.551,30 9.074,70 6.752,20 3.676,20 2.669,80 2.339,90 1.709,40 1.505,30 1.402,80 1.173,60 981,00 960,40 847,30 679,70 643,80 639,70 626,20 565,50 554,50 546,90 495,80 481,90 473,00 413,90 386,30 364,70 321,80 271,10 211,50

Bron: Lipper FERI

I E X

P r o f s

Q 2 / 0 8

populaiste fondscategorie van 2007  156 miljoen euro stroomde naar duurzame fondsen  Beleggers switchen massaal van Europa- naar eurolandfondsen

Een andere onvermijdelijke categorie dit jaar is die van de grondstoffen en basismaterialen. Of het nu landbouwproducten, goud of olie was, ze hebben allemaal nieuwe records aangetikt in het voorbije jaar. Beleggers sprongen met gevaar voor eigen leven op de rijdende trein en kochten en masse fondsen die op deze trend inspelen. De categorie basismateri-

Voorliefde voor aandelen De verdeling van de Nederlandse fondsenmarkt, in asset class 5

1

4 3 2

1 Aandelen 2 Obligaties 3 Mixfondsen 4 Veehouderij 5 Edelmetalen Bron: Lipper FERI

54% 20% 22% 1% 1%

Beleggingsfondsen 16

Run op mix, duurzaam en grondstoffen In- en outflows in Nederlandse fondsen in 2007, per categorie (tot en met november 2007, in miljoen euro). alen/energie kreeg er in 2007 tot en met november 100 miljoen aan vermogen bij, oftewel ruim 20%.

Mixfondsen gebalanceerd Aandelen Sociaal & Duurzaam Aandelen Europa

Massale overstap

Sectorfondsen Basismaterialen & Energie

Een sector die het met name in de laatste maanden opvallend goed deed is die van de converteerbare obligaties en opties. In november was het de sector met de twee-nagrootste instroom: 22,3 miljoen euro. Ook de derivatenfondsen deden het goed in november, evenals de euroland-aandelenfondsen. Die laatste categorie neemt een interessante positie in. Door de gestage stijging van de euro in 2007 zijn beleggers massaal overgestapt van de bredere (ook in andere valuta beleggende) Europa-fondsen naar pure eurolandfondsen. Waar Europese aandelenfondsen in 2007 per saldo een uitstroom van ruim 280 miljoen euro zagen, kregen de eurolandfondsen er juist 391 miljoen euro aan belegd vermogen bij. Met name in maart en oktober vond er een reusachtige shift van de ene naar de andere categorie plaats.

Mixfondsen dynamisch Aandelen wereldwijd High yieldobligaties (eur) Levensloopfondsen Aandelen wereldwijd small- & midcaps Converteerbare obligaties & opties Aandelen Nieuwe energie & Klimaat Dollarobligaties Geldmarkt Sectorfondsen Nutsbedrijven Aandelen Pacific Aandelen emerging markets Fund of Hedge Funds Sectorfondsen Biotech Aandelen Noord-Amerika Aandelen Industrie Sectorfondsen Telecom & Media Beschermde fondsen

Bron van het kwaad

Aandelen Centraal- en Oost-Europa Aandelen Japan Aandelen Gezondheid Aandelen Nederland Garantiefondsen Aandelen Pacific ex Japan Sectorfondsen Banken en Financials Obligaties wereldwijd Sectoirfondsen Consumptiegoederen Derivatenfondsen Mixfondsen conservatief Sectorfondsen IT & Technologie Bedrijfsobligaties (eur) Aandelen Europa mid- & smallcaps Aandelen vastgoed Bron: Lipper FERI

Euro-obligaties

-800

-600

-400

-200

0

200

I E X

400

600

P r o f s

800

1000

Q 2 / 0 8

Europa had het in meerdere asset classes zwaar te verduren, want het geïnvesteerde geld in euro-obligaties kelderde in 2007 (tot november) dramatisch, met meer dan 700 miljoen euro. Ironisch genoeg bleven de beleggingen in de geplaagde dollarobligaties - min of meer de bron van alle kwaad - op miraculeuze wijze op peil. Toegegeven, het was al geen populaire fondscategorie bij Nederlandse beleggers, maar de uitstroom uit de fondsen was minimaal - en dan hebben we nog niet eens gecorrigeerd voor de daling van de dollar. Ook vastgoed zat in 2007 in de hoek waar de klappen vallen. Dat mocht op zich ook wel eens na een aantal topjaren, maar het blijft opvallend dat vastgoed op dit moment niet echt wordt beschouwd als ‘zekerheidje’ in barre tijden. Q2

Structured Products 17

Mooie verhalen De kwaliteit van de informatie in brochures van structured products is zeker beter dan een aantal jaar geleden, maar de omschrijving van de wereld eromheen is vaak niet heel waarheidsgetrouw. door Marcel Tak

W

at is de wereld toch mooi. Tenminste, als ik de brochures geloof van nieuw uitgebrachte gestructureerde producten. Zij ademen een sfeer van onbezorgd positivisme uit. De afgelopen jaren heb ik in miijn rubriek 10 van Tak op IEX.nl veel aandacht besteed aan de kwaliteit van de informatie in deze brochures. Legt de uitgevende instelling wel goed uit hoe de constructie in elkaar zit en is er Marcel Tak is special duidelijkheid over de kansen en risico’s? Worproducts-specialist. den er voldoende voorbeelden gegeven en zo ja, In de rubriek ‘10 geven deze dan wel een evenwichtig beeld van van Tak’ ontleedt de rendementsperspectieven? Het zijn allemaal en recenseert hij op criteria waarop ik een brochure beoordeel. Het IEX.nl alle nieuw moet gezegd, de afgelopen jaren is de kwaliuitgegeven notes en teit van de informatie enorm vooruitgegaan. In certificaten. het algemeen kunnen beleggers uit de brochure goed begrijpen hoe het product werkt. Maar hoe zit het met de wervende teksten over de onderliggende waarde van de betreffende note? Die zijn uiterst rooskleurig. Té rooskleurig. Dat is begrijpelijk. In een note met Chinese indices als onderliggende waarde staat natuurlijk niet dat de Chinese economische groei weliswaar zeer hoog is, maar dat deze voor een belangrijk deel afhangt van de Amerikaanse consument. En bij grondstoffennotes lees ik geen woord over de mogelijkheid dat nieuwe mijnen, tegen de afloopdatum van de note, volop in productie kunnen zijn. Met alle gevolgen voor de prijsontwikkeling van grondstoffen. De positieve benadering van de kansen van de onderliggende waarden zal niet door elke belegger in het juiste perspectief worden gezien. Als de prachtige voorwaarden van het product zelf de Informatie in brochures is sterk belegger al niet verbeterd kunnen verleiden de note aan Uitleg over onderliggende waarden te schaffen, dan vaak te rooskleurig moet de overtuigende schets van de economie, Verkeerd beeld geschetst over het aandeel, de economie, aandeel, grondstof of grondstof of de rente rente dat doen. Ik denk dat hier

Bullet points 

 

I E X

P r o f s

een belangrijke taak voor de beleggingsadviseur ligt. Zij moeten ervoor te zorgen dat beleggers de geschetste zonnige perspectieven in het juiste perspectief gaan zien. Een goede adviseur gaat aan de andere kant van het positieve scenario zitten en toont aan dat er ook minder gunstige ontwikkelingen denkbaar zijn. Belangrijk is ook om aan te geven wat de gevolgen voor het resultaat zijn als het fraaie scenario niet uitkomt.

Grillige situaties

Ondertussen weten de ingevoerde beleggers wel dat de mooie scenario’s zelden met de werkelijke ontwikkelingen overeenkomen. Het is jammer dat er niet meer gestructureerde producten uitkomen die juist op die grillige situatie inspelen. Dat de wereld niet zo mooi in elkaar zit. Dat rentecurves wel eens langer dan verwacht “niet normaal” verlopen. Dat de Aziatische economieën ook kwetsbaar zijn en een aantal jaren weinig, geen of zelfs een negatieve groei kunnen laten zien. “De vastgoedprijzen zijn flink gestegen, maar dat is verleden tijd. Een crash staat voor de deur.” Kijk, dat zou een ander geluid zijn en ik ben ervan overtuigd dat een note die daarop inspeelt, aangevuld met een (omgekeerde) garantie, in een behoefte van beleggers zou voorzien.

Profiteren van dalingen

Zijn er de afgelopen jaren dan helemaal geen producten uitgebracht die inspeelden op een negatief scenario. Toch wel! Begin vorig jaar waren lookback- notes populair die de gelegenheid boden (indirect) te profiteren van mogelijke koersdalingen van de aandelenindices. Gedurende een beperkte periode van de looptijd clicken deze notes het laagste niveau van de index vast. De ellendige koersdalingen van de afgelopen maanden zagen de bezitters van deze notes met een glimlach aan. In veel gevallen beliep het verlies op deze notes slechts enkele procenten, terwijl de onderliggende indices meer dan 20% daalden sinds de uitgifte. Als er een koersherstel vanaf deze niveaus optreedt, profiteren deze lookbacks volledig mee. De (financiële) wereld is misschien niet altijd zo mooi, maar wel profijtelijk voor de houders van deze notes. Q2

Q 2 / 0 8

Beleggingsfondsen 18

19

IEX Lipper Fund Awards 2008 Op 12 februari werden de IEX Lipper Fund Awards 2008 uitgereikt. IEXProfs presenteert... de allerbeste beleggingsfondsen in Nederland en hun managers.

En de winnaars zijn...

Wat zijn de IEX Lipper Fund Awards?

Aandelen emerging markets Europa JPM Eastern Europe Equity

Op 12 februari werden voor de derde maal in Nederland de IEX Lipper Fund Awards uitgereikt. In meer dan 20 landen gelden die awards als zeer prestigieuze prijzen voor de best presterende beleggingsfondsen. Iedereen kan een prijs bedenken en uitreiken, maar als Lipper het zegt is dat toch wat anders. In de professionele fondsenwereld is Lipper – een volle dochter van Reuters - al sinds de jaren zeventig toonaangevend als data- en research-leverancier voor en over beleggingsfondsen. De IEX Lipper Fund Awards worden uitgereikt op basis van het eigen rating-systeem, de zogeheten Lipper Leaders. Die classificeert fondsen op basis van vier criteria: rendement, consistentie, vermogensbehoud en kosten. Per criterium mag een fonds dat zich tot de bovenste 20% kan rekenen zichzelf een Lipper Leader noemen. Van de bijna 7000 (!) in Nederland te verkrijgen fondsen zijn er anno 2008 slechts 29 die op alle vier gebieden Lipper Leader zijn. Lipper geeft bewust geen overall-ratings voor fondsen, zoals Morningstar bijvoorbeeld doet met zijn ‘sterren’, zegt het hoofd research Detlev Glow. “Je krijgt dan ten onrechte de indruk dat er zoiets is als een ‘beste fonds’. Dat soort ratings zegt niets over de toekomst. Wij kiezen er bewust voor om geen lijstjes te produceren.”

Aandelen emerging markets wereldwijd Jyske Invest Emerging Market Equities Aandelen Europa DWS Invest European Equities Aandelen Europa small- & midcaps Orange Sense Aandelen Eurozone MLIIF Euro-Markets Fund Aandelen Japan MLGSP Japan Equity Aandelen Nederland AEGON Equity Holland Fund Aandelen Noord-Amerika ABN AMRO Columbia Securities Aandelen sector Banken & Financials KBC Equity Asset Management Aandelen sector Biotechnologie Pictet F (LUX)-Biotech Aandelen sector Cyclische Consumentengoederen Odin Maritim Aandelen sector Gezondheid & Farmacie Fortis L Equity Pharma Europe Aandelen sector Grondstoffen Odin Offshore Aandelen sector Informatietechnogogie JF Pacific Technology A Dist USD

I E X

P r o f s

Q 2 / 0 8

Aandelen sector Niet-cyclische Consumentengoederen StreetTRACKS MSCI Europe Consumer Staples ETF

Mixfondsen wereldwijd - flexibel Carmignac Profil Reactif 100

Aandelen sector Nutsbedrijven & Energie KBC Eco Alternative Energy

Mixfondsen wereldwijd - gebalanceerd Jyske Invest Balanced Strategy

Aandelen sector Telecommunicatie Fidelity Funds - Global Telecommunications

Mixfondsen wereldwijd - gebalanceerd dollar Sivek Global Low

Aandelen sector Vastgoed Europa EasyETF FTSE EPRA Eurozone

Mixfondsen wereldwijd – conservatief

Aandelen sector Vastgoed wereldwijd EasyETF FTSE EPRA Eurozone

Obligaties - euro KBC Renta Emurenta

Aandelen Verre Oosten DWS Invest Top 50 Asia

Obligaties euro - bedrijven LODH Invest - Euro Corporate Bond

Aandelen wereldwijd SKAGEN Vekst

Obligaties Europa CAAM Funds European Bond EUR

Aandelen wereldwijd small- & midcaps OHRA Milieutechnologie Fonds

Obligaties eurozone Petercam Bonds EUR

Mixfondsen wereldwijd - agressief Fortis Personal Portfolio FoF Growth

Obligaties wereldwijd Templeton Global Bond USD

Mixfondsen wereldwijd - conservatief Jyske Invest Stable Strategy

Obligaties wereldwijd - high yield CIF Global High Yield USD

MLIIF Global Allocation Fund USD

Beste fondsenhuis overall - Dexia

Belgisch bankgeheim

V

oor de tweede keer op rij wint het van oorsprong Belgische huis Dexia Asset Management de Fund Award voor het beste grote fondsenhuis. Opgeteld is dit de derde Overall award – inclusief één Global Balanced award – in de drie jaar dat Dexia AM actief is op de Nederlandse markt. En dat terwijl Dexia AM, in tegenstelling tot bijvoorbeeld in België en Frankrijk, geen heel bekende naam is op de Nederlandse markt – hooguit voor de beleggers die zich het geval Legio Lease nog kunnen herinneren, dat via via uiteindelijk bij de Belgische bank onderdak vond. IEX sprak met Wim Vermeir, binnen het directiecomité ver-

antwoordelijk voor Investment Management, om er achter te komen wat het geheim van de smid is en wat dat toch is met Belgische fondsenhuizen. Zes van de 33 winnaars van een Nederlandse Fund Award zijn, soms met een beetje fantasie, te herleiden tot een Nederlandse beheerder. De Belgen kapen er vier weg en gaan ook met vier van de zes prijzen voor beste fondsenhuis aan de haal. Wim Vermeir van Dexia wil de Nederlanders niet afvallen, maar oppert voorzichtig dat de wat rustiger, consistente stijl van de Vlaming het kennelijk toch wat beter doet op de beurs.

I E X

P r o f s

Q 2 / 0 8

“Consistente performance is een zwaar wegend criterium voor deze prijs. En het is iets wat wij heel belangrijk – zo niet het belangrijkst – vinden bij het beheer van het vermogen van onze klanten,” glundert Vermeir.  “Bij Dexia AM draait het niet om het behalen van extreme beleggingsrendementen, maar om goed risicomanagement.” De bank hanteert een modelmatige beleggingstrategie, waarbij het kwantitatieve methoden en fundamentele research inzet. Die manier van aandelen, hedge funds en bijvoorbeeld obligaties selecteren blijft Dexia ook in het huidige marktklimaat trouw. “Wat betreft aandelen bieden de huidige niveaus

Beleggingsfondsen 20 juist interessante instapmogelijkheden,” zegt Vermeir. “We zijn positief voor de lange termijn en zien genoeg kansen in de markt. Daarbij houden wij natuurlijk wel vast aan onze filosofie van voorzichtig en niet teveel risico nemen.” Naast groei in het beheer van alternatieve fondsen zoals hedge funds, hedge fund of funds, high yield funds en cash-enhanced funds, richt Dexia zich op de verwachte verdere groei van duurzaam beleggen. “We hebben op dat gebied – iets waar Dexia al sinds de jaren ‘90 mee bezig is –ons eigen team van specialisten. Corporate governance en sociaal beleid wordt een steeds belangrijker beleggingscriterium. Op dit moment zit ongeveer 15 %, zo’n 17,6 miljard euro, van ons belegd vermogen wereldwijd, in duurzame beleggingen.” Dat er op deze markt steeds meer concurrentie komt en dat beleggers (en journalisten) wellicht een beetje duurzaammoe worden, vindt Vermeir geen bedreiging. “Dat andere partijen deze markt willen betreden, is voor ons bewijs dat het concept aanslaat en dat wij goed zitten.”

Lintjesregen

Aandelen Wereldwijd Small- & Midcaps

Behalve awards looft Lipper jaarlijks ook ‘certificaten’ uit aan fondsen die exceptioneel presteerden. De eervolle vermeldingen van 2008:

Fondsnaam: OHRA Milieutechnologie Fonds Fondshuis: Ohra Beleggingen Beheer BV Beheerder: Ad Schellen sinds de start van het fonds in 1997 Fondsomvang (per eind 2007): 38,7 miljoen euro Performance: 1 jaar: 41,4% 3 jaar: 30,1% (gemiddeld per jaar) Drie grootste belangen: First Solar (6%), Thermo Fisher Scientific (4,7%) en Vestas Wind Systems (4,4%)

Aandelen eurozone Aandelen wereldwijd Aandelen wereldwijd small- & midcaps Aandelen groot China Aandelen Japan Aandelen Japan small- & midcaps Aandelen Nederland Aandelen Noord-Amerika Aandelen Noord-Amerika small- & midcaps Aandelen sector Banken & Financials Aandelen sector Biotechnologie

Degroof Equities EMU Behavioral Benelux SKAGEN Vekst KBC Equity New Shares CAAM Funds Greater China AIG Japan New Horizon AIG Japan Small Companies AEGON Equity Holland Fund Vanguard US Opportunities Janus US Venture USD Dexia Equities L Europe Finance Sector Pictet F (LUX)-Biotech

Aandelen sector Cyclische Consumentengoederen

Odin Maritim

Aandelen sector Informatietechnologie Aandelen sector Grondstoffen

UBS European Smaller Technology Odin Offshore

Aandelen sector Niet-cyclische Consumentengoederen

StreetTRACKS MSCI Europe Consumer Staples ETF

Aandelen sector Gezondheid & Farmacie

Fortis L Equity Pharma Europe

Aandelen sector Vastgoed Europa

Henderson HF Pan European Property Equities

Aandelen sector Telecommunicatie Aandelen sector Nutsbedrijven & Energie Aandelen Verenigd Koninkrijk Mixfonds wereldwijd - agressief (eur) Mixfonds wereldwijd - gebalanceerd (eur) Mixfonds wereldwijd - conservatief (eur) Obligaties emerging markets wereldwijd Obligaties euro Obligaties Europa Obligaties wereldwijd Obligaties dollar Aandelen Verre Oosten Aandelen Verre Oosten (exclusief Japan) Aandelen emerging markets Europa Aandelen emerging markets wereldwijd Aandelen emerging markets Latijns-Amerika Aandelen Europa

Fortis L Equity Telecom Europe MLIIF New Energy Fund USD New Star GIF UK Dynamic GBP Fortis Personal Portfolio FoF Growth Jyske Invest Balanced Strategy Jyske Invest Stable Strategy JPM Emerging Markets Debt DWS Vermoegensbildungsfonds DWS Eurorenta Petercam L Bonds Universalis Credit Suisse Bond (Lux) JF Pacific Equity USD Fidelity Funds - Asian Special Situations DWS Osteuropa Carmignac Emergents CAAM Funds Latin America Equities (USD) HSBC GIF European Equity

Aandelen Europa small- & midcaps

Threadneedle European Smaller Companies

Aandelen wereldwijd Aandelen China Aandelen Japan Aandelen Japan small- & midcaps Aandelen Nederland Aandelen Noord-Amerika Aandelen Noord-Amerika small- & midcaps

SKAGEN Global CAAM Funds Greater China (USD) JF Japan Equity USD AIG Japan Small Companies Allianz Holland Fund Threadneedle American UBS (Lux) Equity Fund - Small Caps USA

Aandelen sector Informatietechnologie

Goldman Sachs Global Technology Pf Base Curr CHF

Aandelen Verenigd Koninkrijk Mixfonds wereldwijd - gebalanceerd (eur)

Threadneedle UK Growth & Income Degroof Global ISIS Medium

Wim Vermeir

I E X

P r o f s

Q 2 / 0 8

beleggingsthema: “Die oplossingen worden bedacht en ontwikkeld door het bedrijfsleven. Bij de start van het fonds in 1997 waren er niet meer dan een handvol beursgenoteerde bedrijven die zich bezig hielden met milieuaspecten zoals waterzuivering en recycling. Nu kan ik wereldwijd kiezen uit een omvangrijk universum van ondernemingen die zich bezig houden met zonne-energie, windmolens, maar uit ook producenten van roetfilters en chemiebedrijven die biologisch afbreekbaar plastic ontwikkelen.” De brede spreiding onderscheidt het Milieutechnologie Fonds van andere groene beleggingsfondsen. “Collega-fondsbeheerders rich-

Het Milieutechnologiefonds gaat uit van het idee dat de mens verkeerd bezig is met het milieu en dat er oplossingen in de vorm van nieuwe technologieën nodig zijn om het milieu te conserveren. Fondsmanager Ad Schellen is een pionier van dit

21

ten zich vaak op één aspect van het milieu, terwijl de portefeuille van het milieutechnologie fonds - volgens de denkwijze van Aristoteles - is onderverdeeld in vuur (energie), water, lucht en aarde.” De lange termijnperformance van het fonds is bovengemiddeld, maar net als reguliere aandelen zijn de milieuaandelen in de eerste weken van 2008 behoorlijk afgestraft. “Het fonds heeft in het eerste kwartaal ingeleverd wat er in het vierde kwartaal van 2007 is bijgekomen,” vertelt Schellen. En dat is – gezien de grote klap op de beurzen - wellicht optimistisch geschat. “Sommige aandelen zijn met 35% of meer gedaald. Maar de lucht is er uit en dat maakt dat de aandelen aantrekkelijk gewaardeerd zijn.” Toch blijft het lange termijn verhaal volgens Schellen in tact. “De mens wil energie, maar die moet dan liefst zo schoon mogelijk zijn.”

Aandelen Nederland Fondsnaam: Aegon Equity Holland Fund Fondshuis: Aegon Investment Management Beheerder: Rani Piputri (sinds Oktober 2006) Fondsomvang per 31-12-2007: 8,2 miljoen euro (totaal beheerd vermogen Nederlandse aandelen: 412,3 miljoen euro) Performance: 1 jaar 5,0%, 3 jaar 19,1% Drie grootste belangen Absoluut: ING, Unilever, Philips. Relatief t.o.v. benchmark: KPN, Reed Elsevier, Ahold De meeste categorieën van de Lipper Awards 2008 zie je ook terug in de Awarduitreikingen die Lipper in het buitenland organiseert. Maar op een LIpper Award voor Nederlandse Aandelen hebben we hier het alleenrecht. Dat maakt het

tot een prijs met flink lokaal prestige: wie weet het best de weg op het Damrak? Het antwoord: Rani Piputri van het Aegon Equity Holland Fund. Piputri belegt met haar fonds hoofdzakelijk in Nederlandse genoteerde aandelen met een marktwaarde groter dan 100 miljoen euro. Het doel is het behalen van een driejaars gemiddelde outperformance (voor beheerkosten) van 1,25% boven de FT Netherlands index. Daarvoor hanteert ze een combinatie van een kwantitatieve benadering, aangevuld met fundamentele research. “In de loop der jaren hebben we ons beleggingsmodel continue verbeterd,” legt Piputri uit. “We kijken naar beleggingen vanuit vier invalshoeken: macro-economisch, waardering, technisch en kwalitatief. Per aandeel brengen we in kaart hoe het scoort op elk van die invalshoeken. Dat zorgt voor de juiste balans. Als fondsmanager zie je zo weinig zaken over het hoofd en kun je je focussen op de aandelen die het beste scoren. Daarbij hebben we een duidelijke koop- en

I E X

P r o f s

Q 2 / 0 8

verkoopdiscipline ingebouwd. Aandelen die het goed gedaan hebben -zonder dat daar bijvoorbeeld een stijgende winstgevendheid tegenover staat- zullen immers automatisch van ons kooplijstje verdwijnen.” Rani Piputri mag even van haar prijs genieten, maar daarna is het weer vol aan de bak, want bij Aegon Asset Management rekenen ze op een turbulent 2008. “Als de economie verslechtert zijn kwaliteitsbedrijven met een betere balans en stabiele inkomsten beter bestand tegen een neergang. Dat zijn meestal de grotere bedrijven. Daarnaast zijn beleggers meer bereid een premie te betalen voor groeibedrijven als de groei schaars wordt. Opkomende markten bieden nu meer mogelijkheden met relatief minder risico dan voorheen. Bedrijven met veel activiteiten in emerging markets blijven daarom aantrekkelijk. Daar blijft onder andere de vraag naar grondstoffen sterk. Nederlandse ondernemingen met grote exposure naar deze thema’s zullen meer kans hebben de stagnatie te overleven.”

Beleggingsfondsen 22

Aandelen Emerging Markets Wereldwijd Fondsnaam: Jyske Invest Emerging Market Equities Fondshuis: Jyske Invest/ Berbens Effectenkantoor Beheerder: Søren Nemec Fondsomvang: 43 miljoen dollar Performance: 1 jaar 55,37%, 3 jaar 172,24% 3 grootste belangen: Petrobas (6,3%), Gazprom (5%), Cia Vale Do Rio Doce (4,7%) In welke emerging market moeten beleggers zijn in 2008? Vanuit macroperspectief zou dat Rusland wel eens kunnen zijn, aldus fondsmanager Søren Nemec. Met die visie

doet hij zelf niet veel, want hij selecteert de aandelen voor het Emerging Market Equities fonds bottom-up, dus zonder rekening te houden met macro-variabelen als landen of sectoren. Nemec begint op aandelenniveau en maakt daarvoor gebruik van een speciaal door Jyske Invest ontwikkeld screening model, met de joyeuze naam VAMOS. Hij legt uit: “Wekelijks worden zo’n 7000 aandelen aan een strenge selectie onderworpen. Hierbij zitten ongeveer 2000 emerging market-aandelen. Het systeem kent de aandelen cijfers toe op basis van waardering, earnings & price momentum en een gezonde balans. De aandelen met de hoogste score worden vervolgens aan een uitgebreide due diligence onderworpen en als we een aandeel op alle punten aantrekkelijk vinden kan het uiteindelijk in portefeuille worden genomen.” Om ervoor

te zorgen dat een land of sector niet alsnog een te zware weging in de portefeuille krijgt, wijkt Nemec niet meer dan 10% af van de MSCI Emerging Markets index. De outperformance in 2007 van Emerging Market Equities schrijft Nemec toe aan de rally in de grondstoffensector. “Vooral mijnbouw-, cementbedrijven en kolenmijnen deden het erg goed. En omdat China nu meer steenkool importeert dan exporteert, blijft de prijs van steenkool stijgen en zullen de mijnaandelen ook in 2008 naar verwachting goed blijven presteren,” besluit Nemec.

Aandelen Europa Small- & Midcaps Fondsnaam: Orange SeNSe Fund Fondshuis: Kempen Capital Management Beheerder: David Simons Fondsomvang (per 31-12-2007): 117,5 miljoen euro Performance: 1 jaar -3,3%, 3 jaar 25,4% 3 grootste belangen: Cola Hellenic Bottling, Hochtief, Puma Mocht u zich afvragen waar die vreemde hoofdletters voor staan in de naam Orange SeNSe Fund: de duurzaamheidscriteria die het fonds hanteert zijn opgesteld in samenwerking met SNS. Het fonds zelf belegt in Europese small- en midcaps en heeft de afgelopen jaren gewerkt aan een concentratie van de portefeuille. Dit houdt in dat het aantal ondernemingen in portefeuille is teruggebracht van ongeveer 50 naar 36. “Deze bedrijven kennen we heel goed en daarom kunnen we met ster-

ke overtuiging een grotere positie opbouwen,” vertelt David Simons, die het fonds beheert vanuit Edinburgh. Om tot 30 à 40 aandelen te komen, wordt het universum van 5000 aandelen door een kwantitatieve voorselectie fors teruggebracht. “De aandelen die overblijven worden vervolgens fundamenteel gescreend, vertelt Simons. “We doen bedrijfsbezoeken, uitgebreid boekenonderzoek en volgen al het nieuws rondom het bedrijf en de sector. De beste beleggingsideeën staan soms namelijk gewoon op de voorpagina.” De focus van het 7-koppige researchteam ligt op kwaliteitsaandelen - bijvoorbeeld bedrijven die een hoog rendement op het geïnvesteerde kapitaal behalen - en special situations, zoals herstructureringen. Bovendien moeten de aandelen ondergewaardeerd zijn. “Een voorbeeld van een bedrijf dat aan onze criteria voldoet, is Coca Cola Hellenic Bottling. Een heel bijzonder bedrijf dat veel exposure naar Oost-Europa heeft. Daar groeit het aantal coladrinkers, in tegenstelling tot in West-Europa, nog fors.”

I E X

P r o f s

Q 2 / 0 8

Gemiddeld blijft een aandeel 6 tot 7 jaar in portefeuille. Het huidige sentiment op de beurzen verandert daar niets aan, benadrukt Simons. “We hebben vertrouwen in onze posities en als een aandeel 20% daalt, dan kopen we eerder bij dan dat we verkopen.” Tot slot: over de vraag welke belegger Simons bewondert, hoeft hij niet lang na te denken: dat is Martin Whitman van Third Avenue Management uit New York. “Ik ben geen deep-value belegger, maar van zijn boek The Aggressive Conservative Investor and Value Investing - A Balanced Approach heb ik veel geleerd. Whitman, zelf een ervaren belegger en voormalig Yale docent, legt perfect uit waar je op moet letten bij beleggen.”

23

Aandelen Noord-Amerika Fondsnaam: ABN Amro Colombia Securities NV Fondshuis: ABN Amro Investment Management Funds Beheerder (sinds): François Moute (sinds 2001) Fondsomvang (per 31-12-2007): 53,96 miljoen dollar Performance: YTD 2007 33,7%, en sinds oprichting in maart 2001 126,2% Consequent en overtuigend de S&P 500 index verslaan. Dat is het doel van de beheerder van het beleggingsfonds Colombia Securities. Gelukkig voor François Moute slaagt hij daar ook in, met vlag en wimpel zelfs. Zijn geheim is een niet aan de benchmark gebonden be-

leggingsstrategie. Dit geeft hem de ruimte om alleen Noord-Amerikaanse aandelen te selecteren waar hij echt in gelooft. Daarnaast heeft de fondsmanager de mogelijkheid om de exposure naar aandelen voor 20% af te dekken met derivaten. Als hij negatief is over de Amerikaanse aandelenmarkt, dan kan hij de aandelenexposure dus terugbrengen tot maximaal 80%. Dit zorgt ervoor dat eventuele dalingen in de markt minder effect hebben op het rendement. “Onze strategie bestaat grofweg uit drie stappen,” vertelt Moute. “Asset allocatie bepaalt de verhouding tussen aandelen en derivaten in de portefeuille. De tweede stap is sector allocatie. We richten ons op de sectoren met het meeste opwaarts potentieel.” Dat lijkt wel het minste wat je kunt doen als fondsmanager, maar bij Columbia Securities waren dat de afgelopen periode geen loze woorden. De

laatste stap, legt Moute uit, is het ouderwetse handwerk: stockpicken op fundamentele basis. Toch is het zelfs voor een Lipperawardwinnaar geen sinecure om in de Amerikaanse markt op zoek te gaan naar rendement. De Amerikaanse aandelenmarkt is volgens Moute en zijn collega’s in een volatiele en lange bearmarkt terecht gekomen. Moute zoekt de mogelijkheden nu vooral in sectoren en bedrijven die niet leunen op de binnenlandse economie, maar wereldwijd opereren en kunnen profiteren van de groeiende wereldeconomie, die weer gevoed wordt door de opkomende markten. Favoriet zijn goud, energie, basismaterialen, defensie en industriële sectoren. Van de positie in goudbedrijven verwacht de fondsmanager veel in de komende periode, terwijl het fonds onderwogen is in de financiële – en consumentensectoren.

Aandelen Wereldwijd Fondsnaam: Skagen Vekst Fondshuis: Skagen AS Beheerder (sinds): Kristian Falnes Fondsomvang (per 31-12-2007): 11,56 miljard Noorse kronen Performance: 1 jaar, 9,9%, 3 jaar 29,2% Drie grootste belangen (eind 2007): Petrobas 3,1%, StatoilHydro 3,1% Pride International 2,9%

deel in portefeuille te nemen zijn onderwaardering, een slechte coverage door analisten en het moet onpopulair zijn.” De onderwaardering moet wel absoluut zijn, een aandeel dat relatief goedkoop is, is niet goedkoop genoeg. Bronnen zoals Bloomberg, researchrapporten, maar ook kranten en internet, helpen het 13-koppige portfolio team aan goede beleggingsideeën.

Wereldwijd is een relatief begrip bij Skagen Vekst. Minimaal de helft van het fonds is namelijk belegd in Noorse aandelen en de andere helft in de rest van de wereld. Investment Director en fondsbeheerder Kristian Falnes is sinds 2000 verantwoordelijk voor het beleggingsbeleid van het fonds. Dit beleid is voor Noorse aandelen en alle aandelen daarbuiten hetzelfde. Falsen: “De belangrijkste criteria om een aan-

“Vooral veel lezen, dan kom je al heel wat te weten over een onderneming,” gaat Falsen verder. Verder bezoekt de beheerder regelmatig de bedrijven die in de aandelenportefeuille zitten. De koers van het fonds is in 2008 zo’n 10% lager. De Noorse beurs heeft hardere klappen gekregen dan de rest van de wereld: -17%. Dat we nu aan het begin staan van een wereldwijde recessie, is iets waar Falsen niet in gelooft. “Skagen Vekst is, ondanks de onzekerheid op de wereldwijde beurzen, vol belegd. We houden de macro-economische problemen goed in de gaten, maar selecteren aandelen

I E X

P r o f s

Q 2 / 0 8

vooral op micro-niveau. Op de lange termijn werpt dat zijn vruchten af.” Met de huidige lage koersen loopt Falsen eerder likkebaardend rond op de beursvloer dan dat hij huiverig is. “Aan beleggingsideeën hebben we bepaald geen gebrek. Het is zó moeilijk kiezen, want er zijn op dit moment zoveel aantrekkelijk geprijsde aandelen.”  Q2

Beleggingsfondsen 24

25

Defensieve en offensieve opportunities Terwijl de dalingen wereldwijd eind januari in een stroomversnelling raken, schuift IEX Profs aan bij de fondsbeheerders van twee Nederlandse Opportunity fondsen. Twee fondsen met vergelijkbare namen, maar met een totaal verschillende aanpak. door Peter van Kleef/fotografie Mark van den Brink

D

zit vast aan een value at risk van 15%. “We zijn een fonds dat zowel long- als shortposities kan innemen, maar wel met een structurele long-bias.” Het

ING Opportunity Aandelenfonds heeft geen individuele namen in portefeuille, maar een selectie van huisfondsen, een aantal indexposities

e gemene deler tussen het Robeco European Opportunity Fund en ING Opportunity Aandelen Fund zit hem niet in de aandelenselectie. Ook niet in het speelveld en al helemaal niet in de rendementsdoelstellingen. De overeenkomst is vooral dat de twee fondsen volledig de vrije hand hebben gekregen bij het samenstellen van de portefeuilles. De fondsbeheerders hoeven zich van geen enkele index ook maar iets aan te trekken. Goed, er zijn veel meer fondsen met zo’n vrij mandaat, maar voor Robeco en ING Investment Management is het een hele stap om de benchmark los te laten. Een kleine stap voor de belegger, maar een grote sprong voor de traditionele fondshuizen. Schoorvoetend lijken ze daarmee de concurrentie aan te gaan met de kleine, gespecialiseerde beleggingsboutiques die vanuit het buitenland de Nederlandse consumentenmarkt hebben betreden in de achterliggende jaren. En ook in de trend van open architecture is er behoefte aan onderscheidende fondsen, om zo in de schappen van de concurrentie te kunnen liggen.

(waaronder op dit moment een long largecap, short smallcap pair trade) en een aanzienlijke hoeveelheid kasgeld (45% op moment van schrijven) index en pair trades op indices.”

Grote namen

Roland de Die, fondsbeheerder van Robeco European Opportunity Fund, belegt wel uitsluitend in individuele bedrijven. Daarbij worden de grenzen van het Europese speelveld opgezocht, onder anderen met een viertal aandelen in Rusland. “Het is een all cap-fonds, maar de nadruk ligt wel op smallcaps. Uit risico-oogpunt hebben we ook diverse grote namen in portefeuille.” Het fonds is behoorlijk geconcentreerd met circa veertig posities, waarvan 40% in de grootste tien holdings. De Die: “Risk management wordt te vaak beperkt tot de tracking error – de afwijking ten opzichte van de index. Maar beleggen aan de hand van de index behelst ook risico’s. je neemt immers ook aandelen op met als enige reden dat ze toevallig in de index zitten. Natuurlijk, met een free style all cap-fonds kunnen de uitslagen een stuk groter zijn. Maar in de MSCI Europe wegen financials bijvoorbeeld voor meer dan 30% mee. Wat moet je als je niet in financials gelooft, maar wel aan de benchmark vastzit?”

Weg van de benchmark

“Het is een natuurlijke evolutie”, vindt Ad van Tiggelen, strateeg voor het ING Opportunity Aandelen Fonds. “Het hele spectrum aan regio’s, sectoren en thema’s is al afgegrazen. De volgende stap is een logische: zowel bij de aanbieders als bij de klanten is er behoefte aan fondsen die de index links laten liggen.” Dat betekent niet dat Van Tiggelen helemaal de vrije hand heeft. Het ING-fonds

De Die: “We zijn een Opportunity Fund, geen opportunistisch fonds” I E X

P r o f s

Q 2 / 0 8

Zijn deze managerfondsen minder risicovol dan indexfondsen? Ad van Tiggelen (AvT): “Ons risicoprofiel ligt een stuk lager omdat we desnoods 100% cash kunnen gaan. We kiezen momenteel voor defensievere huisfondsen als utilities, telecom en global growth. Daarnaast hebben we de kaspositie verlaagd van 25% bij aanvang in oktober 2007 tot 50% nu. Bovenop de huisfondsen hebben we long-shortposities op indices Roland de Die (RdD): “Op de lange

Van Tiggelen: “Ons doel is het rendement van aandelen te evenaren, maar met een veel lagere downside risk” I E X

P r o f s

Q 2 / 0 8

Beleggingsfondsen 26 termijn willen we een beduidend hoger rendement laten zien dan de index. Dat doen we long only, met minimaal 80% belegd. In markten zoals in januari gaan we daarom ook hard naar beneden, maar daarom moet je ook de langere termijn in de gaten houden.” En hoe ziet de portefeuille er dan uit? AvT: “Naast de defensievere huisfondsen en kas, zitten we long S&P 500, short Russell 2000 en long DAX, short MDAX. En long FTSE 100, short FTSE 250 omdat we geloven dat de afstraffing van smallcaps als geheel gerechtvaardigd is. Individueel zijn er wel smallcaps te vinden die goedkoop en koopwaardig zijn, natuurlijk. Maar per saldo bevat de FTSE 250 meer aandelen die een directe relatie hebben met de Britse huizenmarkt. De MDAX bestaat voor de helft uit cyclicals. Die willen we nu dus niet hebben.” RdD: “Als bottom up-belegger zijn smallcaps nog steeds ruim vertegenwoordigd in de portefeuille, omdat je daar als fondsbeheerder meer waarde kunt toevoegen. Het zijn bedrijven die slecht gevolgd zijn, die actief zijn in de beleggingsthema’s waar wij in geloven. Als bedrijven heel goedkoop lijken en binnen onze thema’s passen dan komen ze hoog op de ideeën-watchlist. Daarna komt de analysefase, waarin je het bedrijf in detail analyseert en naar het management kijkt hetgeen noodzakelijk is om tot een price target te komen. Hieruit

volgt het opwaarts potentieel na vergelijking met de beurswaarde. Voor smallcaps is liquiditeit verder een belangrijk issue. Die thema’s hebben onder anderen met schaarste te maken. Voeding, energie, grondstoffen. De vraag neemt alleen maar toe, het aanbod loopt terug of stijgt in elk geval minder hard dan de vraag.” We zitten midden in een volatiele markt. Hoe snel schakelen jullie? AvT: “We hebben sinds oktober de kaspositie vergroot van 25% naar 50% omdat we de daling toch wel ingecalculeerd hadden. Als onze modellen extreem negatief zijn, mogen we 100% cash aanhouden. Het is onze verantwoording in de eerste plaats om het neerwaarts risico voor onze beleggers te dempen. Voorlopig zijn we het model steeds voor geweest met het verkopen. Dat de markt zo hard daalde in januari was wel uitzonderlijk overigens. Voor het eerst in twintig jaar zagen we zo’n daling ondanks redelijke waarderingen en rentestappen van de Fed. We kunnen trouwens niet volledig long, omdat de value at risk dan boven de 15% uitkomt. Het kan zijn dat we wat bijkopen als er een echt herstel inzet, maar we hebben geen vangverplichting.” RdD: “We zijn niet opportunistisch. We hanteren een gedisciplineerd beleggingsproces en dat is ook onze houvast in turbulente markten. Daar moet je niet aan willen tornen. Maar goed, als het geld op straat ligt, moet

ING Opportunity Aandelenfonds

Robeco European Opportunit Fund

ING Geldmarktfonds, ING Global Growth Fund, ING Internet Fund, ING Utilities Fund en ING Telecom Fund

Arques Vinci Novartis Total Punch Tavern

Fonds

ING Opportunity Aandelenfonds

Robeco European Opportunit Fund

Sinds

oktober 2007

november 2006

Fondsomvang

130 miljoen

136 miljoen

Rendement Speelveld Aantal posities Kosten

-1,6% in 2007 wereldwijd 10 tot 15 beheerfee 1,50%, aankoop 0,7%

3,6% (bruto sinds lancering) Europa 30 tot 55 beheerfee 1,25%, performance fee 15%

Grootste posities

I E X

P r o f s

je het wel oprapen. Maar dat doen we slechts met een klein deel van het fondsvermogen.” Geen index om je achter te verschuilen. Hoe belangrijk is in jullie fonds de rol van de beheerder? AvT: “Heel groot, ook al zitten onze vangrails wat dichter op elkaar dan bij het Robeco-fonds. Onze performance wordt deels afgerekend op de geldmarkt, deels op de aandelenmarkt.” RdD: “Die rol is heel groot. Bijna alle ideeën in de portefeuille komen bij ons team vandaan. Natuurlijk brainstorm je met andere fondsbeheerders en met brokers, maar de fundmanager neemt de beslissingen. Dat is ook de enige manier om full accountability te creëren. Beleggers willen zich nogal eens ergens achter verschuilen. ‘Ja, de daling is te wijten aan het smallcap-effect’. Nou, dan had je dat dus aan moeten zien komen.” Welk rendement mogen beleggers op de lange termijn verwachten? AvT: “Op de lange termijn moet dit fonds de wereldwijde aandelenindex bijbenen. Historisch komt dat neer op 8%. Omdat we gemiddeld 30% cash zullen zitten, ligt het aandelenrendement bij ons dus lager. Dat verschil moeten we goedmaken door die huisfondsen te selecteren die de wereldindex outperformen en door de juiste long-short pair trades op aandelenindices. Op die manier haal je hetzelfde rendement als de markt, bij een lager risico.” RdD: “Ik geef nooit een expliciet antwoord op die vraag. Maar op de lange termijn moet het rendement van dit fonds veel hoger liggen dan het gemiddelde rendement op Europese aandelen.”

Mooie combinatie

Q 2 / 0 8

Daarmee is misschien nog wel het beste aangetoond dat de twee fondsen die qua naam zoveel op elkaar lijken, inhoudelijk mijlenver van elkaar afstaan. Waar ING het begrip ‘0pportunity’ defensief invult, is dezelfde term voor Robeco aanleiding geweest tot een offensieve portefeuille. Samen kan dat een heel aardige mix opleveren, overigens.  Q2

Beleggingsfondsen 31

Top 400 Beleggingsfondsen Als alle koersen stijgen kan iedereen beleggen. Daarom wordt het in moeilijke tijden pas echt interessant om te zien wie het hoofd boven water houdt. De 400 fondsen op de volgende pagina’s slaagden daar niet alleen in, maar zwommen ook nog eens een stuk harder dan alle andere fondsen in dezelfde categorie.

Aandelen Nederland RVS Aandelen Fonds NN Nederland Fonds ING Bank Dutch Polis TU Holland Fonds Postbank Nederlandfonds AEGON Index Plus Fund ING (L) Invest Dutch Equity Robeco Hollands Bezit Levob AEX+ fonds iShares AEX EUR Delta Lloyd Nederland FBTO Nederland Aandelenfonds SNS Nederlands Aandelenfonds Centraal Beheer Achmea Nederland fonds AXA Aandelen Nederland ING Dutch Teslin Midlin Avero Achmea Nederland Aandelenfonds Dexia Equities L Netherlands StreetTRACKS AEX Index ETF AEGON Equity Holland Fund Allianz Aandelen Fonds Allianz Holland Fund EMIF Netherlands Index Plus AEGON Nederland-Index Fonds

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

9,1 9,1 9,0 8,4 8,0 7,4 7,2 6,9 6,8 6,7 6,6 6,1 6,1 6,1 5,9 5,6 5,4 5,3 5,1 5,0 5,0 4,9 4,8 4,3 4,2

-3,6 -3,6 -3,7 -3,7 -3,8 -4,2 -4,9 -3,3 -4,6 -4,4 -4,9 -4,8 -4,6 -4,7 -4,6 -3,7 -6,7 -4,9 -5,1 -6,2 -6,1 -6,1 -6,2 -4,9 -4,1

12,3 12,3 12,1 11,6 11,2 12,0 10,8 11,7 10,4 11,2 13,6 10,1 10,0 10,0 10,9 10,3

18,6 18,6 18,4 17,8 17,6 17,8 16,2 18,5 17,3

9,3 10,1 10,4 12,4 10,5 10,2 10,1 8,9

15,8 15,8 16,5 19,1 17,4 17,0 16,1 14,7

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

7,5 2,0 -2,8 -4,8 -9,3 -12,4

-4,9 -6,1 -12,0 -13,7 -13,1 -15,5

22,2 15,1 17,1 16,0 11,4 10,9

26,2 20,8 24,4 17,9 19,6 20,8

15,8 16,3 11,9 18,5

18,4 16,6 17,0 16,6 17,1 17,1

5 jaar

14,5

20,4 17,5 14,7 7,7 15,2 16,6 15,9 12,3 11,6 13,0 11,6 11,3

14,4 15,0 12,0 14,7 14,6

Aandelen Nederland small- & midcap Delta Deelnemingen Fonds Teslin Todlin Orange Teslin Darlin Orange Oranje Participaties ABN AMRO Small Companies Netherlands

I E X

P r o f s

Q 2 / 0 8

Beleggingsfondsen

Beleggingsfondsen

32

33

Aandelen Europa

Aandelen wereldwijd Allianz-dit Global EcoTrends Fortis OBAM DWS Invest New Resources CAAM Funds Global Resources & Industry Janus Global Research USD Fidelity Funds - Inst Global Focus USD Mellon Global Intrepid USD Fortis L Equity Environmentl Sustainability Wrld Mellon Global Equity USD Allianz RCM Global Equity USD Fidelity Funds - Global Focus USD Carmignac Investissement Franklin Global Growth MLIIF Global Dynamic Equity Fund USD Newton Global Higher Income GAM Star International Equity USD Morgan Stanley Global Equity Growth Fund USD Henderson HF Global Opportunities OHRA Aandelen Fonds ING Global Growth Credit Suisse Equity (Lux) Global Security Aberdeen Global-World Equity MLIIF Global Focus Fund USD Franklin Templeton Global Growth&Value Threadneedle Global Select

2007

Q4 2007

53,1 30,8 30,2 25,5 25,0 24,8 23,6 23,3 20,4 20,0 19,5 19,2 18,9 18,9 18,3 17,8 17,3 16,4 15,8 15,8 15,8 15,0 15,0 14,7 14,5

13,0 -1,1 6,5 1,5 1,3 2,1 5,8 2,4 5,5 1,5 1,9 1,8 -2,9 1,6 5,8 0,9 0,5 -1,6 0,8 -0,3 -2,4 3,3 0,8 -1,5 2,0

2 jaar

3 jaar

25,0

29,9

5 jaar

9,0

20,8 23,2

18,4 21,4

19,6 19,7 17,6 15,0 20,3

17,3 17,5 16,4 25,2 17,4

17,2 20,4

17,9

18,0 8,0 9,5

14,5 14,2 17,5

19,0 15,5 18,8 9,8

17,9 16,1 16,9

9,2 8,2 9,1 8,5

7,0 7,3 8,4 8,4 10,5 8,1 7,4 8,2 10,4 8,6 9,2 6,6 10,0 7,3

Aandelen wereldwijd small- & midcap OHRA Milieutechnologie Fonds MLIIF Global Opportunities Fund USD MLIIF Global SmallCap Fund USD Schroder ISF Global Smaller Companies Invesco Global Small Cap Equity USD Franklin Global Small-Mid Cap Growth AXA Rosenberg Global Small Cap Alpha USD KBC Equity New Shares Robeco US MidCap Equities USD IdB Multi Manager Emerging Companies

I E X

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

41,1 17,1 17,0 8,9 7,9 5,8 2,2 0,9 0,0 -0,7

10,9 0,0 0,4 -3,0 -3,9 -5,3 -6,0 -2,9 -3,9 -9,4

26,2 14,5 17,4

30,0 15,2 15,8

15,6 10,8

17,2 11,8 10,2 11,5

14,7 14,8 12,4 19,8

8,3 16,1 10,3

4,0

12,2

3,2

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

16,3 11,1 8,5 6,7 6,3 2,7 2,3 2,0 1,8 1,7

1,1 -3,7 -7,5 -4,6 -7,4 -6,2 -2,5 -9,5 -0,5 -2,3

29,2 28,9 25,3

25,6 23,9

P r o f s

Q 2 / 0 8

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

18,3 18,2 17,4 16,3 16,2 16,0 15,3 14,1 14,0 13,9 13,6 13,3 13,2 13,1 13,1 12,9 12,7 12,6 12,1 12,1 11,6 11,5 11,4 10,6 10,4

0,4 3,7 4,4 3,6 3,3 4,1 6,0 0,5 -0,7 3,3 -0,6 1,1 0,3 -0,5 1,0 1,3 2,9 3,6 3,8 -0,8 3,4 3,5 -0,7 0,5 -0,3

24,6 17,3 17,3 17,8 15,0 17,5 15,7 14,8 24,2 14,5 23,1 17,0 23,7 13,8 18,3 13,2 16,7 16,7 15,4 18,7 14,6

19,5 21,0 19,1 21,3 18,9 21,3 17,6

3,4 2,9 3,4 3,3 3,1 2,7 3,3 3,1 1,3

14,5 14,9 18,1

18,6 17,8

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

33,7 30,2 23,7 23,4 22,4 22,3 20,6 20,5 20,0 19,1 18,5 17,9 16,7 16,3 16,0 15,1 14,4 13,8 13,8 13,6 13,2 13,0 12,4 11,7 11,3

10,2 6,9 0,9 3,2 2,2 6,5 1,3 5,4 2,9 -2,5 1,3 3,2 -0,7 -1,3 -0,5 0,0 1,4 -0,8 0,7 -5,2 0,4 1,6 -1,4 -0,7 -2,4

25,0 19,2 13,3

21,8 16,4 12,9

11,8

16,4 10,0 11,2 6,9 13,3 12,4 6,1

13,5 6,6 12,1 7,7 10,2 11,7

10,9 10,6 9,7 10,6 5,2 9,1 6,4 6,8

7,2 6,9 11,0 9,4 11,6 7,8 8,6 5,4

7,3 15,1

8,0 11,5

12,7

8,1

7,9

14,8

19,9 18,0 18,3 20,2 19,9 21,2 20,4 20,3 21,5 18,1 21,0 17,5

3,2 1,0 3,6 2,6 2,8 3,2 2,4 2,9 2,3 2,4 3,2

Aandelen Noord-Amerika

Aandelen Europa Small- & midcap Threadneedle Pan European Smaller Companies Invesco Continental European Small Cap USD AIG Europe Small Companies DWS Invest European Small/Mid Cap Petercam Equities European Small & Midcaps Fidelity Funds - European Smaller Cos Carmignac Euro - Entrepreneurs Dexia Equities B EMU Small Caps Martin Currie GF Pan-European Opportunities Dexia Equities L Growth Companies Europe

Franklin Mutual European USD GAM Star Continental European Equity GBP Fidelity Inst Select European Equity JOHCM Continental European Retail GBP Investec European Threadneedle Pan European Accelerando Threadneedle Pan European Dexia Equities B EMU Growth SEI SGMF Pan European Equity USD Fidelity Inst Pan-European Vanguard European Stock Index USD JOHCM European Select Values Retail GBP Principal GI European Equity Investor Fidelity Funds - European Aggressive Permal Long - Pan European USD iShares DJ Euro STOXX Growth JOHCM European Retail GBP MLIIF Continental European Flexible Fund GBP Threadneedle European MLGSP European Large Cap Core II Threadneedle European Select Threadneedle Pan European Eq Div GBP MLIIF Euro-Markets Fund iShares FTSEurofirst 80 iShares DJ Euro STOXX Value

2007

17,7 13,4 15,3 16,8 20,7 4,1

24,8 19,7 19,5 25,7 9,4

5 jaar

30,1 22,2 28,4 29,7 27,3

29,8 26,1

ABN AMRO Columbia Securities Janus US Twenty Janus US All Cap Growth Pictet F (LUX)-US Eq Selection Henderson HF American Equity MLGSP North American Large Cap Growth Morgan Stanley US Equity Growth Loomis Sayles US Large Cap Growth ABN AMRO US Equity Growth Franklin US Opportunities Ikano US Growth Lehman Brothers US Large Cap Growth KBC Equity Nasdaq Dexia Equities L Nasdaq UBS (Lux) Equity Sicav - USA Growth MLGSP North American Large Cap Growth Threadneedle American Select RIC II US Growth AllianceBernstein-American Growth Legg Mason Growth Goldman Sachs US Blend Equity MLGSP North American Large Cap Core Jyske Invest US Equities KBL Key - America Invesco US Growth Equity

I E X

P r o f s

Q 2 / 0 8

13,9

13,6 12,9 14,1 13,5 12,5 10,7 10,8

Beleggingsfondsen

Beleggingsfondsen

34

35

Aandelen Noord-Amerika small- & midcaps Lehman Brothers US Small Cap Growth SGAM Fund Equities US Mid Cap Growth MLGSP North American Mid Cap Growth Goldman Sachs US Growth Opps Pf Base Parvest US Small Cap Janus US Venture MLGSP North American Small Cap Growth WIP US Aggressive Growth MLIIF US Opportunities Fund Schroder ISF US Small & Mid-Cap Equity

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

25,0 24,9 21,9 16,6 16,5 15,1 14,6 13,8 13,6 11,5

2,1 -0,8 2,1 -3,6 3,1 -0,4 1,1 -2,5 1,6 -1,5

12,8 17,6 11,4 10,1 21,1 12,7 10,6 11,9 13,5

11,5 14,8 8,8 10,2 15,7 10,8 12,1 12,2 13,1

5 jaar

18,6 16,0 15,5 15,4 17,2 18,2 14,7

Aandelen Verre Oosten CAAM Funds Asia Pacific Renaissance USD Fidelity Funds - Asia Pacific Growth SGAM Fund Equities Asia Pacific Fidelity Funds - Pacific Magna Asia A EUR iShares DJ Asia/Pacific Select Dividend USD Invesco Pacific Equity USD DWS Invest Top 50 Asia JF Pacific Equity USD ABN AMRO Asia Pacific High Income Equity

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

30,1 29,1 24,8 24,2 24,0 18,6 18,4 17,8 17,7 15,2

-4,7 0,9 -2,5 -0,2 -3,3 -3,4 0,1 -4,2 -3,7 -3,6

25,4 25,4

25,0 21,2

20,1

24,0

19,5 16,9 13,1

20,0 25,1 16,5

5 jaar

MLGSP Asia Ex Japan Equity USD Templeton Asian Growth USD CAAM Funds Asian Growth USD Fidelity Funds - South East Asia Investec Asia ex Japan JF Asia Alpha Plus USD Absolute Asia AM Pacific Rim Equities USD Threadneedle Asia JF Asia Diversified USD Jyske Invest Far Eastern Equities

Q4 2007

21,6

67,4 62,1 55,7 53,5 50,3 49,2 49,2 46,4 45,6 45,2

1,8 2,6 1,5 -2,7 4,0 -1,5 0,8 2,8 1,4 -1,2

2 jaar

41,5 46,6 47,1 44,7 35,0 44,3 47,8 34,1 38,0 39,2

3 jaar

5 jaar

32,2 39,4 37,4 40,5

19,7 17,5

36,5 34,6 32,4 35,5

Invesco Japanese Small/Mid Cap Equity USD AIG Global Funds - AIG Japan Small Companies Henderson HF Japanese Smaller Companies AXA Rosenberg Japan Small Cap Alpha JPY Martin Currie GF Japan Mid-Cap JPY

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

-11,3 -11,9 -15,7 -15,9 -16,1

-2,7 -3,4 -5,8 -13,1 -10,2

-20,6 -10,6 -16,0 -14,1 -9,0

-4,5 2,0 -2,0 5,1 8,1

16,2 22,7 18,6 22,4

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

95,5 82,3 70,5 70,2 68,4 66,7 64,8 61,9 61,1 61,0

-4,9 -0,7 -2,4 -4,2 0,7 -2,3 -6,8 -4,9 -3,7 -6,0

66,2 74,8 71,6 82,3 76,2 56,4 61,1 71,3

46,2 51,6 47,9 52,7 50,8 34,4 40,7 48,3

6,1 5,9 6,8 6,6 6,0

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

93,5 83,8 77,9 77,8 74,8

31,4 24,8 30,6 25,7 25,1

62,7

53,0

39,4

61,0 57,9

51,7

33,3 33,5

2 jaar

3 jaar

5 jaar

41,3 53,9 49,0

41,3

36,9 32,6 46,7

34,3 31,6

Aandelen China

Aandelen Verre Oosten exclusief Japan 2007

Aandelen Japan small- & midcaps

17,1 10,4

Aandelen Japan

Fortis Primera Equity China Schroder ISF China Opportunities UBS (Lux) Equity Fund - Greater China Invesco PRC Equity USD CAAM Funds Greater China USD JF China USD Jyske Invest Chinese Equities Martin Currie GF Greater China Invesco Greater China Equity SGAM Fund Equities China

7,6 7,1 6,6

Aandelen India Himalayan Fund CAAM Funds India HSBC GIF Indian Equity USD AIG Global Funds - AIG India Equity Invesco India Equity

Aandelen emerging markets wereldwijd

Fidelity Inst Japan SGAM AI Equisys Fund Japan Invesco Japanese Equity Core Vanguard Japan Stock Index Fund USD AIG Global Funds - AIG Japan New Horizon iShares MSCI Japan USD Investec Japan GBP JF Japan Alpha Plus USD Morgan Stanley Japanese Value Equity JPY IdB Multi Manager Japan USD

I E X

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

-2,4 -3,1 -4,3 -4,6 -5,7 -5,9 -5,9 -5,9 -6,0 -6,1

-4,2 -7,5 -0,6 -6,2 -8,4 -7,3 -8,4 -9,7 -8,8 -3,4

-7,5 0,7 1,7 0,5 -3,5 -0,2

8,0 6,9 6,6 8,3 10,5 7,6

29,7

-13,7 2,4 -8,3

5,5 12,0 2,9

P r o f s

Q 2 / 0 8

32,0 27,3 39,2

Goldman Sachs BRICs Portfolio Base USD Jyske Invest Emerging Market Equities Schroder ISF BRIC Templeton BRIC USD Resolution Intl Hexam Global Emer Mkts GBP KBL Key - Major Emerging Markets Fidelity Funds - Inst Emerging Markets USD New Star GIF Global Emerging Markets USD JPM Emerging Markets Value USD Allianz RCM BRIC Equity EUR

I E X

2007

Q4 2007

57,5 56,7 54,5 49,7 48,8 46,2 44,6 43,7 43,7 43,2

5,9 7,3 6,7 8,0 10,1 7,6 5,8 5,5 -0,3 8,2

P r o f s

Q 2 / 0 8

2,3

2,8 2,7 2,3 2,1 2,6

Beleggingsfondsen

Beleggingsfondsen

38

39

Aandelen emerging markets Europa Fortis L Equity Turkey East Capital Turkish Magna Turkey Jyske Invest Turkish Equities East Capital Balkan AIG Emerging Europe Equity iShares MSCI Eastern Europe USD KBC Equity Turkey Natixis Emerging Europe USD JPM Eastern Europe Equity

2007

Q4 2007

2 jaar

52,1 51,9 44,1 42,5 41,4 36,7 34,1 32,1 30,4 29,5

0,8 4,1 2,2 -2,6 -0,4 13,3 12,3 -1,7 7,9 7,5

17,1

3 jaar

11,4 11,6 31,3 35,4 43,8

30,7

38,8 31,4

42,6 42,1

5 jaar

11,7 14,5 12,2 13,7

43,2 41,2 14,9 12,9 12,6 35,5

Aandelen emerging markets Latijns-Amerika CAAM Funds Latin America Equities USD JPM Latin America Equity Fortis L Equity Latin America ABN AMRO Latin America Equity USD Credit Suisse Equity (Lux) Latin America

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

50,5 44,7 44,6 44,4 44,2

3,3 2,7 5,4 4,0 2,4

48,6 46,7 42,7 42,0 45,3

49,8 48,3 46,5 44,9 45,8

3,0 2,7 3,4 2,3

Aandelen emerging markets Verre Oosten Fortis L Equity Best Selection Asia Fidelity Funds - ASEAN Absolute Asia AM Emerging Asia USD Schroder ISF Emerging Asia Sarasin EmergingSar-Asia Invesco ASEAN Equity USD

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

51,1 41,1 35,5 34,1 31,8 30,0

1,6 8,7 -1,0 2,6 -0,2 1,5

45,6 41,5 30,3 31,5 33,3 36,8

35,4 29,5 28,6 31,3 28,8 25,1

2,6 2,7 2,4

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

59,6 45,6 44,8 44,5 42,6 40,2 36,6 36,4 35,2 34,5

-0,4 11,2 9,7 4,5 7,2 6,5 4,0 3,3 0,6 7,2

51,3

48,1

25,5 40,2 32,3 23,1 44,1

33,5 39,9 37,6 31,3

33,8

30,4

9,8 8,8 8,6 6,0 4,0 4,3 11,3 10,9 1,9 0,6

Sectorfondsen Grondstoffen MLIIF World Mining Fund USD Schroder ISF Global Energy Invesco Energy Baring Global Resources USD Van Eck Global Hard Assets Fund MLIIF World Energy Fund USD Martin Currie GF Global Resources SGAM Fund Equities Global Resources Credit Suisse Equity (Lux) Global Resources SGAM Fund Equities Global Energy

I E X

P r o f s

Q 2 / 0 8

Sectorfondsen Banken & Financials CAAM Funds Global Finance USD KBC Equity Asset Management Davis Financial Goldman Sachs Global Financial USD JPM Global Financials USD

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

2,9 -2,6 -5,1 -5,4 -6,0

-0,5 -1,9 -9,7 -4,1 -8,7

11,7 5,3 5,9 10,6 7,3

13,2 14,8 5,9 11,3 9,2

5 jaar

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

15,4 6,6 6,4 4,8 2,4

-2,2 -2,0 -1,0 -4,7 -3,6

14,2 3,9 5,7 2,3 -2,3

13,4 0,8 8,9 2,5 2,8

23,1 19,7 15,0

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

19,8 19,6 11,1 11,0 8,9

2,6 3,7 1,5 2,2 2,4

9,8 7,3 6,1 7,0 -0,1

9,3 8,2 8,9 6,9 8,0

23,1 36,9 25,2 19,9

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

17,4 12,2 12,2 9,4 6,3

0,9 -1,8 -1,4 -1,8 -3,8

15,8 20,7 20,4 18,2 14,6

26,0 26,5 26,4 24,1 21,2

Sectorfondsen Biotechnologie Pictet F (LUX)-Biotech JPM Global Life Sciences USD Nordea 1 Biotech Fund USD UBS (Lux) Equity Fund - Biotech OHRA Medical Technology Fonds

Sectorfondsen Gezondheid & Farmacie MLIIF World Healthscience Fund USD Janus Global Life Sciences USD KBC Equity Medical Technologies Invesco Global Health Care USD LODH Invest - Healthcare Expertise

Sectorfondsen Industrie Algemeen Fidelity Funds - Global Industrials Dexia Equities B European Industrials Dexia Equities L Europe Indust & Transp Sect StreetTRACKS MSCI Europe Industrials ETF Fortis L Equity Industrials Europe

I E X

P r o f s

Q 2 / 0 8

9,3 11,7 5,8

Beleggingsfondsen

Beleggingsfondsen

40

41

Sectorfondsen IT & Telecom Sectorfondsen IT & Telecom

2007,0

Jyske Invest Telecom Equities LODH Invest - Infology JF Pacific Technology USD Henderson HF Global Technology USD Pictet F (LUX)-Telecom EasyETF Euro Telecom ING (L) Invest Telecom Invesco Global Telecom USD Janus Global Technology USD Credit Suisse Equity (Lux) Global InfoTech

Q4 2007

37,0 27,8 24,3 22,6 22,1 21,4 20,8 20,5 20,4 20,4

2 jaar

6,4 -1,7 -1,5 -0,9 3,7 7,6 3,6 -1,3 1,4 -0,7

3 jaar

36,7 20,4 18,6 16,9 27,4 18,6 27,7 22,7 13,4 11,4

5 jaar

22,1 15,3 21,3 13,2 16,4 10,2 15,8 14,6 11,8 8,9

7,0 7,8 6,0

7,2 9,4

9,4

Sectorfondsen Nutsbedrijven & Energie Sectorfondsen Nutsbedrijven & Energie

2007,0

OHRA New Energy Fonds MLIIF New Energy Fund USD KBC Eco Alternative Energy Fortis L Equity Utilities World Credit Suisse Equity (Lux) Future Energy

2 jaar

19,2 16,9 14,5 13,2 8,9

3 jaar

28,4 43,5 29,3 24,4

5 jaar

31,0 35,6 35,4 26,2

2,9

6,8

Vastgoedfonden wereldwijd Vastgoedfondsen wereldwijd

Q4 2007

-7,8 -8,0 -10,0 -11,4 -12,1 -12,4 -12,5 -12,7 -12,9 -13,3

2 jaar

-10,6 -11,0 -11,0 -12,2 -12,4 -15,9 -11,2 -11,0 -10,4 -13,3

3 jaar

2007,0

ETFS Soybeans ETFS Wheat ETFS Soybean Oil ETFS Brent Oil ETFS Heating Oil ETFS WTI Oil ETFS Gasoline ETFS Petroleum ETFS Crude Oil ETFS Grains

Q4 2007

60,0 57,5 57,1 52,3 51,9 51,4 51,2 47,5 45,2 40,7

I E X

Jyske Invest Balanced Strategy Petercam L Balanced Low Risk OHRA Totaal Fonds JPM Blue and Green LFP Allocation

5 jaar

13,3 14,4 10,8 13,7

4,0 3,8 1,9

4,5 5,1 4,0 3,0 9,7

3,9 11,5

3,2 5,4 3,9 4,0

3,7 13,2

P r o f s

2 jaar

18,9 -7,8 21,6 20,9 18,3 22,9 19,8 19,9 20,4 9,2

Q 2 / 0 8

3 jaar

18,4

Jyske Invest Stable Strategy Parvest Conservative Franklin Templeton Strategic Income Sivek Global Low Robeco Safe Mix

2 jaar

3 jaar

5 jaar

9,1 4,7 4,4 3,9 3,6

1,2 2,0 -1,3 -1,4 -0,3

6,4 9,0 6,8 6,2 4,4

12,1 11,3 10,7 9,1

13,1 22,6 12,2

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

7,7 6,1 5,9 5,5 5,5

0,4 1,1 0,1 1,8 0,5

10,2 7,3 3,3 4,2 6,3

14,0 8,9 6,4 5,5

25,7

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

4,8 3,6 3,6 2,8 1,4

0,7 0,8 -1,0 -0,8 -0,3

6,0 2,9

8,6 4,0

3,0 2,0

4,7 3,0

13,5 12,0 13,2 12,4

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

6,6 5,6 2,1 1,0 0,4

-1,8 -1,3 -2,3 -1,5 -2,5

7,9 8,4 8,3 6,6 2,6

11,2 10,9 11,6 10,6 6,8

10,2 11,9

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

5,0 4,1 4,1 4,0 3,4

-0,4 -0,6 -0,6 -0,6 -0,8

7,3 6,3 6,4 6,3 5,7

11,0 9,6 9,6 8,7 8,9

6,6 6,8 2,8 4,3

Mixfondsen Europa – agressief Allianz Holland Selectie Fonds Allianz Holland Euro Selectie Fonds AEGON Europees Mix Fund Fortis L Strategy Growth SRI Europe KB Lux Diversified Securities - 75/25

Commodityfondsen Commodities

Q4 2007

Mixfondsen wereldwijd – conservatief

2007,0

MSMM Global Real Estate Securities Henderson HF Global Property Equities USD WIP Global Real Estate Securities USD Schroder ISF Global Property Securities JPM Global Real Estate Securities Robeco Hoog Dividend Onroerend Goed Sarasin Real Estate Equity - Global Franklin Global Real Estate USD Janus Global Real Estate USD NN Vastgoed Fonds

Ikano All Seasons IVM Mix Fonds Fortis Personal Portfolio FoF Growth Fortis L Strategy Growth World Parvest Growth

2007

Mixfondsen wereldwijd – gebalanceerd

Q4 2007

60,1 56,5 44,9 28,8 27,5

Mixfondsen wereldwijd – agressief

5 jaar

10,6 10,7 14,1 9,7 8,6

Mixfondsen Europa – gebalanceerd Fidelity Funds - Euro Balanced Centraal Beheer Achmea Euro Mixfonds Achmea Euro Mixfonds 50/50 FBTO Euro Mixfonds Avero Achmea Euro Mixfonds

I E X

P r o f s

Q 2 / 0 8

Beleggingsfondsen

Beleggingsfondsen

44

45

Mixfondsen Europa – conservatief NN Protected Mix Fonds 70 F&C HVB Stiftungsfonds AXA Portfolio KB Lux Diversified Securities - 25/75 Dexia Sustainable European Balanced Low

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

7,4 4,5 1,7 1,3 0,9

0,3 1,1 0,1 -0,4 -0,9

10,7 4,2 4,1 1,4 2,6

11,8 5,6 6,0 3,7 5,2

2,4 8,6 6,4 6,7

Obligaties wereldwijd 2007

Templeton Global Bond USD Aberdeen GlobalSpectrum World Bonds USD SGAM Fund Bonds World Gartmore SICAV Global Bond USD Mellon Global Bond USD Goldman Sachs Global Fixed Income USD Invesco Bond USD SEI SGMF Global Opportunistic Fixed Income Instl Legg Mason Brandywine Glbl Opps USD Morgan Stanley Global Bond USD

Q4 2007

10,9 10,7 10,6 10,3 10,0 9,5 9,5 9,0 8,9 8,7

1,4 4,6 3,4 4,6 3,2 3,6 3,6 2,7 2,3 3,3

2 jaar

12,0 7,9 7,5 7,7 7,7 7,4 6,9 8,2 6,4 6,8

3 jaar

6,5 2,8 1,8 3,4 3,0 2,3 3,9 2,8 1,8

5 jaar

14,2 16,2 13,4 12,9 13,9 12,9 17,5 11,0 14,8

Obligaties Europa Threadneedle European Bond LFP Index Variable CAAM Funds European Bond Pioneer SF Vintage Euro Low PIMCO GIS EuriborPLUS DWS Eurorenta MFS Meridian Funds Euro Reserve KBC Renta Nokrenta KBC BDS Europe Dexia Bonds Total Return

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

6,4 4,1 3,2 3,0 2,9 2,6 2,5 2,4 2,2 2,0

5,8 1,8 0,0 0,9 1,2 0,4 0,7 1,6 1,0 0,5

1,3 2,8 2,2 2,2

1,4 2,1 3,7

3,6 2,4 3,9

1,4 1,9 0,8 0,8

3,6

Credit Suisse Bond (Lux) Asia Pictet F (LUX)-Asian Local Curr Debt Schroder ISF Asian Bond Templeton Asian Bond USD ABN AMRO Asia Bond USD

I E X

Q4 2007

8,2 7,7 7,2 6,6 5,3

3,4 1,5 1,4 0,0 2,1

P r o f s

Q 2 / 0 8

2 jaar

6,7 12,3 6,6

3 jaar

5 jaar

4,7

7,2 7,0 2,2

6,1

Mellon Emerging Markets Debt Local USD Investec Emerging Markets Debt Gross Fortis L Bond World Emerging Local Invesco Emerging Local Currencies Debt ING (L) Renta Fund Emerging Mkts Debt Pictet F (LUX)-Emerging Local Curr Debt PIMCO GIS Developing Local Markets Inst Loomis Sayles Emerging Debt & Ccies USD Credit Suisse Bond (Lux) Emerging Markets KBC Bonds Central Europe

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

19,9 18,1 17,5 17,2 14,6 14,3 13,2 11,4 11,0 9,5

4,5 5,5 3,5 2,7 3,7 3,1 3,1 2,0 3,3 3,1

12,3

9,1

15,3 11,3 10,6

11,5 6,7

10,7 8,1

9,7 10,8

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

8,8 8,4 8,3 8,2 7,9 7,9 7,8 7,7 7,7 7,7

4,3 3,8 3,6 3,6 3,8 3,8 3,2 3,8 3,7 3,4

5,5 5,0 5,7 4,7 5,2 5,2 4,9 5,1 5,3 4,8

4,4 4,0 4,6 4,1 4,2 3,4 3,9 4,2 4,1 4,2

11,3 11,2 8,7 9,7 10,8 13,9

2007

Q4 2007

2 jaar

3 jaar

5 jaar

22,8 17,7 17,0 12,7 11,3 10,8 10,7 7,7 7,7 5,5

4,3 7,7 4,2 1,8 1,8 0,7 2,3 2,2 0,4 -0,2

15,5 13,9 13,2 14,3 10,3 9,6 8,3

10,4 14,7 11,0 15,0 10,5 9,8 7,7

9,6

6,9

5,6

Obligaties dollar Dexia Bonds USD Government Parvest US Dollar Bond Vanguard US Government Bd Index Nordea 1 Dollar Bond Fund BP KBC Renta Dollarenta Barclays International North American Bond Credit Suisse Bond (Lux) Dexia Bonds ING (L) Renta Fund Dollar LODH Invest - Dollar Bloc Bond

10,7

Hedgefondsen

1,4 2,8

Obligaties Verre Oosten 2007

Obligaties emerging markets

KB Lux Special Opps Long/Short Equity Prisma Plus Fonds Permal Natural Resources USD KB Lux Special Opps Investing Strategies USD Attica Long/Short Selector Vermeer Mid Volatility Permal Global Multi-Manager Long/Short USD Permal Multi-Strategy USD Parworld Quam ING Multi-Strategies Topaz

I E X

P r o f s

Q 2 / 0 8

11,9

11,8

Hedge Funds 47

Absolute beginners Begin maart lanceert Kempen Capital Management het Kempen Absolute Return Credit Fund, een fonds dat zowel long- als short-posities kan innemen in de kredietmarkt. IEX Profs sprak met twee van de drie fondsmanagers. door Peter van Kleef

K

enmerkend voor het Kempen Absolute Return Credit Fund (KARCF) is dat het fonds zowel long- en shortposities kan innemen en geen renterisico neemt. Hierdoor moet het fonds in elke markt een stabiel rendement kunnen maken en niet zoals zoveel gewone long only-obligatiefondsen een speelbal zijn van de cyclus in de kredietmarkt. Fondsbeheerders Richard Klijnstra, Ronald Polano en Alain van der Heijden streven met KARCF naar een rendement van driemaands Euribor plus 3%. Een andere pijler onder het fonds is het geringe neerwaartse risico van “maximaal 5% per jaar”. Over de afgelopen zeventien maanden heeft het fonds, ondanks alle turbulentie op de beurzen, het gewenste stabiele resultaat behaald, zij het nog op papier. De maanduitslagen zijn daarbij bescheiden: vijftien keer een positief rendement en twee keer een negatief rendement. Over de testperiode werd een rendement van 10,2% bijgeschreven versus 1,8% voor traditionele credit-producten.

• Blok 2: Pair trades (long/short) • Blok 3: Indices (long/short) Blok 1 bevat obligatieposities zonder leverage. Er wordt geïnvesteerd in individuele obligaties. Omdat de renteposities worden afgedekt, is dit blok niet rentegevoelig. Schommelingen in de kapitaalmarktrente hebben dus geen invloed op het rendement. Het tweede blok omvat veertig tot vijftig pair trades, waarbij een longpositie wordt genomen in aantrekkelijke credits en shortposities in minder aantrekkelijke credits. Deze posities leveren winst op, zodra het prijsverschil tussen de beide credits inloopt. Omdat er pair trades worden gebruikt is de algemene trend in de creditmarkt niet van belang. In het derde blok wordt wel ingespeeld op de algemene marktrichting door long of short te gaan op de kredietindices.

Beperkte leverage

Het fonds werkt met leverage, maar die is per saldo beperkt. “We zijn conservatief wat betreft leverage en rendementsdoelstellingen”, stellen Klijnstra en Polano. “We nemen geen al Drie strategieën te grote individuele posities in, in de Het rendement wordt behaald met praktijk maximaal 5%”. Daarnaast een portefeuille die bestaat uit drie zijn de meeste namen in de portestrategieën. Afhankelijk van de krefeuille investment grade, oftewel dietcyclus wordt bepaald hoe zwaar voorzien van hoge credit ratings. Verelke strategie meeweegt: handelbaarheid is bij het uitkiezen • Blok 1: Long only obligaties van posities van groot belang. “Verder hebben we de posities renteneuDeDeKredietcyclus traal gemaakt en kredietcyclyus richten we ons op 2,5 III I II IV Schuldreductie schuld groeit “Bubble” barst Winst groeit sneller Europa.” Een besneller dan winst dan schuld langrijke rol is 2 in de portefeuil1,5 le weggelegd voor CDS (Credit De1 fault Swaps), de meest liquide in0,5 strumenten op de markt voor kre0 Dec-99 Oct-00 Aug-00 Jun-02 Apr-03 Feb-04 Dec04 Oct-05 Aug-06 Jun-07 dietderivaten.

I E X

P r o f s

Q 2 / 0 8

Fonds: Kempen Absolute Return Credit Fund Fondsbeheerders: Richard Klijnstra, Ronald Polano, Alain van der Heijden Streefvermogen: 50 miljoen euro (start), 300 miljoen euro (2010) Minimale investering: 25.000 euro Beheerfee: 0,75% + 15% performance fee Valuta: euro Beursnotering: nee Liquiditeit: maandelijks in- en uitstappen Dividend: halfjaarlijkse uitkering Leverage: maximaal 5 keer de netto waarde Doelstelling: driemaands Euribor + 3%

Precies de juiste fase

De kredietmarkt heeft een beetje griezelige bijklank de laatste tijd, maar de timing van de lancering kan bijna niet beter, als het aan Klijnstra en Polano ligt. “De kredietcyclus bestaat uit vier fases en we zitten nu precies in die fase waar de volatiliteit oploopt en de credit spreads uitlopen.” Die fases zijn: • Schulden lopen harder op dan winsten. • De bubbel barst. • Schuldenreductie. • Winsten groeien harder dan schulden. Vooral in de eerste twee fases moet de meerwaarde van het fonds snel duidelijk worden. Voor het opbouwen van een trackrecord waarmee zowel de institutionele als de particuliere markt overtuigd moet worden, is dat essentieel. En nu maar hopen dat KARCF de papieren rendementen kan omzetten in écht rendement na lancering. Q2

Hedge funds 52

Real Life Hedge, afl. 2 Waarin John Hoek en Kees Collee 2007 en januari goed doorkomen, slecht begrepen worden door vermogensbeheerders en een conflict of interest vermijden. door Pieter Kort rug te voeren tot een gebrek aan risicomanagement bij de banken en autoriteiten”, zegt Hoek. “De afgelopen tijd hebben we met een paar serieuze beleggers gesproken, die ons uitnodigden vanwege de goede performance. Vervolgens gaan driekwart van de vragen over ons riskmanagement. Soms krijg ik de indruk dat ze die vragen alleen aan ons stellen.”

Kip en ei-probleem

Kees Collee en John Hoek

T

urbulentie op de beurs is meestal goed nieuws voor hedge funds. In ieder geval wel voor de hoofdrolspelers in dit hedge fund-feuilleton. DQS Fund onderscheidde zich in 2007 van de AEX (+4%) met een positief rendement van +17,08%. Daar kun je mee voor de dag komen. Midden januari, als we DQS-oprichters John Hoek en Kees Collee wederom aantreffen, heeft de AEX een van zijn heftigste weken in lange tijd achter de rug. “Hoe slechter de aandelen het doen, des te beter doen wij het, in ieder geval relatief”, zegt John Hoek. “We hebben tot nu toe de hele maand in de plus gestaan; ik hoop dat we dat zo kunnen houden.” Het thema van het moment is risk management. Niet dat het nieuw is voor Hoek en Collee – het is het hart van hun beleggingsmodel – maar in de meeste gesprekken met potentiële klanten speelt het een grote rol. “De hele subprime-crisis is te-

Nu DQS kan laten zien dat het in slechte tijden goede resultaten weet te boeken neemt de belangstelling toe, zegt Hoek. “Op een regenachtige januariavond kreeg ik een mail van een asset-manager uit New York. We hebben ons geregistreerd bij een aantal Amerikaanse hedge fund-databases. Zij volgden ons al een tijdje, vertelden ze. Uiteindelijk kwam er een conference call waarin, je raad het al, riskmanagement een grote rol speelde. Ze hebben ons een voorstel gedaan om een gedeelte van de assets van één van hun fondsen te beheren via een managed account. We waren zeer vereerd, maar toch hebben we het niet gedaan. DQS fund en de huidige participanten hebben er namelijk niets aan, en het geeft, vinden wij, een conflict of interest.” Prioriteit blijft voorlopig het binnenhalen van geld voor DQS Fund zelf, zodat de doelstelling van 50 tot 100 miljoen euro beheerd vermogen in zicht komt. Daar moet Hoek vooral zelf de boer voor op. “We hebben een aantal fund of funds en beheerders benaderd. Maar van de reacties krijg ik de indruk dat een aantal geen idee heeft waar het over gaat. Ik belde met een Nederlands fund of funds, waar ik te horen kreeg: ‘wij doen eigenlijk niet in fondsen met kwantitatieve strategieën omdat we niet begrijpen hoe dat werkt’. Met ande-

I E X

P r o f s

Q 2 / 0 8

re fund of funds heb ik trouwens wel een goed gesprek gehad”, zegt Hoek. “Er zijn er die zeker geïnteresseerd zijn, maar die aanlopen tegen hun eigen statuten die bepalen wat de minimum omvang van een fonds moet zijn om te kunnen participeren, het bekende kip en ei probleem.”

Hedge funds vs. AEX

Bij klassieke vermogensbeheerders speelt weer een andere problematiek. “Hun referentiekader, en dat van hun klanten, is de AEX. Een hedge fund is toch wel erg spannend voor ze. En als ze het al doen gaan ze voor de grote namen. Dat de AEX grotere drawdowns heeft dan wij met onze multistrategie ooit gehaald hebben is voor hun kennelijk geen argument. Tegen hun klanten kunnen ze een grote drawdown van de AEX makkelijker verdedigen dan een veel kleine in een hedge fund.” Een en ander betekent wel dat het met de instroom van nieuw vermogen nog niet erg wil vlotten. Daarom zijn Hoek en Collee ook aan het zoeken naar eenmalige verstrekkers van seed capital. “Samen met onze adviseur Dick Siekman ben ik daarvoor naar Londen geweest”, zegt Hoek. “In eerste instantie liep dat goed, ze waren erg enthousiast over ons fonds, de performance en het natuurlijk het risicomanagement. Ik had echt het idee dat we daar een voor bede partijen goede deal konden doen. We hadden ook vrij snel een voorstel, maar dat was toch minder goed dan we gehoopt hadden, dat hebben we dus afgeslagen.” Hoe doorstaat DQS de stormen op de beurs? En welke fund of funds of seed investors gaan toehappen? Lees meer in aflevering 3 van Real Life Hedge in het volgende nummer van IEX Profs.  Q1

Beleggingsfondsen 54

Fonz’ Focus

Hoofdredactie:

Pieter Kort ([email protected]) Eindredactie:

Laura Iseger ([email protected]) Art direction en vormgeving:

Studio Jaap van der Zwan, Amsterdam Met medewerking van: Alain Cohen

J

“De markt heeft misschien niet altijd gelijk, maar trekt wel altijd aan het langste eind.” anuari heeft maar weer eens bewezen dat koersen ook hard naar beneden kunnen gaan. Zelfs bij redelijke waarderingen, in tegenstelling tot de internetkrach toen de waarderingen van dotcoms tot aan de hemel reikten. En ondanks een Federal Reserve die de beurzen te vuur en te zwaard overeind wil houden. Na drie weken stond de AEX zomaar 20% lager en tikten we in één lange glijvlucht vanaf 515 punten zelfs de 400 even aan. Daarmee penetreerden beleggers massaal de overdrijvingsfase die aan het eind van elke heftige beweging wacht. Overdrijven is een vak dat de aandelenmarkt tot in de puntjes beheerst. De markt heeft misschien niet altijd gelijk, maar trekt wel altijd aan het langste eind. Dat is geen fijne constatering, maar wel eentje waar je maar beter snel mee kunt leren leven. Twee handen aan het stuur Als belegger zit je tussen twee vuren, op zo’n moment. Op je linkerschouder fluistert een klein duiveltje je angst in, op je rechterschouder probeert een collega-duiveltje je tot hebzucht te verleiden. Zowel angst als hebzucht zijn slechte raadgevers. In deze markt moet u van de knoppen afblijven en gewoon met twee handen uw stuur vasthouden. Het is wel handig als u dergelijke scherpe dalingen ziet aankomen. De ratten die deze afschminking van de beurzen al sinds 2003 voorspelden komen nu links en rechts uit hun holen gekropen. Dit is hun dag. Fijn voor de ratten, al hebben ze vier jaar lang pijn geleden. Fonz roept al sinds oktober dat hoogtevrees de markt binnen geslopen is en sinds die tijd heeft hij een steeds grotere positie ingenomen in Carmignac Patrimoine. Dat is een snelschakelend mixfonds met een aandelenweging die tussen de 10 en 60% ligt. Medio januari – voor de grote implosie – was die weging al teruggebracht naar het toegestane minimum. Het fonds is goed voor eenderde van de IEX Funds of Fonz modelportefeuille en heeft met een performance van rond de 0% bijgedragen aan een outperformance van de MSCI World in januari met 1%. Dat neemt niet weg dat ook Fonz pijn geleden heeft. Maar stilzitten tijdens het scheren is een stuk aangenamer als je weet dat een deel van je portefeuille zichzelf aan de markt aanpast. Kleine wijzigingen Daarmee verval je niet in het paniekvoetbal waarbij beleggers zichzelf gaan knippen en scheren. Dat loopt altijd verkeerd af. Sommige dingen moet je aan de markt overlaten. De daling biedt wel kansen om wat kleine verschuivingen in de portefeuille aan te brengen om wat extra opwaarts potentieel te creëren. Maar alles met mate, want één ding is zeker: de jaren dat alle vormen van risico rijkelijk beloond werden, zijn voorbij. Dat vraagt om een meer prudente aanpak en daarbij mag een actief mixfonds niet ontbreken. Zeker omdat die bodem op 400 ondertussen misschien nog een keer opgezocht is tussen het moment van schrijven en het moment dat u IEX Profs in handen kreeg. Q2

I E X

P r o f s

Q 2 / 0 8

Redactie:

Michiel Pekelharing, Peter van Kleef, Fleur van Dalsem en Arend Jan Kamp (redactie@ iex.nl) Medewerkers:

Jerry de Leeuw, Jacques Potuijt en Marcel Tak ([email protected]) Beeld:

Mark van den Brink, Robert Elsing en Ronald Hoeben Koersen en fondsdata:

Lipper & Lipper FERI Directie:

Peter van Sommeren (uitgever), Hans-Poul Veldhuyzen van Zanten en Eric Visser Abonnementsprijzen:

Jaarabonnement in Nederland en Belgïe € 79,50 (4 nummers) Voor andere landen geldt een verzendtoeslag van € 30,Losse nummers: € 19,95 nazending: € 23,95 Alle prijzen zijn exclusief BTW Abonnementen en bezorging:

Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan en lopen automatisch door, tenzij vier weken voor de vervaldag schriftelijk wordt opgezegd. Nieuwe aanmelding via Abonnementenland: www.aboland.nl Advertenties:

Edwin Broekhuizen, Peter Moltmaker, Ido Kramer, Glenn Seca en Niek den Tex (sales@ iexmediagroep.nl) Traffic: Freek Vos, Samir Redouani en Dani Taboada Parga (traffic@ iexmediagroep.nl) Investor relations: Frans Gunnink. Concepten: Salem Riani Operations en techniek:

Reinier Willems, Chiel Versteege; TriLab: René van der Meyden Drukkerij: Senefelder Misset Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze worden overgenomen zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van IEX Media Groep bv zijn van toepassing de voorwaarden welke zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Amsterdam. iex magazine bevat informatie en wenken, die met de meeste zorgvuldigheid zijn samengesteld. IEX Media Groep bv en de bij deze uitgave betrokken redactie en medewerkers aanvaarden geen aansprakelijkheid voor mogelijke gevolgen, die zouden kunnen voortvloeien uit het gebruik van in deze uitgave opgenomen informatie en wenken. De gegevens zoals wij die van u hebben ontvangen, kunnen worden gebruikt voor het toezenden van informatie en/ of aanbiedingen door IEX Media Groep bv en speciaal geselecteerde bedrijven. Indien u dit niet wenst, gelieve een briefje te sturen naar: IEX Media Groep BV, t.a.v. de klantenservice, Postbus 75662, 1070 AR Amsterdam.

IEX Profs is een magazine over beleggen en

beleggingsproducten voor professionals in de financële industrie. Het wordt uitgegeven door IEX Media Groep bv en verschijnt vier keer per jaar. © iex 2008

media groep