‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐
1
Inhoud 0
Inleiding ........................................................................................................................................... 3
1
Inhoudelijk verslag .......................................................................................................................... 5 1.1
Projectverloop ......................................................................................................................... 5
1.1.1
Overkoepelend overleg ................................................................................................... 5
1.1.2
Bilateraal overleg ............................................................................................................. 7
1.1.3
Acties voor de periode oktober 2012 en april 2013 ...................................................... 10
1.2
Verdere planning dit werkingsjaar ........................................................................................ 29
1.2.1
Hermeanderingsprojecten ............................................................................................ 29
1.2.2
Biodiversiteitscharters ................................................................................................... 29
1.2.3
Overstromingsbekken Hoenshoven .............................................................................. 29
1.2.4
Ruimingsbeleid waterlopen ........................................................................................... 29
1.2.5
Concrete Pilootprojecten .............................................................................................. 29
2
0 Inleiding De Herk – en Mombeek is een typische Zuid‐Limburgse vallei die ontspringt in droog Haspengouw en zich als een groen lint doorheen het akkergebied een weg baant naar vochtig Haspengouw en via de Gete uiteindelijk in de Demer uitmondt. Als projectgebied nemen we het volledige stroomgebied van Herk – en Mombeek.
De voorbije 10 jaar zijn er een aantal planningsprocessen gebeurd in het stroomgebied. Zo werden ecologische inventarisatiestudies uitgevoerd door de VMM, werden DULO waterplannen opgesteld door de provincie Limburg en de gemeenten en werden bekkenbeheerplannen en deelbekkenbeheerplannen opgesteld. Bovendien werden ook beheervisies opgesteld voor kleinere gebieden in eigendom van natuurverenigingen. Tot slot werden een aantal gewestelijke ruimtelijke uitvoeringsplannen opgesteld voor belangrijke delen van de vallei waarin belangrijke bepalingen staan rond waterberging en natuurontwikkeling.
3
Ondanks al deze richtinggevende studies liet de concrete uitvoer ervan op zich wachten. Om die reden is het regionaal landschap Haspengouw in 2009 begonnen met een provinciaal GLE‐project (grote landschappelijke eenheden) op te zetten rond de Mombeekvallei. Het is deze werking die nu dankzij het strategisch project kan verder gezet worden en verder uitgebreid kan worden naar de volledige Herk‐ en Mombeekvallei. De aanpak is en blijft dezelfde: via (kleine) pilootprojecten draagvlak en interesse opwekken bij gemeenten, eigenaars en omwonenden; een netwerk uitbouwen van locale en bovenlokale beheerders en de bevoegde overheidsdiensten aanzetten tot uitvoer door opgenomen acties uit de planningsprocessen zo ver als mogelijk zelf voor te bereiden. Uitgangspunt hierbij vormen steeds de principes van ‘integraal waterbeheer’ waarbij het valleisysteem in zijn totaliteit bekeken wordt: van droge valleiflank tot waterlichaam én van bron tot monding’.
4
1 Inhoudelijk verslag 1.1 Projectverloop 1.1.1 Overkoepelend overleg 1.1.1.1 Organisatie ‘Waterdag’ Op donderdag 20 september organiseerde het RLH ‐ in samenwerking met het Bekkensecretariaat van de Demer de Waterdag in Voort. Dit tweede groot overlegmoment voor ambtenaren en lokale besturen (naast het startmoment dat in de aanvangsfase van het strategisch project gehouden werd) ging door op de kasteelhoeve van het Domein Voort te Borgloon. In het voormiddaggedeelte werd aan de hand van een aantal lezingen ‐door gericht gekozen sprekers‐ duidelijk dat het strategisch project Herk en Mombeek actief is op alle bestuurlijke niveaus en dat samenwerking loont. In de namiddag werden 2 voorbeeldprojecten bezocht die dankzij het Strategisch Project werden gerealiseerd. Programma Voormiddag Opening: Frank Smeets (samensmelting van de 2 projecten gle Herk en Mombeek van RLH + integraal Project bekkensecretariaat = strategisch project Herk en Mombeek; integraal waterbeheer; samenwerking op alle bestuursniveau’s, samenwerking met alle eigenaars (particulieren, natuurverenigingen, WBE, landbouw, landeigenaars). Waterkwantiteit: Werner Mennen (VLM) (Waterberging en structuurhertsel en Herk‐ en Mombeek: Bovenlokaal wachtbekken Stevoort & opportuniteiten voor semi‐natuurlijke berging tussen Nietelbroeken & Alken) Beekherstel: Steven Beyen (Provincie Limburg ‐ dienst water) (beekherstel projecten in de praktijk) Waterkwaliteit: Else Deflem (VLM) met de zuiveringsplannen voor regio Herk en Mombeek en een analyse van de waterkwaliteit in Herk en Mombeek. Water voor de mens Andrea Achten (schepen Alken) (wandeling Verborgen moois in de Mombeekvallei en de trigger die de ontwikkeling van deze zachte recreatie is voor natuurbehoud‐ en ‐herstel Valleigebonden natuur Ward Andriessen Fotovoorbeelden van projecten en de boodschap dat de hoger besproken berging in vele gevallen ook ecologische winst kan opleveren + aanmoediging om ook in de toekomst te blijven SAMENwerken.
5
Programma namiddag Bezoek herstelproject historische meander van de Herkebeek op het domein van Voort
Bezoek integraal valleiproject Geitebron, Helshoven (discussie ruilverkaveling, verwijderen populieren, herstel brongebied, aanleg poelensnoer, beekstructuurherstel, vegetatieherstel, …)
6
1.1.1.2 Ontwikkeling website Om de communicatie tussen partners te bevorderen en te stroomlijnen is de website ‘Herk en Mombeek’ ontwikkeld. Deze website is een onderdeel van de website ‘landschapsparken van RLH’: http://www.rlh.be/landschapsparken Op deze website komt een overzicht van de voornaamste acties van het strategisch project. Op deze manier hebben alle belanghebbende een overzicht van wat er allemaal gebeurt in de vallei. Dit bevordert het integraal benaderen van de vallei in zijn geheel en kan inspirerend werken voor acties in de eigen gebieden. De volledige structuur van de website is klaar. Momenteel worden de verschillende projectfiches toegevoegd.
1.1.2 Bilateraal overleg Naast het samenbrengen van de verschillende partners op overlegfora en studiedagen zet het Strategisch Project Herk en Mombeek ook sterk in op bilateraal overleg. Uit ervaring weten we dat hier een grote nood aan is. De betrokken partijen werken vaak langs elkaar door zonder te beseffen of zich af te vragen of dit niet efficiënter kan door samen te werken. Aangezien dit ook vaak gepaard gaat met de nodige profileringsdrang zijn grote gezamenlijke overlegmomenten niet altijd het juiste instrument om de neuzen van de verschillende partners in dezelfde richting te laten wijzen. Het afgelopen half jaar heeft het Strategisch Project weer meerdere van deze bilaterale overlegmomenten georganiseerd: • Met watering De Herk zijn we overeengekomen om meer samen te werken rond ecologische projecten aan 2de en 3de categorie waterlopen. Ze bezorgden ons hun ruimingsschema’s in detail, er werden een aantal wijzigingsvoorstellen doorgegeven, die ook effectief zijn doorgevoerd in de ruimingsplannen (vooral in natuurgebied). Inmiddels hebben we ook concrete acties binnen hun ambtsgebied voorgesteld en kan en wil de watering optreden om grondverhandelingen te bekrachtigen. • Met de VMM is overeengekomen om bij wijze van pilootproject aan een 1e categorie waterloop, een ecologisch beekherstelproject uit te voeren aan de Mombeek in Sint‐Lambrechts‐Herk. In januari 2013 werden ‐samen met de VMM‐ een aantal voorbeeldprojecten bezocht aan de Velpe. De afspraak werd gemaakt dat RLH nu samen met het operationeel waterbeheer van de VMM een voorstel doet voor een pilootproject aan de Mombeek. • RLH heeft afspraken gemaakt met provincie Limburg om hun subsidiebesluit voor waterwerken aan te passen. Het is de bedoeling dat in de toekomst ook de regionale landschappen hiervan gebruik kunnen maken. Een prioriteitenlijst van concrete projecten wordt samen met de waterdiensten opgesteld. Ook met deze dienst werden nog verschillende besprekingen gehouden om verder afspraken te maken enerzijds rond een duurzame samenwerking en anderzijds rond concrete projecten. • Er zijn meerdere excursies met de ANB verantwoordelijke voor IHD op terrein gebeurd om water(bergings)plannen en herstel van Europese habitats op mekaar af te stemmen. • Met gemeente Alken werden verdere afspraken gemaakt rond de inrichting van een waardevol valleigebied dat de gemeente heeft aangekocht. Zie ook 1.1.3.1 Actie 4: Alken ‐Bengelbeemd
7
•
•
•
•
• •
Op de regioraad Zuid‐Limburg van de Boerenbond werd de werking van het Regionaal Landschap en meer bepaald het Strategisch Project Herk en Mombeek voorgesteld. Er werd nagedacht over samenwerking in de minder waardevolle stukjes landbouwgebied die niet in natuurgebied liggen, maar die ecologisch wel waardevol zijn. Bijvoorbeeld: beheer van beekranden. Bedoeling is om in 2013 één of meerdere proefprojecten op te zetten met een aantal landbouwers. Op vraag van het Strategisch Project Herk en Mombeek waren er verschillende besprekingen met de VLM: o overleg ivm natuurdoelstellingen en integraal waterbeheer bij uitvoering ruilverkaveling Jesseren o overleg ivm natuurdoelstellingen en integraal waterbeheer bij onderzoek voor nieuwe ruilverkaveling Wellen. o overleg ivm De Cirkel = project waarmee we een samenwerkingsverband willen opstarten tussen landbouwers, natuurverenigingen, overheidsdiensten en sociale economie om aan landschapsbeheer te doen in ecologisch waardevolle gebieden die minder interessant zijn voor de pure landbouweconomie. Met Natuurpunt werd er overlegd over de toekomstige samenwerking tussen Strategisch Project Herk en Mombeek en het LIFE project dat Natuurpunt in het gebied van Herk en en Mombeek gaat realiseren. Het Strategisch Project Herk en Mombeek heeft afspraken gemaakt met Natuurpunt en de vzw GORS om de Beekbrigade te promoten en levend te houden. VZW Gors is gegroeid vanuit arbeidscentrum De Wroeter, een sociale werkplaats in de biologische landbouw, te Kortessem. In samenwerking met de gemeente Borgloon is de nieuwe VZW ontstaan. De vzw Gors baadt ook een herberg uit, samen met mensen die minder mogelijkheden hebben in het gewone arbeidscircuit. (http://www.herberghetklokhuis.be/welkom) Via deze herberg organiseren ze Haspengouwklassen. De beekbrigade is opgenomen in hun programma: http://www.herberghetklokhuis.be/application/media/upload/file/220213hasp‐ flyer‐lores‐p2.pdf Dit programma zal ook opgenomen worden in het meerdaagse cursusaanbod van www.klasse.be De vzw Gors zal de beekbrigade promoten, terwijl Natuurpunt voor de effectieve uitwerking op het terrein zorgt. Dit is een mooi voorbeeld van hoe een project dat geïnitieerd werd door het Strategisch Project, wordt overgenomen en voorgezet door andere organisaties. Het Strategisch Project organiseerde een overleg tussen Onroerend Erfgoed en Natuurpunt om het landschapsbeheerplan van Gelinden te bespreken. Overleg met Landelijk Vlaanderen en eigenaars van grote privé‐domeinen om maatregelen mbt integraal waterbeleid op hun domeinen te bespreken.
Op initiatief van het Strategisch Project Herk en Mombeek werden er ook verschillende terreinbezoeken georganiseerd: • In Helshoven (Borgloon/Sint‐Truiden) werden meerdere terreinbezoeken georganiseerd met Natuurpunt en de plaatselijke Wildbeheerseenheid om biodiversiteitsproject te bespreken. De hermeandering van de Herk zal gekoppeld worden aan de het ecologisch herstel. Zie 1.1.3.1 Actie 6: Helshoven ‐ Herk
8
•
Overleg met gemeente Herk‐de‐Stad en de plaatselijke natuurvereniging “Vrienden van Schulensbroek” ivm hermeanderingsproject Oude Herk in Herk‐de‐Stad Schulensbroek. Dit project zal het komende half jaar verder worden uitgewerkt. Zie 1.1.3.1 Actie 13: Oude Herk ‐ Herk‐de‐stad • Dankzij het Strategisch Project werd tevens opgemerkt dat er dringend een aantal onderhoudswerken dienden te gebeuren in Schulensbroek. Deze werden inmiddels uigevoerd, openmaken van grasland en knotwerken. • Met VLM, VMM en lokale natuurvereniging “ ‘t Bokje” van Wellen werd een terreinbezoek gebracht in Herten en Wellen. De werken die de VMM hier gaat uitvoeren werden overlopen. Deze werken werden tevens afgestemd op het onderzoek voor de ruilverkaveling van Wellen. Plannen werden op elkaar afgstemd en er werden afspraken gemaakt tussen de verschillende partners. Zo zal er oa bekeken worden hoe we in het geplande wachtbekken in Herten nog een ecologische meerwaarde kunnen creëren. • Met de VLM werd op pad gegaan om 2 projecten rond zachte recreatie uit te werken: Verborgen Moois Hemelspark (Kortessem) en Verborgen Moois Mariënlof (Kerniel/Borgloon). De VLM kan via het instrument van de ruilverkaveling Jesseren deze gebieden inrichten voor de wandelaar, maar tevens ingrepen doen voor landschappelijk en ecologisch herstel. Het Strategisch Project gaf advies voor een beter geïntegreerd water‐ en valleibeheer. Oa: o Herleggen van oorspronkelijk geplande wandelroute. Niet door, maar rond waardevol valleigebied. o Ontsluiten en omvormingsbeheer van potentieel waardevol biotopen. Oa omvorming van populierenaanplant naar waardevol hooiland, openmaken en beheren van poelen, kleine maar waardevolle beekherstructureringen, openmaken en vrijwaren van holle weg, , … • Met een lokale landbouwer en een imker werd een klein biodiversiteitsproject opgezet. In Klein Gelmen (Heers), gaan we een waardevol brongebied herstellen (achterstallig beheer van grasland + knotten van wilgen) en een plankenpad aanleggen, zodanig dat het korte traject door dit mooie gebied kan aansluiten op een reedse bestaande wandellus van het RLH , nl Greenspot Mettekoven. Uitvoering is voorzien in april 2013. Dit bilaterale overleg wordt de volgende maanden voorgezet. Uit dit strategisch overleg zal het Strategisch Project de visies, acties, prioriteiten en instrumenten van de verschillende partners distilleren. Dit moet leiden tot een doelstellingennota die alle partners ondertekenen en moet de leidraad zijn om de komende jaren heel wat concrete acties uit te voeren in de Herk en Mombeekvallei. Het strategisch project zal de concrete samenwerking met de partners blijven bevorderen.
9
1.1.3 Acties voor de periode oktober 2012 en april 2013 Het voorbije jaar werd vooral gefocust op het organiseren van overkoepelend en bilateraal overleg. Daarnaast werd er ook ingezet op het voorbereiden van een aantal grote hermeanderings‐projecten. 1.1.3.1 Valleigebonden natuur Actie 1: Voort ‐ landschapsherstel en actieve hermeandering van Herk Door allerlei menselijke ingrepen, zoals normalisaties en ruimingen, zijn de oevers van de Haspengouwse beken uniformer geworden en zijn de beken dieper komen te liggen. De dwarssectie van de hoofdwaterlopen werd door de mens vergroot om de afvoer te versnellen en overstromingen te vermijden. Bij de opeenvolgende ruimingen van de beken werd het uitgehaalde slib boven op de oevertop gedeponeerd. Hierdoor verlaagde de bedding en verhoogden de oevers. Op het domein van de graaf le Hardy werd door toedoen van het Strategisch Project een eerste groot hermeanderings project uitgevoerd. Deze actie werd uitgevoerd in de zomer van 2012 en werd als voorbeeldproject bezocht tijdens de waterdag in september. De uitvoer werd bekostigd met provinciale middelen uit de natuurafdeling. Het strategisch project pleegde overleg met graaf le Hadry, ging met de provincie op terrein ikv uitwerken van de technische plannen en coördineerde de uitvoer van de graafwerken. Tenslotte werden de verschillende partners samengebracht om dit voorbeeldproject toe te lichten. STAND VAN ZAKEN: Dit project werd uitgevoerd in de zomer van 2012.
Start werken ‘historische’ meander
De herstelde ‘historische’ meander
10
Artikel in de Landschapskrant RLH: oplage 140.000 ex.
Artikel in Nieuwsblad
11
Actie 4: Alken ‐Bengelbeemd Naar aanleiding van de inrichting van het wandelgebied Mombeekvallei besloot de gemeente Alken een stuk waardevol valleigebied aan te kopen. De idee van de gemeente was oorspronkelijk om hier een geboortebos aan te planten. Het strategisch project kon de gemeente overtuigen om dit stuk waardvol en zeldzaam geworden open valleigrasland niet te bebossen. Het Strategisch Project maakte de beheerplannen voor dit gebied (graslandbeheer en aanleggen van poelen) en deed een alternatief voorstel voor een jaarlijks evenement voor ouders die in dat jaar een baby hebben gekregen. Tevens werd een alternatieve naam voor geboortebos gelanceerd: Bengelbeemd. Korte inhoud voorstel voor jaarlijks evenement: In de Bengelbeemd wordt jaarlijks een evenement georganiseerd waarop elke boreling een symbolische vierkante meter valleigebied cadeau krijgt. Een ideaal moment hiervoor is als het hooi net binnen gehaald is. Bijvoorbeeld een oogstfeest op het einde van augustus. Op die dag worden de ouders van de baby’s uitgenodigd op een picknick in het gebied. Elk ouderpaar krijgt een picknickdekentje van 1m² . Op deze manier wordt het draagvlak voor de vallei met de paplepel meegegeven. STAND VAN ZAKEN: De gemeente Alken heeft de plannen die voorgedragen werden door het Strategisch Project goedgekeurd. Om de uitvoering van dit project te financieren maar ook om een groter draagvlak te creëren, zal de gemeente Alken dit projectvoorstel indienen als een ‘Klein DuurzaamheidsProject’ bij de provincie Limburg. Doel is dat dit project in de toekomst wordt gedragen door de plaatselijke landbouwers, jeugdbeweging, scholen en inwoners van Alken.
Bengelbeemd: Glanshaverhooiland potentie
Bengelbeemd: Dotterbloemgrasland potentie
12
Actie 5: Alken ‐ hermandering Oude Mombeek Naar aanleiding van het project rond zachte recreatie in de Mombeekvallei ‐Verborgen Moois Mombeekvallei‐ werd het bestuur van de gemeente Alken warm gemaakt om naast een louter toeristische actie ook acties te ondernemen rond Integraal waterbeheer. Op initiatief van het Strategisch Project Herk en Mombeek werden verschillende organisaties uitgenodigd om mee te werken aan een hermeanderingsproject. Deze actie is dan ook een voorbeeld van een mooie samen werking tussen: de provincie Limburg (dienst water EN dienst natuur), de gemeente Alken, Natuurpunt en het Agentschap voor Natuur en Bos. Alle voorbereidende stappen zijn genomen door het Strategisch Project. Momenteel is dit project doorgegeven aan de provincie, zij zullen de vergunning aanvragen en de uitvoer financieren. STAND VAN ZAKEN: Het project heeft vertraging opgelopen aangezien de vergunningsaanvraag en de openbare aanbesteding door de provincie werden uitgesteld. Dit is nu inmiddels allemaal in orde. Vermoedelijke uitvoer van dit vrij groot herstelproject is nu voorzien in de zomer van 2013.
Synthesekaart herstel Oude Mombeek in Alken (hermeandering, stroomdeflectoren, aantak Ossengracht)
Actie 6: Helshoven ‐ hermeandering Herk Door allerlei menselijke ingrepen, zoals normalisaties en ruimingen, zijn de oevers van de Haspengouwse beken uniformer geworden en zijn de beken dieper komen te liggen. De dwarssectie van de hoofdwaterlopen werd door de mens vergroot om de afvoer te versnellen en overstromingen te vermijden. Bij de opeenvolgende ruimingen van de beken werd het uitgehaalde slib boven op de oevertop gedeponeerd. Hierdoor verlaagde de bedding en verhoogden de oevers. In Helshoven is de Herk ter hoogte van de Romeinse Kassei in de vorige eeuw over een lengte van 100 meter rechtgetrokken en werden twee natuurlijke meanders gedempt. Met deze actie willen we die 2 historische meanders terug open maken, zodat het water weer zijn oorspronkelijk loop kan volgen. Daarnaast zullen we de westelijke oever afschuinen en micorprofileringen in de beek aanbrengen. Door de combinatie van deze meandering, een micorprofilering en zwak hellende oevers geven we weer ruimte en kansen aan oeverplanten, uitstapplaatsen voor dieren (amfibieën, zoogdieren) en drinkplaatsen voor onder meer zwaluwen. 13
Het weiland op de linkeroever is eigendom van natuurpunt. Dit weiland grenst aan een gebied dat in eigendom en beheer is van de plaatselijke Wildbeheerseenheid. Deze gaan ermee akkoord dat de grondoverschot in een vijver ‐op hun gebied‐ gestort wordt. Deze vijver die nu een rechthoekige bak is, zal hierdoor zachtglooiende hellingen krijgen. Hierdoor krijgen oa amfibiën de kans om deze vijver als voortplantingspoel te gebruiken. Ook insekten zoals oa libellen zullen van deze maatregel profiteren. In combinatie met de overstromingszone Hoenshoven verder stroomafwaarts (berging, valleigrasland – en bosbeheer poelen) en dit project (oeverzone, structuurherstel) zijn de belangrijkste principes/maatregelen van integraal waterbeheer aanwezig. Een knelpunt is wel de puntlozing door Helshovengracht met rioolwater van een tiental huizen langs de Helshovenstraat. Dit dient nog doorgegeven te worden aan de VMM STAND VAN ZAKEN: Er zijn reeds verschillende terreinbezoeken geweest. Natuurpunt en de lokale WBE zijn volledig mee met dit project. Het Strategisch Project Herk en Mombeek gaat dit project nu verder uitschrijven en indienen als een biodiversiteitsproject bij de provincie Limburg. Daarnaast zullen in het voorjaar ook nog de verschillende vergunningsaanvragen ingediend worden door het Strategisch Project. De provincie Limburg, dienst waterlopen, zal de Herk laten opmeten, zodanig dat we kunnen laten berekenen welke invloed de hermeanderingen hebben op het debiet.
Rechtgetrokken Herk in Helshoven Actie 9: Voort ‐ hermandering Herkebeek, fase 2 Op het domein van graaf le Hardy werd in 2012 reeds een historische meander van de Herkebeek opnieuw aangesloten, zodanig dat deze beek weer in zijn oorspronkelijke loop kan kronkelen. Daarnaast werden er ook een aantal poelen uitgegraven. Op dit domein zijn er langs de Herkebeek nog verschillende opportuniteiten. Na een terreinbezoek werd beslist om nog enkele bijkomende poelen te maken en een poelensnoer aan te leggen in een brongebied. Daarnaast gaan we op een andere plaats nog microhermeanderingen uitvoeren aan de Herkebeek. STAND VAN ZAKEN: Na terreinoverleg met de eigenaar werden verschillende acties vastgelegd. Strategisch Project Herk en Mombeek gaat de nodige vergunningen indienen.
14
De provincie Limburg, dienst waterlopen, zal de Herkebeek laten opmeten, zodanig dat we kunnen laten berekenen welke invloed de herstelacties op de vernatting van omliggende gebieden hebben.
Herkebeek: rechtgetrokken en verhoogde dijk
Herkebeek: ‘n beetje verder met voldoende microreliëf
Actie 11: Broekom/Heks ‐ hermeandering Herkebeek Op het domein van graaf d’Ursel werd de Herkebeek rechtgetrokken. De graaf heeft vorig jaar alle populieren langs dit stuk van de beek laten kappen. Dit gebied beschikt over een potentieel waardevolle laagveenvegetatie. Momenteel ligt er echter nog veel takhout en stronken op het perceel. In samenwerking met de dienst waterlopen van de provincie Limburg willen we de Herkebeek hier weer in zijn historische meander laten stromen. STAND VAN ZAKEN : Na terreinbezoek werden verschillende acties vastgelegd. Strategisch Project Herk en Mombeek gaat de nodige vergunningen indienen. De provincie Limburg, dienst waterlopen, zal de Herkebeek hier laten opmeten, zodanig dat we kunnen laten berekenen welke invloed de hermeanderingen hebben. Tevens gaan we nakijken wat er allemaal nodig is om het perceel zo in te richten dat de laagveenvegetatie alle kansen kan krijgen.
Rechtgetrokken Herkebeek thv Broekom
Gebied met potentie tot laagveenvegetatie
15
Actie 13: Herk‐de‐Stad ‐ hermeandering Oude Herk Naar aanleiding van de instandhoudingsdoelstellingen in het Schulensbroek (vogelrichtlijngebied gericht op weidevogels) is de idee ontstaan om de Oude Herk terug in zijn oorspronkelijke bedding te laten lopen, daar waar ze nu artificieel is doorgeknipt en opwaarts van het Schulensbroek naar de Herk afgeleid wordt. Op deze manier willen we , naast het creëren van een structuurrijke waterloop, ook via de Oude Herk water naar het broek brengen aangezien een aantal graslanden in het vroege voorjaar té droog zijn. Hierdoor zijn ze slechts suboptimaal geschikt voor weidevogels, aangezien die niet met hun bek in de harde bodems geraken om te fourageren. De waterkwaliteit van Oude Herk is aanzienlijk beter dan die van de Herk zelf, hetgeen pleit voor wateraanvoer via Oude Herk. STAND VAN ZAKEN : Dit project staat is in opstartfase. De plannen zijn kenbaar gemaakt bij de provinciale waterdienst, bij gemeente Herk‐de‐Stad en bij Natuurpunt. De provincie heeft toegezegd om terreinmetingen uit te voeren ten einde de haalbaarheid op het terrein af te toetsen. Gemeente Herk‐de‐Stad wil participeren en wil de inttactheid van een bestaande duiker van de Oude Herk onder de Winterbeek laten onderzoeken. En Natuurpunt is vragende partij voor de vernatting. In het najaar zal vermoedelijk de terreinmeting kunnen gebeuren zodat in 2014 het project verder concreet vorm kan krijgen Actie 14: Wellen ‐ Herstel alkalisch moeras Broekbeemd Bij een doorlichting van IHD doelstellingen in Broekbeemd Wellen kwam een zeer potentierijk perceel in de kijker dat kenmerken vertoont van alkalisch laagveen. Er komt reeds Schubzegge en Paddenrus voor, 2 absolute topsoorten. We willen de oppervlakte van dit moeras uitbreiden door nabijliggend populierenbos om te vormen STAND VAN ZAKEN : Er vond een terreinbezoek plaats met natuurvereniging limburgs Landschap, ANB en INBO. Er werden afspraken gemaakt dat zal gestart worden met de kap van populieren en dat het Strategisch project middelen zal zoeken om het takhout na kap op te ruimen en de zone licht te plaggen. Start uitvoer voorzien voor najaar 2013
16
1.1.3.2 Herstel Kleine Landschapselementen Actie 1: Eggertingen ‐ aanleg poel in Oude Hoevestraat In samenwerking met Limburgs Landschap werd een voormalige visvijver omgevormd tot amfibievriendelijke poel. De buurt werd betrokken en nam actief deel aan het afvissen van bodemomwoelende soorten als karper. STAND VAN ZAKEN: Deze werken werden uitgevoerd.
.
17
18
Actie 5: Klein Gelmen ‐ bronnen herstel In Klein Gelmen (Heers), gaan we een waardevol brongebied herstellen (achterstallig beheer van grasland + knotten van wilgen). Dit waardevolle gebiedje met een enorm potentieel aan KLE’s is eigendom van een landbouwer en ligt langs de Greenspot Mettekoven (Greenspots zijn landschapswandellussen aangelegd en onderhouden door het RLH) Op dit perceel is ook een imker actief. Hij heeft daar momenteel koterijen staan voor zijn bijen en heeft een aantal exoten aangepland als windscherm. Door hem te betrekken in dit project werken we samen aan landschapsherstel met aandacht voor de ecologie. Ook gaan we proberen om een stuk plankenpad aan te leggen langsheen dit natte gebied, zodanig dat dit mee opgenomen kan worden in de Greenspot wandeling. STAND VAN ZAKEN: We hebben een aantal terreinbezoeken gedaan om afspraken te maken met de landbouwer en de imker. Er werd een prijsvraag gedaan om de herinrichting van het gebied uit te voeren. Er moet geen vergunning aangevraagd worden. Wel moeten we nog even wachten met het uitvoeren van de werken totdat het wat warmer is (17°) zodanig dat we de bijen niet storen in hun winterrust.
Brongebied, volledig overwoekerd en dicht gegroeid
19
Actie 6: Herk‐de‐Stad ‐ Binnenbekken Schulensmeer Naar aanleiding van een terreinbezoek mbt de hermeandering van de Oude Herk in Herk‐de‐Stad (zie 1.1.3.1 valleigebonden natuur, actie 13) werden enkele opportuniteiten gevonden voor het herstel van Kleine Landschapselementen in het binnenbekken van het Schulensmeer. Deze werken werden op aangeven van het Strategisch Project onmiddellijk uitgevoerd. Er werden enkele wilgen geknot. En een potentierijk schraal graslanddeel van de dijk werd ontdaan van houtopslag in functie van de waardevolle vegetatie en wilde bijen. STAND VAN ZAKEN: Deze werken werden uitgevoerd
Knotwerken: voor
Knotwerken: na
Potentierijk graslanddeel dijk: voor
Potentierijk graslanddeel dijk: na de werken
20
1.1.3.3 Waterkwantiteit Actie 1: Hoepertingen/Borgloon ‐ Hoenshoven Samen met Natuurpunt werd vanuit het strategisch project druk gezet bij de provincie Limburg om reeds lang geplande initiatieven rond de inrichting van een overstromingsgebied in Borgloon Hoenshoven verder vorm te geven en de uitvoer hiervan te initiëren. Er werden aanpassingen bekomen van het bergingsregime, waardoor kwelafhankelijke vegetaties niet negatief beïnvloed zullen worden. Verder is er een win‐win situatie ontstaan waarbij de provincie gronden koopt en in beheer geeft bij Natuurpunt voor verder beheer. Momenteel is de volledige overstromingszone aangekocht. 1.1.3.4 Verborgen Moois Verborgen Moois zijn sites of landschapswandelingen waar je je kunt verwonderen over het landschap, bijzondere sites en de mooie natuur om je heen. Ze laten je expliciet kennis maken met de karakteristieken van het Haspengouwse landschap mbt: de natuur (beekvalleien en brongebieden), hoogstamboomgaarden en fruit, holle wegen, etc. Voor de inrichting van deze wandelgebieden werken we steeds samen met verschillende partners: gemeentes, provincie, VLM, ANB, natuurverenigingen, particuliere eigenaars, …. Door deze samenwerking biedt het ontwikkelen van deze wandellussen ook kansen om in te zetten op integraal waterbeheer. Via het Strategisch Project steken we in op deze acties rond zachte recreatie en zoeken samen met de partners naar opportuniteiten voor natuur‐ en landschapsherstel. Actie 3: Alken/Hasselt ‐ Mombeekvallei Deze actie heeft als doel om het natuurgebied Mombeek te heropwaarderen en het bestaande wandelgebied te saneren en te verbeteren. De verhouding tussen de verschillende partners was hierbij een belangrijk aandachtspunt. Bij deze actie is dankzij het strategisch project veel energie en tijd kunnen gaan naar overleg dat noodzakelijk was om de verschillende partners samen te brengen en te laten samenwerken. Het wandelgebied in de Herk‐ en Mombeekvallei situeert zich in het zuiden van Hasselt ‐ Sint‐ Lambrechts‐Herk en Wimmertingen ‐ op de grens met de gemeente Alken. Het gebied is beperkt ontsloten. De asymmetrische vallei ligt volledig in vochtig Haspengouw en biedt het typische beeld van “beemden”. Je vindt hier kleinschalige natuur en tal van kleine landschapselementen zoals houtkanten, poelen, solitaire bomen en meidoornstruiken. De groene ruimte ligt hier verscholen achter de lintbebouwing, maar er zijn nog tal van doorkijkjes en bovenop de flanken van de vallei krijg je schitterende vergezichten over het valleigebied heen. De vallei heeft een grote belevingswaarde. De natuurlijke waarden in het besloten landschap van de beekvallei zijn een belangrijke troef van dit natte valleigebied. Het belevingsthema bij uitstek is “water”: ‘Het leven in en rond poelen en meanderende beken, de evolutie (cultuurhistorisch) van dit valleigebied en de vallei als favoriete plek voor bijzondere flora en fauna.’ De infrastructuurwerken werden uitgevoerd in augustus en september (zie kaartje). Volgende infrastructuur werd geplaatst: • 3 voetgangersbrugjes over de beek 21
• • • • •
•
klappoortjes op verschillende plaatsen waar de wandeling door een weiland gaat een vlonder over een poel, zodanig dat kinderen hier poelonderzoek kunnen doen. Deze ingreep sluit tevens aan bij het project van de Beekbrigade Een slagboom met voetgangerssluis, zodanig dat alleen wandelaars en beheerders in het kwetsbare gebied kunnen komen. Afrastering langs nieuw aangelegd wandelpad tussen weilanden en de Kleine Herk Vanuit het startpunt Alken werd een nieuwe wandelweg aangelegd langs de Kleine Herk. Hierdoor is de buurtweg die hier gelegen is terug toegankelijk. Voor deze actie was deze buurtweg namelijk afgesloten met prikkeldraad, daar verschillende weilanden langs de Kleine Herk in gebruik zijn als koeienweide. Doordat de gemeente Alken een strook grond langs de Kleine Herk heeft aangekocht kon dit worden ingericht als wandelweg. Voor het beheer van de strook grasland zullen lokale landbouwers aangesproken worden. Naast de aankoop van de gronden langs de Kleine Herk heeft de gemeente ook een stuk van ongeveer 3 hectare waardevolle valleigrond aangekocht waar de wandelweg doorloopt. Voor het beheer van dit gebied heeft het Strategisch Project advies verleent (zie:Bengelbeemd).
Kaartje: Situering wandelgebied Mombeekvallei Op zondag 7 oktober 2012 werd Verborgen Moois Mombeekvallei geopend. Het startpunt Sint‐Lambrechts‐Herk situeert zich op de rand van de vallei. Het startpunt Alken situeert zich in het centrum van Alken vlakbij een aantal horeca zaken. De gemeente heeft een stuk grond aangekocht langs de Kleine Herk om vanuit het startpunt in Alken naar de vallei te kunnen wandelen. De gehele lengte van deze nieuwe wandelweg (1,5km) werd in het kader van deze Verborgen Moois volledig ingericht. 22
De organisatie van het openingsevenement werd gecoördineerd door het Strategisch Project Herk & Mombeek. In de voormiddag werd er een grote picknick georganiseerd in noordelijk deel van de vallei (Sint‐Lambrechts Herk) met aansluitend een aantal gegidste wandelingen. In de namiddag vond een receptie plaats waarop alle inwoners waren uitgenodigd, met aansluitend ook een aantal gegidste wandelingen. Heel de dag kon je ook met paard en kar de vallei ontdekken.
Lange termijn implicaties van dit project: Door het werken rond zachte recreatie in dit gebied, hebben we alle betrokken partners verzameld en is er intens overleg gepleegd. Dit was enkel mogelijk dankzij de coördinatieopdracht van het Strategisch Project. Dit heeft naast de inrichting van het wandelgebied nog tot volgende mooie initiatieven geleid: ‐ Beekbrigade: zie ook 1.1.3.5 actie 1, Beekbrigade ‐ Hermeandering van de oude mombeek en aanlsuiting op de Ossengracht (ecologisch project) Zie ook 1.1.3.1 actie 5: Alken ‐ hermeandering Oude Mombeek ‐ Aankoop door de gemeente Alken van een waardevol stuk valleigebied met de intentie en ambitie om dit enerzijds te beheren als hooiland (ecologie/landschap) en anderzijds open te stellen voor het publiek en er een jaarlijks evenement rond landschap en toekomst te organiseren (Communicatie, betrekken van de buurtbewoners, verhogen van draagvlak voor landschap en natuur). De inrichting van het gebied zal gebeuren volgens beheer dat werd uitgewerkt door het Strategisch Project. Zie ook 1.1.3.1 actie 4: Bengelbeemd ‐ Door de grote opkomst en het enthousiasme van de opening van de wandeling op 7 oktober werd beslist om jaarlijks een grensoverschrijdend (Hasselt, Alken, …) evenement te organiseren rond de Mombeek.Dit zorgt voor een structurele betrokkenheid van administratie, grondeigenaars en inwoners van de vallei.
23
VOORMIDDAG: Openingsevenement in Sint‐Lambrechts‐Herk ‐ 500 mensen kwamen opdagen
Opening Verborgen Moois Mombeekvallei –Sint‐Lambrechts‐Herk ‐ ontbijt en geleide wandelingen NAMIDDAG: Openingsevenement in Alken ‐Ook hier een 500‐tal geïnteresseerden
Opening Verborgen Moois Mombeekvallei –Alken ‐ Receptie en geleide wandelingen
Artikel in Landschapskrant RLH: Oplage 140.000 ex.
24
Actie 4: Kortessem ‐ Hemelspark/Bos Belle‐Vue In het kader van ruilverkaveling Jesseren en de inrichting van het Hemelspark heeft de Vlaamse Landmaatschappij het idee opgevat om het gebied Hemelspark en Belle‐Vuebos te ontsluiten. Hiervoor wordt in zee gegaan met het Strategisch Project Herk en Mombeek. Er is prospectie gevoerd naar de mogelijkheden in het gebied. Dit dossier is momenteel goedgekeurd bij toerisme Vlaanderen in het kader van de Verborgen Moois wandelingen: Dit gebied heeft zijn naam niet gestolen. Gelegen op het grensgebied Borgloon‐Kortessem is het Belle Vue‐bos een groene parel die je vanaf de grote invalswegen al van ver ziet liggen. Momenteel is het bos voor ongeveer de helft toegankelijk. Het 128 ha grote bos ligt op de helling van de vallei van de Winterbeek en maakte ooit volledig deel uit van het domein van het kasteel Belle Vue (destijds gebouwd als jachtpaviljoen). Vroeger was dit het jachtbos van de toenmalige kasteelheren. Dit gebied maakt momenteel deel uit van het ruilverkavelingsgebied Jesseren. De landschappelijke inrichting en het open maken van (nieuwe) wandelwegen, het aanleggen van recreatieve infrastructuur zoals wandelpalen, picknickplaatsen en rustbanken gebeurt door de Vlaamse Landmaatschappij in het kader van de ruilverkaveling Jesseren. Binnen dit proces is het Regionaal Landschap als partner vertegenwoordigd in de ruilverkavelingscommissie. Het RLH levert o.a. de technische tekeningen en bestekken aan voor de recreatieve infrastructuur. Een uniek gegeven is dat de startplaats van deze route ook in het kader van de ruilverkaveling een bijzondere invulling zal krijgen, waarbij voor kinderen een aantal avontuurlijke belevingselementen zullen worden gerealiseerd. STAND VAN ZAKEN: In januari hebben we samen met de VLM een terreinbezoek gebracht en hebben we advies gegeven over de route en de inrichting van de het gebied
Winterbeek
Zicht op BelleVue bos
25
Actie 5: Kerniel/Borgloon ‐ Mariënlof In het kader van ruilverkaveling Jesseren heeft de Vlaamse Landmaatschappij ook hier het idee opgevat om het gebied rond de abdij Mariënlof in Kerniel te ontsluiten. Hiervoor wordt ook in zee gegaan met het Strategisch Project Herk en Mombeek. Er is prospectie gevoerd naar de mogelijkheden in het gebied. Dit dossier is momenteel goedgekeurd bij toerisme Vlaanderen in het kader van de Verborgen Moois wandelingen: Deze schitterende site, gelegen op de flank van de Vallei van de Kleine Herk wordt gedomineerd door een schitterende abdijsite. In de volksmond wordt ze het ‘klooster van Koolen’ genoemd, maar formeel heet ze (sinds 1990) ‘Abdij Mariënlof’. De impact van het klooster op het omliggende landschap is groot en kan je nog aflezen in het landgebruik (hoogstamboomgaarden, percelering, groententuin) en de oude buurtwegels die naar en van de abdij lopen. Vanaf de ‘Kolenberg’ zijn er schitterende panoramische uitzichten op het heuvelachtige gebied dat door de Kleine Herk wordt doorsneden. Ook dit gebied maakt deel uit van de ruilverkaveling Jesseren. De Vlaamse Landmaatschappij heeft zich geëngageerd om oude buurtwegen te herstellen en de recreatieve infrastructuur zoals banken, wandelpalen, picknickbanken te plaatsten in dit kader. Het RLH zetelt in de ruilverkavelingscommissie en zal mee invulling geven aan de juiste invulling van deze kleinschalige wandeling door onder meer het aanleveren technische fiches en advies mbt routes.
vallei van de kleine Herk
zicht op abdij Mariënlof vanuit het dorp Kerniel
STAND VAN ZAKEN: In januari hebben we samen met de VLM een terreinbezoek gebracht en hebben we advies gegeven over de route en de inrichting van de het gebied
26
Actie 5: Wellen ‐ Broekbeemd en Grote Beemd Op vraag van natuurvereniging ’t Bokje gaat het Strategisch Project Herk en Mombeek advies geven en logistieke ondersteuning leveren voor het uitwerken van een kwaliteitsvolle natuurwandeling in het gebied. Het strategisch Project zal overleg organiseren tussen de betrokken partijen : gemeente Wellen, natuurvereniging Limburgs Landschap ; lokale afdeling ‘t Bokje en omwonenden. STAND VAN ZAKEN: In het najaar van 2012 is er al een eerste terreinbezoek geweest samen met Limburgs Landschap en ’t bokje. In januari 2013 heeft het Strategisch Project een vergadering georganiseerd met het nieuwe bestuur van de gemeente Wellen en natuurvereniging Limburgs Landschap. Het project en de begroting voor de realisatie werden voorgesteld. Het bestuur van de gemeente Wellen stond positief tegenover het voorstel en gaat nu onderzoeken in hoeverre ze mee engagementen gaan nemen om deze wandelingen te realiseren.
27
1.1.3.5 Beekbrigade De Beekbrigade is een educatief pakket voor de tweede en derde graad lager onderwijs dat draait rond natuur en water. Het educatieve pakket heeft drie doelen. Als eerste willen we kinderen de natuur in hun omgeving laten leren kennen. Ten tweede willen we de kinderen een topervaring bieden in de natuur. Onderzoek heeft namelijk uitgewezen dat kinderen die een topervaring in de natuur hebben voor hun twaalfde levensjaar meer respect zullen opbrengen voor de natuur in hun verdere leven. Ten derde willen we door de oprichting van een gidsengroep lokale mensen betrekken bij het gebied en de lokale natuurverenigingen versterken. Het pakket is zo opgevat dat het eenvoudig herschreven kan worden naar een ander valleigebied. Er zullen dus nog gelijkaardige educatieve acties opgezet worden in andere gebieden. Actie 1: Beekbrigade ‐ Mombeekvallei Na de officiële opening in 2011 is de Beekbrigade Mombeekvallei nu operationeel. De gemeente Alken heeft in 2012, tijdens de milieumaand, de Beekbrigade nog eens extra gepromoot bij de scholen van Alken. www.beekbrigade.be. Ondertussen is ook de vzw Gors geïnteresseerd in de Beekbrigade. De vzw Gors is gegroeid vanuit vzw De Wroeter in Kortessem. Dit is een sociale werkplaats in de biologische landbouw. Met de renovatie en de inrichting van de Pastorie, een groepsherberg richt de vzw zich enerzijds op verblijfstoerisme maar ook en vooral op accommodatie, catering en inhoudelijke programma’s voor scholen. http://www.depastorie.be/ De herberg wordt mede uitgebaat door mensen die minder mogelijkheden hebben in het gewone arbeidscircuit. De vzw Gors gaat vanaf 2013 plattelandsklassen (naar analogie van bos‐ en zeeklassen) inrichten in zijn herberg in Gors Op Leeuw. De beekbrigade zal een van de meerdaagse programma’s zijn die de vzw Gors zal aanbieden. Het Strategisch Project bracht de vzw Gors en Natuurpunt Limburg bij elkaar en stimuleerde hen om samen te werken. Zij zullen nu de beekbrigade verder uitwerken en opvolgen.
28
1.2 Verdere planning dit werkingsjaar 1.2.1 Hermeanderingsprojecten Het verbeteren van de beekstructuur is een belangrijke ecologische doelstelling in de gRUPS van de Herk en Mombeekvallei. Een meer meanderend beekpatroon zorgt bovendien indirect voor een vertraagde waterafvoer. Vanuit het strategisch project zijn 4 grote pilootprojecten in nauwe samenwerking met de provinciale waterdienst Limburg in voorbereiding Actie 6: Helshoven ‐ hermeandering Herk Actie 9: Voort ‐ hermeandering Herkebeek, fase 2 Actie 11: Broekom/Heks ‐ hermeandering Herkebeek Actie 13: Herk‐de‐stad ‐ hermeandering Oude Herk Daarnaast zal het pilootproject dat in 2011 werd opgestart: ‘structuurherstel Oude mombeek’ te Alken uitgevoerd worden in 2013.
1.2.2 Biodiversiteitscharters Er is gestart met de opmaak van biodiversiteitscharters met gemeenten. De bedoeling is om in onderling overleg een aantal krachtlijnen op papier te zetten die de leidraad zullen vormen voor verdere inspanningen betreffende gemeenten in het buitengebied rond ecologie en integraal waterbeheer. Als basis hiervoor dienen de gemeentelijke Gnops en Rups, aangevuld met andere gebiedsgerichte visies. Het is de bedoeling om op het einde van dit strategisch project voor elke ‘Herk en Mombeekgemeente’ een dergelijk charter op te stellen waarin duidelijke standpunten worden ingenomen rond valleiherstel en integraal waterbeheer.
1.2.3 Ruimingsbeleid waterlopen Het huidige ruimingsbeleid per categorie waterloop zal doorgelicht worden en waar nodig zullen suggesties tot aanpassing worden gedaan. Er zal sterk ingezet worden op het sensibiliseren van de betrokken waterbeheerders rond de integrale waterbeheerdoelstelling die we voor de Herk en Mombeek voor ogen hebben.
1.2.4 Concrete Pilootprojecten Er zal verder gewerkt worden rond concrete uitvoerprojecten rond valleilandschapsherstel en beekstructuurherstel. (Zie acties, hierboven beschreven)
29
