V
ì
•- : 1
;
ť
Schuldpreventie als onderdeel van schulddienstverlening
Inleiding De vaststelling van de 'Actualisatie Beleidskader schuldhulpverlening' in de raadvergadering van 27 april 2011 is de start geweest voor het maken van de omslag van schuldhulpverlening naar schulddienstverlening. De gemeenteraad heeft aangegeven dat het college met een plan moet komen waarin staat hoe de aanpak van schuldpreventie er uit gaat zien. Welke onderdelen van preventie worden door de gemeente uitgevoerd of gecoördineerd. In het kader van de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening (hierna te noemen Wgs) die per 1 juli 2012 in werking is getreden hebben gemeenten de verantwoordelijkheid om aan schuldhulpverlening uitvoering te geven . De wet vraagt met nadruk aan gemeenten vorm te geven aan preventie. Daarnaast zijn er allerlei maatschappelijke ontwikkelingen gaande waarbij onder andere door de inzet van vrijwilligers initiatieven zijn/worden ontwikkeld om preventieactiviteiten op te zetten. In deze nota wordt ingegaan op de manier waarop we in de komende periode vorm willen geven aan preventie. Hierbij is het uitgangspunt dat de specifieke kennis en expertise binnen het team zo effectief mogelijk wordt ingezet en dat de samenwerking met andere organisaties ook op dit terrein verder vorm gaat krijgen. 1
De kaders Op grond van de Wgs wordt van gemeenten verwacht dat zij richting geeft aan de integrale schuldhulpverlening van preventie tot nazorg. Gemeenten moeten hiervoor een plan maken dat past bij de lokale situatie. Dit betekent niet dat de gemeente de taak zelf gaat uitvoeren maar wel dat zij zorg draagt en verantwoordelijk is voor het goed organiseren van de ondersteuning. Binnen het team Schulddienstverlening (hierna te noemen team Sdv) zijn twee functiegroepen actief op het gebied van preventie namelijk de preventiemedewerker en homecoach. Waar de preventiemedewerker zich richt op voorlichting geven aan en het begeleiden van groepen richt de homecoach zich op het individu en de persoonlijke (on)mogelijkheden van betrokkene. Beiden hebben hetzelfde doel, het voorkomen van problematische schulden. Daarnaast is ingezet op de rol die welzijnsorganisatie Sedna op dit terrein kan spelen. De samenwerking tussen het team Schulddienstverlening en Sedna zal worden geïntensiveerd. Door direct en vraaggericht samen te werken, kan op grond van reële mogelijkheden richting gegeven worden aan een succesvol resultaat. Uit het jaarverslag van de N w k blijkt dat ook mensen met een hoger inkomen schulden opbouwen die zij niet meer kunnen aflossen. Binnen de huidige economische situatie mag worden verwacht dat een grote groep mensen te maken krijgt met teruglopende inkomsten. Juist in deze situatie moet het uitgaven patroon aangepast worden en dat blijkt in de praktijk vaak lastig. Bij het ontwikkelen van activiteiten is het van belang om rekening te houden met de maatschappelijke en de economische context zoals hieronder is omschreven. 2
Maatschappelijke context De ontwikkelingen binnen het sociale domein volgen elkaar snel op. Kernwoorden binnen het huidige denken zijn; eigen verantwoordelijkheid, minder van de overheid - meer van de samenleving, versterken van sociale netwerken en de inzet van vrijwilligers op alle terreinen. Het betreft een cultuuromslag van de zorgzame overheid naar een zorgzame samenleving. Steeds nadrukkelijker wordt gekeken naar de eigen kracht van mensen, de hulp die zij vanuit hun omgeving kunnen/mogen verwachten en de inzet van vrijwilligers. Pas als blijkt dat binnen de sociale context geen mogelijkheden zijn die het gewenste resultaat opleveren, kan er een beroep worden gedaan op de lokale overheid. Deze ontwikkeling zorgt ervoor dat in de gemeente allerlei activiteiten ontstaan die erop gericht zijn dat inwoners van de gemeente elkaar helpen op alle mogelijke terreinen. Deze kanteling in denken vindt ook plaats binnen de uitvoering van schulddienstverlening. Steeds nadrukkelijker wordt gekeken naar de rol die de schuldenaar zelf kan spelen in het oplossen van zijn problemen. Doet hij hierbij een beroep op de hulp van de (lokale) overheid, dan is er sprake van inspanningverplichting, wederkerigheid en daarbij is het uitgangspunt dat er sprake is van gezamenlijke verantwoordelijkheid voor het resultaat. Preventie Definitie Onder schuldpreventie verstaan we een mix van maatregelen, activiteiten en voorzieningen die er op gericht zijn dat mensen financieel vaardig blijven/worden en zich zo gedragen dat zij hun financiën op orde houden. Preventie kan voorkomen dat de maatschappelijke participatie in het gedrang komt en kan hoge maatschappelijke kosten als gevolg van financiële problemen voorkomen. Schuldpreventie is een breed begrip en kent dus veel facetten en doelgroepen. Er is binnen het taakveld van preventie onderscheid gemaakt in vier typen preventie.
"De gemeenteraad stelt een plan vast dat richting geeft aan de integrale schuldhulpverlening aan de inwoners van haar gemeente. Het plan bevat de hoofdzaken van het door de gemeente te voeren beleid betreffende integrale schuldhulpverlening het voorkomen dat personen schulden aangaan die ze niet kunnen betalen", 2
~ Nwk Nederlandse vereniging van
en
kredietverstrekkers
1
1.
2.
3.
4.
Universele preventie, richt zich op iedereen, dus op alle inwoners van de gemeente Emmen. Bij universele preventie gaat het om het inzetten van middelen die voor iedereen toegankelijk zijn. Deze vorm van preventie richt zich vooral op voorlichting. Informatie in huis-aan huis bladen, voorlichting aan groepen e.d. Deze vorm van preventie is de taak van de preventiemedewerker. Selectieve preventie is gericht op een specifieke doelgroep. Deze doelgroepen kunnen onderling sterk verschillen en daar zal communicatie of de methodiek op aangepast worden. Preventie is vaak gericht op die groepen die een groter risico lopen. Hierbij valt te denken aan jongeren of mensen die hun baan verliezen en daardoor in inkomen achteruit gaan. Deze vorm van preventie valt ook onder de taak van de preventiemedewerker. Geïndiceerde preventie richt zich op de groep mensen die betalingsachterstanden hebben maar waarbij nog geen sprake is van problematische schulden. Deze groep kan, op individuele basis, in een vrij kort traject worden geholpen om de financiële situatie weer stabiel te krijgen. Dit is specifiek een taak van de homecoach. Probleemgerelateerde preventie richt zich op mensen die in een problematische schuldensituatie zitten en heeft als doel de schuldenaar nieuwe vaardigheden te leren. Door het aanleren van nieuwe vaardigheden lopen schulden niet verder op en wordt de kans op terugval na een schuldenregeling kleiner. Deze vorm van preventie wordt vooral ingezet bij de inzet van een schuldenregeling en is dan de taak van de consulent die de schuldenaar begeleidt.
Deze nota richt zich vooral op de eerste drie vormen van schuldpreventie. De visie Schuldpreventie is een onderdeel van integrale schulddienstverlening en draagt bij aan het maatschappelijk welbevinden en de eigen verantwoordelijkheid van mensen. De visie voor preventie in de gemeente Emmen kan als volgt worden geformuleerd; 'De gemeente zet in op kwalitatief goede activiteiten en voorzieningen die het gedrag van mensen beïnvloeden waardoor mensen financieel vaardig worden en blijven'. Hierbij wordt vooral ingezet op vroegsignalering en samenwerking met maatschappelijke organisaties. Doelgroep Voor het uitwerken van deze visie moet vastgesteld worden op welke doelgroepen we ons richten. In eerste instantie op de direct betrokkenen. Het gaat dan om de groep mensen die beperkte financiële vaardigheden hebben en/of beperkte financiële problemen, en de groep waarbij sprake is van terugloop van inkomen. Juist bij deze groep kan worden voorkomen dat ze in financiële problemen raken door bewust te maken van de gevolgen van een inkomensdaling. Doel hierbij is dat mensen financieel vaardig worden en daardoor zelfredzaam worden en blijven. Hierbij geldt dat betrokkenen aan het volgende profiel voldoen: zelfredzaam; gemotiveerd; leerbaar; regelbare schulden (als er sprake is van schulden). Daarnaast richten we ons op de samenwerking met organisaties binnen het maatschappelijk middenveld. Organisaties die vrijwilligers inzetten om mensen met onvoldoende vaardigheden te ondersteunen bij hun administratieve taken. Doel hiervan is dat we de vrijwilligers voldoende handvatten geven voor hun inzet kunnen geven. Hiermee dragen we bij aan de kwaliteit van de geleverde dienstverlening. Huidige stand van zaken Binnen het team Sdv zijn twee functiegroepen actief op het gebied van preventie namelijk de preventiemedewerker en homecoach. Waar de preventiemedewerker zich richt op voorlichting geven aan en het begeleiden van groepen richt de homecoach zich op het individu en de persoonlijke (on)mogelijkheden van betrokkene. Beiden hebben hetzelfde doel, het voorkomen van problematische schulden. De kracht van het huidige team zit in haar expertise. Deze expertise is breed en richt zich op wet- en regelgevings in relatie tot schulddienstverlening, kennis van de sociale kaart, en van inkomensverruimende regelingen. Daarnaast is er in de afgelopen vier jaar ervaring opgedaan met het samenstellen, ontwikkelen, bijhouden en geven van budgetcursussen. Er is ervaring opgedaan met het geven van voorlichting aan andere instellingen over de diensten die het team Sdv biedt. Daarnaast is in samenwerking met anderen gezocht naar de instrumenten voor het inzetten op vroegsignalering. Uitvoering preventie voor de komende periode (tot vaststelling nieuw meerjarenbeleidsplan in 2013) Voorlichting In het kader van universele preventie wordt dit najaar gestart met het geven van structurele voorlichting die zich richt op inwoners van de gemeente Emmen. Het geven van voorlichting is een belangrijk onderdeel van het bewustwordingsproces waarin we van een leencultuur naar een reserveercultuur moeten. In het kader van voorlichting zal worden ingezet op voorlichting door gebruik te maken van publicaties, voorlichtingsbijeenkomsten e.d. Hierbij is het doel bewustwording. Hieronder vallen o.a. Wgs, Wwb, belasting wetgeving, huur- en zorgtoeslag, Tog (Tegemoetkoming ouders van thuiswonende gehandicapte kinderen), Stichting leergeld, verzekeringen. 3
2
Daarnaast hebben we dit najaar vooral ingezet op het belang van vroegsignalering en bekendheid geven aan de instrumenten die in dit stadium kunnen worden ingezet. Hierdoor kan worden voorkomen dat mensen in een problematische schuldensituatie raken. Hiervoor zullen specifieke groepen worden benaderd waarbij te denken valt aan werkgevers, woonbegeleiders, ouderenwerkers en anderen. In nauwe samenwerking met het team Communicatie wordt hiervoor een plan opgesteld. De kosten hiervoor kunnen uit het beschikbare budget worden betaald. Budgetcursussen Op dit moment richten de preventiemedewerkers zich vooral op het geven van budgetcursussen. Vastgesteld is dat daadwerkelijke deelname te laag is. Er zijn activiteiten ontwikkeld om het aantal deelnemers te vergroten maar de drempel lijkt hoog of de motivatie te laag. Dit is jammer want uit de gegevens blijkt dat het wel effectief is, er wordt door de deelnemers geen beroep meer gedaan op andere diensten. Van de twintig deelnemers in 2011 is slecht één deelnemer alsnog opgenomen in een schuldenregeling. De overige deelnemers zijn erin geslaagd zelfstandig de financiën op orde te krijgen en te houden. De budgetcursus was mede gericht op ondersteuning voor jongeren. Ten gevolge van de lage deelname willen we onderzoeken wat de reden hiervan is en ons oriënteren op landelijke *best pratices' (bijvoorbeeld: GKB Groningen heeft onlangs grootschalige budgetcursus gegeven aan studenten). Tevens zal eind 2012 en begin 2013 in nauwe samenwerking met Sedna worden gekeken of wij de deelname aan budgetcursussen een nieuwe impuls kunnen geven. Vrijwilligers In het kader van selectieve preventie richten we ons de komende periode op het geven van voorlichting aan vrijwilligers. De afgelopen jaren hebben vrijwilligersorganisatie tal van projecten opgezet op het terrein van huishoudfìnanciën. De betrokkenheid van vrijwilligers bij schuldsituaties heeft in 2010 een impuls gekregen door een projectsubsidie van 5 miljoen euro vanuit de rijksoverheid. Veertien vrijwilligersorganisaties kregen op basis hiervan geld om projecten op te zetten en vrijwilligers te trainen. In deze projecten bieden vrijwilligers ondersteuning bij het voeren van de thuisadministratie, het aanvragen van inkomensondersteunende voorzieningen, het in kaart brengen van schulden of het indienen van een aanvraag voor een schuldenregeling. In Emmen heeft het Leger des Heils ook een project opgezet om ondersteuning te bieden aan mensen met veel problemen. Uit het onderzoek naar het rendement blijkt dat in Emmen in een periode van één jaar 126 mensen enigerlei vorm van ondersteuning kregen door een vrijwilliger. Vrijwilligers staan, door het meer huiselijke karakter van hun hulpverlening dichter bij de betrokkene en leveren een bijdrage in het signaleren van (financiële) problemen. Vrijwilligers kunnen een belangrijke rol vervullen in het uitvoeren preventieve activiteiten. Uit hetzelfde onderzoek blijkt verder dat vrijwilligers behoefte hebben aan deskundigheidsbevordering en meer contact met de professionals. 4
In Emmen zetten naast het Leger des Heils ook Humanitas en Sedna vrijwilligers in om mensen te ondersteunen bij het op orde houden en/of krijgen van het huishoudboekje. Deze vrijwilligers kunnen worden geschoold zodat zij meer kennis krijgen en daardoor betrokkenen effectiever kunnen helpen. Daarnaast zal met de gezamenlijke vrijwilligersorganisaties geïnventariseerd worden welke ondersteuning al geboden wordt door de vrijwilligers en wat nog geboden kan worden en hoe schulddienstverlening hierin kan ondersteunen. De expertise van de preventiemedewerkers kan hierop worden ingezet. De ervaring met de doelgroep en de kennis van het inhoudelijke aspect van schulddienstverlening kunnen een waardevolle bijdrage leveren aan de kwaliteit van ondersteuning door de vrijwilliger. Daarnaast erken je de vrijwilliger als 'van belang' in het preventiebeleid en weten vrijwilligers bij wie ze terecht kunnen als er vragen zijn. In verband met vorenstaande is in overleg met Sedna afgesproken een pilot op te zetten om samen met de vrijwilligers te bepalen waar de behoefte ligt en welke handvatten door schulddienstverlening geboden kunnen worden. Samenwerking met het TDC Het Training- en diagnosecentrum (TDC) is onderdeel van het re-integratietraject voor mensen die een Wwbuitkering aanvragen. Dit is de groep die in principe in inkomen achteruit gaat en gebaat zou (kunnen) zijn bij bijvoorbeeld begeleiding bij het opzetten van het huishoudbudget. Samen met het TDC en Wwb-cliënten zullen de mogelijkheden onderzocht worden welke rol schuldpreventie zou kunnen krijgen in het TDC-programma. Dit zal begin 2013 onderzocht worden. Homecoach Op het onderdeel geïndiceerde preventie werkt de homecoach op individuele basis met cliënten om te voorkomen dat er schulden ontstaan. Het beleid van de gemeente op het sociale domein richt zich op economische zelfstandigheid, en op versterking van eigen kennis en kracht van inwoners van de Gemeente Emmen. Dit uitgangspunt is richtinggevend bij ondersteuning en begeleiding van mensen met (dreigende) schulden. Het gaat erom dat mensen zich bewust worden van hun financiële positie en inzicht hebben en overzicht krijgen in de manier waarop ze omgaan met hun financiën. Dat betekent dat ze een passend aanbod krijgen, niet blijvend afhankelijk worden gemaakt van hulpverlening, en dat zij worden ondersteund en geholpen met het doel ze in staat te stellen hun eigen budgetregie (weer) te voeren. De homecoach richt zich op de volgende groepen; > Mensen waarbij bijvoorbeeld sprake is van een sterke inkomensdaling. Doel mensen leren 'de tering naar de nering zetten'. 4
Onderzoek van Regioplan en Socialforce eindrapportage vrijwilligersprojecten in opdracht van de Anbo
3
^ >
Mensen die geen overzicht hebben over hun budget en/of bij uitgaven geen juiste keuzes kunnen maken. Mensen waarbij sprake is van schulden die kunnen worden opgelost zonder dat er budgetbeheer en/of een schuldenregeling nodig is. In alle gevallen gaat het om korte trajecten waarbij sprake is van maximaal 6 gesprekken. Voor iedere doelgroep geldt dat; de betrokkenen aan het volgende profiel voldoen, zij zijn zelfredzaam, gemotiveerd, leerbaar en als er sprake is van schulden dan moeten dit regelbare schulden zijn. Bij iedere groep wordt datgene ingezet wat nodig is. Het resultaat van een homecoach-traject moet zijn dat, betrokkene inzicht heeft gekregen in en overzicht heeft over zijn financiële situatie. Hij is zich dit bewust en kan daardoor goed met zijn/haar budget omgaan. Er is dus sprake van een duurzaam financieel evenwicht. Door de inzet van relatief korte trajecten moet de instroom van mensen met problematische schulden verminderen. Bereiken van de doelgroep In de afgelopen jaren is duidelijk geworden dat het bereiken van de doelgroep moeilijk is. Mensen met financiële problemen komen vaak te laat om hulp vragen bij team Sdv. Dit maakt de samenwerking met andere organisaties belangrijk. Zij kunnen mensen met (dreigende) problemen aanmelden of wijzen op de mogelijkheden. In dit vroege stadium is er nog veel te winnen. De kracht van de homecoach ligt juist in de fase waarin schulden nog kunnen worden voorkomen of beperkt zijn. Voor het bereiken van de doelgroep is samenwerking met onder andere de ketenpartners van belang. Pilot met Lefier In dit kader is in juni 2012 gestart met een pilot bij Lefier om mogelijkheden te benutten om mensen die huurachterstand hebben ondersteuning aan te bieden in het kantoor van Lefier. Dit is een laagdrempelig aanbod waarbij de huurder direct wordt doorverwezen. Afhankelijk van de resultaten van de pilot zullen in het najaar verdere afspraken worden gemaakt. Werkgevers in regio Gelet op de maatschappelijke ontwikkelingen en de landelijke berichtgevingen van de laatste tijd over werknemers en hun financiële problemen, kan schuldpreventie hierin een belangrijke rol spelen. Als er sprake is van schulden wordt door de werknemer vaker een beroep gedaan op een voorschot of er wordt loonbeslag gelegd. In het najaar worden werkgevers in de regio bezocht om samen met werkgevers en werknemers te onderzoeken of er behoefte is, waar de behoefte ligt en welke vorm van ondersteuning schuldpreventie kan bieden. Samenwerking Sociale Zaken Iemand die een Wwb-uitkering aanvraagt gaat in inkomen achteruit. Juist de groep die te maken heeft met een inkomensachteruitgang vindt het vaak lastig om 'de tering naar de nering te zetten' en zo ontstaan schulden. Door deze groep actief te benaderen en te helpen met budgetbegeleiding kan worden voorkomen dat er problematische schulden ontstaan. Activiteitenplan Activiteit Structureel voorlichting geven (ondersteunt door middel van een communicatieplan)
Doel Informatie over schulddienstverlening voor inwoners van de Gemeente Emmen
Tijdsplanning November 2012- 1 mei 2013
Onderzoeken van best practices gericht op jongeren
Bereiken van deze specifieke doelgroep, deze vast kunnen houden en in overeenstemming ondersteuning bieden.
November 2012 1 mei 2013
Onderzoeken/invulling nieuwe impuls budgetcursussen in samenwerking met Sedna Kennisoverdracht op het gebied van financiën aan vrijwilligers.
Kennisoverdracht
i halfjaar 2013
Vergroten van vaardigheden van de vrijwilligers zodat zij ingezet kunnen worden voor ondersteuning van mensen met financiële problemen Schuldpreventie onderdeel van programma voor cliënten die een Wwb-uitkering aanvragen In samenwerking met Lefier
i halfjaar 2013
25 vrijwilligers zijn opgeleid en kunnen worden ingezet
Voorbereiden nov.-jan. starten in februari 2013 Juni- december
Deelnemers zijn zich bewust van de (on) mogelijkheden van hun budget. Via de pilot zijn 25 mensen
Samenwerking met het TDC Pilot woningcorporatie(s)
e
e
Resultaat Inwoners van de gemeente zijn op de hoogte van de (on)mogelijkheden en de manier van werken van het team Sdv. Deelnemende jongeren onderkennen hun financiële problemen en zijn op de hoogte van de (on)mogelijkheden van hun budget. Budgetcursussen worden (mede) verzorgd door Sedna
4
Bezoek werkgevers in de gemeente
vroegtijdig signaleren van financiële problemen bij huurders (bij goed resultaat deze werkwijze met Domesta hanteren) De mogelijkheden van signalering van schuldenproblematiek herkennen, samenwerking c.q. ondersteuning is samen met de werkgevers en werknemers onderzocht
2012 (onder voorbehoud: voorjaar 2013 Domesta) November 2012 februari 2013
in (homecoach) traject opgenomen
Drie bedrijven zijn bezocht en zijn op de hoogte van schuldpreventie en afhankelijk van de behoefte zal de samenwerking op afgestemd worden.
5
