> De heldendaden van Hercules > Rijden op batterijen > De verhalen achter de gevels > Hartje New York in Eindhoven. Informatiemagazine van

NetWerk 3 | 2011

> De heldendaden van Hercules > Rijden op batterijen > De verhalen achter de gevels

> Hartje New York in Eindhoven Informatiemagazine van

24

Remmen met ‘ijzersterk’ beton

Flitsen Concernnieuws in vogelvlucht.

7, 23

Achter de schermen bij Holland Scherm ‘Zo’n scherm moet kaarsrecht staan.’

‘Veiligheid is iets van ons allen’ Column bestuursvoorzitter Gerard van de Aast.

Rijden op batterijen Elektrische bestelbussen Vialis en Volker Stevin Materieel landelijke primeur.

De nieuwe entree van de hoofdstad Amsterdam lonkt naar ring zonder files.

‘Hier mag je het voor doen’

4

De inkoopvoordelen van VolkerWessels.

Nachtdieren Collega’s die werken als anderen slapen.

Een smaakmaker met toekomstmuziek De:Werkplaats geeft Tilburgse spoorzone een tweede leven.

|2

8 9 10 11 12 14

In het bonkende hart van Rotterdam Boele & van Eesteren slijpt ruwe diamant.

18

‘Lego voor gevorderden’ 216 uur bikkelen langs het spoor.

26

Geen dag zonder Vialis ‘Een oer-Nederlands bedrijf. Maar wel van de wereld.’

Elk initiatief telt Fietsen voor het goede doel.

De teamspirit van HOMIJ ‘Haal jij even een luchtanker.’

Duurzaam hoogstandje in hartje Londen VolkerFitzpatrick bouwt geïntegreerde afvalverwerkingsfabriek.

‘Veilig werken is ook vakmanschap’ Column Centraal Veiligheidskundig Adviseur Aad Versteeg.

Hartje New York in de lichtstad Vragen of ideeën? Mail naar: [email protected]

‘Het leven is goed in Eindhovens Big Apple.’

Netwerken met brainpower Jonge collega’s inspireren elkaar in professionele platforms.



16 21 22 28 29 32 34

De verhalen achter de gevels De restaurateurs van De Bonth van Hulten geven gebouwen ­ziel terug.

30

NetWerk magazine

3|

De magie van ‘de beloofde weg’

Kun je het je überhaupt voorstellen? Onze hoofdstad. Hartje spits. En een ringweg zonder files? Toch zijn een rijdende A10 en A8 straks geen utopie. Het concern­project Westrandweg moet er met de Tweede C ­ oentunnel voor zorgen dat de verkeersdruk in de regio Amsterdam aanzienlijk vermindert. Het langst, het grootst en het snelst: onze collega’s verpulveren heel wat records op de verlengde A5 door het westelijk havengebied. Gelukkig krijgen ze hulp van Hercules. g andré den boer b jan schot

|4

Cijfers Westrandweg 11 kilometer nieuwe snelweg 2x2 rijstoken en een vluchtstrook 3,5 jaar bouwtijd 4,5 kilometer geluidsschermen 11 v  iaducten, waaronder het langste viaduct van Nederland (3,3 kilometer) 105 meter: lengte Hercules 61,75 meter: l angste liggers van Nederland van Spanbeton voor viaduct over Ringvaart 813 brugliggers voor langste viaduct 4.000 fundatiepalen 70.000 auto’s in 2020 110.000 m2 beton 190.000 ton asfaltverharding 2.200.000 m2 grondverzet

A

msterdam glimt in het zonlicht. Naast ons bromt Hercules tevreden zijn metalen geluiden. De krachtpatser staat op het langste viaduct van Nederland in de startblokken voor zijn volgende ‘heldendaad’. De 105 meter lange horizontale kraan speelt de hoofdrol bij de bouw van de nieuwe entree naar de hoofdstad met een lengte van 3,3 kilometer en een hoogte die varieert van 12 tot maar liefst 20 meter. Jan Jalving wijst naar de volgende pijler waar de launching guirder moet landen. ‘De kraan wordt in één keer vijfen­veertig meter in het open veld gelanceerd’, legt de projectleider van Van Hattum en Blankevoort uit. ‘Elke dinsdag

plaatsen we een compleet veld van tien liggers die elk 155 ton wegen. Zo’n veld is 28 meter breed en 45 meter lang. Om je een idee van de schaal van het project te geven: alleen al dit viaduct telt 81 steunpunten en 813 liggers die ook nog eens in een recordtijd worden gebouwd.’

Hoge hoed Dat de Combinatie Westpoort, waarin Van Hattum en Blankevoort en KWS Infra de krachten bundelen met Boskalis Hercules uit de 4 hoge hoed toverde, was bepaald geen vanzelfsprekendheid.

NetWerk magazine

5|

De ‘liggerlegger’ is speciaal in Italië gebouwd. ‘Nog nooit eerder vertoond in Nederland’, verzekert Jalving. ‘Deze techniek zie je vooral in het Midden- en het Verre Oosten waar je diepe dalen kruist. Of in binnenstedelijke gebieden waar je nauwelijks of geen ruimte hebt. Deze investering is alleen maar mogelijk door de enorme schaalgrootte. Maar je ontlast je omgeving enorm.’ Het levende bewijs ligt aan onze voeten. Het verkeer snelt ongehinderd langs en onder ons door. De logistieke puzzel heeft door de jaren heen heel wat knappe koppen hoofdbrekens bezorgd. ‘Uiteindelijk is er onder andere voor gekozen om de A10 west te verleggen. Dat geeft ons ruimte voor een werkeiland’, onderstreept uitvoerder Alex Vijverberg het ruimtegebrek. ‘En voor zo min mogelijk overlast aan het spoor draaien we zelfs zes complete steunpunten zestig graden. Dat doe je ook niet elke dag.’ De cijfers zijn veelzeggend. Elf viaducten voor elf kilometer snelweg. De Westrandweg die het knooppunt Raasdorp met de Tweede Coentunnel verbindt en het Westelijk Havengebied doorsnijdt, kruist onder andere de A5, A9, N200, de Basisweg S102, de Osdorperweg, de Haarlemmer Ringvaart en de spoorlijn Schiphol-Zaandam.

‘Eén adem’ Het is niet voor niets dat er al decennia over de Westrandweg wordt gesproken. Dat ‘de beloofde weg’ nu wel bijna letterlijk en figuurlijk van de grond komt, heeft alles te maken met de komst van de Tweede Coentunnel. De twee projecten worden vaak in één adem genoemd. ‘De Westrandweg voorkomt dat de verkeersdruk door de nieuwe tunnel verschuift naar de A10 west’, legt Jalving uit. ‘De twee projecten samen verbeteren de doorstroming van en naar de noordelijke Randstad en de ontsluiting van het havengebied Westpoort.’ Het nieuwste deel van de A5 krijgt bij Dortmuiden en Luvernus twee op- en afritten. Het is al bijna even moeilijk voor te stellen als het pontje dat tot een halve eeuw geleden als voorloper van de Coentunnel gold; maar de ultieme ambitie is om het lokale fileprobleem op te lossen. ‘Kijk, een garantie heb je natuurlijk

|6

nooit’, weet werkvoorbereider Ben Visser van KWS Infra. ‘Overal waar verkeer van rijbaan wisselt, kunnen opstoppingen ontstaan. Maar in principe is dit traject straks filevrij.’

Beloften Visser behoort net als Vijverberg tot de jongste generatie collega’s. In de wandelgangen van het concern zingt het verhaal rond dat de Westrandweg een felbegeerd project is onder de jonge mensen van Van Hattum en Blankevoort en KWS Infra. ‘Is dat zo?’, vraagt Vijverberg. ‘Collega’s informeren inderdaad wel altijd naar de Westrandweg. Natuurlijk is dit project ook voor je loopbaan interessant. Het is voor mij als uitvoerder bijvoorbeeld al vooraf een bewuste keuze geweest om hier eerst werkvoorbereiding te doen.’ Visser glimlacht: ‘Dus als er nu buiten iets niet klopt, moet je dus eigenlijk jezelf de schuld geven?’ De werkvoorbereider van KWS Infra was ook al vroeg onder de indruk van de Westrandweg. Het werk verkeerde nog in een droomfase toen hij er op zoek naar een stageplek voor het eerst over las: ‘Zo’n project leek me toen al geweldig. Niet wetende dat ik er vijf jaar later inderdaad zou werken.’ Collega-werkvoorbereider Mark Bakker die vandaag buiten debuteert op de Westrandweg, herkent de magie ook: ‘Die belangstelling is er zeker. Ook vanuit het onderwijs. Als je alleen al kijkt naar Mbo- en Hbo-scholen die een presentatie, rondleiding of excursie willen, dan merk je wel dat het echt leeft.’ Ook al beginnen hun carrières net, de werkvoorbereiders zijn zich bewust van het unieke karakter van de Westrandweg: ‘Dit maak je niet snel meer mee.’

‘Joekels’ Een dubbele laag zoab, de geotechnische uitdagingen van de zettingen, thermisch gereinigd zand, granuliet en ander s­ ecundair ophoogmateriaal, een ecozone voor een toekomstig moeras: de uitdagingen voor KWS Infra en Boskalis die gezamenlijk ­verantwoordelijk zijn voor de wegen en het grondwerk zijn al even talrijk. De Combinatie Westpoort wordt ondersteund door

flitsen Wil je op de hoogte blijven van het allerlaatste concernnieuws? Kijk dan op InSite. Daar kun je je ook aanmelden voor de dagelijkse digitale nieuwsbrief VolkerWessels Actueel.

/// VolkerRail UK heeft van NetworkRail opdracht gekregen voor het ontwerp en het vernieuwen van alle verouderde infrastructuur van vier spoorwegovergangen in Yorkshire en Humber /// Douchen tegen ­schade­lijke stofwolken. Volker Stevin Materieel en VolkerRail hebben de inventieve ballastdouche ontwikkeld /// Bijna 400 kilometer spoor en ruim 500 wissels. VolkerRail is vanaf 1 januari 2012 ­verantwoordelijk voor het dagelijkse onderhoud van de Zeeuwse en West-Brabantse railinfrastructuur /// VolkerWessels Telecom heeft zich versterkt met

TGK. Het bedrijf uit het Belgische Herentals dat 70 collega’s telt en onder haar eigen naam actief blijft, is gespecialiseerd in ­telecommunicatie- en kabelnetwerken, nutsvoorzieningen, boringen, bestratingen en grondwerk /// Ruimte voor de Rivier. In de strijd tegen hoog water krijgt De IJssel bij Deventer nevengeulen. Het Waterschap Groot Salland gunt de opdracht aan Van Hattum en Blankevoort en Boskalis /// Prefab in de installatie­techniek. Bij de bouw van de ‘ministeriële’ JuBi-torens in Den Haag heeft HOMIJ haar integrale installatiesysteem DLS samen met Imtech, BAM en Ballast Nedam doorontwikkeld /// Alle centrale verkeer- en parkeer­systemen van Schiedam worden gehost door Vialis. Onze mobiliteits­specialist vervangt, beheert en onderhoudt ook bestaande

een batterij concernpartijen. Zo ontfermt Holland Scherm zich over 4,5 kilometer geluidsschermen en levert Westo ‘joekels’ van ­geprefab­riceerde betonnen randelementen. Ook Smits Neuchâtel (voegen), Gebr. Van Kessel (bemaling), Aveco de Bondt (vergunningen), Volker Stevin Materieel (kranen en klein materieel), Volker Staal en Funderingen (TVSI-palen), ViaDrain (verticale drainage) en ­VolkerRail (spoorwerk) zijn of waren in Amsterdam actief. Fred Voskuil vertegenwoordigt VolkerWessels Bouwmaterieel. De machinist van Hercules oogt ontspannen als hij in de verte tuurt waar de pijlers ‘de hoek om’ de stad in verdwijnen: ‘We moeten even kijken hoe we straks die bocht nemen. Maar ook dat gaat lukken. Inmiddels zijn we wel vertrouwd met deze kraan.’

180 stakeholders Het concern mag dan sterk vertegenwoordigd zijn. Het aantal werkmaatschappijen verbleekt bij het aantal stakeholders: ‘Rijks­ waterstaat, de gemeente Amsterdam en haar verschillende diensten en stadsdelen, de gemeente Haarlemmermeer, Provincie NoordHolland, het Havenbedrijf, de hoogheemraadschappen, ProRail, de vervoerders ’, somt Jalving op. ‘We hebben het wel eens uitgerekend. En toen kwamen we op zo’n 180 stakeholders.’ Vijverberg knikt: ‘Alleen al bij het overleg met de eigenaren en beheerders van kabels en leidingen zat je met twintig partijen aan tafel.’ Wat dat betreft was de relatief lange aanlooptijd tussen de gunning en de fysieke start geen overbodige luxe. Jalving: ‘We hebben die tijd goed benut om open en intensief met onze omgeving te communiceren. Daar hebben we relatief veel aandacht aan besteed.’ Een uitgekiende logistiek, system engineering, de zichtbaar georganiseerde en opgeruimde bouwplaatsen en de permanente veiligheidsman. Het heeft er allemaal aan bijgedragen dat de Westrandweg met het keurmerk Bewuste Bouwers is beloond. Wat Jalving betreft, is het de moeite allemaal meer dan waard: ‘Trots? Zeker!’. Als de projectleider zijn auto onder het viaduct doorstuurt, herhaalt hij tevreden de woorden van zijn collega’s: ‘Nee; zo eentje maak je nooit meer.’ a

verkeers­systemen. /// Het ­Historisch Museum, een bibliotheek, de Volksuniversiteit en creatieve opleidingen van ROC Rijn IJssel. Wessels Rijssen bouwt in het hart van Arnhem een kenniscluster /// Bijna 100 voetbal­ velden en 65.000 ton asfalt. V ­ olkerFitzpatrick zorgt ervoor dat de 3,3 kilometer lange hoofdstartbaan van Gatwick Airport straks vers asfalt heeft /// Groot onderhoud aan de A20 bij Rotterdam. KWS Infra heeft er tijdens een tweeweekse wegafsluiting met full time 150 man in recordtijd over 7 kilometer snelweg op palen alle voeg­overgangen, 300 detectielussen en 30.000 ton asfalt vervangen /// Van de ’­kabouters’ tot de A-junioren.

VolkerWessels sponsort alle jeugdteams van de t­ oekomstige buren van de Amersfoortse voetbalvereniging VOP /// In Canada realiseert

Volker Stevin Contracting de ondergrondse nutsvoorzieningen voor Calgary Airport /// Ook BKB Infra spreidt haar vleugels. Het infrabedrijf legt betonplatforms aan voor ‘vliegtuig­opstelplaatsen’ op Schiphol en ­Düsseldorf Airport /// De Provincie Noord-Holland wil haar wegennet beter benutten. Vialis heeft opdracht gekregen om 100 verkeersregel­ installaties uit te rusten voor dynamisch verkeers­management /// ELJA

Beton- en Waterbouw bouwt de eerste van vijf bruggen over het kanaal Almelo - De Haandrik /// Tijdens de ­Partnership Awards van Network Rail verdiende ­VolkerRail UK een eervolle ­vermelding voor de CO2-reductie van haar spoor­machines /// Onze Britse collega’s van VolkerStevin zijn in de havenstad Felix­stowe actief met kustverdedigings­werken /// Volker

Construction ­International en VWS Geotechniek zijn op Sint-Maarten betrokken bij een uitgebreid grondonderzoek. Het gaat om een vooropdracht voor de toekomstige brug over de Simpson Bay /// Aquavia realiseert in opdracht van ­Waterschap Aa en Maas een vis­passage in Den Bosch /// In de nieuwe Haagse wijk Wateringse Veld legt VolkerWessels

Telecom een glasvezel­netwerk aan /// Visser & Smit Bouw is betrokken bij de afbouw van de Noord/Zuidlijn /// meer nieuws op pagina 23 4

NetWerk magazine

7|

beroep in beeld

Achter de schermen Recht of gebogen. Beplant of kaal. Met strakke horizontale belijning of ‘Escher-achtige’ patronen. ­Geluidsschermen zijn er in allerlei soorten en maten. Hout, beton, aluminium of glas. Het maakt de collega’s van Holland Scherm niet uit. Het dochterbedrijf van KWS Infra plaatst al bijna 25 jaar schermen langs de Nederlandse spoor- en snelwegen. Een kijkje ‘achter de schermen’ bij ‘schermbouwer’ Peter van der Knoop. g stefan van ewijk b dirk-jan van dijk

W

e staan in ‘de achtertuin van Dik Wessels’. Achter de panden van glasvezelbedrijf Reggefiber en investeringsmaatschappij Reggeborgh in Rijssen is de geluidswal langs het spoor weggegraven om ruimte te maken voor tientallen extra parkeerplaatsen. Holland Scherm zet er een geluidsscherm voor in de plaats. ‘Hoe dat in zijn werk gaat?’ Van der Knoop lacht: ‘Je ziet het. Buizen de grond in, volstorten met beton, scherm erop en weer naar huis!’ De 44 jarige bouwplaatsmedewerker loert nieuwsgierig naar zijn lunchpakket. Rijssen is te ver om dagelijks heen en weer te rijden en daarom zit Van der Knoop hier in de kost. ‘Mijn eerste keer in vier jaar Holland Scherm’, bekent hij. ‘De Hanzelijn, de A2 tussen Abcoude en Vinkeveen, de A59 en A2 bij Den Bosch. Bij elk project ging ik naar huis.’

‘Hoe groter, hoe leuker’ Als schermbouwer moet je van alle markten thuis zijn. ‘Al heeft iedereen zijn specialisme’, stelt Van der Knoop. Zijn eigen s­ pecialiteit is beton. ‘Hoe groter, hoe leuker! Met 250 meter is dit maar een klein schermpje.’ De bouw bestaat uit een aantal fasen. Eerst is de landmeter aan de beurt. Hij zet de lijn uit. ‘Heel belangrijk’, vindt Van der Knoop. ‘Het scherm moet kaarsrecht staan.’ Afhankelijk van de bodem en de hoogte van het scherm slaan de schermbouwers palen of buizen de grond in. Als de buizen in de ­Rijssense grond staan, ontfermen de mannen van Holland Scherm zich over het vlechten

|8

van het betonijzer, het plaatsen van de mallen, het storten van het beton, het verwijderen van de mallen en het monteren van de stijlen waaraan de schermen straks hangen. Dan zit het werk er voor Van der Knoop meestal op. ‘Dat is het nadeel. We verhuizen vaak al naar een nieuw werk voordat het project klaar is. Al helpen we bij spoed­ projecten soms ook met het hangen van de schermen. Het is ook wel eens leuk om een scherm helemaal af te zien.’

‘De perfecte projecten’ Holland Scherm is van oudsher een ‘schermbouwer’. Maar wat veel collega’s niet weten is dat het bedrijf daarnaast ook veel andere projecten doet. ‘Bruggen, kunstwerken, vloeistofdichte vloeren, keerwanden, kademuren, fietstunnels. Als het maar betonwerk is’, legt Van der Knoop uit. De fijne kneepjes van het vak kreeg hij ooit mee bij de bouw van een fietstunnel. ‘De voorman op dat project leerde me alles wat hij wist. Bijvoorbeeld hoe je goede betonkisten maakt die je na het werk ook weer snel weg kunt halen. Ik heb nu nog steeds profijt van zijn lessen.’ Het project staat in zijn geheugen gegrift. Net als een project in Vleuten waar de mannen van Holland Scherm langs het spoor aan een talud werkten toen een wagon ontspoorde. Gelukkig liep het goed af voor Van der Knoop en zijn collega’s. Maar de grootste kick krijgt de gedreven bouwplaats­ medewerker nog steeds van de ‘perfecte projecten’: ‘Schermen neerzetten zonder opleverpunten. Daar doe je het met zijn allen voor!’ a

column

‘Veiligheid is iets van ons allen’ Enschede raakt ons in het hart. Als het stadionongeluk ons iets leert, is het dat veiligheid voortdurend boven aan de agenda moet staan. Veiligheid is ook een thema waar ik zelf een sterk gevoel bij heb. Als voorzitter ben je er niet alleen voor de strategie, het beleid of de cijfers. Ik voel me persoonlijk verantwoordelijk voor de veiligheid van collega’s en allen die te maken krijgen met onze projecten. Veiligheidsbeleid kun je niet vanuit een ivoren toren uitstippelen. Het helpt om regelmatig buiten te kijken. Zeker als er ergens incidenten zijn geweest. We moeten lering trekken uit zaken die misgaan of bijna misgaan. In alle openheid. Want veiligheid is niet iets wat je voor je zelf houdt. Veiligheid moet je delen en is iets van ons allen. Een mooi voorbeeld van delen is dat een winnend idee van onze prijsvraag: de sticker ‘Zie je mij, zie ik jou’ landelijk is opgepikt door andere bedrijven. Delen is ook het idee achter de oproep van de veiligheidsadviesgroep aan werkmaatschappijen om concrete initiatieven te bedenken om de veiligheidscultuur te verbeteren. Zelf hebben we een voorzet gegeven met de opgeruimde bouwplaats. Simpel, maar zeer effectief. Veiligheid leeft binnen VolkerWessels. Denk bijvoorbeeld aan de veiligheidscampagnes bij Visser & Smit Hanab en KWS Infra, de talrijke inzendingen op de prijsvraag, de betrokkenheid van de Centrale Onderneming Raad en de toenemende bereidheid om elkaar aan te spreken op onveilig gedrag. Een recent onderzoek van TNO naar onze veiligheidscultuur kwam uit op een 3,5 op een schaal van 5. Geen slechte score, ook niet in vergelijk met branchegenoten, maar ook één die ruimte biedt voor verbetering. We moeten streven naar een VolkerWesselsstandaard waarin veiligheid stevig in ons bewustzijn is verankerd. Kun je ongelukken uitsluiten? Nee, in een relatief risicovolle omgeving als de bouw heb je geen garanties. Maar ik wil mezelf wel in de spiegel kunnen aankijken en zeker weten dat ik er echt alles aan gedaan heb om ervoor te zorgen dat onze collega’s in een veilige omgeving werken. Dat verwacht ik van iedereen. Want aan veiligheid doen we geen concessies. Laat dat helder zijn.

Gerard van de Aast Voorzitter Raad van Bestuur

Meer informatie over het onderzoek van TNO lees je in de column van veiligheidsadviseur Aad Versteeg op pagina 29.

NetWerk magazine

9|

Bestelbus op batterijen Een Mercedes op batterijen. VolkerWessels is de eerste in Nederland met twee van deze volledig elektrisch aangedreven ‘Vito E-CELL’ bestelwagens. De ‘nul-emissiewagens’ zijn een logische stap in ons streven naar duurzaamheid. Maar rijden er binnen VolkerWessels straks alleen nog maar ‘wagens met een stekker’?

g stefan van ewijk b ton kempe & ron van der slik

‘J

e start hem niet. Je zet hem aan’, glundert Rob Servaas als hij de foto’s laat zien van de Vito E-CELL. Elektrische bussen van deze afmeting zijn uniek in Nederland. ‘Maar er is vraag naar’. Het hoofd autobeheer van Volker Stevin ­Materieel doelt op een verwachte aanbesteding waarin de gemeente Almere om volledig elektrisch aan­gedreven auto’s vraagt. Vialis reageerde direct en klopte bij de materieeldienst aan voor een grotere elektrische wagen dan de bestaande bussen. ‘En met wat meer ­uitstraling’, knipoogt teamleider Fabian Claesen van Vialis. ‘We kwamen al snel uit bij de Vito. De enige elektrische bestelbus in deze klasse.’

| 10

Geruisloos In Almere rijdt een servicemonteur van Vialis langs verkeersregel­installaties (VRI’s) en bushaltes. ‘Ongeveer 60 tot 65 kilometer per dag’, weet Claesen. Prima, want de Vito heeft een actie­ radius van minimaal 80 en maximaal 130 kilometer. Bovendien kan de monteur de batterijen onderweg bij de VRI’s bijladen. Dat gaat vrij snel. Wanneer ze helemaal leeg zijn, kost opladen aan 380 volt ongeveer zes uur. Bij 230 volt duurt het twee keer zo lang. De Vito E-Cell heeft alleen stoelverwarming, geen airco en geen achterruitverwarming. Dit bespaart energie. Daarnaast ziet de c­ hauffeur op een metertje hoe zuinig hij rijdt. Laat hij de bus uitrollen, dan laadt

hij bijvoorbeeld bij. Dat leert hij allemaal op een korte cursus. Ook veiligheid komt aan bod want de wagen is praktisch geruisloos. ‘Je mede­weggebruikers horen je dus niet aankomen’, waarschuwt Servaas. ‘Chauffeurs moeten nog beter leren anticiperen op hun omgeving.’

rijdt. ‘Ik zet mijn geld op waterstof. Maar voorlopig volgen we gewoon de markt. We proberen het eerst allemaal maar eens uit!’ a

Toekomst De andere bus gebruikt Volker Stevin Materieel in de Drechtsteden. Nu het nieuws zijn weg vindt binnen het concern groeit de interesse. Servaas: ‘KWS Infra informeerde bijvoorbeeld al of de bussen geschikt zijn voor hun werkzaamheden op Schiphol.’ Toch is de elektrische bestelbus niet voor alle werkmaatschappijen en bij alle werkzaamheden inzetbaar. De topsnelheid van tachtig kilometer per uur en de beperkte actieradius zijn bepalend. ‘Je kunt ze alleen inzetten in een vaste regio’, concludeert het hoofd autobeheer. Ook in de toekomst verwacht hij niet dat VolkerWessels alleen met elektrische voertuigen

Cijfers E-Vito 100% elektrisch 100% emissievrij Accu’s: Lithium-ion Max. vermogen: 70 kW (96 pk) Actieradius: 80 – 130 km Maximum snelheid: 80 km/u Opladen: 380 volt – 6 uur 230 volt – 10 tot 13 uur Laadvermogen: 900 kg

De inkoopvoordelen van VolkerWessels Een ‘marktplaats’ voor betonmortel op InSite. Gunstige meerjarige raamcontracten met leveranciers van kunststof buizen. Kostenbesparing bij de huur van mobiele kranen. Een jaar geleden berichtte NetWerk over de inkoopplatforms van VolkerWessels en hun streven naar synergie en kostenbesparingen bij inkoop. Een kleine selectie uit de voorlopige resultaten.

g stefan van ewijk b v1

‘Kennis is macht’ Henk Vos (inkoopcoördinator VolkerWessels): ‘Prefab beton, kunststof buizen, wapening, mobiele kranen, betonmortel, inhuur. Er zijn al heel wat inkoopgroepen. En diverse groepen boekten ook al resultaat. Het sleutelwoord: inzicht. In de keten én in je leverancier. Kennis is macht. Maar hierin schuilt ook het grootste probleem; het inzichtelijk maken van je ‘spend’. Werkmaatschappijen gebruiken niet allemaal dezelfde systemen en hanteren vaak verschillende benamingen voor hetzelfde product. Alle uitgaven en leveranciers op één lijst krijgen, is daardoor voornamelijk handwerk. Rendabel, maar wel enorm tijdrovend. Het concern nam daarom het initiatief om te onderzoeken hoe we deze ‘spend-analyses’ kunnen automatiseren. In navolging op Bouw & Vastgoed, hebben we nu een aantal pilots lopen bij Infra. Van hieruit kijken we hoe we verder gaan.’

‘Marktplaats voor betonmortel’ inkoopgroep ‘betonmortel’ Marko Bisperink (Projectleider, Van Hattum en Blankevoort): ‘Betonmortel wordt hard. Dat kun je niet in Maastricht halen als je het in Groningen nodig hebt. Onze inkoopgroep is daarom meer dan andere groepen afhankelijk van het regionale aanbod. Maar toch zijn er inkoopvoordelen te behalen. Beton­fabrieken zijn namelijk gebaat bij een bepaalde minimale bezettingsgraad. Wij bieden hen continuïteit door de regionale vraag te bundelen. We garanderen een bepaald volume. Dat zie je terug in de prijs. En het mooie is dat iedere deelnemer van onze groep nu van deze contracten kan profiteren. Op InSite lanceerden we namelijk een ‘marktplaats’ voor vraag en aanbod van betonmortel. Elke werkmaatschappij ziet welke contracten er liggen en kan aanhaken.’

‘Hier mag je het voor doen’

‘Significante inkoopvoordelen’ inkoopgroep ‘kunststof buis’ Henk Schenk (Sr. manager s­ trategische inkoop, ­VolkerWessels Telecom): ‘We hebben goed naar de keten gekeken en ons verdiept in de handel van de ­leverancier. Hoe sterk zijn de tarieven bijvoorbeeld ­afhankelijk van de grondstof­prijzen? Het resultaat mag er zijn. We sloten meerjarige raamcontracten af met grote ­producenten waarin we ­significante inkoop­voordelen hebben behaald. Met een betalingstermijn van negentig dagen! Bovendien lopen er ­verschillende pilots waarbij we containers met materiaal op de werken zetten. Aan het einde van een project betalen we alleen de gebruikte materialen. Dit scheelt gigantisch in ritten naar de leverancier. En dus in logistieke kosten.’

inkoopgroep ‘mobiele kranen’ Gerard Oostveen (Logistics manager, Volker Construction International): ‘Uit inventarisatie bleek dat we voor mobiele kranen zaken deden met meer dan veertig partijen. We maakten daarom een voorselectie. Prijs was natuurlijk een criterium maar ook maatschappelijk verantwoord ondernemen. Een kraan is niet bedoeld voor lange afstanden. We willen er maximaal vijftig kilometer mee rijden. Van de overgebleven partijen ontvingen we een offerte, maar tijdens de contractbesprekingen draaiden we de rollen om: ‘Dit zijn de voorwaarden en hier mag je het voor doen.’ Ze waren natuurlijk verrast maar zagen al snel het voordeel van het grote volume en de continuïteit die we als VolkerWessels kunnen bieden. We gingen terug naar zeven leveranciers.’

NetWerk magazine

11 |

nachtdieren Als de meeste mensen op één oor liggen, begint de werkdag van deze mannen pas. Deze collega’s werken geregeld ’s nachts. ‘De late dienst is mijn favoriete shift.’

g priscilla borgers b carel kramer

‘’s Nachts flink doorpakken’ Klaas Veenendaal, chauffeur/­ machinist kleefwagen, BRUIL Infra: ‘Het voordeel van nachtwerk is dat het soepel verloopt. We hoeven minder rekening te houden met ander verkeer, waardoor we flink kunnen doorpakken. Dat moet ook, want ‘s nachts zijn de deadlines nog strikter dan overdag. De weg moet om vijf uur spik en span zijn. Dan wordt alles weer opengesteld. Er ligt meer druk op. Daarom wordt er ’s nachts ook minder gekletst. We moeten de klus zo snel mogelijk klaren. Iedereen gaat er tegenaan. Zelf werk ik hard door om weer op tijd bij mijn vrouw en dochter te zijn. Zij vinden het maar niks als ik de hele nacht van huis ben.’

‘Gevoel van saamhorigheid’ Ronnie Beeke, pijplasser, Visser & Smit Hanab: ‘Ik ben een avondmens en vind het niet erg om door te werken tot in de vroege uurtjes. Gemiddeld heb ik elke maand een nachtklus. Vooral in de zomer is dat heerlijk. ’s Avonds is het lekker koel. We gaan ’s nachts net zolang door tot een project af is. Het leuke is dat iedereen elkaar tijdens deze klussen extra helpt. Het gevoel van saamhorigheid is nog groter. Of het nooit zwaar is? Jazeker. Doorwerken tot het weer licht wordt, is best pittig. Dat voel je ’s morgens wel. Het grote voordeel is wel dat ik zo thuis ben. Files zijn er dan nog niet.’

| 12

‘Een goede voorbereiding ’ Woody Tardjo, centralist, Volker SafeGuard: ‘De late dienst is mijn favoriete shift. Heerlijk om van 23.00 tot 07.00 uur te werken. ’s Nachts is het lekker rustig. Alle alarminstallaties staan dan juist op scherp, maar op de centrale is het lekker stil. Het werken in de nacht geeft mij een goed gevoel. Problemen om wakker te blijven heb ik niet. Ik bereid me altijd goed voor op een late dienst. Ik slaap uit en ga voor mijn werk nog een uurtje naar bed. Misschien ben ik van nature ook wel goed bestand tegen een ander dag- en nachtritme. Ik reis regelmatig, maar heb nog nooit een jetlag gehad.’

‘Nooit moe tijdens het werk ’ Piet van Die, monteur, VolkerRail: ‘Nachtwerk komt bij ons geregeld voor. Wij vervangen voornamelijk bovenleidingen en spanmasten. Daar kun je vaak pas na de laatste tram of trein mee aan de slag. Ook hier op de Goudsesingel in Rotterdam. We zijn rond middernacht begonnen en hebben tot een uur of zes gewerkt. Ik heb geen moeite met nachtwerk. Omdat er geen verkeer voorbijkomt, is het heerlijk rustig. Of ik weleens tegen mijn slaap moet vechten? Nooit. Als ik aan het werk ben, voel ik geen moeheid. Pas thuis merk ik dat ik aan een paar uur slaap toe ben. Meestal duik ik dan ook gelijk mijn bed in.’

NetWerk magazine

13 |

samenspel

De verovering van de Het heeft wel iets. De striemende slagregens die de spoorzone teisteren. Waar de geest van het industriële verleden rondwaart, zijn regen en historie uitstekend te rijmen. Tilburg. Koning Willem II bouwde er een paleis en Vincent van Gogh zat er in de schoolbanken. Maar de florerende textielstad van weleer was ook bijna anderhalve eeuw het domein van de gestaalde spieren van de noestere metaalnijverheid. Aan de gemeente en VolkerWessels de eer om de oude NS-werkplaats een nieuwe ziel te geven. g andré den boer b chris bonis

M

arieke Moorman (projectwethouder gemeente Tilburg): ‘De spoorzone biedt Tilburg een unieke en misschien wel laatste kans om onze binnenstad uit te breiden en verder te versterken. Uiteraard pak je als verantwoordelijk bestuur zo’n kans met beide handen aan. Voor mensen die er met hart en ziel werkten, heeft de werkplaats een sterke emotionele waarde. Voor de meeste Tilburgers was de spoorzone jaren een ‘verboden’ deel van de stad. Als je wilt dat dit gebied van iedereen wordt, moet je het niet alleen ontsluiten, maar eerst ook ‘mentaal veroveren’. Kunst, cultuur, excursies en een open dag. We willen reuring in De:Werkplaats. Jongeren en kunstenaars kunnen voor een urban cultuur zorgen. Maar ook de energieke en enthousiaste bewonersvereniging van de wijk Theresia draagt haar steentje bij. Iedereen met goede ideeën is welkom. Dat is de filosofie van ‘co-creatie’. De belangstelling en nieuwsgierigheid zijn ongekend. De:Werkplaats

| 14

inspireert. Voor mij is dit geen politiek project. Persoonlijk vind ik het als PvdA-er wel bijzonder dat hier de eerste vakbonden zijn ontstaan. Of je het nu over het sociale arbeidsverleden hebt, de rijke katholieke traditie van de fraters in Tilburg, de culturele of de ­industriële geschiedenis: dit gebied ademt historie. Het spreekt voor zich dat we De:Werkplaats ontwikkelen met respect voor dat verleden. En voor het milieu. Met een energieneutrale spoorzone geven we gehoor aan onze duurzaamheidsambities. We zijn daarom blij met de duurzame visie van VolkerWessels. Een solide partner. En dat is zeker in deze tijden van belang. We zullen best nog wel eens een keer elkaars nieren proeven. Maar dat neemt niet weg dat deze publiek private samenwerking constructief verloopt en dat we samen echt iets moois willen neerzetten. Dat je kinderen later niet zeggen: ‘O ja; dat is gebeurd toen mijn moeder wethouder was. Tijdens de crisis.’ Geen concessies aan onze ambities. Dat is onze uitdaging.’

verboden stad Inventieve intermediair ‘Smeeroliën, metalen, ontreinigings- en vettingsmiddelen. Bestaand onderzoek leert dat de bodem van de spoorzone sterk verontreinigd is. Een complexe bodemsanering is straks onvermijdelijk. Uit onze eigen ­akoestische metingen blijkt dat ook geluid een belangrijk aandachtspunt is. Dat vraagt om inventieve ­oplossingen bij de functie-indeling. Bijvoorbeeld kantoren aan het spoor die de geluidsoverlast voor ­appartementen reduceren, of andere vormen van bouwen met binnentuinen. Een ontwikkelaar focust vooral op de ontwikkeling van de opstal en de exploitatie in relatie tot de verkoopbaarheid. Wij kijken veelal naar de knelpunten op het gebied van milieu. Is een diepe parkeergarage bijvoorbeeld wel zinvol als je weet dat dit forse saneringskosten meebrengt? Als adviseur op het gebied van milieu en ruimtelijke ordening moet je wel eens ongewild ‘de rem’ zijn. Maar het is tegelijkertijd altijd een mooie uitdaging om goede oplossingen te bedenken en vervolgens ook ambtenaren te overtuigen. Wat dat betreft, zijn we ook een soort intermediair. Daarbij komt onze ervaring op het Paleiskwartier en Strijp-S uitstekend van pas.’ Michiel Buiting (Senior projectmanager Aveco de Bondt)

Smaakmaker met toekomstmuziek

Ambities met energie

‘Ons concern schuwt uitdagende gebiedsontwikkelingen nooit. Maar we zijn wel kritisch. Herontwikkeling van binnenstedelijke locaties met een hoge kwaliteit en dichtheid, functievermenging en veel bouwvolume. Dat is de filosofie waar wij in geloven. De spoorzone heeft voldoende toekomstmuziek om een smaakmaker te worden. De:Werkplaats voorziet in de renovatie van verschillende historische gebouwen, onderwijs en ruim 150.000 m2 bruto vloeroppervlakte, waarvan 95% appartementen. Voorlopig. Want flexibiliteit is een grote kracht van dit project. We hebben een duidelijk kwaliteitsbeeld, maar willen bewust nog niet alle details invullen. We ontwikkelen De:Werkplaats ‘halte voor halte.’ Begin 2012 verwachten we overeenstemming met de gemeente over een sluitende grondexploitatie. Mensen onderschatten wel eens dat een grootschalige gebiedsontwikkeling een lange adem vergt. De nabijheid van de Tilburgse politiek werkt heel prettig en constructief. Deuren gaan gemakkelijk open en de wethouder is heel betrokken bij het project. In goede harmonie samenwerken met onze partners en met onze werkmaatschappijen een gebied nieuw leven inblazen. Dat is iets wat VolkerWessels goed ligt. Daar zijn we goed in. Als gebiedsontwikkelaar is Credo net als op Strijp-S en het Paleiskwartier de spin in het web.’

‘Warmte en koudeopslag, WKK, pv-cellen, een eigen elektriciteit- en distributienet, laadpalen voor elektrische auto’s, slimme meters, wind en urban farming met kassen langs het spoor. Het ene idee is concreter dan het ander, maar we zijn nu bezig om onze duurzaamheidsvisie op hoofdlijnen handen en voeten te geven. Energieneutraal is ambitieus, maar zeker niet onmogelijk. Uiteraard is voor alle ideeën technische en financiële haalbaarheid een vereiste. Ervaring op Strijp S leert dat flexibiliteit daarin heel belangrijk is. Zo denken wij, ook met het oog op het beperken van grote vroegtijdige investeringen, bijvoorbeeld aan één distributieleiding als hoofdader door het gebied waar we op basis van de toekomstige energievraag bronnen en warmtepompen op aansluiten. Doordat mijn collega’s van DEC al in een vroeg stadium voortvarend en alert een rijkssubsidie verwierven, is De:Werkplaats nu al uitgerust met een groot pv-systeem. De daarvoor benutte sheddaken van de voormalige NS-werkplaats lenen zich met de ideale hellingshoek en zonoriëntatie perfect voor zonne-energie. Met een piekvermogen van 189 kWp wekken we jaarlijks 155.000 kWh op.’

Job van der Veer (Directeur CREDO Integrale Planontwikkeling)

Olaf Oosting (Manager Projecten DEC)

NetWerk magazine

15 |

bedrijf in beeld

Vialis sprankelt weer

| 16

Voor het stoplicht. In de trein of in de bus. En zelfs op de stoep. Het is waarschijnlijk niet iets waar je je voortdurend bewust van bent. Maar eigenlijk is Vialis onmisbaar voor je. Verkeersregelinstallaties, reisinformatie, parkeersystemen, seinen en overwegen. Wie vlot en veilig van A naar B wil, ontkomt niet aan de producten, systemen en diensten van onze mobiliteitsspecialisten. g andre den boer b dirk-jan van dijk

V

ialis. Jong van geest, maar ook ‘een oude dame’ met een respectabele leeftijd van 132 jaar. De bloedlijnen lopen naar Nederland Haarlem (1925) dat producten voor de mijnbouw leverde, Electro Rail (1948) en de Alkmaarsche IJzeren Metaal­gieterij (1879). Verschillende fusies en samensmeltingen later werd het bedrijf in 1999 Vialis gedoopt.

Rolls Royce ‘Vialis financieel weer op orde brengen en voor een gezonde ondernemersgeest en teamspirit zorgen’, luidde de missie van het nieuwe tandem Chris de Groot en zijn kompaan Jan Hendrik Sweers. ‘Gelukkig hou ik van grote uitdagingen’, glimlacht De Groot. ‘Ik ben geen type schapenhoeder. Meer een jager.’ Maar waarom was die uitdaging eigenlijk groot? Vialis was toch altijd één van de beste paarden van de stal? ‘We moeten niet met modder naar het verleden gooien, maar dit bedrijf zat na een aantal slechte jaren echt wel even in de put’, verzekert De Groot. ‘Waarschijnlijk werden we niet voldoende geprikkeld. Als je marktleider bent met technisch ­uitmuntende producten, is er ook alle reden om aan te nemen dat je het goed doet. We leverden standaard een Rolls Royce zonder ons af te vragen of onze opdrachtgever wel een Rolls Royce wenste. Waarom een kast leveren met een driedubbele isolatie als wetenschappelijk is bewezen dat zonder extreme weerscondities één laag ook volstaat? Dat is over the top. Je kunt het ook slechter krijgen uit ‘goeiigheid’.

‘Concernadem’ Inmiddels waait er weer een gezonde ondernemersgeest onder de ruim 700 collega’s in Houten, Haarlem, Arnhem, Lienden, Temse (België), Poznan (Polen) en op de talrijke projectlocaties. Op, onder, boven of langs wegen, water en spoor: Vialis is vooral bekend van verkeerstechnische installaties, diensten en software. ‘Maar wij zijn ook gespecialiseerd in integrale systemen. Zeker na de fusie met Volker Infra Systems’,

legt De Groot uit. ‘Een vrij nieuwe discipline is integrale tunneltechnieken. Zo tenderen we nu voor een groot contract voor het onderhoud van rijkstunnels en snelwegprojecten met tunnels.’ Vaak worden de krachten gebundeld. Want als er één bedrijf is dat de concernfilosofie van samenwerking ademt, is het misschien Vialis wel. Zo werkt het bedrijf bij de reconstructie van de rijkswegen voor de spoedwetprojecten tegenwoordig gebroederlijk met KWS Infra en Van Hattum en Blankevoort onder de vlag van VolkerInfra. ‘Je merkt echt het verschil’, ervaart integraal projectmanager Arno van Kuilenburg. ‘Waar werkmaatschappijen in het verleden nog wel eens eigen belangen voorrang gaven, werken we als VolkerInfra nog intensiever en constructiever samen. We mogen als VolkerWessels best trots zijn op wat we samen allemaal kunnen.’

‘Flashy’ Ook Vialis zelf blinkt uit in diversiteit. Portalen, verkeersregel­installaties, matrixborden, camera’s, detectielussen, wegkantstations, verkeerslantaarns met led, seinen, overwegen, wisselbediening, dynamische parkeer- en reisinformatie voor reizigers, overheden en vervoersbedrijven, wachttijdvoorspellers, parkeer- en betaalapparatuur, verkeersadviezen, beheer en onderhoud van technische installaties. Monteurs die 24x7 beschikbaar zijn voor storingen. En dan zijn er nog de innovaties die luisteren naar flashy namen als ViValdi, ViKing en de Vialis Sound Processor. De lijst producten, diensten, software en systemen is eindeloos. In de Vialis Traffic Factory vertalen knappe koppen verkeersdata naar innovatieve software en slimme diensten om de door­ stroming en veiligheid verder te verbeteren.

Schatkamer Een schatkamer aan informatie voor de discipline Dynamisch Verkeers Management (DVM) dat tegenwoordig ook voor Doorstroming, Veiligheid en Milieu staat. Teammanager Justus Vermeulen: ‘We hebben informatie van het hoofdwegennet, maar

ook van lokale wegen in de stad. Door al die data te koppelen, kun je de doorstroming aanzienlijk verbeteren. Ga je nieuwe wegen beprijzen of beter benutten? De politiek is gevoelig voor die vraag. We hebben al een behoorlijk track record. Toch verwacht ik dat integraal verkeersmanagement een nog grotere vlucht gaat nemen. Echt, er is nog zó veel meer mogelijk.’ ‘Verkeers­ evolutie’ of niet; in ‘gidsland’ Nederland is Vialis markt­leider. Hoewel de strategie van ­internationale vestigingen verlaten is, zijn er wel succesvolle buitenlandse projecten. ‘Zo zijn we momenteel op Aruba en in Turkije en Oost-Europa actief’, vertelt De Groot. ‘Dat is het mooie aan Vialis. We zijn een oer-­Nederlands bedrijf. Maar wel van de wereld.’ a

ts o r t nze

o

De Groot beleefde een veelbelovende start in Houten: ‘Een super jaar. Ook dankzij spoedwet­ projecten als A2 Utrecht-Amsterdam, de ‘Utrechtse Tulp’ A27/A28 en de A1/A6 waar wij voor het hele pakket van verkeerstechnische installaties, signaleringssystemen en beweg­ wijzering zorgen. Vooral de reconstructie van de A1/A6 tussen Amsterdam en ’t Gooi’ (SAGO) was echt een succes. Excellent ­projectmanagement is één van onze speerpunten. Als je die ambitie van ­uitstekende sturing in de praktijk waarmaakt, mag je daar best trots op zijn. A1-A6 SAGO is een schoolvoorbeeld van integraal project­ management.’ Volgens De Groot is het succes typerend voor de ‘renaissance’ van Vialis: ‘Dat merk je aan alles. Ik heb ook echt het idee dat het ‘wij-gevoel’ groeit. Het is niet voor niets dat iedereen het hier over ‘Vialisten’ heeft.’ Van Kuilenburg knikt: ‘Tegelijkertijd kun je de echte Vialist niet definiëren. Monteurs, consultants, technici; er werken hier zoveel verschillende collega’s. Maar die diversiteit is ook onze grote kracht. We hebben zo veel kennis op onze ­vakgebieden. Je kunt geen vraag bedenken die je hier niet beantwoord krijgt.’

NetWerk magazine

17 |

Boele & Van Eesteren slijpt ‘ruwe diamant’ ‘Hoor, hier bonkt het nieuwe hart van Rotterdam’. De veelzeggende slogan siert de hekken van tientallen bouwprojecten in het hart van de Maasstad. Niet voor niets noemen Rotterdammers hun geliefde stad gekscherend ‘bouwput aan de Maas’, of ‘de stad die nooit afkomt’. Sloop en nieuwbouw domineren het straatbeeld. Ook VolkerWessels draagt haar steentje bij aan het Rotterdam Central District. Collega’s van Boele & van Eesteren werken aan het unieke appartementencomplex ‘Calypso’ en de nieuwe Pauluskerk. g stefan van ewijk b carel kramer

W

ie vanaf Rotterdam Centraal de stad inloopt, is getuige van een indrukwekkend lijnenspel. Een gebouw als geen ander. De artistieke vormgeving en o ­ verhellende gevelvlakken zetten het bouwwerk ‘in beweging’; alsof het meedeint op het ritme van de stad. Het kleurrijke ontwerp van de Engelse architect William Alsop zou niet misstaan in Barcelona tussen de bijzondere creaties van Gaudi. ‘Kijk, het zijn allemaal diamantvormen. Geen gevel staat haaks of loodrecht op de andere’, glimlacht projectleider uitvoering Johan Ouwehand. ‘Het is nu nog een ruwe diamant. Wij ‘slijpen’ hem tot een sieraad voor de stad.’

Kleurrijke blikvanger Calypso, vernoemd naar de voormalige bioscoop op deze plek, bestaat uit een aantal opvallende gebouwen. Kleurrijke blikvanger is de zeventig meter hoge woontoren op de hoek van het project. Zijn oranje en rode gevelplaten lopen door op het blok ernaast: drie geschakelde torens van zestig, zeventig en vijftig meter hoog. Een zes verdiepingen hoog atrium met glazen gevel en plafond, verbindt het geheel. Dit is de hoofdentree met centrale receptie voor bewoners en kantoorpersoneel. Het project van ­opdrachtgever

| 18

Feiten Calypso & Pauluskerk Naam: Calypso en Pauluskerk Plaats: Rotterdam Opdrachtgever: De Wilgen Vastgoed Architect: ALSOP Londen, Van der Laan Bouma Eerste paal: 16 april 2009 Oplevering: Najaar 2012 Concernpartijen: Volker Stevin Materieel, Van Hattum en Blankevoort, Westo Prefab Beton Systemen

De Wilgen Vastgoed omvat een parkeergarage met ongeveer vijfhonderd parkeerplaatsen, een grote fietsenstalling, 1.600 m2 winkelruimte, 5.000 m2 kantoren, vijf penthouses en 402 stads­ appartementen van 50 tot 150 m2. Indrukwekkende cijfers. ‘Voor ons is het al bijna gewoon. Maar als je het nuchter bekijkt, is dit best een ingewikkeld project’, bekent Ouwehand. De uitdaging bij woningbouw op deze schaal schuilt volgens de projectleider onder andere in de kilometers kabels en leidingwerk. ‘Voor 407 ­appartementen elektriciteit, luchtbehandeling, beveiliging, internet, waterleidingen en afvoeren. Het loopt allemaal door de betonconstructie. Bij het storten van wanden en vloeren, moeten we hier nauwkeurig mee omgaan.’ Ook de beperkte ruimte midden in de stad is een uitdaging. Zo staan er bewoonde appartementen op slechts enkele meters van de bouw. Een goede communicatie met de bewoners is daarom van groot belang. ‘En dat gaat goed. We krijgen nauwelijks klachten’, verzekert Ouwehand. Een ander ‘probleem’ van het gebrek aan ruimte is de logistiek. De meeste materialen worden daarom just-in-time geleverd. ‘Als er een vrachtwagen komt, moet de kraan al klaar staan om de materialen omhoog te hijsen. Dat vergt een strakke planning waaraan alle partijen zich moeten houden.’

‘Omgekeerde schoenendoos’ Het casco van Calypso wordt gebouwd volgens de methodiek van tunnelgietbouw. Een ‘omgekeerde schoenendoos’ van 12 ton waar de mannen van Boele & van Eesteren beton langs en op gieten. Wanneer ze de ‘doos’ er na de verharding van het beton uittrekken, is er weer een verdieping klaar. ‘Als je de kopse kant van de wanden op de juiste manier schuin zet en elke verdieping volgens tekening laat verspringen ten opzichte van de vorige, krijg je ‘vanzelf’ deze diamantvorm’, doceert Ouwehand. Tegen het betonnen casco komt de opvallende gevel: ongeveer 18.000 m2 aan aluminium en glas. Net als in een bouwpakket heeft elk element een sticker met een unieke code. De gevelbouwers weten zo precies waar ze welk gevelelement moeten plaatsen. Vooralsnog levert Calypso de bouwers weinig problemen op. Ouwehand: ‘En dat is vooral de verdienste van de werkvoorbereiders.’ Zij bouwden Calypso al vooraf met de computer. Elke muur, elke leiding, elk stukje gevel. Alle details van het project stopten zij in het programma. Aan de hand van het 3D-model zagen zij direct mogelijke knelpunten. ‘Ze bedachten vooraf al oplossingen. Dit scheelt ons tijdens de bouw gigantisch veel tijd en bovendien besparen we enorm op faalkosten’, rekent de bevlogen projectleider voor. ‘Zo wordt zelfs een ingewikkeld 4 ontwerp relatief eenvoudig om te bouwen.’

NetWerk magazine

19 |

‘Het zijn allemaal diamantvormen. Geen gevel staat haaks of loodrecht op de andere’

Pauluskerk De laatste fase van het project is de nieuwe Pauluskerk. Het bouwwerk komt op dezelfde plek als de voormalige Pauluskerk. Bekend vanwege de toenmalige dominee Hans Visser die er verslaafde dak- en thuislozen opving. De nieuwe kerk wordt een ‘grote koperen diamant’ en sluit naadloos aan bij het hoekige design van Calypso. De mannen van Boele & van Eesteren starten in januari met de bouw. Later dan in eerste instantie de bedoeling was. ‘Maar achteraf zijn we er blij mee’, vertelt Ouwehand. ‘We bouwen hier op een postzegel. Dus elke vierkante meter extra ruimte is­m ­ eegenomen. We gebruiken de ruimte nu om ons afval te scheiden.’ Een serie grote (pers)containers ondersteunt zijn verhaal. Hout, puin, plastic, bouw- en sloopafval en zelfs betonresten. Elke afvalstroom wordt gescheiden. ‘En iedereen is gemotiveerd om mee te werken. We streven naar 100% scheiding en zitten nu op ­ongeveer 95%. Daar ben ik echt trots op! Wij zijn tenslotte een Bewuste Bouwer.’

Trots Het bouwwerk moet voor de winter grotendeels wind- en waterdicht zijn. Daarna begint Boele & van Eesteren met de afbouw. Najaar 2012 is de oplevering. Een visitekaartje? ‘Zeker’, glimlacht de projectleider. Vanaf de twintigste verdieping tuurt hij in de verte. Voor binnenstedelijke woningbouw van deze omvang en met zo’n beperkte ruimte, is de ervaring van Boele & van Eesteren onmisbaar. Als een kompasnaald glijdt de vinger van Ouwehand over de skyline van Rotterdam. ‘Daar, achter dat gebouw staat er één van ons. En zie je dat grijsblauwe flatgebouw? Dat is de W ­ aterstadtoren. Die hebben wij ook gebouwd. Stuk voor stuk bijzondere projecten. En ook Calypso is heel speciaal. Natuurlijk is het een eer om samen aan zo’n spectaculair project te mogen werken!’ a

Cijfers Calypso & Pauluskerk 18,5 km aan stalen palen gevuld met beton 1.200 ton wapening 1.600 m2 winkels 5.000 m2 kantoren 402 appartementen 18.000 m2 gevel

| 20

e l k i n i t i at i e f t e lt

f

i

e

h e

t

t

s e n

v o o r

g o e d o e l e Onze samenleving kan niet zonder mensen die zich vrijwillig inzetten voor de goede zaak. Het sponsorbeleid van VolkerWessels ondersteunt onder de noemer ‘Elk initiatief telt’ collega’s die in hun vrije tijd maatschappelijk betrokken zijn. Hoofd Plan- en Projectontwikkeling Corné Bok (Boele & van Eesteren) fietste twee keer de Sandra Pekel Classic. De opbrengst van deze sponsortocht gaat naar de Starz Foundation. Een stichting die geld inzamelt voor onderzoek naar gynaecologische kanker.

g priscilla borgers b dirk-jan van dijk

‘I

k ben geen ervaren wielrenner. Ik heb zelf niet eens een racefiets. Toch heb ik meteen ‘ja’ gezegd toen een vriend mij twee jaar geleden vroeg of ik wilde meefietsen met de Sandra Pekel Classic. De fietstocht is na het overlijden van

Sandra in het leven geroepen om geld in te zamelen voor haar Starz ­Foundation. Sandra overleed in 2009 aan eierstokkanker en wilde dat er meer onderzoek komt naar die ziekte. Ik ben bevriend met Sandra’s broer en ken de familie dus goed.

Ik heb er zo veel respect voor dat ze na haar dood zoiets positiefs doen. Dan kan ik ook wel iets bijdragen. Ik ben gezond en kan fietsen. Waarom zou ik dan nee zeggen? Ongetraind honderd kilometer fietsen is een uitdaging. Elk jaar weer. De eerste veertig kilometer gaan nog wel. Daarna begint de zadelpijn. Toch vind ik het geen opgave. Ondanks de aanleiding is het altijd een opgewekte dag. Je fietst dat stuk met zijn allen in een peloton. Ook Sandra’s moeder fietst mee. Zij is eind vijftig. Als ik haar zie fietsen, denk ik: ‘Dan moet ik het sowieso kunnen.’ Dit jaar heb ik voor het eerst in een ­VolkerWessels T-shirt gefietst. Toen ik van de

sponsormogelijkheden hoorde, heb ik me meteen ­aangemeld. ­Natuurlijk ben ik blij dat ik op die manier een nog groter bedrag bij elkaar kan fietsen voor de stichting, maar ik vind het ook positief dat er binnen het concern steeds meer aandacht is voor corporate ­responsibility. Door mee te doen aan zulke initiatieven laten we aan de buitenwereld zien dat we ­maatschappelijk betrokken zijn. Dat maakt een groot concern persoonlijk. Ik vind het belangrijk dat die betrokken­heid de komende jaren nog verder groeit. Je ziet namelijk dat mensen erop reageren. Mensen zeiden tegen me: ‘Wat goed, dat je werkgever dit soort initiatieven sponsort.’ a

NetWerk magazine

21 |

de pl eg

Weer of geen weer. Dag en nacht. Jaar in, jaar uit. Collega’s die elkaar door en door kennen en samen talrijke avonturen beleven. ‘De Ploeg’ is een ode aan collegialiteit.

De E’s en de W’s

Of je nu Nederlander of Pool bent. ‘Benjamin’ of ‘bejaard’, ‘E’ of ‘W’. Iedereen hoort erbij. Deze installateurs doen niet aan hokjes. Het is een sociale club waar collega’s nog iets voor elkaar over hebben. ‘Kabelknopers’ en ‘leidingleggers’ met een gezonde werklust en een goed gevoel voor humor. We hebben het over de heren van HOMIJ. g stefan van ewijk b chris bonis

‘H

eb je je werkschoenen en gereedschap niet bij je? Ik dacht dat je kwam helpen!’, lacht Richard Vrij. De toon is gezet. In het hart van de stad, pal naast Den Haag Centraal, verrijzen de JuBi-torens. Het nieuwe onderkomen van de ministeries van Justitie en Binnenlandse Zaken en Koninkrijks­ relaties. HOMIJ verzorgt er alle technische installaties en Vrij is er van begin af aan bij. De veertiger is één brok ervaring. Al ruim 25 jaar werkt hij in de elektrotechniek; ‘E’, in vakjargon. En als leidinggevend eerste monteur vindt hij het nog steeds leuk om ook zelf te installeren. Het type: ‘grote mond, klein hartje’. ‘Op mijn eerste project bij HOMIJ nam Richard me bij de hand’, vertelt collega Frans Schatorjé. ‘Ik heb veel van hem geleerd. Richard is nooit te beroerd om iets uit te leggen.’ Marcel Balk is het met zijn collega eens.

| 22

‘Richard woont bij me in de buurt en pikt me elke dag op. Hij is dan wel ‘E’, en ik ‘W’ (werktuigbouw), maar toch leer ik veel van hem. Hij neemt écht de tijd voor je.’ Logisch, vindt Vrij. ‘Je maakt het jezelf veel gemakkelijker als je die jongens alles leert. Die gasten moeten het later wel van ons overnemen.’

Op de heftruck Schatorjé is logistiek uitvoerder. Voordat hij drie jaar geleden bij HOMIJ begon, werkte hij in een distributiecentrum van ‘Neerlands grootste kruidenier’. ‘Het was wel even wennen in het begin’, bekent de sympathieke vijftiger. ‘In de bouw gaat het er heel anders aan toe. Je moet hier meer voor jezelf opkomen want anders lopen ze over je heen!’ De container met voorraad is zijn domein. Net

flitsen Wil je op de hoogte blijven van het allerlaatste concernnieuws? Kijk dan op InSite. Daar kun je je ook aanmelden voor de dagelijkse digitale nieuwsbrief VolkerWessels Actueel.

/// Een omgevingsvergunning voor de bouw van Sportzone Limburg en de afbouw van het stadion van Fortuna Sittard en een hand­tekening onder het plangebied De Dobbelsteen. Bouwontwikkeling Jongen start twee grote ontwikkelingen in Sittard /// In Heerlen bouwt Bouw­bedrijven

Jongen met HOMIJ Technische Installaties en V ­ olkerWessels ­Integraal de Zorgacademie Parkstad /// Een primeur voor V ­ eluwezoomVerkerk. Onze collega’s hebben als eerste Nederlandse bouwbedrijf het c­ ertificaat PassiefBouwenKeur voor sociale woningbouw ontvangen /// Van Londen naar Parijs fietsen. Acht stafleden van VolkerRail UK teisterden de pedalen voor het goede doel /// In Maarssen is deze zomer de Oostwaarderbrug geplaatst. De stalen fiets- en voetgangers­brug die Op Buuren Dorp met Op Buuren Buiten verbindt, is in de Rotterdamse constructiehal van

Volker Staal en F ­ underingen gebouwd /// V ­ olkerWessels verwelkomt 100 nieuwe Canadese c­ ollega’s. Ons concern heeft zich versterkt met

McNally Contractors Ltd. Het bedrijf uit Lethbridge in het zuiden van Alberta is gespecialiseerd in wegenbouw, asfaltproductie en ondergrondse ­installaties /// De BritNed-elektriciteits­kabel over de bodem van de Noordzee is in bedrijf. Visser & Smit Hanab realiseerde de aanleg van de landsecties en de aanlanding van de HVDC-verbinding /// De lengte varieert van 1,5 tot 9 meter. De hoogte van 2,5 tot 4 meter. Westo Prefab

Beton Systemen realiseert deze joekels van geprefabriceerde sandwich­ elementen voor het toekomstige Cremer Museum in Enschede /// De ‘prijzenkast’ van Stam + De Koning Bouw is een award rijker. Onze collega’s ontvingen op de Provada in de RAI samen met partners Trudo en awg ­architecten de Gulden Feniks voor de transformatie van het Eindhovense icoon De Lichttoren /// Kantoorpersoneel van VolkerRail verwisselde voor één keer het bureau voor een geel hesje. In Loenen vernieuwden Van links naar rechts: Richard Vrij, Marcel Balk, Frans Schatorjé

onze collega’s dwarsliggers /// VolkerWessels heeft het Manifest ­Maatschappelijk Verantwoord Inkopen en Ondernemen getekend /// Een gloednieuwe thuishaven voor zestien ‘supertrams’. Collega’s van Volker-

Fitzpatrick bouwden in de Britse badplaats Blackpool een hypermoderne

als de kelder waar hij zich met het grootste gemak op de heftruck tussen de pallets en dozen door manoeuvreert. Vrij: ‘Frans is een goeie vent. Hij zet de spullen altijd voor ons klaar bij de lift zodat we ze daar op kunnen pikken.’ Schatorjé ‘dient’ zeventig man, zoals hij het noemt. Hij ontvangt, sorteert en hijst alle spullen. ‘Zonder Frans kunnen wij niet verder’, verklaart Balk.

‘Luchtankers’ Met zijn 24 jaar, is Balk de ‘benjamin’ op het project. ‘En een uithangbord voor HOMIJ’, vindt Vrij. ‘Die jongen is er altijd. Hij is nooit ziek.’ Lachend: ‘Het enige minpunt: hij is voor de verkeerde voetbalclub!’ Aanvankelijk was de monteur werktuigbouw nog wel eens ‘slachtoffer’ van zijn oudere collega’s. ‘Luchtankers, compressiepoeder, plintenleertjes. Je bent nieuw en wilt graag iedereen helpen. Maar in het begin sturen ze je natuurlijk voor van alles en nog wat op pad.’ Inmiddels is dat wel veranderd. Schatorjé: ‘Over Marcel maak ik me geen zorgen. Die durft zijn mond wel te roeren!’ Balk heeft het erg naar zijn zin bij HOMIJ. Maar toch vindt hij het wel eens jammer dat hij nog steeds de jongste is. Wat meer leeftijdgenoten zijn welkom. Lachend: ‘Het is wel leuk om af en toe ook met gasten van je eigen leeftijd te praten in plaats van met die ‘bejaarden’.’ a

tramremise /// Collega’s van Pongers stropen de mouwen op in Apeldoorn waar in opdracht van Bouwinvest Development het Julianaziekenhuis wordt gesloopt /// Een ‘hoogtepunt’ in Hoofddorp. Op Park 20I20 – het eerste full service cradle to cradle kantoren­park van Nederland – bereikte IBB

Kondor de top van het nieuwe hoofdkantoor van ANWB-dochter FOXvakanties /// Veilig, innovatief, licht en ‘arbovriendelijk’. V ­ olkerRail heeft de eerste railinspectie­ladder ontvangen. De nieuwe generatie ladders wordt gebruikt voor inspecties aan de bovenleidingen /// Visser & Smit Marine

Contracting heeft vier opdrachten binnengesleept voor de aanleg en installatie van kabels voor windmolenparken in de Ierse zee, Oostzee, de ‘Duitse bocht’ in de Noordzee en bij Zeebrugge /// Minister Schultz van Haegen heeft het startsein gegeven voor de verbetering van de spoorverbinding tussen Schiphol en Flevoland. VolkerRail en Van Hattum en Blankevoort bouwen in samenwerking met ProRail de westzijde van het traject /// De omzet van VolkerWessels is in het eerste half jaar met 12% gestegen tot € 2,1 miljard. Ook het operationele resultaat (+4,4%) en de orderportefeuille (+11%) groeiden. De nettowinst steeg van 18,6 miljoen in het eerste halfjaar van 2010 tot 24,4 miljoen in de eerste zes maanden van dit kalenderjaar.

NetWerk magazine

23 |

Remmen met ‘ijzersterk’ beton b carel kramer

Hoge sterkte kade Maasvlakte Schepen worden steeds groter en zwaarder. Traditionele kades zijn lang niet altijd opgewassen tegen het geweld van de zeeschepen, duwbakken en laadbakken die gebruikt worden voor het transport en de overslag van massagoederen als kolen en erts. Het gevolg: regelmatige schade aan de kade, reparatiekosten en een haperende productie. Bovendien kunnen grondstoffen van de transportbanden raken en tussen wal en schip verloren gaan. Haven­bedrijf Rotterdam schreef daarom een tender uit voor een innovatieve oplossing voor het ontwerp en de realisatie van een nieuwe 500 meter lange kade van het Europese Massagoed Overslagbedrijf (EMO): Europa’s grootste bulk overslagterminal in de ­Rotterdamse Mississippihaven. Het winnende ontwerp kwam uit de koker van Volker ­InfraDesign. De vernuftige Hoge Sterkte Kade integreert kade en remmingswerk door een dunne schil van hoge sterkte beton aan de buitenkant van de kade. Het contract voorziet ook in het vijfjarig onderhoud van de betonnen prefabschil. Maar de innovatie is onderhoudsarm omdat dankzij het ‘ijzersterke beton’ minder herstel- en baggerwerk nodig is. Ons concern startte eind mei met de aanleg van de kade op de Maasvlakte. Van Hattum en B ­ lankevoort (regio zuid) en Volker Staal en Funderingen brengen het ontwerp van VolkerInfraDesign buiten tot leven.

| 24

NetWerk magazine

25 |

‘Wisselwerk’ in Lage Zwaluwe Het spoor is leeg. Op dit tijdstip dendert normaal gesproken de ene na de andere trein over het traject. Maar nu is het opvallend stil. Met uitzondering van een dieseltrein die elke ochtend een keer mag passeren, is het baanvak Lage Zwaluwe-Breda van 13 tot en met 22 juli afgesloten voor al het treinverkeer. Een buitendienststelling van maar liefst 216 uur waarin VolkerRail in opdracht van ProRail veertien wissels vervangt. g stefan van ewijk b carel kramer

| 26

nieuwe met betonnen dwarsliggers. Ploegen zijn druk met het ontgraven van de oude ballast. ‘Er komt 5.000 ton uit en er gaat 3.000 ton nieuwe ballast in. Er zit heel veel vervuiling tussen die stenen. Vandaar het verschil in gewicht’, verklaart Muijs. Toch is het niet alleen baanwerk dat de mannen van VolkerRail hier doen. Omdat de nieuwe wissels straks niet allemaal meer op precies dezelfde plek als de oude liggen, passen ze ook de bovenleidingen aan.

Strak VolkerRail heeft negen dagen om de klus te klaren. Een uitzonderlijk lange buitendienststelling. ‘Voor de meeste projecten hebben we maar één weekend. 52 uur; dat is aanpoten hoor!’, weet John de Deugd.’Voor dit project hebben we 216 uur. Dat is inderdaad vrij uniek’, bekent de uitvoerder. In principe tijd genoeg. Toch zorgt een buitendienststelling in de zomermaanden ook voor extra druk. ProRail plant in deze periode namelijk zoveel mogelijk werkzaamheden tegelijkertijd. Naast Lage Zwaluwe wordt er ook in Roosendaal en Geldermalsen aan het spoor gewerkt. De ­benodigde ‘stopmachine’ die het spoor in een rechte lijn legt en er ballast onder ‘stopt’, reist daarom heen en weer tussen de locaties. ‘Van Roosendaal naar ons, naar Geldermalsen en weer naar ons’, vertelt De Deugd. ‘Dat vraagt een strakke planning.’ Een ander kritisch punt is de levering van de betonnen dwarsliggers. Omdat er veel projecten tegelijk lopen, moet de leverancier alle zeilen bijzetten. ‘Voorheen hadden we de dwarsliggers allemaal al liggen. Nu krijgen we ze pas op het moment dat we ze écht nodig hebben.’

Obelix Het spoor van Lage Zwaluwe richting Breda loopt parallel aan de Hogesnelheidslijn. De geluidsschermen van de HSL voeren een verbeten strijd met de wind en brengen een onheilspellend gehuil voort. De regen is inmiddels overgegaan in hagel. Het deert Muijs niet. ‘Ach, daar word je tenminste niet zo nat van!’ Kraag omhoog, diep weggedoken in de karakteristieke gele jassen. De bikkels van VolkerRail trotseren de elementen en leggen nieuwe rails naast het bestaande spoor. ‘De wissel- en spoordelen liggen alvast klaar. Zodra het voorbereidende werk gereed is, leggen we ze met de Kirow in één keer op hun plek’, schetst De Deugd. De Kirow – of ‘Obelix’ – is een zwaargewicht. Een enorme kraan die grote spoordelen oppakt en verplaatst. Het voordeel van Obelix is dat hij over bestaand spoor rijdt en voor zich uit werkt. Andere kranen rijden naast het spoor. Daar moeten spoorbouwers vaak allerlei tijdelijke voorzieningen voor treffen. De Deugd: ‘Werken met de Kirow gaat snel. De kraan legt die veertien wissels er binnen twee dagen in.’

‘Lego voor gevorderden’

K

orte mouwen, zonnebrillen, zwoele temperaturen. Vooraf tekent iedereen ervoor. Een project in juli. Maar eens te meer blijkt dat het weer zich niet laat plannen. Het KNMI waarschuwt voor zeer zware windstoten. Schiphol annuleert vluchten en campingbezoekers spoelen hun tent uit. Een mooie dag om aan het spoor te werken. ‘Dat beetje regen? We zijn wel wat gewend hoor!’, lacht Leo Muijs. De nuchtere werkvoorbereider vertelt over het project. ‘De nadruk ligt op het baanwerk. We vernieuwen 14 wissels en ongeveer 800 meter spoor.’ VolkerRail vervangt de oude wissels met versleten houten dwarsliggers door

Door de nuchtere benadering van Muijs en De Deugd lijkt het project bijna eenvoudig. Een blokkendoos waarvan je alle stukken snel in elkaar zet. ‘Maar zo simpel is het niet’, verzekert Muijs. Ter illustratie van zijn verhaal diept hij twee legosteentjes op uit zijn zak. De mogelijkheden om de twee te combineren, blijken eindeloos. ‘En dat geldt ook voor het spoor. Het lijkt simpel, maar er kan ontzettend veel fout gaan.’ Muijs was voorheen uitvoerder en daar heeft hij in zijn huidige functie nog steeds profijt van. De Deugd: ‘Natuurlijk botst het ook wel eens want Leo heeft zijn eigen ideeën over het werk. Maar meestal is het reuze handig. Ik ben erg blij met hem als werkvoorbereider. Mede door zijn goede ­voorbereiding loopt dit project als een trein!’ a

NetWerk magazine

27 |

Duurzaam hoogstandje in hartje Londen Mechanisch biologisch afval verwerken. Een openbaar centrum voor ­recycling en hergebruik. Een installatie voor het herstellen en terugwinnen van materialen. En zelfs een baanbrekend bezoekers- en educatiecentrum om de volgende generatie vertrouwd te maken met de toekomst van afvalverwerking. Met de bouw en het ontwerp van een geïntegreerde afvalverwerkingsfabriek helpen onze Britse collega’s afvalmanagement in hartje Londen naar een nieuw level te tillen.

g emma young b simon turner

H

oofdaannemer Volker­ Fitzpatrick werkt in opdracht van Veolia Environmental Services. Het toonaangevende recycling- en afvalverwerkingsbedrijf in het Verenigd Koninkrijk dat hoopt een nieuwe trend te zetten voor de toekomst van afvalverwerking in Londen. De opdracht voor het ontwerp en bouw van het afval­ verwerkingsbedrijf maakt deel uit van Veolia’s 25-jarige PFI-contract voor diensten op het gebied van afval­ verwerking en recycling in Southwark. Zowel de bouw- als de civiel­technische collega’s van VolkerFitzpatrick zijn in de Londense borough actief. Ook VolkerHighways is bij het project betrokken.

Oog voor omgeving Het contract voorzag in de eerste fase in de sanering van het terrein van een voormalige gasfabriek inclusief sloop, graafwerk, bodemsanering en infrastructuur. De binnenstedelijke gebiedsontwikkeling van 10,5 hectare met 26.000 m2 nieuwe gebouwen, ultramoderne technologie en

| 28

complexe constructies en installaties startte in september 2009. In januari ontvangt de opdrachtgever de sleutel. VolkerFitzpatrick werkte intensief met Veolia samen om ervoor te zorgen dat het ontwerp b ­ eantwoordde aan de behoeften van zowel de opdrachtgever als de bewoners van Southwark. In een gebied dat omringd wordt door woonwijken is oog voor de omgeving essentieel. ‘Een ander belangrijk aspect was de toepassing van nieuwe en innovatieve ontwerp- en bouw­ technieken’, verklaart project­ manager Chris Sims. ‘Zo hebben we voor het recycling­centrum een modulair hellingsysteem gebruikt dat nog nooit in het Verenigd Koninkrijk is toe­gepast. Een helling van prefab beton die als toegang voor voertuigen diende, beperkte de bouwtijd van twee maanden tot vijf dagen. Bovendien zorgde deze aanpak voor belangrijke opslagcapaciteit, die in het oor­spronkelijke ontwerp ontbrak.’

Twaalf tunnels Om de mechanische biologische afvalverwerking mogelijk te maken, zijn

twaalf lange tunnels van ­gewapend beton gebouwd die bestand zijn tegen grote temperatuur­verschillen en temperaturen tot 75 °C. Door de fundering van het gebouw aan te leggen voor het bouwen van de tunnels, werd het bouwproces weliswaar complexer, maar zijn er zes weken bespaard. Het project vereiste ook de bouw van zeven meter hoge betonnen wanden om het afval tegen op te slaan. De stuwwanden zijn ontworpen om de druk te weerstaan van de bewegende massa die veroorzaakt wordt door het gebruik van 24 tons shovels. Twin wall is een aanpasbaar wandsysteem dat de snelheid en kwaliteit van prefab beton combineert met de betrouwbaarheid en waterdichtheid van in het werk gestort beton. De in de fabriek vervaardigde betonnen buitenmuren zorgen voor een duurzame afwerking van hoge kwaliteit, omsluiten de bewapening van de binnenwand en sluiten de inhoud permanent af. Sims: ‘Ook de betonnen vloeren moeten gedurende de gehele levensduur van de afvalvoorziening bestand zijn tegen

slijtage en schuren. Daarom hebben we een speciaal mengsel voorgesteld om de slijtageweerstand van de vloer te vergroten. Dat zorgt voor minder onderhoud(skosten).’

Zo duurzaam mogelijk Onze collega’s wachtten ook de nodige duurzame uitdagingen. ‘Als geïntegreerd afvalverwerkingsbedrijf bevordert Veolia uiteraard recycling en hergebruik’, stelt Sims. ‘Maar het was essentieel dat ook het project zelf aan strenge eisen op het gebied

column

Veiligheid met lef Veiligheid kun je niet ‘kopiëren’, maar lichtende voorbeelden zijn altijd welkom. Daarom zijn we binnen VolkerWessels begonnen om in kaart te brengen wat er zoal gebeurt op veiligheids­ gebied. Bewuste Bouwers, een b chris bonis

veiligheidsadviesgroep, een masterplan, verbeterplannen van onze werkmaatschappijen, de integratie van veiligheid in de VolkerWessels Academy en een veiligheidscultuuronderzoek door TNO: VolkerWessels geeft veiligheid een hoge prioriteit. Tegelijkertijd leert datzelfde onderzoek van TNO dat nog niet iedereen proactief omgaat met het creëren van een veilige werkomgeving. Is de praktijk weerbarstig, of is veiligheid onzichtbaar? In hoeverre is veilig werken echt ‘in onze harten en gedachten ­verankerd?’ Wat mij als adviseur vaak opvalt, is dat het bewustzijn het grootst is als we voor ‘strenge’ opdrachtgevers werken. Al laat ik me ook regelmatig ­positief verrassen. Denk bijvoorbeeld aan het veiligheidsbeleid van enkele grotere infrabedrijven en de uitstekende toolbox meetings bij bepaalde kleinere bouwbedrijven. Een eerste vereiste is een adequaat veiligheidsmanagementsysteem. Als veilig werken niet bij het ­management op de agenda staat, heb je echt een probleem. Maar of

van duurzame bouw voldoet en de duurzaamheid van het gebouw ook op de lange termijn waarborgt.’ Het educatieve centrum is zo ontworpen en gebouwd om aan de BREEAMkwalificatie ‘uitstekend’ te voldoen. Daarnaast komt twintig procent van de toekomstige energiebehoefte uit duurzame energiebronnen als zonnecellen en luchtwarmtepompen. Het gebouw heeft verder een groen dak, brise soleil-zonweringen, voorzieningen voor het recyclen van ‘grijs’ water en de opslag en hergebruik van hemelwater. ‘Duurzaamheid staat centraal in het project’, verzekert Sims. ‘Zo hebben we naast water ook afval en bouwmateriaal hergebruikt en waar mogelijk geprefabriceerde elementen toegepast. Bovendien gebruiken we bouwmaterialen die het aantal reparaties beperken en voor een langere levensduur zorgen.’

Zilver De deadline, de ambities van het projectteam en het bouwproces: onze collega’s moesten op verschillende terreinen uitblinken. Dat resulteerde

onder andere in een Silver Award van het Considerate Constructors Scheme (de Britse voorloper van Bewuste Bouwers, red.), dat het team prees vanwege de uitzonderlijke resultaten in de categorie milieu en omgeving. De betrokkenheid bij de samenleving uitte zich ook door het aannemen van zes werkloze buurtbewoners en acht leerlingen die een opleiding van VolkerFitzpatrick kregen en uitzicht op een toekomstige baan. L ­ eerlinge Ashlee Barnes ontving zelfs de onderscheiding ‘Leerling van het Jaar’ van het Eastern College uit handen van de Construction Skills Council. Sims: ‘Voor ons, onze opdrachtgever en onze positie in de samenleving is het belangrijk dat we gebruik maken van de vaardigheden van de lokale gemeenschap en plaatselijke bedrijven, om zo veel mogelijk voor de omgeving te kunnen betekenen.’ Dat is ook de jury van de International Safety Award 2011 niet ontgaan. Het project maakte zo veel indruk op het gebied van gezondheid en veiligheid dat ook deze trofee in de prijzenkast van ­VolkerFitzpatrick prijkt. a

je nu ontwikkelaar, inkoper of betonvlechter bent; iedere collega kan bijdragen aan veiligheid. Hoe? Door bewust stil te staan bij de risico’s van je activiteiten en niets als een vanzelfsprekend te beschouwen. Als je iets al dertig jaar op dezelfde manier doet, wil dat dan automatisch zeggen dat je het goed en veilig doet? Ik was ooit met een metselaar op een bouw die een losse steigerplank signaleerde. De uitvoerder beloofde het direct op te lossen, maar de metselaar zei: ‘Vandaag werk ik hier niet meer.’ Wees eens eerlijk. Durf jij leidinggevenden en collega’s aan te spreken? Blijf wat je ziet benoemen. Nalaten kan fataal zijn. Goed zorgen voor jezelf, je collega’s, je omgeving en je gereedschap. Orde en netheid op je werkplaats dus, dat is waar het om draait. Veilig werken is ook vakmanschap.’

Aad Versteeg Centraal Veiligheidskundig Adviseur VolkerWessels

NetWerk magazine

29 |

nu&toen

De gouden handen van Bijna in trance koestert hij zijn spatel. In zijn ogen schijnt de ziel van het verleden. Geen detail ontsnapt aan zijn alerte blik. Prefab, heipalen en damwanden zijn hem vreemd. Hij heeft dezelfde gouden handen. Maar in een concern van karakterbeulen draait het bij hem ook om de finesses. Glas in lood, gewelven en de stilte van een kerk. Dat is de wereld van de restaurateur.

C

oncernkenners weten het. Wie een echte expert zoekt, moet in Nieuwkuijk zijn. Kerken, kastelen, boerderijen, musea en industrieel erfgoed. Een molen, pastorie of landgoed. Historische woonhuizen en andere monumentale panden. Hoewel ze bij De Bonth van Hulten ook de mouwen opstropen bij de ontwikkeling en realisatie van talrijke nieuwbouw- en renovatie­ projecten, geldt het Brabantse bouwbedrijf binnen het concern als dé restauratiespecialist. Ook nu is er weer heel wat historische architectuur onder handen. Zo restaureren de vakmannen in het

g andre den boer b jan schot, het noordbrabants museum, gemeentearchief roosendaal, streekarchief land van heusden en altena

| 30

Noordbrabants Museum (Den Bosch)

Onze Lieve Vrouwekerk (Roosendaal)

Een paleis

De Kerk aan de Kade

De prefect van de Franse keizer, de Gouverneur des Konings en de Commissaris van de Koningin zetelden er. Het Gouvernements­paleis (1767-1770) is ontworpen nadat bij een verbouwing halverwege de achttiende eeuw het voormalige Jezuïetenklooster (1615) instortte. Het paleis dat tussen 1984 en 1987 in achttiende-eeuwse ­classicistische stijl is gerestaureerd is sinds 1981 de thuishaven van het Noordbrabants museum.

Deze rooms-katholieke driebeukige kruiskerk in neoromaanse stijl is in 1874 gebouwd. De ‘Kerk aan de Kade’ werd tussen 1907 en 1909 uitgerust met een extra vieringtoren. De twee andere torens zijn 37 meter hoog. Wat ooit een paterskerk was voor de Redemptoristen is nu een parochiekerk gewijd aan ‘Onze Lieve Vrouwe van ­Altijd­durende Bijstand.’ De Sint-Petrus en Pauluskathedraal in ­Paramaribo is ­geïnspireerd door het Roosendaalse rijksmonument.

De Bonth van Hulten In Roosendaal zijn de leibedekking, kap en gevels van de Onze Lieve Vrouwekerk aangepakt. De door een zwam aangetaste kap

wordt behandeld en hersteld met pen en gat verbindingen met toognagels. Houten rinkellatjes en rieten gordelbogen, ook het gestukadoorde gewelfplafond wordt op de oude manier hersteld. Op Landgoed Wouwse Plantage krijgen drie rijksmonumenten een opknapbeurt: een boerderij met schuur en bakhuisje. In de Woudrichemse Nepomucenuskerk worden de voorgevel, de houtconstructie in de toren en het schipdak met gootconstructie en het glas in lood in ere hersteld. De stalen brugstaven worden vervangen in nieuwe messing.

Landgoed Wouwse Plantage

Nepomucenuskerk (Woudrichem)

18 Rijksmonumenten

Het geheim

Landgoed Wouwse Plantage is een natuurgebied van 800 hectaren in het gelijknamige Brabantse dorpje. In 1504 besluit Markies Jan III van Glymes een bos aan te planten voor de productie van hout. De Antwerpse bankier baron Pierre Josef de Caters laat in 1845 een landhuis bouwen dat in de volksmond ook wel ‘Het kasteel’ wordt genoemd. Het rijksmonumentenregister meldt maar liefst 18 ­culturele erfgoederen op ‘de plantage’.

De Johannes Nepomucenuskerk is een neoclassicistische kerk met een achtkantig klokken­torentje met een karakteristieke loden koepel. De Woudrichemse waterstaatskerk dateert uit 1838 en dankt haar naam aan de rooms-katholieke heilige Johannes van Nepomuk. De priester die volgens de legende van de beroemde Praagse Karelsbrug in de Moldau werd geworpen en als martelaar is gestorven omdat hij de koning weigerde het biechtgeheim te schenden.

Noordbrabants Museum onder andere de monumentale plafonds, oude parketvloeren en lambrisering. Het project voorziet ook in het verstevigen van bestaande balklagen, het verbreden en verplaatsen van deuren, het wegwerken van de nieuwe installaties en de ­herindeling van een etage.

Toognagels en rinkellatjes

NetWerk magazine

31 |

Een ode aan Meneer Frits ‘Meneer Frits’ noemden ze hem. En de ‘koning van Eindhoven’. Frits Philips gold decennia lang als het boegbeeld van de lichtstad. De Frits Philipslaan, de Anton Philipslaan en de Gerard Philipslaan. Onder de rook van het Philips Stadion luisteren nu ook de straten naar de namen van de Philipsdynastie. Aan Van de Ven Bouw en Ontwikkeling en Stam + De Koning Bouw de eer om het stadionkwartier met nieuwe iconen te verrijken. g andré den boer b jan schot

H

artje Londen, Hartje Berlijn, Hartje Monaco. De mondaine namen van de nieuwe wijk op het oude parkeerterrein van PSV ademen ambitie en allure. Uiteraard mag in dat rijtje ook Hartje New York niet ontbreken. De 70 meter hoge woontoren van architect Wiel Arets met 22 etages en 110 apparte­ menten is straks de nieuwste reus aan de Eindhovense skyline. Met haar glazen vliesgevels en onderscheidende zilverkleurige ­uitstraling kost de link met de city that never sleeps inderdaad weinig verbeeldings­kracht. De ronkende tekst op de projectwebsite van Hartje Eindhoven liegt er dan ook niet om: ‘Het leven is mooi in Eindhovens Big Apple’.

Een dorpje op zich Door de vorm van de twee carrés met binnentuinen krijgt het bijna iets surrealistisch. Steigers, steigers en nog eens steigers. Waar je ook kijkt, bewegen collega’s zich op de verschillende etages langs de gevels. ‘Drie bouwstromen tegelijkertijd. Dat is natuurlijk vrij uitzonderlijk’, verklaart projectdirecteur Austin Krekels van Van de Ven het schouwspel. ‘Eigenlijk is het een dorpje op zich. Je kunt je voorstellen dat het logistiek uitdagend is. Zeker als je je realiseert dat we op een grote postzegel bouwen. Maar daardoor halen we wel een behoorlijk hoog tempo. Zo slagen we er met de geprefab­ riceerde elementen van Westo bijvoorbeeld in om elke week een etage van ‘New York’ te bouwen. En dan heb ik het nog niet eens over de 170.000 m3 zand ontgraven. Dat zijn 8.500 vracht­wagens door de binnenstad. En 5.000 wagens die 50.000 m3 beton terugbrengen. Maar ondanks de complexiteit van het project moet ik zeggen dat het bouwproces behoorlijk gestroomlijnd verloopt.’ Dat zijn zeker ook de verdiensten van het team van Peter Leenders. De hoofduitvoerder van Stam + De Koning Bouw wordt alleen al door zes andere uitvoerders geflankeerd: ‘En tijdens piekuren lopen hier tussen de 150 en 200 man rond.’

| 32

Geen lucht inpakken Hartje Eindhoven bestaat voor ongeveer de helft uit koop- en uit huurwoningen. Van starters en yuppen tot senioren. Met koopwoningen van €150.000 tot €550.000, huren van €550 tot €950 en oppervlakten van 51m2 tot 200m2 wordt een brede doelgroep bediend. In totaal realiseren onze collega’s maar liefst zestien gebouwen met 45.000m2 vloeroppervlakte, 500+1 koop- en huurappartementen, een plukje commerciële ruimten en een drielaagse ondergrondse parkeergarage voor 1.200 auto’s. Het zijn bepaald geen kinderachtige getallen. Bovendien is meters maken in het stadionkwartier zeker geen synoniem voor ‘lucht inpakken’. ‘De gebouwen zijn heel verschillend. Je komt hier echt elk denkbaar materiaal tegen’, verzekert Leenders. ‘Hout, natuursteen, beton, glas, alleen al de gevels zijn ontzettend divers. Natuurlijk mopperen we ook wel eens. Maar als dan de eerste blokken uit de steigers

Concernkrachten Van de Ven Bouw en Ontwikkeling en Stam+ De Koning Bouw doen het niet alleen in Eindhoven. Zoals het een echt concernproject betaamt, is er een heel bataljon collega’s van andere werkmaatschappijen in de lichtstad actief. Zo zijn Westo Prefab Betonsystemen (prefab elementen), Volker Staal en Funderingen (groutankers), KWS Infra (grondwerk), De Groot Vroomshoop (houten spouwbladen), Reinaerdt (binnendeuren), ­VolkerWessels Telecom (glasvezel), WSP Infra (budgetadvies), Aveco de Bondt (milieutechnisch advies) en de materieeldiensten V ­ olkerWessels Bouwmaterieel en Volker Stevin Materieel direct of zijdelings bij het stadionkwartier betrokken.

komen, zie je wel hoe fraai het resultaat is.’ De verkoop en verhuur verlopen redelijk naar wens. Ook de locatie naast het stadion is verrassend gewild. ‘Hartje Rio’ wist 116 huurders te verleiden. Daarmee is het grootste appartementencomplex van de nieuwe wijk al vol. ‘Geen idee of dat allemaal PSV-supporters zijn’, glimlacht Leenders. ‘Hoewel je toch echt alleen in het appartement boven in de hoek kans hebt om een glimp van het veld op te vangen.’

Gestreste kooikarper Bij de indeling van de nieuwe woonwijk is zo veel mogelijk r­ ekening gehouden met de belangen en verlangens van omwonenden. Waar de hoogbouw meer tegen het stadion en het spoor ’leunen’, concentreert de laagbouw zich tegen de naastgelegen wijk Philipsdorp. In de beginfase zorgden de nabijheid van die wijk en het heien in de stad wel voor de nodige uitdagingen. ‘Voor onze

bouwkuip moesten we 1.500 stalen buispalen heien’, vertelt Krekels. ‘Op andere plaatsen in Nederland is men daar misschien wat meer vertrouwd mee, maar in Eindhoven is heien door de stabiele zandgrond minder gebruikelijk. Dat neemt niet weg dat we ons goed kunnen voorstellen dat het voor de bewoners van Philipsdorp niet echt prettig was. Uiteindelijk moesten we het heien tijdelijk staken en hebben we zeecontainers geplaatst om de overlast enigszins te beperken.’ Al verbaasde Leenders zich wel eens over alle ophef in de lokale media: ‘Een kooikarper die volgens een kooikarperdokter gestrest raakte. Soms werden de verhalen wel erg creatief.’ Het was nog maar eens een extra dimensie van een project dat toch al uitblinkt in veelzijdig­heid. ‘Een combinatie van complexiteit, diversiteit, logistiek, schaalgrootte en een hoog­waardige vaak luxe afwerking met veel details’, somt Krekels op. ‘Ja, het Stadion­ kwartier is zonder meer een bijzonder project.’ a

NetWerk magazine

33 |

tweespraak

Rectificatie: In de vorige editie van NetWerk zijn de citaten van Mona Rademaker en André Vink van VolkerWessels Vastgoed abusievelijk verwisseld. De redactie betreurt dit. Voor de juiste opmaak verwijzen we naar de rubriek NetWerk Magazine op de concernsite.

Netwerken met brainpower Ze werken nog maar een paar jaar binnen het concern en hebben nu al twee functies: Ron Duijveman en Joris van den Berg zijn beiden voorzitter van een jongerenvereniging en doen dat met veel plezier. ‘Het voorzitterschap geeft me enorm veel energie.’ g priscilla borgers b dirk-jan van dijk

Naam: Joris van den Berg Leeftijd: 31 jaar Functie: projectcoördinator Werkmaatschappij: Van Hattum en Blankevoort Jongerenvereniging: voorzitter YoungVHB

‘Ik hoop dat mijn functie ooit overbodig wordt’ Hoe kwam je op het idee YoungVHB op te richten? ‘Binnen Van Hattum en Blankevoort is de aanwas van jongeren de laatste jaren enorm groot. Maar veel van die jongeren zien elkaar nooit, omdat ze op verschillende vestigingen werken. Toen ik iemand in de wandelgangen hoorde zeggen dat dat jammer is, kwam het idee opborrelen om zelf een platform op te richten. Geen informele borrelclub, maar een professioneel netwerk waar je als jong lid iets aan hebt. De directie was meteen enthousiast en dus heb ik rondgevraagd wie dit idee samen met mij verder wilde uitwerken. Samen met de andere bestuursleden hebben we een beleid uitgestippeld. Anderhalf jaar geleden zijn we officieel gestart en ­inmiddels hebben we al zeventig leden.’ Hoe is jullie contact met andere jongerenverenigingen? ‘Ik pleit voor een intensiever contact met andere clubs. Bij de oprichting van YoungVHB hebben we een belangrijke voorwaarde gesteld. Onze vereniging moet vooral verdieping bieden binnen Van Hattum en Blankevoort. Anders ga je onbedoeld de concurrentie aan met andere verenigingen zoals Jong ­VolkerWessels. Wij organiseren nu brainstormsessies en projectbezoeken die ingaan op de core business van Van Hattum en Blankevoort. De komende jaren willen we nog meer originele en interessante activiteiten organiseren. Het lijkt me goed om daarbij soms ­aansluiting te zoeken bij andere ­verenigingen. Zo kun je iets groters neerzetten en verbreed je je netwerk. ­Eigenlijk zou er een vast contactmoment moeten zijn tussen ­verschillende verenigingen. We kunnen allemaal van elkaar leren.’ Wat hoop je met YoungVHB toe te voegen? ‘Ik hoop dat we een platform hebben gecreëerd waar jonge medewerkers elkaar op een laagdrempelige manier leren kennen en door onze vereniging extra uitgedaagd worden in hun werk. En uiteindelijk hoop ik dat mijn functie als voorzitter bijna overbodig wordt. Dat leden zelf meedenken en activiteiten oppakken. De laatste tijd merk ik dat het al begint te rollen. Steeds vaker zeggen leden: ‘Ik heb dit idee, zal ik ermee aan de slag gaan?’ Ik zou het geweldig vinden als wij een goed gesmeerde organisatie hebben ontwikkeld en de leden straks uit zichzelf ludieke activiteiten op poten zetten.’

| 34

‘Ik leer veel van het voorzitterschap’ Waarom wilde jij voorzitter van JVR worden? ‘Ik heb niet gesolliciteerd, maar werd twee jaar geleden gevraagd. Toen ik in dienst kwam, meldde ik me aan als bestuurslid bij JVR. Het leek me de ideale manier om zowel de ­organisatie als mijn collega’s beter te leren kennen. Daarbij wilde ik naast mijn reguliere functie graag nog meer bijdragen aan VolkerRail. Toen de vorige voorzitter eind 2009 wegging, benaderde het bestuur mij. Ik dacht meteen: ‘Dat lijkt me gaaf. En dat is het ook. Het is leuk om veel contact te hebben met andere jongeren in het bedrijf en ik leer ook veel van het voorzitterschap: hoe je een themadag organiseert en mensen bij elkaar brengt. Bovendien heeft het mijn netwerk enorm vergroot. Ik ken bijna iedereen binnen VolkerRail bij naam.’

Naam: Ron Duijveman Leeftijd: 26 jaar Functie: projectassistent Werkmaatschappij: VolkerRail Jongerenvereniging: voorzitter Jong ­VolkerRail (JVR)

Wat wil je met de vereniging bereiken? ‘ Het zou het leuk zijn als zowel de leden als de directie onze vereniging zien als een waardevol netwerk. Op dit moment hebben we zo’n 110 leden van 35 jaar en jonger. Allemaal jonge, gemotiveerde mensen die vaak net hun studie hebben afgerond. Om hen wegwijs te maken in het bedrijf o ­ rganiseren wij geregeld projectbezoeken en themadagen. Afgelopen jaar hebben we bijvoorbeeld een themadag Samenwerken gehouden. Als je met elkaar bent, merk je dat je enorm veel brainpower hebt. Er kwamen heel veel ­vernieuwende ideeën naar boven. Ik geloof zelf dat het mes aan twee kanten snijdt als je een sterke jongerenvereniging hebt. De leden leren elkaar beter kennen en voelen zich meer betrokken bij het bedrijf. En VolkerRail profiteert van al die nieuwe input.’ Hoeveel tijd steek je in JVR? ‘Ik denk gemiddeld vier uur per week. De helft kan ik onder werktijd doen. De andere helft doe ik daarnaast. De combinatie werk en voorzitterschap is goed te ­combineren. Alleen de aanloop naar ons grootste ­evenement: de jaarlijkse JVR-dag zorgt voor wat stress. Met de voorbereiding daarvan zijn we soms al een half jaar bezig. Vooral de laatste weken voor het evenement zijn hectisch. Maar dat heb ik ervoor over. Het voorzitterschap geeft me energie.’

NetWerk magazine

35 |

Wisselwerk Wie VolkerRail, Volker Stevin Kabelwerken Railinfra, KWS Bijzondere Opdrachten, Volker Stevin Materieel Waar Lage Zwaluwe Wanneer Juli 2011

Wat Met krachtpatser Obelix aan hun zijde vernieuwen collega’s van VolkerRail veertien wissels en 800 meter spoor. VolkerRail vervangt de oude wissels met versleten houten dwarsliggers door nieuwe met betonnen dwarsliggers. Tijdens een uitzonderlijk lange buitendienststelling van 216 uur werden ook de bovenleidingen aangepast. Op pagina 26 en 27 lees je meer over de werkzaamheden in Brabant. a

colofon

NetWerk is het personeelsmagazine van VolkerWessels. 12e jaargang, uitgave 3/2011.

Samensteling en redactie André den Boer, Stefan van Ewijk en Esther Lelij Bijdragen Priscilla Borgers Hoofdredactie Dorien Wietsma Fotografie Chris Bonis, Dirk-Jan van Dijk, Ton Kempe, Carel Kramer, Ron van der Slik, Jan Schot en Simon Turner Redactieadres VolkerWessels Corporate Communications, Postbus 2630, 3000 CP Rotterdam, [email protected], Tel: 010 424 42 43 Vormgeving en lithografie V1 - Visuele Communicatie, Ermelo Drukwerk Mouthaan Grafisch Bedrijf, Papendrecht VolkerWessels™ is de handelsnaam van Koninklijke Volker Wessels Stevin nv. Aan de inhoud van NetWerk kunnen geen rechten worden ontleend.

www.volkerwessels.com