COL0F0N
d ~ ~ c o b s 45 st~f jaargang 12 - maart 2000 verschijnt viermaal per jaar ISSN 0923-11458 O Nederlands Genootschap van Sint Iacob BESTUUR mw. K. van den Berg, voorzitter F. Brons, bestuurssecretaris J.Hioffman, penningmeester mw. H. Pouderoyen, lid J. vian der Meulen, lid G. wan Poppel, lid mw. M. Blokland, lid
Meningen en feiten, zoals die door auteurs worden weergegeven, vallen buiten verantwoordelijkheid van redactie en uitgever.
LEDENSERVICE (uitsluitend schriftelijk) Besitellen van artikelen Positbus 2187 2800 BH Gouda
REDACTIE Herman van den Brink ]eroen Gooskens Sjef van Hulten (voorzitter) Stephan van Meulebrouck Jos Mijland Herman Stokmans José Wienk
BESTUURSSECRETARIAAT p/a Heuvelweg 14 3761 XN Soest
REDACTIEADRES p/a Baesjoustraat 19 2273 KG Voorburg
SECRETARIAAT BINNENLAND Insturen van compostela's p/a Fazantenkamp 576 3607 DG Maarssenbroek a (0346)56 91 33
DRUK & GRAFISCHE VERZORGING I
SECRETARIAAT INTERNATIONAAL p/a Hagelweg 8 58011 HC Venray = (0478)58 41 45
AANWIJZINGENVOOR INSTUREN KOPI] Bijdragen voor de ]ocobsstaf dienen bij voorkeur in Word op diskette voorzien van een uitdraai gezonden te worden naar het redactieadres. Sluitingsdatum nr. 46: 11 april 2000. U kunt uw bijdrage ook e-mailen naar:
m-blol
Gelieve op A4 formaat met één brede marge te werken. Indien illustraties worden aangeleverd deze voorzien van onderschriften en voorkeurplaats in de marge aangeven met een met de foto corresponderend nummer. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te korten of te weigeren.
2
Fietsen en lopen naar Santiago Stephan van Meulebrouck en ]os Mijland
8
Lectuurbericht jeroen Gooskens
10 De Santiagoganger en de Ixodes ricinus Wim van Harmelen 14 Van het net geplukt Stephan van Meulebrouck 17 Uit de pelgrimskeuken Stephan van Meulebrouck 19 Heiligen onderweg: Rochus Herman van den Brink
20 Dwars door Frankrijk en Spanje Chris Emmen 21 Retabels ontdekken en ervan genieten (2) josé Wienk 25 Een nieuwe route: Camino de Alicante josé Wienk 29 Jacobusboek josé Wienk 30 Genootschap van Sint Iacob Afbeelding omslag: Schematische weergave van de Camino Francés (zie ook blz. 20)
FIETSEN EN LOPEN NAAR SANTIAGO
Ons Genootschap heeft met het Kerstnummer het boekje Praktisch pelgrimeren verzonden. Daardoor geïnspireerd hebben een wandelaar en een fietser hun overdenkingen op papier gezet. Op een tocht naar Santiago bereid je je niet alleen voor in technisch opzicht. Vragen die je jezelf bijvoorbeeld kunt stellen, zijn: ga ik alleen of samen met anderen? Maak ik een gedetailleerd plan? Wat doe ik onderweg? Hoe zal de aankomst zijn? En wat ga ik doen na de tocht? Het antwoord op die vragen zal voor ieder verschillend zijn. Immers: zoveel pelgrims, zoveel tochten. Toch zijn er overeenkomsten tussen al die antwoorden. We hebben ze proberen te beschrijven, zonder dwingend te willen overkomen. Want ieders tocht is uniek en ieder beleeft de tocht weer anders. ALLEEN OF MET ANDEREN
De weg is lang-. (foto: Stepban van Meu,elbrouck)
Er zijn pelgrims, fietsers en wandelaars, die goede ervaringen hebben met het alleen op weg zijn. Maar dan moet je geen hekel aan jezelf hebben. ]e dient je zwakke en sterke kanten heel goed te kennen, vooral ook je fysieke en emotionele grenzen. Want als er iets gebeurt, sta je er mooi alleen voor. Natuurlijk mag je erop vertrouwen dat je hulp krijgt, maar als je geen woord Frans of Spaans spreekt, wordt dat wel moeilijk. Met gemengde gevoelens loop ik de berg af. Wat staat me allemaal te wachten? Zes welen lang zal ik het helemaal in mijn eentje moeten redden. Lukt me dat? Celuklig is er ook de spanning van het avontuur, het onbekende. Bovendien: wat kan me gebeuren, ik heb toch de pelgrimszegen op zak? Soms vragen mensen zich af of het wel veilig is om alleen op pad te gaan. Het antwoord op die vraag is simpel: je bent net zo veilig als je je voelt! Bovendien leven we niet meer in de Middeleeuwen, toen een eenzame pelgrim een gemakkelijke prooi was voor rovers of wilde dieren. En verder gebruik je gewoon je gezond verstand, dus houd je spullen een beetje in de gaten. Als je gaat pelgrimeren omdat je in een flinke dip zit, moet je je afvragen of het wel verstandig is om alleen te gaan. Veel mensen gaan op pad juist ná een moeilijke periode. De pelgrimstocht kan dan dienen als afsluiting daarvan of als opstapje naar een nieuw begin.
Alleen reizen heeft een aantal voordelen. Je hebt meestal wat eerder aanspraak. En je hoeft verder met niemand rekening te houden en dat is soms wel eens fijn. Heb je pas tien kilometer gelopen en ben je al aan het eind van je Latijn? Niemand die er last van heeft dat je een uiltje gaat knappen. Heb je al honderd kilometer gefietst en nog geen zin o m te stoppen? Vooruit, plak er nog wat kilometers aan vast. Je bent alleen aan jezelf rekenschap verschuldigd. Het is wel goed o m vooraf t e bedenken hoe dat alleen reizen uitpakt. Kun je de stilte aan? Slaat het alleen zijn niet o m in eenzaamheid? Kun je jezelf zo lang vermaken? Zo fin als ik het vond om overdag tijdens het wandelen alleen te zijn, zo vervelend was dat vaak na aankomst. Als i k eenmaal alle spullen had uitgepakt, de tent had opgezet en mezelf en mijn kleren had gewassen, dacht ik: 'En wat nu?' Meestal was het 's middags te warm om te slapen en om gewicht te besparen had ik niets om te lezen meegenomen. Buitenlandse kranten waren nauwelijks te koop en Franse kranten bevatten voornamelijk oninteressant binnenlands nieuws. Ik verveelde me dan te pletter en snakte 's avonds naar mensen om me heen. Dat is de reden dat ik mijn tent voornamelijk heb opgeslagen op campings en niet zomaar ergens buiten het dorp (wat vaak wel is toegestaan). Op die campings trok ik, zo in mijn eentje en met een zware rugzak, nogal wat bekijks en had ik gelukkig vaak aanspraak. Kaap Finisterre
Anderen gaan liever met gezelschap op pad. Wat is er nu mooier dan de tocht samen te beleven met een ander? Het is goed als je daarbij jezelf kunt blijven: de pelgrimstocht is voor velen immers een van de meest ingrijpende ervaringen in hun leven. En écht jezelf kunnen zijn bij een ander, dat is niet iedereen gegeven. Laat daarom je reis niet bederven doordat je je moet inhouden. Als zich iets grappigs voordoet, wil je kunnen lachen. Bij de eerste aanb!ik van de besneeuwde toppen van de Pyreneeën wil je misschien even stilstaan en -zwijgen. Het monument voor een verongelukte pelgrim kan je ontroeren. Dan is het fijn wanneer je die gevoelens kunt delen. Mijn fietsmaat heb ik leren kennen via een advertentie in de lacobsstaf. Na een paar kennismakingsbezoeken over en weer, samen met onze echtgenotes, zijn we een paar dagen gaan fietsen naar de Eifel. Bijzonder slecht weer en lekke banden en dat in de stromende regen. Dus een goede oefening. Dat bleek achteraf heel goed. Want j e leert een beetje
foto^: ROY Brenqens)
taken verdelen (ik mocht de banden ook naar onze reis naar Santiago blijven plakken en mijn maat reed bij de beklimming van de heuvels en bergen enthousiast voorop). Een rondje wandelen of fietsen over de Veluwe op een stralende zaterdag is echt te weinig om elkaar goed te leren kennen. ]e bent straks 24 uur per dag bij elkaar; misschien snurk je wel hevig of ben je een echt ochtendmens, terwijl het voor je maatje 's avonds nooit laat genoeg kan worden. En hoe groot is je incasseringsvermogen?Vergeet bovendien niet dat het tempo en de fysieke mogelijkheden van de ander de norm voor jouw tempo en mogelijkheden zijn. Het is ook goed dat je tenminste elkaars partners kent en mogelijk ook de kinderen. Is dat niet het geval, dan blijven jullie verhalen aan elkaar verhalen over vreemden, ver weg en vooral onbekend. Er zijn pelgrims die er een jaar voor uittrekken om te oefenen, niet alleen in het lopen of fietsen en in het omgaan met hun spullen, maar ook en vooral in het omgaan met elkaar. Ze lopen bijvoorbeeld het Pieterpad in etappes, maken daarbij alle seizoenen mee en ondergaan zodoende elkaars gezelschap in alle mogelijke omstandigheden. Zo weten ze straks precies el at ze aan elkaar hebben. De één kan bijvoorbeeld absoluut niet tegen grote hitte en weet dat hij dan kan rekenen op opbeurende woorden van zijn medepelgrim, de ander is misschien wel bang voor honden maar heeft ervaren dat hij vergezeld wordt door iemand die zelfs de onstuimigste herdershond weet te kalmeren. Wees niet bang dat hiermee de tocht 'weggeorganiseerd' wordt. Op je reis kom je heus wel aan je portie verrassingen, leuke en minder leuke.
Bemoediging of meewarigheid? (foto: Jos Mijland)
Tot Reims hadden we voornamelijk langs routes nationales gefietst en dat in de stromende regen. Wel de kortste weg maar vaak zeer druk en eigenlijk levensgevaarlijk. In Reims zagen we de engel met de glimlach. Lachte hij ons uit of lachte hij ons toe? Na Reims zouden we langs rustiger wegen gaan rijden. Het wás rustig. Niemand te bekennen, ook -qeen café of. een . winkeltje. Na een uur of vier fietsen heb je echt wel zin in iets warms. Niets te krijgen. Komt daar toevallig een 'winkelwagen' aan. Vers brood, verse melk, fruit, vleeswaren. Kennelijk spaart jacobus zijn verrassingen op voor momenten dat het echt nodig is. Sommigen gaan ervan uit dat, wanneer je samen op weg gaat, je het wel zult halen. Toch is dat natuurlijk niet altijd het geval. Veel bedevaarten worden door tochtgeno-
ten voortijdig beëindigd. Het kan dan ook nooit kwaad om er rekening mee te houden. Toen wij destijds vanuit Den Dungen per fiets naar Santiago vertrokken, hoopte de pastoor die ons uitgeleide deed dat we tenminste Luik zouden halen, nauwelijks 200 km verder. Te vaak had hij meegemaakt dat zijn enthousiaste pelgrims niet veel verder kwamen dan de Belgische grens. Dit artikel is natuurlijk geen pleidooi tegen het pelgrimeren in gezelschap van een ander. Veel pelgrims koesteren dierbare herinneringen aan een tocht die ze met, en misschien ook dankzij, een ander hebben volbracht. Een ander waarmee ze 'gewoon' een ontzettend leuke tijd hebben gehad. Iemand met wie ze konden praten, lachen, mopperen, zwijgen, huilen... en, heel belangrijk, herinneringen kunnen ophalen! VOORBEREIDING
Het heeft zijn voordeel om vooraf een gedetailleerd plan te maken, zeker als je gebonden bent aan een bepaalde tijd. Zo'n plan heeft echter ook beperkingen en het kan al na enkele dagen als een dwangbuis gaan werken. Jewilt je immers vrij maken van de drukte van alledag. Maar tegenslag kan bij een strakke planning vaak niet worden opgevangen. En wat is er nu meer in tegenspraak met heel het wezen van de pelgrimage dan het overslaan van een stuk weg, en de bus of de trein te nemen, alleen maar omdat je op een bepaalde datum in Santiago 'moet' zijn? En van wie 'moet' dat dan? Het is leuk om vanuit een gemakkelijke stoel bij het haardvuur, een glas wijn en stukje kaas een prachtig plan te maken. De reisboeken lachen je tegemoet met prachtige foto's met altijd het mooiste weer van de wereld. Maar door dat mooie berglandschap daarin moet je wel fietsen of lopen. Elke meter omhoog kost inspanning. Dus als je al een plan maakt, ruim dan tijd in voor enkele dagen rust. Veel pelgrims benutten ze bovendien niet alleen om weer op krachten te komen, maar ook om allerlei praktische zaken te regelen: post versturen, kleren wassen, schoenen laten verzolen of een onderdeel van de fiets vervangen. Je kunt je van tevoren al verdiepen in overnachtingsmogelijkhedenen de afstanden die je dagelijks wilt afleggen. Praktisch pelgrimeren en wandel- of fietsgidsen kunnen daarbij een nuttig instrument zijn. Belangrijk is dat je je eigen tocht bepaalt, daarvoor is geen norm. Je zou ook kunnen overwegen op de bonnefooi te gaan en elke dag maar zien waar je terechtkomt. Zeker wanneer je een tent hebt, is dat geen probleem: vraag gewoon een boer of je voor een nacht de tent op zijn land mag zetten of wend je tot de burgemeester om hulp. Het lijkt een paradox: hoewel je afhankelijk bent van de welwillendheid van anderen, kan het toch een groot gevoel van vrijheid geven om 's morgens
niet te weten waar je 's avonds zult slapen. Meer nog dan voorheen leerde ik om bij de dag te leven en optimaal van het heden te genieten. Want je kunt wel de hele tijd gaan zitten piekeren over wat er allemaal komen gaat, maar voor je het weet is de dag weer voorbij en heb j e 24 kostbare uren verprutst. Wat natuurlijk niet betekent dat ik nonchalant was of geworden ben. De voettocht is mede zo'n succes geworden doordat ik me goed had voorbereid, in de lichamelijke én geestelijke zin van het woord. DE TOCHT Als je gaat, probeer je dan eens in te denken hoe dat in de Middeleeuwen ging. De pelgrims van toen hadden geen pinpas of gsm. Af en toe moet je wat van je laten horen. Om de paar dagen bellen is vaak echter voldoende om op de hoogte te blijven van de belangrijkste ontwikkelingen. Je wilde je toch tijdelijk wijden aan iets anders. Neem in stukken afscheid, van je dorp, je regio of je vaderland. Doe het die eerste dagen dus rustig aan. Je moet immers ook nog afscheid nemen van je leven thuis. Dat gaat ook niet van de ene op de andere dag. Het hangt van je interesse af en van die van je tochtgenoten wat je wel en niet wilt zien. Het is aan te raden een keuze te maken. Voor een wandelaar betekent een omweg van 20 km een extra dag lopen; weegt dat wel op tegen hetgeen je wilt gaat zien? Voor fietsers ligt dat iets gemakkelijker. Een omweg van 20 of 40 km is wel in te passen, zelfs in een tevoren opgesteld plan. Maar beperk je zoveel mogelijk; als je alles wilt zien, zie je niets. Misschien gaat de tiende kerk erg op de eerste twee lijken. Wissel daarom wat af en bedenk dat het landschap waar je doorheen trekt de mooiste attractie is van de hele tocht. Maak van je pelgrimsreis jouw eigen pelgrimsreis en geen kopie van een reis van een ander. Wanneer je hoopt op dezelfde inspirerende ontmoetingen en En w@dochten dot we er buno waren... dezelfde gastvrijheid van iemand die dat aan jou heeft verteld, bedenk dan dat (foto: Jos Mijland) het een uniek verhaal is. De kans dat je dezelfde ervaringen op dezelfde plaatsen met dezelfde mensen hebt, is bijna uitgesloten. Ga ook niet de hele tijd lopen bedenken hoeveel dagen je nog resten tot de eindstreep. Denk niet verder dan de dag van vandaag, want je enige doel vandaag is je slaapplaats van vanavond. De rest is allemaal mooi meegenomen.
Wat ik vooral geleerd heb, is om meer stil te staan bij de kleine dingen in het leven: een
brief van mijn vriendin of mijn ouders, de weldaad van een kop koffie wanneer ik bijna niet meer op mijn benen kon staan, de rustige plekjes waar ik onderweg mijn brood at. Of de voldoening, iedere keer weer, als ik de etappe van de dag erop had zitten. Maar vooral de contacten met de mensen langs de weg. Gewone mensen, met hun alledaagse beslommeringen. Pelgrimeren en rituelen daaromheen behoren bij elkaar. Er zijn rituelen bij het afscheid, maar ook bij het aankomen. Neem daarvoor alle tijd. Het kan een teleurste!ling zijn als je laat op de dag in Santiago aankornt, daar snel onderdak moet zoeken en nauwelijks aandacht kunt geven aan de aankomst. Het is daarom handig om niet veel later dan rond het middaguur te arriveren. Sommige pelgrims zijn teleurgesteld over de aankomst omdat hun verwachtingen overspannen waren. Er staan geen applaudisserende mensen je op te wachten. Van een pelgrim kijkt niemand meer op. Stel je daar dus op in en, vooral, laat de drukte van de stad gewoon langs je heen gaan. Natuurlijk, het contrast met de soms overweldigende rust en leegte onderweg is enorm, maar daar kun je toch niets aan doen. Je zou wel 's ochtends de kathedraal kunnen bezoeken om zo de grootste drukte te vermijden. Een van de leukste rituelen is trouwens het vieren van een geslaagde en volbrachte pelgrimstocht. En daarvoor leent Santiago, met zijn talloze restaurants en bruine kroegen, zich uitstekend! EN WAT DAN...?
De eerste dagen na thuiskomst verkeer je in een soort roes en wil je misschien alleen maar vertellen. Zorg dan dat je een luisterend oor hebt, maar vergeet de luisteraars niet! Het leven in Nederland heeft immers ook niet stilgestaan. Veel pelgrims zijn zó vol van hun ervaringen dat ze maar blijven vertellen. Probeer ook eens even stil te zijn of je herinneringen op te schrijven of te schilderen. Tracht niet te blijven 'hangen' in de tocht, maar zoek een nieuwe uitdaging. Probeer iets van dat avontuur na thuiskomst vast te houden, ook al moet je weer aan het werk. Voor wie zoekt, is de verrassing ook in de 'gewone' dingen te vinden. Put uit je ervaringen, maar vergeet niet verder te leven. De pelgrimstocht is voor mij een symbool geworden voor het leven. /e moet blijven bewegen, je blijven ontwikkelen. Dan zie je dat iedere kilometer, iedere dag weer anders is. Zolang je je maar openstelt voor het onverwachte.
(foto: Stephan van Meulebrouck)
LECTUURBERICHT
Ik houd van de poëzie van het wandelen. Ik smul van verhalen waarin de wandelende hoofdpersoon zich langdurig vermeit in de verruiming van zijn horizon, waarin hij zich overgeeft aan een stap voor stap voortgaande verdieping van zijn vergankelijkheidsbesef, om uiteindelijk tot zijn eigen verwondering pelgrim te worden en vervuld te raken van een onuitsprekelijke innerlijke vrede. Want dat is toch de ervaring die Santiagogangers van zeer diverse snit tot één leger samenbindt. ]a toch? Maar ditmaal is het thema van delacobsstaf het praktisch pelgrimeren, dus aandacht voor praktische wandellectuur. Niet het hoofd in de wolken, gewandeld moet er worden met twee benen op de grond; nooit tegelijk natuurlijk, maar in ritmische afwisseling steeds de ene voet voor de ander of de andere voet na de ene. En boven die voeten een goed uitgerust lijf, liefst lichtgewicht behangen met een minimum aan lasten en optimaal beschermd tegen de listen en lagen van een onvoorspelbaar klimaat en gewapend met de ideale wandelgids. Over wandeluitrusting en wandelgidsen gaat dit lectuurbericht. Een mer-a-boire, maar ook een zee om in te verdrinken, want wandelen is momenteel booming business. Omdat niets zo veranderlijk is als de mode en niets zo snel evolueert als technische innovaties, zoek ik mijn leesvoer ditmaal niet in boeken maar in tijdschriften. Want boeken mogen goed zijn om ervaringen voor eeuwigheid en nageslacht vast te leggen, om gedateerde informatie door te geven zijn tijdschriften geschikter. Waarbij ik dan even afzie van internet dat als medium nóg sneller en actueler is. Maar daar gaat het nu niet over. Het eerste tijdschrift waar ik de aandacht op vestig is het ANWB-tijdschrift Op pad; een open deur voor actieve wandelaars en fietsers, want voor hen is dit blad al vele jaren hun snoepje van de maand. Verhalen en beschrijvingen van tochten in Nederland en exotische buitenlanden doen het wandelbloed sneller stromen, ook al is van verdieping, laat staan spiritualiteit, weinig sprake. 'Waardevrij' heet dat wellicht, in ieder geval is de grootste gemene deler troef. Sterker is het blad waar het uitgebreid ruimte inbouwt voor informatie en materiaaltests op het terrein van rugzakken, wandelschoenen, regenjacks, fietsen, tenten, enzovoort. Ook allerlei kleine hebbedingetjes (zoals kompas, zaklamp, veldfles, reisapotheek) komen regelmatig aan de orde. Veel van het goede dus, al zijn de advertenties vaak te veel van het goede; je zou bijna denken dat je onderweg veel nodig hebt, terwijl niets minder waar is. Op pad is typisch consumentgericht, maar omdat het over een smakelijk product gaat toch lezenswaard.
4
Het tweede tijdschrift, Op lemen voeten, is minder schreeuwerig en beperkt zich tot het terrein van de voettochten. In dit blad doen de wandelaars wat meer inhoud in hun verhalen. Een goed voorbeeld, en voor leden van ons genootschap aantrekkelijk, is het tweede nummer van afgelopen jaargang dat in zijn geheel aan pelgrimstochten en bedevaarten was gewijd. Op het onderscheid tussen die twee wordt niet dieper ingegaan; daarvoor moeten we een andere keer toch weer aandacht aan een boek (een studie ter zake van Pieper cum suis) besteden. Op lemen voeten besteedt aandacht aan de camino francés naar Santiago en aan de via Francigena naar Rome, onze heilige Jacobus figureert er naast Sint-Brigida en naast de madonna in velerlei Brabantse vermommingen. Diepgravend is het allemaal niet, maar altijd wel weer leuk om te lezen. Het derde tijdschrift is Te voet, dat zich afficheert als de wandelkrant van Nederland. Sympathieke artikelen overwegend over wandelen in eigen land, een stukje over de kunst van het rugzak inpakken, een natuurrubriek, een speciale rubriek over wandelen op het world wide web, wat productinformatie en een speciale rubriek over wandel-kommer en -kwalen. De krant is er voor iedereen, dus biedt de redactie elk wat wik. Afgelopen jaargang werd speciaal aandacht besteed aan het Pelgrimspad (LAW 7) van Amsterdam via 's-Hertogenbosch naar Visé. In elke aflevering wordt een stuk van de route gelopen met steeds een andere reisgezel die iets over het verschijnsel 'pelgrimeren' te melden heeft. Ook hier geen diepe inhoudelijke pretenties, gewoon wat journalistieke aandacht voor een fenomeen dat blijkbaar volop in de belangstelling staat. Te voet is geen must, maar voor wandelliefhebbers zeker nooit weg. Ik beperk mijn korte rondgang tot dit trio wandeltijdschriften. Daarmee ben ik niet compleet, maar een mens heeft er genoeg aan; zeker als hij nog tijd wil overhouden om te wandelen. Deze drie bieden ieder voor zich en zeker samen genoeg informatie om op zoek te gaan naar de beste rugzak, de ideale paklijst, het meest geschikte regenjack en schitterende wandelpaden. Eeuwenlang gingen pelgrims minder uitgerust op pad, dus daar zal het niet aan liggen.
4
Een laatste bericht tenslotte over wandelgidsen vis ik uit 'Marsberichten', de boekenrubriek van Te voet. Een reisboekhandelaar bespreekt daarin de nieuwste Santiagogidsen die dit jaar op de markt zijn gekomen. Zijn conclusie is duidelijk: wie alleen het Spaanse deel loopt (dus de route van de Pyreneeën naar Santiago) is geholpen met El camino de Santiago a pie. Monumentos, gastronomia, albergues, etapas, uitg. El Pais, 213 blz. f 45,-. Dit komt overeen met mijn eigen ervaring; het boekje met zijn ringband is handig en overzichtelijk, met kleurenkaarten, afstandtabellen en de nodige adressen van refugio's, horecagelegenheden en bezienswaardigheden. De nieuwste editie is nog compacter
en minder dik, omdat het fietsdeel eruit is gehaald. Prima voor wandelaars dus. Wie Spaans een bezwaar vindt, heeft een uitstekend alternatief in Ulrich Wegener, Wandern auf dem Spanischen lakobsweg, uitg. DuMont, serie Aktiv, 1999, 168 blz. f 25,05. Prettig smal formaat, in veelkleur en met bergprofielen voor een zeer bescheiden prijs. Top of the pop, noemt de boekhandelaar het. Snel kopen dus en dan aan de wandel. De tijdschriften die in dit lectuurbericht ter sprake komen zijn:
*
Op pad, ANWB-tijdschrift voor actieve vakanties; verschijnt 9x per jaar, prijs (1999) voor niet-leden f 79,50, voor leden f 71,60. ANWB, Postbus 93200, 2509 BA Den Haag, tel. (gratis) (0800) 05 03. Op lemen voeten, tijdschrift voor voettochten, verschijnt 5 x per jaar, prijs f 43,75, abonnementenadministratie Postbus 77, 5126 ZH Gilze, tel. (0161) 45 95 96. Te voet, de wandelkrant van Nederland, verschijnt 10 x per jaar, prijs f 35,-. Postbus 274,3700 AG Zeist, tel (030) 695 81 26, verkrijgbaar bij veel plaatselijke VVV's.
Q/
DE SANTIAGOGANGER EN DE IXODES RICINUS
#
In vroeger eeuwen was een voettocht naar Santiago de Compostela niet ongevaarlijk. In de Middeleeuwen kwam een op de twee pelgrims niet levend thuis. Pelgrims waren een makkelijke prooi voor rovers, maar vaker nog het slachtoffer van infectieziekten. De tijden zijn veranderd, maar je hoeft reisverslagen van hedendaagse Santiagogangers maar te lezen om vast te stellen dat ook vandaag de dag de tochten niet probleemloos verlopen. Soms komt het gevaar uit een onverwachte hoek. Dat ondervond ik zelf bijna twee jaar geleden. In augustus 1998 wilden mijn vrouw en ik onze eerder begonnen voettocht naar Santiago vervolgen, toen ik daags vóór ons vertrek - een zondag - last kreeg van een voet. Ik ging naar de huisarts die die zondag dienst had in Leeuwarden. Die onderzocht me, dacht dat het wel meeviel - 'een zenuw die bekneld had gezeten' - en zag er geen probleem in als ik een voettocht zou gaan maken. En dat was natuurlijk wat ik graag wilde horen... En zo gingen we de volgende dag met de trein naar Carlsbourg, een plaatsje vlakbij Bouillon in België, en hervatten onze tocht op het punt waar we een
'
*
paar maanden eerder opgehouden waren. Echter, na enkele dagen kreeg ik steeds meer last van mijn voet. We bereikten nog Reims, maar verder ging echt niet meer. Ik bezocht nog even de kathedraal, stak een kaarsje op, slikte een traantje weg en ging toen richting Nederland. Daarna begon een nieuwe tocht, nu langs dokters. Die constateerden eerst de ziekte van Lyme of tekenbeetziekte en daarna posttraumatische dystrofie. Intussen zijn we anderhalf jaar verder, kan ik nog steeds niet goed lopen en ben ik, behalve van het Genootschap van Sint-Jacob,lid van twee patiëntenverenigingen. Ik wist wel iets van de mogelijk vervelende gevolgen van een tekenbeet, maar dat het mij zou overkomen en dat het zo ernstig kon zijn ... Ik vroeg me natuurlijk af wanneer ik die infectie opgelopen kon hebben en kwam uit op een eerdere etappe van onze tocht naar Santiago, bijna een jaar eerder, toen ik aan het eind daarvan me opeens zonder enige aanleiding rillerig en koortsig voelde. Ik begrijp graag wat er met me aan de hand is en heb daarom intussen een en ander over de ziekte gelezen, een manier ook om de dingen te verwerken. En ik denk nu: als ik weer kan gaan iopen, dan zal ik beter oppassen. Welbeschouwd zijn langeafstandwandelaarseen risicogroep. Sint-Jacobzal ongetwijfeld vanuit de hemel welwillend op de lopers naar Santiago neerzien, maar vooralsnog lijkt het er niet op dat hij hen zal vrijwaren van deze ziekte. Misschien hebben andere lopers naar Santiago er wat aan, als ik mijn kennis op papier zet.' Ik begin bij de Ixodes ricinus, een bepaald soort teek, behorend tot de klasse van de spinachtigen, in het Nederlands vaak 'gewone teek' of 'schapenteek' genoemd. Het is een parasiet: hij voedt zich met het bloed van andere dieren en mensen. En hij pakt de dingen goed aan: in elk van zijn drie ontwikkelingsstadia - larf, nimf en volwassen teek - zoekt hij een nieuw slachtoffer, of gastheer, dat klinkt aardiger. Het diertje zit geduldig op een grasspriet of aan het eind van een blad te wachten tot er een kandidaat langskomt. Hij oriënteert zich op geur, stralingswarmte en trillingen. Op het goede moment laat hij zich ongevraagd vallen op zijn gastheer, zoekt een warm plekje en boort dan zijn zuigsnuit door de huid. Na ongeveer 24 uur zuigt hij dan bloed op. Wat overtollig is, spuugt hij later in de gastheer terug. Na enkele dagen is het karwei geklaard en laat hij zich weer vallen. De teek is vooral actief op plaatsen waar het vochtig en warm is. Op zich kan dat allemaal geen kwaad. Het is een soort bloedtransfusie: de teek tankt even wat bloed, je voelt er niets van. Het wordt pas riskant als de teek bij een eerdere gastheer een bepaalde bacterie heeft opgedaan. Deze gastheer is een klein knaagdier, meestal een muis. In 1982 lukte het ene meneer Burgdorf deze bacterie te isoleren en vandaar wordt de bacterie Borrelia burgdorferi genoemd. Per streek en per jaar verschilt de mate waarin teken met deze bac-
terie besmet zijn. Grofweg is 5 tot 25% besmet. Een geïnfecteerde teek kan bij een volgende gastheer de bacterie overbrengen. Dat gebeurt wanneer hij het overtollig vocht weer terugspuugt in de gastheer. Niet elke teek is dus besmet. Vervolgens, niet elke beet van een besmette teek veroorzaakt een infectie. Wie een teek in de eerste 24 uur dat hij op de huid zit op de juiste manier (zie tekening) verwijdert, loopt zelden gevaar. Tenslotte wil geïnfecteerd zijn niet zeggen dat ziekteverschijnselenzullen optreden. Het lichaam stelt zich te weer door het aanmaken van antistoffen en dat kan voorkomen dat ziekteverschijnselen optreden. Maar als de infectie toch verdergaat, wat gebeurt er dan? Dan ontstaat er vaak na drie dagen tot drie weken - maar in een enkel geval tot drie maanden - een rode kring rond de plek van de beet die steeds groter wordt. Soms gaat dat gepaard met koorts, hoofdpijn, opgezette lymfeklieren. Vrijwel zeker is er dan sprake van de ziekte van Lyme. Wie dan naar de dokter gaat en een antibioticum krijgt, zal meestal verder nergens last van hebben. In de helft van de gevallen bemerkt de patiënt helemaal geen rode plek, zoals in mijn geval. Dan kan de bacterie in de bloedbaan terechtkomen en kunnen er gekke dingen gebeuren. Van de ziekteverschijnselen die dan kunnen optreden - enkele maanden tot een jaar na de tekenbeet - zijn er vier het meest frequent: hersenvliesontsteking, gewrichtsaandoening, hartritmestoornis en een bepaalde huidaandoening. De symptomen van de hersenvliesontsteking zijn: dubbelzien, aangezichtsverlamming, pijn in arm, been of romp. Bij de huidaandoening wordt de huid - meestal van een arm of een hand - plaatselijk rood of paars en in het begin vaak iets verdikt en warm. Deze typische 'Lyme-verschijnselen' kunnen samengaan met andere klachten, zoals vermoeidheid en griepachtige ~erschijnselen.~ Na beschrijving van al deze nare dingen is het geruststellend te vernemen dat in het algemeen deze aandoeningen goed te behandelen zijn. Daarbij is antibioticum de belangrijkste medicijn. Maar intussen weet ik uit ervaring óók dat het proces van genezing lang kan duren. De informatie die ik lees in het blad van de Vereniging van Lyme-patiënten - met de toepasselijke naam Laat je niet lymen - maakt ook duidelijk dat er soms verschijnselen blijvend zijn, 'restverschijnselen' zoals dat zo mooi heet. Ik hoop natuurlijk dat ik niets of nauwelijks iets van die restverschijnselenzal overhouden en dat mijn vrouw en ik in Reims onze tocht naar Santiago weer kunnen vervolgen. Ik heb dan wel wat geleerd en zal voortaan een aantal dingen doen: - Elke avond mijn lichaam (laten) nakijken, met speciale aandacht voor lies, oksel en knieholte. En, net als ik al deed, elke avond douchen, dan wil een teek nog wel eens wegspoelen.
- Een ontdekte teek meteen verwijderen met een pincet (zie gebruiksaanwijzing bij tekening). Er zijn speciale tekenpincetten te koop, gewicht 7 gram.
- De datum van de beet noteren en die bij het ontstaan van mogelijke symptomen van Lyme aan de arts melden. - Na een tekenbeet tot drie maanden alert zijn op het ontstaan van een rode
plek op de plaats van de tekenbeet. Als die ontstaat, direct naar een dokter gaan. Iemand die ook veel loopt, zei me dat hij elk jaar in november een bloedtest liet doen. Ik heb me voorgenomen dat ook te doen. Vaak wordt ook geadviseerd om zoveel mogelijk 'gekleed' te lopen: dus met lange broek en lange mouwen. Ik merk dat ik het zelfs nu niet doe. Ook zal ik niet braaf op de paden blijven. Tenslotte, in de Verenigde Staten is een Lyme-vaccin ontwikkeld. In het AMCMagazine van maart 1999 zijn twee Lyme-onderzoekers gematigd optimistisch over de ontwikkeling van een Europees Lyme-vaccin: 'Hooguit nog een paar jaar. Dan zijn we zover.' Volledigheidshalve moet ik er aan toevoegen dat de laatste jaren weer andere, nog weinig voorkomende ziektes die door teken overgebracht worden, ontdekt zijn ... ZO VERWi/DER/E EEN TEEK:
Neem een pincet waarmee de teek kan worden vastgepakt, zonder hem plat te drukken.
Plaats het pincet over Trek de teek voorzichde teek, zo dicht tig, met een licht mogelijk over de huid. draaiende beweging, uit de huid. Ontsmet het wondje met 70 procent alcohol, jodiumtinctuur of zalf.
Noteer de datum ((kan belangrijk zijn vootr eventuele noodzakelijke medische behandeling). Blijf de huid de eeirstvolgende weken dagelijks controleren.
NOTEN 1. De redactie maakte mij attent op een eerder artikel over de ziekte van Lyme in dit blad: Paulien Andriessen, 'Ziekte van Lyme', de]acobsstaf 33 (1997) 34-35. Had ik het toen maar goed gelezen ...
2. De beste medische informatie over de ziekte van Lyme in kort bestek vond ik in een brochure van de stichting SAAC, Postbus 160, 1540 AD Koog aan de Zaan. Tel. (075) 670 3 4 76.
VAN HET NET GEPLUKT
ZOEKEN OP INTERNET (SLOT)
De vorige keer is in het kort uitgelegd wat een zoekmachine is en hoe daarmee op Internet informatie gevonden kan worden. Een probleem daarbij was dat het invoeren van alleen de zoekterm Santiago zal leiden tot te veel 'ruis': de zoekmachine zal immers alle websites verzamelen waarin hij dat woord tegenkomt, ongeacht of ze nu 'ons' Santiago of andere Santiago's behandelen. Zo zal de zoekterm pelgrim ook verwijzen naar informatie over Lourdes, Rome en Mekka. In deze aflevering zal ik dieper ingaan op deze materie. Ik ben mij ervan bewust dat het een theoretisch, voor sommigen misschien wat te technisch verhaal is geworden. Daarmee heb ik echter een weloverwogen keuze gemaakt. In de eerste plaats vergt een serieuze zoekactie, of dat nu op Internet is of in een traditionele bibliotheek, nogal wat kennis van de diverse mogelijkheden. In de tweede plaats wil ik u een handleiding nalaten, waarmee u voortaan zelf op jacht kunt naar Santiago-sites. Deze rubriek zal voortaan namelijk onregelmatig verschijnen. Uiteraard blijf ik wel bereikbaar voor tips, commentaar of suggesties. SPELLINGSVARIANJEN
Overwogen zou kunnen worden om als zoekterm de volledige naam Santiago de Compostela in te voeren: daardoor hebben we geen last meer van die andere Santiago's. We moeten echter niet vergeten dat in dat geval een belangrijke categorie informatie wordt overgeslagen, te weten de Franstalige websites die de pelgrimages naar Santiago behandelen. In het Franse taalgebied spreekt men immers van 'St.Jacques de Compostelle'. Het probleem van de verschillende schrijfwijzen kan ondervangen worden door te trunceren. Dat is het maskeren van het variabele deel van de zoekterm met een teken, waardoor de exacte spelling van die zoekterm er niet zoveel meer toe doet. Een getrunceerde zoekterm ziet er in ons geval bijvoorbeeld uit als Compostel*, waarmee in feite gezocht wordt naar Compostela, Compostelle, Compostelaans etc. Het truncatieteken hoeft niet per se een asterisk (*) te zijn, sommige zoekmachines accepteren ook een vraagteken. Welk truncatieteken precies verlangd wordt, valt op te maken uit de handleiding die bij iedere zoekmachine geraadpleegd kan worden. Door te trunceren wordt de zoekactie dus meteen een stuk slimmer uitgevoerd, want ook de Franstalige websites worden in één klap meegenomen. Bovendien kan de eerste geleding van de plaatsnaam, Santiago resp. St.]acques, nu net zo goed weggelaten worden. De getrunceerde geleding Compostel is
namelijk uniek voor 'ons' Santiago. De opbrengst van de zoekactie blijft nu beperkt t o t alles wat te maken heeft met het Spaanse Santiago de Compostela. GECOMBINEERDEZOEKACTIES
;
l
Meteen dient zich het volgende probleem aan, want ook nu worden we opgezadeld met voor ons irrelevante informatie: websites over de voetbalclub van die stad, haar universiteit, bedrijfsleven, gemeentelijke instanties, et cetera! Ook dat probleem is t e ondervangen, namelijk door het getrunceerde Compostel t e combineren met een of meer andere zoektermen uit het pelgrimsjargon. De handigste andere zoektermen zijn de begrippen pelgrims, pelgrimstochten, bedevaarten et cetera, alle natuurlijk ook getrunceerd. Dat combineren geschiedt door middel van Booleaanse operatoren, vernoemd naar een wiskundige die de zogenoemde Booleaanse algebra heeft bedacht. Hiermee kan het systeem worden 'afgedwongen' o m precies op de gewenste combinatie t e zoeken, met andere woorden: de gewenste websites moeten op de een of andere manier de Spaanse stad Santiago de Compostela noemen, maar dan uitsluitend in relatie t o t de pelgrimstochten daarheen. Booleaans zoeken gebeurt meestal door tussen zoektermen een relatie te leggen, daarbij gebruikmakend van Engelse begrippen zoals 'AND', 'OR' of 'NOT' (hoewel sommige zoekmachines weer bepaalde tekens gebruiken, bijvoorbeeld & of +; welk teken precies kan ook nu weer opgezocht worden in de bijgeleverde handleiding). Een voorbeeld van een AND-relatie is: camino AND Santiago. Hiermee worden alleen die websites gevonden die beide termen bevatten. Een OR-relatie is handig wanneer er bijvoorbeeld spellingsvarianten voorkomen (inderdaad, trunceren is in feite het leggen van een OR-relatie), bijvoorbeeld: chemin OR camino. Een NOT-relatie wordt gebruikt o m bepaalde zaken uit te sluiten, bijvoorbeeld: pelgrimstochten NOT sponsoring. Verschillende Booleaanse relaties kunnen ook gecombineerd worden, waarbij het van belang is t e weten dat een zoekmachine eerst een AND-relatie legt, en dan pas een OR-relatie. Gebruikmaking van haakjes kan dan uitkomst bieden. Zo is er een groot verschil tussen de zoekacties Clinton AND Lewinsky OR schandalen en Clinton AND (Lewinsh OR schandalen). Het resultaat van de eerste zoekactie is enerzijds informatie over de Amerikaanse president in relatie t o t zijn voormalige stagiaire en anderzijds alle informatie over alle schandalen, waar en wanneer dan ook. Het resultaat van de andere zoekactie beperkt zich t o t informatie over de president, maar dan uitsluitend in relatie t o t Monica Lewinsky of andere schandalen. Een geavanceerde zoekactie voor ons ziet er bijvoorbeeld zo uit: Compostel* AND (pelgrim * OR bedevaart * OR pilgrim * OR pelerin *). Vertaald in gewoon Nederlands: geef mij alle websites in het Nederlands, Engels en Frans die te maken hebben met pelgrims(tochten), maar dan uitslui-
tend in relatie tot Santiago de Compostela. Bovendien mag het niet uitmaken hoe de naam van die stad wordt gespeld. TREFWOORDEN
Helaas past bij al het voorgaande nog één kanttekening. Want alle slimme trucjes ten spijt komt er nu nog steeds veel ruis bovendrijven. Zo zijn er met name in Zuid-Frankrijk nogal wat plaatsen die terloops in hun VW-website vermelden dat ze aan de pelgrimsweg naar Santiago liggen. Deze websites, die voor pelgrims verder totaal niet interessant zijn, worden door de zoekmachine keurig vermeld in het zoekresultaat. Hiermee stuiten we op een fundamenteel probleem bij het gebruik van Internet: de beperkte specificiteit van het ontsluitingssysteem. Het is niet mogelijk om specifieker te zoeken dan volgens de eerdergenoemde combinatie. Dat zou wel mogelijk zijn, indien er aan websites systematisch en structureel trefwoorden werden toegekend (zoals bij boeken gebeurt in bibliotheken). Dan zou het mogelijk zijn om met gecontroleerde termen te zoeken, wat wil zeggen dat er één begrip of code bestaat, toegekend door een indexeerder, waarmee informatie over de pelgrimage naar Santiago gevonden wordt. Met dat ene begrip worden bijvoorbeeld spellingsvarianten en niet-relevante toeristische informatie uit Zuid-Frankrijk omzeild. Helaas is het zover echter nog lang niet. Er is niet één centrale 'Internet-catalogiseerdienst'. Er zijn wel rubriceerdiensten (zoals het Amerikaanse Yahoo!) maar deze beperken zich voornamelijk tot de Angelsaksische wereld. Bovendien lopen ze door de snelle groei van Internet voortdurend achter op de feiten. SAMENGEVAT
Om in het woud van websites snel de weg te vinden, zal een Internetgebruiker zich moeten verdiepen in meer geavanceerde zoektechnieken en het fenomeen van de spellingsvarianten. Wie wil weten wat er te vinden is over Santiago, wordt immers bedolven onder een hoop irrelevante websites. Een volledige relevantie zal nooit behaald kunnen worden, maar door 'slim' te zoeken kan het resultaat van een zoekactie in ieder geval flink verhoogd worden. TOT SLOT... ...bespreek ik nog één website waarop een lezer me wees:
www.caminosantiago.org, de pagina van de Asociaciones de amigos del Camino de Santiago, de Spaanse federatie van Jacobusgenootschappen.Met de adressen van de lokale genootschappen en inlichtingencentra en informatie over Peregrino (de Spaanselacobsstafl. Ook leest u hier hoe u hospitalero (refugiobeheerder) kunt worden. Uw reacties kunt u sturen naar
[email protected] naar het redactieadres.
UIT DE PELGRIMSKEUKEN STEPHANVAN MEULEBROUCK DINER VOOR TWEE
'
A
I
In de vorige afleveringen van deze rubriek ben ik me te buiten gegaan aan beschrijvingen van allerlei exotische dranken en gerechten. Nu het pelgrimsseizoen weer aanbreekt, wil ik u echter het eenvoudige menu niet onthouden waarop mijn (wandel)partner en ik Compostela gehaald hebben. Behalve erg lekker was het ook goedkoop, snel klaar, zeer voedzaam, gemakkelijk te verkrijgen én te transporteren (licht en lang houdbaar). Ook niet onbelangrijk: het kostte ons weinig afwas omdat het benodigde kookgerei minimaal is. Minimaal is zeker ook de hoeveelheid benodigde energie en water. Vooral dat laatste i s handig wanneer u wild kampeert of anderszins bivakkeert daar waar water niet meteen ruimschoots voorhanden is (bij een boer in de wei, in een dorp naast de kerk, et cetera). Uiteraard kan er op de genoemde ingrediënten naar hartelust gevarieerd worder. Nodig voor twee personen: macaroni of andere pasta half bouillonblokje blikje tonijn, bij voorkeur in tomatensaus grote wortel, in dunne plakjes gesneden sinaasappel, geschild en in kleine stukjes gesneden zakje geraspte kaas (emmentaler) (eventueel) peper Was de wortel met een beetje water en snijd hem in dunne plakjes. Doe de macaroni met wat water, het bouillonblokje en de wortel in een pan en breng dit alles aan de kook. Als de macaroni gaar is, giet u het kookvocht af in een mok. Dat is uw voorgerecht. Maak de tonijn een beetje los en roer deze met de sinaasappel en de kaas door de macaroni. Voeg peper naar smaak toe. Zet de pan met deksel erop even weg (in een slaapzak) terwijl u de bouillon opdrinkt. Serveer vervolgens de macaroni. Als u echt wilt besparen op de afwas, eet u natuurlijk samen uit de pan. Een goede maaltijd is niet compleet zonder dessert. Verzot waren wij op het volgende toetje, bestaande uit: fromage blanc of andere kwark (ca. 500 gram, liefst zo vet mogelijk) banaan plak chocolade (eventueel) beetje suiker
Snijd de banaan in plakjes en rasp me't een zakmes de chocolade. Meng banaan en chocolade (en eventueel suiker) door de fromage blanc. Laat die vervolgens een paar uur staan (mits de temperatuur dat natuurlijk toelaat) zodat de smaak van de chocolade goed in de kwark kan trekken. Wat u niet opkrijgt, bewaart u als ontbijt voor de volgende ochtend, u loopt of fietst er zo op weg. Eet smakelijk en goede reis! Sainttes, 28 maart 7998: uw redacteur geniet van zijn dessert (fotoi: janneke Mulder)
HEILIGEN ONDERWEG: ROCHUS HERMAN VAN
*
. 1
DEN
BRINK
Reizigers langs 's heren wegen zien in kerken en kapellen beelden van heiligen, die soms verwarrend veel op Jacobusde Meerdere lijken. Maar niet alle heiligen die als pelgrim zijn afgebeeld, met staf en reistas, met mantel en hoed, soms zelfs met de jakobsschelp, zijn Jakob. De bijgaande foto' is van de heilige Rochus. Rochus, geboren te Montpellier omstreeks 1300 (1295?) als zoon van rijke ouders, gaf zijn vermogen aan de armen en trok als pelgrim rond, pestlijders genezend. Tijdens een bedevaart naar Rome (1317) werd hij zelf besmet; hij trok zich in eenzaamheid terug, verzorgd door een engel en een hond die hem brood bracht. Genezen keerde hij terug naar Montpellier, waar hij zich uit deemoed niet bekend wilde maken; hij werd er gevangen gezet. Vijf jaren later stierf hij: op 16 augustus 1327. Zo wordt het duidelijk waarom deze heilige wordt afgebeeld als pelgrim, met een ontbloot been om een pestbuil te laten zien en met een hond aan zijn voeten. In de Middeleeuwen, toen de zwarte dood rondwaarde, was zijn populariteit als patroon tegen besmettelijke ziekten, de pest in het bijzonder, groot. Maar ook daarna was dit het geval. Zo werd in 1886, na een mazelenepidemie, de Rochuskapel in Boxmeer weer in gebruik genomen. In hetzelfde jaar werd in Rijkevoort een Rochusbroederschap opgericht. Eerder, in 1872, werd een beeld van Rochus in de parochiekerk van Orthen geplaatst, na een aanval van de pokken.' De heilige Rochus is schutspatroon van een lange reeks beroepsbeoefenaren, bijvoorbeeld artsen, chirurgen, apothekers. Zijn feestdag is 16 augustus. Bij de kerkvaders is de hond, die (zoals bij Rochus wel wordt verhaald) de wonden likt, een zinnebeeld van de prediker, die met zijn tong (het woord van God) de wonden (ziel) van de zondaar heelt. Vergelijk Lucas 16: 20-21: Aan zijn [van een rijk man] poort lag een zekere lazarus; hij was arm en zat onder de zweren. Hij had graag zijn honger gestild met wat er van de tafel van de rijke op de grond viel, maar nee, de honden kwamen en likten aan zijn zweren.-' NOTEN 1. Ingezonden door C. Ijsseldijk met de vraag: 'Is dit wel Jacobus?'. Beeld uit de kerk te Pitigliano in
Toscane.
2. Deze en andere gegevens zijn te vinden in: P.]. Margry en C.M.A. Caspers red., Bedevaartplaatsen
in Nederland, deel I: Noord- en Midden-Nederland (Amsterdam/Hilversum 1997) en deel II: NoordBrabant (Amsterdam/Hilversum 1998); deel III (Limburg) is nog niet verschenen. 3. Vergelijk: Manfred Lurker, Wörterbuch biblischer Bilder und Symbole (3'druk; München 1973) 186-187.
DWARS DOOR FRANKRIJK EN SPANJE TOELICHTING B/j HET OMSLAG
De afbeelding op de omslag is afkomstig uit een serie profielen, gemaakt door Spaanse vrienden van mij. Ik ontmoette ze in 1998 in St.]ean-Pied-de-Port. Isabel, haar man Javier en hun zoon Nicolás: wonend, werkend, studerend in Móstoles, Madrid. Onvoorstelbaar lieve, zorgzame mensen met een grote liefde voor de Camino en een groot hart voor de peregrinos uit het noorden. Ze visualiseerden de GR-65 en de Camino Francés met behulp van de computer. Zo ontstonden handige hoogtekaarten, ingedeeld in overzichtelijke dagetappes en voorzien van de belangrijkste elementaire gegevens. De complete set bestaat uit twee bladen voor de GR-65 en twee bladen voor de Camino Francés, alle op A4-formaat en in kleur. Deze schema's zijn niet gemaakt voor commerciële doeleinden, maar uitsluitend om - beginnende - pelgrims een handreiking te geven bij de voorbereiding van hun tocht. Ten bewijze hiervoor mag dienen dat er in Le Puy, bij de zusters Franciscanessen, 500 exemplaren zijn achtergelaten voor andere pelgrims. Degenen die in het bezit zijn van zo'n schema, kunnen hun reactie eventueel opsturen naar mij. Ik zal deze graag doorzenden naar mijn Spaanse vrienden. Wilt u ook zo'n schema? Stuur mij dan een gefrankeerde, aan uzelf gerichte envelop. Intussen is Nicolás bezig met weer een ander project: samen met de Amigos del Camino de Santiago reconstrueert hij de jacobsweg vanaf Cartagena!
* De auteur liep in 1998 van Gilze via Vézelay en Le Puy naar Santiago. Zijn adres: Augustinastraat 27, 5126 GK Gilze.
I
RETABELS ONTDEKKEN EN ERVAN GENIETEN (2) Josi WIENK Na de Romaanse en Gotische retabels uit het vorige artikel, staat deze keer de opvolgende stijl in de kunst, die voor Spanje pas in de zeventiende en achttiende eeuw tot bloei komt, centraal. RENAISSANCERETABELS
In de Renaissance worden de bijna vergeten cultuurvormen van de GrieksRomeinse beschaving weer in ere hersteld. Deze 'wedergeboorte' begon in Italië rond 1300, maar nam in Spanje pas twee eeuwen later een aanvang. In de beginperiode is het retabel nog klein van afmeting en bestaat het meestal uit een basis en meerdere in horizontale vakken verdeelde lagen. Deze lagen (cuerpos) worden op hun beurt weer verticaal in smallere rijen (calles) doorsneden. Zo lijkt het alsof iedere scene zich in een eigen kamertje afspeelt. Het geheel wordt meestal bekroond door een calvarie. Geschilderde panelen worden afgewisseld door sculpturen. Deze opzet wordt langzamerhand uitgebreid met zuilen en friezen, die weer versierd zijn met bustes en engelenkopjes, fabeldieren etc. Kunstenaars leven zich uit in grote vrijheid wat de decoraties betreft en zijn niet meer anoniem. Uiteindelijk wordt het retabel groter en meer gecompliceerd, de schilderingen verdwijnen ten gunste van de sculpturen. De chronologische volgorde van de scenes is horizontaal, van links naar rechts en van beneden naar boven geplaatst en wordt nooit aan het toeval overgelaten. De kant van het Evangelie, van de kijker uit gezien links, is altijd belangrijker wat betreft plaatsing van een reliëf, schildering of sculptuur. Imiteert men begin zestiende eeuw de Vlaamse stijl onder leiding van de school van Burgos, met Vigarny, Diego de Siloé en Bartolomé Ordóñez als toppers, halverwege deze eeuw wordt de Renaissance, vooral de school van Valladolid met groten als Alonso Berruguete en Juan de Juni, volledig geaccepteerd. Aan het eind van de eeuw komt er weer een omslag naar een kalmere, correc-
Lo Pueblo (Álovo); opbouw: bosis, cuerpos doorsneden door calles. (tekening: j. Wienk)
I
Pucebla (Álava); uit Anno met haar dochter en kleinzoon irn haar schooit. (tekenirng: 1. Wienk) LU
te, doch d'roge stijl die geen vrije interpretaties laat zien, dit om onjuistheden in het Geloof te vermijden. Het Concilie van Trente (een algemene kerkvergadering, gehouden van 1545 met tussenpozen tot 1563) had in verband met de reformatie de geloofsleer vast omschreven en de 'tucht' hersteld in hervormingsdecreten. Een goed voorbeeld van een Renaissanceretabel is te zien in Santo Domingo de la Calzada, het Retablo mayor, een werk van Damián Forment. Door middel van het theologische programma volgen personen en scènes met een boodschap elkaar op. We zien ook mythologische figuren zoals centauren, sirenes en tritons, die de strijd tussen goed en kwaad, deugd en ondeugd symboliseren. In Grañón volgt het Retablo mayor, gewijd aan Johannes de Doper en Johannesde Evangelist, dat van Santo Domingo in grote lijnen. Op de fries zijn mythologische thema's, slangen, maskers en guirlandes te vinden. Verder heeft het de normale opzet: Evangelisten, Apostelen en episodes uit het leven van Christus en Maria. Het Retablo mayor in de kathedraal van Astorga is het werk van Gaspar Becerra en anderen. Op de basis staan de 'Deugden' afgebeeld, waarvan het 'Geloof' totaal naakt verschijnt, doch door de vergulder met verf werd bedekt. Het
tabernakel geeft de
Opstanding van Christus weer. Een van de mooiste werken is de Piëta. Een bijzonder mooi zestiende-eeuws retabel uitgevoerd in hout, verguldsel en i\,zonder opvallende ! kleuren, staat in de kerk van Nuestra Señora de la Asunción Ezquerecocha (Álava): Retablo de in La Puebla (Camino San Roque. door Álava). Dit reta- ' ' (tekening.]. Wienk) bel wordt bekroond
met een tot aan het gewelf passende omlijsting, waarin een calvariescene is gesitueerd die aan 'Antwerpen' doet denken. De maker is helaas onbekend. In het midden van het retabel zien we drie verschillende Maria's! In het onderste vak Nuestra Señora de la Antigua uit de veertiende eeuw, dan La Virgen con Niño en tenslotte Nuestra Señora de la Asunción, patrones van de kerk. Ook moeder Anna is aanwezig en zij toont ons wat er uit haar schoot voort zal komen: dochter Maria met haar kleinzoon Jezus! De zestiendeeeuwse uitbeelding van onze hedendaagse 'pret-echo'... Retabels werden niet alleen in hout gemaakt, maar ook in steen. We treffen ze niet zo vaak aan, maar in Burgos, in de San Nicolás, staat een bijzonder mooi geheel wit stenen retabel uit de zestiende eeuw van de hand van Simón de Colonia. Om er dubbel en dwars van te kunnen genieten is er een lichtknop! Ook op de Camino door Álava, in het plaatsje Ezquerecocha, staat nog een stenen retabel van San Román in het gelijknamige kerkje. Dit retabel werd vervaar-
Monusterio de Cañas.
Santiago: Capilla de Mondriagón. (foto: 1. Wienk)
digd in het derde kwart van de zestiende eeuw. De bovenste helft is gewijd aan San Román, terwijl in de onderste helft de 'pestheiligen' San Roque en San Sebastián aan weerszijde van een soort tempeltje staan. De pest was in deze periode een geregeld terugkerende ziekte, waar menigeen aan bezweek... In Cáceres (Via de la Plata) vindt u in de Santiagokerk het Retablo de Santiago, gemaakt door Alonso Berruguete in 1557. Dit kleine retabel heeft wel zo'n beetje alle kenmerken: versierde zuilen, kleine versierde pilaartjes tussen de panelen die van schilderingen en sculpturen voorzien zijn. Boven de cuerpos zijn gedecoreerde friezen aangebracht en de afsluitende zijkanten zijn rijk versierd met allerlei motieven. In het grootste middenpaneel is Santiago rijdend op zijn witte paard afgebeeld. In Monasterio de Cañas staat een groot retabel met zowel alleen geschilderde panelen als 'kamertjes' met sculpturen. Een menigte engelenkopjes dartelt over de friezen! Het is een gezamenlijk werk van Cuillén de Holanda (!) en Andrés de Melgar uit 1531. Meer Renaissanceretabels vindt u in onder andere Burgos: Retablo mayor in de kathedraal met het beeld van Santa Maria la Mayor, patrones van de stad, dat het geheel domineert; Retabel van de Capilla del Condestable, ook in de kathedraal, is een gezamenlijk werk van Diego de Siloé en Felipe Vigarny. Het is een soort 'toneel' door de opstelling van het centrale onderwerp: la Purificación (de Opdracht in de tempel, beter bekend als Maria Lichtmis), Santiago de Compostela met in de kathedraal het Retablo van de Capilla de Mondragón. Een in terracotta uitgevoerd werk met Vlaamse invloed, in 1526 door Miguel Ramón geschonken vanuit Sevilla, hetgeen een onmiskenbaar teken moet zijn dat er via de handelswegen kunstobjecten verspreid werden naar steden zoals Santiago; en retabels in San Juan de Ortega; Santoyo en Estella.
EEN NIEUWE ROUTE: CAMINO DE ALICANTE
Vanuit Alicante loopt sinds enige tijd een nieuwe pelgrimsroute naar Santiago. Een routebeschrijving is gratis te bestellen. Dit zijn de benodigde gegevens: José Miguel Burgui Ongay, Camino de Santiago. Alicante - Santiago, de la Explanada al Obradoiro. Guía del peregrino a pie, en bici o a caballo (Alicante 1997) 248 blz.:" ISBN 84-87367-31-3, ringband. . Het besteladres is: Excmo. Ayuntamiento de Alicante, Concejalia de Cultura, Plaza del Ayuntamiento s/n, 03002 ALICANTE, ESPANA =P9."
N
t
raeh
_LmDl/na
Eind augustus 1999 was het dan zover dat wij, Netteke Mertens en ik, deze nieuwe Camino per fiets zouden gaan verkennen. Vroeg in het jaar had ik de guias (gidsen) voor ons beiden reeds ontvangen. Vol goede moed en hoge verwachtingen vertrokken we eind augustus. u, Zowel wij als de fietsen belandden veilig op de luchthaven van Alicante, O alwaar we de fietsdozen dachten te kunnen stallen. Nergens plaats.
MlNo
,
8 9
z -I
Achteraf bleek dat de fietsen gewoon zonder doos weer mee terug kon- % 6 den. De maand augustus van 1999 blijkt in Alicante de heetste in vijf en de droogste in vijftig jaar geweest te zijn. Het viel dus niet mee aan 9 ( 1 *N ~ deze extreme hitte te wennen, laat staan daarin te fietsen. Onderdak was moeilijk te vinden: ook Spanjaarden willen graag deze maand aan zee doorbrengen! Wij weken daarom uit naar Albufereta, waar een Santiagokerkje staat. Dit plaatsje hoort bij Alicante en van hieruit konden we de stad op ons gemak verkennen. Hét visitekaartje van Alicante is de met palmen en bloeiende struiken omzoomde wandellaan, de Paseo de la Explanada. Werkelijk fantastisch zoals het optisch bedrog van de 'golfjes' werkt. Er zijn 6.600.000 steentjes in de kleuren zwart, rood en crème voor nodig geweest! Bij werkzaamheden aan een van de drukste straten zijn de fundamenten van een oude stadspoort te voorschijn gekomen. De archeologen zijn in hun nopjes, winkeliers zien dit alles met lede ogen aan en voor het verkeer is het een ellende...
G)
1
~ogo
In de guia staat veel informatie over de streek, de steden en de plaatsjes waar je doorheen komt. De kerken met hun bezienswaardighedenkomen goed aan bod. Wie behoefte heeft aan zingen onderweg, kan zijn hart ophalen: er staan zelfs liederen in. Alle etappes staan keurig gerangschikt: plaats, provincie, aantal kilometers en mogelijke plaatsen ter overnachting. Door alle informatie weegt de guia ruim 450 gram, hetgeen mij deed besluiten om alle overbodige informatie uit de ringband te halen. Het achterland van Alicante is niet zo groen als ik me had voorgesteld, meer een soort stenige woestijn, die door iedereen wordt gebruikt om daar zijn afval te dumpen. Overal langs de wegen ligt rotzooi. De Camino zelf is met gele pijlen aangegeven, maar onoplettendheid wordt onmiddellijk afgestraft. Soms staat er ook een alternatief, deze afslag wordt eenmalig van een gele pijl voorzien en daarna niet meer, tenminste dat was onze ervaring. We moesten dan na ettelijke kilometers rechtsomkeert maken en besloten verder op de 'rechte' weg te blijven! Van sommige plaatsjes moet je je echt niets voorstellen: er is winkel noch bar te bekennen. Schaduw om even op adem te komen is nauwelijks aanwezig. Na iedere dagetappe staan diverse mogelijkheden ter overnachting aangegeven. Vaak is dat bij de plaatselijke parróquia (pastorie) of een klooster. We hebben in enkele plaatsen gevraagd of dat inderdaad zo is, maar de desbetreffende pastoor wist daar niets van. Hostels zijn zeer dun gezaaid, in de grotere steden is er wel voldoende aanbod. Als je, zoals wij, geen tent bij je hebt, is het raadzaam hier goed op te letten. Het Spaans verkeersbureau in Den Haag heeft echter brochures met alle mogelijkheden tot overnachting van iedere provincie (hadden wij dat maar geweten). Doordat er de laatste jaren veel nieuwe spoorlijnen zijn aangelegd vanwege de supersnelle treinen, zijn soms oude kleine wegen naast de autovía (grote autoverkeersweg) plotseling zonder waarschuwing afgesloten. Dat overkwam ons enkele malen en dan zit er niets anders op dan terug te fietsen. In augustus en begin september bleek het vanwege de hitte niet mogelijk om langer dan tot een uur of twee te blijven fietsen. Het landschap met wijngaarden, afgewisseld door graanvelden, waarvan de oogst reeds was binnengehaald, is niet spectaculair. Maar het geel, oker en zelfs oranjerood van de kale aarde geeft nog enigszins kleur aan de omgeving. Gelukkig was niet alles kommer en kwel! Na de eerste dagen van gestadig vals plat en bij Elda zelfs heuse haarspeldbochten, kom je na Fuente Alamo op de hoogvlakte en is het klimmen gedaan. Alles blijft vlak, met hier en daar wat schommelingen. Villena bezit een nationaal cultuurmonument, de schitterende
Santiagokerk met bijzondere pilaren en twee totaal verschillende afbeeldingen van Santiago. Bij Pétrola liggen zoutlagunes waarin we flamingo's zagen rondwandelen! Af en toe weken we van het 'pijlenpad' af om een dichtbij gelegen plaats, zoals Chinchilla, te bezoeken. Hier herinnert een enkel poortje nog aan de pelgrims uit vroeger eeuwen. Tussen Albacete en Roda kwamen we ettelijke 'valstrikken'tegen, maar een fikse wind in de rug maakte alles weer goed. Volgens zeggen waait er iedere middag zo'n stevige oostenwind. Onderweg naar Villarrobleda zagen we overal in de wijngaarden de druivenplukkers druk bezig, door de warme zomer was dit jaar de oogst vroeger dan normaal. Af en toe vonden ook wij langs ons pad een eenzame
I
druifjes. Om van te smullen: net als de rijpe vijgen, die als redders in de nood onze energievoorraad op pijl hielden! Van Socuéllarnos, de enige schone stad die we op onze tocht LL gezien hebben, reden we richting Mota del Cuervo. In het land van Don Quijote wilden we immers zoveel mogelijk molens zien! Als dames in witte gewaden staan ze daar op een heuvelrug mooi te wezen, hoog boven het stadje. In de late namiddagzon tekenen de wieken zich als donkere schaduwen af tegen de witte rompen. Jammer, geen van deze molens is nog in bedrijf. In Quintanar de la Orden trachtten we de Santiagokerk te bezoeken; helaas was de pastoor net deze dag in een naburig dorp nodig. Alleen hij bezit de enige sleutel. In El Toboso is alles Don Quijote wat de klok slaat! Voor zijn fans een 'must'. De mooie ruime kerk, San Anton Abad, behoorde aan de Orde van Santiago en dat wilde men laten zien ook, hij staat hoog boven het altaar afgebeeld op zijn paard. In Campo de Criptano vonden we onderdak tegenover een parkje waar Cervantes in brons vereeuwigd is. Ook hier is weer een aantal molens te zien. In deze streek moet het wit gezien
1
Villena Pilaar Santiogo kerk (foto: N. Mertens)
lin ks:
de, Cuervo (foto: j. Wenk)
Molens bij Campo de Criptano (foto: 1. Wienk)
Villafranca de los Cabal'leros (foto: 1. ~ i e n I 4
hebben van de molens, want nu staat er nog maar een fractie van de vroegere aantallen. Tegen de avond werd het verschrikkelijk druk bij de kerk. Een levensgroot kruisbeeld uit de kerk werd, voorafgegaan door muziek en vaandeldragers, op de schouders van enige jonge mannen naar buiten gedragen. Zo ging het in processie door de straten, helemaal naar Zijn eigen ermita (afgelegen kapel), een kilometer of zes hier vandaan. Daar zal deze 'Cristo de Villajos' een jaar verblijven. In deze ermita is in de jaren tachtig ook een dertiende-eeuws Mariabeeld gevonden dat daar waarschijnlijk uit angst voor de Moren verborgen werd. Onze tocht ging langs vlakke en kale velden verder naar Alcázar de San Juan en Villafranca de los Caballeros. Dit achtervoegsel heeft niets met ridders te maken, maar is alleen een soort van handelsprivilege, voorgesteld door een beeldengroep van een tevreden lachende boer met zijn bepakte ezel. Vlakbij ligt Carnuñas, het plaatsje dat er prat op gaat in vroeger eeuwen veel van haar inwoners naar de Indias te hebben laten varen. Ons eerste ooievaarsnest op de kerktoren hier gezien! In Madridejos namen we een rustdag om in het nabije Consuegra de mooiste molens en het nog intacte kasteel van San Juan te bekijken. De dame in het gemeentehuis vertelde met trots dat een van deze negen molens nog draait, al is het dan ook maar één dag per jaar! Ik heb haar maar niet over onze molens verteld, dat zou te sneu zijn ... In Turleque gaf de man achter de tap ons de raad de aangegeven route door de embalse (stuwmeer) in de guía maar niet te volgen, we zouden zéker verdwalen, dat deed hij zelfs nog! We vervolgden onze weg door Mora, Mascaraque en Almonacid, om zo ons einddoel Toledo, te bereiken. Tot Filips II het Hof naar Madrid verplaatste, was dit de hoofdstad van Spanje. Hier zijn de drie grote culturen hecht met elkaar verweven en de stad werd zo een letterlijk hoogtepunt van onze Camino. Er moet veel geklommen worden bij het verkennen van deze schitterende stad! Na informatie bij het station konden we mét fietsen, alleen in de regionale treinen, reizen. De trein terug naar Alicante overbrugde deze afstand in vijf uur, wij fietsten er veertien dagen over... Als toetje maakten we een uitstapje naar de palmenstad Elche, waar we in het plaatselijke museum de kans kregen om het feest van het Misterio de Elche mee te maken, zij het dan via de film die speciaal voor ons werd vertoond. Hiermee was 'de koek' op. De volgende morgen, nog in het donker, vertrokken we om
bij het krieken van de dag de zon bloedrood op te zien komen uit zee. Deze Camino gaat vanaf Toledo westwaarts verder, om in Plasencia aan te sluiten bij de Via de la Plata. Wij wilden zelf vanaf Toledo 'overstappen'op de van uit Valencia startende Camino. Misschien een ander jaar, maar dan het liefst in het voorjaar! Zeer waarschijnlijk zal deze route in de lente een totaal ander beeld te voorschijn toveren dan ik nu heb beschreven. Wie weet ...
René Heinrichs e.a., De Camino - op reis en hoe nu verder? (z.p., z.j.; uitgave: Grafisch Centrum Korps Luchtmacht Staf) 80 blz., geen ISBN, prijs onbekend. Als je denkt dat nu toch wel alles over de Camino in a l zijn facetten geschreven is, dan heb je het mis wat dit boekje betreft! Het i s een verslag van de loop/fietspelgrimage die een groep van negen 'luchtmachters' van de vliegbasis Woensdrecht in 1998 ondernam, geleid door hun aalmoezenier René Heinrichs. In het voorwoord en inleiding vertelt hij hoe hij hiertoe gekomen is en 'zijn' mannen, in de leeftijd van 47-63 jaar (en hun partners) voorbereid heeft op deze tocht. Het lijkt erg vreemd: een aantal militairen dat ter bedevaart gaat! Dat verwacht je immers niet... Maar uit dit boekje blijkt dat er internationale militaire bedevaarten naar Lourdes gehouden worden, waar ook Nederlandse militairen aan meedoen. Een van de mannen zal samen met zijn vrouw de verzorging op zich nemen. Er wordt op 9 juni gestart in Oloron-Ste.Marie, om op 25 juni, nog vóór de pelgrimsmis, hun opwachting bij Jacobuste maken. leder is vrij om sommige trajecten lopend of fietsend af te leggen, om zo de Camino op beide hoedanigheden te ervaren. In het reisverslag van vijf 'pelgrims' word je gewaar hoe alles op hen inwerkt en er een hechte eenheid ontstaat zonder beslag te leggen op ieders privacy. ]e ziet ze als het ware veranderen, vooral geestelijk. Wie graag wil weten hoe de eeuwenoude Camino heeft ingewerkt op deze geharde defensiemannen, komt bij het lezen van dit boekje ruimschoots aan zijn trekken; allen kwamen op 29 juni als herboren terug op hun thuisbasis.
VAN DE VOORZITTER! ALSjE NOG OP STAP WILT GAAN
Het boekje Praktisch Pelgrimeren is eind december aan alle leden toegezonden, tegelijk met het decembernummer van delacobsstaf. Ik denk dat het vooral voor aspirant-pelgrims een interessant boekje is geworden. En wellicht hebben ook doorgewinterde pelgrims er iets nieuws in gelezen. Nog heel veel dank is verschuldigd aan alle mensen, die mee hebben gewerkt aan het boekje, door vragen te beantwoorden en stukken tekst aan te leveren. Er zijn ook nogal wat mensen die mij informatie hebben gestuurd over de drukte op de Camino. Ik vroeg in oktober hoe je dat kon omzeilen in de hoop toch een persoonlijke, positieve ervaring aan de pelgrimstocht over te houden. Mijn indruk was, op grond van mededelingen van pelgrims, dat dat bijna onmogelijk was. Het blijkt iets genuanceerder te zijn. De opmerkingen van pelgrims heb ik verwerkt in een aantal raadgevingen. Die zijn natuurlijk niet uitputtend en vaak erg persoonlijk. Overeind blijft dat je zelf moet beslissen wat je doet gezien jouw mogelijkheden. 1 Ca in geen geval het laatste deel van de Camino lopen in juni en juli. Dus mijd de drukte rond het feest van Jacobus op 25 juli. Het is sowieso verstandig om pas ruim voor of ruim na die datum in Compostela aan te komen. 2 Als je toch dat feest mee wilt maken, ga dan zo vroeg mogelijk op de dag naar de kathedraal. Wellicht dat je dan nog de busladingen pelgrims/toeristen vóór kunt zijn. 3 De grootste drukte ontstaat na León omdat er veel mensen (Spanjaarden) daar dan ook lopen. Je kunt immers al de Compostela krijgen als je de laatste honderd kilometers gelopen hebt. Deze drukte heeft grote gevolgen voor de drukte in de refugio's en tentenkampen. 4 De refugio's zijn soms erg vol en soms erg vuil. Overweeg, als zich dat voordoet, een kamer in een hostal te nemen of, om het probleem te voorkomen, neem je eigen tent mee. Douchen blijft echter een probleem. 5 Neem alternatieve routes, bijvoorbeeld via de tunnel van San Adrián bij Vitoria/Casteiz of langs de kust. Dit kost wat meer planning maar levert een rustige route op. Je kunt dan echter niet blindelings de bordjes naar Compostela volgen en de kans dat je medepelgrims ontmoet, is geringer. 6 Neem oordoppen mee als je wilt slapen in een refugio. Het veelvuldig en meervoudig gesnurk is een kenmerk van de refugio dat de meeste mensen proberen te omzeilen. 7 Vermijd de grote plaatsen. In de dorpen kom je vaak aardige refugio's tegen, die bovendien schoner zijn en minder druk bezet. Plan je dagetappes dus zo dat je de grote steden niet als stop uitkiest. 8 I
gevoel te hebben over het bereiken van je doel als dat enigszins uniek is of in ieder geval niet midden tussen de mensen, weggepropt in een klein hoekje van de kathedraal van Santiago. 9 Voor veel mensen is het Cruz de Ferro zo'n einddoel. Helaas is dat ook een vast punt voor Spaanse schoolklassen, die in drommen er ongebreideld van genieten tijdens een schoolreisje. Wapen je tegen dergelijke teleurstellingen door je persoonlijke ervaringen te koesteren. Tot slot, veel mensen die reageerden, spraken toch over een unieke ervaring, een fantastische beleving of gevoelens van saamhorigheid met andere pelgrims. Ook het contact met jonge Spaanse studenten op de Camino werd gewaardeerd. Wellicht dat het dit jaar minder druk is. Het is immers geen Heilig Jaar meer, maar Santiago is wel een van de culturele hoofdsteden van Europa dit jaar. Mocht je op het punt staan te vertrekken, dan wens ik je toch een onvergetelijke tocht toe. Nu we in Frankrijk de vier meest bekende Chemins de Saintjacques grotendeels hebben gelopen of gefietst, gaan we dit jaar een stuk van de route lopen vanaf Straatsburg naar Cluny, zoals beschreven in het boek van Bart Teklenborg, jacobsweg der Freude (zie de boekbespreking door Herman Stokmans in het decembernummer). Ik ben benieuwd of er herkenbare Jacobalia onderweg zijn. Het startpunt St. Odilienberg bij Straatsburg is wel bekend uit de geschiedenis van de pelgrimstochten naar Santiago. De route voert verder langs Langres, Beaune en Macon en volgt overwegend langeafstandspaden. Dichtbij Cluny ligt ook Taizé, een protestantse kloostergemeenschap, die je kunt bezoeken. Na Le Puy is de weg verder wel bekend en in veel meer boeken ook beschreven. Het verheugt mij dat er nogal wat regio's zijn, die wandelingen en wandelweekends organiseren. Ik kan het iedereen van harte aanbevelen. De zomer is weer in aantocht, dus kunnen we weer genieten van lange, warme avonden en vroeg opstaan (voor de liefhebbers). Het Genootschap zal dit jaar op 25 juli niet centraal een activiteit organiseren, maar in sommige regio's wordt dit wel gedaan. Ook het bijwonen van zo'n activiteit kan ik u van harte aanbevelen. Katrina van den Berg (033) 465 06 23
In de bestellijst die u meegezonden heeft gekregen bij de uitnodiging voor de voorjaarsvergadering is helaas een drukfout geslopen. Wij verzoeken u bij bestellingen zowel de pagina met op de achterkant het redactiestatuut, als de pagina met uw persoonlijke gegevens in te vullen en op te sturen.
REGIO 'S REGIO AMSTERDAM (postcode: 1000 t / m 1119 + 1160 t / m 1199 + 1300 t / m 1399 + 1420 t / m 1439) Contactpersonen: Janna Matthijsen, Geerdinkhof 35, 1103 PP Amsterdam, a: (020) 699 61 73 Paul Roosendaal, Borgerstraat 58,'1053 PV Amsterdam, (020) 683 48 56
REGIO NOORD-HOLLAND BOVEN HET IJ (postcode : 1120 t / m 1159 + 1440 t / m 1999) Contactpersoon: Jan Louter, Dorpsstraat 65,1689 ER Zwaag, (0229) 23 65 12
WARMENHUIZEN, ZATERDAG 27 NOVEMBER 1999
Met 95 leden en introducés kwamen we bijeen in Het Dorpshuis te Warmenhuizen. Eerst waren er enkele mededelingen. Er is een nieuwe reisboekwinkel: Frank en Vrij in Alkmaar, Marktstraat 6a, 1811 LG, tel. (072) 511 60 02. En in Midden-Frankrijk in Auvergne kunt u overnachten in Les Gaillards du Bourg, 03130 Montcombroux-Les Mines, tel. 0033 (0) 470996454, gelegen aan de GR 3. Diner, bed en ontbijt voor 140 FF op vertoon van pelgrimspas. Rob Catelein uit Bergen aan Zee is van plan met de rolstoel naar Santiago te gaan. Hij informeert naar elektriciteit in de refugio's in verband met het opladen van de accu's van zijn rolstoel. Ervaren pelgrims weten dat dit geen probleem oplevert. Het is wel handig om een verlengsnoer mee te nemen. Onze regio verzorgt de najaarsvergadering 2000. Leden, die suggesties hebben voor een geschikte zaal, wordt verzocht dit aan de contactpersoon mee te delen. Wij luisteren naar een aantal heel verschillende verhalen. In 1983 hadden Mart en Hilde Goosens uit Heiloo met hun kinderen de route Pyreneeën-Santiago gefietst. Op 25 juli waren ze bij het Cruz de Ferro. Het was druk en het leek wel een wielerwedstrijd. Ze besloten het nog eens te doen, maar nu anders, rustig, met aandacht voor wat je op je pad tegenkomt. Al de plaatsen tussen de Col de Somport en Santiago de Compostela passeerden de revue, zodat ieder aan het begin van deze dag weer een volledig beeld had van de Camino Francés. Marijke Bestenbreur uit Tuitjenhorn had de route van Saint-Jean-Pied-de-Port naar Santiago hardlopend afgelegd. Zij liep 40 kilometer per dag op kaart en kompas met een leeg hoofd en zonder afleidende gedachten. Men noemde
haar peregrina sola campeona. De aankomst in Santiago was voor haar bijzaak, een anticlimax. Ze besloot Santiago zo snel mogelijk te verlaten en door te lopen naar de Costa del Morte, naar Finisterre. Daar aangekomen nam zij een duik in de oceaan en zwom tussen de dolfijnen. Dolfijn. Peter Vlak fietste van Oudkarspel naar Santiago de Compostela. Voor hem was de aankomst in Santiago geen afknapper. Maar het hoogtepunt was de warmte en hulpvaardigheid die hij vooral in Frankrijk had ondervonden. Sieuw van der Welle uit Den Helder had samen met zijn broer Piet uit Warmenhuizen in septemberloktober 1998 de tocht naar Santiago gefietst. Hij schildert ons een momentopname die veel indruk op hem had gemaakt: de tocht over de Mont au Brac, een hooggelegen plateau, ruig, zonnig, veel gras, soms mist. De middeleeuwse pelgrims raakten hier nogal eens de weg kwijt. Dan luidde men met mistig weer de klok. Onderweg hadden mensen hun gevraagd: 'priez pour nous a Compostelle'. Het advies van Sieuw is: de omweg over Le Puy is de moeite dubbel en dwars waard, maar zorg voor een goede voorbereiding op wat je zoal onderweg tegenkomt. Dan geniet je zoveel meer. De familie Wensen uit Heiloo heeft de eerste etappe (Pieterpad en Pelgrimspad) erop zitten. En nu hebben ze al ervaren dat de schelp wonderen doet. In augustus vervolgen ze hun pad (Moelingen -Vézelay - Le Puy). Ed Nozeman uit Castricum heeft in 1999 de laatste etappe (Logroño - Santiago de Compostela) gefietst. Het landschap was indrukwekkend, overweldigend. Vooral de ochtenduren waren mooi. Maar het meeste wat hem is bijgebleven, zijn de ontmoetingen met mensen uit allerlei landen. Santiago heeft twee kanten: de kermis, het ontbreken van echte kaarsen. Na veel moeite heeft hij er een gevonden in een kaarsenwinkel en die in een bijzonder hoekje bij een pilaar opgestoken. 's Avonds bloeit de stad op. Iedereen is vrolijk. Overal spelen groepjes fantastische muziek. Ook in Santiago had hij bijzondere ontmoetingen: een blinde jongen die loten verkocht, vijf minuten later genoot hij van een passerende Spaanse schoonheid, maar met een briefje in haar hand: ik ben doof, kunt u mij helpen. Vaak zit er achter het verhaal een heel ander verhaal. Kaap Finisterre was indrukwekkend, maar voor de fietsers wel een opgave. De fietser Bergsma uit Purmerend vertelt over twee verschillende fietsroutes. In 1998 fietste hij via Tours naar de Pyreneeën. In 1999 de route Vézelay Rocamadour, welke heel wat zwaarder was en meer training vergde. Maar de aanwezige dames en heren vertelden enthousiast dat het best te doen was. George en Grietje Brekelmans uit Koog aan de Zaan liepen de terugweg, de Camino del Norte en Camino Interior. Omdat je tegen de route in loopt, raakten ze de weg in Galicië nogal eens kwijt. In Asturië waren flinke bergen en dalen, ruig landschap. Daar was de markering goed en er waren voldoende refugio's. De route is te mooi om zo zoekend te lopen. Gelukkig kregen ze veel hulp van Galicische en Asturische dorpelingen. Van oudsher maakt men een
ommetje over Oviedo. Er is een gezegde: 'Wie niet over Oviedo gaat, verwaarloost de Heer en vereert de dienstknecht'. Ze zijn geëindigd in Santander. 's Middags brengen we een bezoek aan de oude Ursulakerk in Warmenhuizen.
De heer A.A. van West, voorzitter van de kerkvoogdij, geeft een boeiende uitleg over alles wat er in de kerk te zien is. In de kerk bevindt zich een negental heel bijzondere gewelfschilderingen uit 1525, aangebracht door JacobCornelisz van Oostzanen. Na een periode van onderzoek en restauratie zijn ze weer te aanschouwen. Enkele oplettende leden ontdekten duidelijk twee pelgrims, afgebeeld bij De doortocht door de Rode Zee. Tijdens het tweede deel van de middag vertelde Piet Jonker over zijn lange voettocht vanuit Warmenhuizen, via Luxemburg, Straatsburg, Ulm-Konstanz (Der Jacobsweg), Zwitserland en Zuid-Frankrijk. Hij illustreerde zijn boeiende relaas met schitterende dia's. Piet heeft veel beleefd, prachtige ervaringen gehad, maar ook moeilijke dingen meegemaakt, zoals een blessure, die door de knapste sportarts van Straatsburg weer werd verholpen. Het meerdere malen afscheid nemen van zijn vrouw en kinderen, die onderweg een stukje meeliepen, was ook niet gemakkelijk. De tocht was te lang om in één keer te vertellen. We hebben dus nog een verhaal te goed van Piet: zijn tocht vanuit ZuidFrankrijk via de Somportpas en Jaca naar Santiago. Om 16.00 uur werd de dag afgesloten en keerde ieder met een voldaan gevoel huiswaarts.
REGIO BOLLENSTREEK/RIJNLAND (postcode : 2000 t / m 2299 + 2300 t / m 2499) Contactpersoon: C.C. van Tongeren, Rijnsburgerweg 4/F4, 2215 RA Voorhout, (0252) 23 11 47
REGIO DEN HAAG (postcode: 2200 t / m 2299 + 2500 t / m 2799) Contactpersoon: Cees Rooijackers, Vondelstraat 136, 2513 EX Den Haag, (070) 360 24 42
REGIO ROTTERDAM (postcode: 2800 t / m 3399) Contactpersoon: Hans Timmermans, Sauerdal42, 2904 DE Capelle a/d IJssel, (010) 450 18 51
REGIO MIDDEN-NEDERLAND (postcode: 1200 t / m 1299 + 1400 t / m 1419 + 3600 t / m 3899) Contactpersoon: Hanny Pouderoyen, Fazantenkamp 576, 3607 DG Maarssenbroek, a (0346) 56 91 33, e-mail:
[email protected] VERSLAG REGIOBIJEENKOMSTMIDDEN-NEDERLAND
Op zaterdagmiddag 9 januari jl. is een twintigtal leden uit de regio bij elkaar geweest om het nieuwe pelgrimsseizoen in te luiden. Het was een zeer gemêleerd gezelschap van leden van het eerste uur tot leden van een week. Er was dus veel te vertellen en te vragen. Een aantal pelgrims wil dit jaar gaan lopen of fietsen, waarvan één zelfs per ligfiets. We zijn bij voorbaat nieuwsgierig naar zijn ervaring met de ligfiets. De volgende bijeenkomst is nog niet gepland maar zal hoogstwaarschijnlijk ergens in oktober plaatsvinden. Zou iedereen die nog niet eerder een uitnodiging voor een bijeenkomst heeft gehad, maar toch geïnteresseerd is, even contact met mij willen opnemen? Ultreya, van Hanny
REGIO UTRECHT-ZUID/RIVIERENGEBIED (postcode: 3400 t / m 3599 + 3900 t / m 4299) Contactpersonen: Janneke Mulder en Stephan van Meulebrouck, E. Zoudenbalchstraat 33, 3552 AK Utrecht, a (030) 244 55 07, e-mail:
[email protected] VERSLAG REGIOBIJEENKOMSTOP 22jANUARI 2000
De locatie was wederom de pastorie Dominicus in de Utrechtse wijk Oog in Al. Een prima plek voor de ongeveer dertig deelnemers. Nog niet eerder waren het er zoveel. Behalve de bekende gezichten waren er nieuwelingen, die zich kwamen oriënteren met de gedachte om binnen niet al te lange tijd op weg te gaan naar Santiago. Aan hen werd de gelegenheid gesteld om prangende vragen in de groep te gooien. De gebruikelijke onderwerpen als wel/geen tent meenemen, routes, overnachtingen en wat te doen tegen kwade honden, kwamen aan de orde. De adviezen waren natuurlijk niet eenduidig zodat de aspirant-pelgrims toch zelf hun eigen keuzen moeten maken. Gelukkig maar, want een pelgrimstocht is geen volledig verzorgde reis, waarbij van begin tot eind alles is vastgelegd en keurig is geregeld. Na een uurtje werd er in kleinere groepjes verder gebabbeld en diverse personen hadden fotoalbums meegenomen waar belangstellend in werd gebladerd. Na een overheerlijke maaltijd volgden de dia's van Stephan en Janneke. Het was een voetreis door alle vier seizoenen, aangezien zij op 1 februari 1998 vertrok-
ken waren en na ook de terugreis te voet te hebben afgelegd op 3 oktober van dat jaar weer in Utrecht thuiskwamen. Prachtige plaatjes kregen we te zien met sfeervolle landschappen, wegen en paden, tafeltaferelen, een altijd lachende Jannekeen meestal een bedachtzame Stephan. Na een aantal zeer genoeglijke uren met elkaar te hebben doorgebracht, namen wij om goed 20.00 uur afscheid van elkaar. We kijken al uit naar de wandeling op 8 en 9 april van Vessem naar Heeze met overnachting in de jeugdherberg van Valkenswaard.
REGIO ZUIDWEST-NEDERLAND (postcode: 4300 t / m 4799) Contactpersoon: Huub Willems, Thibautstraat 1, 4363 BE Aagtekerke, (0118) 58 21 51 Op zaterdag 5 februari werd een eerste regionale bijeenkomst gehouden in kasteel Westhove in Domburg. Aan deze door de weergoden gezegende dag namen 62 leden deel: een aantal dat de aanvankelijke verwachting verre oversteeg want tweederde van de leden gaf acte de présence! Het programma dat min of meer met een natte vinger was samengesteld viel toch in goede smaak. Een van de onderdelen was enkele leden in kort bestek te laten vertellen waarom zij de pelgrimstocht hadden ondernomen (of van plan waren dit te doen) en vervolgens hoe zij de (vaak moeilijkste) eerste dagen hadden ervaren. Na een voortreffelijke lunch kreeg het hele gezelschap de 'opdracht' zich te verzamelen voor een wandeling onder leiding van een ervaren natuurgids door de bossen en over de duinen rondom kasteel Westhove. Na deze natuurhistorischewandeling werd aandacht besteed aan terugkoppeling door de regiovertegenwoordigerover onderwerpen die tijdens de laatste vergadering in januari van het bestuur van het Genootschap met de regiovertegenwoordigers waren besproken. Dit gaf aanleiding tot een levendige en goede gedachtewisseling. Nadat een van de leden nog een kort exposé had gegeven over zijn ervaringen als hospitalero werd de dag besloten met een zeer opgewekt café Saint Jacques.
REGIO BREDAITILBURC (postcode: 4800 t/m 5199) Contactpersoon: Theo Poell, Teilingen 33,4901 DA Oosterhout, (0162) 43 14 46
REGIO 'S-HERTOGENBOSCH (postcode: 5200 t / m 5499) Contactpersonen: Pieter en Anne Bult, Sluishoeven 67, 5244 GR Rosmalen, (073) 521 92 26
REGIO EINDHOVENIHELMOND (postcode: 5500 t / m 5799) Contactpersonen: Bart Leemrijse, Pasteurlaan 57, 5644 ]B Eindhoven, (040) 211 94 12 Theo van Pinxteren, Hutdijk 54, 5583 XK Waalre, = (040) 221 40 12 Wij zijn een geprivilegieerde regio want we wonen rond de Jacobushoevein Vessem. En bij broeder Fons en zijn vrijwilligers is het goed toeven. De vele (58) belangstellenden voor de diapresentaties van Peter en Sigrid over hun voetreis naar Santiago genoten van de gastvrijheid en de uitgebreide lunch. Fons vertelde iets over de doelstelling van de Jacobushoeve; gewoon er zijn, gewoon koffie drinken en... dan komt er vanzelf iets tot stand: ruim 15.000 bezoekers per jaar, inzamelingsacties voor de derde wereld, een imponerend stiltecentrum, een Cruz de Ferro, een mogelijkheid om je voor te bereiden op de pelgrimage, een prachtige kruidentuin door vrijwilligers aangelegd, een bibliotheek, et cetera... In de kennismakingsronde hoorden we verschillende motieven. Of eigenlijk, hoorde je niet de echte want er lijkt een zekere schroom om daarmee naar voren te komen. Ik ga daar even op in. Pas tijdens de wandelingen of in een onderling gesprek hoor je de motieven. Iemand die dankbaar is omdat hij nog overeind staat na een leven waarin hij veel collegae heeft zien opbranden als gevolg van het zware werk waarin zij vaak te maken hadden met rampen en slachtoffers. En ook een ondernemer die vertelt dat hij dankbaar is voor wat hij in zijn leven heeft mogen bereiken. Stille argumenten van bescheiden doch, vind ik, grootse mensen. Ik zal ze anoniem laten. Maar voor mij vormen ze weer inspiratiebronnen. Maar nu de dia's van Peter en Sigrid. Twee jongeren die de pelgrimage op hun eigen manier deden. Veel natuur, niet zoveel cultuur, zei men (maar voor mij een ruime voldoende). Onderweg mensen ontmoet die door aanwezigen een jaar eerder al ontmoet waren tijdens hun pelgrimage. Heldere dia's waarvan velen elke ochtend genomen werden om een idee van het landschap te krijgen. Contact hebben met thuis via e-mail en internetcafés is wel even wat anders dan we van de vroegere pelgrims leerden. Voor Peter en Sigrid is iedereen die naar Compostela gaat een pelgrim; ook de buspassagier die in Santiago de
Compostela uitstapt. Hoogtepunten voor hen waren Vézelay, Le Puy, een lekker fris bad in Spanje, Santiago zelf uiteraard en.. . de boerenkool met worst bij thuiskomst. Ik schat dat ze voorlopig met het virus besmet blijven. Peter en Sigrid bedankt voor jullie verfrissende kijk. De snert daarna in de hoeve 'loog er niet om'. Voor de zomerbijeenkomst zullen Bart en ik in augustus weer een wandeling met Rioja organiseren. Voor het verslag van onze zomerwandeling in 1999 moet je even kijken naar dejacobsstaf 44 bij de mededeling van de regio EredalTilburg, waar ons verslag abusievelijk is terechtgekomen.
REGIO LIMBURG (postcode: 5800 t / m 6499) Contactpersoon: Herman Hecker, Hertenerweg 18, 6049 AA Herten, (0475) 33 49 65 Opmerking van de redactie: in de Jacobsstaf 43 (1999) is op p. 147 per abuis een foto van de kathedraal van Roermond geplaatst bij het verslag van de regio GroningenlDrenthe. Bovendien is verzuimd deze fout te rectificeren in het daaropvolgende nummer. Voor deze gang van zaken bieden wij onze excuses aan.
REGIO NIJMECENIARNHEM (postcode 6500 t / m 7099) Contactpersoon: Ted van Gaalen, Krekelstraat 19, 6533 RB Nijmegen, a (024) 356 50 43
REGIO OOST-NEDERLAND (postcode 7100 t/m 7799 + 8000 t/m 8299) Contactpersoon: G. Westgeest, Ganzenmarkt 22,7631 EN Ootmarsum, a (0541) 29 33 51
REGIO GRONINGEN/DRENTHE (postcode 7800 t/m 7999 + 9300 t/m 9999) Contactpersoon: Thom Oosterhof, Mozartstraat 31, 9722 EB Groningen, (050) 525 51 44 Het is vrijdag 19 november 1999 wanneer de laatste huiskamerbijeenl
Vanaf half acht stond de koffie, thee en door de gastvrouw zelfgebakken cake en de Groninger notenkoek gereed. Tegen acht uur waren we compleet en bevonden er zich 36 leden en adspirant-leden in het souterrain van Marga en Fred Bader, die voor de huiskamerbijeenkomst van ons Genootschap is omgedoopt tot Refugio El Sotano Amisioso. Door middel van een meditatiebel werd er stilte verkregen om vervolgens een kleine passage voor te lezen uit de Omweg naar Santiago van Cees Nooteboom, waarna iedereen, thans formeel, welkom werd geheten. Ook het rondje jezelf voorstellen volgde, waarna de berichten van verhindering o.a. van Pon Kaekebeke (laatste fotolpoezie tentoonstellingsweekend van haar tocht naar Santiago in de Allersmaborg), Marietta Rust (productiewerkzaamheden nieuwe CD waarop Spaanse ballades, Sevillanas en Rumba's) en Jan van der Zee wegens ziekte (van hem was de pentekening in de]acobsstaf 44 (1999) 201). U ziet, onze regio heeft vele creatieve pelgrims. Een bijzonder welkom voor Ina Woltjer die net afgelopen zondag 14 november is teruggekeerd uit Santiago de Compostela, na een voettocht van bijna twee maanden. Mededelingen voor en uit de regio passeerden de revue. We zijn nog steeds groeiend. Op 1 januari 1999 telde de regio 62 leden, thans 91. Vanwege de vermaardheid om haar presentatie wordt ons regiolid (het 1000ste lid van ons Genootschap op 19-03-94) Annie Garcia veelvuldig gevraagd om een lezing met diapresentatie te geven van haar tocht naar Santiago. Het was voor ons dan ook bijzonder fijn dat zij op deze avond beschikbaar was om voor onze regio deze presentatie te verzorgen. Belevenissen, anekdotes, gebeurtenissen, het contact met de mensen onderweg, enfin te veel om op te noemen, boeiden ons allen en brachten herinneringen bij ons naar boven alsof wij afgelopen week zelf de tocht nog gelopen hadden. De spreektaal van Annie (française) met een authentiek woordgebruik, soms met bijbehorende aanvullende verduidelijking - dat de voordracht nog smeuïger maakt - legde een extra dimensie in haar verslag met de lichtbeelden. Hoe waardevol is dan ook weer waar te nemen dat in de pauze ieder zijn eigen verhaal aan de ander doet, ieder zijn eigen miniparade brengt. Tijdens de pauze was er tevens de gelegenheid om het gidsje aan te schaffen van het Jacobspadvanaf Uithuizen naar de Stad dat op 19 september is geopend. Na de pauze werden we meegenomen vanuit St.-Jean-Pied-de-Portnaar het klooster in Roncesvalles (voor velen de eerste overnachting op Spaanse bodem na de Pyreneeën 'genomen' te hebben), Puente la Reina, Logroño, de-haan-ende-kip-kathedraalvan Santo Domingo de la Calzada en niet te vergeten de spirituele refugio van Vitlafranca del Bierzo bij de Iglesia de Santiago. Spierpijn, klachten en ongemakken verdwijnen o.a. na het nuttigen van een
drankje dat op een geheimzinnige manier wordt bereid. Een refugio die elke pelgrim moet bezoeken om het ritueel bij te wonen, een onvergetelijke avond te beleven en om van zijn kwalen af te komen. Tegen half elf wordt de laatste dia gepresenteerd waarna 'la Carcia' wordt bedankt dat zij ons heeft willen meenemen op haar tocht die zij voor ons persoonlijk weer helemaal heeft geactualiseerd. Namens ons allen worden haar bloemen, een fles wijn en een boekenbon overhandigd als blijk van onze waardering en dank. Door Fred en Marga werd een ieder nog uitgenodigd om 'boven' in de grote sfeervolle huiskamer het café St.]acques-gevoel te komen beleven met een hapje en een drankje en met op de achtergrond muziek over en van de Camino. Wederom een geslaagde huiskamerbijeenkomst waarvoor het gastenechtpaar eveneens werd bedacht met enige geschenken als blijk van waardering voor de genoten gastvrijheid en de ontvangst.
REGIO FRIESLAND (postcode 8300 t / m 9299) Contactpersoon: Siep Zeinstra, Mr. P.J. Troelstraweg 42, 8917 CN Leeuwarden, m (058) 212 91 98 EEN STAP VERDER
In 1998 is het begin van hetlacobspad in het Bildt aan de Waddenkust geopend. Op 12 mei 2000 wordt een volgende stap gezet met de opening van een wandel- en fietsroute van St.Jacobiparochie naar Hasselt. De fietsroute volgt zoveel mogelijk oude historische paden, terwijl bij de keuze van de wandelroute ook het landschappelijke aspect meetelt. De routes zijn aangegeven op bijgaand kaartje. De aanstaande opening van het 'Jabikspaad'is het resultaat van jaren vrijwilligerswerk van een tiental leden van ons Genootschap uit het desbetreffende gebied. 131 km is de afstand St.Jacobiparochie naar Hasselt, anders gezegd vijf
dagen lopen of 5% van de hele route naar Santiago de Compostela. We starten uiteraard in het dorp genoemd naar Jacobus de Meerdere, lopen dan naar Zwarte Haan, het Friese Finisterre, waar volgens de aloude 'Kroniek van Turpijn' hetlacobspad eigenlijk begint en nemen afscheid van de zee tot we haar weer zien in het verre Spaanse Finisterre. Het is niet mijn opzet, zeker nu niet, het pad hier verder uit de doeken te doen. Immers, de bij de opening uit te geven gids biedt, naast de nodige praktische tips, voldoende cultuurhistorische informatie voor de geïnteresseerde. De markering van het pad zal zijn volgens een algemeen gebruikelijk systeem maar dan met eigen logo. Het Jacobspad sluit aan op het enige maanden geleden opengestelde Hanzestedenpad van Hasselt naar Doesburg. Wie zetten waar en wanneer de volgende stap? We zien verlangend uit naar onze vrienden van Groningen-Drenthe, van Oost-Nederland, van NijmegenArnhem en van Limburg. Tot ziens.
AGENDA 1 april 2000 Wandeltocht regio Den Haag.
8 april 2000 Traditionele wandeltocht regio Amsterdam. 8 en 9 april 2000 De regio Utrecht-Zuid/Rivierenland organiseert een wandeling van Vessem naar Heeze met overnachting in de jeugdherberg van Valkenswaard. 16 april 2000 Fietstocht lang lacobalia.
12 mei 2000 Opening van het Jabikspaad van St.-1acobiparochie naar Hasselt. 13 mei 2000 laarlijkse wandeltocht, na opening van het labikspaad, van dit pad.
Augustus 2000 Een zomerwandeling met Rioja van de regio Eindhoven/Helmond. 14 oktober 2000 Najaarsvergadering van het Genootschap.
ZOEKERTJES O In 2001 willen wij gaan lopen naar Santiago de Compostela. In Spanje willen wij de Camino del Norte (de route langs de Itust van de Golf van Bislaje) gaan volgen. Graag lomen wij in contact met mensen die deze route ook hebben gelopen om ervaringen en informatie uit te wisselen. Ons adres is T. en H. Schutte, Smidsweg 90, 7441 EP Nijverdal. E-mail:
[email protected] O Voor onze Spaanse les in Utrecht, speciaal voor Santiagogangers, zoeken we nog deelnemers. Diverse niveaus. Geïnteresseerd? Bel Corrie Stalenhoef, a (030) 294 49 92. O Wilt u het bewijs van uw wandelprestatie naar Santiago de Compostela, voorzien van het fraaie logo van het Genootschap in kleur op een houten tegel, met uw eigen tekst in goud gegraveerd hebben. Tekst maximaal 175 lettertekens (incl. spaties).
Maak dan f 36,- over op gironummer 5769707 t.n.v. judith Boon-Croïn, Safarigeel 720, 2778 CN Zoetermeer, (079) 367 20 72. De tegel wordt u dan toegezonden. U Wie vertrekt er vanuit Santiago de Compostela om eind mei of begin juni vandaaruit verder te trekken of terug te lopenlfietsen? Deze persoon/personen kunnen dan onze auto met aanhanger naar Santiago brengen, zodat wij deze voor de terugreis met de fietsen kunnen gebruiken. Informatie bij Van Develen - Van Eelzelen, Nollekensstraat 26, B-2910 Essen (België), (03) 667 30 95. O Ik wil komend maart naar Santiago lopen en zoek maatje(s). Den Haag - Brugge - Tours enz. Wie routesuggesties heeft, met name voor het eerste stuk, tevens gaarne reageren. Alfred Lagerweij, Frans Hals Plantsoen 779, 2257 XD Voorschoten, .a (077) 567 77 56.
U Man, 64 jaar, wil graag in contact komen met iemand die met mij van Oviedo naar Santiago wil lopen. Oviedo is de plaats van waaruit koning Alfonso vertrok naar het in 874 ontdekte graf van jacobus. Tijdstip in overleg nader te bepalen. Heb je interesse, neem dan contact op met Kees van de Kar, R. Frederiklaan 8, 3832 GD Leusden, a (033) 494 09 53. E-mail:
[email protected]. O In maart/april2007 gaan wij de Ruta de la Plata lopen. Wie wil onze lieve hond (Duitse Staander, reu, 6 jaar) in huis opnemen in die periode?. Reacties naar Chris Emmen, Augustinastraat 27, 5726 CK Gilze, a 0767 453394. O Komt u onderweg naar Compostela door de Domstad? Passerende Pelgrims kunnen overnachten bij Stephan van Meulebrouck en jannele Mulder in Utrecht. Wel graag even een telefoontje vooraf. Ons adres vindt u bij de regio Utrecht-ZuidlRivierenland. O Ter overname aangeboden: Slaapzak: Rab, Ladakh 600, (mummie, extra wide) 600 gr Coose down fill, 7300 gram totaal gewicht, 3 seizoenen -5 C (vijf nachten gebruikt) van f 748,- voor f 300,-. Slaapmat Therm-a-rest,Cuidelite long, 783 x 57 x 3,8 cm, 920 gram (vijf nachten gebruikt) van f 789,- voor f go,-. Brander Primus Light Gas Stove, PLS 3266, met piezo-ontsteking, 195 gram, van f 99,- voor f 40,-. Kookset Camp Art, 2 pannetjes met greep en deksel, 700 ml en 570 ml, 300 gram (samen) van f 34,95 voor f 75,-. Leon van der Meer, Molengraaffplantsoen 7, 3577 ZT Utrecht, tel./fax (030) 277 79 8Z O Refugio te Kasterlee (België) Elke ware pelgrim kan op vertoon van zijn reisbrief gratis overnachten bij de familie Van Gorp te Kasterlee. Onze refugio is gelegen op de as Tilburg, Turnhout, Kasterlee, Diest, Namen ....... Compostela. Op acht km ten zuiden van Turnhout. Wij stellen het op prijs als u ons op voorhand op de hoogte brengt van uw komst. jammer genoeg kunnen wij geen lieve viervoeters herbergen. Interesse? Neem dan contact op met Wannes van Gorp, Mgr. Cardijnstraat 70, B 2460 Kasterlee (België). w 003274857918. e-mail:
[email protected]
O Wij, 7 man en 2 vrouwen (57, 60 en 67)aar) zoeken nog één wandelmaat (man). Onze bedoeling is eind september a.s. te vertrekken vanuit St.jean-Pied-de-Port. Geïnteresseerden kunnen contact met mij opnemen: H.R.M. Fischer, de Kastanje 36, 9251 NT Burgum, -B (0517) 46 28 68.
w
O Deze zomer wil ik de route Le Puy-en-Velay a Roncevaux lopen of een gedeelte daarvan. Ik vertrek tr de tweede week van juli. Misschien is er iemand die dat ook van plan is. Ik ben 56 jaar. Heleen de Haas, ~rchimedesstraat129,2577 RT Den Haag -B (070) 346 04 02.
NAAR SANTIAGO IN 2000 Deze kunsthistorische reis is eenmalig en uniek. Route: Via Vézelay, Issoire, Conques, Moissac, pas van Somport naar laca, San ]uan de la Pena. Verder langs de camino de Santiago. Ook bezoek aan Santo Domingo de Silos. Er worden kleine stukjes gelopen. Terugweg: Spaanse hoofdkust, Oviedo, Covadonga, San Sebastián. Extra bezoek aan het Guggenheim museum, Bilbao. Door Frankrijk via Poitiers, Tours, Chartres. Practische gegevens: Tijd: 19 augustus t / m 2 september per luxe OAD-bus Royal Class. Overnachtingen: in uitstekende hotels, eenmaal In het vroegere pelgrimshuis en nu luxe parador van León. Inclusief: bijna alle diners en lunches, entree- en gidskosten. Reissom f 3.175,Informatie: Ria Janson,tel.: 035 - 538 67 13, email:
[email protected]
Pied a
terre
kaarten en gidsen voor actieve vakanties
p:,
?::;C
Singel 393 1021 WN Amsterdam tel. (020) 627 44 55 fa(020) 620 89 96 E-mail
[email protected] Gelenen in het centrum, achter het Spui
Het genootschap is voor het opslaan van de artikelen voor het 'winkeltje' op zoek naar ruimte in de omgeving van Gouda. Mocht u iets weten, geef dit dan door aan het adres van de ledenservice, Postbus 2187,2800 BH Gouda.
NEDERLANDS GENOOTSCHAP VAN SINTJACOB
