COLOFON
d~ucobsstuf46 jaargang 12 -juni 2000 verschijnt viermaal per jaar ISSN 0923-11458 O Nederlands Genootschap van Sint Jacob BESTUUR mw. K. van den Berg, voorzitter F. Birons, bestuurssecretaris J. Hloffrnan, penningmeester mw. H. Pouderoyen, lid J.van der Meulen, lid G. van Poppel, lid mw. M. Blokland, lid
Meningen en feiten, zoals die door auteurs worden weergegeven, vallen buiten verantwoordelijkheid van redactie en uitgever.
LEDENSERVICE (uitsluitend schriftelijk) Besktellenvan artikelen Postbus l3091 3507 LB Utrecht
REDACTIE Herrnan van den Brink Jeroen Gooskens Sjef van Hulten (voorzitter) Stephan van Meulebrouck ]os Mijland Herman Stokmans JoséWienk
BESTUURSSECRETARIAAI p/a Heuvelweg 14 3761 XN Soest
REDACTIEADRES p/a Safarigeel 120 2718 CN Zoetermeer
SECRETARIAAT BINNENLAND Insturen van cornpostela's p/a Fazantenkamp 576 3607 DG Maarssenbroek = (!Q346)56 91 33
DRUI< & GRAFISCHE VERZORGINCKoopmans' drukkerij, Hoorn Ruud Conens (logo)
SECRETARIAAT INTERNATIONAAL p/a Hagelweg 8 5801 HC Venray = (l0478)58 41 45 LEDENADMINISTRATIE p/ai Margriet 39 7772 NC Hardenberg = (l0523)26 73 25 INTERNETADRES ww~w.santiago.nl
AANWIJZINGENVOOR INSTUREN KOPIJ Bijdragen voor dejacobsstaf dienen bij voorkeur in Word op diskette voorzien van een uitdraai gezonden te worden naar het redactieadres. Sluitingsdatum nr. 47: 31 juli 2000. U kunt uw bijdrage ook e-rnailen naar:
[email protected]. Gelieve op A4 formaat met één brede marge te werken. indien illustraties worden aangeleverd deze voorzien van onderschriften en voorkeurplaats in de marge aangeven met een met de foto corresponderend nummer. De redactie behoudt zich het recht voor bijdragen in te korten of te weigeren.
Kunst en cultuur vormen het thema van dit nummer. Ditmaal is de afdeling Kunstgeschiedenis van de Katholieke Universiteit Nijmegen benaderd om een hoofdartikel te leveren. Dat resulteerde in een bijdrage van Willy Piron, onderzoeker verbonden aan de afdeling Kunstgeschiedenis. Hij belicht het Nijmeegs onderzoek naar Middeleeuwse pelgrimsinsignes, maar gaat ook in op de insignes zelf. Op de feestdag van jacobus de Meerdere wordt ook het feest gevierd van de H. Christoffel, de patroon van reizigers en pelgrims. Herman van den Brink besteedt aandacht aan deze heilige. JoséWienk besluit de reeks artikelen over retabels. De pelgrimsparade op de algemene ledenvergadering van het Genootschap levert soms materiaal op dat voor publicatie in aanmerking komt, zo treft u een gedicht aan dat in de laatste vergadering is voorgelezen inclusief de weergave op muziek. In dit nummer ook aandacht voor de bibliotheek van het Genootschap in Maastricht. De redactie ontvangt regelmatig geschriften van pelgrims en van derden. Na lezing gaan ze door naar onze bibliotheek. Voortaan zal de lacobsstaf kort melding maken van de ontvangen werken waaraan, om wat voor reden dan ook, geen recensie gewijd werd, maar die toch interessant genoeg zijn om even genoemd te worden. Bij de laatste jacobsstaf zijn er fouten opgetreden bij het drukken binden en verzenden. Leden die geen exemplaar, een fout exemplaar, dan wel geen register hebben ontvangen, kunnen een nieuw exemplaar opvragen bij de Ledenservice, Postbus 13091,3507 LB Utrecht. Gelieve het foute exemplaar mee te sturen. De kopij voor het volgende nummer moet binnen zijn uiterlijk 31 juli 2000.
46 Middeleeuwse pelgrimstekens in kaart gebracht: een Nijmeegs onderzoek Willy Piron 53 Jacobusboek jos Mijland 55 CD-bespreking Herman Stokmans 58 De bibliotheek van het Genootschap jannelce Mulder
60 De compostela vertaald Stephan van Meulebrouck 62 Gedicht 64 Retabels ontdekken en ervan genieten (3) josé Wienk
67 'Ware' pelgrims loop van der Meulen 69 De virtuele pelgrims Ed Boon 71 Uit de pelgrimskeuken Stephan van Meulebrouck 72 Heiligen onderweg: Christoffel Herman van den Brink 75 Genootschap van Sint Jacob
Afbeelding omslag: Canal de Castilla bij Frómista. (Foto: Stephan van Meulebrouck)
MIDDELEEUWSE PELGRIMSTEI<ENS IN /(AART GEBRACHT: EEN NI/MEECS ONDERZOEK
Een I<enmerl
Naast deze uit eigen beweging ondernomen pelgrimstochten, werd de bedevaart sinds de dertiende eeuw ook opgelegd als straf. Een opgelegde bedevaart was goed voor het zielenheil van de dader en het slachtoffer. Als bijkomend voordeel, had de gemeenschap enige tijd geen last meer van de crimineel. De rechter bepaalde bij een opgelegde bedevaart vrijwel altijd het reisdoel en de minimale tijdsduur van de reis. Welgestelden die, o m wat voor reden dan ooi<, niet in staat waren zelf op pelgrimage te gaan, hadden de mogelijl
Afbeellding 2: ]ocobsschelp met twee gootjes, gevonden in Nieuwlande. Pectein Maximus, 1400- 1450, 9 7 x 111 mm, collectie H.I.E. van Beuningen
Afbee,lding 3: Insignie met afbeellding van de heilige ]ocobus op een schelp, gevoniden in Nieuwlande. Lood-tin, 7450- 1500, 37 x 3 0 mm, collecitie H.].E. van Beuniingen
Afbeellding 4: Azabolche met voorstelling van jacobus de Meerdrere, gevoniden in Borsingherhorn. Git, 1400-1450, 64 x 3i3 mm, collecPie H.]. E. wan Beuningen
den. Men deed een pelgrimsmantel om, een pelgrimshoed op, men had een pelgrimsstaf bij zich die ook, mocht het nodig zijn, als slagwapen kon dienen. En men bevestigde pelgrimstekens op de hoed enlof op de mantel. Het bedevaartsinsigne had ook een amuletfunctie. Door met het insigne de reliekschrijn van de heilige aan te raken, gingen de bovennatuurlijke krachten van de relieken ook over op het insigne. Het insigne kreeg kwaadafwerende en genezende krachten. Het werd eigenlijk een reliek van de tweede orde. Ook na het volbrengen van de tocht, behield het pelgrimsteken zijn amuletfunctie. Het werd thuis gebruikt om huis en haard te beschermen tegen ziekte en tegenslag. Het i s opvallend dat de drie grootste en meest belangrijke bedevaartplaatsen, het Heilige Land, Rome en Santiago de Compostela, naast de insignes van tin-lood ook andere pelgrimssouvenirs hadden. Rome had afbeeldingen van het Vera kon, het Ware Gelaat van Christus, op perkament of leer. Jeruzalemhad palmtakken als souvenir. Santiago had naast de tin-loden insignes nog twee andere vormen. Op de eerste plaats de meest bekende, de Pecten Maximus of1acobsschelp. (afb. 2 ) De schelp wordt gevonden in El Padrón, een kustplaats aan de Atlantische Oceaan waar volgens de overlevering het lichaam van Jacobus na de zeereis aan land kwam om van daaruit naar Santiago gebracht te worden. De schelp werd zo bekend dat deze niet alleen een symbool van de pelgrim naar Santiago was maar ook een symbool van bedevaartgangers in het algemeen. Toen de toestroom van pelgrims in Santiago steeds groter werd, werden de schelpen ook in andere materialen nagemaakt, zoals in de tin-loodlegering (afb. 3) of in koper en brons. De derde soort pelgrimssouvenir uit Santiago bestaat uit de 'azabaches', vervaardigd uit git, een zwarte steensoort. De naam is afkomstig van het Arabische woord voor git: az-zabach. Alhoewel ook schelpen in git gemaakt werden, maakte men vooral de figuur van Jacobus in git na. (afb. 4) Deze gitten beeldjes waren waarschijnlijk bedoeld voor de meer welgestelde pelgrims omdat ze vermoedelijk duurder waren dan de goedkope lood-tinnen tekem3 Voor de pelgrims dienden de insignes als souvenir, amulet en herkenningsteken. Voor de bedevaartplaatsen waren de insignes dé manier om geld te verwerven.
HET ONDERZOEK NAAR DE PELCRIMSTE/(ENS
De wetenschap heeft de pelgrimstekens heel lang links laten liggen. Dit is voor een deel te wijten aan het feit dat pelgrimstekens t o t de zogenaamde volkskunst horen. Aan de andere kant is dit ook te wijten dat er slechts sporadisch originelen gevonden werden. Men kende ze wel van schilderijen of sculpturen. In de vorige eeuw kwamen bij de aanleg van de kades in de Seine in Parijs en de Theems in Londen wel grotere partijen te voorschijn. Arthur Forgeais schonk als enige aandacht aan de insignes uit de Seine. Hij heeft ze in een aantal delen g e p ~ b l i c e e r dDeze . ~ publikaties vormden echter nauwelijks aanzet voor verder onderzoek. I
-
toe. In Groot-Brittannië heeft Brian Spencer veel op dit gebied gepubliceerd.Vn Nederland i s vooral de publikatie van duizend pelgrimstekens uit de collectie van H.I.E. van Beuningen van belang geweest.' Er wordt op dit moment gewerkt aan een vervolgboek met pelgrimstekens uit andere Nederlandse openbare privécollecties. DE PELCRIMSINSIGNE-DATABASE
Aan de I
bewaard gebleven gietmallen. Op de tweede plaats vormen ook de al genoemde afgietsels op I
teur-archeologen gevonden. De toegevoegde informatie blijft vaak bij de vinder of de eigenaar en raakt vaak na verloop van tijd verloren. In de twee jaar dat er aan de database gewerkt wordt zijn we eerst begonnen met de ontwikl<eling van de software. Daarna is begonnen met het invoeren en scannen van de gepubliceerde insignes. Deze taak is bijna klaar en nu is het de beurt aan de ongepubliceerde insignes in grote collecties. Inmiddels zijn er zo'n 4000 insignes ingevoerd en ruim 4500 insignes gescand. Het moeilijkste gedeelte van dit onderzoek staat nog te wachten, namelijk het verwerken van de insignes die zich in de kleine collecties in privé-bezit bevinden. Desondanks gaat de invoer van gegevens gestaag door, en een extra stimulans is de toenemende belangstelling voor het onderzoek en de database in binnen- en buitenland. *De auteur is als onderzoeker verbonden aan de opleiding Kunstgeschiedenis & Archeologie van de Katholieke Universiteit Nijmegen
NOTEN 1 De I(otho1ieke Encyclopedie IV (Amsterdam 1933) 214. 2 R.M. van Heeringen, A.M. Koldeweij en A.A.G. Gaalman, Heiligen uit de modder (Zutphen 1988) 8. 3 Bos, I.M., 'Azabaches: pelgrimbeeldjes uit git', Westerheem jaargang XXXII (1983) 218-219. 4 Arthur Forgeais, Notice sur des plombs historiés trouvés dons lo Seine (Parijs 1858); ibid., Notice sur des plombs historiés trouvés dons lo Seine ll.Enseignes de pelerinoges (Parijs 1863); ibid., Notice sur des plombs historiés trouvés dons la Seine 111. Variétés numismotique (Parijs 1864); ibid., Notice sur des plombs historiés trouvés dons lo Seine /V. Imogerie religieuse (Parijs 1865); ibid., Notice sur des plombs historiés trouvés dons lo Seine V. Numisrnatique populaire (Parijs 1866). 5 Een keuze uit zijn publicaties: Kurt Köster, 'Meister Tilmann von Hachenburg. Studien zum Werk eines mittelrheinischen Glockengiessers des 15. Iahrhunderts. Mit besondere Berucksichtigung der als Glockenzier verwendeten mittelalterlichen Pilger- und Wallfahrtszeichen', in:]ohrbuch der hessischen kirchengeschichtlichen Vereinigung 8, 1-206; ibid., 'Mittelalterliches Pilgerzeichen und Wallfahrtsdevotionalien (des Rhein-Maas-Gebietes)', in: Rhein und Moos, Kunst und I(ultur 830-1400 (I<öln 1972) 146-160; ibid., Pilgerzeichen und Pilgermuscheln von mittelolterlichen Santiago-Strossen(Neumunster 1983). 6 Brian Spencer, Pilgrim souvenirs ond seculor badges (Londen 1998). 7 H.J.E. van Beuningen en A.M. Koldeweij, Heilig en profaan. Rotterdam Papers VIII (Cothen 1993). 8 A.M. Koldeweij en A. Willemsen, Heilig en profoon (Amsterdam 1995) 13-26.
OPROEP Het is de redactie bekend dat er leden zijn die middeleeuwse pelgrimstekens in hun bezit hebben. Drs. Piron zal het zeer op prijs stellen als zij hem daarvan op de hoogte zouden willen stellen, zo mogelijk met gegevens over vindplaats en dergelijke. De gegevens, bij voorkeur met een afbeelding, zenden aan drs. W. Piron, Faculteit der Letteren, afdeling Kunstgeschiedenis, I
Jos MIJLAND Ger Supheert, Van jezelf naarjezelf (Noorden: Uitgeverij Bert Post, Ze druk januari 2000) 175 blz., ISBN 90-70376-22-9, geïllustreerd, prijs f 35,-. Op de redactietafel liggen veel boeken, boekjes en ook hele plakboeken en andere geschriften met beschrijvingen van pelgrimages naar Santiago. Veel van die beschrijvingen lijken op elkaar en zijn voornamelijk interessant voor vrienden en familie. Het boek van Ger Supheert torent daar ver bovenuit. Het is geschreven in een prettig leesbare stijl, met relativering vooral van de schrijver zelf. Het duurt even, maar als je de slag te pakken hebt lees je het als een spannend boek. Een boek met zeker drie leeslagen. De eerste leeslaag is de beschrijving van de tocht zelf die je aan de hand van de vele uitvoerig beschreven details met behulp van goede kaarten kilometer voor kilometer kunt reconstrueren. Een tocht langs een niet zo alledaagse route: via de oostgrens van België en Luxemburg, door de Vogezen en de jura naar Le Puy en dan door naar Santiago. De tweede leeslaag is het continue gesprek dat Ger voert met zichzelf, zijn geliefde, zijn God (voor de schrijver in een menselijke herkenbare gestalte van Sathya Sai Baba), zijn wandelstok en de hem omringende natuur. Deze gesprekken worden gevoerd omdat er niemand anders is om mee te spreken; niet omdat de pelgrim eenzaam is, maar omdat hij nu eenmaal zijn verhaal van alledag kwijt wil. De derde laag is de ontwikkeling die de schrijver doormaakt: zoekend naar rust en ook rust vindend juist waar je het niet verwacht. De rust is hier en nu, niet in het verleden, niet in grootse toekomstplannen. Geen enorme kathedralen maar eenvoudige plekjes, midden in de natuur, geven rust en
i
bezinning. Wat opvalt is dat Ger geniet van het moment, van datgene wat elke dag aan moois wordt aangeboden. Niet rusteloos dravend naar Santiago maar tijd vindend voor zichzelf en anderen, elke dag opnieuw. Niet op de hielen gezeten door een tevoren uitgestippeld plan maar inspiratie vindend in het moment van nu, steeds rekening houdend met fysieke en psychische mogelijkheden. In tegenstelling t o t menig andere Compostelaganger is Ger vanaf het eerste uur en vanaf de eerste Idometer pelgrim. In de Alblasserwaard vindt hij eenzelfde inspiratie als in deJura of op de Meseta. Het pelgrimeren is een doel op zich, een levensvervulling, wel<enlang, maandenlang. En aankomen is een bijzaak. De vele tekeningen van de hand van de schrijver zelf maken het t o t een prettig boel<. De afbeelding van een van de illustraties en de daarbij behorende tekst geven een indruk van de sfeer van dit unieke pelgrimspad. Gekozen is voor een waterbron in Belverne in de Vogezen. Naast de waterput staat de pas verworven wandelstol<: 'En Hij gaf mij een staf, opdat ik weer pelgrim kan zijn, en een rustplek o m mij op Hem te bezinnen, en stromend water om mij te kunnen reinigen van het verleden...!'
ONTVANGEN BOEI(EN EN TI'J~SCHRIFTEN Marjan Blok van der Velden, Onderweg. Fietsend van Rosmalen naar Santiago de Compostela (zomer 1998). Riet Albers en Huub Bruns, Moderne Pelgrimage (voorjaar 1999). joke Wellen berg-Velderman, Het is een lange weg naar Santiago. Verslag van een voettocht van 2500 Idometer naar Santiago de Compostela (z.p. 1998) 64 blz., ISBN 90 71429326, paperback.
1. Porque trobar, Compostela medieval. Instrumentaal ensemble met 2 zangsolisten o.l.v. john Wright. Fonti musicali, fmd 216. Bruxelles, 1998. 2. Impressions of a Pilgrimage. Instrumentale en vocale groepen onder leiding van Dick Le Mair, die deze CD ook geproduceerd heeft. EMI 7243523500 2 5. Twee totaal verschillende CD'S, die toch zijdelings met elkaar te maken hebben. De eerstgenoemde CD gaat uit van het idee hoe de afgebeelde instrumenten op de archivolt (één van de rondbogen van de Pórtico de la Gloria) in het hoofdportaal van de kathedraal te Santiago de Compostela geklonken zouden hebben. Daarnaast heeft Wright enkele Cantigas de Santa Maria (de nrs. 130 t / m 139) opgenomen, met gebruikmaking van diverse instrumenten, zoals boven en beneden bedoeld. Nogal idealistisch hebben enkele mensen indertijd deze instrumenten van steen opgemeten, met de bedoeling deze na te bouwen, uiteraard van hout en darmsnaren. In 1994 richtte John Wright een muziekgroep op onder de naam 'Porque Trobar' o m daarmee de muziek uit de beginperiode van de Pórtico de la Gloria (12de eeuw) t o t klinken te brengen. Om welke instrumenten gaat het nu? In de genoemde archivolt bevinden zich de in steen uitgehouwen 24 oudsten uit het laatste Bijbelboek, de Apocalyps, ook wel de Openbaringen van Johannes genoemd. De meesten hebben een muziekinstrument in de hand. Zij tokkelen daarbij op hun citer, psalterium, gitter (een middeleeuwse vedel, die aangetokkeld moet worden; zie ook bij 'citoles' verderop in de tekst), rotta (een aangestreken korthalsluit) en draailier, harp of vedel. Alle zijn het snaarinstrumenten. In Openbaringen 5:8 staat te lezen van die 24 oudsten, dat zij 'hebbende elk een citer', hetgeen door de bouwer van dit portaal, Maestro Matteo, vrij vertaald is in dit instrumentarium. Daar is dan de ovale vedel met vijf snaren, die acht keer voorkomt in de archivolt. Ook is er een rechte vedel. Vervolgens zijn de driesnarige luit en het organistrum (een draailier) te horen op deze CD. Het laatst genoemde instrument wordt op de schoot van twee naast elkaar zittende muzikanten gelegd en bespeeld. De een draait aan een zwengel met knop en de ander bespeelt de drie of zes snaren die t o t klinken worden gebracht door een houten wieltje, dat bestreken is met een soort hars. Het wiel draait, de snaren worden aangestreken en tonen klinken. Er zijn nog meer snaren die een bepaalde functie heb-
ben, meer als doorklinkende tonen, zoals bij het grondgeluid van een doedelzak. * Tenslotte moeten nog de harp en een vreemd drie- t o t viersnarig instrument, de citoles, genoemd worden. De citoles is een soort cister, vermoedelijk een afstammeling van de middeleeuwse vedel die aangetokkeld moet worden. Ook is hier en daar op de CD gebruikgemaakt van klein slagwerk. Verder worden vier liederen uit de troubadourtijd (elfde t o t dertiende eeuw) uitgevoerd en tien Cantigas de Santa Maria, die vrijwel op geen enkele CD voorkomen (de nrs. 130-139), behalve de laatste. Zij vormen een onderdeel van een beroemde dertiende-eeuwse verzameling van ongeveer 400 liederen, onder supervisie van I
onduidelijk woorden voor zich uit repeteert. De klank van het geheel sterft dan langzaam aan uit, wat 'fade-out' genoemd wordt. Het slotnummer (15) wordt ingezet door Aart Bergwerff, die normaal als cantor-organist van de Evangelisch Lutherse Gemeente te Den Haag fungeert, maar nu het orgel van de kathedraal mag laten horen. Dit nummer eindigt op bijna identieke wijze zoals dat gebeurde bij het eerste nummer. Beide hebben dezelfde titel, namelijk 'Santiago de Compostela'. De gehele antifoon 'Ad sepul-crum ...' wordt keurig eenstemmig door de mannen gezongen (nr. 14). Deze antifoon (óf refrein) omsluit een psalm die onder andere in de tweede Vesper van de 25ste juli (op Jacobsdag) in de kerk wordt gezongen. Die psalm wordt niet gezongen op de CD. De tekst van genoemde antifoon is zeer oud en wordt ook in de Codex Calixtinus vermeld, met noten uiteraard. De tekstuele inhoud handelt onder andere de zieken die worden genezen, blinden die de ogen wordt geopend, kreupelen die recht kunnen lopen en bedroefden die getroost worden, wanneer zij bij de tombe van Sint lacob Ikomen (woorden van gelijke strekking komen wij tegen in psalm 146: 7-80. De gebeden van de vromen worden gehoord en vreemde volken, uit elk deel van de (toenmalige) wereld haasten zich in grote getale o m de Here God lof te zingen. Alleluia! De nummers 5 en 11, respectievelijk de hymne 'Adóre te, devóte' en 'The Big City' kan ik wel waarderen. Vooral het laatstgenoemde stuk is best aardig. Het is volksliedachtig en er zitten flarden van countrymuziek in, wat ik niet in verband met Santiago de Compostela kan brengen. De drie gekozen hoofdliederen uit de rooms-katholieke misliturgie daarentegen vind ik beneden peil! Het betreft de nummers 13, 2 en 9, t e weten Credo, Sanctus en Agnus Dei. Vooral de zang bij het Credo (de geloofsbelijdenis van Nicea) vind ik misplaatst. Daar staat een juffrouw, kennelijk met een handmicrofoon voor haar mond, onsmakelijk op musicalachtige wijze t e zingen. Ook is hier, door de gehele CD trouwens, de onafscheidelijke begeleiding van vibrafoon, marimba, saxofoon, synthesizer en slagwerk te horen. Het Sanctus wordt t o t vervelens toe begeleid door bonkend slagwerk. Mag ik nog even? Wat niet goed te keuren is, is het kortwieken van het Agnus Dei, dat uit drie deeltjes of aanroepingen bestaat, namelijk drie keer 'Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis', waarna het gezang wordt afgesloten met de gezongen woorden 'Dona nobis pacem'. In deze opname blijft het bij de eerste twee aanroepingen; de derde aanroeping plus het 'Dona nobis...' worden ons onthouden! Het Agnus Dei-gedeelte wordt zeker gezien als climax voor het deel dat over het Cruz de Ferro gaat!? Sorry, ik vind het over het algemeen wel erg 'easy listening' wat ons op deze CD geboden wordt. laren geleden heb ik wel eens gregoriaanse muziek gehoord, die enkel gespeeld werd door een saxofoon, zonder andere toeters en bellen. En nog eerder hebben zangers als Simon and Garfunkel een mooie Benedictus op de plaat gezet. Beide opnamen waren wél een belevenis!
Nogmaals, ik snap de filosofie niet achter het programma van deze CD. Ik vind er ook bitter weinig muziek in uit streken waar doorheen de pelgrimage naar Santiago loopt en die betrekking heeft op onze 'pater familias': Jacobus major. Enfin, oordeelt u zelf maar wanneer u toch besluit deze CD te kopen of hem wilt lenen van de bibliotheek van ons Genootschap. *
Wie meer over de draailier wil weten kan ik verwijzen naar een artikel over dit instrument, zoals
het voorl
DE BIBLIOTHEEI< VAN HET GENOOTSCHAP
Het Nederlands Genootschap van Sint Iacob heeft een eigen collectie boeken en tijdschriften, die t o t stand gekomen is door schenkingen, aankoop, de ontvangst van recensie-exemplaren en ruilabonnementen met andere Jacobsgenootschappen. De collectie omvat reisbeschrijvingen van pelgrims, gidsen (van allerlei wandel- en fietsroutes naar Santiago), jaargangen tijdschriften van andere genootschappen etc. Deze collectie wordt beheerd en gecatalogiseerd door de Stadsbibliotheek Maastricht. Een actueel overzicht van dit boeken- en tijdschriftenbezit is voor vijf gulden te koop bij de ledenservice van het Genootschap. Op de meest actuele lijst, uit november 1999, staan ruim 200 titels genoemd: 170 boeken en 34 tijdschriften (waarvan een aantal lopende jaargangen). U kunt de collectie inzien in de centrale vestiging van de Stadsbibliotheek en als u lid bent van deze of een andere Limburgse openbare bibliotheek kunt u er direct publicaties lenen. Maar ook als u geen lid bent van de Stadsbibliotheek Maastricht of buiten Limburg woont kunt u werken uit de collectie lenen, namelijk via het zogenaamde interbibliothecair leenverkeer. Dit betekent dat u boeken en tijdschriften leent via een andere (openbare) bibliotheek waarvan u lid bent. De aanvraagprocedure is als volgt (let wel: lidmaatschap van het Genootschap is niet vereist!): - Indien de titel enlof auteur van het aan te vragen werk bekend zijn (bijvoorbeeld omdat u in het bezit bent van de catalogus van het Genootschap): U zegt aan de inlichtingenbalie van u w eigen bibliotheek dat u een boek uit de collectie van de Stadsbibliotheek Maastricht wilt lenen. U noemt de titel enlof
auteur. Men registreert uw aanvraag en men zal u berichten als uw boek er is. U betaalt in totaal vijf gulden (de helft bij aanvraag en de andere helft bij het afhalen van het boek). - Indien u niet beschikt over de titel- of auteursgegevens: In de grotere openbare en alle universitaire bibliotheken bestaat de mogelijkheid om via de computer de Nederlandse Centrale Catalogus (NCC) te raadplegen. In deze NCC is het boekenbezit van de meeste universiteiten/hogescholen en vele openbare bibliotheken opgenomen, waaronder die van de Stadsbibliotheek Maastricht. U kunt op titelwoord of auteur (laten) zoeken in deze NCC. Bijvoorbeeld: titelwoord 'Santiago' of 'pelgrimstocht' of auteur 'Madou'. Vervolgens ziet u een rijtje titels van boeken op u w beeldscherm. Per titel kimt u bekijken waar dit boek zich in Nederland bevindt. Bij verschillende titels zal waarschijnlijk vermeld staan dat ze in de Stadsbibliotheek Maastricht te vinden zijn en u kunt ze dan aanvragen. Maar ook als een boek bij een andere bibliotheek in Nederland aanwezig is kunt u het aanvragen. Ik nam de proef op de som in de openbare bibliotheek van Utrecht en vond in de NCC 43 treffers op auteur 'Madou', dat wil zeggen 43 boeken of tijdschriften waaraan een auteur met de naam 'Madou' heeft meegewerkt. Ik I
DE COMPOSTELA VERTAALD STEPHANVAN MEULEBROUCK
Traditore tradutore, zoals de Italianen zeggen: een vertaler is een verrader. Immers, iedere vertaling doet het origineel in meer of mindere mate geweld aan. Dat neemt niet weg dat het hoog tijd werd voor een heldere, in hedendaagse taal verwoorde versie van de Latijnse tekst van de Compostela. De meesten onder ons beheersen immers het Latijn niet. En de bestaande vertaling voldeed niet omdat hij in onbegrijpelijk Nederlands was geschreven. Dus is er gezocht naar latinisten die de Compostela opnieuw konden vertalen. Het resultaat leest u hieronder. De nieuwe vertaling is inmiddels ook geaccepteerd door het bestuur. Verantwoordelijk voor de vertaling is ]an van Adrichem, daarbij geassisteerd door Herman van den Brink. Ze zijn er in geslaagd een eigentijdse vertaling te maken, zonder het barokke karakter van het origineel geweld aan te doen. We moeten namelijk niet vergeten dat de Compostela, in zijn huidige vorm, een uit de 18e eeuw daterend stuk proza is, opgesteld door functionarissen van de katholieke kerk volgens de gebruiken van hun tijd en hun instituut. De eerste negen regels van het document vormen één zin, die gehandhaafd is in de vertaling. Ter verduidelijking is de geleding van de tekst visueel aangegeven, onder meer door enkele 'sleutelwoorden' vet te drukken.
Het Kapittel van deze Zegenrijke Apostolische en Aartsbisschoppelijke Kerk van Compostela, als bewaarder van het zegel van het Altaar van de Zalige Apostel Jacobus belast met de taak een bewijsstuk te overhandigen aan alle Gelovigen en Pelgrims uit alle landen van de Wereld, die uit devotie of omwille van een gelofte de bedevaartplaats van de Heilige Jacobus, Onze Apostel, Patroon van de Spanjaarden en Titelheilige, bezoeken, maakt bekend aan allen, tezamen en afzonderlijk, die dit zullen nagaan, dat N.N. dit allevheiligste Godshuis uit godsvrucht toegewijd heeft bezocht. Ter waarmerking hiervan overhandig ik hendhaar het voorliggend schrijven, bekrachtigd met het zegel van dezelfde Heilige Kerk. Gegeven te Compostela, op de . . . dag van de maand .. . in het jaar des Heren ... . D e Secretaris van het Kapittel
GEDICHT EL CAMINO (DE WEG NAAR SANTIAGO DE COMPOSTELA)
Voor elk van ons, een andere weg, geen route is gelijk En vooraf kent men heg noch steg, naar hel of hemelrijk. En hoelang is die weg voor ons, hoe ver rijkt ons bestaan. Je moet er wel steeds klaar voor zijn, de finish door te gaan. Een levensweg, een weg naar huis, of toch een ander doel. Wie wijst de weg, wie helpt je dan, wie krenkt niet jouw gevoel. Wie wandelt met jou langs die weg, wie kent jouw diepste punt. Je voelt toch Zijn aanwezigheid, 't is goed een mens te zijn. Wij vragen niet om lijden, tijdens ons lange gaan. En gaan bij storm en tegenwind, graag in de luwte staan. De lasten die wij dragen, zijn vaak niet even zwaar En soms dragen wij liefdevol, de lasten van elkaar. Je weet niet altijd of de weg, die jij straks kiezen gaat. Jou leiden zal naar tijd en doel, ... ben jij er toe in staat? De vrieskou, regen, sneeuw en wind, als je toch eens schuilen kon Waar onderweg Gods Rijk begint, daar schijnt altijd ... de zon. Door modder, doornen, stof, rusten in de schaduw, frisse regen. Die kleine kapel ..., een kruisbeeld, op een splitsing van wegen. Honger, dorst, je voeten, pijn, je voelt toch Zijn aanwezigheid. Jouw levensweg, ... een pelgrim zijn, ..... nog is het niet jouw tijd.
Harry Brok
Tekst: Harr Muziek:
n er mlnBrok. Stokmans.
En
soms
dra-gen wij lief- de-vol
de las- ten van
el-kaar.
2. én Ie-vens-weg, een weg naar hui s of toch een an-der doel? 4. Je weet niet al-tijd of de weg die jij straks kie-zen gaat
Wie wijst de weg, wie helptje dan? Wie krenktniet jou; ge-voel, jou lei- den zal naar tijd en doel. Ben jij er toe in staat?
Wie wan- delt met jou langs die weg,aie kent jouw diepste pijn'?
Je voelt toch zijn aan-we-zig-heid,'tIs goed een mens te zijn! Waar on- der- weg Gods rijk be-gint daar schijntaltijd de zon!
De vijfde strofe is hier niet op muziek weergegeven, want dit is een meerstemmige strofe. Meer informatie bij Herman Stokmans, lachtlaan 259f, 7312 CP Apeldoorn.
RETABELS ONTDEKKEN EN ERVAN GENIETEN (3)
In deel 2 is t o t mijn grote schrik in de eerste alinea een fout geslopen. De zin: 'die voor Spanje pas in de zeventiende en achttiende eeuw tot bloei komt', hoort te zijn: 'die voor Spanje pas in de zestiende en zeventiende eeuw tot bloei komt'. De computer stelt ons soms voor raadselen... In dit derde en laatste deel over retabels staan deze keer de opvolgende stijlen in de kunst centraal. BAROKRETABELS
Het barokretabel volgt zijn voorganger zo ongeveer eind zestiende - zeventiende eeuw geruisloos op, mede onder invloed van de richtlijnen die gedicteerd werden door het concilie van Trente. Als liturgisch meubel heeft het retabel een multifunctionele taak. Het retabel moet devotioneel, religieus en cultureel verantwoord zijn. Er zijn daardoor verschillende typen te onderscheiden. Didactische retabels Deze geven in gevoelige scènes het leven van heiligen weer. Een heel aardig voorbeeld hiervan is het Retablo de San Jerónimo te San juan de Ortega. Dit retabel heeft kenmerken van beide stijlen: zowel Renaissance als Barok.
Paneel uit het Son lerbnimo retabel:: de heilige hoolt een splinter uit de poot van de leeuw, Son Junn de Ortego.
Tabernalelretabels Hierin wordt de wezenlijke tegenwoordigheid van Christus tijdens de Consecratie benadrukt, dit in tegenstelling t o t wat Lutheranen en Calvinisten geloven. Het sacramentshuis krijgt zo een grote ereplaats en groeit uit t o t één groot onafhankelijk retabel. In de kathedraal van Toledo (Camino de Alicante) wordt een immens sacramentshuis benadrukt door een Transparente, dit is een natuurlijke belichting, die verkregen wordt door een ovale opening in het gewelf te maken, zodat 'hemels' licht, in dit geval benadrukt door bronzen stralen, het sacrament van de Eucharistie beschijnen. Het geheel in marmer en brons uitgevoerde kunstwerk is een hoogtepunt in de Spaanse Barok en werd gemaakt door Narciso Tome die het in 1732 voltooide. In de kathedraal mag helaas niet gefotografeerd worden, helaas...
. Z
Relielretabel Ten gevolge van 'Trente' dat het vereren van relieken (resten van heiligen of voorwerpen die daarmee in aanraking geweest zijn) aanbeveelt, komt dit type retabel in zwang. Nissen en hokjes worden vermenigvuldigd om meer relieken in uit te stallen. Filips II was een verwoed verzamelaar van relieken. In deze tijd deinsde men er niet voor terug zelfs relieken te stelen. Camarínretabel Dit retabel is een creatie van de Spaanse Barok die later naar Latijns-Amerika is overgebracht. Camarín betekent kleedkamer en is de ruimte waar het beeld staat van de Virgen of wel het Mariabeeld. Deze Camarín wordt d.m.v. geheime trappen toegankelijk gemaakt voor de Vestidoras , de kleedsters, o m de Virgen te kleden in diverse gewaden (Cacabelos). Dit gebruik bestaat nog steeds. In Sevilla (Via de la Plata) staat 'La Macarena', patrones van de stad, in haar eigen Basilica de la Macarena! Deze kerk is overigens pas halverwege de twintigste eeuw gebouwd. 'La Macarena' zelf is echter een zeventiende eeuws beeld. Baldaquino Een retabel dat bestaat uit een baldakijn dat slechts één beeld of reliek van een heilige herbergt (Oviedo) Trampantojo Retabel dat ons oog als het ware bedriegt, het is een trompe-l'oeil dat door perspectief en schildering de illusie wekt een écht retabel te zijn! Halverwege de zeventiende eeuw, begin achttiende eeuw is het Spaanse barokretabel het puurst en verspreidt zich over heel Spanje. Decoraties reiken letterlijk t o t aan het plafond! Het is het tijdperk van de gedraaide zuil, versierd met wijnstokken, wingerd en eigentijdse stillevens (Navarrete). Ook in de kerk San Nicolás te Alicante (Camino de Alicante) staat Sint-Nicolaas in een schitterend eigen retabel dat een goed voorbeeld van deze stijl laat zien. In Santiago de Compostela biedt het retabel uit deze tijd in de Capilla Mayor onderdak aan Santiago; het door Vega y Verdugo ontworpen retabel werd uitgevoerd door Peña de Toro tussen 1649 en 1672. Zo ook het retabel in de Capilla del Pilar dat in marmer en jaspis uit Oporto (Portugal) uitgevoerd is.
Gedraaide zuilen, detail van het 8an Nicolásretabel, Alican te
Verder zijn barokretabels te zien in onder meer Burgos, het wondermooie retabel in het Cartuja de Miraflores; San Martin Pinario; Támara de Campos, waar maar liefst 11 magnifieke retabels te zien zijn; Viana; Castrojeriz; Los Arcos; Navarrete; Puente la Reina; Cirauqui; en Estella.
het Sintjosef kind olp schoot, Tárnara.
Eind achttiende eeuw gaat de Barok over in Rococo, een verfijnde en hoofse decoratieve stijl. Cliënten die een retabel bestellen contracteren een theologisch expert omdat de vrijheid van versiering en symboliek wordt beperkt als gevolg van 'Trente'. , Omdat de Reformatie verering van heiligen afwijst, wordt juist de nadruk gelegd op scenes uit het leven van heiligen en hun wonderen. Bovendien wil iedere stad, dorp of gehucht wel een retabel ter ere van zijn eigen patroon! Overdaad aan engelen en aartsengelen viert hoogtij. Cherubijnen en serafijnen worden gereduceerd tot een kopje met respectievelijk rode en blauwe vleugeltjes! Het zijn lieflijke met bladgoud vergulde retabels die heel populair zijn en dicht bij het publiek staan. Soms kunt u het treffen iets heel merkwaardigs te zien bij die roerende tafereeltjes, zoals in Támara. Wat heeft nu de kunstenaar bedoeld met de uitbeelding van een Maria die met gekruiste armen in aanbidding neerknielt en een Iozef die het kindje op schoot lieflijk ondersteunt, op een van de geboortepaneeltjes? Misschien was hij zijn tijd wel ver vooruit, wat betreft de taak van de vader in het gezin? Het zal voor ons altijd wel een raadsel blijven1 NEOCLASSICISTISCHE RETABELS
Rond eind achttiende eeuw keert men opnieuw terug naar de I
b
D
vaardigd zijn van gepolychromeerd hout in marmerimitatie. Deze zuilen en pilasters dragen vergulde kapitelen. Meer retabels van dit type zijn te zien in Castrojeriz en Baltar. In de kathedraal van Sevilla (Via de la Plata) vindt u een mooi voorbeeld van deze strakke, eenvoudige stijl. In de Capilla de San José staat een aan hem toegewijd marmeren retabel dat in het centrum een door José Esteve Bonet gepolychromeerde houten beeld van San José bevat.
F
> A,'
-c,
,/
'.p
Aan het eind van de negentiende eeuw bloeit de traditie van het Spaanse retabel weer wat op en ontstaan er diverse neostijlen. Na het tweede Vaticaans Concilie zijn er praktisch geen nieuwe retabels meer gemaakt, op enkele uitzonderingen na.
Tip: het is handig o m een klein kijkertje bij u te hebben o m ten volle van de scenes in de retabels te genieten. Immers: de hoogte kan makkelijk zes t o t zeven meter bedragen. Voor menselijke ogen wel wat ver om details te zien maar, volgens de toenmalige denkwijze, voor God een peulenschilletje!
'WARE' PELGRIMS ]OOP VAN DER
D
MEULEN
Tijdens zijn verblijf in Santiago de Compostela was Jean-Pierre Renard, secrétaire spirituel van ons Waals zustergenootschap L'Association des Amis de Saint lacques de Compostelle, geruime tijd werkzaam in het Oficina de Acogida del Peregrino. Zoals U weet kan de pelgrim zich na zijn reis op dit bureau - op het adres Rua del Villar no.1 - melden o m zijn Compostela in ontvangst te nemen. In een zeer lezenswaardig artikel in het door het Waals Genootschap uitgegeven bulletin Le Pecten van september 1999 vertelt hij over de soms gespannen sfeer op dit bureau als bepaalde 'pelgrims' zich daar aanmelden om deze oorkonde te verkrijgen. De voornaamste oorzaak voor wrevel, gemopper, geruzie en soms ook tumult is gelegen in het simpele feit dat meerderen van hen niet weten wat dit document betekent en wat van je verwacht wordt voordat je het je eigendom mag
Retabel van Son ]ulián, Somos.
noemen. Extra luidruchtig en echt vervelend kan de discussie worden als de mensen aan de bedienende kant van de tafel de indruk krijgen dat de vragende de Compostela beschouwt als een souveniertje, niet meer dan dat. U kunt zich voorstellen dat het bureaupersoneel hier een andere visie op heeft. Wil je in het bezit komen van een Compostela dan moet je - zoals bekend kunnen aantonen dat je minstens honderd kilometer gelopen hebt (dat betekent vanaf Sarria) of tweehonderd kilometer gefietst (vanaf Ponferrada), waarbij de woorden tussen haakjes van wezenlijke betekenis zijn. Driehonderd kilometer of meer lopen of fietsen, willekeurig zomaar ergens op de Camino Francés, is dus in dezen in het geheel niet interessant. Veel mensen zijn blijkbaar niet op de hoogte van het in 1992 genomen besluit van het I
l
1
f l 1
DE VIRTUELE PELGRIM
/
[
f
.
l i
Sinds 6 december 1999 is het Nederlands Genootschap van Sintjacob ook te vinden op het World Wide Web. Onvrede over de slechte bereikbaarheid van het Genootschap ging daaraan vooraf. Het bestuur wilde namelijk dat er een eind kwam aan de in roulatie zijnde adressen van voormalige bestuursleden van het Genootschap. Voortaan moest het duidelijk zijn dat belangstellenden zich zouden kunnen melden op &n adres. Voor het wereldkundig maken van zo'n adres bestaan verschillende mogelijkheden: het inlichten van allerlei instanties (maar: welke dan precies?), of: gebruikmaking van de 'nieuwe media'. De keus was dus snel gemaakt. Er kwam een werkgroep, die ging nadenken over hoe een website op te zetten en wat er precies in moest Ikomen. Voorop stond de bereikbaarheid van het Genootschap en hoe men informatie kon krijgen over pelgrimeren naar Santiago de Compostela. Na enkele maanden werd een eerste opzet gepresenteerd aan het bestuur. Na de noodzakelijke lay-outcorrecties en tekstuele aanpassingen werd de site op de najaarsvergadering op 6 november 1999 gepresenteerd aan de leden. Op 6 december 1999 was het dan echt zover: het Genootschap was on-line! De website met het adres www.santiago.nl was een feit. Dat we nu wel te vinden zijn is te merken. Op 1 maart jongstleden werd de inventarisatie gemaakt van het aantal reacties op de website. Het totaal aantal bezoekers t o t 1 maart 2000 bedroeg 951. Het totaal aantal reacties (via hetemailadres [email protected])bedroeg 30 stuks, onderverdeeld in: 3 aanmeldingen, 4 gelukwensen, 7 positieve, 1 negatieve, 5 reacties met verbeteringen, 4 verzoeken om informatie, 1 verzoek o m een andere website te 'linken', 5 overige. Bovendien krijgen we sinds de lancering van de site via de 'aanmeldlink' gemiddeld vier nieuwe aanmeldingen en verzoeken om informatie per week. Op 6 maart werden aan de hand van de reacties de nodige verbeteringen aangebracht. Ook zijn we nu aangemeld bij de twaalf grootste zoekmachines. Dat leverde nog meer bezoekers op, zo bleek bij een inventarisatie op 18 maart. In twaalf dagen tijd waren er namelijk 451 bezoekers, waarvan 219 in het weekend van 11 op 12 maart, waarschijnlijk omdat De Telegraaf toen een hele pagina wijdde aan Santiago. In onderstaande tabel wordt weergegeven waar de bezoekers vandaan kwamen:
Tijdvak 6 t/m 18 maart 2000 Land van herkomst Aantal bezoekers Nederland 372 VS 14 België 7 Franl
In procenten 82,5% 3,1% 1,6% 0,4% 0,4% 0,2% 0,2% 0,2% 4,9% 6,43%
Het gemiddeld aantal bezoekers kwam in de verslagperiode uit op 38 bezoekers per dag, waarvan het overgrote deel vooral 's avonds de website bezocht. In deze periode was er gemiddeld 1 nieuwe aanmelding per dag; in het weekend van 71 op 12 maart waren er zelfs 24 nieuwe aanmeldingen. In totaal waren er in deze periode 36 aanmeldingen. Het aantal aanmeldingen stijgt met de dag. In totaal kregen we sinds 6 december 1710 bezoekers. Op het moment dat u dit leest is het best mogelijk dat we de 2000 bezoekers al gepasseerd zijn. Wat zijn de verwachtingen van de website? Op dit moment blijft de website zoals deze er nu uit ziet, op enkele verbeteringen en uitbreidingen van weblinks na. Op dit moment kunt u al enkele reisverhalen lezen en mocht de geschiedenis van Jacobus en het pelgrimeren u boeien, dan wordt er naar dit onderwerp ook gelinl
* In het vorige nummer van delacobsstaf schreef Stephan van Meulebrouck dat zijn internetrubriek 'Van het Net geplukt' voortaan onregelmatig zou verschijnen. Tijdgebrek was hiervan een van de oorzaken. Gelukkig toonde Ed Boon, webmaster (website-beheerder)van het Genootschap, zich bereid de fakkel over te nemen. Tegelijkertijd is besloten de rubriek om te dopen in 'De virtuele pelgrim'.
UIT DE PELGRIMSI<EUI(EN
FEESTELIJ/( GEBAK
Pelgrims naar Compostela mogen zichzelf af en toe best wel eens verwennen, elke dag macaroni met prut is tenslotte ook niet alles. Voor de hand liggend zijn natuurlijk coquilles St.jacques. Meer in overeenstemming met het budget van de gemiddelde bedevaartganger is het gebak dat in Santiago de etalages siert van vele banketbakkerijen. Deze tarta de Santiago wordt bestoven met poedersuiker. Met een sjabloon wordt daarbij het embleem van de Orde van Sint-lacob aangebracht. Neem voor het deeg: 1 ei, 125 gram suiker, 125 gram bloem En voor de vulling: 4 eieren, 250 gram suiker, geraspte schil van 1 citroen, 250 gram gehakte amandelen, mespuntje kaneel Verwarm de oven voor op 180" C. Klop het ei schuimig met de suiker en 1-2 eetlepels warm water en roer vervolgens beetje bij beetje de bloem erdoor tot een egaal deeg i s verkregen dat gemakkelijk kan worden uitgerold. Voeg eventueel wat bloem toe. Klop ook de eieren voor de vulling met de suiker schuimig en roer de overige ingrediënten erdoor. Rol het deeg uit op een met bloem bestoven oppervlak en bedek een ingevette springvorm ermee. Prik het deeg hier en daar in met een vork. Schep nu de vulling over de deegbodem en bak de taart 30 minuten. Laat de taart in de vorm afkoelen. Haal hem er dan uit en bestrooi hem met poedersuiker. Voor de echte tprta de Santiago brengt u met een sjabloon natuurlijk een jacobskruis aan op de taart. Dit verrukkelijke stuk gebak leent zich er natuurlijk uitstekend voor om in Santiago verorberd te worden, als beloning na het volbrengen van de pelgrimstocht. Voor ongeduldige Compostelagangers is het handig te weten dat er dichter bij huis, in Frankrijk, een soortgelijke en minstens net zo delicate lekkernij bestaat: de onvolprezen gâteau Basque, een variant op onze boterkoek. Voornaamste verschil: de vulling bestaande uit een mengsel van rum en een soort custard. Daardoor is deze Baskische koek ook wat lastiger te bereiden dan gewone boterkoek, maar het resultaat loont de moeite! De gâteau Basque is te krijgen in Frans Baskenland maar ook daarbuiten.
Neem voor het beslag: 300 gram bloem, 200 gram suiker, 200 gram roomboter op I
HEILIGEN ONDERWEG: CHRISTOFFEL
Op de feestdag van jacobus de Meerdere, de pelgrims naar Santiago de Compostela bekend (25 juli), viel ook het feest van de heilige Christoffel. Nog steeds een heilige, al is hij van de algemene kalender afgevoerd.
Er zijn tenminste twee legenden waaraan hij zijn verering dankte. In de context van dit blad wordt de jongste, uit de twaalfde eeuw daterend, hier verhaald. Christoffel was een reus van een vent, die slechts de machtigste heer wilde dienen. De eerste bij wie hij in dienst trad was een groot koning. Maar toen Christoffel bemerkte dat deze niet almachtig was (de koning bleek immers bang voor de duivel), onderwierp hij zich aan de laatste. Maar ook de duivel bleek niet de machtige heer waarnaar hij op zoek was. De duivel toch vreesde het kruisbeeld. Onze reus ging toen op zoek naar deze heer. Een kluizenaar verhaalde hem van Christus. Christoffel zou deze Heer welgevallig werk verrichten door reizigers en pelgrims over de rivier te dragen. Zo geschiedde. Op een zekere dag zou hij een kind naar de overkant brengen; het bleek een loden last. Met een uiterste krachtsinspanning lukte het Christoffel. Jezus Christus maakte zich toen bekend. Veel geciteerd is het gedicht van Martinus Nijhoff, waarmee de bundel Vormen uit 1924 opent: Satyr en Christofoor, waarvan ik hier het tweede vers aanhaal: Maar Christofoor, op den oever, Leunt zwijgende op zijn kruk, De stroom was stroef, maar stroever Zijn de tranen van geluk: Nooit was een bedding weeker, Nooit waadde hij zoo onzeker, Want nooit nog, nooit nog streek er Een handje hem door het haar Zo is Christoffel geworden tot patroon van onder andere reizigers en pelgrims. Dat hij vaak bij de kerkingang is afgebeeld dankt hij aan een andere kwaliteit: hij is de beschermer tegen een plotselinge dood zonder stervenssacrament. Telken dage een blik op de heilige voorkomt zo'n tragische dood. 'Opmerkelijk is het aantal kloveniersgilden van Christoffel dat langs de oude bedevaartsroute van Utrecht over Antwerpen, Brussel en Doornik naar Santiago lag: Standaardbuiten, Oudenbosch, Zegge, Rucphen, Voorenseinde, Wouw, I
STEMPELS Wie niet op zondag vertrekt en toch graag de fraaie stempel van de SintJacobsl<erl
FIETSHELM VERPLICHT IN SPANJE Kampeer en caravan kampioen berichtte in het aprilnummer van dit jaar op p. 14-15 over een nieuwe Spaanse wet, die voorschrijft dat fietsers voortaan buiten de bebouwde kom een helm moeten dragen. Bovendien is reflecterende kleding verplicht bij slecht zicht. Fietsers hebben ook geen voorrang meer op kruisingen en fietsen op de belangrijke provinciale wegen is helemaal verboden. Navraag bij het Spaans Verkeersbureau leverde slechts een bevestiging van het bovenstaande op.
BELANGRIJK!
I
BELANGRIJK!
Pied a terre
kaarten en gidsen voor actieve vakanties
1
/
VERHUISBERICHT! per 1 juli a.s. gaat de LEDENSERVICEverhuizen. Het postbusnummer in Gouda wordt opgeheven. Het nieuwe adres is: Ledenservice Nederlands Genootschap van Sintjacob Postbus l3091 3507 LB Utrecht Bij bestellingen kunnen alleen volledig en met blokletters ingevulde, recente bestelformulieren in behandeling genomen worden.
1021 WN Amsterdam tel (020) 627 44 55 fax (020) 620 89 96 E-ma11pledater@xs4ull n1 Gelegen in het centrum, achter het Spui Tramlijnen 1, 2 , 5 of 11.
Open: ma - vr 11.00 - 18.00 uur za 10.00 - 17.00 uur koopavond: donderdags van april tlm augustus van 18.00 - 21.00 uur
/ Vraag onze catalogus aan! I
VAN DE VOORZITTER! EEN MENS WORDT OUD
Een knieblessure, ondraaglijke pijn in je voet, rugklachten. Het was een moeilijke tijd voor velen, wat dat betreft. Je wilt lopen of fietsen, je wilt weer een stukje naar Compostela afleggen of misschien wel helemaal, en je lijf wil niet. Je begint t e twijfelen. Is dit de oude dag? Kan ik dit misschien nooit meer doen? Zal ik een nieuwe (vrije)tijdsbesteding moeten gaan zoeken? Met de auto? Een van de leuke eigenschappen van leden van het Genootschap vind ik dat ze niet gauw zullen zeggen (of eigenlijk zuchten): ja, je wordt oud, he! Praktische oplossingen, eigen ervaringen of soms gewoon medeleven worden getoond. De een masseert je voet in de hoop dat dat helpt, een ander belt je een paar keer op o m je te steunen in je frustratie. En dat juist van leden, die zoals u vast wel weet, gemiddeld 50 + zijn. Jongere mensen reageren toch al vaak als je vertelt over je tochten zo van: Dat doe ik je niet na. Ik vind het een heerlijk idee dat ook als je ouder wordt lichamelijke kwaaltjes over kunnen gaan, dat je lichaam zich herstelt. Oké, met sommige dingen moet je leren leven, aan sommige zaken moet je geopereerd worden, maar toch ... Wat dit jaar niet kan, kan wellicht volgend jaar weer wel. Zonder fanatiek te worden in de trant van: ik moet en ik zal naar Compostela. Gewoon blijven hopen, trainen, voorbereiden, zoeken naar oplossingen, anderen vragen naar hun ervaringen met lichamelijke ongemakken. Vroeger ben ik sterk betrokken geweest bij patiëntenorganisaties. Deze verenigingen ontlenen voor een deel hun bestaansrecht aan ervaringsdeskundigheid. De idee is dat mensen die regelmatig omgaan met een ziektebeeld of handicap een deskundigheid hebben, die anders is dan die van artsen of andere experts, maar die wel herkenbaar is tussen mensen in een vergelijkbare situatie en die dus onderling uitgewisseld kan worden. Iets vergelijkbaars leeft binnen het Genootschap. ]e kunt onderling ervaringen uitwisselen, herkenning vinden in de belevenissen van andere pelgrims en kracht ontlenen aan de oplossingen die andere lopers of fietsers gevonden hebben. Je wordt dan wel steeds ouder maar je doet dat niet alleen en je kunt er wat meer ontspannen mee leven. UIT HET BESTUUR
Als u dit leest is de naamdag van Jacobus niet ver weg meer. Sommigen hebben dan de pelgrimstocht er (weer) op zitten. Dit voorjaar is er ook weer de ingebruikname van een nieuw stuk Jabikspad gevierd met een tentoonstelling in
St.Jacobiparochie en de opening van een voetgangersveer door staatssecretaris mevrouw G. Faber. De regio Den Haag heeft een interessant stuk pad met de nodige Jacobalia in Schieland uitgezet en gelopen en meerdere afdelingen hebben bijeenkomsten gehad en vooral ook wandelingen georganiseerd. Leuk, dat er zo veel gebeurt binnen het Genootschap. Mocht u pas recent lid zijn, dan kunt u via u w regiocontactpersoon er achter komen wat er bij u in de buurt gedaan wordt. In de laatste ledenvergadering op 3 maart heb ik een oproep gedaan voor een tweede penningmeester en een groepje mensen, dat de ledenservice wil oppakken. Tot mijn grote vreugde zijn er inderdaad vrijwilligers gekomen, die daar nu mee aan de slag gegaan zijn. Het is fijn dat daardoor ook in de uitvoering van de activiteiten de eigen identiteit van het Genootschap verzekerd is. Katrina van den Berg
= (033) 465 O6 23 VERSLAG VAN DEJAARVERGADERING VAN HET NEDERLANDS GENOOTSCHAP VAN SINT JACOB OP ZATERDAG 18 MAART 2000 IN DE AKER TE PUTTEN.
Om 10.00 uur opent de voorzitter, I
het heilig jaar 1999, dat nu vrij valt) en wat is er gebeurd met de 'oude computers en de schrijfmachine' (verkocht voor een goed doel). De kascommissie, bestaande uit jan Bloemert en jan Bruinsma, rapporteert dat de penningmeester decharge kan worden verleend voor het beheer van de financiën en het bestuur voor het gevoerde financiële beleid. Zij adviseert het beheer van de penningen en het voeren van de ledenadministratie onder te brengen bij twee verschillende bestuursleden. Tevens adviseert zij het bestuur uit te breiden met een tweede penningmeester. Het bestuur neemt deze adviezen mee. Jan Bloemert treedt af als lid van kascommissie en wordt opgevolgd door Cor Broer. Er is, bij de toelichting bij de begrotingspost 'kosten regiovergaderingen', een typefout. Er staat f 500,- per regio en f 2,- per lid; dit moet zijn f 200,- per regio en f 2,50 per lid, zoals ook gepresenteerd tijdens de vergadering met bestuur en regiocontactpersonen in januari jl. De voorzitter licht toe dat dit nodig is voor een goed financieel beheer en o m de stijgende kosten beter in de hand te houden. Deze verdeelsleutel is min of meer gebaseerd op voor iedere regio twee maal zaalhuur met welkomstkoffie en drie mailings. Voor bijzondere activiteiten blijven er altijd mogelijkheden o m middels overleg met de penningmeester budgetverruiming te verkrijgen. Er zijn 16 regio's, slechts voor 5 regio's zal deze aanpak problemen kunnen opleveren. In de discussie die volgt komen vooral deze vijf regio's met hun bezwaren. Daarnaast komen er tal van suggesties over kostenverlaging dan wel contributieverhoging. De voorzitter zegt toe de ter tafel gebrachte ideeën in het bestuur en in het overleg met de regiocontactpersonen aan de orde te stellen. Zij stelt voor de begroting zoals die er nu ligt met de correcties, aangebracht door de penningmeester, goed t e keuren en er volgend jaar op terug te komen. Met applaus stemt de vergadering er mee in. Bestuursverkiezing: er zijn tegen de kandidatuur van Jan Hoffman geen tegenkandidaten ingebracht zodat Jan Hoffman is herkozen. Bij de vacature Cerard van Poppel licht de voorzitter zijn takenpakket toe ('ledenservice'). Het vraagt onder andere om opslagruimte, werk voor circa 7 a 8 uur per week en een kring van vrijwilligers vanwege de noodzakelijke continuïteit. De voorzitter informeert de vergadering over de gesprekken die hebben plaats gevonden met de SLAW en Kafarnaum (Vessem) en de mogelijke problematiek die bij samenwerking zou kunnen optreden. Het redactiestatuut van delacobsstaf behoeft goedkeuring van de vergadering. Bij het in stemming brengen blijken er drie tegenstemmen, enkele onthoudingen, en de overgrote meerderheid is vóór. De rondvraag brengt de gebruikelijke mengeling van vragen (en opmerkingen), zoals de suggestie voor een eucharistieviering tijdens de algemene ledenvergadering, het lopen in Zwitserland vanaf Interlaken, veel vragen over de Ruta de la Plata en het lopen met een golfkarretje.
Ook de Pelgrimsparade brengt weer veel variatie. Er zijn twee bijdragen van pelgrims die hun tocht hebben laten sponsoren. Er is een 'hardloper' die in 70 dagen van Maastricht naar Santiago liep met meerdere dagen van 50 k m per dag. Hij droeg een mooi gedicht voor. Er is een fietser die in Burguete een ongeluk overkwam en wijst op goede verzekeringspapieren en pal daarop een bijdrage van iemand uit Apeldoorn (!) die in het Seminario Menor in paniek raakte omdat de buitendeur op slot bleek te zitten, een pelgrim die na zes weken in een Asram van Sai Baba de route koos via de Vogezen en jura en daarbij 'Zijn adem in de zon voelde' en tenslotte een ligfietspelgrim die merkte dat Jacobus boos werd toen hij besloot niet door te gaan naar Santiago de Compostela. Het middagprogramma bestond uit workshops voor lopers, fietsers, pelgrimeren algemeen, hondenvrezers, muziekmal<ers, zangers, en personen die spiritualiteit zochten. De dag werd besloten met het Café St. jacques. Frans Brons, 20 maart 2000
TENTOONSTELLINGEN Gelet op de belangstelling van de leden van het genootschap verdient het volgende aandacht: van 21 mei t o t en met 8 oktober 2000 organiseert Museum Catharijneconvent in Utrecht een tentoonstelling die gewijd is aan de Via Francigena, een pelgrimsroute van Pavia, ten zuiden van Milaan, t o t aan Rome. De tentoonstelling 'De weg der wonderen' geeft een beeld van het rijke historische verleden van de Via Francigena, een weg die de liefhebbers van Romaanse kunst en opmerkelijke landschappen heel wat t e bieden heeft. Aldus de mededeling van het museum. Zie ook: www.catharijneconvent.nl. Voor wie zich vast wil oriënteren: Rein Bloem, De weg der wonderen. Pelgrims tussen Pavia en Rome (Nijmegen 1998), 128 bladzijden. Pelgrims opgelet, als u door Astorga komt! In de maanden mei t o t oktober wordt voor de achtste keer een grote expositie gehouden onder de titel 'Las Edades del Hombre'. Meer dan 200 voorwerpen zullen tentoongesteld worden in de Catedral en het Palacio de Gaudi te Astorga. De meeste voorwerpen komen uit het Diocees van Astorga. Ook aan de Camino zal veel aandacht geschonken worden. Deze expositie is als het ware opgezet rondom drie jaartallen: 0, 1000 en 2000, belangrijke 'kruispunten' in de geschiedenis der mensheid. Een aanrader!
REGIO 'S REGIO AMSTERDAM (postcode: 1000 t / m 1119 + 1160 t / m 1199 + 1300 t / m 1399 + 1420 t / m 1439) Contactpersonen: Janna Matthijsen, Geerdinkhof 35, 1103 PP Amsterdam, z(020) 699 61 73 Paul Roosendaal, Borgerstraat 58, 1053 PV Amsterdam, (020) 683 48 56 Twee dagen! Op 8 april hebben we met prachtig weer een heerlijke wandeling gemaakt en op 16 april was er de eerste fietstocht van de regio Amsterdam. De route was door twee leden (Theo en Floor) voorbereid, voorgefietst en uitgeschreven. Alle lof! Met een zestal fietsers en één ligfietser zijn we door Amsterdam-Noord naar Nauerna (voor de koffie) gefietst, met een pontje het Noordzeekanaal overgestoken, door Spaarndam gereden en tenslotte aangekomen op het startpunt van de fietsroute naar Santiago. Daar sta je dan: nog 2.395 Idometer te gaan! Wij hebben maar een klein stukje gefietst t o t Sintjacob in 't Hout, waar Jacob in steen was met kip en haan, terwijl er een levende kip en haan naast stonden. Een gouden dag!
REGIO NOORD-HOLLAND BOVEN HET I] (postcode : 1120 t / m 1159 + 1440 t / m 1999) Contactpersoon: Jan Louter, Dorpsstraat 65, 1689 ER Zwaag, (0229) 23 65 12
REGIO BOLLENSTREEI
Voorzitter Cor van Tongeren doet een droeve mededeling: ons trouwe medelid Gerard I
een in het Agathaklooster in Lisse. Maar deze ruimte is toch niet wat wij zoeken. We besluiten dan ook dat de volgende bijeenkomst - zaterdag 14 oktober - zal plaatsvinden in De Zilk. De aanstaande jaarvergadering in Putten komt ter sprake. Er zijn echter geen vragen of opmerkingen. De wandeltocht op het Pelgrimspad door een enthousiaste groep wandelaars uit onze regio is nu bijna voltooid: we zijn gevorderd tot Vught. Ada en Nelia doen verslag van het gebeuren, van de verrijkende gesprekken onderling, van de rust en de stilte, van het mooie en afwisselende landschap; met name ook van het 'wandelweekend' eind januari, met gezamenlijk eten en overnachten in het NIVON-huis 'I
naar ik weet niet wát. Ik ben dankbaar voor de weg zoals hij was, met fijne en moeilijke momenten, met licht en donker, met vreugde en verdriet, met verrassingen en teleurstellingen, met zon en wind en regen, met vrede en onrust. Jacobus, zeg eens eerlijk: Was jij het die me in stilte hebt begeleid?
REGIO DEN HAAG (postcode: 2200 t / m 2299 + 2500 t / m 2799) Contactpersoon: Cees Rooijackers, Vondelstraat 136, 2513 EX Den Haag, n (070) 360 24 42
REGIO ROTTERDAM (postcode: 2800 t / m 3399) Contactpersoon: Hans Timmermans, Sauerdal 42, 2904 DE Capelle a/d IJssel, (010) 450 18 51
REGIO MIDDEN-NEDERLAND (postcode: 1200 t / m 1299 + 1400 t / m 1419 + 3600 t / m 3899) Contactpersoon: Hanny Pouderoyen, Fazantenkamp 576,3607 DG Maarssenbroek, (0346) 56 91 33, e-mail: [email protected]
REGIO UTRECHT-ZUID/RIVIERENGEBIED (postcode: 3400 t / m 3599 + 3900 t / m 4299) Contactpersonen: Janneke Mulder en Stephan van Meulebrouck, E. Zoudenbalchstraat 33, 3552 AK Utrecht, n (030) 244 55 07, e-mail: [email protected] Janneke en Stephan hadden twee wandeldagen georganiseerd op 8 en 9 april. Hier volgt een kort verslag van dit weekend. Op zaterdagochtend 8 april verzamelde zich een groep wandelaars op Utrecht CS voor een reis naar Eindhoven. Het weer werkte goed mee en in een opper-
beste stemming werden we met taxibusjes naar Vessem gebracht, waar broeder Fons ons ontving met koffie en koel<. Fons vertelde ons hoe de broeders aan de]acobushoeve gekomen zijn. Als ik zo vrij mag zijn o m uit te leggen wat hij bedoelde, komt het hierop neer: wanneer je ergens in gelooft, komt het altijd wel voor elkaar! Na het inleidende praatje konden we het stiltecentrum achter de 1acobushoeve bezichtigen. Met 19 man/vrouw, waarvan de meesten Santiago al bezocht hadden, begonnen we daarna aan de eerste etappe. De te lopen afstand bedroeg 25 kilometer. Ondanks de ruim aanwezig ervaring met kaartlezen, en misschien wel doordat er heel wat werd afgekletst, kregen we het voor elkaar o m van het juiste pad af te wijken. Dat kostte ons ongeveer 2 I
REGIO ZUIDWEST-NEDERLAND (postcode: 4300 t / m 4799) Contactpersoon: Huub Willems, Thibautstraat 1, 4363 BE Aagtekerke, (0118) 58 21 51
RECIO BREDAITILBURG (postcode: 4800 t / m 5199) Contactpersoon: Theo Poell, Teilingen 33, 4901 DA Oosterhout, (0162) 43 14 46 VERSLAG VOOR/AARSBljEE1\11(0MSTOP 1 APRIL 2000 VAN DE REGIO BREDAITILBURG.
Aanwezig waren 25 personen. Aan de orde kwam o.a. de vacature voor het
bestuurslid voor de functie ledenservice, het bezoeken van de vergadering in Putten waarvan vijf aanwezigen verslag deden, leden die onderdak willen verlenen aan pelgrims onder voorwaarden van: f 15,- voor de overnachting met ontbijt en één dag van tevoren aanmelden. Vervolgens de vraag: willen wij veranderen van regio naar een vereniging? Het merendeel van de aanwezigen was tegen. Allereerst vanwege de bestuursbezetting, ten tweede vanwege de geringe belangstelling van de overgrote meerderheid van de leden en ten derde vanwege de sterke wisseling van de leden. In Vessem zal ik dit standpunt dan ook innemen. Op de vraag of er belangstelling bestaat om zelf een Jacobspad te maken (uit te zetten) dat aansluit op andere regio's kreeg ik het antwoord dat de ANWB met langeafstandsroutes bezig is en heb ik de naam en het telefoonnummer gekregen van de man die daarmee bezig is. Ik zal dit nader onderzoeken. Daarna gaf Ben Frehe een lezing ondersteund met beelden over romaanse en gotische kunst en bouwstijl. Halverwege was er een pauze voor koffie, thee of frisdrank. Ben was na ongeveer twee uur uitverteld. Tot slot nog aandacht gevraagd voor de wandeling op zondag 9 april 2000, uitgezet door Frans Beuman. Er waren wel wat belangstellenden. VERSLAG VAN DE WANDELING OP 9 APRIL 2000
Om 12.00 uur waren we verzameld bij de kerk van Teteringen. In totaal waren het 21 mensen: 10 scholieren die in mei 2000 naar Santiago lopen, 2 begeleiders en een teleurstellend aantal (9) van onze regio. De wandeling ging naar de bossen ten oosten van Teteringen (het Galgenbos, waar vroeger misdadigers werden opgehangen) en het cadettenkamp (militair oefenterrein). Vandaar onder de A17 door naar openluchtzwembad Suree, de Vijfeikenweg (van Oosterhout naar Gilze) over en via het bos naar Rijen. Een Iklein stukje langs de provinciale weg t o t voor Dongen en daar linksaf naar Oosterhout. Langs landgoed Oosterheide weer richting Teteringen. Om 17.00 uur waren we terug bij de kerk en was ik blij dat mijn fiets er nog stond (grapje). Bij een glas bier merk je pas dat je moe bent, want we hadden toch 25 k m gelopen.
REGIO 'S-HERTOGENBOSCH (postcode: 5200 t / m 5499) Contactpersonen: Pieter en Anne Bult, Sluiskeshoeven 67, 5244 GR Rosmalen, a (073) 521 92 26 VERSLAC REGIOBIJEENI(OMST 27 FEBRUARI 2000
Het Heilig Jaar 2000 in Rome en Jeruzalem doet de belangstelling voor Santiago de Compostela blijkbaar geen concurrentie aan. Aangezien de Jacobsstad dit
jaar ook een van de negen culturele hoofdsteden in Europa is, blijft de hoofdstad van Galicië sowieso veel pelgrims en toeristen trekken. Ook in onze regio is de belangstelling voor de pelgrimstocht niet verminderd gezien de volle zaal op de voorjaarsbijeenl
REGIO EINDHOVENIHELMOND (postcode: 5500 t / m 5799) Contactpersonen: Theo van Pinxteren, Hutdijk 54, 5583 XI< Waalre, a (040) 221 40 12 Bart Leemrijse, Pasteurlaan 57, 5644jB Eindhoven, (040) 211 94 12
REGIO LIMBURG (postcode: 5800 t / m 6499) Contactpersonen: Theo van der Linden, Graafschaploonstraat 12, 6085 CA Horn, (0475) 58 16 85 Thom I<entgens, Ireneweg 7, 6065 EC Montfort (0475) 35 00 15 'Overbevolkt' was het thema in het welkomstwoord van contactpersoon Herman Hecker op de bijeenkomst van onze regio in Roermond op 4 maart. Overbevolkt was de zaal met ruim honderd aanwezigen. Steeds meer mensen raken in de pelgrimage naar Santiago geïnteresseerd en bezoeken onze halfjaarlijkse bijeenkomsten. Overbevolkt is ook de Camino. VééI pelgrims gaan op weg naar Santiago en het wordt druk op de wegen naar Jacobus. Natuurlijk is deze sterk toegenomen interesse een verheugende ontwikkeling. De stilte en intimiteit van de Camino lijken echter verloren te gaan om plaats te maken voor een drukke en deels gecommercialiseerde wandelweg! Voor de middag deed Herman Hecker aan de hand van dia's verslag van zijn pelgrimstocht. Vol goede moed was hij in 1994 vertrokken maar hartklachten dwongen hem zijn tocht t e onderbreken. Eerst een jaar later - 1995 -, voorzien van de nodige geneesmiddelen en medische adviezen, kon hij verder gaan vanaf het punt in Zuid-Frankrijk waar hij noodgedwongen had moeten stoppen. Herman besteedde in zijn voordracht vooral aandacht aan de route van Le Puy naar St.Jean-Pied-de-Port.Hij vertelde over de kunst en historie langs deze weg en memoreerde de ontmoetingen met medepelgrims. Een boeiende én zeer interessante voordracht! Na de lunch werd gepraat over de praktische aspecten van het pelgrimeren in gescheiden groepen voor wandelaars en fietsers! Veel vragen werden gesteld door pelgrims die op korte termijn vertrekken. De middag werd besloten met een pelgrimsparade. Weer had Herman Hecker een bijdrage! Hij boeide de toehoorders met zijn ontroerend verslag over het verhaal áchter de tekst op een steen bij het Cruz de Hierro. Om er niet helemaal een one man show van te maken vertelde de Nederlandse Spanjaard Pierre Schreurs uit Venlo over zijn ervaringen op de Camino. Zijn Spaanse
vrouw woonde langs de Camino. Pierre wilde wel eens weten wat al die 'wandelaars' deden! Zonder veel wandelervaring of kennis over de Camino liep hij delen van de weg om steeds meer geboeid te raken in de pelgrimage naar Santiago. De prachtige dag eindige een beetje in mineur: Herman Hecker kan niet langer meer als contactpersoon fungeren omdat zijn hartklachten hem dwingen het rustiger aan te doen. Voor de regio betekent het vertrek van Herman een gevoelig verlies en op een komende bijeenkomst zal wel op passende wijze afscheid van hem genomen worden. Misschien kunnen bij die gelegenheid ook de brochure 'Praktisch Pelgrimeren' en de logo's van de Jakobsweg van de Raad van Europa bij Herman terugbezorgd worden. Zoals gebruikelijk had hij zijn hele boekenbezit ter inzage uitgestald en moest t o t zijn ontzetting constateren dat kennelijke enige aanwezigen dit niet begrepen hadden. Dat kan toch niet de bedoeling zijn! Volgende bijeenkomst op 7 oktober 2000.
REGIO NIJMEGEN/ARNHEM (postcode 6500 t / m 7099) Contactpersoon: Ted van Gaalen, I
Crossings. In het najaar exposeert in de kapel Margot Niekus met Bijbelse onderwerpen in olie- en acrylverf. De Jacobskapel Nijmegen beschikt over een eigen stempel en is derhalve interessant o m aan te doen voor pelgrims onderweg. Ook kan de kapel vertrekpunt zijn voor de pelgrimstocht naar Santiago. Inmiddels heeft zich bij de Vrienden van de Jacobskapel een aantal vrijwilligers aangemeld voor een werkgroep Historie die zich gaat bezighouden met het onderzoek naar een route door deze regio en naarJacobusgedenl
REGIO OOST-NEDERLAND (postcode 7100 t / m 7799 + 8000 t / m 8299) Contactpersoon: G. Westgeest, Ganzenmarkt 22, 7631 EN Ootmarsum, (0541) 29 33 51 Op zondag 9 januari jl. heeft een aantal leden van onze regio een stuk van het toekomstige Euregio Jacobsl<erl<enpad (Enschede/WinterswijI
kan geregeld worden. Wie daarin geïnteresseerd is: inlichtingen/opgave bij Bea Antón, I
REGIO CRONINGENIDRENTHE (postcode 7800 t / m 7999 + 9300 t / m 9999) Contactpersoon: Thom Oosterhof, Mozartstraat 31, 9722 EB Groningen, (050) 525 51 44 De eerste huisl
Behalve Ineke gaan binnenkort Ton Westen, Veronique Vennink vanuit Sevilla de Ruta de la Plata lopen naar Santiago, welke route ook door Hans Vermaat (aanwezig) gelopen gaat worden met de uitdrukkelijke opmerking dat hij Groningen beslist op 1 mei verlaten zal hebben. Tevens gaat Arnold van der Wolff binnenkort vanuit Uithuizen - via Leek - voor de tweede keer lopen naar Santiago de Compostela en Marianne en Jan Vriend gaan met rugzak vanuit Cahors via St.Jean-Pied-de-Portnaar Logroño (zo'n 550 kilometer). Wanneer deze 'Staf' op de deurmat ligt, zijn de meesten weer terug, dus hartelijk welkom jullie. Er mag wel een aparte huiskamerbijeenkomst ingelast worden om deze pelgrims hun verhaal te laten houden, merkte een der aanwezigen op. Fantastisch dat het vuur en het pelgrimsvirus in deze toch wet relatief kleine regio zo aanwezig is. Na de gebruikelijke regiomededelingen wordt de spreker van deze avond voorgesteld. Dat is de Assyrioloog Dr. Herman Vanstiphout die als hoofddocent Semitistiek en Assyriologie is verbonden aan de Rijksuniversiteit van Groningen, die een bijna controversiële lezing hield en een opsomming van feiten weergaf van de Soemerische verhalende literatuur ten opzichte van het Oude Testament. Aan de hand van een ter hand gesteld overzicht was de boeiende lezing stap voor stap op de voet te volgen. De gastspreker verwees naar het begin van de vorige eeuw (1902-1904) waar in Berlijn een drietal lezingen werden gehouden door Friedrich Delitsch over de relatie tussen de Mesopotamische cultuur en het O.T. Op genoemde lezingen werden uiteenzettingen gegeven van enige parallellen tussen genoemde cultuur en het OT: te weten het scheppingsverhaal, de zondvloed, genealogieën (geslachtsrekenkunde) en over klaagliederen! Deze beschreven verhalen in het OT zijn terug te vinden in de vierde en derde millennium v Chr gestructureerde en gearticuteerde literatuur van Mesopotamië. Een verhalende literatuur (dat van de Soemeriërs) vertelt in een voldragen literaire vorm over goden en helden, over de schepping over de strijd tussen goden en monsters. Deze verhalen hebben grote invloed gehad en uitgeoefend op de literatuur van de latere culturen in en rond het Midden-Oosten. Volgens Delitzsch is de ware religie die van het Nieuwe Testament, het Oude Testament is daarbij niet nodig. Men neemt dan ook het standpunt in dat de ware religie uit Mesopotamië komt: het zijn de Soemeriërs die ze geschapen hebben, en dat waren geen semieten. De vraag kan gesteld worden welke bronnen wij eigenlijk hebben buiten het OT van de geschiedenis van Israël? Bijna niets. Conclusie (gastspreker) Delitsch had een (heel klein) beetje gelijk. Het voert te ver o m gedetailleerd en genuanceerd de lezing weer te geven. De aanwezige leden zullen dit bevestigen. Discussiestof en vragen genoeg, die na
de pauze werden beantwoord nadat een onze leden Willem Jan van Neck enige toelichting had gegeven op de door hem, uit zijn familiebezit, meegenomen kleitabletten waarop het spijkerschrift gegraveerd stond. Ofschoon er nergens zoveel gegraven i s als in Israël komt er maar bar weinig tevoorschijn dat een relatie heeft met de bijbel. Hierover zijn in het dagblad Trouw in het najaar van 1999 artikelen verschenen. Men beroept zich er wel op, dat, mits er wat gevonden wordt, overeenkomt (bijna) met wat in het OT staat, maar toch ... Alle t o t nu toe gevonden kleitabletten, die nog niet gesorteerd zijn en nog in elkaar geschoven moeten worden o m vertaald t e kunnen worden, kunnen misschien in de toekomst een antwoord geven op de veronderstelde vraag aan het begin van dit verslag, wat Jacobus met het spijkerschrift heeft te maken mede ter ondersteuning van de elfde-eeuwse I
I
REGIO FRIESLAND (postcode 8300 t / m 9299) Contactpersoon: Siep Zeinstra, Mr. P.]. Troelstraweg 42, 8917 CN Leeuwarden, (058) 212 91 98 Op zondag 23 juli o m 19.00 uur vindt de viering van het Feest van Sint Jakob in Sint Jacobiparochie plaats. Een oecumenische vesper met als thema: 'Graanl
AGENDA 25 juni St.-jacobsdag in Nijmegen (zie bij regio Nijmegen).
25 juli Wandeling Oost-Nederland (zie bij regio Oost-Nederland). 19 augustus Wandeling van Delft naar Schiedam. De afstand i s ca. 25 k m en onderweg worden diverse stops en bezichtingen gemaakt. Verzamelen in Delft tussen 9.00 en 9.30 uur bij restaurant Willem van Oranje op de Markt. Verdere informatie en aanmelden bij Ed en Judith Boon, Safarigeel 120, 2718 CN te Zoetermeer, 079 361 20 12 of per e-mail: [email protected]. Voor 22 juli a.s. en vermeld duidelijk: naam en aantal personen. 9 september I
7 oktober Regiobijeenkomst Limburg.
14 oktober Landelijke najaarsvergadering in Schoorl.
14 oktober Regiobijeenkomst Bollenstreek in De Zilk. 20 oktober Regiobijeenkomst Amsterdam in buurthuis De Reiger te Amsterdam.
24 november Huisl
17 maart 2001 Landelijke voorjaarsvergadering 3 november 2001 Landelijke najaarsvergadering Sluitingsdata voor dejacobsstaf47 en 48: 31 juli resp. 25 september.
ZOEKERTJES O Pelgrims die Amsterdam aandoen Icunnen sober maar vrij van losten overnachten in hotel Tourist Inn. Inlichtingen: jeroen de Graaf, Tourist Inn, Spuistraat 52, 7012 TV Amsterdam, a (020) 421 58 41/(06) 285 490 69/(020) 779 86 47. O Ik ben een actieve alleenstaande man van 51 jaar en ik ga in het voorjaar 2007 (vertrektijd na ijsheiligen) een fiets(1ampeer-)valcantie maken vanuit mijn woonplaats naar Santiago de Compostela. Route volgens de St.jacobsfietsroute van de Fietslaart Informatie Stichting (uitgeverij Pirola). Ik zoek een reisgenoot (m/v), die net als ik, actief en gezellig, deze tocht mee gaat malen. Kees van Slobbe, Kloosterstraat 91, 505615 Berlcel-Enschot. .s (073) 533 20 73. E-mail: [email protected]
+
O Vrouw, 62 jaar, wil maart 2001 vertrekken naar Santiago. Zoek wandelmaatje, alles in onderling overleg. Reacties: Tini Bolmers, Röntgenstraat 12, 4624 XC Bergen op Zoom. (0764) 25 75 68. O In het najaar van 2000 of het voorjaar van 2001 wil ik vanuit Portugal (Porto of Lamego) naar Santiago lopen. Wie kan mij helpen aan informatie over de route(s). Ook andere informatie is vanzelfspreleend wellcom. Henk Pots, L. Heringastraat 13, 8401 BP Gorredijk. (0513) 46 27 37.
O Vrouw, 56 jaar, wil in de periode 1 april tot f eind juli 2001 vanuit Nederland naar Santiago de Compostela lopen. Ik heb het voornemen dit alleen te doen. Graag zou ik in contact lcomen met mensen, die de tocht ook alleen hebben gelopen. Of met mensen, die van plan zijn, dit te gaan doen. Misschien Icunnen we elkaar steunen in de voorbereiding. Corrie de Gelder, Dag Hammarskjöldlaan 13, 7902 DT Castricum. a (0251) 65 52 10.
O Welke m/v wil er met mij, man 60 jaar, vertrekken eind aprillbegin mei 2001 en de hele route naar Santiago lopen. Heb je interesse, neem dan contact op metjoop Bode, Bovenberg 77a, 2867 BC Bergambacht. .a (0182) 38 47 63.
O In de maand september wil ik per fiets naar Santiago de Compostela en wil graag in contact lcomen met een of meerder mensen die in die periode dezelfde tocht willen maken. Ik ben 62 jaar, geoefend fietser, maar ga liever niet alleen. Mijn adres is: Mart Witlox, Irenestraat 33, 5427 CV Boelcel. .a (0493) 32 18 93. U Het Genootschap van Sintlacob vraagt leden, die een alternatieve route hebben gelopen of gefietst een beschrijving van de routes en de mogelijkheden voor onderdak en het aanwezig zijn van winlcels op te sturen. Het gaat om informatie over zowel noordelijke routes als ook de Ruta de la Plata. Het ligt in de bedoeling deze informatie (eventueel per route) te bundelen voor leden, die niet langs de 'gebaande' weg willen lopen. U leunt uw informatie sturen per e-mail (naar het redactieadres) of per post aan: Het bestuur van het Genootschap van Sint jacob, p.a. Baesjoustraat 19, 2273 /(G Voorburg.
NEDERLANDS GENOOTSCHAP VAN SINT JACOB
