Bewegen in en rond woonzorginstellingen - een goed voorbeeld uit de praktijk – Dit voorbeeld is van: ZuidOostZorg Burg. Wuiteweg 140 9203 KP Drachten
[email protected] www.zuidoostzorg.nl Meer informatie/contact: Voor informatie over het beweegbeleid bij ZuidOostZorg kunt u contact opnemen met Hans Drenth of Jantina Pereboom, e-mail
[email protected] of
[email protected]. Voor informatie over Sûnenz kunt u contact opnemen met accountmanager Annemarie Ruesen, tel. 06-53140567,
[email protected]. Eén keer in de twee weken is er een rondleiding voor geïnteresseerden. Voor info zie ook www.sunenz.nl. Datum: januari 2015 ZuidOostZorg, Drachten Samenwerking in ‘anderhalvelijns’ centrum gericht op gezond ouder worden ZuidOostZorg is een zorginstelling met verpleeg- en verzorgingshuizen op veertien locaties in Zuidoost-Friesland. Daarnaast biedt ZuidOostZorg zorg en ondersteuning aan ouderen die thuis wonen, in de vorm van o.a. thuiszorg en huishoudelijke hulp. In totaal wonen er in alle locaties samen ongeveer 850 ouderen. Zo’n 1150 ouderen krijgen hulp thuis. Beweging is één van de pijlers van de zorg van ZuidOostZorg. De visie is dat beweging niet alleen een zaak is van de fysiotherapeut, maar van alle medewerkers, vanuit de overtuiging dat beweging bij voorkeur geïntegreerd zou moeten zijn in het dagelijks leven van de cliënt. ZuidOostZorg heeft haar visie op bewegen geborgd in een beweegbeleid. De invulling en uitvoering van dit beleid (hoe bewegen kan worden geïntegreerd in de dagelijkse praktijk) wordt vertaald per locatie. Dit omdat steeds wordt gestart bij de al bestaande lokale structuren en netwerken. ZuidOostzorg is bovendien een van de initiatiefnemers en partners van ‘anderhalvelijnscentrum’ Sûnenz, dat in 2013 is geopend in Drachten aan de Burgemeester Wuiteweg 140. Sûnenz is een netwerkorganisatie waarin allerlei organisaties hun krachten bundelen om te werken aan de vitaliteit en het welbevinden van thuiswonende ouderen. Huisartsen kunnen er terecht voor diagnostiek en behandeling van hun (kwetsbare) oudere patiënten. Daarnaast zijn er ‘huisartsenbedden’ op een locatie van ZuidOostZorg, waarbij ZuidOostZorg dag en nacht verpleegkundige zorg biedt maar de huisarts verantwoordelijk blijft voor de zorg en behandeling. Hierdoor hoeven minder ouderen naar het ziekenhuis. Minister Schipper van VWS heeft Sûnenz in juli 2014 als voorbeeld gesteld voor nog te ontwikkelen anderhalvelijnscentra elders in het land.
Beweegbeleid: ‘Bewegen is van ons allemaal’ In 2012 heeft ZuidOostZorg beweegbeleid geformuleerd. De behoefte van cliënten is in kaart gebracht en afgezet tegen het aanbod. Ook is begonnen met ‘bewegingsgerichte zorg’. Hier ligt een duidelijke visie aan ten grondslag. Geriatriefysiotherapeut Hans Drenth van ZuidOostZorg: “Beweging is niet alleen het domein van de fysiotherapeut, maar een gezamenlijke verantwoordelijkheid. We moeten het hokjesdenken loslaten. Bewegen is van ons allemaal. Onze visie is dat voldoende bewegen onderdeel is van de zorg die we bieden. Net zoals we mensen helpen hun medicijnen in te nemen, willen we ervoor zorgen dat er aandacht is voor genoeg beweging. Daarbij is de leefomgeving heel belangrijk. We willen dat de omgeving mensen stimuleert uit zichzelf te gaan bewegen. Het gaat erom mensen te verleiden in beweging te komen.” Bewegen wordt geïntegreerd in dagelijkse activiteiten als wassen, aankleden en huishoudelijk werk. Tijdens het opstaan uit bed laat de verzorgende iemand bijvoorbeeld een paar keer opstaan en zitten om de beenspieren te versterken. Ook is er aandacht voor een wandelvriendelijke omgeving. De locaties bepalen zelf hoe ze het beweegbeleid vertalen naar de eigen situatie. Momenteel wordt rond locatie Sûnenz en Neibertilla in Drachten een ‘beleeftuin’ aangelegd, die uitnodigt tot het maken van een wandeling. Er staat een toestel met luidsprekers om mee te doen aan het beweegprogramma van Olga Commandeur. Verder staat er een ‘Tunhûs’. Dat is bewust niet aan het zorgcentrum vast gebouwd, zodat de bewoners erheen kunnen wandelen. Ook lopen er kleine huisdieren zoals schapen. In het kader van belevingsgerichte zorg zijn met behulp van fondsen tuinen gerealiseerd in Ureterp en Gorredijk. Het beweegbeleid wordt actief uitgedragen naar medewerkers, cliënten, familie en mantelzorgers, op bijvoorbeeld informatieavonden en tijdens themaweken, zoals de Beweegweek. Om beweeggerichte zorg te introduceren, zijn eerst pilots opgestart met medewerkers die enthousiast zijn over bewegen en beweeggerichte zorg. Beweegaanbod Er is een ruim aanbod van beweegactiviteiten die rusten op drie pijlers: ‘sport en spel’, waarbij plezier en samenzijn voorop staat, intensievere beweegactiviteiten zoals fitness voor de ouderen die dat aankunnen, en beweegactiviteiten die tegelijkertijd de hersenen trainen. Met de Silverfit-programma’s kunnen ouderen zichzelf uitdagen sommen op te lossen, bijvoorbeeld door op de plaats van het goede antwoord te gaan staan. In Drachten komen inmiddels meer dan honderd thuiswonende ouderen wekelijks één of meerdere keren sporten op het ‘vitaliteitsplein’. Hier kunnen zij fitnessen, waarbij fysiotherapeuten en vrijwilligers aanwezig zijn voor degenen die ondersteuning nodig hebben, een behandeling volgen of buiten wandelen. Ook personeel kan fitnessen, yoga-clinics volgen en uitgezette (pauze) wandelroutes volgen bij ZuidOostZorg. Dit gebeurt steeds vaker nu het beweegbeleid veelvuldig wordt uitgedragen. Bewegen is immers ook goed voor de medewerkers zelf! Het betrekken van cliënt, familie en medewerkers Per cliënt zijn afspraken gemaakt over bewegen in het individuele zorgleefplan. Zo wordt het beweegbeleid geborgd. Geriatriefysiotherapeut Hans Drenth: “Bewegen wordt nu meteen
besproken bij de intake. We vragen wat iemand zelf wil, wat hij in verleden leuk vond. En in het zorgleefplan staat ook wat iemand nog zelf kan, of zijn/haar omgeving/netwerk.” Op voorlichtingsavonden zijn cliënten, familie en mantelzorgers en medewerkers geïnformeerd over het belang van bewegen en het beweegbeleid. Familie wordt bijvoorbeeld uitgenodigd een wandeling te maken met hun familielid, of krijgt uitleg over het gebruik van de Duofiets. Ook worden er Beweegweken gehouden, met speciale avonden voor medewerkers, cliënten, familie en mantelzorgers. Verzorgend personeel wordt gestimuleerd in de huiskamer in gesprek te gaan met cliënten over bewegen. Managementteamlid Ida van Marion vertelt dat ook in de thuiszorg bewegen een onderdeel is van de visie op langer zelfstandig thuis blijven wonen en. “Er is nu een groep in Oosterwolde die daardoor zijn geïnspireerd om gezamenlijk te gaan sporten in de verpleeghuislocatie met sport/oefen faciliteiten.” Bij ZuidOostZorg kunnen jongeren in samenwerking met het ROC interne opleidingen volgen voor de verpleging en verzorging. De beweegopleiding (CIOS) van het ROC is geïntegreerd in het lesprogramma zorg- en horeca opleidingen. Ida van Marion: “Hierbij maken we het thema bewegen vanzelfsprekend. Verzorgenden willen zorgen, maar we leren ze om de zorg niet over te nemen. De eigen regie van de oudere over zijn leven staat centraal. Het mag nooit zo zijn dat onze programma’s en ons aanbod leidend is voor de invulling van de dag.” De uitdaging is om het beweegbeleid levend te houden. Het belang van beweging wordt daarom keer op keer onder de aandacht gebracht. Samenwerking binnen Sûnenz Binnen de netwerkorganisatie Sûnenz worden mensen, organisaties, initiatieven en ideeën samengebracht die bijdragen aan een prettig en gezond leven voor 55-plussers in ZuidoostFriesland. Daarbij zijn verschillende doelgroepen ouderen te onderscheiden: van de relatief gezonde ouderen tot ouderen met lichamelijke, psychische en mobiliteitsproblemen. Vanuit het Sûnenz Centrum wordt zorg en ondersteuning geboden in heel ZuidoostFriesland, zodat ouderen zo lang mogelijk zelfstandig thuis kunnen wonen. Ook worden activiteiten aangeboden om gezonde en vitale ouderen ook gezond en vitaal te houden. Voorbeelden zijn ‘mindfullness’, beweegactiviteiten, kunst en cultuur, educatieprogramma’s, koken/lezingen en kookworkshops. Ouderen maken hierbij hun eigen keuzes en denken actief mee in de eventuele zorg die geboden wordt. Zij houden zoveel mogelijk de regie over hun leven. Daarnaast faciliteert en ondersteunt het centrum huisartsen: zij kunnen hier terecht voor diagnostiek en behandeling van hun (kwetsbare) oudere patiënten. Hierdoor hoeft minder vaak een beroep gedaan te worden op de tweede lijn en kan de zorg zoveel mogelijk rond de patiënt georganiseerd worden. Er zijn ‘huisartsenbedden’ op een locatie van ZuidOostZorg, waarbij ZuidOostZorg dag en nacht verpleegkundige zorg biedt maar de huisarts verantwoordelijk blijft voor de zorg en behandeling. Hierdoor hoeven minder ouderen naar het ziekenhuis en kan bovendien ook nog eens veel geld worden bespaard. Met subsidiegelden van De Friesland Zorgverzekeraar, waar het grootste deel van de ouderen in de regio verzekerd is, is in projectvorm met dit idee geoefend. Die ervaringen zijn gebundeld in het Sûnenz-centrum. Toen het Ministerie van VWS kwam met een ‘call’ voor een anderhalvelijnszorgcentrum in Friesland, heeft ZuidOostZorg deze gegund gekregen. De partners hebben zich voor vijf jaar verbonden, zodat gezamenlijk een ‘business case’ kan worden opgezet. Inmiddels loopt er een call voor andere anderhalvelijnscentra in Friesland.
Bestuur en centrum Het centrum kent een verenigingsstructuur. In het bestuur zijn ouderen vertegenwoordigd. Alle partners van Sûnenz hebben hun gezamenlijke drijfveer verwoord in het SamenSûnenz manifest en ondertekend. Het centrum is voor iedereen toegankelijk en is gehuisvest in het hoofdgebouw van ZuidOostZorg in Drachten. Het huisvest onder meer een apotheek, een supermarkt, bloemisterij, praktijk voor fysiotherapie, huisartsenpost en dependance van De Friesland Zorgverzekeraar. Eén keer per week houdt een leefstijlcoach spreekuur. Binnenkort wordt het aanbod uitgebreid met een partner die het programma Fit20 aanbiedt. Sûnenz Support is een telefonische informatielijn waar ouderen terecht kunnen met al hun vragen op het gebied van zorg en welzijn, en zonodig worden doorverwezen naar hulp die past bij hun vraag. Gezondheidsplein Het centrum is ingedeeld in verschillende ‘pleinen’. Op het Gezondheidsplein van Sûnenz kunnen ouderen terecht voor informatie over gezond ouder worden. Ook zijn ze hier welkom voor advies, diagnose of kleine behandelingen en ingrepen. Op het Horecaplein kunnen bezoekers gebruikmaken van het Grand Café van ZuidOostZorg, waar ze voor weinig geld van een gezonde maaltijd kunnen genieten of iets kunnen drinken. Op het Winkelplein kunnen ouderen terecht voor hulpmiddelen en advies, boodschappen doen of naar de kapper gaan. Het Vitaliteitsplein tot slot, biedt een combinatie van activiteiten, zoals seniorenfitness, fysiotherapie, mindfulness en kunstlessen. De huisartsen bieden op het Gezondheidsplein ouderen onder meer een ‘kwetsbaarheidsscreening’, waarbij ze worden doorverwezen naar hulp en ondersteuning die bij ze past. Directielid Ida van Marion van ZuidOostZorg legt uit dat de partners complementair zijn aan elkaar: “We zijn allemaal gericht op ‘healthy ageing’. Daarbij zijn wij goed in ondersteuning en hulp aan ouderen met multi-morbiditeitsproblemen. Wij zijn er bijvoorbeeld voor ouderen die willen sporten maar die zich niet meer thuis voelen op de sportschool tussen mensen in ‘strakke pakjes’. Bij ons kunnen zij sporten in een iets beschermde en begeleide omgeving. De fysiotherapeut bij Sûnenz biedt brede eerstelijnszorg. Fysiotherapeuten sturen mensen naar ons door en vice versa. Zo kunnen we elkaar ondersteunen.” Inmiddels verwijzen huisartsen actief door naar de diensten van Sûnenz. “Sommige huisartsen zagen het centrum aanvankelijk als concurrent,” vertelt Ida van Marion, “maar inmiddels hebben ze de toegevoegde waarde ervaren.” Drenth vult aan: “We hebben te maken met dubbele vergrijzing: er komen meer ouderen en ouderen worden steeds ouder met meer aandoeningen. Huisartsen kunnen die ook niet allemaal bedienen, we hebben elkaar nodig.” Samenwerking met universiteiten en (hoge)scholen ZuidOostZorg werkt samen met diverse universiteiten en hogescholen om de zorg te verbeteren. In totaal lopen er tussen de tien en vijftien onderzoeken, van zowel studenten als promovendi. Hans Drenth: “We zijn erop voorbereid om een bewegingslab te zijn. Ook wordt het anderhalvelijnscentrum onderzocht.” Onder andere ‘serious gaming’ en beweegapplicaties zijn voorwerp van onderzoek. In Drachten worden studenten van een groenopleiding ingezet voor het tuinonderhoud. Ook worden jongeren/studenten ingezet op de locatie, zoals in het restaurant.
Het betrekken van buurtbewoners In de wijken rondom Sûnenz in Drachten wonen veel ouderen met een laag inkomen. In januari 2015 heeft de gemeente hen benaderd om mee te doen aan het project Sociaal Vitaal. Dit is een beweegprogramma voor kwetsbare ouderen van 65-85 jaar met een lage sociaal-economische status. Het doel is hen in staat te stellen zo lang mogelijk zelfstandig te blijven en thuis te blijven wonen, met accent op weerbaarheid en fit zijn/blijven, bewegen en een goed sociaal netwerk of dit op te bouwen. De eerste activiteit is een fittest in maart in het Sûnenz Centrum. In het vervolgprogramma wordt naast wekelijkse bewegingslessen aandacht besteed aan sociale vaardigheden en de weerbaarheid van de deelnemers. Ook wordt er voorlichting gegeven over bijvoorbeeld gezonde voeding en verantwoord medicijngebruik. De methode en de bijbehorende instrumenten zijn vastgelegd in gestandaardiseerde protocollen en trainingen. Het project Sociaal Vitaal Drachten wordt mogelijk gemaakt door de gemeente Smallingerland. Daarnaast zijn Sport Fryslân, De Friese Wouden, ZuidOostZorg, Sûnenz en het landelijke GALMteam initiatiefnemers van het project. Tips voor andere organisaties -Zorg voor een heldere visie op beweging die door iedereen wordt gedragen. Aandacht voor bewegen moet niet iets zijn wat gebeurt omdat de Inspectie dat opdraagt, maar omdat je ervan overtuigd bent dat het goed is voor de cliënten. Betrek familie en werknemers daar actief bij. -Zorg ervoor dat het stimuleren van bewegen is geborgd in het beleid en het zorgleefplan. Zo blijft bewegen op de agenda staan en voorkom je dat het losse activiteiten blijven die na verloop van tijd weer wegebben en kun je medewerkers ook aanspreken op de vertaling van het beleid naar de locatie. -Neem de tijd voor het doorvoeren van veranderingen en pak niet te veel tegelijk aan. Zet bijvoorbeeld eerst eens de Duofiets in het zonnetje, en zorg dat de familie weet hoe die werkt. Probeer mensen te verleiden en organiseer leuke dingen.
