Zuid-Limburg: het verhaal

Zuid-Limburg is een complete stad in een wijds landschap. Op een drielandenpunt - België, Duitsland en Nederland - wonen 600.000 mensen in vier ‘stadsdelen’, die onderling zeer van karakter verschillen: Parkstad, Sittard-Geleen, Maastricht en in het midden het nationaal landschapspark Heuvelland.

Zuid-Limburg: het verhaal

Parkstad is een klassieke woonomgeving met veel allure, ruimte en groen. In voormalige fabrieken en broedplaatsen ontwikkelt zich een typische urbane cultuur, met een accent op jongeren en popmuziek. Aan de randen van Parkstad bevinden zich grootschalige winkelcentra, woonboulevards en dagattracties. Sittard-Geleen vormt het middelpunt van een suburbaan woonmilieu waar jonge gezinnen in veelal nieuwe wijken een start maken op de woningmarkt. Dit stadsdeel heeft bovendien de uitmuntende sportvoorzieningen. Ook het industriehart van de regio - Chemelot - ligt in Sittard-Geleen. Maastricht is een historische stad met veel kerken, een Romeinse kern en een breed aanbod aan winkels, cultuur en gastronomie. Daarnaast kent Maastricht ook wijken met zeer hoogstaande, moderne architectuur. Ook de universiteit en veel culturele opleidingen zijn er gevestigd. De vierde zone, Heuvelland, vormt een schril contrast met de drie dichtbebouwde stadsdelen. Hier vooral rust, ruimte en natuur met hier en daar een sluimerend dorpje langs bergriviertjes die diepe dalen hebben uitgesleten in een heuvellandschap. Het Heuvelland trekt wandelaars, fietsers, natuurliefhebbers en rustzoekers en kent een breed, hoog gekwalificeerd aanbod van wellnessvoorzieningen. Met als beroemdste voorbeeld natuurlijk het klassieke ‘Kurort’ Bad Valkenburg. In bijlage A vindt u een uitgebreide inventarisatie per stadsdeel. Maar veel meer dan een optelsom van vier ‘stadsdelen’ is Zuid-Limburg een complete stad in een wijds landschap. Met een breed aanbod van economie en werkgelegenheid. Innovatieve koplopers zijn de drie technologiecampussen. Avantis (Parkstad) is gespecialiseerd in het ontwikkelen en produceren van hightech voorzieningen op het gebied van nieuwe energie. De R&D Campus (Sittard-Geleen) is wereldwijd een vooraanstaande speler op het gebied van hightech performance-and biomaterials. Dyneema, de sterkste en lichtste vezel ter wereld, vond hier zijn oorsprong. En de Campus Randwyck (Maastricht) levert hoogwaardige wetenschappelijke en technologische vernieuwingen in healthcare. Dit alles in nauwe samenwerking met de eigen Universiteit Maastricht, het Academisch Ziekenhuis en de Technische Universiteiten van Aken (20 kilometer verderop), Eindhoven en Leuven. Wereldwijde innovaties in zorgconcepten worden toegepast in de medische- en zorgcentra van Heerlen (Atrium), Sittard-Geleen (Orbis) en Maastricht (Academisch Ziekenhuis). Verder herbergt de regio de hoofdkantoren van multinationals als DSM, Sabic, Vodafone en ABP (met een belegd vermogen van 210 miljard euro een van de grootste financiële instellingen ter wereld) en de wereldwijde callcentra van Mercedes-Benz en DHL.

De zware maak- en automotive- industrie, is gevestigd op en nabij het 800 hectare grote bedrijventerrein

Facts and Figures Zuid-Limburg

Chemelot tussen Maastricht en Sittard-Geleen. Het zakelijk verblijfstoerisme (congressen) en leisure in de breedste zin van het woord: horeca, recreatie en wellness, zijn inmiddels belangrijke economische

• 614.824 inwoners

pijlers voor de regio.

• Gemiddelde woningprijs: € 180.000 • Woningprijs per vierkante meter: € 1.335 (tussenwoning),

Zuid-Limburg is goed bereikbaar via weg, water en lucht en heeft een sterk ontwikkeld stedelijk netwerk

€ 1.554 (halfvrijstaand), € 1.667 (appartement), € 1.889 (vrijstaand)

voor openbaar vervoer. Files zijn er nauwelijks. Tussen de vier ‘stadsdelen’ rijdt vier keer per uur een

• Bruto regionaal product per hoofd van de bevolking: € 27.000

trein en wordt gewerkt aan een hogere frequentie en snelheid. De regio heeft een eigen vliegveld en ligt

• 15.450 HBO-studenten

op een uur reisafstand van de internationale vliegvelden van Brussel, Düsseldorf en Köln/Bonn. Met de

• 11.674 universiteitsstudenten (+ 16.000 Open Universiteit)

hogesnelheidstrein ligt Brussel op ruim een uur, Amsterdam op 2,5 uur, Parijs op nog geen drie uur en

• 38% buitenlandse studenten universiteit

London op ruim 4 uur. De aansluiting met het Duitse hogesnelheidsnet - via Heerlen en Aken - is in volle

• Beste VWO van Nederland

voorbereiding.

• Beste kinderdagverblijf van Nederland • 9 Michelinsterren

Zuid-Limburg verwerft razendsnel een technologische, medische en industriële toppositie in

• 32.246 bedrijven

Noord-West Europa. De compleetheid van de regio is haar unique selling point; een regio waar eco-

• 269.345 banen

nomische dynamiek en carrièrekansen gepaard gaan met een hoge kwaliteit van leven. En daarmee

• 220 kilometer grens met buitenland, 8 met Nederland

bedoelen we: ruime en betaalbare woningen, een prachtig landschap, een hoogwaardig cultureel aanbod,

• 8 vliegvelden binnen 1 uur reisafstand

scholen in de top-drie van Nederland, sociale stabiliteit en een hoge mate van veiligheid. Kortom:

• Vele treinen per dag naar Brussel (1 uur reistijd),

nergens in West-Europa is een regio te vinden met zo’n uitgekiende ‘work-life balance’. Waarbij

Amsterdam (2,5 uur), Frankfurt (2,5 uur),

kwaliteit en saamhorigheid de verbindende factor zijn.

Parijs (3 uur), London (4 uur)

Zuid-Limburg. Om te wonen. Om te werken. Om te leven. Alles wijst erop.

De koers van de regio: ‘Ontwikkelingsagenda Stedelijk Netwerk Zuid-Limburg’

01 Inleiding en samenvatting

De directe aanleiding voor het opstellen van

Om de visie tastbaarder te maken is zij

delen te waarborgen, is een bestuurlijke

Extern heeft de agenda vooral een wer-

deze Zuid-Limburgse ontwikkelingsagenda

vertaald in twee streefbeelden te weten

netwerkorganisatie nodig die beschikt over

vende functie. Hij sluit naadloos aan bij de

is gelegen in de nationale Nota Ruimte.

• Innovative Community; die staat voor Euro-

bestuurlijke kracht en die een duidelijk oog

ambities van het kabinet (regeerakkoord)

pese economische concurrentiekracht en

heeft voor de samenhang van de structuur-

en de ambities op Europees niveau

Het Rijk heeft hierin voor de stedelijke netwerken de volgende opgave geformuleerd:

versterkende programma’s. Organisato-

(Lissabondoelstellingen, Göteborg). Voor

“De versterking van de kracht van steden en

• Work-Life Balance; waarmee de hoge levensstandaard wordt gedefinieerd. Deze

risch moet dit handen en voeten krijgen

het kabinet en andere externe partners is

verbetering van de internationale econo-

twee begrippen combineren de eigen-

door het inrichten van een gezamenlijke

deze Zuid-Limburgse ontwikkelingsagenda

mische concurrentiepositie en de daarbij

schappen van Zuid-Limburg

programmaorganisatie. Deze draagt zorg

een uitnodiging om mee te doen en bij te

behorende ruimtelijk-economische struc-

met zijn visie.

voor facilitering van de bestuurlijke coördi-

dragen aan de versterking van de regionale

tuur van economische kerngebieden”. Het

natie en besluitvorming, voor samenhang

economische ontwikkeling. Een versterking

uitvoeringsprogramma Nota Ruimte steunt

De streefbeelden en de daaraan gekoppelde

in de uitvoering van de programma’s en

die op haar beurt weer een stimulans is voor

de verwezenlijking hiervan. Daarnaast zijn

zes kernthema’s worden gebruikt om rich-

voor de communicatie en de belangen-

een verdere uitbouw van de Nederlandse en

er belangrijke instrumenten die binnen de

ting te geven aan het beleid van

behartiging.

Europese concurrentiekracht en innovatief

ruimtelijke randvoorwaarden van de Nota

Zuid-Limburg.

Ruimte worden aangestuurd vanuit onder-

vermogen. Onder de zes kernthema’s kan een veel-

meer de Nota Pieken in de Delta, Agenda

De zes kernthema’s zijn:

voud aan projecten worden ondergebracht.

Een helder en inzichtelijk betoog maakt

Vitaal Platteland en het Nationaal Verkeer

• Economische structuurversterking;

Daarbij is het van belang dat de afzonder-

het ongetwijfeld aantrekkelijk voor particu-

en Vervoersplan.

• Euregionale bereikbaarheid en

lijke projecten een toegevoegde waarde

lieren, organisaties en instellingen om mee

leveren aan de gezamenlijke visie en de

te doen en te willen investeren in de regio

kernthema’s. Projecten die weinig tot geen

Zuid-Limburg.

mobiliteit; Voor het Stedelijk Netwerk Zuid-Limburg is de ontwikkelingsagenda aanleiding om

• Integrale gebiedsgerichte ontwikkeling ;

regionale uitstraling en/of impact hebben,

de regionale samenwerking nieuw elan te

• Culturele kwaliteit;

krijgen geen plek op de regionale ontwik-

Versnellingsagenda,

geven en de samenwerking binnen Tripool

• Nationaal Landschap

kelingsagenda. Zij horen thuis binnen het

ontwikkelingsagenda, branding

gemeentelijk beleid. Kenmerkend voor

In afstemming met de Versnellingsagenda

projecten is dat zij per definitie tijdelijk van

van de Provincie Limburg wordt gewerkt

Zuid-Limburg (Sittard-Geleen, Heerlen,

Zuid-Limburg en

Maastricht) en met het kerngebied Zuid-

• Stedelijke kwaliteit.

Limburg verder te ontwikkelen. Daartoe is

aard zijn. Daardoor is een opsomming van

aan de inhoudelijke ontwikkeling van Zuid-

geïnventariseerd wat Zuid-Limburg precies

In dit document wordt steeds, waar moge-

de projecten een dynamisch overzicht. Een

Limburg (neergelegd in de ‘Ontwikkelings-

Zuid-Limburg: een Innovative

is en wat de regio uniek maakt. Dit gaat

lijk, aangegeven hoe de kernthema’s van

overzicht met de belangrijkste projecten,

agenda Stedelijk Netwerk Zuid-Limburg’)

Community in een uitgekiende

verder dan alleen een geografische definitie.

Zuid-Limburg passen binnen de kaders

niet uitputtend, is opgenomen in Bijlage B.

en de marketing van de regio (verwoord

Work-Life Balance

Het is een complex samenspel van tastbare

op provinciaal, nationaal of Europees

Via de totale ontwikkelingsagenda kunnen

in ‘Branding Zuid-Limburg.’). Zo leiden

en ontastbare factoren die het netwerk

niveau.

de diverse projecten verbonden worden aan

productontwikkeling en marketing hand

de nationale en internationale agenda’s.

in hand tot een dynamisch en uitdagend

uniek in zijn soort maakt. Vanuit deze definitie is een algemene visie geformuleerd:

Uitwerking van de kernthema’s kan in de

klimaat waarin ondernemers, inwoners

praktijk op veel manieren gebeuren.

De ontwikkelingsagenda van

en overheden de kernkwaliteiten van onze

Zuid-Limburg wil, samen met zijn buurregio`s,

De uitvoering van projecten die passen in deze

Zuid-Limburg heeft zowel een interne

regio versterken en uitdragen.

een hoogwaardige en duurzame (Europese)

kernthema’s vindt plaats door de gemeenten of

als een externe functie.

kennis- en verblijfsregio zijn.

Provincie. Het Stedelijk Netwerk Zuid-Limburg zal geen nieuwe bestuurslaag vormen, maar is

Intern, voor de regio zelf, geeft de agenda

Alle betrokken partijen zijn het erover eens

het niveau waarop agendavorming en agenda-

richting, houvast en een doel om gezamen-

dat deze visie bepalend is voor de regionale

bewaking plaatsvindt.

lijk na te streven. De deelgebieden leveren

aanpak en kaderstellend voor de deelnemende gemeenten.

vanuit hun eigen kracht een bijdrage aan Om verankering en bewaking van de

het geheel door het verwezenlijken van

centrale visie binnen de afzonderlijke

de projecten.

Zuid-Limburg wil, samen met zijn buurregio`s, een hoogwaardige en duurzame (Europese) kennis- en verblijfsregio zijn.

02 Stedelijk Netwerk Zuid-Limburg

Zoals in de inleiding al is aangegeven, is

wonen 3,7 miljoen mensen, waarvan de

De internationale positie impliceert een

deze agenda opgesteld nadat de rijksover-

meeste in de regio Aken: 1,7 miljoen,

grenzeloos Zuid-Limburg dat over een grote

heid Zuid-Limburg als een ‘stedelijk netwerk’

en de provincie Luik: 1 miljoen.

economische kracht beschikt vooral door

had aangewezen. Dit netwerk is opgebouwd

het forse aantal hoogwaardige kennisinsti-

uit verschillende gebiedsdelen die elk hun

Zuid-Limburg is binnen deze

tuten (alleen al in Maastricht 121, veelal

eigen krachten hebben. Wezenlijk voor het

Euregio Maas-Rijn:

kleine ondernemingen) en innoverende

slagen van deze Zuid-Limburgse agenda

Internationale ligging

bedrijven.

is de manier waarop de onderdelen hun

1. een complete stad

krachten weten te bundelen voor Stedelijk

Weinig steden bieden op zo’n compact

De ontwikkeling van de Nederlandse

Netwerk Zuid-Limburg als geheel. Het

gebied samenhangende kwaliteiten op

bevolking, die zich in Zuid-Limburg als

netwerk moet functioneren als een sport-

cultureel, commercieel, economisch, land-

eerste overduidelijk manifesteert, leidt

team met spelers die elkaar aanvullen en

schappelijk en stedelijk gebied. Kenmer-

tot een bezinning op het thema ‘groei’.

aanmoedigen om zo het beste uit zichzelf te

kend is dat deze kwaliteiten, van hoog

Zuid-Limburg kan een gidsfunctie hebben

halen waardoor het team regelmatig scoort.

niveau zijn. Het unieke van dit gebied is de

(een demografische voorsprong) voor heel

pluriformiteit en de samenhangende kwa-

Nederland dat onherroepelijk te maken

Een beschrijving van de samenwerkende

liteiten als geheel - cultureel, commercieel,

krijgt met vergrijzing, ontgroening en

delen is opgenomen in Bijlage A.

economisch, landschappelijk en stedelijk.

een afname van haar bevolking. Iedereen in Zuid-Limburg is zich bewust van deze

2. een internationale stad;

onvermijdelijke omslag en de gevolgen

2.1 Definitie, naamgeving

Gelegen aan de grenzen van drie landen

daarvan.

‘Stedelijk Netwerk Zuid-Limburg’ is de

(België, Nederland en Duitsland), twee

officiële naam, met zowel een functionele als

culturen (Germaans en Romaans) en drie

2.2.1 Internationale ligging

bestuurlijke betekenis. Vanwege de herkenbaar-

talen (Frans, Duits en Nederlands).

Een uniek gegeven van Zuid-Limburg is

heid en leesbaarheid gebruiken wij in het dage-

de internationale ligging die een aantal

lijks taalgebruik en teksten als deze het reeds

3. gelegen in een wijds landschap

algemene en specifieke vraagstukken met

bekende merk ‘Zuid-Limburg’.

Het pittoreske en groene Nationaal

zich brengt. De regio grenst voor 8 kilome-

Internationaal: ‘Maastricht Region’.

Landschap, met uitlopers naar Ardennen

ter aan Nederland, en voor 220 kilometer

en Eifel.

aan België en Duitsland. Brussel is net zo

De focus van de besturen verschuift van de optelsom der delen naar

Zuid-Limburg bestaat uit een stedelijk

dichtbij als Eindhoven, Luxemburg net zo

het vergroten van de slagkracht

deel met de functie van nationaal econo-

dichtbij als Den Bosch. De treinreis naar

van het totaal.

misch kerngebied (gevormd door de stads-

2.2 Unieke kenmerken

Parijs duurt net zo kort als naar Den Haag;

regio’s Maastricht, Heerlen/Parkstad en

In Zuid-Limburg is een belangrijke veran-

en wie om 6.00 uur op de trein springt is

Sittard-Geleen) en Nationaal Landschap

dering tastbaar. De focus van de besturen

om 9.00 uur (lokale tijd) in London.

Zuid-Limburg, het landelijke kerngebied.

verschuift van de optelsom der delen naar

Zuid-Limburg is onderdeel van het grens-

het vergroten van de slagkracht van het

Bedrijven, kennisinstituten, overheden

overschrijdende stedelijke netwerk

totaal. Deze verandering maakt zichtbaar

en personen maken intensiever gebruik

Maastricht - Aken - Heerlen - Hasselt -

dat Zuid-Limburg op twee onderdelen

van grensoverschrijdende netwerken.

Luik (MAHHL).

uniek is:

Limburgers gaan regelmatig (soms zelfs vaak)

• Zijn internationale ligging en

de grens over om te wandelen, te fietsen,

• de huidige demografische

inkopen te doen (80%), vrienden en familie

Internationale ligging

Zuid-Limburg functioneert als een complete, internationale stad in een wijds landschap,

ontwikkeling.

te bezoeken, een theatervoorstelling bij te

met zeshonderdduizend inwoners. In de

wonen (50%), een arts te consulteren (20%),

Euregio Maas-Rijn, waar Zuid-Limburg ligt,

onderwijs te volgen (10%) of te werken (3%).

Een complete stad, een internationale stad, in een wijds landschap.

Maar hoe groter de integratie, hoe sterker

luxe, maar een absolute noodzaak.Een

Alle opgaven vanuit Zuid Limburg worden

ook de belemmeringen van de grenzen in

dergelijke samenwerking wordt vanzelf-

geformuleerd en aangepakt vanuit de inter-

de praktijk worden ervaren. Het besef groeit

sprekend van onderop en vanuit de regio

nationale dimensie.

dat Zuid-Limburg alleen optimaal kan func-

zelf geïnitieerd en op gang gebracht. Het

tioneren in verbinding met de naburige

zou van modern nationaal en Europees

Het Rijk wil in overleg met de grenspro-

steden in de Euregio: Aken, Luik, Hasselt

subsidiariteitbeleid getuigen als een grens-

vincies en onze buurlanden oplossingen

en Genk. Hoewel al sprake is van samen-

regio als Limburg door nationale overheden

zoeken voor problemen als gevolg van ver-

werking in MAHHL-verband, kan er nog

in staat gesteld zou worden dergelijke

schillen in wet- en regelgeving en verschil-

veel winst worden geboekt door als Euregio

initiatieven in het belang van de regio-

len in bevoegdheden. Prioritaire thema’s

Maas-Rijn succesvol te concurreren met an-

nale economie, de grensoverschrijdende

hierbij zijn arbeidsmarkt, onderwijs, zorg

dere Europese regio’s. De Euregio Maas-Rijn

samenleving en de eigen inwoners van het

en openbaar vervoer. Aangesloten wordt

is gelegen tussen belangrijke economische

grensgebied te nemen. De commissie is dan

bij concrete initiatieven. Het oplossen van

concentraties: de Vlaamse Ruit, de Randstad

ook van mening dat de nationale overheden

PROVINCIE NOORD-BRABANT

PROVINCIE LIMBURG (Nederland)

RHEIN

PROVINCIE ANTWERPEN

NL PROVINCIE LIMBURG (Vlaanderen) NORDRHEIN-

deze ruimte moeten geven waardoor de

maar een middel om meer grensoverschrij-

delta. Vanuit dit perspectief is het zeer de

knelpunten kunnen worden overwonnen.

dende samenwerking mogelijk te maken en

moeite waard te investeren in het centraal

“Hier niet aan tegemoet komen zal leiden

hiermee de ontwikkeling van deze grensregio

gelegen Zuid-Limburg.

tot het onbenut laten van de grote econo-

te versterken. De Euregio Maas-Rijn vervult

mische mogelijkheden voor Nederland

als proefregio een centrale rol in dit proces.

Europa het vizier steeds meer richt op de ontwikkeling van sterke regio’s heeft in het bijzonder Limburg kansen om samen met buurregio’s in België en Duitsland gebruik te maken van haar ligging. Europa moet via de grenzen aan elkaar groeien. Aandacht voor grensoverschrijdende samenwerking

Heerlen ZUID-LIMBURG Maastricht

PROVINCIE BRABANT

B

Aachen

D

Liège

WESTFALEN REGION AACHE N REGION AACHEN (Regierungsbezirk Köln ) (Regierungsbezirk Köln)

als geheel”.

onderzoek gedaan naar de grenspositie en de kansen die deze grenspositie biedt. “Nu

Sittard-Geleen

Hasselt

knelpunten is immers geen doel op zich,

en het Ruhrgebied: aangeduid als de Euro-

De Commissie Hermans heeft onlangs

Euregio Maas-Rijn /Euregion Meuse-Rhine

PROVINCE DE LIÈGE (Wallonie)

Provinciaal coalitieakkoord In het coalitieakkoord is opgenomen dat Limburg een echte Europese voorbeeldprovincie wil zijn. “Al onze ruimtelijke, economische, infrastructurele, culturele en sociale ambities zullen wij vanuit een grensoverschrijdende insteek formuleren en aanpakken”.

MEUSE

PROVINCE DE NAMUR

RHEINLAND-PFALZ PROVINCE DE LUXEMBOURG

L

biedt de mogelijkheid om het Europese integratiebeleid van een abstract proces tussen instituties te vertalen naar een concreet pakket maatregelen dat rechtstreeks betekenis heeft en positief ingrijpt op de leef-, woon- en werkomstandigheden van de burgers van een Europese grensregio. Uitgaande van ieders sterke mogelijkheden heeft de Euregio Maas-Rijn veel potentiële ontwikkelingskansen die nu nog verborgen

Rijksagenda Het Rijk heeft in dit kader de volgende doelstelling opgenomen Doelstelling 1: “Een Europa met een stevig draagvlak onder de burgers, dat zich richt op terreinen waar het meerwaarde levert en zich niet begeeft op terreinen waar de lidstaten het beter zelf kunnen regelen.”

Deutschsprachig

Facts and Figures Euregio Maas-Rijn: • 3,7 miljoen inwoners • 250.000 bedrijven

blijven achter de grenzen. Als deze kansen

• 17.000 life-science studenten per jaar

niet worden benut blijven ook de kansen op

• 11.000 universiteitsmedewerkers

duidelijke economische groei liggen. Vooral

• 300 life-science ondernemingen

voor Zuid-Limburg is grensoverschrijdende

• 180 bedrijven in medische technologie

samenwerking die nu al plaatsvindt geen

• 130 research instituten in life-sciences • 120 bedrijven in biotechnologie • 5 universiteiten • 3 academische ziekenhuizen • 2 vliegvelden • Hogesnelheidslijnen naar Brussel (1 uur), Frankfurt (2,5 uur), Parijs (3 uur), London (4 uur)

Francophone

Nederlandstalig

2.2.2. Demografische ontwikkeling

De veroudering van de bevolking is al

woningmarkt en carrière- en opleidings-

Vaststaat dat een omslagpunt is bereikt in

langere tijd gaande en verloopt geleidelijk.

mogelijkheden. Mensen zijn bereid om

de bevolkingsontwikkeling. Zuid-Limburg

De omvang van de bevolking neemt af sinds

tot een afstand van dertig kilometer van de

staat aan de vooravond van een nieuw de-

2004, en wordt veroorzaakt door de daling

stad te gaan wonen; voor werk en opleiding

mografisch tijdperk. De daling die is inge-

van het aantal geboorten en de toename van

verhuist men verder weg.De demografische

zet heeft gevolgen voor de samenleving. Er

de sterfte. Bovendien kent Zuid-Limburg

verandering betekent niet minder, maar

zijn steeds minder inwoners en bovendien

een negatief migratiesaldo, wat de bevol-

vooral anders investeren voor de (regionale)

zijn deze van steeds hogere leeftijd. Kansen

kingsafname versterkt.Mensen verhuizen

overheden. Ambities voor kwaliteit en leef-

voor toekomstige ontwikkelingen op ruim-

naar andere gebieden in Nederland en over

baarheid zijn en blijven hoog. Met minder

telijk, sociaal en economisch vlak worden

de grens naar België en Duitsland. Deze

groei, wel kwaliteit realiseren vraagt om

mede bepaald door bevolkingsontwikkeling

groep bestaat uit gezinnen. De belangrijkste

een omslag in het denken en een andere

en -samenstelling. De bevolkingskrimp

vertrekmotieven zijn betere kansen op de

manier van werken.

03 Wat wil Zuid Limburg?

vraagt om een omslag van ‘traditioneel’ groeidenken, naar nieuwe vormen van denken gericht op welvaart en welzijn met behoud van de hoogwaardige werk-, woon- en leefkwaliteit. De bevolkingsontwikkeling kent drie aspecten: ontgroening, vergrijzing en migratie. Door de corrigerende werking van de markt én het feit dat het een geleidelijk intredend verschijnsel is - dat bovendien voorzienbaar

Provinciaal coalitieakkoord “Daar waar overig Nederland pas over vele jaren geconfronteerd wordt met demografische gevolgen, moet Limburg een demografische proefregio worden, een voorbeeld voor de toekomst.” Demografische transitie vraagt om maatwerk per thema en locatie binnen Zuid-Limburg.

is - kunnen maatregelen op dit gebied in alle rust worden voorbereid en getroffen. ...Ambities voor kwaliteit en leefbaarheid zijn en blijven hoog

De internationale concurrentiepositie van Nederland op het vlak van kennis en innovatie, gecombineerd met een ongekend niveau van ‘quality of life’, maakt dat Zuid-Limburg een aansprekende positie kan bieden.

3.1 Zuid-Limburg, een duurzame

Vastgesteld kan worden dat zij een hoge

Nieuwe ideeën en inzichten vormen

uit het aangrenzende buitenland en uit

de bij de instituten opgebouwde kennis

Dit Nationaal Landschap fungeert niet

en hoogwaardige Europese kennisregio

kwaliteit hebben - een enkeling behoort

de basis voor vooruitgang.

andere delen van Nederland. Zuid-Limburg

en visie op technische en industriële

alleen als de graanschuur, maar ook als

Door de specifieke ligging van

zelfs tot de echte Europese of wereldtop.

kiest voor werkgelegenheidsgroei in de

vernieuwing. Samen met de grote innova-

de achtertuin en als wandel- en fiets- en

Zuid-Limburg wordt op natuurlijke wijze

De pluriformiteit en de samenhangende

Zuid-Limburg beschikt als onderdeel van

komende tien jaar. Die groei komt ook

tieve ondernemingen schragen zij de

recreatiegebied voor de bewoners van stad

aangesloten bij de Europese discussie

kwaliteiten - cultureel, commercieel,

de Euregio Maas-Rijn nu al over een grens-

ten goede aan mensen die nu nog geen

Zuid-Limburgse innovative community.

en land. Het panorama langs de snelweg

over regionale ontwikkeling met daarbij

economisch, landschappelijk en stedelijk -

overschrijdend perspectief zonder weerga.

baan hebben. In de zich ontwikkelende

de Europese agenda’s in het achterhoofd.

vormen het unieke kenmerk van dit gebied.

Mensen uit heel Europa komen in deze

kenniseconomie voegen hoger opgeleide

Zuid Limburg telt twee krachtige blokken

ruimtelijk planbureau. De invloed van de

De Lissabon-agenda over innovatie en con-

Het belangrijkste doel is, om als Zuid-Lim-

Euregio studeren en werken: ‘braingain’.

arbeidskrachten economisch meer toe aan

die eruit springen:

steden op het gebruik van het landelijk

currentie. De Götenborg-agenda over duur-

burg de krachten van dit netwerk te ontdek-

Het is hier de normaalste zaak van de wereld

het stedelijk product. Eén hoger opgeleide

• Technology and materials: onder andere

gebied is groot. De relaties tussen de stad

zaamheid van de samenleving en de Derde

ken en te gebruiken in het streven naar de

om zakelijk en privé nationale grenzen te

zorgt voor werk voor 1,3 lager opgeleiden.

Hightechsystems, Chemie en Nieuwe

en het landelijk gebied zijn veelzijdig en

Pijler van de Europese Unie: de veiligheid.

verwezenlijking van de hier uitgedragen

passeren. In de Euregio Maas-Rijn wonen

Dit zorgt voor innovatie en sociaal-culturele

Energie geconcentreerd op Chemelot

multifunctioneel. Zuid-Limburg is de twee-

Zuid-Limburg wil een duurzame en

visie. Duurzaamheid is daarbij het centrale

3,7 miljoen mensen en zijn 250.000 onder-

dynamiek binnen de samenleving. Hoe

en het grensoverschrijdend bedrijven-

de toeristische binnenlandse bestemming

hoogwaardige internationale kennis- en

begrip, de rode draad bij het handelen.

nemingen gevestigd. Deze Euregio huisvest

de arbeidsparticipatie in de regio nog kan

terrein Avantis;

van Nederland. De aanwezige kwaliteit

vijf universiteiten (Universiteit Maastricht,

toenemen, zal nader worden onderzocht.

• Healthcare: geconcentreerd op de

op het gebied van leisure en gastronomie

Randwyck-campus in Maastricht.

wordt verder ontwikkeld. Kwaliteit moet

verblijfsregio zijn. Om dit te bereiken zijn

Innovative Community...

naast het uitvoeren van de innovatieagenda

Om de ambitie van Zuid Limburg nader te

Open Universiteit Nederland, RWTH

Hierbij wordt steeds aansluiting gezocht

economische, ruimtelijke en culturele struc-

duiden worden twee streefbeelden ge-

Aachen, Université de Liège en Universiteit

bij de initiatieven die het Rijk op dit

tuurversterkende investeringen noodzake-

hanteerd: De Innovative Community in een

Hasselt). Er zijn drie academische zieken-

terrein neemt.

lijk die de regionale partners gezamenlijk

uitgekiende Work-Life Balance. Dit zijn twee

huizen (Maastricht, Luik en Aken) die zijn

oppakken en uitwerken. Deze investerin-

beelden die onlosmakelijk met elkaar zijn

ingeweven in het weefsel van een hoog-

Door de - vanuit Nederlands perspectief

gen dienen met name een bovenregionaal

verbonden en elkaar versterken. Mensen die

waardig Europees en mondiaal kennis- en

belang, namelijk de verdere ontwikkeling

zich lekker voelen in hun omgeving, aan-

en versterking van de internationale con-

genaam geprikkeld worden en leven in een

currentiepositie van Nederland op het vlak

open gemeenschap kunnen goed presteren

van kennis en innovatie. Dat gecombineerd

in hun werkomgevingen.

met een ongekend niveau van ‘quality of life’

Heerlen-Maastricht is geprezen door het

bereikbaar zijn voor de gewone man of De innovative community manifesteert zich

vrouw die op zoek is naar rust, goed eten en

op open campussen, door grensoverschrij-

een mooie omgeving. Smaakvol hoeft niet

dende verbindingen, als authentieke kracht

altijd duur te zijn. Het gevarieerde woning-

gezien - perifere ligging van Zuid-Limburg

van de regio in het Midden- en Kleinbedrijf

aanbod, het uitstekend onderwijs, de veilige

zorgnetwerk. De samenwerking tussen

richt de groep hoger opgeleide arbeids-

met een versterkt innovatief karakter en

omgeving, de afwisseling van stad en land,

deze instellingen is al op gang gekomen

krachten zich nu nog te vaak op het westen

een offensiever ondernemerschap. Met

geen files, etc., etc. Deze kwaliteiten maken

en wordt in de toekomst uitgebreid.

van Nederland. Een deel van hen zoekt naar

daarbij de wetenschap dat de steden Maas-

van Zuid-Limburg een complete regio

carrièrekansen in Noord-Brabant en de

tricht, Heerlen en Sittard-

waarin een uitgekiende work-life balance

Randstad.

Geleen meer en meer dragers zijn van

aanwezig is.

Innovative community betekent voor

maakt dat Zuid-Limburg een aansprekende

Zuid-Limburg staat met zijn hoogwaar-

Zuid-Limburg een sterke(re) economische

propositie kan bieden:

dige kennisgemeenschap innovative com-

positie in Europa. De Europese technologie-

munity voor de Europese economische

driehoek Eindhoven-Leuven-Aken (ELAT)

Zuid-Limburg. Om te wonen. Om te werken.

concurrentiekracht die Zuid-Limburg kan

kan een toppositie in Europa verwerven

Om te leven. Alles wijst erop.

ontwikkelen. De work-life balance staat voor

die is gebaseerd op de gebundelde innova-

de hoge standaard van kwaliteit van leven Een aansprekende boodschap die wordt uitgedragen door de regionale bestuurders

duurzame economische ontwikkelingen. Het schaalniveau van Zuid-Limburg binnen

Zuid-Limburg is een smeltkroes van cultu-

een Euregionale context én met partners op

3.2.2 Work-Life Balance

ren ten gevolge van de duizenden jaren ge-

de arbeidsmarkt, zoals bedrijven, universi-

Work-life balance werkt als katalysator bij

schiedenis. Een rijk geschakeerde bevolking

teiten en intermediairs, biedt meerdere

het opzetten van een woon- en leefklimaat

is ontstaan vanuit eeuwenlange passages.

tiekracht van hogescholen, universiteiten

kansen en mogelijkheden om deze situ-

met een grote aantrekkingskracht voor

Germaanse stammen, Romeinen, Franken,

die in Zuid-Limburg realiseerbaar is. Alle

en bedrijven. Zuid-Limburg kan binnen de

atie te veranderen waardoor het voor die

kenniswerkers. Zuid-Limburg onderscheidt

Karolingers, Oostenrijkers, Brabanders,

ingrediënten zijn aanwezig om beide zaken

ELAT-driehoek een eigen rol spelen door in

mensen aantrekkelijker is en wordt om te

zich nu al van andere gebieden doordat het

Spanjaarden, Engelsen, Fransen, en Duit-

en kennisinstituten en krachtig onder-

van de grond te tillen. Strategische coördi-

te zetten op eigen kracht, en door nauwere

blijven of zich te vestigen. Uitbreiding van

steund door de private partners.

natie is hierbij noodzakelijk om de juiste

samenwerking aan te gaan.

de (grensoverschrijdende) samenwerking

• een complete stad en

over het gebied. Handelsreizigers uit heel

heeft consequenties voor de eisen die wor-

• een internationale stad is

Europa bezochten de streek.

• gelegen in een wijds landschap

weg in te slaan.

...in een uitgekiende Work-Life Balance

Innovative community betekent voor de

den gesteld aan de economische structuur,

3.2 De kracht van Zuid-Limburg

3.2.1 Innovative Community

arbeidsmarkt dat er meer arbeidskrachten

de Euregionale bereikbaarheid, de mobili-

Zuid-Limburg heeft niet de behoefte te

Kennis, innovatie en ondernemerschap zijn

nodig zijn in de kennisintensieve sector.

teit en de ruimtelijke inrichting.

discussiëren over zijn identiteit. De regio

dé sleutels tot welvaartsgroei en de oplossing

Veel meer mensen krijgen uitzicht op een

beschikt over een compleet scala van cul-

voor veel maatschappelijke problemen.

interessante carrière. Dat geldt niet alleen

De provinciale Limburgse Versnellings-

turele, wetenschappelijke en economische

Deze drie waarden nemen niet voor niets

voor mensen die nu al in Zuid-Limburg

instellingen en bedrijven.

een centrale plaats in op de Lissabon-agenda.

werken of studeren, maar ook voor mensen

Zuid-Limburg. Om te wonen. Om te werken. Om te leven. Alles wijst erop.

sers verbleven in of heersten langere tijd

In de twintigste eeuw kwamen veel mijnBepalend voor de work-life balance is de

arbeiders met hun gezinnen uit de noor-

prachtige omgeving. Het ontleent zijn

delijke provincies, uit Oost-Europa en uit

aantrekkingskracht en identiteit voor een

de landen rond de Middellandse Zee. Allen

agenda fungeert als aanjager voor de

belangrijk deel aan het omringende platte-

lieten ze nog steeds herkenbare en traceer-

innovative community. De pijlers zijn

land: het Nationaal Landschap Zuid-Limburg.

bare sporen na.

Zuid-Limburg leeft bij de gratie van zijn

Deze aspecten kunnen niet van bovenaf

en recreatie in een aantrekkelijke en

historische unieke positie op een snijpunt

worden opgelegd, maar zijn een product

natuurlijke omgeving gemeengoed zijn.

van de grote Europese culturen: Romaans

van interactie tussen mensen: we kunnen

Het is een regio die ook over 25 jaar nog

en Germaans. Dit uit zich in de ‘geest’ van

ze niet maken, wel koesteren. Deze karak-

grote aantrekkingskracht heeft omdat

de regio: op noordelijke wijze efficiënt

tertrek bepaalt de wijze waarop de men-

duurzaamheid een algemeen verbindend

georganiseerd, maar met een Latijnse ziel.

sen hier met elkaar omgaan. De bezoeker

uitgangspunt is.

Nog altijd zichtbaar in de Frans-Duitse

proeft het meteen: het is ongrijpbaar en

taal- en cultuurgrens die loopt van Zuid-

toch tastbaar aanwezig. Opgeslagen in het

van milieuproblemen en het zoeken naar

Limburg, via Verviers, Trier, Saarbrücken,

collectieve bewustzijn van de inwoners. Het

duurzame oplossingen ligt de nadruk nog

Straatsburg, Basel, Bern tot Freiburg /

is een mentaliteit, een specifieke leefstijl

vaak op het in kleine stapjes verbeteren

Fribourg in Zwitserland. Het is die com-

en een bijzondere cultuur. Die mentaliteit

van de efficiency van productieprocessen

binatie van Romaanse en Germaanse

ontwikkelt zich, past zich aan door de

en producten. Niet slecht natuurlijk, maar

kwaliteiten die Zuid-Limburg in de voor-

komst van een universitaire en intellectuele

zo blijven echte innovatieve (doorbraak)

bije eeuwen heeft geschraagd in al haar

elite, de vestiging van welgestelde senioren,

technologieën te lang op de plank liggen.

ondernemingen, gekoppeld aan de unieke

de aanwas van (buitenlandse) studenten en

Een zeer ambitieuze vorm van duurzaam

internationale ligging. Uitbouw van deze

de opvang van vluchtelingen van over de

ontwikkelen is het concept van ‘cradle to

internationale reputatie is aan de orde via

hele wereld. Dat gaat niet zomaar en roept

cradle’ (letterlijk: van wieg tot wieg), dat

de Universiteit Maastricht, de Open Univer-

soms spanningen op. Traditionele krach-

uit gaat van de gedachte ‘in plaats van

siteit, de Hogeschool Zuyd en Fontys Hoge-

ten willen de oorspronkelijke mentaliteit

minder slecht, meteen goed doen’. Het

scholen en het Verdrag van Maastricht. Tel

behouden. Tegelijk willen de nieuwkomers

concept is reeds toegepast op producten

daarbij op de architectuur die gebaseerd is

er ook bijhoren en trots zijn op hun nieuwe

en productieprocessen, en in de architec-

op diezelfde culturele snijlijn: functioneel

woongebied. Zij willen bijdragen aan de

tuur. Bij Cradle to cradle wordt de nadruk

bouwen, met grote aandacht voor schoon-

ontwikkeling ervan. Deze regio kent een

gelegd op het creëren van eco-effectieve

heid en harmonie.

traditie van integratie van mensen uit an-

oplossingen. Dit vereist ‘toekomstdenken’

dere streken en landen en heeft voldoende

en leiderschap in termen van nu durven

De mentaliteit van de bewoners vormt de

veerkracht opgebouwd om hier ook in te

investeren en innoveren voor de winst

ziel van de gemeenschap. Deze staat voor

toekomst mee om te kunnen gaan.

van later.

de liefde voor hun regio, voor de specifieke karaktertrekken van het gebied en haar

Vanuit de van oudsher sterke punten in de

roemruchte historie. Bij deze mentaliteit

regio moet de work-life balance zich verder

horen begrippen als kleurrijk, creatief,

ontwikkelen om zijn aantrekkelijkheid

trots, spiritueel en zelfbewust. De menta-

voor kenniswerkers en andere hoogop-

liteit verwijst tegelijkertijd naar het soms

geleiden te vergroten. Het streefbeeld

ongebreidelde chauvinisme, de opmerke-

work-life balance kent een aantal aspecten:

lijke ontmoeting van Bourgondische en

• Attractieve steden met kwaliteiten die

zakelijke levensstijlen en tolerante levensopvattingen. De kunst van het genieten maakt van Zuid-Limburg een regio waarin de gejaagdheid en de anonimiteit van het moderne leven worden gecompenseerd door een gevoel van levensvreugde. Zuid-Limburg straalt een menselijke maat en bijbehorende omgangsvormen uit.

mensen aantrekken; • Een groot en aaneengesloten landschap van internationale allure waarbij dit landschap integraal wordt benaderd; • Een woon- en verblijfskwaliteit van zeer hoog niveau; • Een gezond en veilig Zuid-Limburg met een goede luchtkwaliteit waar sporten

• Cradle to Cradle. Bij de huidige aanpak

Rijksagenda De ‘innovative community’ in een uitgekiende ‘work-life-balance’ sluit aan bij doelstelling 13 van het kabinet: het vergroten aantrekkelijkheid van Nederland voor kenniswerkers. De compleetheid van Zuid-Limburg is natuurlijk haar unique selling point; een regio waar economische dynamiek en carrièrekansen gepaard gaan met een hoge kwaliteit van leven. En daarmee bedoelen we: ruime en betaalbare woningen, een prachtig landschap, een hoogwaardig cultureel aanbod, scholen in de top-drie van Nederland, sociale stabiliteit en een hoge mate van veiligheid. Kortom: nergens in West-Europa is een regio te vinden met zulk een uitgekiende ‘work-life balance’. Waarbij kwaliteit en saamhorigheid de verbindende factor zijn.

04 Wat moet er gebeuren?

In de inleiding is aangegeven dat de

Onder ieder van bovenstaande kernthema’s

producten, diensten en de daaraan gekop-

Zuid-Limburgse visie zes kernthema’s

vallen projecten die via de programmabe-

pelde productieprocessen. De kennisinten-

kent die hier verder worden toegelicht.

grotingen van gemeenten en/of provincie

siteit en -variëteit in de Euregio Maas-Rijn

worden gefinancierd en uitgevoerd. Selectie

is al hoog. Sterkere samenwerking op meer-

Innovative Community

van deze projecten gebeurt in gezamenlijk-

dere gebieden tussen de kennisinstellingen

4.1 Economische structuurversterking

heid waarbij projecten die maximaal

biedt veel mogelijkheden en kan het gebied

4.2 Euregionale bereikbaarheid en

bijdragen aan de doelstellingen de absolute

internationaal op de kaart zetten.

voorkeur genieten. De criteria die zijn

Als voorbeeld kan het initiatief Euron

geformuleerd en de wijze waarop de samen-

gelden dat in 1995 gestart is als samen-

mobiliteit 4.3 Integrale gebiedsgerichte ontwikkeling

werking vorm krijgt zijn opgenomen in

werkingsverband tussen universiteiten in

Work-Life Balance

paragraaf 5 en 6. De projectenlijst die hoort

Duitsland, België en Nederland. Doel was de

4.4 Culturele kwaliteit

bij deze ontwikkelingsagenda is vanwege

opleidingsefficiency in de neurochirurgie te

4.5 Nationaal Landschap

het dynamische karakter als Bijlage B toege-

maximaliseren. Op dit moment nemen tien

voegd bij deze ontwikkelingsagenda.

universiteiten deel aan Euron en werken

Zuid-Limburg 4.6 Stedelijke kwaliteit

er meer dan honderdtachtig studenten aan Hieronder worden de zes kernthema’s toe-

hun promotie. Op een vergelijkbare manier

Voor de innovative community is de provin-

gelicht. Ze zijn omschreven als de belang-

kunnen ook andere samenwerkingsverban-

ciale Limburgse versnellingsagenda de

rijkste regionale opgaven, gezien vanuit

den worden opgericht waarbij tegelijkertijd

drijvende kracht. Die versnellingsagenda

een internationale dimensie en daarmee

nagegaan wordt in hoeverre diploma’s

is in 2005 opgesteld door de provincie,

ook van nationaal belang zijn.

wederzijds kunnen worden erkend.

samen met het bedrijfsleven en betrokken organisaties, met als doel de Limburgse

4.1.2. Arbeidsmarktbeleid

economie (versneld) te stimuleren. Daarbij

4.1 Economische structuurversterking

Er is meer nodig dan investeringen in

werd gekozen voor investeringen in een

De kennisintensieve en creatieve sectoren

kennis, innovatie en creativiteit. Het

beperkt aantal clusters. Wil Zuid-Limburg

van de economie bieden goede kansen voor

opleidingsniveau en de competenties in de

zich tot een economisch sterke internatio-

groei. De bestaande kennisketens kun-

regio sluiten nog niet aan bij de hoge ambi-

nale regio kunnen ontwikkelen dan moet

nen worden versterkt door in te zetten op

ties. Innovatieve bedrijven die hier naar toe

Voor de Innovative Community is de

er in deze regio in ieder geval sprake zijn

nieuwe product-markt-technologie-combi-

komen vinden nu maar deels het personeel

Provinciale Limburgse versnellings-

van één grensoverschrijdende arbeids-

naties. Er zijn voldoende voorbeelden van

waaraan zij behoefte hebben. Het is de hoogste

agenda de drijvende kracht.

markt, onderwijsruimte en infrastructuur.

bedrijven die zich ondanks de verplaatsing

tijd om zowel personeel van elders te halen,

Integrale gebiedsontwikkeling is noodza-

van hun activiteiten naar elders of interna-

als de lokale potentiële werknemers zo op te

Voor de Work-Life Balance vormen

kelijk om activiteiten op economisch en/of

tionale concurrentie, uitstekend weten aan

leiden dat ze in staat zijn om aan de vraag

cultuur en de ruimtelijke kwaliteit van

bereikbaarheidsgebied goed met elkaar te

te passen aan deze nieuwe omstandigheden

uit de markt te voldoen. Een innovative

het gebied een noodzakelijke basis.

combineren en om sociale en/of milieu

door te innoveren en daardoor winstgevend

community die kwaliteitsverhoging na-

doelen te bereiken.

te zijn.

streeft met hetzelfde aantal of zelfs minder mensen (bevolkingsontwikkeling) kan

Voor de work-life balance vormen cultuur en

Zuid-Limburg wil zich als onderdeel van

het zich niet permitteren dat mensen niet

de ruimtelijke kwaliteit van het gebied een

de Eindhoven-Leuven-Aken Triangle (ELAT)

meedoen. De talenten moeten zoveel als

noodzakelijke basis. Samen met de culture-

onderscheiden als kennisregio binnen

mogelijk worden ingezet. Investeringen in

le kwaliteit, het Nationaal Landschap en de

Nederland en Europa. Dit wenkend perspec-

de aansluiting tussen onderwijs en arbeids-

stedelijke structuurversterking zijn dat de

tief en ambitieniveau stelt Zuid-Limburg

markt zijn noodzakelijk om het potentieel

kernthema’s. Een duurzame ontwikkeling

zich ten doel. Inzet is: innoveren! Dat wil

ten volle te benutten.

op alle gebieden is daarbij de rode draad.

zeggen, het voortdurend vernieuwen van

Het Nationaal Landschap als icoon voor Zuid-Limburg verbetert het imago van Zuid-Limburg en versterkt de regionale economie.

Het gaat bijvoorbeeld om meer en beter ge-

Slimme materialen:

Veel specifieke kennis ligt op de plank bij

Orbis Sittard-Geleen zet sterk in op het

schoolden in de technische richtingen van

hierbij wordt gedacht aan superieure mate-

kennisinstellingen en blijft nog ongebruikt.

toepassen van innovatieve patiëntenzorg,

het (V)MBO en een bredere activering van

rialenkennis in de regio die tot uiting komt

Initiatieven als kennisvouchers overbrug-

met name op het gebied van ICT en

de beroepsbevolking. Ook in de zorgsector

in aansprekende producten en toepassings-

gen deze kloof. Voor dit cluster ligt er ken-

logistiek.

ontstaat werkgelegenheid die aansluit bij

mogelijkheden. Denk aan DSM.

nis bij de technische universiteiten, TNO,

de beschikbare opleidingsniveaus. Meer

maar ook over de grens in Aken en Jülich

Met de globalisering van de gezondheids-

... nieuwe energie

onderwijs in de Franse en Duitse taal op

High Tech Systems:

en in Vlaanderen. Nieuwe bedrijven op dit

zorgindustrie wordt ‘medisch toerisme’

scholen levert op langere termijn een hoog

het ontwikkelen, produceren en onder-

gebied vinden onderdak op Chemelot

steeds gewoner. Patiënten vinden waar

rendement. Het onderwijssysteem moet

houden van technologische systemen waar-

en/of Avantis.

ook ter wereld de gezondheidszorg die ze

meer rekening houden met de karakteris-

bij gebruik wordt gemaakt van complexe

tieken van de onderwijssystemen in de

procesarchitecturen waarin verschillende

4.2.2.2. Healthcare

Limburg moet vrij handelsverkeer komen,

Euregio waardoor het een bijdrage levert

technieken worden gecombineerd. De au-

Dit staat voor baanbrekend gezondheids-

ook als het medische zorg betreft.

aan het slechten van de culturele barrières.

tomotive-sector maakt hier een belangrijk

onderzoek (voorheen health, care & cure).

onderdeel van uit.

De gezamenlijke agenda van het cluster

De campussen op het gebied van

Healthcare wil kennis en kansen in de

Technology & Materials en Healthcare

4.2.2. Clusters van kracht

zoeken. In de ‘experimenteerregio’ Zuid-

Een duurzame economische structuur is

Solar/innovatieve energie systemen

biomedische en zorgsector koppelen om

zijn de kernlocaties voor activiteiten met

het doel. Hieronder wordt niet alleen ver-

(nieuwe energie):

een economische meerwaarde te creëren.

een open karakter. Vanuit deze campussen

staan een goede balans tussen mens, ruimte

het ontwikkelen en produceren van basis-

Dit door het aanjagen en ontwikkelen

moeten verbindingen worden gelegd met

en milieu, maar ook het vermogen om eco-

elementen, modules en systemen voor het

van projecten die nieuwe biomedische

andere netwerken in binnen en buitenland.

nomische cycli op te vangen. Zuid-Limburg

gebruik van onder meer zonne-energie.

producten, diensten, technologieën en

denkt dit te bereiken door de innovatie-

In mei 2006 werd E-Avantis opgericht, een

bedrijven opleveren. De interactie tussen de

kracht te versterken die verankerd is in de

kenniscentrum op het gebied van duurza-

klinische praktijk van het ziekenhuis, het

Euregio Maas-Rijn. De ruimtelijke vertaling

me energie, dat bedrijven begeleidt met

medisch-wetenschappelijk onderzoek en

van de economische ambities vindt onder

ideeën voor nieuwe toepassingen van duur-

het biomedische bedrijfsleven is hierbij van

meer plaats door een integrale gebieds-

zame energietechnieken en tevens functio-

essentieel belang. Verder kan de economi-

gerichte ontwikkeling.

neert als netwerk van innovatieve onderne-

sche meerwaarde worden vergroot door

mers in de regio. Naast zonne-energie lijkt

kansrijke en vernieuwende combinaties

De krachtige clusters van Zuid-Limburg

ook het gebruik van groene grondstoffen

te maken met de andere clusters.

met bijbehorende campus zijn:

(bio-energie) een energieoptie te worden. Samen met het Klinikum in Aken richt

4.2.2.1.Technology & Materials

Creatieve industrie:

het AZM (campus voor bio- en medische

Dit staat voor technologische voorsprong

toegevoegde waarde en kwaliteitsverster-

technologie, gelokaliseerd op de campus

en excellent vakmanschap (voorheen

king binnen vooral het stedelijk gebied.

Randwyck in Maastricht) momenteel een

high-tech systems, chemie, materialen en

Daarbij moeten we denken aan het verster-

Center of Reference op voor topzorg en

nieuwe energie). Zichtbaar in Sittard-Ge-

ken van vormgeving/design en technologie,

wetenschappelijk onderzoek op het gebied

leen (chemie, R&D campus) en Parkstad

in combinatie met creatief ondernemer-

van hart- en vaatziekten. Hieraan moet op

(nieuwe energie op het grensoverschrij-

schap. Vanuit de creatieve industrie/design

termijn ook het academisch ziekenhuis van

dend bedrijventerrein Avantis). Het geogra-

worden combinaties gemaakt naar de

Luik meedoen. Voor zeer complexe ingre-

fische gebied van dit cluster is de kern van

andere onderdelen van dit cluster zelf en

pen wil het topinstituut patiënten uit heel

ELAT (Eindhoven-Leuven-Aken-Triangle).

naar andere clusters.

Europa aantrekken.

Het betreft de volgende onderdelen:

...healthcare

Provinciaal coalitieakkoord Deze opgave loopt één op één met het programma in het provinciale coalitieakkoord; Innoveren in Limburg. Ook het onderdeel Limburg energiek uit het programma Bereikbaar en Duurzaam Limburg sluit hierbij aan evenals het programma Investeren in Mensen waar het gaat om het investeren in talent. Daarnaast sluit deze ambitie aan bij de Lissabondoelstellingen van de Europese unie. Rijksagenda De uitwerking van dit kernthema past in de volgende doelstelling van het kabinet Balkenende IV: 17 Een slagvaardige aanpak van economische ontwikkeling in top- en grensregio’s. Met het programma Pieken in de Delta ondersteunt het kabinet regionale clusters van bedrijven en kennisinstellingen die de potentie hebben mee te draaien in de internationale top. Energie en nadrukkelijk zonneenergie worden hierbij genoemd.

4.2 Euregionale bereikbaarheid en mobiliteit

Met relatief beperkte investeringen in het

4.3 Integrale gebiedsgerichte ontwikkeling

Ook het recreatief-toeristisch ontsluiten

attractieve en toekomstgerichte profilering

Uitgaande van de ambities van een inter-

grensoverschrijdend openbaar vervoer is

Een aantal ingewikkelde en met elkaar

van de beekdalen en de Grensmaas is van

van de regio worden ontwikkeld. Dat levert

nationaal concurrerende economie en een

groot maatschappelijk voordeel te halen.

samenhangende ruimtelijke vraagstuk-

belang. In 2011 moet een optimaal effect

meerdaagse arrangementen op, zorgt voor

ken van regionale en nationale betekenis

zijn verwezenlijkt tussen de verbreding

extra bestedingen en toeloop en leidt tot

internationale gemeenschap zijn goede verbindingen (per openbaar vervoer) over

De Zuid-Limburgse infrastructuur bestaat

kan worden opgelost door een integrale en

van de A2 en de andere relevante ontwik-

herhaalbezoeken. Deze kwaliteitsimpuls

de landsgrenzen heen, noodzakelijk. Het

uit internationale weg- en spoorverbinding-

gebiedsgerichte benadering te kiezen. Bij

kelingen.

zorgt voor een betere branding van de regio,

functioneren van Zuid-Limburg hangt

en, een regionale luchthaven, de waterver-

die gebiedsontwikkeling gaat het om een

mede af van de verbindingen die er op

binding met de haven van Rotterdam, een

allesomvattende aanpak van een beperkt

4.3.2. Maastricht - Valkenburg:

aangetrokken die weer zorgen voor extra

allerlei terreinen worden gelegd met

multifunctionele terminal, een haven voor

aantal sleutelprojecten die bijdragen aan de

healthcare, wellness en leisure staan centraal

uitstraling.

Aken, Luik en Hasselt.

bulkgoederen en kwalitatief hoogwaardige

duurzame versterking van Zuid-Limburg.

Een ambitie van beide plaatsen heeft be-

bedrijfsterreinen. Hoewel in de ontsluiting

Grote projecten worden met elkaar verbon-

trekking op de thema’s topzorg en wellness.

4.3.3. Parkstad Limburg: gerichte blik op

Voor Zuid-Limburg is ook een netwerk-

van het gebied de afgelopen jaren fors is

den waardoor het geheel meer is dan de

Maastricht vanwege de aanwezigheid van

nevenontwikkeling van de binnen en buitenring.

analyse uitgevoerd, een van de elf regionale

geïnvesteerd, is er nog een aantal zwakke

som der delen. De economische doelstel-

het academisch ziekenhuis als aanbieder

De buitenring is een sleutelproject in

netwerkanalyses die in Nederland zijn

plekken. Het is zaak om tijdens de plan- en

lingen van Zuid-Limburg krijgen hiermee

van topzorg, Valkenburg door haar historie

Parkstad Limburg. Gebiedsontwikkeling

gemaakt vanuit de Nota Mobiliteit. Doel

uitvoeringsperiode van deze ontwikkelings-

ook een ruimtelijke vertaling. Vanuit deze

als bad- en luchtkuuroord en de bijzondere

rondom en langs de buitenring geeft een

was om de vervoersproblemen binnen

agenda slimme oplossingen te bedenken

gedachte worden meerdere doelen tegelij-

uitstraling en landschappelijke potentie

extra impuls aan de verbetering van de

deze elf netwerken te inventariseren en om

om deze remmende factor op de ontwik-

kertijd bediend en kunnen financiële mid-

voor het aanbieden van top medische

ruimtelijke functionele samenhang bin-

maatregelen te nemen die deze knelpunten

keling van de regio te compenseren. Een

delen van betrokken partners flexibel en

services.

nen Parkstad. En, tussen Parkstad en haar

oplossen.

specifiek vraagstuk is de bereikbaarheid van

breed worden ingezet.

Maastricht - Valkenburg

het Nationaal Landschap. Het is mogelijk

waarmee nieuwe investeerders worden

omgeving, waarbij Duitsland niet mag De gezamenlijke ambitie van Maastricht

worden vergeten. Zo ontstaat als nevenont-

De netwerkanalyse van Zuid-Limburg

dat het Nationaal Landschap aan zijn eigen

Het ontwikkelen van een gebied is nooit

en Valkenburg is het opheffen van de

wikkeling bijvoorbeeld voldoende ruimte

toont de volgende knelpunten:

succes ten onder gaat door teveel toeristen.

af en het is bovendien niet alleen een zaak

versnippering in het aanbod op het gebied

voor werklocaties waardoor doelstellingen

• De A2 als poort naar Zuid-Limburg

De maatregelen die in het verleden in dit

van de overheid. Daarom moet er actief

van vrijetijdseconomie door het duurzaam

op het gebied van nieuwe energie kunnen

kader zijn ontwikkeld en ingevoerd worden

gebruik worden gemaakt van de kennis

vervlechten en uitbuiten van de comple-

worden ondersteund (belangrijk bij de ge-

geëvalueerd. Dit moet de basis vormen voor

en kunde van experts op het gebied van

mentaire kwaliteiten van Maastricht en

wenste duurzaamheid van de regio!) en de

een mogelijke vervolgaanpak.

kent geen goed alternatief • De reistijd per intercity naar de Randstad voldoet buiten de spits niet

(publiekprivate) samenwerking. Zo kunnen

Valkenburg. In deze gezamenlijke ambitie

groene component verder wordt versterkt.

aan het uitgangspunt van maximaal

de creativiteit, vindingrijkheid, oplossings-

wordt ook de ‘cradle to cradle’ gedachte als

Een ingewikkelde maar uitdagende kwestie

anderhalf maal de reistijd per auto

en investeringskracht van de samenleving

ontwerpdimensie meegenomen. Door het

is de demografische ontwikkeling in het

optimaal worden ingezet.

realiseren van een bij de eigenheid van

gebied. Welke extra kansen en nieuwe

Bovenstaande heeft betrekking op de

beide plaatsen passende kwaliteitsimpuls

oplossingen biedt dit voor de regio?

volgende vraagstukken:

voor bewoners én bezoekers zal een

• De onderlinge bereikbaarheid tussen de steden in het netwerk laat te wensen over. Voor het autoverkeer valt dit te herleiden tot afwikkelingsproblemen aan de stadspoorten.

Provinciaal coalitieakkoord Dit kernthema sluit aan bij het onderdeel ‘bereikbaarheid’ uit het programma ‘Bereikbaar en Duurzaam Limburg’

4.3.1. A2-zone Parkstad en buitenring

Voor de grote Euregionale centra rondom Zuid-Limburg geldt dat ze wel dichtbij liggen, maar per openbaar vervoer in het geheel niet (Hasselt/Genk) tot zeer beperkt (Aken) bereikbaar zijn als gevolg van een lage kwaliteit trein en een zeer zuinige frequentie. Voor de Euregionale burger betekent dit dat grensmobiliteit met openbaar vervoer moeilijk en duur is.

Rijksagenda Deze opgaven sluiten aan bij de volgende doelstellingen van het Kabinet Balkenende IV: Doelstelling 19: Verbetering van de bereikbaarheid over weg en water door gerichte investeringen in het wegennetwerk en de binnenvaart. Doelstelling 20: Groeiambitie van 5% per jaar voor het openbaar vervoer per spoor

Maasbracht-Geleen (inclusief Chemelot) In de taille van Limburg zijn verschillende vormen van vervoer gebundeld langs de A2. Belangrijk is om daar ontwikkelingsruimte te bieden voor het logistieke en het (che-

Provinciaal coalitieakkoord De bovenstaande integrale gebiedsontwikkelingen maken onderdeel uit van het provinciaal programma ‘Investeren in ruimte’

misch-) industriële complex in dit gebied. Doorslaggevende projecten hierbij zijn de ontwikkeling van de bedrijventerreinen rondom Born en de ontwikkeling van de open innovatiecampus op Chemelot.

Rijksagenda Wij zien belangrijke aanknopingspunten en raakvlakken met de 6 pijlers in het regeerakkoord en het beleidsprogramma van het Rijk. Zo sluit dit kernthema o.a. aan op de volgende doelstelling van het kabinet Balkenende IV: Doelstelling 29 Het realiseren van een beperkt aantal complexe, samenhangende ruimtelijke opgaven van nationale betekenis.

4.4 Culturele kwaliteit

Zuid-Limburg moet de bewoners van deze

concertzaal en een middenzaal, dat het cul-

4.5 Nationaal Landschap Zuid-Limburg

op deze historisch gegroeide infrastructuur:

kwaliteit met een uitstraling van ‘kwaliteit

Zuid-Limburg is trots op de Europese

Euregio, samen met Aken en Luik, een in

turele hart zal vormen van een bredere ont-

Om de kwaliteit van Nationaal Landschap

vergroting van karakteristieke verschillen

van leven’. Zo draagt het bij aan een aantrek-

geschiedenis waaraan het haar identiteit en

alle opzichten hoogstaande programme-

wikkeling. Een totaalplan voor de gestelde

Zuid-Limburg te behouden en te versterken

tussen dalen en plateaus, accentuering van

kelijk woon- en vestigingsklimaat, wat voor

aantrekkingskracht ontleent. De sporen van

ring bieden. Een goede samenwerking en

doelen in dit gedeelte van de stad kan de

is het van belang hier op duurzame wijze mee

het dalenpartroon en de vormgeving en

de hele regio van belang is. Het Nationaal

Romeinse wegen en oude handelsroutes

afstemming van de stedelijke theaters is

vorm krijgen van een gebiedsontwikkeling

om te gaan. Punten van aandacht vormen

inrichting van de hellingen. Inrichtings-

Landschap als icoon voor Zuid-Limburg

zijn nog zichtbaar in het landschap. De ste-

hierbij een voorwaarde. Ook op dit punt zal

onder de naam ‘Kwaliteitssprong Cultuur’.

het landschap, de natuur- en cultuurhisto-

maatregelen zijn: vernatting van dalen,

verbetert het imago van Zuid-Limburg

den zijn klaar voor het maken van nieuwe

de Europese dimensie extra stimulerend

Deze versterking van de culturele infra-

rische waarden en een verbeterde aanslui-

extensivering van agrarisch gebruik in

en versterkt de regionale economie.

Europese geschiedenis vanuit hun Romaan-

werken. Als voorbeeld geldt de samen-

structuur in Maastricht vormt tevens een

ting op het aangrenzende buitenland, de

dalen, uitbreiding van natuurlijke begroei-

se en Germaanse culturele erfgoed. Het is

werking tussen Opera Zuid en

onderdeel van het streven van de stad om in

Belgische Ardennen, de Duitse Eifel en het

ing van hellingen en dalbodems en aanleg

In dat kader wordt gewerkt aan een inhou-

overduidelijk dat de Nederlandse levensstijl

l’Opera de Wallonie in Luik.

2018 culturele hoofdstad van Europa te zijn.

Belgische Kempenland (Haspengouw).

van dorpsrandbeplanting.

delijke ruimtelijke visie voor (de toekomst

Voor deze ambitie heeft Maastricht onder-

Daarnaast eist de toeristisch/economische

in Zuid-Limburg soms sterk verweven is

van) het gebied. Deze visie dient als inspi-

met de Franse en Duitse cultuur. Deze veel-

4.4.3. Kwaliteitssprong cultuur

tussen (Eu)regionaal de steun verworven

ontwikkeling van het gebied een open hou-

Het landschappelijk raamwerk geeft

ratiebron en toetsingskader voor een nog

kleurigheid oefent aantrekkingskracht uit

Doel is een zodanige ontwikkeling te bevor-

van Aken, Hasselt, Sittard-Geleen, Heerlen

ding en de wil om de kwaliteit ervan verder

richting aan de toekomstige ruimtelijke

te ontwikkelen ruimtelijk-economisch

op Europese burgers en Europese bedrijven

deren dat Maastricht en omgeving een nog

en Luik.

uit te bouwen. In Euregionaal verband

ontwikkeling waarin functies als recreatie,

programma dat het Grand Design uitwerkt

om zich te vestigen in deze internationale

interessantere plaats wordt voor hoogwaar-

wordt gewerkt aan behoud en versterking

natuur- en waterbeheer kunnen worden

in een aantal concrete, met de gebiedsvisie

sfeer.

dig verblijfstoerisme, resulterend in een

Cultuur speelt zich immers altijd af in een

van de kernkwaliteiten van het gebied: het

geintegreerd en waarbij de landbouw op de

samenhangende, en publieke en private

langere verblijfsduur en hogere bestedin-

regionale context, die in de volle breedte

relief, het groene karakter, de schaalcontras-

plateaus de ruimte krijgt buiten de land-

partijen bindende, projecten. Mogelijke

4.4.1. Investeren in

gen en daaraan gerelateerde werkgelegen-

de culturele kwaliteit van een regio vormt.

ten en de kenmerkende cultuurhistorische

bouwkundig minder gunstige gronden van

product- marktcombinaties kunnen daarbij

regionale iconen en monumenten

heid. Er is sprake van een initiatief voor een

En dus ook de aantrekkelijkheid van de

elementen. Deze kernkwaliteiten vormen

het raamwerk. Essentieel hierbij is een ver-

worden gevormd rond thema’s als Helende

Zuid-Limburg bezit veel mooie en typeren-

groot internationaal theater, inclusief

afzonderlijke delen.

een combinatie die het gebruik van het

beterde ontsluiting in fysieke en visuele zin

Hellingen, Wellness in Weelde, Goddelijk

de plekken die een belangrijk onderdeel

landschap als publieke ruimte zeer aan-

van het cultuurhistorische erfgoed dat nu

Leven en Smaakcoöperatie. Het ruimtelijk-

vormen van het culturele erfgoed. Deze

trekkelijk maakt.

nog vaak, als moeilijk bereikbare enclaves

economische programma met de daarin

verborgen ligt in het landschap (zie ook het

opgenomen projecten zal langs een viertal

kernthema culturele kwaliteit).

samenhangende landschappelijke verbanden

plekken zijn erg belangrijk voor de aantrekkingskracht van het gebied als geheel en als gevolg daarvan voor een hoogwaardig vestigingsklimaat. Er moet worden geïn-

Provinciaal coalitieakkoord De initiatieven die ontplooid worden in het kader van dit kernthema passen binnen verschillende programma’s van de Provincie zoals ‘Investeren in steden en dorpen’ en ‘Investeren in ruimte’

Tegelijk is er sprake van een aantal vraagstukken: hoe de kernkwaliteiten te be-

of assen worden uitgewerkt.

schermen, te versterken en te beheren?

4.5.2. Grand Design

Daarbij worden onderscheiden;

Hoe de multifunctionele landbouw te

Centraal staat het besef van de waarde

• het Geuldal;

versterken? Hoe de toeristisch-recreatieve

van het Nationaal Landschap voor heel

• het Geleenbeekdal;

halen en accentueren. Een palet van land-

structuren te verbeteren? Op welke wijze

Zuid-Limburg. Het landelijk karakter van

• de Plateaus;

schapselementen maakt hiervan onderdeel

kunnen nieuwe markten worden ontwik-

dit gebied geeft ook het meer stedelijk deel

• het Maasdal.

keld, hoe kan samenwerking en netvor-

van Zuid-Limburg een onderscheidende

vesteerd in die kwaliteiten in de fysieke omgeving die deze identiteit naar boven

van uit: groen, gebouwen, materialen, wegen, openbare ruimte en de ruimtelijke structuur. 4.4.2. Een regionale culturele topprogrammering: Een aantrekkelijke, innovatieve en ambitieuze regio heeft een duidelijk eigen internationaal profiel en een verrassende

Rijksagenda Dit sluit aan bij de volgende doelstelling van het kabinet Balkenende IV: Doelstelling 6.5 Alle jongeren tot 18 jaar raken actief of passief vertrouwd met cultuur en kunstvormen en met de Nederlandse geschiedenis. Er komt een nieuw stelsel voor subsidies voor kunst, gericht op een divers aanbod, excellentie en brede toegankelijkheid.

ming worden gestimuleeerd? En niet te vergeten, op welke manier kan een grensoverschrijdend Drielandenpark worden Nationaal landschap

opgezet en ingericht? 4.5.1. Versterking van het landschappelijk raamwerk

Provinciaal coalitieakkoord De economische versterking van het nationaal landschap door de vorming van nieuwe product-marktcombinaties sluit aan bij de provinciale agenda (onderdeel Leisure).

De kernkwaliteiten van het Nationaal

culturele programmering van topkwaliteit.

Landschap zijn gebaseerd op de geomor-

Top in de zin van aantrekkingskracht en/of

fologie en het daarop geënte historische

artistieke kwaliteit voor mensen van

gebruikspatroon. Versterking van het

binnen en buiten het gebied.

landschappelijk raamwerk richt zich vooral

Rijksagenda Dit thema sluit aan bij de volgende doelstellingen van het kabinet Doelstelling 24: In 2011 moeten Nederlanders meer tevreden zijn over het landschap, zijn groene gebieden gerealiseerd, is het platteland vitaler en dynamischer en wordt geïnvesteerd in natuurgebieden Doelstelling 26. Klimaatbestendige inrichting van Nederland waarbij water een meer bepalende factor is bij ruimtelijke afwegingen, inclusief locatiekeuzes. Meer ruimte voor herstel van natuurlijke processen (bodem, water en natuur).

4.6 Stedelijke kwaliteit

invullen. Kort samengevat komt dit beleid

zieningen in buurten, onder andere

De Zuid-Limburgse woonomgeving moet

er op neer, dat het streven blijft gericht op

op sportgebied.

aantrekkelijk zijn en blijven voor jongeren,

handhaven van de verstedelijkingspercen-

studenten, voor (jonge) gezinnen, voor

tages, maar dat de concrete uitwerking

Zuid-Limburg heeft een enorme kans in

ouderen en voor “nieuwkomers”, kortom:

plaats heeft in de regionale woonvisies op

het vernieuwen van de woningvoorraad.

voor iedereen! Zij moeten in de Limburgse

basis van regiospecifieke gegevens om-

Als gevolg van de veranderingen in de

steden en dorpen hun woon-, werk- en leef-

trent de ontwikkeling van de bevolking

bevolkingssamenstelling is de benodigde

dromen kunnen verwezenlijken. Daarvoor

en woningbehoefte. Daarbij is niet uit te

woningvoorraad in 2030 naar verwachting

moet de infrastructuur alle ruimte bieden.

sluiten dat de verstedelijkingsdoelstelling

even groot als de huidige woningvoorraad

Op dit moment scoort Zuid-Limburg relatief

niet gehaald wordt, met name daar, waar

2007. Daardoor ontstaat de voor Nederland

laag in de waardering van de directe woon-

een groot deel van de nieuwbouw dient ter

unieke mogelijkheid om woningen van top-

omgeving. De bevolkingsontwikkelingen

compensatie van onttrokken woningen.

kwaliteit te bouwen en tegelijk woningen

geven aanleiding om op een specifieke,

Anderzijds blijkt uit de nota dat het migra-

te slopen die niet meer aan de eisen van de

vernieuwende manier om te gaan met

tie-saldo-nul-principe voor de landelijke

bewoners voldoen.

de regionale fysiekruimtelijke program-

gemeenten, gelet op de huidige negatieve

mering op het terrein van wonen,

migratiesaldo van die gemeenten, in de

Topkwaliteit staat niet voor ‘duur’. Top-

werken en recreëren.

praktijk eveneens moet worden verlaten.

kwaliteit staat voor woonmilieus in een

Volledige compensatie van het migratiever-

grote diversiteit gericht op de wensen van

Overleg met de partners op de woning-

lies zou zonder meer ten koste gaan van de

de huidige en toekomstige bewoners van

markt moet leiden tot een evenwichtige

verstedelijkingsdoelstelling.

Zuid-Limburg. Dit staat haaks op de am-

ontwikkeling van de woningmarkt tussen

05 Criteria voor opname van projecten

bitie van de rijksoverheid om vele nieuwe

de steden en dorpen waardoor vraag en aan-

Vanwege de krimp is er een wijziging nodig

woningen te bouwen. De compleet nieuwe

bod beter en nauwer op elkaar aansluiten.

in de bekostiging van de benodigde maat-

benadering van het woningbouwvraagstuk

regelen om Zuid-Limburg ‘toekomstproof’

biedt dit beleidsterrein een uitstekende

In het POL (Provinciaal Omgevingsplan

te maken. Voor de woningbouw vraagt de

gelegenheid om uit te gaan van een nieuw

Limburg) 2006 is het verstedelijkingsbeleid

krimp om een stelsel van rijksinvesteringen

principe: “groei van kwaliteit bij het gelijk

ingevuld conform het nationale ruimtelijke

dat niet (zoals nu) gefixeerd is op het maxi-

houden van het totale volume”.

beleid van de Nota Ruimte, met uitzonde-

maliseren van het aantal nieuwe woningen

ring van het bundelingsbeleid voor wonen

in uitbreidingslocaties, maar dat gericht is

Iedere stad in Zuid-Limburg kent een aantal

de verschillende delen van Zuid-Limburg

in Zuid-Limburg. Vanwege de ‘krimp’ in

op herstructurering inclusief vervangende

grote bouwprojecten, zoals Uitvoering inte-

worden uitgevoerd, het geheel

deze regio zijn twee principes uit de Nota

nieuwbouw. Deze stelselwijziging zal van-

grale Centrumvisie inclusief Maankwartier

sterker maken.

Ruimte onverenigbaar; enerzijds de hand-

uit de regio met kracht worden bepleit bij

(Heerlen), Belvédère (Maastricht) en Zitterd

having van de verstedelijkingspercentages

het overleg met het Rijk over de verstedelij-

Revisited (Sittard).

voor de steden, anderzijds het bouwen voor

kingsafspraken voor de periode na 2010.

de natuurlijke aanwas in het landelijke gebied. De behoefte aan woningen verandert de Op verzoek van het ministerie van VROM

komende jaren. Dit vergt investeringen in

heeft de provincie de nota “Krimp en verste-

woningen die passen bij de woonwensen

delijking in het Zuid-Limburg”opgesteld,

van nu en morgen. Kwaliteit, duurzaam-

waarin het voorgaande met getallen en

heid, energiezuinigheid, betaalbaarheid en

argumenten wordt onderbouwd, en waarin

flexibiliteit van de woningvoorraad staan

wordt aangegeven hoe de provincie samen

voorop. Ook moet er een betere afstemming

met de gemeenten het bundelingsbeleid wil

komen tussen vraag en aanbod van voor-

Stedelijke kwaliteit

Uitgangspunt is dat de projecten die in

Provinciaal coalitieakkoord De doelstellingen van dit kernthema passen in het provinciaal programma ‘Investeren in steden en dorpen’. Rijksagenda Dit thema sluit aan bij de volgende doelstelling van het kabinet: Doelstelling 23: Het bevorderen van een tijdig en op de vraag afgestemd aanbod van ruimte voor kwalitatief goed ingepaste bedrijfslocaties en 80.000 tot 100.000 nieuwe woningen per jaar.

Bij ieder kernthema worden enkele

Projecten die worden opgenomen in de

Het is nu reeds duidelijk dat er verschillende

projecten gekozen die onder die vlag door

ontwikkelingsagenda moeten voldoen

soorten projecten in aanmerking komen:

de gezamenlijke overheden worden ge-

aan de volgende criteria:

• Projecten die van belang zijn voor de

steund en uitgevoerd. Uitgangspunt is dat

• Ze moeten passen in de kernthema’s en

de projecten die in de verschillende delen

een relevante en belangrijke bijdrage

van Zuid-Limburg worden uitgevoerd, het

leveren aan de doelen van de ontwikke-

• Projecten die nog niet helemaal scherp

geheel sterker maken. Prioritering vindt

lingsagenda. Daarmee dragen ze bij aan

zijn afgebakend maar hoog op de agen-

plaats vanuit het perspectief als ware

de innovative community en/of de work-life

da’s staan omdat ze een hoge prioriteit

Zuid-Limburg één gemeente.

balance. Dit kan in fysieke maar ook in

hebben en uiterst belangrijk zijn voor

beeldvormende zin zijn.

de verwezenlijking van de ontwikke-

• Ze worden verankerd in de bestaande

regio en al klaar zijn om uitgevoerd te worden;

lingsagenda. Het is ook belangrijk om ze

06 Samenwerking

De nu voorliggende ontwikkelingsagenda voor Zuid Limburg is het resultaat van samenwerking tussen provincie, de drie centrumsteden Heerlen, Maastricht, Sittard-Geleen en de gemeenten die deel uitmaken van het “kerngebied Zuid-Limburg” (Nationaal Landschap Zuid-Limburg). Op twee punten legt deze ontwikkelingsagenda hiermee ook de basis voor de gewenste samenwerkingorganisatie. • Een bestuurlijke netwerkorganisatie die

agenda’s. Daarbij is het van belang dat

op te nemen in het kader van de lobby

de projecten worden opgenomen in

op nationaal en internationaal niveau

zich laat aanspreken op bestuurskracht

de programmabegrotingen van de

en voor het betrekken van partners;

en op het aanbrengen van samenhang in

gemeenten en/of provincie. • Ze moeten vanuit de samenhang meerwaarde bieden. • De investeringen in de projecten vanuit

• Projecten waarover provincie en gemeenten samen werkafspraken maken omdat ze van belang zijn voor de verwezenlijking van de doelen op lokaal niveau.

de structuurversterkende programma’s binnen Zuid-Limburg. • Het inrichten van een gezamenlijke programmaorganisatie die zorg draagt voor facilitering van de bestuurlijke

Zuid-Limburg kunnen als een concreet aanbod en uitnodiging aan het rijk

Het uitvoeren van een maatschappelijke

coördinatie en besluitvorming gericht op

worden beschouwd om tegelijkertijd een

kosten-baten analyse (MKBA) behoort tot

agendasetting, agendabewaking, samen-

aantal rijksdoelstellingen te realiseren.

de mogelijkheden, om financieel omvang-

hang in de uitvoering van programma’s,

rijke investeringen vooraf te toetsen.

belangenbehartiging en communicatie. Van ontwikkelingsagenda naar uitvoering Voorwaarde voor succes is een goede publieke en publiekprivate samenwerking. Voor de uitvoering van deze ontwikkelingsagenda zijn (private) partners nodig die meedoen op alle niveau’s (denken, investeren, uitdragen). Met deze ontwikkelingsagenda wordt een appèl gedaan op de medewerking en inzet van (ook private) regionale partijen. Vanuit ieders meerwaarde willen de betrokken overheden samenwerken met bedrijfsleven, kennisinstellingen, projectontwikkelaars, woningbouwcorporaties en maatschappelijke instellingen om zo gezamenlijk het gebied te versterken.

Prioritering vindt plaats vanuit het perspectief als ware Zuid-Limburg één gemeente.

Voorwaarde voor succes is een goede publieke en publiekprivate samenwerking.

Bijlage B Bijlage A

De projectenlijst Regionale

De vier delen van Zuid-Limburg

Rijksontwikkelingsagenda

Stadsregio Maastricht De stadsregio Maastricht is het centrum van zakelijke dienstverlening en op cultureel vlak gezichtsbepalend. Het heeft zich ontwikkeld tot een gebied met internationale allure met tal van Europese instituten en een hoogwaardige kennis- en onderwijsinfrastructuur. Maastricht is een belangrijke toeristenstad, gericht op cultuur en met een aantrekkelijk kernwinkelgebied. Verbreding en uitbouw van de kennis- en dienstensector is een belangrijk punt. Kansen liggen er in het cluster Healthcare, rond de Universiteit Maastricht en het Academisch Ziekenhuis Maastricht (AZM) en in een relatie naar het Heuvelland. Behoud en versterking van de stad als cultuur- en congrescentrum voor Zuid-Nederland in Euregionale context is aan de orde. Een goede bereikbaarheid van de stad is een belangrijke voorwaarde. Aanpak van de A2 is essentieel en ook uit oogpunt van milieu, leefbaarheid en duurzaamheid van groot belang. Een goede ontsluiting in westelijke richting naar het Belgische hoofdwegennet is eveneens van belang. Het is noodzakelijk dat de goede treinverbinding met de Hogesnelheidslijn (HSL) in Luik wordt bestendigd en uitgebouwd. Daarnaast is het meer dan gewenst dat er ook goede (openbaar vervoer)verbindingen komen met de omringende vliegvelden. De stadsregio heeft door haar ligging een compact karakter. Herstructurering van woon- en werkgebieden moet ruimte bieden aan nieuwe ontwikkelingen. Het sleutelproject stedelijke vernieuwing Belvédère is een goed voorbeeld. Nieuwe ruimte wordt ook gecreëerd door de grensoverschrijdende ontwikkeling van de Albertknoop richting Lanaken. Daarnaast is in het zuidelijk gebied Panneslager ruimte gereserveerd voor bedrijvigheid die kan worden ontwikkeld op het moment dat de voorraad aan bedrijventerreinen tot een bepaald niveau is geslonken. Naast inbreidingslocaties wordt de woningbehoefte opgevangen in uitbreidingslocaties zoals Lanakerveld en Poelveld. Binnen de tot het Maasdal behorende delen van de regio is het rivierbelang van grote invloed op de ontwikkelingsmogelijkheden. De huidige oostelijke stadsrand vormt in elk geval een ruimtelijke begrenzing richting Heuvelland. Binnen de stadsgrens bevinden zich ook gebieden van groot landschappelijk en ecologisch belang zoals de Sint-Pietersberg, de Cannerberg, het Jekerdal en het Beneden-Geuldal.

Stadsregio Parkstad Limburg Parkstad is de regio waar commerciële dienstverlening en grootschalige recreatie thuis zijn. De belangrijkste kwesties voor de stadsregio Parkstad Limburg (in het vervolg genoemd: Parkstad) zijn het bevorderen van de economische groei en behoud en versterking van het voor deze regio zo kenmerkende stedelijke parklandschap met open ruimten, beken en typerende elementen uit het verleden als mijnstreek. Structuur en samenhang worden versterkt door de aanleg van een regionale ringweg rondom het gebied. Deze Parkstad Limburg Buitenring zorgt voor een betere bereikbaarheid van de oostflank van de regio en biedt nieuwe mogelijkheden voor toeristischrecreatieve ontwikkelingen en vestiging van nieuwe bedrijven in de nabijheid van deze ringweg. Ook een betere aansluiting op het Duitse autowegennet en per rail op het IC/HSL-net bieden nieuwe kansen voor economische ontwikkeling.

Naast grootschalig toerisme en dagattracties (o.m. Gravenrode en Gaia-park) zijn belangrijke economische pijlers het kooptoerisme en een aantal grote kantoren van nationale betekenis (CBS, APG, DSM). Bedrijvigheid op het gebied van duurzame energie vormt een kansrijk cluster, mede vanwege de grensoverschrijdende samenwerking met partners uit de regio Aken. De ingezette bevolkingsdaling, die zich in Parkstad sterker manifesteert dan in andere stedelijke regio’s in Nederland, biedt kansen op het gebied van senioreneconomie en ontwikkelingen in de zorgsector en ruimtelijke kwaliteit. Op het gebied van de kennisinfrastructuur is het zeer gewenst de relatie met de kennisinstituten in de regio Aken (RWTH, Fraunhoferinstituut, Forschungszentrum Jülich) te versterken en de daar aanwezige kennis te benutten. Binnen de regio is een belangrijke kans gelegen in de ontwikkeling van een onderwijscampus rond de Open Universiteit, de Hogeschool Zuyd en het Arcus College. De belangrijkste bedrijvigheid, winkelgebieden en voorzieningen voor onderwijs en zorg, liggen vooral in de westcorridor, langs A76 en N281.

Stadsregio Sittard-Geleen De stadsregio Sittard-Geleen is dé industrieregio van Limburg. Het chemiecluster is een belangrijke drager van de economie in dit gebied, maar ook voor Limburg als geheel. Het is noodzakelijk om door een gebiedsgerichte milieu- en veiligheidsaanpak optimaal ruimte te bieden aan dit cluster op de locatie Chemelot. De automotive-sector (automaakindustrie), geconcentreerd rond Nedcar en Industriepark Swentibold, is ook van groot belang voor de regio. DSM is actief in innovaties op het gebied van voeding en materialen voor onder meer sporters. Samenwerking met topsportinstituten en topsporters is hierbij van groot belang. Facilitering door het inrichten van topsportvoorzieningen is daarbij een vereiste. Een goed logistiek concept is essentieel voor een efficiënte en milieuvriendelijke afwikkeling van de vele goederenstromen in de regio. De barge- en railterminal Born, de haven in Stein, de railterminal - Chemelotterminal en het emplacement Sittard maken hier deel vanuit. Voor de bereikbaarheid van het gebied vanuit noordelijke richting is verbreding van de A2 tussen Maasbracht en Geleen noodzakelijk. De aanleg van de N297 zorgt voor een veel betere verbinding met Duitsland en ‘achterlangs’ met Parkstad. Aanpak van het stadscentrum van Sittard, ontwikkeling van het middengebied (woningbouw, stedelijke voorzieningen, binnensportvoorzieningen voor topsport, ziekenhuis) en de inrichting van de rijkswegboulevard als verbindende openbaar vervoersas, zijn cruciale projecten voor het verbeteren van de stedelijke structuur. Ontwikkeling van de landschapsparken De Graven en Susteren vormt een belangrijke groene tegenhanger voor deze stedelijke ontwikkeling. Zo wordt gewaarborgd dat het open gebied ten westen van Sittard niet verstedelijkt.

Nationaal Landschap Zuid-Limburg/Heuvelland Nationaal Landschap Zuid-Limburg/Heuvelland is gezichtsbepalend door het uniek landschappelijke karakter. Het maakt deel uit van het Drielandenpark, het groene hart van het internationaal stedelijk netwerk MAHHL. Het is een uniek kleinschalig

cultuurlandschap van plateaus, doorsneden met dalen en verspreid liggende natuurgebieden. Het gebied is ook cultuurhistorisch gezien bijzonder rijk door onder meer de aanwezigheid van vakwerkhuizen, carréboerderijen, kastelen en kloostercomplexen. De toeristische sector in het gebied is sterk ontwikkeld.

Aan de ontwikkelingsagenda van Zuid-Limburg is een dynamische projectenlijst gekoppeld. In de bijgevoegde lijst is aangegeven welke projecten zijn opgenomen in de projectenlijst en hoe deze aansluiten bij de kernthema`s. Een meerjaren investeringsprogramma wordt nog uitgewerkt.

Op basis van de nationale Nota Ruimte is het gebied aangewezen en nader begrensd als Nationaal Landschap Zuid-Limburg (POL-aanvulling Nationaal Landschap Zuid-Limburg, 2005). Ook het Grensmaasgebied maakt er deel van uit. Tot het Nationaal Landschap behoren ook de rijksbufferzones tussen de stadsregio’s Parkstad en Sittard-Geleen, respectievelijk Sittard-Geleen en Maastricht/Zuidelijk Maasdal. Met initiatieven als landschapspark De Graven wordt in deze bufferzones invulling gegeven aan het grootschalige groenkarakter en versterking van de recreatieve mogelijkheden.

Innovative Community Economische structuurversterking 1. Energy, Materials & Systems: Campus Avantis, Siliciumfabriek, R&D campus Chemelot; 2. Healthcare: Grensoverschrijdende topzorg en welness; 3. MKB innovatieprogramma met focus op de clusters van kracht; 4. Internationaal onderwijs.

Nationaal Landschap Zuid-Limburg moet in samenhang met de stedelijke gebieden Euregionale bereikbaarheid en mobiliteit worden ontwikkeld als een welvarend gebied waar het goed wonen, werken en recreëren 5. Verbetering van diverse (inter-) nationale spoorverbindingen, is. De maatschappelijke en toeristische voorzieningen staan op een hoog peil terwijl de Euregionale Lightrail; zorg voor en de versterking van de landschappelijke, cultuurhistorische en ecologische 6. Hoofdwegennet, ondertunneling van de A2, spitstroken, kernkwaliteiten duurzaam is gewaarborgd. verbreding A2; 7. Uitbouw logistieke knooppunten Born, o.a. Zuid aansluiting Chemelot. Het Nationaal Landschap werkt in Euregionaal verband aan behoud en versterking van de kernkwaliteiten van het gebied: het reliëf, het groene karakter, de schaalcontras- Integrale gebiedsgerichte ontwikkeling ten en de kenmerkende cultuurhistorische elementen. Deze kernkwaliteiten zijn in de 8. A2-zone (inclusief Chemelot); POL-aanvulling Nationaal Landschap nader gespecificeerd en vormen de uitwerking 9. Maastricht - Valkenburg: verbetering van de vrijetijdseconomie; van het begrip “basiskapitaal” zoals dat wordt gehanteerd in het contourenbeleid. 10. Binnen en buitenring Parkstad Limburg. Voor de ontwikkeling van het Heuvellandgebied is het belangrijk dat er meer samenhang wordt gebracht in het behoud van een vitale sociaal-economische basis, de ontwikkeling van de groene en cultuurhistorische waarden en het recreatief gebruik. Voor Nationaal Work-Life Balance Landschap Zuid-Limburg is sprake van een “ja-mits” beleid, dat is uitgewerkt in de Nationaal landschap Zuid-Limburg POL-aanvulling contourenbeleid (2005). 11. Grand design- Nieuwe markten voor toerisme. Door de uitwerking van de EHS* en POG** krijgen de ecologische en watersystemen en de landschappelijke structuur een robuust karakter. De grondgebonden landbouw neemt een overwegend multifunctioneel karakter aan en is onder andere van belang als beheerder van het landschap. De toeristische sector ontwikkelt zich verder tot een sterke vrijetijdseconomie die goed inspeelt op het maken van verbindingen met andere sectoren, waaronder zorg. EHS: Ecologische hoofdstructuur POG: Provinciaal ontwikkelingszone groen POL: Provinciaal omgevingsplan Limburg

Culturele kwaliteit 12. Culturele Hoofdstad 2018, Cultuursprong Maastricht. Stedelijke kwaliteit 13. Belvédère Maastricht; 14. Herstructuringsopgave in het kader van de demografische ontwikkeling; 15. Integrale centrumvisie Heerlen incl. Maankwartier / Spoorse Doorsnijding, culturele impuls; 16. Zitterd-revisited incl. Spoorse Doorsnijding en Sportzone.