Het Nehallenia verhaal Volgens mij is het achttien eeuwen geleden dat het druk was aan de Zeeuwse kust. We zijn terug in de Romeinse tijd in Colijnsplaat. Hier en daar staan bouwsels van vlechtwerk en leem. In het centrum zijn enkele gebouwen met metselwerk. Verderop is een haven. Het is behoorlijk druk. Het stikt hier van de Kelten, Germanen en Romeinen. Soms lopen er Romeinse soldaten tussen het volk. Hun aanwezigheid hier is heel gewoon. Niemand peinst erover om in opstand te komen tegen de machtige Romeinen. Het Romeinse Ganuenta is een belangrijk knooppunt in de handel op Engeland.
Waar Nehalennia’s tempel staat? in Ganuenta, het latere Colijnsplaat op Noord-Beveland. Straks, rond het jaar 2000, ligt dit hele gebied wegens eeuwenlange kustafslag honderden meters in zee!
1970
4de eeuw
3de eeuw
In het centrale gebouwtje van de tempel, de cella, staat het grote beeld van de godin. In de cella mogen alleen priesters en priesteressen komen. Helemaal rondom de cella loopt een overdekte zuilengalerij, de porticus. De altaarstenen staan buiten het heiligdom. Het zijn votiefstenen: ze dienen om een gelofte aan de godin Nehalennia in te lossen. Een handelaar die een succesvolle reis naar Brittannië (Engeland) heeft gemaakt, schenkt vaak zo’n steen aan Nehalennia. Deze stenen zijn duur! Vissers en ambachtslui brengen andere offergaven naar de godin: ringen, muntjes, mantelspelden, koeken en vlees. Soms wordt vóór de tempel een offerdier geslacht door priesters. Beeld van de godin uit de tempel
Twee mooie votiefstenen
…Er is net een stoet onderweg om bij de tempel een offer te brengen. Enkele mannen dragen bladen en manden met vruchten; een vrouw heeft een schaal met gevogelte bij zich. Weer iemand anders brengt een met was bestreken plankje mee, waarop een verzoek aan de godin is gegrift. Zij worden gevolgd door familie of vrienden, en een fluitspeler begeleidt de optocht met plechtige klanken.
Voor de tempel staat de priester al te wachten. Hij neemt de offergaven in ontvangst en voert het offerritueel uit. Dit moet heel precies gaan bij de Romeinen.
Wie is Nehalennia eigenlijk? Haar oorsprong ligt in een zo ver verleden dat niemand het meer weet. Ze is in ieder geval géén Romeinse godin. Ze is inheems, ze was hier al vóór de Romeinen. Heerseres over de Schelde is ze en over de Zeeuwse kusten. Nergens anders dan in deze streken wordt Nehalennia vereerd. Ook de betekenis van haar naam is onbekend.
Niemand zou meer van het bestaan van Nehalennia hebben afgeweten als niet in 1647 tijdens een zware storm in Domburg monumenten werden blootgelegd van een tempel. Vele jaren later, in 1970 werden de eerste Nehalennia-altaren opgevist uit de Oosterschelde, vlak bij Colijnsplaat. In totaal werden meer dan 240 altaren, beelden en Romeinse dakpannen opgevist. Het bleek dat het hier ook om een tempel van Nehalennia ging. Deze stond waarschijnlijk op het nu door de zee verzwolgen eiland Orizant.
Een paar jaar geleden, tijdens het 400-jarig bestaan van Colijnsplaat, zijn er plannen gemaakt (een reconstructie van) de tempel weer op te bouwen. Hij staat er...
1996 begin van ons onderzoek. Na dik 25 jaar duiken werd mijn interesse voor onderwaterarcheologie gewekt door een bezoek aan het maritiem museum te Zierikzee waar 2 altaren tentoongesteld stonden die visser Kees Bout in 1970 had opgevist in de schaar van Colijnsplaat.
1970 Schipper Kees Bout 1970
Altaren aan boord TH 6
Kees tijdens een lezing 2009
Altaar staat nu in Leiden
Grote en kleine stukken bouwsteen .
Na wat navraag hoorde we dat in Leiden veel meer te vinden was. Daar gaven ze veel informatie maar ook dat je er niet zomaar kon op duiken . Hierop doorgaand en na veel rondwervingen zijn we bij het toenmalige Nisa (wijlen Jef Van Den Akker) terecht gekomen en later bij de Provinciale Archeoloog van Zeeland (R Van Dierendonck) waar we de nodige vergunningen gekregen hebben voor een onderzoek te starten. Mede door deze toezegging hadden we een boot aangeschaft volledig omgebouwd en naar Zeeland overgevaren naar de haven van Clijnsplaat, daardoor lag alles aan onze voordeur .Ondertussen was het voorjaar 1998, nu was alles klaar voor het onderzoek. Altaren tentoongesteld in Leiden
.
We gestart met een positie te bepalen waar de votiefaltaren in 1970 waren op gevist,Op aanraden van J vd Akker hebben hulp gekregen van Dries van Wenen uit Colijnsplaat hij had er ook op gedoken maar zonder veel succes. Dan zijn we schipper K Bout gaan opzoeken die kon ons meer vertellen over de positie. Volgens hem was de tempel een heel klein gebied en moeilijk terug te vinden . Maar er moest ook een nederzetting zijn geweest. Ze hadden een jaar later in 1971 tonnen bouwmateriaal opgevist en dat kon niet alleen van de tempel afkomstig zijn Na een paar proefduiken hadden we al enkele vondsten ,waaronder stukken dakpannen en een paar stukken aardewerk. Na een 60 tal duiken dat jaar hebben we een gebied kunnen afbakkenen van ongeveer 400x 150 meter waar zich zeer veel bouwresten bevonden . Dit kwam ook doordat er nog altijd op gevist werd door de huidige vissers die met hun sleepnetten alles versleepten .We stelde ook vast dat er onder invloed van de eb en vloedstroming steeds een wisselend zandpakket over zat soms van 5 cm tot 1 meter dik ,wat niet te voorspellen was.
Enkele vondsten van de eerste twee jaar onderzoek Een stuk dakpan
Een stuk amfoor
Begin 2000 kwamen we tot de conclusie dat ons zoeksysteem niet rendabel genoeg was, er werd veel te veel tijd verloren doordat we niet nauwkeurig genoeg konden ankeren en zo niet iedere keer op de zelfde plaats konden duiken. Ook de verouderde sonar die we gebruikte speelde ons parten. Ook plaatsgebrek begon een rol te spelen. Conclusie was dit schip ombouwen of een nieuw aanschaffen. Er werd voor het laatste gekozen.
Het oude 14m schip
Het nieuwe 25m schip
Dit schip hebben we grondig omgebouwd naar een onderzoekschip hij is altijd in dienst geweest bij de vroegere DDR als patrouilleboot op de Oostzee.
In dienst
Op de werf
Eindresultaat
Verder hebben we een side scan sonar ingebouwd alsook een magnetometer verder beschikken we over een tweetal gewone sonars waarvan een 10 cm in het zand kan kijken. Ook voor een betere navigatie beschikken we over zeer nauwkeurige plotters. Voor onderwater beelden gebruiken we HD camera of fototoestel. Waterzuiger en de nodige compressoren om de duikflessen zelf te vullen. Al deze aanpassingen hebben geleid tot zeer effectieve resultaten.
Zomer 2002 hebben we de draad weer opgepakt,heeft wel even geduurd eer we alles onder controle hadden. De eerste resultaten waren positief. Al snel hadden we de nederzetting gevonden en in kaart gebracht,grote partijen dakpannen en bouwmaterialen stukken van keramiek en aardewerk.
Een recente site scan van de nederzetting 2013
Een bijna complete dakpan
Een oor van een amfoor
Opname zelfde gebied andere sonar 2003
Een stuk nokpan met bijbehorend mortel
Verschillende bakstenen
Stuk metswerk
Stuk blauwe graniet
Dit zijn zowat de voornaamste vondsten tot 2006.
Er zijn al de jaren toch een 700 duiken gedaan op de nederzetting. Hebben veel geleerd over onze apparatuur en ook de beelden leren interpreteren. De kaart van de nederzetting geeft ook een mooi patroon hoe het geweest is.
In het jaar 2007 hebben we geen onderzoek gedaan omdat het schip een onderhoud nodig had.
2008 We zijn vroeg in het jaar gestart met ons onderzoek en hebben besloten ons nu te concentreren op de tempel zelf. Deze ligt bedolven onder de zandplaat de Vuilbaard Bij een van de eerste duiken tegen de rand ontdekte we veel grote stenen die vastzaten in de klei op deze plaats hebben we een tiental duiken gedaan en kwamen tot de conclusie dat hoe verder we in de zandplaat zochten hoe meer er aan het licht kwam.
Een stuk dakplan bewerkt onder 45° denken aan zijkant dak
Van deze stenen kwamen we er tientallen tegen
Hoe we een dakpan aantreffen onderwater
Een stuk vloer of bestrating vanonder het zand
Nog een ander stuk
Een jaar later stelde we vast dat alles langzaam aan het vrijkomen was,na dit gemeld te hebben aan het RCE te Aamersfoort kregen we de toelating om er een zandzuiger te gebruiken voor het dikke pak zand te verwijderen. Door deze techniek te gebruiken ging het onderzoek tien maal sneller en ontdekte ook veel sneller nieuwe dingen. Zoals een duiker die voor de tweede maal meedook bovenkwam met de melding dat hij een soort zuil met een driehoekig stuk steen had gezien voor 90 % onder het zand. Hebben er inmiddels een 50 tal duiken in dat gebiedje gedaan maar het niet meer teruggevonden, wel hebben we andere dingen gezien zoals
Een rechter bovenstuk van een altaar deze was versiert met een druif wat zeer toepasselijk was
Veelstukken metswerk
Stuk verweert zandsteen vast in de klei
Veel soorten steen
Een stuk amfoor
Op de plaats waar de zuil is gezien een grof gekapte oude balk die meters onder het zand zit 25x25cm
Einde 2013 Zitten nu op een 1200 tal duiken in dit gebied sinds 1996. Door omstandigheden dit jaar niet veel kunnen doen toch gemerkt dat de tempel van onder de vuilbaard is aan het vrijkomen. De laatste duik veel grote stenen gezien. Winter 2013 schip terug droog voor grote aanpassingen voor nog beter en sneller onderzoek te kunnen doen.
Projectplan voor 2014 en 2015
.
Zeker het gebied van de nederzetting monitoren. Het gebied van de tempel nog doelgerichter onderzoeken en proberen nog meer zand van de Vuilbaard te verwijderen. De grote stenen van de laatste duik proberen terug te vinden kan veel te maken hebben met de vroeger geziene zuil. Daar er ook een haven is geweest waar de goederen van en naar Engeland werden overgeladen op kleinere rivierschepen. Daar willen ook eens naar zoeken door enkele proefsleuven te graven diep in de vuilbaard. Door de grote complexiteit van het onderzoek gaat het zeker nog een aantal jaren duren.
