Zorginkoopgids AWBZ 2012

Zorginkoopgids AWBZ 2012 Praktisch én vooruitstrevend maart 2011

Inhoud Voorwoord...................................................................................................................................................................................... 3 1. Inleiding.................................................................................................................................................................................... 4 2. Achtergrond en politieke context (uitvoering) AWBZ............................................................................................................ 7 3.

Uitgangspunten voor goede zorg........................................................................................................................................... 9 3.1 Eigen regie en vraaggericht werken..................................................................................................................................................................... 9 3.2 Zelf- en samenredzaamheid.................................................................................................................................................................................... 9 3.3 Preventie......................................................................................................................................................................................................................10 3.4 Zorg in de eigen omgeving...................................................................................................................................................................................10 3.5 Integrale benadering...............................................................................................................................................................................................11 3.6 Beter resultaat per bestede euro.........................................................................................................................................................................11 3.7 Innovatie die zorg voor de cliënt verbetert......................................................................................................................................................11

4. Doelgroepspecifieke inkoop.................................................................................................................................................12 4.1 Dementie.....................................................................................................................................................................................................................12 4.1.1 Referentie informatie zorginkoop voor dementiezorg....................................................................................................................... 12 4.1.2 Uitgangspunten voor goede zorginkoop dementiezorg................................................................................................................... 13 4.2 Autismespectrumstoornissen...............................................................................................................................................................................16 4.2.1 Referentie informatie Zorginkoop voor autismezorg......................................................................................................................... 16 4.2.2 Uitgangspunten voor goede autismezorginkoop............................................................................................................................... 17 4.3 Maatschappelijke Opvang.....................................................................................................................................................................................19 4.3.1 Referentie informatie Zorginkoop voor maatschappelijke opvang................................................................................................ 20 4.3.2 Uitgangspunten voor goede inkoop maatschappelijke opvang..................................................................................................... 21 4.4 Gehandicaptenzorg.................................................................................................................................................................................................23 4.4.1 Veranderende zorgvraag: relatie vergrijzing en gehandicaptenzorg............................................................................................. 23 4.4.2 Gezinnen met kinderen – Vroeg, Voortdurend, Integraal (VVI)........................................................................................................ 24 4.3.3 Goede jeugd-lvg zorginkoop................................................................................................................................................................... 25 Bijlagen 1: Productstructuur....................................................................................................................................................................26 1.1 Intramurale AWBZ-producten...............................................................................................................................................................................26 1.1.1 Productstructuur en productspecificaties............................................................................................................................................. 26 1.1.2 Aandachtspunten inkoop intramurale zorg........................................................................................................................................ 27 1.2 Extramurale AWBZ-producten..............................................................................................................................................................................28 1.2.1 Productstructuur en productspecificaties............................................................................................................................................. 28 1.2.2 Aandachtspunten inkoop extramurale zorg........................................................................................................................................ 30 1.3 Overige zorgkosten..................................................................................................................................................................................................30 1.3.1 Zorginfrastructuur..................................................................................................................................................................................... 30 1.4 Verwijzingen naar beleidsregels..........................................................................................................................................................................31 2: Referentieinformatie Zorginkoop.........................................................................................................................................32 2.1 Kwaliteit – Zorginkoopcriteria voor kwaliteit..................................................................................................................................................32 2.1.1 Sectorale kwaliteitskaders....................................................................................................................................................................... 32 2.1.2 Inhoudelijke organisatie........................................................................................................................................................................... 36 2.2 Kostenontwikkeling AWBZ....................................................................................................................................................................................38 2.2.1 Verpleging, Verzorging & Thuiszorg....................................................................................................................................................... 39 2.2.2 Geestelijke gezondheidszorg................................................................................................................................................................... 39 2.2.3 Gehandicaptenzorg................................................................................................................................................................................... 39 2.3 Volume.........................................................................................................................................................................................................................39 2.3.1 Verpleging, Verzorging & Thuiszorg....................................................................................................................................................... 41 2.3.2 Geestelijke gezondheidszorg................................................................................................................................................................... 41 2.3.3 Gehandicaptenzorg................................................................................................................................................................................... 42 3: Bronnenlijst uitgangspunten voor goede zorg....................................................................................................................45

2

Zorginkoopgids AWBZ 2012

Voorwoord Voor u ligt de Inkoopgids AWBZ 2012. Deze gids is samengesteld

Het inkoopproces van de zorgkantoren voldoet aan eisen van

door de werkgroep zorginkoop van Zorgverzekeraars Nederland

transparantie, objectiviteit en non-discriminatie. Kern ervan is

(ZN) en is getoetst door veldpartijen. Plexus heeft ZN geholpen

dat alle zorgaanbieders gelijke kansen hebben; dat hun

bij het opstellen van de Inkoopgids AWBZ 2012.

voorstellen op tevoren duidelijke wijze worden beoordeeld; en

De inkoopgids dient ter ondersteuning bij de inkoop van

dat die beoordeling ‘fair’ is in het licht van de gestelde criteria.

AWBZ-zorg in 2012 en is een handreiking voor de inkopers bij het maken van afspraken over kwaliteit, prijs en volume van de

De ZN-leden hebben aangegeven dat de zorginkoopgids 2012 in

te contracteren zorg. Om het systeem te laten werken is een een-

februari 2011 gereed moet zijn. De factor tijd is dan ook sterk

heid van taal nodig voor zorgverzekeraars, aanbieders en

bepalend geweest voor het ambitieniveau van de zorginkoop-

cliënten. Dat is één van de doelen die ZN met een inkoopgids

gids AWBZ 2012. We zien voorliggend document dan ook als een

hoopt te bereiken. Het betreft de inkoop van de natura-zorg.

groeidocument.

Naast de ‘zorg in natura’ kunnen mensen in de AWBZ ook kiezen voor een persoonsgebonden budget. Zij krijgen daarvoor een geldbedrag gebaseerd op hun indicatie, waarmee zij zelf de zorg

Wij wensen u goede onderhandelingen toe.

kunnen inkopen die zij door ziekte, handicap of ouderdom nodig hebben.

Zorgverzekeraars Nederland,

De Inkoopgids AWBZ 2012 is anders ingestoken dan andere gidsen van voorgaande jaren. In de voorliggende gids is meer

Dr. P.F. Hasekamp

een parallel gezocht met de inkoop cure, door vanuit gezamen-

Algemeen directeur

lijke definities van goede zorg te gaan in- en verkopen. Op gebied van evidence based en practice based werken loopt de care wat achter. Voor de inkoopgids AWBZ 2012 is om die reden gekozen voor uitgangspunten voor goede zorg, die zijn gekoppeld aan enkele doelgroepen. Vandaar … praktisch én vooruitstrevend. De Inkoopgids AWBZ is een landelijke handreiking waarin de zorgverzekeraars (in 2012: de zorgkantoren) hun gezamenlijke richting en ambitie neerleggen. Op basis van deze handreiking wordt het regionale inkoopbeleid geformuleerd, wat met partners in de regio wordt afgestemd. Met andere woorden: de zorginkoopgids geeft richting, maar is geen voorschrift. Aan deze landelijke inkoopgids kunnen dan ook geen rechten worden ontleend; voor de inkoop 2012 zijn de regionaal opgestelde inkoopdocumenten leidend. De voorbeelden en suggesties in deze gids zijn vooral bedoeld ter inspiratie voor de regionale inkoop. In 2012 wordt de inkoop nog door de zorgkantoren verzorgd. Zorgkantoren beschouwen 2012 als een overgangsjaar, omdat vanaf 2013 de zorgkantoren ophouden te bestaan en de verzekeraars dan de inkoop zullen verzorgen. Vanwege deze overgang kunnen de termen zorgkantoren en zorgverzekeraar in de tekst door elkaar lopen.

3

Inleiding De opdracht voor de zorginkoop 2012 is een lastige opdracht.

Met deze zorginkoopgids willen we het vraaggericht inkopen

Aan de ene kant is er de taak om kwalitatief goede en doelma-

van AWBZ-zorg handen en voeten geven door de behoeften van

tige zorg in te kopen, aan de andere kant heeft het zorgkantoor

cliënten centraal te stellen. Een mens is meer dan zijn zorgbe-

beperkte speel- en contracteerruimte. Binnen deze kaders doet

hoeften. Om mee te kunnen doen aan de samenleving en nog

het zorgkantoor zijn best om goede zorg in te kopen voor de

zo normaal mogelijk te kunnen leven – ook met gezondheids-

cliënten in de AWBZ. Kernthema’s zijn:

problemen of beperkingen – is naast AWBZ-zorg ook hulp uit

n

n

n

Het zoeken naar passende oplossingen voor (zorg)vragen

andere domeinen nodig. Dat betekent dat samen met andere

van cliënten, waarbij de verschillende domeinen van

partijen, zoals gemeenten, verzekeraars, maar ook informele

(verzekerde) zorg en ondersteuning met elkaar verbonden

zorgverleners, vrijwilligers en woningbouwcorporaties, pas-

dienen te worden;

sende oplossingen voor cliënten gevonden moeten worden.

Kwaliteit van zorg: transparantie met aandacht voor

Alhoewel dit buiten de scope van een AWBZ-inkoopgids valt,

resultaten voor de cliënt;

zullen verzekeraars zich hier actief voor inzetten.

Cliëntvolgende bekostiging. Daarbij komt nog dat in deze kabinetsperiode keuzes worden gemaakt om de AWBZ terug te brengen tot de kern, namelijk de

Behoeften van de cliënten centraal

onverzekerbare zorg. Er zijn overhevelingen voorzien van begeleiding (inclusief dagbesteding) naar de gemeenten (Wmo)

Voor mensen is belangrijk dat zij zelf kunnen kiezen hoe zij

en ook overheveling van de jeugdzorg naar het gemeentelijk

leven, wonen en participeren, ook wanneer zij met beperkingen

domen. Daarnaast wil dit kabinet het scheiden van wonen en

of ziekte worden geconfronteerd. Cliënten doen al naar gelang

zorg doorzetten. De noodzaak tot afstemming met aanpalende

hun situatie een beroep op verschillende systemen. Die

domeinen wordt daarmee alleen maar groter.

systemen zouden gericht moeten zijn op het ondersteunen van de eigen kracht en mogelijkheden van de cliënt en zo nodig op

ZN en VNG hebben vanwege deze noodzakelijke afstemming

het leveren van professionele hulp. Voor de cliënt zou de

samen het project “Samenwerken aan zorg en ondersteuning”

organisatie en financiering van die systemen geen obstakel

gestart. Gezamenlijk is een toolkit ontwikkeld rond een vijftal

mogen vormen. Een cliënt heeft behoefte aan samenhangende

thema’s1 waarop gemeente en zorgverzekeraar en/ of zorgkan-

en effectieve zorg, hulp en ondersteuning, hoe en door wie die

toor samenwerking zoeken. In deze handreiking wordt soms

ook geleverd en/of betaald wordt. Voor cliënten is het belangrijk

naar deze toolkit verwezen.

dat ze binnen het stelsel maximale keuzevrijheid krijgen voor zowel de aanbieder van keuze als de verzekeraar van keuze.

Kwaliteit van zorg Voldoende en passende zorg Naast de opdracht om zorg van voldoende kwaliteit in te kopen,

Zorgverzekeraars hebben behoefte aan goede informatie over

moet er ook voldoende en bij de vraag passende zorg worden

de inhoud van zorgproducten en over kwaliteit van zorg. De

ingekocht. Om zicht te krijgen op het benodigde volume in een

beschikbaarheid van informatie over kwaliteit van AWBZ-zorg is

regio, maakt vrijwel ieder zorgkantoor een grondige kwantitatieve

een voorwaarde om te kunnen sturen op doelmatigheid, en

marktanalyse. Naast een algemene beschrijving van de regio, het

invulling te geven aan de regierol van de zorgverzekeraar: het

soort gebied, demografische samenstelling en epidemiologische

contracteren van goede en betaalbare zorg voor verzekerden.

ontwikkelingen, wordt hier ook informatie in betrokken over ontwikkelingen op het gebied van wonen, mate van (gewenste) extramuralisering, dagbesteding, knelpunten en wachttijden. Ook wordt het zorggebruik in beeld gebracht aan de hand van indicatiecijfers, realisatiecijfers en het beschikbare zorgaanbod, waartegen het gewenste zorgaanbod wordt afgezet.

4

1

De vijf thema’s zijn: 1. Wonen, zorg en welzijn; 2. Ketenaanpak dementie; 3. Begeleiding (pakketmaatregelen); 4. Preventie en gezondheidsbevordering; 5. Preventie in de GGZ.


Sectorale kwaliteitskaders: zorginhoudelijke en

Doelmatigheid is meer dan tariefsonderhandeling over enkele

cliëntervaringsindicatoren

procenten of procentpunten. Kleine aanpassingen zijn niet

Het doel van de inkoopgidsen is om de door de cliënt ervaren

langer voldoende; een fundamentele herbezinning is nodig. Nog

zorg en de medisch gewenste zorg met elkaar in overeenstem-

meer efficiëntie in de dagelijkse handelingen is haast niet meer

ming te brengen. Daarbij spelen cliëntwaardering, effectiviteit,

mogelijk; anders organiseren van de zorg biedt meer mogelijk-

veiligheid, toegankelijkheid, cliëntgerichtheid en doelmatigheid

heden.

een belangrijke rol. De zorgverzekeraars willen inkopen op resultaten voor de klant. De invulling van de wijze waarop deze

In plaats van geleverde uren, moet er veel meer gekeken worden

resultaten worden behaald wordt overgelaten aan de zorgaan-

naar aansluiten bij behoeften. Veel behoeften van cliënten

bieder en de cliënt.

worden tot medische problemen gemaakt, terwijl de oplossing niet per se in de zorg ligt. Verzekeraars en aanbieders moeten

In de gids gelden de sectorale kwaliteitskaders als uitgangspunt.

veel meer kijken naar het aansluiten bij behoeften van de cliënt;

Elke sector heeft zijn eigen normen voor verantwoorde zorg

signaleren zonder dit altijd zelf te moeten aanpakken. De cliënt

opgesteld, bestaande uit zorginhoudelijke indicatoren (jaarlijks

en zijn mantelzorgers hebben eigen kracht en mogelijkheden en

gemeten) en de cliëntervaringsindicatoren (tweejaarlijks

hebben hier ook een verantwoordelijkheid in. Anders kijken naar

gemeten m.u.v. de gehandicaptenzorg die driejaarlijks gemeten

de organisatie van zorg moet ook bij aanbieders leiden tot een

worden). Deze normen verantwoorde zorg zullen grotendeels

verandering. Naast het inzetten van informele zorg (mantelzorg

dekkend zijn om de inkoop te kunnen verrichten. Echter de

en vrijwilligers), zal ook het inzetten van arbeidsbesparende

normen voor verantwoorde zorg worden op instellingsniveau (of

technologie noodzakelijk zijn.

eigenlijk: organisatie-eenheid of informatie-eenheid) verantwoord, terwijl er wordt ingekocht op productniveau. Er wordt nog veel bulkinkoop gedaan, maar er is ook een beweging

Cliëntvolgende bekostiging

gaande naar de inkoop rondom doelgroepen. Met die verschuiving van bulkproducten naar arrangementen voor doelgroepen

De cliënt heeft een zorgvraag die door middel van onafhanke-

is dus andere informatie nodig. Soms zal aanvullende informatie

lijke indicatiestelling wordt vertaald naar een verzekerd recht op

nodig zijn om de zorg voor bijzondere doelgroepen en/of

zorg. Veel zorgverzekeraars kopen de AWBZ-zorg in via een

ketenzorgprogramma’s in te kopen. Om administratieve lasten te

zogenaamd prijsmodel. De verzekeraar (zorgkantoor) maakt in

beperken zullen verzekeraars zich terughoudend opstellen bij

dit model een prijsafspraak met de zorgaanbieder, gebaseerd op

het uitvragen van extra kwaliteitsgegevens en motiveren daar

de mate waarin de zorgaanbieder voldoet aan de door het

waar extra uitvraag nodig is.

zorgkantoor geformuleerde criteria. De cliënt kiest vervolgens zelf uit de gecontracteerde aanbieders zijn aanbieder van

Uitgangspunten voor goede zorg

voorkeur. De omvang (volume) van de geleverde zorg wordt zo

De care loopt als het gaat om evidence based of practice based

bepaald door de keuze van de cliënten (geld volgt klant). De

werken achter op de cure. Er zijn nauwelijks protocollen en

verdere vraaggerichte invulling wordt gelegd in de afspraken

richtlijnen. Als ze er zijn, zijn ze gericht op onderdelen van de

van de cliënten met de zorgaanbieder die worden vastgelegd in

zorg (valpreventie, verpleegtechnisch handelen, etc). In de care

het zorg(leef )plan.

wordt op dit moment gewerkt aan een eerste zorgstandaard, namelijk voor de zorg voor mensen met dementie. Voor wat

De financiering is daarmee niet aanbod- maar vraaggestuurd,

betreft de inkoop AWBZ blijven we niet stil zitten. Om die reden

zodat het geld de cliënt volgt en zorgaanbieders concurreren op

is in deze gids gekozen voor het definiëren van goede zorg aan

kwaliteit. Zorgaanbieders die het goed doen zien het aantal

de hand van in het veld gangbare uitgangspunten.

cliënten toenemen, terwijl zorgaanbieders die het niet goed doen, minder cliënten krijgen. Alleen daar waar keuzevrijheid,

Doelmatigheid

cliëntvolgende financiering en ondernemerschap niet tot het

Verzekeraars hebben een doelmatigheidsopdracht. De langdu-

benodigde aanbod leidt, komen alternatieve financieringsvor-

rige zorg staat de komende jaren onder grote druk: de vraag

men in beeld. Dit betreft bijzondere situaties of doelgroepen,

neemt toe, er is schaarste van personeel en er is budgettaire

hier is extra sturing nodig om tot een optimale ordening van de

druk. Mensen leven langer, maar worden door de huidige

zorg in een regio te komen, zoals het geval kan zijn bij dak- en

leefstijl wel vaker chronisch ziek. De zorgsector staat voor de

thuislozen, crisisopvang, en 24-uurs ongeplande zorg.

uitdaging hier een antwoord op te geven.

Dit ‘geld–volgt-klant’- principe moet wel plaatsvinden binnen

5

een begrensd financieel regionaal kader. Bij het naderen van dit regionale plafond kan hier op enig moment spanning ontstaan.

Totstandkoming zorginkoopgids Deze inkoopgids is op basis van werkgroepbijeenkomsten met vertegenwoordigers van verschillende zorgverzekeraars tot stand gekomen. Vervolgens is een concept versie besproken met veldpartijen. Voor de veldraadpleging waren zowel vertegenwoordigers van aanbieders (ActiZ, GGZ-N, BTN en VGN) als vertegenwoordigers van cliënten uitgenodigd (Platform VG, Platform GGZ, LOC, NPCF, CSO, Zorgbelang en CG-raad) om input en feedback te geven. Op basis van deze reacties is dit definitieve document opgesteld.

Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt de achtergrond en politieke context rond de AWBZ en de uitvoering van de AWBZ door zorgverzekeraars beschreven. Hoofdstuk 3 beschrijft de uitgangspunten voor goede zorg zoals die door verschillende spelers in het veld worden benoemd. Aan de hand van deze kapstok worden in hoofdstuk 4 specifieke voorbeelden uit of van verschillende disciplines uitgewerkt: dementie (voornamelijk zorg in de VV&T), autisme (grotendeels GGZ) en maatschappelijke opvang, een relatief nieuwe speler in de AWBZ. De gehandicaptenzorg wordt iets afwijkend aangepakt, door meer de aandachtspunten en knelpunten te benoemen en niet specifieke groepen te beschrijven. Bij de doelgroepspecifieke inkoop wordt referentiemateriaal weergegeven over kwaliteit, kosten en volume. In de bijlage vindt u achtereenvolgens algemene informatie over de AWBZ productstructuur, referentie informatie, en kwaliteitsinformatie. De voorbeelden voor invulling van zorginkoop die op diverse plaatsen in dit document worden gegeven zijn uitdrukkelijk bedoeld ter illustratie. Zorgverzekeraars zullen zelf invulling geven aan de genoemde thema’s.

6


2. Achtergrond en politieke context (uitvoering) AWBZ Wat er met de AWBZ zou gebeuren is lang onduidelijk gebleven.

ondersteuning en een meer structurele samenwerking met de

In het regeerakkoord van het Kabinet is het voornemen

gemeenten. De zorgverzekeraars vinden het solidaire karakter

opgenomen om de AWBZ te handhaven voor verzorging,

van de AWBZ en het naturasysteem (het zorgkantoor koopt zorg

verpleging, intramurale GGZ-zorg en gehandicaptenzorg, maar

in voor de verzekerde en regelt de betaling aan de zorgverlener)

de uitvoering ervan te verleggen van zorgkantoren naar de

van grote waarde. Deze moeten dan ook behouden blijven. In

zorgverzekeraars. De zorgverzekeraars zijn verheugd over dit

het regeerakkoord staat ook dat de AWBZ als publiekrechtelijke

voornemen.

volksverzekering blijft bestaan.

Knelpunten in de AWBZ

Positie van de zorgkantoren

De AWBZ is in 1968 in het leven geroepen als een volksverzeke-

Momenteel hebben de zorgverzekeraars op grond van de AWBZ

ring voor zware geneeskundige risico’s en langdurige zorg. In de

formeel de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de

AWBZ zijn in het laatste decennium aanzienlijke knelpunten

AWBZ. Zij hebben de uitvoering van de AWBZ via een mandaat

ontstaan. De inhoudelijke samenhang tussen de zorg in de

uitbesteed aan de zorgkantoren. Het mandaat houdt in dat het

AWBZ, Zorgverzekeringswet en WMO kan beter. Voor cliënten in

zorgkantoor volmacht heeft om namens alle zorgverzekeraars in

de AWBZ is het lastig hun weg te vinden, te midden van de vele

een regio de AWBZ uit te voeren voor alle AWBZ-cliënten. Er zijn

hulpverleners, loketten en financiële regelingen. Een ander

32 zorgkantoren. Deze zijn verbonden aan één van de zorgver-

probleem is dat de zorgkosten in de AWBZ moeilijk te beheersen

zekeraars, meestal de grootste in de regio. Het ministerie van

zijn. Dit komt onder meer door de ruime aanspraken in de AWBZ.

VWS heeft aan de zorgkantoren concessie verleend om de AWBZ

Door de oplopende kosten komt het oorspronkelijke doel van de

in de betrokken regio’s uit te voeren. De huidige concessie loopt

AWBZ – het verzekeren van zware geneeskundige risico’s en

af op 31 december 2011. 2012 wordt een overgangsjaar waarin

langdurige zorg – steeds verder onder druk te staan.

er nog wel regiobudgetten zijn en concessiehouders, maar waarin al wel toegewerkt wordt naar uitvoering voor eigen verzekerden.

Visie op de toekomstige uitvoering van de AWBZ In een toekomstbestendige AWBZ moet niet het zorgaanbod

Kostenbeheersing

centraal staan, maar de vraag naar zorg van de cliënt. Zorgverzekeraars vinden dat zij de AWBZ nog verder kunnen verbeteren

Zorgverzekeraars kunnen met de nieuwe uitvoering van de

als zij de AWBZ voor hun eigen verzekerden gaan uitvoeren.

AWBZ belangrijke verbeteringen realiseren op het gebied van

De zorgverzekeraars willen een klantgerichte AWBZ, geïnte-

kwaliteit en cliëntgerichtheid. Verzekeraars kopen dan namelijk

greerde, samenhangende zorg met keuzemogelijkheden voor

zowel de Zvw-zorg als de AWBZ-zorg in voor eigen verzekerden.

de klant en een sterke focus op kwaliteit en doelmatigheid.

Nu koopt het zorgkantoor de AWBZ-zorg in voor een regio,

Verzekeraars willen hun service en dienstverlening verbeteren

ongeacht bij welke verzekeraar de mensen verzekerd zijn.

en gerichter inkopen wat hun verzekerden willen en nodig

Zorgverzekeraars kunnen echter niet alle knelpunten oplossen.

hebben.

Immers, ook in de nieuwe situatie blijven nog veel van de huidige, op aanbodsturing en kostenbeheersing gerichte

De zorgverzekeraars kunnen door de uitvoering voor eigen

regelgeving en instrumenten van kracht. In de huidige AWBZ

verzekerden meer toegevoegde waarde en maatwerk bieden

beheerst de overheid de uitgaven. Zij doet dit enerzijds via de

voor cliënten die langdurig behoefte hebben aan zorg en

aanspraken en indicatieregels, en anderzijds door de zorgkanto-

ondersteuning. De uitvoering voor eigen verzekerden draagt

ren een beperkt regionaal budget te geven. Binnen dit budget

ook bij aan de versterking van de samenhang tussen de ‘care’ in

kopen zorgverzekeraars kwalitatief goede en doelmatige zorg in,

de AWBZ en ‘cure’ in de Zorgverzekeringswet. Met het oog op de

aansluitend bij de wensen van cliënten. Als dit budget niet

nieuwe uitvoering van de AWBZ investeren zorgverzekeraars

aansluit op de indicaties, ontstaan wachtlijsten of knelpunten.

extra in een betere samenhang tussen zorg en maatschappelijke

Zolang deze instrumenten voor kostenbeheersing van kracht

7

blijven, kan de omschakeling van aanbodsturing naar vraaggestuurde, cliëntgerichte zorg niet volledig worden doorgevoerd. In de toekomstige AWBZ moeten zorguitgaven beheerst worden door eenduidige aanspraken en indicatiestelling. Alleen zo kan worden gewaarborgd dat de langdurige zorg ook op de lange termijn beschikbaar blijft voor cliënten die daar volledig van afhankelijk zijn. Met het oog op de budgettaire beheersbaarheid van de AWBZ streven zorgverzekeraars naar een zorgvuldige, geleidelijke toepassing van (financiële) prikkels om de kwaliteit en doelmatigheid van de zorg te verbeteren. Onderzocht moet worden welke prikkels voor zorgverzekeraars, zorgaanbieders en cliënten bijdragen aan doelmatigheid in de uitvoering, het aanbieden en gebruik van de AWBZ.

AWBZ terugbrengen naar de kern Het regeerakkoord spreekt – naast de uitvoering van de AWBZ door zorgverzekeraars – over een aantal systeemkeuzes die gemaakt moeten worden. Het gaat dan om de volgende zaken: ■■

Omschakeling van handelingsfinanciering naar uitkomst financiering. Het gaat om de financiering van resultaat, wat moet leiden tot vraaggerichte zorg, betere kwaliteit en doelmatigheid, meer innovatie en minder bureaucratie;

■■

Scheiden van wonen en zorg;

■■

Overheveling van de functies begeleiding en dagbesteding naar de Wmo;

■■

Overheveling revalidatiezorg naar de Zvw;

■■

Overheveling jeugdzorg naar de gemeente;

■■

Wettelijke verankering van het PGB.

Dit betekent dat de veldpartijen in de AWBZ voor de komende vier jaren een volle agenda hebben. Het grote gevaar is dat de inhoudelijke verbeteringen van de zorg ondergeschikt raken. Met het opstellen van de AWBZ inkoopgids proberen we te waarborgen dat dit niet gebeurt.

8


3. Uitgangspunten voor goede zorg Doel van zorginkoop is goede zorg inkopen, die aansluit bij

de cliënt moet vorm krijgen vanuit het perspectief van die cliënt

de behoeften van de cliënt en die een goede prijs/kwaliteit-

en niet vanuit budgetten, wetten en regelingen. Eigen regie van

verhouding heeft. Maar wat is goede zorg? Visiedocumenten

de cliënt is een uitgangspunt voor goede zorg. De cliënt moet

van beleidsorganen, cliënt- en beroepsverenigingen beschrijven

aan het roer staan en betrokken worden bij de zorginkoop. Dit

welke thema’s voor hen de komende jaren een hoofdrol spelen

kan zich vertalen in keuze voor zorgaanbieders, keuze voor

in de ontwikkeling van goede zorg.2 Opvallend is dat in deze

financieringswijze (ZIN of PGB) en keuze in ondersteuning die

documenten vaak dezelfde thema’s terugkomen:

wordt geleverd. Daarnaast is het aan de cliënt, aanbieder en verzekeraar om creatief te kijken hoe in de zorgbehoeften kan

1.

Eigen regie en vraaggericht werken

worden voorzien. Dit geldt ook wanneer deze niet uitsluitend

2.

Zelf- en samenredzaamheid

door aanbod uit collectieve middelen gedekt worden. Dat kan

3.

Preventie

bijvoorbeeld door aanbod van aanvullende pakketten, of door

4.

Zorg in de eigen omgeving

meer gebruik te maken van zelf- en samenredzaamheid.

5.

Integrale benadering

6.

Beter resultaat per bestede euro

Zorginkoop kan eigen regie en vraaggericht werken van de

7.

Innovatie die de zorg voor de cliënt verbetert

cliënt bijvoorbeeld versterken door: ■■

De cliënt centraal te stellen door inzicht te krijgen in de

Zorgverzekeraars Nederland sluit hierbij aan en neemt deze

discrepantie tussen zorgvraag en zorgaanbod. Bijvoorbeeld

uitgangspunten over in deze Inkoopgids AWBZ 2012. Onder-

door structureel input van cliëntenorganisaties (algemeen

staand worden deze overkoepelende ‘uitgangspunten voor

en categoraal) te organiseren en de ledenraad hier actief bij te betrekken;

goede zorg’ uitgewerkt. Voor ieder uitgangspunt is beschreven hoe zorginkoop kan bijdragen aan het realiseren ervan. De

■■

zorginkoop beschreven in hoofdstuk 4.

Diversiteit in aanbod van zorg in te kopen en vrije keuze uit dit aanbod te stimuleren;

thema’s zijn tevens een raamwerk voor de doelgroepspecifieke ■■

Instellingen die met ervaringsdeskundigen werken te belonen;

Voor ieder van de uitgangspunten geldt dat kwaliteit en uitkomsten voor de cliënt leidend zijn. Dus niet separaat

■■

Beschikbaarheid van keuze-informatie te stimuleren;

benoemd als thema voor goede zorg, maar integraal door alle

■■

Te sturen op specifieke uitkomstmaten;

uitgangspunten heen blijft kwaliteit voorop staan.

■■

Voorwaarden te stellen aan processen: elke aanbieder maakt

Daarnaast geldt voor ieder van de uitgangspunten dat door

schriftelijk afspraken met de cliënt over de te leveren zorg in

zorgverzekeraars steeds getracht wordt een brug te slaan over

het zorg(leef )plan, aanbieders werken verbetergericht.

de schotten van de Zvw, Wmo en AWBZ heen en daar waar zich grensvlakken bevinden actief samenwerking te zoeken met andere partijen, in het bijzonder de gemeente. Het is derhalve

3.2 Zelf- en samenredzaamheid

bij alle uitgangspunten voor goede zorg van belang om deze bij de inkoop te vertalen naar regioniveau. Zorgkantoren kunnen de

Mensen zijn meer dan hun zorgvraag. Wanneer - tijdelijk of

uitgangspunten voor goede zorg integraal overnemen in hun

langdurig - ondersteuning nodig is, moet die gericht zijn op

regionale inkoopdocumenten, maar ook accenten leggen door

blijvende participatie en zelfredzaamheid. Zelfredzaamheid

één of enkele uitgangspunten te kiezen of er zelf een regionaal

bevorder je niet alleen door je te richten op de (verantwoorde-

speerpunt aan toe te voegen.

lijkheid van de) cliënt, maar ook door aandacht voor zijn sociale omgeving. Hierin kan de gemeente een belangrijke rol spelen. Binnen de Wmo zijn gemeenten verantwoordelijk voor negen

3.1 Eigen regie en vraaggericht werken

prestatievelden, waaronder ‘ondersteunen van mantelzorgers en vrijwilligers’. Maar ook zorginkopers hebben vanuit de AWBZ een

Allereerst dient de zorg zo georganiseerd te worden dat de

belangrijke taak. In de huidige situatie, binnen de bestaande

zorgvraag van de cliënt het uitgangspunt is. Ondersteuning van

productiegedreven bekostigingssystematiek, moet ruimte gecreëerd worden om te werken aan deze stimulering van de

2

Bijage 3: Bronnenlijst uitgangspunten voor goede zorg

eigen redzaamheid.

9

Zorginkoop kan zelf- en samenredzaamheid bijvoorbeeld

Zelf- en samenredzaamheid zijn belangrijke factoren die

versterken door:

bijdragen aan preventie. Daarnaast kan zorginkoop preventie

■■

Te zorgen dat het juiste type zorg wordt geleverd. Sturen op

bijvoorbeeld versterken door:

de verhouding geïndiceerde zorg versus geleverde zorg, in

■■

■■

Actief in gesprek te gaan met de gemeente over de rol die de

■■

gemeente kan spelen bij het creëren van een woon-,

In de zorginkoop aandacht te hebben voor de eigen verantwoordelijkheid van de verzekerden, bijvoorbeeld door

leefomgeving waarin burgers zo lang mogelijk zelfredzaam blijven;

Inzicht te hebben in het zorggebruik van belangrijke doelgroepen en de preventiemogelijkheden daarvan;

combinatie met cliënttevredenheid;

een eigen bijdrage en premiestelling; ■■

Actief deel te nemen aan samenwerking met aanbieders,

■■

Mantelzorgprojecten te ondersteunen;

gemeentes en werkgevers, zodat de belangrijkste preventie-

■■

Zorgaanbieders te stimuleren hun cliënten te motiveren om

mogelijkheden worden ingezet en onnodig gebruik van

zelf dingen te blijven doen (‘teveel zorg is erger dan te

duurdere op genezing en verzorging gerichte voorzieningen

weinig zorg’). Dit door instellingen die werken volgens de principes van herstelgerichte zorg te belonen.

wordt voorkomen; ■■

Te sturen op indicatoren die een toename van zorg kunnen voorkomen, zoals de zorginhoudelijke indicatoren decubitus en valpreventie.

3.3 Preventie Uitgangspunt moet blijven dat mensen in de eerste plaats zelf

3.4 Zorg in de eigen omgeving

verantwoordelijk zijn voor hun gezondheid en voor het omgaan met verminderde gezondheid. Het kan iemand overkomen dat

Curatieve en op preventie gerichte zorg groeien meer naar

hij minder gezond is of wordt, maar we weten ook steeds meer

elkaar toe, waarbij de eigen leefomgeving een belangrijke rol

dat gezondheid voor een belangrijk deel door gedrag en leefstijl

speelt. Daarnaast zien we een verschuiving in de zorg richting

bepaald kan worden.

langdurig zieken. De 21e eeuw wordt wel de eeuw van de chronische ziekten genoemd. Mensen leven langer met een

Kwaliteit van leven wordt bevorderd door meer het accent te

chronische ziekte, en willen ook bij een langdurige zorgbehoefte

leggen op het stimuleren van gezond gedrag, preventie en

zo veel mogelijk meedoen aan de samenleving.

zelfzorg, waar mogelijk en verantwoord. Een lage mate van zorg en vroegtijdige ondersteuning kunnen voorkomen dat mensen

Scheiding van wonen en zorg is opgenomen in het regeer

sneller zwaardere zorg nodig hebben. Vroege signalering en

akkoord. De lage ZZP’s zullen steeds meer van een intramurale

vroeghulp kunnen voorkomen dat personen onnodig in

setting overgaan naar zorg thuis, in de eigen omgeving. De

gezondheid achteruit gaan. Preventie betekent niet alleen

grenzen tussen cure en care vervagen en samenwerking met

voorkomen dat mensen ziek worden, maar ook voorkomen dat

gemeente en woningbouwbeleid wordt steeds urgenter. Ook

zwaardere ondersteuning nodig is.

mantelzorgers en vrijwilligers spelen bij zorg in de eigen omgeving een belangrijke rol.

Op basis van inzicht in het huidige en ideale zorgverloop van doelgroepen kunnen zorginkopers stimuleren dat in iedere fase

Zelf- en samenredzaamheid en preventie zijn belangrijke

de juiste ondersteuning geboden wordt. Als zorgverzekeraars de

factoren die bijdragen aan zorg in de eigen omgeving. Daar-

AWBZ inkoop uitvoeren ontstaan hiertoe nieuwe mogelijk

naast kan zorginkoop de zorg in de eigen omgeving versterken

heden, omdat zij over het merendeel van het zorgtraject in de

door bijvoorbeeld:

keten invloed kunnen uitoefenen. Preventie is bij uitstek een

■■

ontvangen, door periodieke aftstemming met cliëntenorga-

uitgangspunt waarbij de samenhang tussen de verschillende

nisaties;

domeinen een belangrijke rol speelt. Samenwerking met bijvoorbeeld de gemeente is dan ook een speerpunt bij

Steeds inzichtelijk te hebben waar cliënten hun zorg willen

■■

Meer extramurale zorgproducten in te kopen (bijvoorbeeld meer VPT en minder ZZP’s);

preventie. ■■

Op wijk- en buurtniveau zorg in te kopen, zoals inkoop van integrale zorg voor chronisch zieken in de eigen omgeving;

■■

Het stimuleren van vrijwilligers en mantelzorgers om bij te dragen aan de zorg voor hun naasten.

10


3.5 Integrale benadering

betekent bijvoorbeeld: administratieve lasten beperken, geen onnodige handelingen doen, geen dubbele werkzaamheden

Zorg is gericht op kwaliteit van bestaan en is verweven met een

et cetera.

breder dienstverleningsconcept waarin – aansluitend op de behoeften van de cliënt – wonen, werk, onderwijs, maatschap-

Zorginkopers kunnen beter resultaat per bestede euro verster-

pelijke ondersteuning en mobiliteit goed betrokken zijn. In het

ken door bijvoorbeeld:

aanbieden van zorg zijn veel verschillende partijen en even

■■

met een slechtere prijs/kwaliteit verhouding in volume te

zoveel loketten betrokken. Vooral chronisch zieken en mensen

straffen en goede resultaten te belonen;

met een meervoudige hulpvraag komen knel te zitten tussen de verschillende regelingen en instanties waar zij een beroep op

In te kopen op prijs/kwaliteit verhouding door aanbieders

■■

Investering in procesverbetering te stimuleren, door meerjarenconstructies met aanbieders aan te gaan;

doen. ■■

Het beperken van overhead (benchmarkgegevens laten zien dat hier grote verschillen te zien zijn).

Prikkels in het huidige stelsel liggen niet altijd op de juiste plaats. De meeste vormen van preventie en maatschappelijke hulp worden betaald door de gemeenten, de baten vallen ook onder andere partijen zoals zorgverzekeraars. Alle partijen

3.7 Innovatie die zorg voor de cliënt verbetert

hebben de verantwoordelijkheid om zorg te leveren en deze naadloos op elkaar aan te laten sluiten. Nauwe samenwerking is

Alle bovenstaande uitgangspunten van goede zorg vragen om

hiervoor nodig.

innovatie. Door innovatie kan voorgesorteerd worden op arbeidsmarktproblematiek en bezuinigingen en het biedt ruimte

Naar de mening van Zorgverzekeraars Nederland dient zorgin-

voor ontwikkeling van nieuwe, slimme en betere zorg.

koop dusdanig ingericht te zijn dat zorg zoveel mogelijk integraal aangeboden wordt, over de schotten van de AWBZ,

Zorgverzekeraars Nederland is van mening dat het in deze markt

Zvw en Wmo heen, waardoor samenhang in zorg en daarmee de

de verantwoordelijkheid van de zorgaanbieders zelf is om te

kwaliteit voor de verzekerden toeneemt en de transactiekosten

vernieuwen. Zorgverzekeraars kunnen hierbij faciliterend

geminimaliseerd worden.

optreden en witte vlekken oppakken. Investeren in ontwikkeling doet de zorginstelling in principe zelf, en indien succesvol

Zorginkoop kan een integrale benadering versterken door

verdient dit zichzelf later terug. Daarbij kunnen zorgverzekeraars

bijvoorbeeld:

creatief meedenken over en meewerken aan de financiering van

■■

■■

■■

Afstemming met alle partijen in de zorgketen te bewerkstel-

nieuwe vormen van zorg. Dit om te voorkomen dat innovatie

lingen: ZN heeft hiervoor een ondersteunende toolkit

geremd wordt doordat nieuwe zorgvormen niet in de standaard

ontwikkeld;

bekostiging/financieringssystematiek passen.

Zorg, indien mogelijk, in ‘ketenvorm’ in te kopen; vooral voor specifieke doelgroepen zoals chronisch zieken en mensen

Zorginkopers kunnen innovatie bijvoorbeeld versterken door:

met een meervoudige zorgvraag;

■■

Te sturen op ketenkwaliteit middels beschikbare ketenindicatoren;

Gerichte innovaties op bepaalde thema’s / probleemgebieden met extra middelen te belonen;

■■

De koppeling van prijs/kwaliteit expliciet te maken en een goede verhouding te belonen middels een bonus;

■■

Inspirerende voorbeelden breder beschikbaar te maken.

3.6 Beter resultaat per bestede euro Goede zorg betekent ook voldoende zorg. En met een stijgende zorgvraag en een gelijkblijvend budget betekent dit dat er maatregelen nodig zijn. Uit iedere beschikbare euro moet zoveel mogelijk waarde voor de cliënt worden gehaald. Dit kan enerzijds door hier de juiste zorg op het juiste moment voor te leveren, wat in de vorige uitgangspunten uitgebreid is benoemd. Daarnaast moeten die vormen van zorg ook zo efficiënt mogelijk worden geleverd, met zo min mogelijk verspilling. Dat

11

4. Doelgroepspecifieke inkoop In hoofdstuk 3 is beschreven wat uitgangspunten voor goede

4.1.1 Referentie informatie zorginkoop voor dementiezorg

zorg zijn. Juist door de inkoop van zorg te specificeren naar doelgroepen, zoals we in dit hoofdstuk doen, benadrukken we de rol

In deze paragraaf wordt referentiemateriaal weergegeven dat

van de zorgverzekeraar bij het centraal stellen van de cliënt bij

gebruikt kan worden bij zorginkoop voor dementiezorg

de zorginkoop. Doelgroepspecifiek is meer mogelijk, er wordt

(kwaliteit, kosten en volume).

meer in detail ingezoomd op de wensen van de cliënt. Bovendien kan door deze aanpak (met inachtneming van de registra-

Kwaliteit

tielast!) de kwaliteit van de te leveren zorg voor specifieke

Zorgstandaard, cliëntervaringen en netwerkindicatoren

doelgroepen meer inzichtelijk gemaakt worden.

Alzheimer Nederland heeft de taak op zich genomen om een zorgstandaard voor dementie te ontwikkelen. Dementie is de

Hoe dit eruit kan zien, wordt in dit hoofdstuk met de voorbeelden

hiermee de eerste doelgroep met een aandeel in de care

dementie, autisme en maatschappelijke opvang geïllustreerd

waarvoor een zorgstandaard wordt ontworpen. Dit is uitdagend,

Deze voorbeelden zijn in dit groeidocument gekozen, door de

omdat de zorgstandaard de domeinen van zowel de Wmo, als de

beschikbaarheid van referentiemateriaal op deze onderwerpen.

Zvw en AWBZ moet omvatten. In 2010 is begonnen met de

De gehandicaptensector wordt iets afwijkend aangepakt, door

zorgstandaard en in 2011 moet deze gereed zijn. Onderdeel van

meer de aandachtspunten en knelpunten te benoemen en niet

deze zorgstandaard zijn tevens kwaliteitsindicatoren.

specifieke groepen te beschrijven. Voor de uitwerking daarvan is nog onvoldoende informatie beschikbaar.

Cliëntervaringen worden actief gemeten middels de Cliëntenmonitor Ketenzorg Dementie, onderdeel van het tweejarige

Er wordt in dit hoofdstuk referentiemateriaal weergegeven over

programma ‘Cliëntenmonitor Langdurige Zorg’, dat wordt

kwaliteit, kosten en volume. Daarnaast worden de uitgangspun-

uitgevoerd door zeven samenwerkende cliëntenorganisaties:

ten voor goede zorg per voorbeeld ingevuld.

CSO, CG-Raad, LOC, NPCF, Per Saldo, Platform VG en Landelijk Platform GGZ. NPCF doet de algemene coördinatie. Doelstelling van dit programma is te verhelderen wat de gevolgen voor

4.1 Dementie

cliënten zijn van de veranderagenda voor de AWBZ waartoe het huidige kabinet heeft besloten. Stimuleren van ketensamen-

Deze paragraaf is voornamelijk gebaseerd op de Leidraad Keten-

hang is één van de thema’s. Alzheimer Nederland is nauw

zorg Dementie, ZN, VWS, Alzheimer Nederland en Actiz (2009) en de

betrokken en verantwoordelijk voor een deel van de uitvoering

mini-toolkit voor gemeenten en zorgkantoren; ‘Samenwerken aan

van dit project.4

dementiezorg’ (7 oktober 2010, conceptversie). Naast de normen verantwoorde zorg voor de VV&T, wordt Dementie is niet één ziekte, maar een verzameling van verschijn-

kwaliteit van dementie -totdat de zorgstandaard gereed is- in-

selen zoals geheugenverlies, moeite met aangeleerde vaardig-

zichtelijk gemaakt met behulp van ketenindicatoren. Hiertoe

heden en verandering van gedrag. De ziekte van Alzheimer is de

ontwikkelde CBO in opdracht van Alzheimer Nederland,

meest voorkomende vorm van dementie, zo’n 40-60% van alle

Zorgverzekeraars Nederland, diverse veldpartijen en het

dementiepatiënten heeft de ziekte van Alzheimer3. De helft van

Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport eind 2008 de

het aantal dementiepatiënten maakt ook daadwerkelijk gebruik

Netwerkindicatoren Ketenzorg Dementie. Er zijn tien indicato-

van zorg. Maar bij veel mensen met klachten die verband

ren, verdeeld naar vijf themagebieden. De standaardset is te

houden met dementie ontbreekt (nog) een diagnose zodat er

vinden in de Leidraad Ketenzorg Dementie5. In 2009 en 2010 zijn

geen adequate hulpverlening is. Dementie staat in de top 3 van

de eerste metingen uitgevoerd op basis van deze netwerkindica-

ziekten die voor de cliënt het meeste verlies van kwaliteit van

toren. Het gebruik van de indicatoren is niet landelijk verplicht.

leven veroorzaken. 4

3 www.neurologie.nl

12

‘Ketenzorg Dementie vanuit cliëntperspectief’, Bevindingen eerste meting Cliëntenmonitor Ketenzorg Dementie onderdeel van de Cliëntenmonitor Langdurige Zorg, Mei 2010.

5 ZN, VWS, Alzheimer Nederland en ActiZ (2009)Leidraad Ketenzorg Dementie, hoofdstuk 5 (toelichting) en bijlage 8 (uitgebreide indicatorenset). Te vinden op www.zorgprogrammadementie.nl.


Naast de door CBO ontwikkelde netwerkindicatoren ontwikkelde

huizen, ongeveer een kwart in verzorgingshuizen en een paar

IQ Healthcare in 2008 in opdracht van de IGZ ook indicatoren

procent van het budget werd besteed aan zorg en ondersteu-

voor dementiezorg. De implementatie van deze indicatoren

ning voor thuiswonende cliënten.7

heeft nog geen vaste vorm gekregen. Dementiecliënten leven gemiddeld acht jaar met de ziekte, Handvatten zorginkoop

waarvan zes jaar thuis.8 Zorg voor dementerenden wordt op dit

De cliëntervaringen kunnen in 2011 via de Cliëntenmonitor

moment derhalve vanuit verschillende financieringssystemen

Ketenzorg Dementie geraadpleegd worden. Ook Alzheimer

bekostigd. Het ontbreekt aan een adequate, samenhangende

Nederland houdt een tweejaarlijkse cliëntenraadpleging.

beleids- en bekostigingsstructuur. Er wordt vanuit verschillende initiatieven onderzocht wat de kosteneffectiviteit is van het

Voor de inkoop van dementiezorg zijn de normen verantwoorde

aanbieden van dementiezorg in de keten.9

zorg niet specifiek genoeg. Zorgkantoren kunnen om die reden ervoor kiezen om gebruik te maken van de ketenindicatoren,

De verwachting is dat de zorgkosten voor dementie-gerelateer-

maar ook deze zullen niet per definitie voldoende informatie

de zorg flink zullen stijgen. Het World Alzheimer Report 2010

opleveren voor de inkoop. Voor de ketenindicatoren geldt dat in

beschrijft de wereldwijde economische impact van dementie. De

de huidige set de focus ligt op structuurindicatoren. Met name

onderzoekers verwachten een verdubbeling van zorgkosten

regio’s die aan het begin van een netwerkontwikkeling staan,

tussen nu en 2050.10

hebben baat bij indicatoren die inzicht geven in de mate van

Ze nemen in hun berekeningen de financiële waarde van

ontwikkeling van het netwerk. Bij meer volwassenheid van de

mantelzorg mee. Hieruit blijkt dat, als alle mantelzorgers betaald

netwerken zal een ontwikkeling in de set naar meer uitkomst-

zouden worden voor zorg, de dementiezorg in rijke landen 67

maten logisch zijn. In de huidige set zijn geen indicatoren

procent duurder zou zijn.

opgenomen met uitkomsten op cliëntniveau. Volume De Leidraad Ketenzorg Dementie kan bij de inkoop van

Op dit moment zijn er 270.000 mensen bij wie de diagnose

dementiezorg behulpzaam zijn. De leidraad geeft zorgaanbie-

dementie is gesteld. Het aantal dementerende Nederlanders zal

ders, zorginkopers en cliëntorganisaties (concrete) handvatten

binnen vier decennia verdubbelen tot een half miljoen11.

over hoe te komen tot samenhangende zorg die aansluit bij de

Gemiddeld zijn 3,7 personen betrokken bij de informele zorg

behoeften en wensen van mensen met dementie en hun

voor een oudere tussen 75 en 95 jaar. Dit betekent dat dus ook

naasten. In zeventien stappen, verdeeld over drie fasen (signale-

740.000 partners, kinderen, andere familieleden en vrienden

ring, diagnose en levering van zorg), wordt beschreven wat

direct betrokken zijn bij de zorg voor mensen met dementie.12

‘goede dementiezorg’ is. ‘Goede’ dementiezorg reikt verder dan de AWBZ. Afstemming met de Zvw en de Wmo is noodzakelijk

Per regio zijn aanzienlijke verschillen te zien tussen de aantallen

om tot een sluitende keten te komen.

(gediagnostiseerde) dementerenden. Dit is te vinden op www. alzheimer-nederland.nl/gemeenten.

In het traject ‘Samen werken aan Zorg en Ondersteuning’ van ZN

4.1.2 Uitgangspunten voor goede zorginkoop

en de VNG is rondom het thema dementiezorg een minitoolkit

dementiezorg

ontwikkeld. Hierin wordt beschreven hoe gemeenten en zorgkantoren samen ketenzorg dementie kunnen ontwikkelen.

6

In deze paragraaf wordt aan de hand van de thema’s in hoofdstuk 3 beschreven wat de uitgangspunten voor goede zorgin-

Kosten

koop voor dementiezorg zijn.

Bijna vijf procent van het totale budget voor de gezondheidszorg wordt besteed aan zorg voor dementerenden (hiermee is dementie na verstandelijke handicap de duurste ‘ziekte’). De kosten van dementiezorg bedroegen in 2005 met 3,25 miljard euro 4,7 procent van het totale budget voor de gezondheidszorg. Bijna driekwart van die kosten werd gemaakt in verpleeg-

6 ZN en VNG, ‘Samenwerken aan dementiezorg’ (7 oktober 2010, conceptversie).

7 RIVM (2008) Kosten van Ziektenstudie 2005 rapportnummer: 270751019. 8 www.alzheimer.nl. 9 Bijvoorbeeld: Transitieprogramma (2009) Maatschappelijke business case thuis met dementie. 10 Alzheimer’s Disease International (2010) World Alzheimer Report; The Global Economic Impact of Dementia. 11 Alzheimer’s Disease International (2010) World Alzheimer Report; The Global Economic Impact of Dementia. 12 ZN, VWS, Alzheimer Nederland en ActiZ (2009)Leidraad Ketenzorg Dementie.

13

Tabel 3.1 Enkele auteurs en hun terminologie van stadiëring13


Zorginkopers kunnen zelfredzaamheid en samenredzaamheid

Voor zorginkopers is het belangrijk om te weten hoe globaal het

bijvoorbeeld stimuleren door:

ziekteverloop van dementerende cliënten eruitziet om een

■■

Actief samenwerking te zoeken met spelers aan het begin

vraaggericht zorgaanbod te faciliteren. Meestal worden vier

van de keten, zoals de gemeente en de huisarts, om mensen

fasen onderscheiden, die verschillende benamingen kennen (zie

met een vermoeden op dementie en hun mantelzorgers van

tabel 3.1). Met betrekking tot eigen regie is deze indeling

adequate informatie te voorzien, waardoor zij langer zelfredzaam kunnen blijven;

relevant, omdat het vermogen van de cliënt om eigen keuzes te maken sterk afneemt, maar zeker in de eerste fasen wel aanwe-

■■

Te investeren in de ontwikkeling van een stabiel hulpnet-

zig is. Daarnaast kan een deel van de ‘eigen regie’ worden

werk rondom de cliënt, bijvoorbeeld door inzet van hulp-

overgenomen door een mantelzorger.

middelen (sociale netwerkondersteuning software) of begeleiding (bijv. mantelzorgcoach of casemanager);

Zorginkopers kunnen eigen regie en vraaggericht werken bijvoorbeeld stimuleren door: ■■

■■

Het gebruik van de LDP-monitor aan te moedigen. Dit is een vragenlijst die ingaat op de knelpunten die mantelzorgers


ervaren en hun wensen voor meer professionele onder

discrepantie tussen zorgvraag en –aanbod. Bijvoorbeeld

steuning. Alzheimer Nederland gebruikt de vragenlijst als


monitor in het LDP. NIVEL beheert de database.

en categoraal) te organiseren en de ledenraad hier actief bij te betrekken;

Preventie

■■

Deelname aan de cliëntenmonitor te stimuleren;

Vroegsignalering is zeer belangrijk bij dementie. Het welbevinden

■■

Aanvullende zorgpakketten specifiek voor dementie cliënten

van de cliënt en zijn naasten wordt bij (startende) dementie

samen te stellen, met een divers aanbod van diensten;

sterk aangetast. Vanaf het ‘niet pluis gevoel’, is het belangrijk dat

Afspraken te maken met de eerstelijn over signalering en

de juiste informatie verstrekt wordt en een diagnose wordt

vroegdiagnostiek;

gesteld. In de vroege stadia van dementie blijken vroeg-herken-

Afspraken met de extramurale en de intramurale zorgaan-

ning, activering en ondersteuning van het ‘thuissysteem’ een

bieders, zoals ook de GGZ, te maken over de wijze van

significante impact te hebben op zowel de ervaren kwaliteit van

betrekken van de mantelzorger;

leven als ook de zorgconsumptie. Daarbij gaat het onder andere

Stimuleren dat aanbieders samen met de cliënt een

om het voorkomen van acute opnames en het uitstellen van het

zorg(leef )plan maken over grenzen van de drie domeinen

moment van opname in een verpleeghuis. Ziekenhuizen kunnen

heen.

bovendien ook aan preventie doen. Het optreden van een

■■

■■

■■

delirium tijdens ziekenhuisopnames kan een trigger zijn voor Zelf- en samenredzaamheid

ontwikkeling of verergering van dementie.14 De gemeente en

Informatievoorziening voor dementiecliënten en hun naasten is

GGZ hebben ook hun aandeel in preventie. Preventie van

een voorwaarde voor zelf- en samenredzaamheid. Daarnaast is

overbelasting van mantelzorgers, tot slot, mag niet worden

samenwerking met mantelzorgers een belangrijke factor voor

onderschat; 78 procent van de mantelzorgers is overbelast of

goede dementiezorg.

loopt een groot risico op overbelasting en depressie.15

13 T. Hamer, Belevingsgerichte zorg in de praktijk: gewoon doen!, Tijdschrift voor Verpleeghuisgeneeskunde, vol27, no 5/2003

14

14 J. Witlox, L. Eurelings ea. (2010) Delirium in elderly patients and the risk of postdischarge mortality, institutionalization, and dementia. A meta-analysis, jama 304(4):443-451. doi:10.1001/jama.2010.1013 15 www.alzheimer-nederland.nl


Een groot deel van preventie bij mensen met dementie valt

vaak betrokken door de Alzheimer cafés waar mensen met

onder ‘zelf- en samenredzaamheid’. Naast de daarbij genoemde

dementie, maar ook familie en hulpverleners een aantal keer per

mogelijkheden kan preventie bijvoorbeeld ook gestimuleerd

jaar terecht kunnen voor informatie en advies en ervaringen

worden door:

kunnen uitwisselen.

■■

■■

Het inkopen van respijtzorg en crisisopvang om mantelzorgers te ontlasten;

Zorginkopers kunnen de inrichting van zorg in eigen omgeving

Actief samenwerking te zoeken met gemeente, GGZ en de


huisarts, om mensen met een vermoeden op dementie van

■■

ring tegengaan (bijvoorbeeld activering). Bij de inkoop van

■■

begeleiding van mantelzorgers;

viteiten voor dementiecliënten worden geëist; Concrete samenwerkingsafspraken te maken over de handelswijze bij het optreden van een delirium tussen de

Inhoudelijke afspraken te maken met eerstelijns centra over een behandelen ondersteuningsplan van cliënten en de

huisartsenzorg kunnen bijvoorbeeld verplicht preventieacti■■

Op wijk- en buurtniveau zorg in te kopen, zoals dagactiviteiten en casemanagers17;

informatie te voorzien en activiteiten te starten die vererge-

■■

Zorg voor intramurale dementie cliënten kleinschalig in de eigen omgeving in te kopen.

tweedelijn en de care-instelling en bij het contracteren van ■■

ziekenhuizen delirium preventie te stimuleren;


Afspraken te maken met verschillende spelers in zowel de

Cliënten met chronische aandoeningen zoals dementie

Wmo, Zvw als AWBZ setting over waar de kosten gemaakt

behoeven de zorg van meerdere disciplines, waarbij onder- of

worden (bijvoorbeeld investeringen voor preventie) en hoe

overbehandeling voorkomen dient te worden. De communicatie

de baten verdeeld worden.

tussen alle spelers en coördinatie van zorgen ondersteunende taken dient zodanig geregeld te zijn, dat de kwaliteit ervan hoog


is en de transactiekosten laag.

Het merendeel (65 procent) van de mensen met dementie woont thuis, hier speelt de zorg zich dan ook voornamelijk af.

Ketenzorg dementie is de afgelopen jaren vooral opgepakt

Zestig procent van de cliënten is afhankelijk van 24-uurs zorg,

vanuit de AWBZ. Er is echter nog maar beperkt sprake van echte

dat wil zeggen geplande én op afroep beschikbare extramurale

inkoop van ketenzorg die de financieringsdomeinen Wmo, Zvw

zorg gedurende het etmaal en constant toezicht, dat vaak wordt

en AWBZ omvat en zo een doelmatig en op de cliënt afgestemd

ingevuld door de mantelzorger. Mensen waarbij de diagnose

aanbod in de volledige keten die de cliënt doorloopt mogelijk

dementie is gesteld wonen gemiddeld nog zes jaar thuis. Door

maakt.

16

een toename van zelf- en samenredzaamheid en preventie zou dit nog kunnen toenemen. Zorg in die eigen omgeving is dus

Een factor om in de samenwerking rekening mee te houden is

vanzelfsprekend van belang. De spelers die dicht in de buurt van

de concurrentie in de AWBZ en Wmo. Op grond van de Wet

de cliënt zijn, kunnen er gezamenlijk voor zorgen dat dit zo

Marktordening Gezondheidszorg, bewaakt de Nederlandse

optimaal mogelijk georganiseerd is. Te denken valt dan aan de

Mededingingsautoriteit (NMa) de concurrentie in de zorgsector.

huisarts, de eerstelijns centra, mantelzorgers, huishoudelijke

De richtlijnen van de NMa zijn belangrijk bij de verdere invulling

hulp, verzorging en dagactiviteiten. Belangrijk is dat op buurtni-

van de samenwerking tussen gemeenten en zorgverzekeraars.18

veau de juiste zorg aanwezig is en er overzicht is over de

Het is goed mogelijk om, binnen die kaders, ketenzorg van de

geboden zorg en ondersteuning. Wanneer mensen met

grond te krijgen. Dit door in de inkoopplannen inhoudelijke

dementie niet meer thuis kunnen wonen is het, gezien het

eisen op te nemen waaraan geïnteresseerde aanbieders moeten

belang van de mantelzorger, goed om aanbod kleinschalig en

voldoen. Die eisen kunnen liggen op het vlak van kwaliteit, maar

dicht bij huis vorm te geven. De doelstelling van het Programma

ook op aspecten als samenwerking.19

Ketenzorg Dementie is dat in 2011 in heel Nederland een duurzaam en gestructureerd aanbod van samenhangende dementiezorg beschikbaar is. In het programma wordt daartoe in een groot aantal regio’s de implementatie van de keten begeleid. Het verschilt van regio tot regio welke partijen betrokken zijn bij deze experimenten. Alzheimer Nederland is

17 In het nieuwe regeerakkoord staat dat vanaf 2013 de functie begeleiding wordt overgeheveld naar de Wmo. 2013 is nog een overgangsjaar, en vanaf 2014 ligt de verantwoordelijk volledig bij de gemeenten. Casemanagement is (nog) geen AWBZ aanspraak. 18 De richtsnoeren van de NMa zijn te vinden op www.ketenzorgdementie.nl.

16 RIVM (2008) kosten van Ziektenstudie 2005 rapportnummer: 270751019

19 ZN en VNG, ‘Samenwerken aan dementiezorg’ (7 oktober 2010, conceptversie).

15

Een belangrijke schakel in de ketenzorg is een zogeheten

met hoge cliëntwaarderingsscores;

casemanager. De casemanager is een onafhankelijke en vaste begeleider die de mensen met dementie en hun naasten

Een grote inzet van mantelzorgers/vrijwilligers per cliënt; ■■

Investering in procesverbetering te stimuleren.

gedurende het proces van diagnose tot het overlijden terzijde staat. Casemanagement kent veel verschijningsvormen, maar


richt zich in ieder geval op zorgdiagnostiek, zorgcoördinatie en

Verdere ontwikkeling van evidence of practice based handelen

planning van zorg.

kan de kwaliteit van dementiezorg verder vooruit helpen. Ook het gebruik van moderne netwerktechnologieën, zoals ontwik-

Zorginkopers kunnen de integrale benadering van zorg

keling van keten EPD’s en centrale registratiesystemen is hierbij


veelbelovend.

■■

Inhoudelijke afspraken verplicht te stellen tussen de zorgaanbieders in de keten over bijvoorbeeld verwijzingen,

Zorginkopers kunnen innovatie binnen instellingen bijvoorbeeld

informatieoverdracht en verantwoordelijkheden bij vroege

stimuleren door:

diagnose stelling van dementie en de financiering daarvan.

■■

■■

Transitieverantwoordelijkheid te nemen bij overgang van de functie ‘begeleiding’ naar de Wmo;

■■

Zorg in ketenvorm in te kopen;

■■

Duidelijkheid te vragen over de wijze waarop regie wordt vormgegeven (bijvoorbeeld: bij complexe gevallen door

Investeringen in innovatie aan te moedigen door meerjarige contracten aan te gaan;

Hierbij dient de gemeente ook actief betrokken te worden; ■■

Een betalingsmodel voor evidence/practice based handelen te ontwerpen.

4.2 Autismespectrumstoornissen

inzet van een casemanager); ■■

Te sturen op ketenkwaliteit middels de netwerkindicatoren

Deze paragraaf is voornamelijk gebaseerd op het rapport ‘Autisme-

ketenzorg dementie, door minimale eisen te stellen aan de

spectrumstoornissen: een leven lang anders’ van de Gezondheids-

structuur en het proces van het dementienetwerk.

raad (2009).


Autismespectrumstoornissen (ASS) zijn ontwikkelingsstoornis-

Veel van de eerder genoemde uitgangspunten voor goede zorg

sen die samengaan met beperkingen in communicatie, omgang

leiden ook tot meer kosteneffectieve zorg. Er is in 2009 een

met anderen en verbeelding. Mensen met autisme gedragen

Maatschappelijke business case uitgewerkt waarin de waarde

zich vaak stereotiep of rigide. Autismestoornissen behoren tot

van de keten wordt weergegeven in: het verminderen van

een spectrum, omdat de stoornis zich per persoon sterk

regeltaken van de verpleeghuisarts en afdelingsmanager PG;

verschillend kan manifesteren. Het autismespectrum onder-

afname van het aantal out-of-the-blue opnames in het verpleeg-

scheidt de volgende groepen: klassiek autisme (Kanner autisme),

huis; de verkorting van de opnameduur in een intramurale

Pervasive developmental disorder – not otherwise specified

instelling; minder huisartsenbezoeken door mantelzorgers;

(PDD-NOS) en de stoornis van Asperger.

minder medicatiegebruik door mantelzorgers; minder medicatiefouten en vermindering van regeltaken van de huisarts.20 De inzet van vrijwilligers bespaart zoals eerder benoemd ook substantiële bedragen in zorgkosten.

4.2.1 Referentie informatie Zorginkoop voor autismezorg In deze paragraaf wordt referentiemateriaal weergegeven dat gebruikt kan worden bij zorginkoop voor autismezorg (kwaliteit,

Zorginkopers kunnen instellingen bijvoorbeeld stimuleren om

kosten en volume).

hun beschikbare middelen efficiënter te gaan gebruiken door: ■■

■■

In te kopen op een goede kosten/kwaliteit verhouding (op

Kwaliteit

basis van uitkomstindicatoren);

Voor Autismespectrumstoornissen bestaan nog geen kwaliteits-

In te kopen op indicatoren die duiden op een goede

indicatoren. Wel werkt het Trimbos instituut aan een multidisci-

verhouding van kosten en kwaliteit, bijvoorbeeld:

plinaire richtlijn autismespectrumstoornissen over de signale-

Beperkt gebruik van de geïndiceerde uren in combinatie

20 Transitieprogramma (2009) Maatschappelijke business case thuis met dementie

16

ring en (vroeg) diagnostiek21. De ontwikkeling van de richtlijn is

21 Trimbos (2010) Ontwikkeling multidisciplinaire richtlijn autisme spectrum stoornissen voor kinderen en jeugdigen. Van: www.trimbos.nl.


gestart in 2009, en volgens de planning wordt de richtlijn in de

4.2.2 Uitgangspunten voor goede autismezorginkoop

loop van 2011 getest in pilots. Publicatie van de richtlijn wordt

Aan de hand van de thema’s uit hoofdstuk 3 formuleren we in

verwacht in 2012 (NVA, 2010). Eerdere richtlijnen zijn minder

deze paragraaf uitgangspunten die goede zorginkoop van

breed en gericht op specifieke doelgroepen, behandelaars en/of

autismezorg stimuleren.

behandelingen. Voorbeeld van een eerdere richtlijn is Richtlijn diagnostiek en behandeling autismespectrumstoornissen bij


kinderen en jeugdigen.22

Voor zorginkopers is het van belang een globaal beeld te hebben van het ziektebeeld om vraaggerichte zorg en eigen

Kosten

regie te faciliteren. Cliënten hebben vaak moeite met communi-

Verschillende bronnen financieren de zorg voor autismespec-

catie. Ook hebben cliënten een andere manier van informatie-

trumstoornissen, dit zijn voornamelijk de AWBZ, de Zvw en de

verwerking. Dit betekent dat de cliënt over het algemeen niet

Wmo. De Zorgverzekeringswet vergoedt de kosten voor

aangeeft als er hulp nodig is, maar ook ongevraagde hulp niet

medische zorg, medicatie, diagnostiek, vormen van psycho-

afwijst. Hier dient een goede balans in te worden gevonden. Bij

educatie en de kosten van het eerste jaar van een klinische

het vaststellen van de benodigde zorg is aandacht voor de

opname. Voor behandeling en verblijf in de GGZ, vallen de

mogelijkheden en beperkingen tijdens de actuele levenssituatie

kosten na het eerste jaar van onder de AWBZ. De Wmo zal met

van de cliënt belangrijk, en moet zorg niet alleen gebaseerd

de overgang van de functie begeleiding vanuit de AWBZ een

worden op de classificatie van de diagnose. Veel kinderen met

sterkere rol gaan spelen.

autisme zijn te jong om de eigen regie op zich te nemen, daarom

23

kunnen ouders (een deel van) de eigen regie overnemen. De kosten van de zorg voor autismespectrumstoornissen zijn niet precies bekend. In de kosten van Ziektenstudie zijn de

Zorginkopers kunnen eigen regie bijvoorbeeld stimuleren door:

kosten voor alle psychische stoornissen berekend. Binnen

■■


psychische stoornissen wordt geen onderscheid gemaakt tussen

discrepantie tussen zorgvraag en –aanbod. Bijvoorbeeld

de afzonderlijke psychische stoornissen, waaronder autisme-


spectrumstoornissen. De kosten van zorg voor psychische

en categoraal) te organiseren en de ledenraad hier actief bij betrekken;

stoornissen bij cliënten van 0 tot 19 jaar exclusief verstandelijke handicap zijn 697 miljoen. Van dit bedrag gaat ongeveer 57

■■

procent naar de GGZ . Uit een Brits onderzoek blijkt dat in Engeland de kosten over het hele leven voor autismespectrumstoornissen gemiddeld 3,5 miljoen euro per cliënt bedragen. Van

extramurale zorg; ■■

Een divers aanbod aan te bieden voor mensen met ASS, zodat er keuzemogelijkheid is;

de 3,5 miljoen wordt ruim de helft besteed aan huisvesting en verzorging .

■■

Volume

■■

25

Afspraken te maken met de zorginstelling over de wijze van betrekken van de ouders bij de eerstelijns, intramurale en/of

24

Het maken van een zorg(leef )plan samen met de cliënt / mantelzorgers aan te moedigen;

Op dit moment is de precieze prevalentie van autismespectrum-

Aanvullende zorgpakketten specifiek voor ASS samen te stellen.

stoornissen onbekend. De wereldwijde prevalentie is minimaal 60 en mogelijk zelfs 100 per 10.000 inwoners. Voor kinderen en

Zelf- en samenredzaamheid

jeugdigen tot twintig jaar wordt de prevalentie van ASS in

Na diagnose is de begeleiding naar een zo zelfstandig mogelijk

Nederland geschat op ten minste 4 per 1000. Binnen het totaal

leven met maximale mogelijkheden één van de voornaamste

van mensen met ASS heeft ongeveer de helft PDD-NOS, een

doelen voor cliënten met ASS. Binnen de beperkte mogelijkhe-

kwart klassiek autisme en een kwart Asperger.

den voor deze doelgroep is aandacht voor wat nog wél zelfstandig kan belangrijk. Zelf- en samenredzaamheid is langer

22 NVvP (2009) Richtlijn diagnostiek en behandeling autismespectrumstoornissen bij kinderen en jeugdigen.

mogelijk wanneer overgangen in het leven proactief en individueel begeleid worden.

23 In het nieuwe regeerakkoord staat dat vanaf 2013 de functie begeleiding wordt overgeheveld naar de Wmo. 2013 is nog een overgangsjaar, en vanaf 2014 ligt de verantwoordelijk volledig bij de gemeenten.

Mantelzorgers spelen een essentiële rol in de samenredzaam-

24 RIVM (2008) Hoeveel zorg gebruiken cliënten en wat zijn de kosten? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid.

netwerk van jongvolwassenen met ASS is vaak beperkt. Om

25 Jarbrink, K., Knapp, M. (2001). The economic impact of autism in Britain. Autism, 5(1): 7-22.

heid. Het gaat dan meestal om de ouders, want het sociale overbelasting te voorkomen is voor deze groep mantelzorgers ondersteuning nodig. De aanwezigheid van een erfelijke vorm

17

van ASS kan een complicerende factor zijn in het netwerk van

volwassenen. Deze behoefte is het grootst bij het syndroom van

mantelzorg.

Asperger en PDD-NOS. Arrangementen van wonen, welzijn en zorg zijn al op kleine schaal ontplooid door de mogelijkheid van

Zorginkopers kunnen zelfredzaamheid en samenredzaamheid

keuze voor een PGB, de zorgzwaartebekostiging en het actieplan


Beter (t)huis in de buurt. Echter, de behoefte aan zelfstandig

■■

■■

■■

Afspraken met gemeenten te maken voor afstemming over

wonen is de laatste jaren toegenomen en is vele malen groter dan

Centra voor Jeugd en Gezin;

het huidige aanbod en gebruik van deze woonarrangementen.26

Investeringen te doen in de ondersteuning van de mantelzorger, bijvoorbeeld door middel van een opleiding,

Zorginkopers kunnen de inrichting van zorg in eigen omgeving

respijtzorg en/of een ondersteunend netwerk van de


mantelzorger;

■■

Te zorgen dat het juiste type zorg wordt geleverd op het juiste moment. Hiervoor heeft de zorgverlener specifieke

ontwikkelen voor verschillende levensstadia; ■■

Zich nog meer te richten op de inkoop van extramurale zorgproducten;

kennis van het verloop en de verschillende levensfasen van ASS nodig.

Volgens de wensen van de cliënt woonarrangementen te

■■

Inhoudelijke afspraken te maken met de Centra voor Jeugd en Gezin over het behandelplan van cliënten en de begelei-

Preventie

ding van mantelzorgers;

ASS kan niet worden voorkomen en is niet te genezen. Behandeling

■■

Actief samenwerking te zoeken met gemeenten;

is daarom gericht op het voorkomen van verergering van symp

■■

Lokale initiatieven – op buurt en gemeente niveau – voor

tomen. Vroegsignalering en het stellen van een goede diagnose

autismezorg te stimuleren.

kunnen hierbij helpen. Echter, alleen voor jonge kinderen vóór de schoolleeftijd zijn voldoende valide signaleringsinstrumenten, deze


ontbreken voor oudere kinderen en (jong)volwassenen. Voorko-

Cliënten met een chronische aandoening zoals ASS behoeven de

men van verergering speelt vooral bij transities in het leven.

zorg van meerdere disciplines om over- of onderbehandeling te

Voorbeelden hiervan zijn naar school gaan, verhuizen en verande-

voorkomen. Goed overleg en goede samenwerking tussen

ringen in de gezinssituatie. Ook het voorkomen van overbelasting

betrokken partijen (waaronder ook justitie) zijn cruciaal voor een

van mantelzorgers is een vorm van preventie.

geslaagde behandeling en begeleiding. In veel gevallen is er sprake van co-morbiditeit zoals ADHD, angststoornissen of

Een groot deel van preventie bij mensen met ASS valt onder

motorische problemen. ASS gaat in 40-60 procent van de

‘zelf- en samenredzaamheid’. Naast de daarbij genoemde

gevallen gepaard met een verstandelijke beperking. Voor

mogelijkheden kunnen zorginkopers preventie bijvoorbeeld

klassiek autisme is dit percentage 60-75 procent en bij Asperger

stimuleren door:

vrijwel nooit. Integrale benadering is nodig op de persoon, alle

■■

Afspraken te maken met betrokken partijen over minimale

levensdomeinen en met multidisciplinaire oplossingen.

kennis van autisme; ■■

Te investeren in signaleringsinstrumenten/ -procedures;

Om samenwerking te stimuleren is in 1999 het Convenant

■■

Afspraken te maken met Centra voor Jeugd en Gezin over

autisme opgericht, maar de mate van functioneren verschilt per

het onder de aandacht brengen van diagnostisering van

regio en er bestaat nog geen landelijke dekking. Ook zijn de

kinderen met ASS;

zorgen kennisinfrastructuren niet in alle regio’s duidelijk en zijn

Respijtzorg en crisisopvang in te kopen om mantelzorgers te

er te lange wachttijden, waardoor verwijzing en ketenzorg in het

ontlasten;

gedrang komen.

■■

■■

Extra hulp bij transities te bieden om verergering van de klachten te voorkomen.

Er is slechts beperkt sprake van echt integrale inkoop van ASS zorg die de financieringsdomeinen Wmo, Zvw en AWBZ omvat


en zo een doelmatig en op de cliënt afgestemd aanbod in de

Om zorg in eigen omgeving te stimuleren zijn eerstelijnscentra

volledige keten die de cliënt doorloopt mogelijk maakt. Een

voor Jeugd en Gezin opgericht, voor advies, ondersteuning en

regiehouder, bijvoorbeeld een casemanager zou hier uitkomst

hulp op maat. Uit een enquête van de Nederlandse Vereniging

kunnen bieden.

van Autisme blijkt dat in de nabije toekomst meer behoefte is aan begeleid zelfstandig wonen, zowel bij jeugdigen als

18

26 NVA (2008) Een plek om te leven - leden enquête



instrumenten voor volwassenen moeten ontwikkeld worden.


Ontwikkeling hiervan kan vroegsignalering stimuleren en

■■

Afspraken te maken met betrokken partijen bij co-morbidi-

verergering van symptomen tegengaan. Tevens is er onvoldoen-

teit, voornamelijk de gehandicaptenzorg;

de onderzoek gedaan naar effectieve behandeling en begelei-

■■

De zorg in ‘ketenvorm’ in te kopen;

ding van ASS, en naar het verloop van de stoornis tussen jeugd

■■

Indien nodig een regiehouder per cliënt na te streven;

en volwassenheid. Extra kennis op dit gebied kan vraaggerichte

■■

Zorginhoudelijke ketenafspraken te maken en/of formuleren

zorg en effectieve behandeling van ASS verbeteren.

van gemeenschappelijke uitgangspunten en begrippen kader tussen de zorgaanbieders in de keten. Bijvoorbeeld

Zorginkopers kunnen innovatie binnen instellingen stimuleren

verwijzingen, informatieoverdracht en verantwoordelijk

door bijvoorbeeld:

heden bij vroege diagnosestelling van autisme. Dit kan

■■

voorwaarde van een langdurig samenwerkingsverband;

zowel nationaal als regionaal; ■■

Te sturen op ketenkwaliteit met behulp van beschikbare ketenindicatoren.

Onderzoek naar signaleringsinstrumenten stimuleren onder

■■

Onderzoek naar practice based behandelingen te stimuleren onder voorwaarden (bijvoorbeeld meerjarencontracten).

Beter resultaat per bestede euro Uit iedere beschikbare euro moet zoveel mogelijk waarde voor

4.3 Maatschappelijke Opvang

de cliënt worden gehaald. Dit kan enerzijds door hier de juiste zorg op het juiste moment voor te leveren, aansluitend op de

De maatschappelijke opvang levert zorg aan mensen die door

levensfase van de ASS cliënt, zoals in de vorige uitgangspunten

een combinatie van problemen hun huis hebben moeten

is benoemd. Daarnaast moeten die vormen van zorg ook zo

verlaten of dreigen te moeten verlaten. Deze mensen kunnen

efficiënt mogelijk worden geleverd, met zo min mogelijk

die problemen meestal niet op eigen kracht oplossen. De

verspilling. Dat betekent bijvoorbeeld: administratieve lasten

opvang helpt deze mensen weer op weg naar een zo zelfstandig

beperken, geen onnodige handelingen doen, geen dubbele

mogelijk bestaan door het bieden van korte of meer langdurige

werkzaamheden et cetera.

(crisis)opvang, wonen, zorg en begeleiding. De opvang zorgt voor mensen die in een ernstige crisis verkeren en huis en haard

De Gezondheidsraad benoemt een aantal inefficiënties in de

zijn kwijtgeraakt. Het gaat zowel om alleenstaanden als om

zorg voor ASS, die ook voor andere doelgroepen van toepassing

complete gezinnen. Doorgaans is er sprake van complexe

kunnen zijn. Ten eerste wordt een deel van het PGB gebruikt

problematiek op meerdere gebieden. De maatschappelijke

voor alternatieve behandelingen waarvan de effectiviteit niet

opvang biedt deze mensen een op de hulpvraag afgestemd

bewezen is. Daarnaast is de infrastructuur van de hulpverlening

aanbod. Ze werkt daarvoor samen met onder andere de GGZ,

ingewikkeld, wat inefficiënties in de hand speelt. Ten slotte is

verslavingszorg, MEE, verstandelijke gehandicaptenzorg,

juiste indicatiestelling van belang om over- of onderbehande-

jeugdzorg, algemeen maatschappelijk werk, reclassering,

ling te voorkomen.

woningcorporaties, justitie en sociale zaken.

Veel van de eerder genoemde uitgangspunten voor goede zorg

Opvang bestaat uit instellingen voor dak- en thuislozen,

leiden ook tot meer kosteneffectieve zorg. Zorginkopers kunnen

algemene (crisis-)opvangcentra, vrouwen-(crisis-)opvangcentra,

instellingen daarnaast stimuleren om hun beschikbare middelen

centra voor intensieve opvang, en voorzieningen voor begeleid

efficiënter te gaan gebruiken door bijvoorbeeld:

en beschermd wonen (RIBW). Door het brede aanbod is het voor

■■

■■

Afspraken te maken met en afstemming te zoeken tussen

cliënten mogelijk om op verschillende manieren zelfstandig te

signalerende en diagnosticerende beroepsgroepen zodat

wonen. Veel instellingen verlenen voor- en nazorg in de vorm

geen dubbel werk wordt gedaan;

van begeleiding aan huis, al dan niet in combinatie met

Investeringen in procesverbetering te stimuleren. Bijvoor-

inkomensbeheer en schuldhulpverlening. Voor- en nazorg is

beeld in nieuwe roostertechnieken, zodat de cliëntgebon-

gericht op het voorkomen van huisuitzetting of uithuisplaatsing

den tijd in de intramurale instellingen fors stijgt.

(van kinderen), het bestendigen van een stabiele woon- en leefsituatie, het zo zelfstandig mogelijk functioneren en het


deelnemen aan de samenleving.

Zoals eerder gezegd zijn valide signaleringsinstrumenten alleen beschikbaar voor diagnose vóór de schoolleeftijd. Signalerings-

19

De zorg voor dak- en thuislozen zit op het grensvlak tussen de

leven. Wanneer gemeenten in overleg met de zorgverzekeraar

Wmo en de AWBZ. Sinds 1994 zijn 43 centrumgemeenten

een goed onderbouwd plan opstellen kan het gedeeltelijk

financieel verantwoordelijk voor de maatschappelijke opvang en

worden gefinancierd met AWBZ gelden.29 Elk centrumgemeente

uitvoering van beleid op dat gebied. AWBZ-zorg binnen de

beschikt sinds 2008 over een Stedelijk Kompas.

maatschappelijke opvang wordt ingezet bij dak- en thuisloze cliënten met een matige tot ernstige beperking die langdurige

De evaluatie van het Plan van Aanpak laat positieve resultaten

zorg en ondersteuning nodig hebben. Ook zorgverlening ter

zien in 2007 en 2008. Het aantal dak- en thuislozen dat zich bij

preventie van dak- of thuisloosheid kan binnen de AWBZ vallen.

het Leger des Heils meldt is gedaald met 33 procent in vergelijking met 2003. De politie signaleert een sterk verminderd aantal

4.3.1 Referentie informatie Zorginkoop voor maatschappelijke opvang

overlastmeldingen en een rustiger straatbeeld in Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht. In deze vier steden zijn ook zo

In deze paragraaf wordt referentiemateriaal weergegeven dat

goed als geen buitenslapers meer en het aantal huisuitzettingen

gebruikt kan worden bij zorginkoop voor maatschappelijke

is gedaald. Daarnaast geven ook dak- en thuislozen aan dat het

opvang (kwaliteit, kosten en volume).

Plan van aanpak werkt. Samenvattend is er een duidelijk zichtbare verbetering in de leefsituatie van daklozen in de vier

Kwaliteit

grote steden.30

Tussen 2005 en 2006 is het kwaliteitsprogramma ketenzorg

Om de kwaliteit van ketenzorg te bevorderen hebben GGD

daklozen uitgevoerd. Het doel van het programma was “Een

Nederland, Federatie Opvang, NIZW en Stichting ketennetwerk

stevige, niet vrijblijvende impuls geven aan de ketensamenwerking

gezamenlijk tien kwaliteitscriteria geformuleerd voor het

voor feitelijk daklozen, met de focus op multidisciplinaire indicato-

organiseren van ketenzorg voor daklozen.31

ren, lokale implementatie en kennis delen”. Naar aanleiding van

1. Belangrijke signaleerders krijgen adequate informatie en

27

dit kwaliteitsprogramma is in 2006 de handreiking ketenzorg

instructies zodat zij sneller en beter daklozen kunnen

daklozen gepubliceerd. De ketenzorg voor dak- en thuislozen is

signaleren, en melden. Dit gebeurt door scholing en

relatief vrijblijvend. Zorgverzekeraars, gemeente en ketenpartners kunnen de ketenzorg minder vrijblijvend maken door prestatieafspraken te formuleren. Hierbij is het belangrijk dat de afspraken meetbaar en concreet zijn en bij de praktijk aansluiten.

protocollen; 2. Er is één centraal OGGZ-meldpunt voor screening, registratie en monitoring; 3. Er is één gemeenschappelijk dossier per dakloze (incl. privacyprotocol); 4. Er is een diagnostisch instrument (kansen naar een zestal

Vanaf 2006 is door de vier grote steden (G4); Amsterdam, Den

leefgebieden);

Haag, Rotterdam en Utrecht en het Rijk het Plan van Aanpak

5. Met elke dakloze vindt een gesprek plaats en worden in één

Maatschappelijke Opvang ingevoerd. Dit Plan van Aanpak is

trajectplan de afspraken vastgelegd over: a. de beoogde

gericht op het verbeteren van de situatie van daklozen en

resultaten en eigen verantwoordelijkheid, b. activiteiten en

verwaarloosden, en het terugdringen van de overlast die deze

verantwoordelijkheden van de hulpverleners, c. moment van

groep veroorzaakt.28 De gemeenten hebben de regie over het

herbeoordeling, en d. wijze van terugkoppelijk naar de

plan en werken daarin samen met andere partijen die elk hun eigen verantwoordelijkheid hebben, zoals de zorgverzekeraar.

omgeving van de cliënt; 6. Trajectcoördinatie valt slechts onder één persoon; 7. Multidisciplinaire teams voeren de trajecten uit en werken

Aan de overige gemeenten is ook gevraagd een vergelijkbaar plan op te stellen. Deze plannen worden samengenomen in het Stedelijk Kompas; een plan van aanpak gericht op vermindering van het aantal daklozen en de overlast, doorstroom naar een zo

samen aan kennisontwikkeling en professionalisering; 8. Per cliëntprofiel is er een gevarieerd en passend woon-, activerings-, en begeleidingsaanbod; 9. Er is een instrument om de instroom-, doorstroom-, en

zelfstandig mogelijk bestaan en verbetering van kwaliteit van 27 Movisie (2005) kwaliteitsprogramma Ketenzorg Daklozen van: http:// www.movisie.nl/117156/def/home/maatschappelijke_opvang/ praktijkvoorbeelden/kwaliteitsprogramma_ketenzorg_daklozen/?Onderwerp ID=115024&toonLinkermenu=false 28 Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2009) Voortgangsrapportage maatschappelijke opvang 2008 Brief met het kenmerk DMO/SSO-2918225

20

29 VNG (2007) Stappenplan Stedelijk Kompas; Intensivering van de aanpak van dakloosheid 30 Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2009) Voortgangsrapportage maatschappelijke opvang 2008 Brief met het kenmerk DMO/SSO-2918225 31 GGD Nederland, Federatie opvang, NIZW, Stichting ketennetwerk (2006) Handreiking Ketenzorg daklozen; kwaliteitscriteria, verbeteringsmogelijkheden en prestatieafspraken.


uitstroomgegevens te meten zodat beleidsdoelstellingen

verblijf – ZZP C pakketten). Met ingang van 1 januari 2010 is er

onderbouwd en geformuleerd kunnen worden;

een nieuwe verdeelsleutel voor de specifieke uitkering maat-

10. De betrokken partijen maken bestuurlijke afspraken

schappelijke opvang, verslavingsbeleid en openbare geestelijke

aangaande de definitie van regie, vormgeving van cliënten-

gezondheidszorg ingevoerd. Deze verdeelsleutel wordt na vier

participatie en hoe deze worden vertaald naar prioriteiten.

jaar geactualiseerd.37

Kosten

Volume

De financiering van de maatschappelijke opvang gebeurt

Ongeveer 67.500 mensen doen jaarlijks beroep op maatschap-

voornamelijk via de AWBZ en de Wmo. De verdeling tussen de

pelijke opvang. Ongeveer tien procent van deze groep zijn

AWBZ en Wmo is momenteel ongeveer beiden vijftig procent.

kinderen die merendeels jonger zijn dan twaalf jaar, ongeveer

Deze verdeling kan echter per instelling verschillen32. Naast de

twintig procent betreft vrouwenopvang. Als gevolg van de

AWBZ en de Wmo spelen ook andere financieringsbronnen een

economische crisis is het beroep op maatschappelijke opvang

rol, waaronder eigen bijdragen, forensische zorg, jeugdzorg en

het laatste jaar toegenomen38, en naar verwachting zal deze

re-integratiemiddelen. In totaal gaat 458 miljoen euro om in de

trend ook in 2010 doorzetten.39 Voor maatschappelijke opvang

maatschappelijke opvang. Hiervan is 280 miljoen afkomstig van

zijn ongeveer 21.000 plaatsen beschikbaar, inclusief dagen

het Rijk en gemeenten betalen 178 miljoen zelf. Met de

nachtopvang. Aanbieders van maatschappelijke opvang hebben

overgang van de functie begeleiding naar de gemeente zal de

vrijwel allemaal een AWBZ toelating voor begeleiding, en in

bekostiging er anders uit komen te zien.

mindere mate voor verblijf, verpleging en persoonlijke verzor-

33

34

ging.40 In de financiering van maatschappelijke opvang hebben zich een aantal veranderingen voorgedaan. Tot 1 januari 2008 was een gedeelte van de AWBZ-gelden geoormerkt voor ‘Het Plan

4.3.2 Uitgangspunten voor goede inkoop maatschappelijke opvang

van Aanpak Maatschappelijke Ontwikkeling’, deze middelen zijn

In deze paragraaf wordt, aan de hand van de uitgangspunten

nog steeds beschikbaar voor maatschappelijke opvang, maar de

voor goede zorginkoop uit hoofdstuk 3, beschreven wat

zorgverzekeraar mag het ook aan andere doeleinden dan het

belangrijk is bij de inkoop van maatschappelijke opvang.

Plan van Aanpak uitgeven. Het gaat om een bedrag van 52,7 miljoen in 2008 voor de G4.35 Ook is per 1 januari 2008 de

Eigen regie, vraaggericht werken, en zelf- en

curatieve GGZ overgeheveld van de AWBZ naar de Zorgverzeke-

samenredzaamheid

ringswet. Daarnaast is de grondslag psychosociaal geschrapt uit

Eigen regie en zelfredzaamheid zijn bij maatschappelijke opvang

de AWBZ bij de functies ondersteunende begeleiding en

bij uitstek problematisch. Toch zijn er hier aanknopingspunten

persoonlijke verzorging. Ook zijn de aanspraken ondersteunen-

voor verbetering. Steeds meer worden er in het veld initiatieven

de begeleiding en activerende begeleiding en behandeling

ontplooid voor versterking van de zelf-en samenredzaamheid en

samengevoegd tot de aanspraken begeleiding en behandeling

eigen regie. In de MO en VO is de gebruikelijke doelstelling: ‘hulp

als gevolg van de pakketmaatregelen 2009. Deze veranderingen

zo kort als mogelijk, maar zo lang als nodig”. In de plannen van

zijn doorgevoerd om de AWBZ scherper toe te spitsen op

Aanpak/Stedelijke Kompassen staat preventie van instroom en

chronische langdurige zorg. De zorg voor maatschappelijke

bevorderen van uitstroom centraal. In andere instellingen wordt

opvang die binnen de AWBZ valt is alle extramurale niet-genees-

gebruik gemaakt van zogenaamde Eigen Kracht conferenties en

kundige GGZ zorg, alsmede extramurale verpleging en verzor-

Sociale Netwerkconferenties om het steunsysteem rondom een

ging en alle intramurale geneeskundige GGZ na 365 dagen.36

cliënt weer op te bouwen. Door een activerende attitude en

Voor intramurale zorg geldt vanaf dag één AWBZ zorg (RIBW

meer aandacht te besteden aan kansen die aansluiten bij het profiel van de cliënt kan eigen regie en zelfredzaamheid

32 Federatie Opvang (2010) 33 Rijksoverheid (2009) http://www.rijksoverheid.nl/nieuws/2009/03/05/ financiering-maatschappelijke-opvang-evenwichtiger-verdeeld.html 34 In het nieuwe regeerakkoord staat dat vanaf 2013 de functie begeleiding wordt overgeheveld naar de Wmo. 2013 is nog een overgangsjaar, en vanaf 2014 ligt de verantwoordelijk volledig bij de gemeenten. 35 Trimbos Instituut (2008) Monitor Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang. Rapportage 2008: Amsterdam, Den Haag, Utrecht en Rotterdam 36 Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (2007) Brief met kenmerk CZ/CGG-2813170 van de minister aan de Tweede Kamer

gestimuleerd worden. Voor de zorgverlener vergt dit echter een

37 Trimbos Instituut (2009) Monitor Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang. Rapportage 2009: Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht 38 Federatie Opvang (2010) Meer gezinnen in problemen door crisis, gepubliceerd op 01-01-2010 39 Rijksoverheid (2009) http://www.rijksoverheid.nl/nieuws/2009/03/05/ financiering-maatschappelijke-opvang-evenwichtiger-verdeeld.html 40 Federatie Opvang (2010)

21

andere leeromgeving en competenties die meer kansen

een intentieverklaring tot verregaande afstemming, optreden als

activeringsgericht zijn. Door de dunne scheidslijn tussen AWBZ

één inkoopteam, en meerjarige samenwerkingsovereenkom-

en Wmo is samenwerking met gemeenten cruciaal.

sten.43 Ondanks deze verschillen wordt de samenwerking bij maatschappelijke opvang genoemd als een van de voornaamste

Zorginkopers kunnen eigen regie, vraaggericht werken, en zelf-

goede voorbeelden van een effectieve samenwerking op het

en samenredzaamheid stimuleren door bijvoorbeeld:

grensvlak tussen Wmo en AWBZ.44

■■

■■

Scholing van hulpverleners te stimuleren om zo een probleemgerichte aanpak te veranderen in een kansgerichte

Het Plan van Aanpak MO G4 beschrijft een persoonsgerichte

aanpak;

aanpak waarbij voor elke cliënt een individueel trajectplan wordt

Actief samen te werken met de gemeente en andere

opgesteld, dit is onderdeel van de integrale aanpak. Echter, in de

hulpverleners.

praktijk is er buiten de G4 gemeenten vaak geen gezamenlijke trajectplanning en –coördinatie. Hierdoor zijn meerdere

Preventie

casemanagers of vergelijkbare functies betrokken bij één cliënt

Er is onvoldoende aandacht voor vroegtijdige signalering van

en lijkt iedere instelling nog zijn eigen trajectplan te hebben.45

daklozen, voornamelijk bij inwoners en andere partijen dan de

De tien kwaliteitscriteria voor het organiseren van ketenzorg

traditionele partners. Deze groepen kunnen een belangrijke rol

voor daklozen kunnen ketenzorg verbeteren (zie paragraaf over

spelen bij het herkennen en melden van daklozen.

kwaliteit).

Zorginkopers kunnen preventie stimuleren door bijvoorbeeld:


41

■■

Met gemeenten afspraken te maken over preventie van

stimuleren door bijvoorbeeld:

instroom: inzet van interventies om huisuitzetting of vlucht

■■

De tien kwaliteitscriteria na te leven en/of te stimuleren door bijvoorbeeld convenanten te sluiten met gemeenten en

uit huis te voorkomen.

ketenpartners; Integrale benadering

■■

belang omdat het merendeel van dak- en thuislozen dat

■■

Afstemming te zoeken met gemeenten en gezamenlijk beleid te formuleren;

onderdak zoekt bij een instelling kampt met meerdere problemen. Hetzelfde geldt voor de cliënten in de vrouwenopvang.

Gemeenten te stimuleren de G4 afspraken te implementeren;

Een integrale benadering is bij maatschappelijke opvang van

■■

Transitieverantwoordelijkheid te nemen bij overgang van de functie ‘begeleiding’ naar de Wmo.

Veel verschillende partijen zijn betrokken bij maatschappelijke opvang. De gemeenten spelen een belangrijke rol, in het bijzonder omdat er grote regionale verschillen zijn op het


gebied van maatschappelijke opvang. Dit is vooral te zien in de

In het kader van voorkomen van huisuitzetting (of uithuisplaat-

verschillen tussen de grotere steden en de kleinere gemeenten.

sing van kinderen), dan wel in verband met het verlenen van

Naast de zorgverzekeraar en gemeenten spelen ook zorgaanbie-

nazorg na uitstroom uit de crisisopvang, wordt in veel gevallen

ders, woningcorporaties, GGZ en verslavingszorg, Nederlandse

preventief zorg aan huis geboden. Wanneer er reeds een situatie

vereniging voor volkskrediet en het centraal justitieel incasso

is waarin opvang nodig is, wordt dit, indien mogelijk in de eigen

bureau (CJIB), penitentiaire inrichtingen en cliëntenorganisaties

gemeente geboden.

een rol.

42

Zorginkopers kunnen instellingen stimuleren om hun beschikDe samenwerking tussen zorgkantoren en gemeenten is de

bare middelen efficiënter te gaan gebruiken door bijvoorbeeld:

laatste jaren sterk verschillend geweest per regio. Voorbeelden

■■

Op wijk- en buurtniveau zorg in te kopen;

van samenwerking tussen zorgverzekeraar, gemeenten in de

■■

Het stimuleren van vrijwilligers en mantelzorgers om bij te

grote steden en centrum gemeenten zijn: inkoop-overleggen,

dragen aan de zorg voor hun naasten.

samenwerking bij de inkoop van zorgproducten, tekenen van 43 Trimbos Instituut (2008) Monitor Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang. Rapportage 2008: Amsterdam, Den Haag, Utrecht en Rotterdam 41 GGD Nederland, Federatie opvang, NIZW, Stichting ketennetwerk (2006) Handreiking Ketenzorg daklozen; kwaliteitscriteria, verbeteringsmogelijkheden en prestatieafspraken. 42 Trimbos Instituut (2008) Monitor Plan van Aanpak Maatschappelijke Opvang. Rapportage 2008: Amsterdam, Den Haag, Utrecht en Rotterdam

22

44 Vereniging van Nederlandse Gemeenten (2010) Het grensverkeer tussen Wmo / Wet Publieke Gezondheid en AWBZ 45 GGD Nederland, Federatie opvang, NIZW, Stichting ketennetwerk (2006) Handreiking Ketenzorg daklozen; kwaliteitscriteria, verbeteringsmogelijkheden en prestatieafspraken.



specifieke groepen te beschrijven. Voor de uitwerking van

Als gevolg van wachtlijsten en procedures loopt de toeleiding

specifieke doelgroepen is nog onvoldoende informatie beschik-

naar de GGZ/verslavingszorg traag. Ook is de capaciteit van

baar. Voor referentiemateriaal betreffende de GHZ over kosten,

kleinschalige woonvoorzieningen en ambulante woonbegelei-

kwaliteit en volume verwijzen we u naar de bijlage.

ding vaak ontoereikend. Dit samen zorgt voor een suboptimale door- en uitstroom in de maatschappelijke opvang en belem-

De eerder genoemde thema’s voor zorginkoop zijn, alhoewel

mert tegelijkertijd de instroom van nieuwe cliënten.46

niet in detail uitgewerkt, ook hier van toepassing. Ook in de GHZ staan passende oplossingen voor (zorg)vragen van cliënten

Zorginkopers kunnen instellingen stimuleren om hun beschik-

centraal, waarbij de verschillende domeinen van (verzekerde)

bare middelen efficiënter te gaan gebruiken door bijvoorbeeld:

zorg en ondersteuning met elkaar verbonden dienen te worden.

■■

■■

Afspraken te maken met woningcorporaties over de

De uitgangspunten voor goede zorg gelden onverkort:

doorstroomcapaciteit;

1. Eigen regie en vraaggericht werken

Bestrijden van wachtlijsten te stimuleren.

2. Zelf- en samenredzaamheid 3. Preventie


4. Zorg in de eigen omgeving

De maatschappelijke opvang is in ontwikkeling. De MO en VO

5. Integrale benadering

instellingen werken mee aan de uitvoering van het ZonMw

6. Beter resultaat per bestede euro

Kennisprogramma Maatschappelijke Opvang. Dit loopt tot 2013.

7. Innovatie die de zorg voor de cliënt verbetert

In de Academische Werkplaatsen voor MO en VO wordt gewerkt aan de ontwikkeling van evidence based interventies voor

Onderstaand zijn een drietal trends en ontwikkelingen beschre-

cliënten met meervoudige problematiek die te maken hebben

ven die voor de zorginkoop van gehandicaptenzorg van belang

met dakloosheid of huiselijk geweld. Ook ontwikkelen zij binnen

zijn. Er wordt steeds teruggegrepen op de uitgangspunten voor

het ZonMw jeugdzorg programma een interventie voor dakloze

goede zorg. Hierbij zijn de wens van de cliënt en zijn actuele

jongeren. Daarnaast investeren zorgaanbieders zelf in het

levenssituatie startpunt voor de te bieden ondersteuning. Dit

ontwikkelen van interventies die gericht zijn op het versterken

kan bijvoorbeeld expliciet worden gemaakt door het centraal

van de zelfredzaamheid van cliënten. Op het gebied van

stellen van zorg(leef )plannen met de input van de cliënt en zijn

signalering en preventie kunnen zorgverzekeraars helpen de

naasten.

instellingen te innoveren.

4.4.1 Veranderende zorgvraag: relatie vergrijzing en Zorginkopers kunnen innovatie bijvoorbeeld aanmoedigen door: ■■

■■

■■

gehandicaptenzorg Vergrijzing heeft gevolgen voor de maatschappij en samenleving.

Onderzoek naar signalerings- en preventieinstrumenten te

Over het algemeen treden bij mensen met een verstandelijke

stimuleren onder voorwaarden van bijvoorbeeld een

beperking dezelfde verouderingsaandoeningen op als bij andere

meerjarencontract of langdurig samenwerkingsverband;

ouderen. Het risico op bijvoorbeeld hart- en vaatziekten,

Deelname aan trajecten voor methodiekontwikkeling en

verhoogde bloeddruk, chronische obstructieve longaandoenin-

implementatie onder voorwaarden te stimuleren;

gen en suikerziekte lijkt vergelijkbaar te zijn. Als gevolg van de

Experimenten in het kader van doelmatigheid (e-begelei-

combinatie van verouderingsaandoeningen en reeds op jonge

ding; afbouw ZZP’s ten gunste van extramurale begeleiding)

leeftijd aanwezige (vaak aangeboren) aandoeningen, hebben

onder voorwaarden te stimuleren.

veel mensen met een verstandelijke beperking op oudere leeftijd relatief ernstigere beperkingen of ze hebben meerdere aandoeningen tegelijk. Bekend is dat bepaalde groepen in de

4.4 Gehandicaptenzorg

sector een verhoogde kans op dementie hebben (bijv. Down Syndroom) en dat dit op jongere leeftijd optreedt. Hierdoor

De gehandicaptensector wordt iets afwijkend beschreven, door

wordt de zorg van deze groep zwaarder. Verouderingsaandoe-

meer de aandachtspunten en knelpunten te benoemen en niet

ningen bij mensen met een verstandelijke beperking kunnen al optreden vanaf 45-jarige leeftijd.47

46 GGD Nederland, Federatie opvang, NIZW, Stichting ketennetwerk

(2006) Handreiking Ketenzorg daklozen; kwaliteitscriteria, verbeteringsmogelijkheden en prestatieafspraken.

47 Uit: Verbeteren van zorg voor ouder wordende mensen met een verstandelijke beperking, Een onderzoek naar visie, knelpunten en wensen’, Zorgbelang Noord-Holland, Zuidholland en Achmea, augustus 2010

23

Het aantal ernstig verstandelijk gehandicapten stijgt vooral door

4.4.2 Gezinnen met kinderen – Vroeg, Voortdurend, Integraal (VVI)

de toenemende levensverwachting . Mede hierdoor ontstaat er 48

ook meer instroom in verblijf van oudere cliënten, omdat hun

Een meer cliëntgerichte, toegankelijke en betaalbare zorg en

ouders de zorg niet meer op zich kunnen nemen. Uitgangspunt

ondersteuning aan gezinnen met een kind met een (dreigende)

is dat ook hier de cliënt centraal staat en er gezocht moet

ontwikkelingsachterstand en/of een beperking of chronische

worden naar oplossingen op maat.

ziekte49 is wenselijk. Dit komt gaandeweg tot stand in de benadering van ‘Vroeg, Voortdurend, Ingetraal’ (VVI). Dit

In de ouderenproblematiek staan de uitgangspunten integrale

innovatieve project draait als één van de experimenten mee in

benadering en zorg in de eigen omgeving centraal. Zo zijn er al initi-

het Transitieprogramma in de Langdurende Zorg van het

atieven in het veld waarbij actief samenwerking wordt gezocht

ministerie van VWS.

met verpleeg- en verzorgingshuizen en specialisten ouderengeneeskunde die ook samenwerken met gehandicaptenorganisa-

In deze benadering worden eigen regie en zelf-en samenred-

ties. In het onderzoek van Zorgbelang Noord-Holland, Zuidhol-

zaamheid bevorderd door de erkenning van ouders als regisseur.

land en Achmea van augustus 2010:’Verbeteren van zorg voor

Preventie speelt ook een belangrijke rol. Door verbeterde

ouder wordende mensen met een verstandelijke beperking, Een

samenwerking tussen afzonderlijke partijen en sectoren, worden

onderzoek naar visie, knelpunten en wensen’, wordt een aantal

kinderen met deze hulpvragen in de toekomst vroeger gesigna-

aanbevelingen op het gebied van integrale benadering gedaan:

leerd en gediagnosticeerd. Gezinnen worden zowel preventief,

■■

■■

■■

Stimuleer samenwerking tussen de sectoren V&V en VG. De

kortdurend als langdurig ondersteund en kinderen worden

noodzaak om expertise en voorzieningen te delen kan

ongehinderd snel en tijdig van de juiste hulp en passend

worden gestimuleerd met een financiële prikkel;

onderwijs voorzien. Er is een vernieuwende Integrale Vroeghulp.

Stimuleer samenwerking tussen zorgaanbieders; zij hebben

Door vroegtijdig preventieve maatregelen te treffen in de vorm

de verantwoordelijkheid om creatief en vraaggericht om te

van opvoedingsondersteuning, gezinsbegeleiding of vaardig-

gaan met de invulling van de zorg op basis van zorgzwaarte-

heidstrainingen van ouders en/of kinderen, neemt de kans op

pakketten. Onderlinge concurrentie, gedwongen winkelne-

een betere kwaliteit van leven en welzijn voor het kind toe.

ring of schuiven met verantwoordelijkheden dient niet het

Preventie kan in de gezinssituatie overbelasting voorkomen,

belang van de cliënt en moet ontmoedigd worden;

waardoor intramurale zorg of intensievere vormen van therapie

Coördinatie en afstemming is essentieel. Stel zorgaanbieders

kunnen worden voorkomen.

hiervoor verantwoordelijk en biedt hiervoor expliciet ■■

(financiële) ruimte;

VVI wordt gedragen door een groot aantal landelijke cliëntenor-

Het proces van ouder worden vraagt flexibele inzet van zorg

ganisaties, brancheorganisaties van dienstverleners en zorgin-

en dagbesteding. Financiering in overgangssituaties mag

stellingen, speciaal onderwijs en zorgverzekeraars. Het huidige

geen belemmering zijn om hierin zorgvuldig en op de wens

transitie-experiment VVI richt zich in de periode 2008 tot 2011

en behoefte van een cliënt te handelen.

op ketens die zorgen dat: ■■

Het is vaak niet mogelijk om mensen met een verstandelijke

diagnostiek, gezinsondersteuning, onderwijs en zorg

beperking die ouder worden thuis zorg te blijven bieden. Het is daarom belangrijk om aandacht te besteden aan de beschikbaar-

ontstaat; ■■

zijn en de eerst belangrijke opvoeder;

demografische gegevens en in samenwerking met woningbouw■■

■■

gezins- en opvoedingsondersteuning;

op de toekomst en wordt gedwongen verhuizing voorkomen. Zo worden aan mensen met een verstandelijke beperking.

48 Steeds meer verstandelijk gehandicapten? Sociaal en Cultureel Planbureau, 2010

24

Er langdurige trajectbegeleiding beschikbaar is voor ouders bij het organiseren van de passende voorzieningen,

informatie en voorlichting, kan bovendien geanticipeerd worden kunnen in die situaties ook keuzemogelijkheden aangeboden

Vroegtijdige signalering en diagnostiek uitmondt in een voor ouders begrijpelijk en hanteerbaar adviesplan;

dat voldoet aan de vraag van mensen met een verstandelijke beperking en ontwikkelingen rond vergrijzing. Door goede

De positie van de ouders als regisseur wordt erkend, omdat zij te allen tijde de constante factor in het leven van hun kind

heid van woningen voor iedere doelgroep. Aan de hand van coöperaties en gemeenten kan er een woningenbeleid ontstaan

Er een ketennetwerk van vroegsignalering, integrale

■■

Er een samenhangend aanbod is van onderwijs- en zorgarrangementen.

49 Zie mBC VVI, VWS, juli 2010 en www.vroegvoortdurendintegraal.nl


4.4.3 Goede jeugd-lvg zorginkoop Jeugd-LVG was als specifieke doelgroep benoemd voor de zorginkoop 2010/2011, vanwege de lange wachtlijsten. Veel jeugdige, licht verstandelijk gehandicapten staan problematisch lang, dat wil zeggen langer dan dertien weken, op een wachtlijst voor zorg. In 2011 is €6,5 miljoen geoormerkt als vrije ruimte voor het ontwikkelen van een alternatief zorgaanbod voor deze doelgroep. Deze middelen waren niet alleen bestemd voor de orthopedagogische centra, maar voor alle zorgaanbieders in de gehandicaptenzorg die een bijdrage leveren aan de wachtlijstaanpak. Voor de inkoop helpt het om onderscheid te maken tussen cliënten met milde en zware aanvullende problematiek. Cliënten met milde problematiek zijn beter stuurbaar. Cliënten met zware problematiek hebben te maken met een opstapeling van aanvullende gedrags- en psychiatrische problemen en vormen een risico voor zichzelf en/of de omgeving, wat zich veelal in normoverstijgend gedrag uit (agressie en geweld, middelengebruik, etc.). Als vervolg op het rapport ‘Van cijfers naar mensen’50, De hardnekkige wachtlijst in de zorg voor LVG-jeugd in de AWBZ’, en het daarop volgende wachtlijstproject (2010/2011) onder regie van de zorgkantoren, werd zicht geboden op individuele vragen van unieke personen. Aanbieders in de zorg voor mensen met een beperking (VG en LVG) en zorgkantoren nemen daarbij gezamenlijk de verantwoordelijkheid om individuele cliënten te begeleiden naar een passend aanbod. Een sluitende integrale zorgketen voor (jonge) licht verstandelijk gehandicapte mensen is daarvoor noodzakelijk. De vijf kerndoelen daarbij zijn: 1. Preventie en vroeghulp (VVI); 2. Ontwikkelen alternatief zorgaanbod; 3. Terugdringen instroom orthopedagogische behandelcentra; Koppeling met VVI kan leiden tot vroegtijdige onder kenning. En milde problematiek moet in de reguliere VG-setting worden opgelost. 4. Verkorten behandelduur (effectiviteit en kwaliteit); 5. Bevorderen doorstroom naar ‘vervolg zorg’, bijvoorbeeld VG-instellingen. Een integrale benadering betekent voor deze doelgroep ook dat over de domeinen heen wordt gekeken. Cliënten uit deze doelgroep worden soms ook ondersteund vanuit de GGZ en MO.

50 ‘Van cijfers naar mensen’, VWS, december 2009

25

Bijlage 1: Productstructuur Om de omslag van een aanbod- naar een vraaggestuurde zorg-

voor kortdurend verblijf na een ziekenhuisopname en ZZP-10 is

en dienstverlening mogelijk te maken, heeft de overheid voor de

speciaal voor terminale cliënten gecreëerd.

inkoop van zorg ‘producten’ geformuleerd. Niet de leverende instellingen maar de functies zijn centraal gesteld om de

Zorgzwaartepakketten Gehandicaptenzorg

keuzevrijheid en -mogelijkheden van cliënten te verbeteren en

Binnen de gehandicaptenzorg zijn er drie hoofddoelgroepen

een hogere kwaliteit van zorg en zorg op maat te leveren.

gespecificeerd; Cliënten met een lichamelijke beperking (LG),

AWBZ-aanbieders kunnen binnen hun toelating AWBZ-produc-

een verstandelijke beperking (VG) en cliënten met een zintuig-

ten aanbieden. Deze bijlage behandelt achtereenvolgens

lijke beperking (ZG). Voor deze doelgroepen zijn respectievelijk,

beknopt de productstructuur en -specificaties van intramurale

zeven, zeven en negen zorgzwaartepakketten gedefinieerd. Voor

AWBZ-producten (1.1), extramurale AWBZ-producten (1.2) en

alle drie de doelgroepen geldt dat de pakketten van oplopende

overige zorgkosten (1.3). Daarnaast worden voor deze drie

zorgzwaarte zijn.

categorieën de aandachtspunten voor inkoop geformuleerd,

Een aparte groep vormen jongeren met een licht verstandelijke

waaronder financiering, eigen bijdrage en afspraken over de

beperking die veelvuldig probleemgedrag vertonen. Zij vallen

relatie tussen geïndiceerde en geleverde zorg. In paragraaf 1.4

ook gedeeltelijk binnen de GGZ en daarom zijn voor deze groep

vindt u de verwijzingen naar productspecificaties.

aparte ZZP’s gemaakt. Er zijn vijf ZZP’s voor cliënten met een licht verstandelijke beperking (LVG), en tevens één ZZP voor cliënten die zowel een licht verstandelijke beperking hebben als

1.1 Intramurale AWBZ-producten

sterk gedragsgestoord zijn (SGLVG).

In 2009 werd de intramurale AWBZ-zorg voor het eerst bekostigd

Tabel 1.1 Aantal zorgzwaartepakketten gehandicaptenzorg

in zorgzwaartepakketten (ZZP’s). Uitgangspunt is dat de

per doelgroep

zorgzwaarte sterk kan verschillen per cliënt. Cliënten die in aanmerking komen voor langdurige zorg met verblijf krijgen een

Doelgroep

Aantal ZZP’s

indicatie voor een zorgzwaartepakket. De keuze voor een

LG

7

VG ZG

7 9

LVG SGLVG

5 1

zorgzwaartepakket is gebaseerd op de benodigde zorgzwaarte, vastgesteld door het CIZ (Centrum Indicatiestelling Zorg). De zorg binnen het pakket omvat begeleiding, verzorging, verpleging en in sommige gevallen ook behandeling. Daarnaast zijn de diensten die bij verblijf horen inbegrepen, zoals de dagelijkse maaltijdvoorziening en de schoonmaak van woonruimtes. De

Zorgzwaartepakketten Geestelijke Gezondheidszorg

totale tijd binnen het zorgzwaartepakket wordt verdeeld over de

Voor de langdurige GGZ zijn er dertien ZZP’s met oplopende

benodigde zorg en aanvullende diensten.

zorgzwaarte in twee varianten. De eerste variant zijn de zogenaamde ‘B-pakketten’ waarin sprake is van voortgezet

1.1.1 Productstructuur en productspecificaties

verblijf noodzakelijk voor de behandeling. Het eerste jaar wordt

Productstructuur

betaald vanuit de Zvw. In totaal zijn er zeven ‘B-pakketten’. De

In de sectoren verpleging en verzorging, gehandicaptenzorg en

tweede variant zijn de ‘C-pakketten’ waarin dagelijkse hulp in

de geestelijke gezondheidszorg wordt intramuraal gewerkt met

een beschermde leefomgeving wordt geboden, maar geen

een ZZP structuur. Deze wordt jaarlijks herzien.

ruimte is voor voortdurende behandeling. In totaal zijn er zes ‘C-pakketten’.

Zorgzwaartepakketten Verpleging en Verzorging

26

Tien verschillende pakketten zijn gedefinieerd binnen de

Productspecificaties

verpleging en verzorging. ZZP-1 tot en met ZZP-8 zijn van

Voor alle ZZP’s (V&V, GGZ en GHZ) wordt eenzelfde beschrijving

oplopende zorgzwaarte, van beperkte hulp voor ouderen en

aangehouden, die bestaat uit de onderdelen cliëntprofiel,

chronisch zieken, tot aan intensieve verpleging. De laatste twee

functies en tijd per cliënt per week, en verblijfskenmerken. Deze

pakketten vormen hierop een uitzondering. ZZP-9 is bedoeld

drie onderdelen worden hieronder toegelicht.


Cliëntprofiel

Financieringsvormen bij intramurale AWBZ zorg

■■

Inhoudelijke beschrijving van de cliëntgroep.

Na indicatie voor een zorgzwaartepakket zijn er drie verschil-

■■

Gemiddelde scores op de relevante beperkingen. De catego-

lende mogelijkheden met betrekking tot invulling van de

rieën zijn sociale redzaamheid, psychosociaal/cognitief, ADL,

verblijfsfunctie:

mobiliteit, gedragsproblematiek en verpleging. Bij GGZ

1. Zorg met verblijf. De cliënt woont in een instelling voor ‘zorg

■■

■■

pakketten is verpleging niet weergegeven.

met verblijf’. Het gaat hier uitsluitend om zorg in natura. De

Aard van de psychiatrische problematiek. Hier wordt de

zorginstelling krijgt voor het geïndiceerde zorgzwaartepak-

gemiddelde verdeling tussen actieve en passieve aard

ket een vergoeding vanuit de AWBZ, dit gaat volledig buiten

weergegeven.

de cliënt om. Het betreft een totaalpakket van wonen, zorg

Aard van het begeleidingsdoel. De gemiddelde verdeling

en aanvullende diensten. Afhankelijk van het pakket wordt

tussen de begeleidingsdoelen ontwikkelingsgericht,

de functie behandeling vergoed via de AWBZ of de zorgver-

stabilisatie en begeleiding bij achteruitgang. ■■

Voorbeelden van cliëntgroepen. Een aantal voorbeelden van

zekering. 2. Zorg thuis met ZIN. De cliënt woont individueel of huurt een

cliëntgroepen zijn in sommige gevallen opgenomen ter

woning in een wooncomplex waar een instelling zorg geeft.

illustratie.

Diegene kiest ervoor niet de volledige indicatie te ontvangen, en zelfstandig te blijven wonen. Zorgaanbieders

Functies en tijd per cliënt per week: ■■

Woonzorg. Binnen woonzorg is aangegeven of de functies

pakket thuis. De woonkosten liggen bij de cliënt zelf en de te

begeleiding, persoonlijke verzorging en verpleging van

leveren zorg wordt gedeeltelijk vergoed vanuit de AWBZ.

toepassing zijn. Tevens is de bijbehorende gemiddelde tijd

Eten, drinken en huishoudelijke hulp wordt niet geleverd bij

voor de functies gegeven. Dit is de gemiddelde cliëntgebon-

extramurale AWBZ zorg thuis.

den tijd die wordt geleverd vanuit de formatie van het ■■

■■

Het volledig pakket thuis (VPT) is een verbijzondering van

woonzorgteam.

zorg thuis met ZIN. Het verschil is dat bij VPT de zorg die

Dagbesteding. Bij dagbesteding wordt het gemiddeld aantal

anders intramuraal verleend zou worden, ook volledig bij de

dagdelen aangegeven dat de cliënt per week kan ontvan-

cliënt thuis wordt geleverd. Waaronder huishoudelijke hulp.

gen, evenals de gemiddelde groepsgrootte tijdens de

Voor VPT geldt een aangepaste eigen bijdrage. VPT kan in

dagbesteding.

2010 echter slechts op beperkte schaal voorkomen. Het VPT

Behandelaars. Dit onderdeel omvat de functie behandeling

kan alleen worden geleverd door een intramurale aanbieder,

die wordt geleverd door behandelaars. Het gaat hier uitslui-

waarbij de zorgverzekeraar VPT heeft ingekocht. (Zie

tend om behandeling van de aandoening, stoornis of beperking die de grondslag vormt voor de AWBZ indicatie. Elk ■■

verschaffen een gedeelte van de zorg uit het zorgzwaarte-

beleidsregel CA-188 Volledig Pakket Thuis). 3. Zorg thuis met een PGB. De cliënt woont thuis met een

pakket geeft een gemiddelde tijd aan voor de behandeling.

persoonsgebonden budget. De zorgverzekeraar vertaalt het

Totaaltijd. Hier is ofwel één totaaltijd opgenomen inclusief

ZZP naar een persoonlijk budget. De cliënt ontvangt het

dagbesteding ofwel twee totaaltijden waarvan één zonder

vastgestelde geldbedrag en koopt de zorg zelf in. Het PGB

en één met dagbesteding. Beiden zijn uitgedrukt in het

kan slechts worden gebruikt voor zorgkosten, niet voor

aantal uren per cliënt per week. Voor de dagbesteding is een

verblijf of behandeling. De zorgverzekeraar vergoedt kosten

dagdeel omgezet in vier uur cliëntgebonden tijd en ook de

voor behandeling. Een combinatie van een PGB en intramu-

groepsgrootte is verdisconteerd. De totaaltijd wordt

rale zorgverlening in een instelling is niet mogelijk.

weergegeven in een bandbreedte. Afspraken over geïndiceerde en geleverde zorg Verblijfskenmerken

In de AWBZ bepaalt de indicatie de omvang van het individuele

Onder het kopje verblijfskenmerken zijn de setting, de organisa-

recht op zorg. Dat neemt echter niet weg dat er nog een slag

tie van de nachtdienst en de leveringsvoorwaarden voor de zorg

gemaakt moet worden in de eenduidige formulering van

beschreven.

aanspraken. Het is wenselijk de AWBZ-aanspraken met betrek-

king tot behandeling en verpleging in het kader van intramurale

1.1.2 Aandachtspunten inkoop intramurale zorg

zorg verder aan te scherpen. De behandelfunctie in de AWBZ

Zorgverzekeraars Nederland heeft een aantal aandachtspunten

kan ook scherper worden omschreven. De huidige aanspraken

geformuleerd voor de inkoop van intramurale zorg. Deze zijn

rond behandeling en (medisch specialistische) verpleging geven

hieronder uitgewerkt.

verwarring omdat ze deels voortkomen uit de oude aanbodge-

27

richte bekostigingssystemen die destijds vertaald zijn in

Scheiden van wonen en zorg

aanspraken. Ook rondom hulpmiddelen is verduidelijking en

Op 26 juni 2009 ging het Kabinet akkoord met een brief over het

versimpeling gewenst.

financieel scheiden van wonen en zorg. De regering wil dat mensen die langdurige AWBZ-zorg nodig hebben, meer

Naar de mening van Zorgverzekeraars Nederland is het voor

mogelijkheden krijgen om de gewenste woonvorm te kiezen. In

zorgverzekeraars mogelijk om afspraken te maken over de relatie

het regeerakkoord 2010 wordt scheiden van wonen en zorg

tussen de geïndiceerde en de geleverde zorg. In het zorgzwaarte-

doorgezet. ” In de AWBZ wordt overgegaan tot het scheiden van

pakket is aangegeven wat de geïndiceerde zorg is, en dus wat

wonen en zorg. Hierdoor krijgen bewoners meer keuzevrijheid.

volgens het CIZ de benodigde zorg is voor de cliënt. De tijdsspeci-

Zorginstellingen zullen zich beter gaan richten op de woonwen-

ficatie in het pakket is een gemiddelde tijd, die niet bij elke cliënt

sen van cliënten. Ter compensatie van de extra woonlasten,

dezelfde invulling heeft. Binnen het pakket moeten aanbieder en

wordt de huidige intramurale eigen bijdrage verlaagd. Bewoners

cliënt tot maatwerk komen. Echter in veel gevallen lukt dat niet.

die de woonlasten financieel niet kunnen dragen, komen in

De aanbieder blijft vanuit het aanbod denken en luistert niet

aanmerking voor de huurtoeslag. Voorwaarde voor de invoering

goed wat cliënt vraagt. Aanmoediging om meer maatwerk binnen

is dat de achterblijvende partner op woonlasten niet financieel

de pakketten te bieden dan nu het geval is, lijkt dus noodzakelijk.

achteruit gaat ten opzichte van het huidige systeem en er

De uitkomsten van de onderhandeling tussen cliënt en aanbieder

voldoende eenpersoonskamers beschikbaar zijn52.”

moeten vastgelegd worden in het zorg(leef )plan en regelmatig geëvalueerd en bijgesteld worden. Of er voldoende zorg geleverd

Volumeafspraken over minimum aantal cliënten in een

wordt, moet vervolgens bepaald worden via ‘ervaren zorg’,

zorginstelling

middels cliëntenquêtes en kwaliteitsscores.

Naar de mening van Zorgverzekeraars Nederland is het voor zorgverzekeraars mogelijk om volumeafspraken te maken over

Sectorvreemde zorgzwaartepakketten

het minimum aantal cliënten in een zorginstelling met een

Bij de keuze voor een zorgzwaartepakket maakt het Centrum

specifieke aandoening. Voor bepaalde aandoeningen is het

Indicatiestelling Zorg (CIZ) de keuze voor een dominante

belangrijk een bepaalde expertise in huis te hebben, die pas tot

grondslag. De dominante grondslag wordt geacht de best

haar recht komt bij een minimum aantal cliënten. Aandoeningen

passende achtergrond te zijn van de beperking. Vervolgens

die zich hiervoor lenen zijn bijvoorbeeld de ziekte van Hunting-

wordt op basis van de dominante grondslag het zorgzwaarte-

ton en het syndroom van Korsakov.

pakket gekozen. Bijvoorbeeld als sprake is van een overwegend somatische of psychogeriatrische grondslag, wordt een V&V-zorgzwaartepakket gekozen. Een sectorvreemde ZZP

1.2 Extramurale AWBZ-producten

verwijst naar een cliënt die is geïndiceerd voor een ZZP met een grondslag die niet overeenkomt met de formele toelating van de

De extramurale AWBZ wordt bekostigd via functies met

instelling waar de zorg wordt ontvangen. De toelatingen voor

onderliggende prestaties. Sinds de pakketmaatregelen in 2009

zorginstellingen zijn geregeld via de Wet Toelating Zorginstellin-

hebben de functies een andere indeling gekregen. De pakket-

gen (WTZi). Een toelating is een akkoord om een bepaalde

maatregelen hebben tot doel de houdbaarheid van langdurende

doelgroep van cliënten te mogen behandelen, waarbij vooraf

zorg te kunnen waarborgen (CIZ, monitor pakketmaatregelen,

bepaalde eisen zijn getoetst. In principe kunnen zorginstellingen

2010).

afspraken maken met zorgverzekeraars over sectorvreemde zorgzwaartepakketten. Echter, voor een beperkt aantal pakket-

1.2.1 Productstructuur en productspecificaties

ten is de formele toelating van een zorginstelling bepalend of

Indicatieaanvragen voor AWBZ zorg worden beoordeeld door

pakketten kunnen worden geleverd en gedeclareerd.

het CIZ en in sommige gevallen door Bureau Jeugdzorg. Bureau

Zo kunnen alleen erkende instellingen LVG, SGLVG leveren en

Jeugdzorg is bevoegd om indicaties af te geven voor AWBZ zorg,

declareren. Tevens moeten instellingen zijn toegelaten voor

toegespitst op kinderen en jongeren tot 18 jaar (tot 23 jaar

zowel de functie verblijf als behandeling om GGZ B-pakketten

voor jongeren die al in zorg zijn) en uitsluitend met een

aan te bieden. Voor VG-ZZP7 geldt dat een toelating voor SGLVG

psychiatrische grondslag. Het CIZ of Bjz kan een indicatiebesluit

verblijfplaatsen nodig is . Voor de overige sectorvreemde

afgeven voor de functies persoonlijke verzorging, verpleging,

51

pakketten worden kwaliteitseisen aan zorginstellingen gesteld. 51 HHM (2009) Zorgzwaartebekostiging; Handboek veelgestelde vragen

28

52 VVD-CDA (2010) Vrijheid en verantwoordelijkheid. Concept Regeerakkoord 30 september 2010


Box 1 Het syndroom van Korsakov Het syndroom van Korsakov volgt op een langdurig gebrek aan vitamine B1, ontstaan door slechte voeding, veelal in combinatie met overmatig alcoholgebruik. De ziekte kenmerkt zich door stoornissen in het geheugen en de uitvoerende functies. Bij cliënten met het syndroom van Korsakov is vaak sprake van aanhoudend overmatig alcoholgebruik en confabuleren om de gaten in het geheugen als het ware op te vullen. Zelfstandig leven is in veel gevallen onmogelijk, maar samenleven en omgaan met mensen met het syndroom van Korsakov wordt sterk bemoeilijkt door hun gedrag. Zij vertonen over het algemeen moeilijk gedrag, grotendeels door gebrek aan ziekte-inzicht. Begeleiding moet weten hoe ze met alcohol misbruik om moet gaan. Ondanks de gedrags- en geheugenstoornissen is het verstandelijk vermogen intact, waardoor de zorg afwijkt van de gebruikelijke zorg in verpleeghuizen. Dit alles zorgt ervoor dat omgang met Korsakov cliënten om een speciale benadering vraagt. In samenwerking met prof. dr. Anne Goossensen, Universiteit van Tilburg, is een wetenschappelijk onderbouwd zorgprogramma ontwikkeld voor cliënten met het Korsakov syndroom. Bron: Landelijk Platform Korsakov, www.korsakovsyndroom.nl

Box 2 De ziekte van Huntington Huntington is een neurologische aandoening die dominant erfelijk is. De eerste symptomen treden meestal op rond het veertigste levensjaar. Symptomen zijn schokkerige en onvrijwillige bewegingen, sterke veranderingen in gedrag en karakter, en/of moeite met behoud van overzicht en planning. Vanaf de eerste symptomen sterven hersencellen af in dat deel van de hersenen dat belangrijk is voor het doorgeven van informatie van hoog complexe hersenprocessen. De ziekte wordt gekenmerkt door een sterke achteruitgang die tot volledige hulpbehoevendheid en uiteindelijk de dood leidt. Gemiddeld zijn cliënten tien tot twintig jaar ziek. Cliënten met de ziekte van Huntington hebben dagelijks 5000-6000 kCal nodig door hoge spierverbranding. Dit betekent dat hun eetpatroon afwijkt van andere cliënten. Cliënten met de ziekte van Huntington hebben specifieke voorzieningen nodig, die niet door alle zorginstellingen kunnen worden geboden. Daarom zijn deze cliënten moeilijk plaatsbaar. Niet elke zorginstelling wil zich op deze doelgroep specialiseren. Ook Huntington cliënten geven aan liever op een afdeling te verblijven waar men bekend is met de ziekte. Bron: VVZ Wachtlijsten in de verpleging en verzorging en gehandicaptenzorg: ontwikkelingen in 2005 en achtergronden.

Om aan te sluiten op de wensen van de cliënten, kan contact gezocht worden met cliëntenverenigingen zoals de Vereniging van Huntington (www.huntington.nl) . Deze vereniging heeft als doelstelling het behartigen van zowel de individuele als de collectieve belangen van cliënten met de ziekte van Huntington, risicodragers, hun partners en familieleden en overige betrokkenen alsmede het bevorderen van hun sociaal-maatschappelijke activiteiten. begeleiding, tijdelijk verblijf of behandeling. Hieronder zijn de

verpleegkundige en gespecialiseerde handelingen. Voor-

functies verder toegelicht;

beelden zijn medicatie toediening, wondverzorging en het

■■

Persoonlijke verzorging richt zich op het ondersteunen of overnemen van lichaamsgebonden zorg, veelal de algemene

■■

geven van injecties en zelf aanleren hiervan. ■■

Begeleiding is primair gericht op behoud en versterking van

dagelijkse verrichtingen. Voorbeelden zijn wassen, aankle-

zelfstandigheid van de cliënt. Begeleiding kan geïndiceerd

den of het aanbrengen van een prothese, maar ook het

worden bij matige of ernstige beperkingen rondom een van

stimuleren van zelfredzaamheid en het ontplooien van

de volgende thema’s; sociale redzaamheid, bewegen en

activiteiten vallen hieronder.

verplaatsen, probleemgedrag, psychisch functioneren of

Verpleging is gericht op activiteiten rondom gezondheids-

geheugen- en oriëntatiestoornissen. Begeleiding kan zowel

problemen. Hieronder valt zowel het leren omgaan met een

individueel of in een groepssamenstelling worden gegeven.

gezondheidsprobleem, als daarmee samenhangende

Vanaf 2013 wordt de functie begeleiding overgeheveld naar

29

de Wmo. 2013 is nog een overgangsjaar, en vanaf 2014 ligt

maken over de invulling. Deze afspraken worden vastgelegd in

de verantwoordelijk volledig bij de gemeenten .

het zorg(leef )plan.

Tijdelijk verblijf is gericht op ontlasting van de mantelzorger

Op de zorgfuncties is een bandbreedte meegegeven (klasse

in een situatie waar de cliënt nog extramuraal woont. De

bandbreedte van gemiddeld twee uur) om te voorkomen dat bij

cliënt kan maximaal achttien dagdelen per week in een

elke tijdelijke verzwaring een nieuwe indicatie moet worden

zorgverlenende instantie doorbrengen. Voorbeeld hiervan is

aangevraagd. Sommige zorgverzekeraars stellen eisen aan deze

één dag per week logeren op een zorgboerderij of tijdens de

bandbreedte. Grosso modo kan gezegd worden dat aanbieders

vakantieperiode een week doorbrengen in een vakantiepark.

aan de onderkant van de indicatie leveren, maar hierover wordt

Behandeling is gericht op herstel van een aandoening of

weinig tot niet gecommuniceerd. Er dient meer samen met de

verergering van de aandoening voorkomen. Er moet sprake

cliënt bekeken te worden welke oplossing het best past bij zijn/

zijn van een complex of chronisch probleem, waarbij de zorg

haar behoeften, hierbij hóéft niet de gehele indicatie gebruikt te

systematisch, specifiek, continu of disciplinair moet zijn.

worden. Middels cliëntenquêtes en kwaliteitsscores kan

Voorbeelden zijn revalidatie na beroerte of een afkicktraject

vervolgens weer gemeten worden of de zorg conform afspraak

in de verslavingszorg.

geleverd wordt, effectief en naar tevredenheid is.

53

■■

■■

Daarnaast kan, in tegenstelling tot de intramurale zorg, bij De extramurale indicaties die worden afgegeven zijn onafhanke-

extramurale zorginkoop aandacht worden besteed aan te stellen

lijk van de sector, ze geven enkel de benodigde zorg weer.

eisen voor urenregistratie.

Echter, door de inhoud van de zorg kan het zijn dat de indicatie slechts binnen een bepaalde sector verleend kan worden.

1.3 Overige zorgkosten 1.2.2 Aandachtspunten inkoop extramurale zorg Zorgverzekeraars Nederland heeft een aantal aandachtspunten

1.3.1 Zorginfrastructuur

geformuleerd voor de inkoop van intramurale zorg. Deze zijn

Met het verbeteren van de zorginfrastructuur wordt getracht

hieronder uitgewerkt.

zoveel mogelijk zorg thuis mogelijk te maken, ook bij zware zorgvraag. Om die reden is de beleidsregel zorginfrastructuur

Financieringsvormen bij extramurale AWBZ zorg

van kracht (Beleidsregel CA-340 Zorginfrastructuur). Onder

Na afgifte van een indicatie is de cliënt vrij om te kiezen voor

zorginfrastructuur valt vervoer van en naar extramurale

zorg in natura of een persoonsgebonden budget. Bij zorg in

AWBZ-zorg evenals ruimte en/of technologische voorzieningen

natura gaat de bekostiging buiten de cliënt om en rechtstreeks

voor het leveren van oproepbare ofwel onplanbare zorg met een

vanuit de zorgverzekeraar naar de zorginstelling. Het gaat hier

hoge frequentie. Vervoer komt alleen ten laste van de AWBZ als

altijd om een gecontracteerde zorgverlener. De cliënt kan zelf

de cliënt een dagdeel in een AWBZ -instelling begeleiding in

een keuze maken tussen de beschikbare zorgverleners. Bij een

groepsverband krijgt. Het vervoer moet bovendien medisch

PGB krijgt de cliënt een bepaald bedrag waarvoor hij zelf zorg

noodzakelijk zijn. Voor andere AWBZ-zorg, zoals individuele

mag inkopen. Dit kan bij zowel gecontracteerde als niet-gecon-

begeleiding of behandeling, is vervoer ten laste van de AWBZ

tracteerde zorgverleners. Achteraf moet de cliënt de ingekochte

niet mogelijk.

zorg verantwoorden aan de zorgverzekeraar. Om in aanmerking te komen voor deze regeling moet een Afspraken over geïndiceerde en geleverde zorg

AWBZ-toegelaten zorgaanbieder samen met de zorgverzekeraar

In de AWBZ-indicatie is aangegeven wat de geïndiceerde zorg is,

een aanvraag inzake zorginfrastructuur indienen bij de NZa. In

en dus wat volgens het CIZ de benodigde zorg voor de cliënt is.

de aanvraag moet aangetoond worden dat het project bijdraagt

Wanneer een cliënt met een AWBZ-indicatie bij een aanbieder

aan de doelstellingen van de beleidsregel, namelijk;

komt worden gezamenlijk afspraken gemaakt over de te leveren

Bijdrage aan een verschuiving van zorg in een verblijfsinstelling

zorg. Bij de indicatiestelling wordt altijd rekening gehouden met

naar zorg thuis.

gebruikelijke zorg en mantelzorg. De indicatiestelling is

Het arrangement van “zorg thuis met infrastructuur” is een

betrekkelijk ruim geformuleerd. De zorgaanbieder en de cliënt

passend en doelmatig alternatief voor zorg die ook in een

moeten (binnen de kaders van het indicatiebesluit) afspraken

verblijfsinstelling geleverd kan worden.

53 VVD-CDA (2010) Vrijheid en verantwoordelijkheid. Concept Regeerakkoord 30 september 2010

30


1.4 Verwijzingen naar beleidsregels De beleidsregels en tarieven kunnen geraadpleegd worden op www.nza.nl. Prestatiebeschrijvingen en tarieven zorgzwaartepakketten (2011): Zie NZa beleidsregel CA-452. Zorgzwaartepakketten sector VV&T: Zie bijlage 1 bij NZa beleidsregel CA-452. Zorgzwaartepakketten sector GGZ: Zie bijlage 2 bij NZa beleidsregel CA-452. Zorgzwaartepakketten sector GHZ: Zie bijlage 3 bij NZa beleidsregel CA-452. Beleidsregel VPT: Zie NZa beleidsregel CA-436; Bijlage 25 bij circulaire AWBZ/ Care/10/10c. Productspecificaties extramurale zorg: Zie NZa beleidsregel CA-452;Bijlage 6 bij circulaire AWBZ/ Care/10/13c.

31

Bijlage 2: Referentieinformatie Zorginkoop Deze bijlage behandelt achtereenvolgens de beschikbaarheid en

VV&T

referentiecijfers van criteria voor het waarborgen van kwaliteit

Binnen de VV&T onderscheiden we twee soorten kwaliteitsindi-

bij zorginkoop (2.1), de kostenontwikkeling van de AWBZ (2.2),

catoren: cliëntgebonden indicatoren (CQ) en zorginhoudelijke

en het volume van AWBZ-zorg (2.3). Al deze gegevens kunnen

indicatoren (ZI) (zie tabel 2.1 voor de thema’s). De cliëntgebon-

een handvat bieden bij goede zorginkoop. De onderstaande

den indicatoren worden gemeten en aangeleverd via geaccredi-

gegevens kunnen hieraan richting geven, maar moeten altijd

teerde meetbureaus. De zorginhoudelijke indicatoren kunnen

bezien worden in het licht van een ontwikkelende zorgmarkt en

gemeten en aangeleverd worden via diverse manieren. De focus

het daarbij behorende veranderende zorgsysteem. De weer

van het kader is sterk intramuraal gericht, wat in tegenstelling

gegeven trends kunnen derhalve niet zonder meer door

staat tot het landelijk beleid om de zorg steeds dichter bij de

getrokken worden. Voor de inkoop 2012 zijn de kwaliteits

samenleving te brengen. De cliënt blijft zo lang mogelijk in zijn

gegevens van verslagjaar 2010 relevant.

eigen omgeving. Dit betekent een extramuralisering van de zorg. Gezien deze ontwikkeling acht ZN het noodzakelijk om in de komende jaren aanvullende indicatoren te formuleren voor

2.1 Kwaliteit – Zorginkoopcriteria voor kwaliteit

de extramurale zorg. Het kwaliteitskader bevat door de huidige insteek geen

Bij de zorginkoop zijn verschillende criteria beschikbaar op basis

indicatoren over de zorgtrajecten die over de grenzen van

waarvan goede zorg kan worden ingekocht. We onderscheiden

instellingen en financieringsstromingen heen lopen (ketenzorg).

hierbij;

ZN is van mening dat dit onderwerp een zinvolle aanvulling is op het huidige kader.

1. Sectorale kwaliteitskaders

a. Zorginhoudelijke indicatoren

In 2010 is er een verbeteringsslag gemaakt op de toen inmiddels

b. Cliëntervaringen (cq)

vijf jaar bestaande indicatorenset. Omstreden indicatoren, zoals

2. Inhoudelijke organisatie

de vaccinatiegraad voor intramurale bewoners en medewerkers zijn komen te vervallen en de belangrijkste aanvulling is

2.1.1 Sectorale kwaliteitskaders

indicator 7.1 ‘Risicosignalering’, sterk gericht op preventie en de

In recente jaren is voor elke caresector een eigen kwaliteitskader

verantwoordelijkheid van de verplegende of verzorgde om (ook)

ontwikkeld. Het berust op zowel zelfrapportage door de

op signalen te letten die de achteruitgang van de cliënt kunnen

instelling (tevens input voor het gefaseerd toezicht door de IGZ),

voorspellen. Deze nieuwe indicator is wel weer een procesindi-

als cliëntwaarderingsonderzoek op basis van een landelijk

cator, terwijl ZN van mening is dat juist de uitkomsten een

gevalideerd instrument. Deze kwaliteitskaders zijn op dit

steeds belangrijkere rol moeten spelen. Daarnaast speelt de

moment instellingsgericht opgesteld. Uitgaande van de

discussie voor het opnemen van absolute normen in het kader,

gedachte dat zorg wordt ingekocht vanuit de resultaten voor de

bijvoorbeeld; ‘decubitus moét instellingsbreed onder x-percen-

cliënt, streeft ZN naar ontwikkeling van kwaliteitsindicatoren

tage zijn’. In de verbeterslag zijn partijen het hier nog niet over

voor specifieke zorgtrajecten in de nabije toekomst. Daarnaast

eens geworden.

betekent dit ook dat de cliëntwaardering zeer belangrijk is in de inkoop van zorg. De verschillende sectorale kwaliteitskaders

Het VV&T Kwaliteitskader is één van de oudste kwaliteitskaders

bevinden zich in een verschillend stadium van ontwikkeling. Het

en inmiddels alom gebruikt en geaccepteerd. Bij de metingen in

kader voor de VV&T is het verst gevorderd, in de gehandicapten-

2010 wordt bekeken in hoeverre de nieuwe indicatoren

zorg is er nog veel discussie binnen het brede speelveld van

werkbaar zijn. De scores op deze indicatoren worden na

stakeholders over de mate van transparantie en zijn er twijfels

accordering gepubliceerd in het Jaardocument Maatschappe-

over met name het CQ-instrument. Binnen de GGZ ligt de

lijke Verantwoording en op KiesBeter.nl. Het zogenaamde

aandacht vooral bij de indicatoren voor de cure en zijn de

‘sterrensysteem’ van Kiesbeter krijgt de nodige kritiek van

kwaliteitsindicatoren van de langdurige zorg, waarbij vooral

instellingen door de complexiteit en ondoorzichtigheid.

stabilisatie en participatie belangrijk zijn, onderbelicht.

32


Zorginkopers kunnen het VV&T Kwaliteitskader gebruiken bij het

een zelfevaluatie door de zorgaanbieder, en scores op cliëntge-

inkopen van zorg door:

bonden indicatoren worden gemeten door middel van de

■■

De clientervaringen te gebruiken als belangrijke graadmeter;

CQ-index. Vóór introductie van de CQ index in de GGZ werd de

■■

Eisen te stellen aan minimale clienttevredenheid;

zorgthermometer gebruikt. Gebruik van de CQ index biedt

■■

De basiskwaliteit van instellingen af te meten aan de hand

echter meer kwantitatieve gegevens (Trimbos, 2008). De

van de zorginhoudelijke indicatoren en deze te gebruiken als

zorgthermometer wordt derhalve niet meer gebruikt. In 2009 is

startpunt van discussie over de geleverde kwaliteit;

een verbeterde versie van de indicatoren set gepubliceerd. De

Eisen te stellen aan resultaten op zorginhoudelijke indicato-

doorontwikkeling en evaluatie van de indicatorenset is nog niet

ren, bijvoorbeeld door minimum normen te hanteren.

afgerond. Zomer 2010 hebben vertegenwoordigers van GGZ-N,

■■

NIP, NVvP, LPGGZ, ZN, VWS en IGZ gekeken naar de bruikbaarBranchecijfers

heid van de indicatoren in de basisset. Uit deze evaluatie kwam

Tabel 2.1 is een overzicht van de gemiddeld behaalde scores op

naar voren dat een aantal indicatoren doorontwikkeld moet

de indicatoren uit het kwaliteitskader VV&T in 2009 te zien. Deze

worden of zelfs definitief afgeschaft. De overgebleven indicato-

scores kunnen als referentiegegevens gebruikt worden. Per

ren vormen de kernset, die over 2010 en 2011 wordt uitge-

thema is de gemiddelde score, de mediaan, het minimum, het

vraagd. Instellingen kunnen direct overgaan tot registratie van

maximum, de 25 procent ondergrens en de 75 procent boven-

alleen de indicatoren uit deze kernset.

grens weergeven. De donkergrijs gearceerde indicatoren zijn

Zorginkopers kunnen het GGZ Kwaliteitskader gebruiken bij het

zorginhoudelijke indicatoren en de lichtgrijs gearceerde

inkopen van zorg door:

indicatoren zijn cliëntervaringen. In het achtergrondrapport bij

■■

De clientervaringen te gebruiken als belangrijke graadmeter;

Branchebeeld VV&T op basis van het Kwaliteitskader zijn de

■■

Eisen te stellen aan minimale cliënttevredenheid;

gemiddelde gewogen scores onderling vergeleken. CQ-scores

■■

De basiskwaliteit van instellingen af te meten aan de hand

54

liggen voor alle indicatoren tussen de 1 en 4 en zijn daarom

van de kernset zorginhoudelijke indicatoren en de subsets

makkelijk vergelijkbaar. Voor interpretatie van de cliëntervarin-

en deze te gebruiken als startpunt van discussie over de geleverde kwaliteit;

gen is gekeken naar het gewogen gemiddelde t.o.v. andere CQ-indicatoren, en t.o.v. andere sectoren, en de spreiding van de

■■

Eisen te stellen aan resultaten op zorginhoudelijke indicato-

scores. Zorginhoudelijke indicatoren zijn niet direct vergelijk-

ren uit de kernset en de subsets, bijvoorbeeld door mini-

baar. Voor interpretatie van de scores op de zorginhoudelijke

mum normen te hanteren.

indicatoren is gekeken naar het gewogen gemiddelde t.o.v. 2007 en t.o.v. vergelijkende data, en de spreiding van de scores.

Maatschappelijke Opvang De sector ontwikkelt eigen prestatie-indicatoren. De ZI-indicato-

GGZ

ren zijn nog in ontwikkeling en worden in 2011 afgerond. In

In de GGZ heeft de focus de afgelopen jaren gelegen op de

2009 is begonnen met de ontwikkeling van een CQ-index

curatieve zorg. De langdurige zorg binnen de GGZ was uit beeld.

vrouwenopvang en maatschappelijke opvang (MO). Deze CQ zal

ZN wil haar focus in de komende jaren ook op de rehabilitatie,

in het voorjaar van 2011 beschikbaar worden. Aangezien 2012

stabilisatie en participatie in de langdurige GGZ zorg leggen.

gebruik moet maken van de cijfers van verslagjaar 2010 zal er

Ook GGZ Nederland legt hier momenteel haar nadruk op . De

voor de inkoop 2012 dus vooral processturing plaatsvinden.

maatschappelijke opvang en vrouwenopvang zijn ook onder-

Er zijn ook zorgkantoren die zeggen dat er geen maatschappe-

deel van de langdurige GGZ. De borging van veiligheid en

lijke opvang wordt ingekocht, maar GGZ-prestaties voor de

privacy is een belangrijk thema bij de zorginkoop.

doelgroep die gebruik maakt van de MO. Deze zorgkantoren

In 2007-2008 is de eerste basisset prestatie-indicatoren voor de

vragen dan ook naar het meten volgens het kwaliteitskader GGZ.

55

GGZ ontwikkeld. De basisset wordt gebruikt voor de monitoring en rapportage over kwaliteit van de GGZ-zorg, met als doel openheid en transparantie van de kwaliteit. Zowel de zorginhoudelijke als de cliëntgebonden indicatoren worden gemeten. Scores op de zorginhoudelijke indicatoren worden gemeten met 54 ZiZo (2009) Achtergrondrapport bij Branchebeeld VV&T: Op basis van het Kwaliteitskader 55 GGZ Nederland (2009) Naar herstel en gelijkwaardig burgerschap; visie op de (langdurende) zorg aan met mensen met ernstige psychische aandoeningen

33

34

Ervaringen met zorg(behandel-)/leefplan en evaluatie Ervaren inspraak en overleg

Ervaren bejegening Ervaren informatie

Ervaringen met lichamelijke verzorging Ervaringen met maaltijden

Decubitus Voedingstoestand Valincidenten Medicijnincidenten Antipsychotica, anxiolytica en hypnotica Antidepressiva Vaccinatiegraad - clienten Vaccinatiegraad - medewerkers Incontinentie - prevalentie Incontinentie - diagnose Verblijfskatheter Probleemgedrag Fixatie Ervaren professionaliteit en veiligheid zorgverlening

Bron: ZiZo(2009) Achtergrondrapport bij Branchebeeld VV&T: Op basis van het Kwaliteitskader

Ervaren wooncomfort Ervaren sfeer Ervaren privacy (en woonruimte)

Ervaringen met dagbesteding en participatie Ervaren zelfstandigheid/autonomie

Ervaringen op het gebied van mentaal welbevinden Depressie

Ervaren veiligheid woon-/leefomgeving Instructie tilliften

Ervaren beschikbaarheid personeel Beschikbaarheid verpleegkundige Beschikbaarheid arts Bekwaamheid voorbehouden handelingen

* Gemiddelde aantal clienten waarop de resultaten gebaseerd zijn ** Bij Ja/Nee indicator geeft deze kolom Percentage Ja weer *** Bij Ja/Nee indicator geeft deze kolom Percentage Nee weer

9.1 9.2 9.3 9.4

9 Voldoende en bekwaam personeel

8.1 8.3

8 Veiligheid wonen/verblijf

7.1 7.2

7 Mentaal welbevinden

6.1 6.2

6 Participatie en sociale redzaamheid

5.1 5.2 5.3

5 Woon- en leefomstandigheden

4.1 4.2c 4.3 4.4 4.5a 4.5b 4.6a 4.6b 4.7a 4.7b 4.8 4.9 4.10 4.12

4 Zorginhoudelijke veiligheid

3.1 3.2

3 Lichamelijk welbevinden

2.1 2.2

2 Communicatie en informatie

1.1 1.2

Thema's en indicatoren 1 Zorg(behandel-)/leefplan

Verpleging en Verzorging

70,61 146,59 84,02 47,87 86,05 85,06 87,62 22,78

2319 1200 2349 2339 2364 2362 800 1221

91% 88%

1709

1,94

85%

2,76

0,00

2,35

1,85

1,96

2,30

2,44

1,86

2,49

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

0,00

1,67

2,47

1,68

2,29

1691

2,98

3,75

24,39

3,22

3,40

3,46

3,73

3,43

3,36

3,47

8,06

30,23

4,29

56,51

60,77

15,29

95,91

21,17

41,74

7,22

10,55

3,39

2,79

3,02

3,42

2,83

3,42

2,00 1,33

81%

22,93

3,27 2,67

Minimum**

1691

1223

1708

25,85

85,96

1224

25,87

2364

25,86

1224 1224

23,27

1220

25,65

79,79

2351

1223

79,75

2351

24,49

81,29

2338

25,46

86,06

2360

1222

77,67

1223

85,60

2358

25,52

2364

20,25

1222

22,61

1222 1220

25,54

1224

16,68 19,55

1195

Aantal clienten per Gewogen OE* gemiddelde

1218

Aantal OE's

2,78

3,67

14,29

3,08

3,24

3,33

3,66

3,28

3,17

3,34

0,00

14,29

1,37

18,18

47,08

6,08

96,00

13,21

31,91

3,02

7,14

0,87

0,00

2,78

3,27

2,57

3,25

2,38

2,95

25% ondergrens 3,26

2,60

1,63

3,04

3,44

2,84

3,43

2,66

3,00

3,77

21,25

3,23

3,47

3,48

3,79

3,46

3,40

3,49

1,99

23,33

3,13

58,33

58,57

13,11

98,67

19,10

41,38

6,11

10,34

Mediaan

3,19

3,86

30,70

3,37

3,64

3,60

3,90

3,60

3,62

3,62

9,09

37,14

5,66

90,91

71,43

21,64

100,00

26,09

49,18

10,22

13,64

4,73

3,70

3,25

3,59

3,11

3,58

2,95

3,60

75% bovengrens

12%

9%

19%

3,81

15%

4,00

100,00

3,76

4,00

3,98

4,00

3,94

4,00

3,95

51,82

100,00

33,33

100,00

100,00

100,00

100,00

83,33

100,00

100,00

100,00

30,00

31,91

3,96

4,00

3,95

3,96

4,00

4,00

1,29

1,69

2,96

11,98

3,05

3,03

2,13

1,41

3,65

1,15

Percentage Maximum*** onbekend

Tabel 2.1 geeft een overzicht van de gemiddeld behaalde scores op de indicatoren uit het kwaliteitskader VV&T in 2009.


Tabel 2.2 geeft een overzicht van de indicatoren uit de kernset voor de GGZ uit het kwaliteitskader GGZ. Indicatornummer

Omschrijving

1.2

Verandering ernst problematiek

1.2a

Oordeel van de cliënt over verandering van de ernst van de problematiek

1.2b

Het op systematische wijze meten van de verandering van de ernst van de problematiek bij cliënten

1.2c

Gebruikte instrumenten

1.2d

Verandering in ernst problematiek

1.3

Verandering in het dagelijks functioneren van de cliënt

1.4

Verandering in de ervaren kwaliteit van leven van de cliënt

1.4a

Systematische meting ervaren kwaliteit van leven

1.4b

Gebruikte instrumenten

1.4c

Verandering in ervaren kwaliteit van leven

1.7

Drop-out

1.8b

Uitvoering somatische screening

2.1

Medicatieveiligheid

2.1a

Beschikbaarheid medicatieoverzicht

2.2

Informatie over bijwerkingen medicijnen

2.4

Insluiting en dwangmedicatie

2.4a

Aantal insluitingen/ toepassing van dwangmedicatie

2.4b

Gemiddelde duur van de insluitingen/ dwangmedicatie

2.6

Incidenten cliëntenzorg

3.3

Informed Consent

3.4

Keuzevrijheid

3.5

Vervulling zorgwensen: het ervaren verloop van het behandel-/begeleidingsproces

3.6

Evaluatie van begeleiding-/behandelplannen

3.6a

Het percentage cliënten dat positief oordeelt over evaluatie en eventuele bijstelling van het behandel- of begeleidingsplan

3.7

Continuïteit van zorg: samenwerking en afstemming met ketenpartners

3.9

Cliëntoordeel over woon- en leefomstandigheden in een klinische of RIBW-setting

3.10

Adequate bejegening door de hulpverlener

3.11

Adequate informatieverstrekking over de behandeling/begeleiding

Bron: ZiZo (2010)Kernset GGZ indicatoren 2010-2011

Branchecijfers

In het kwaliteitskader voor de gehandicaptenzorg zijn kwaliteits-

De resultaten van de kwaliteitsindicatoren 2009 zijn sinds 29

indicatoren en zorginhoudelijke indicatoren opgenomen. Scores

oktober 2010 beschikbaar. Deze resultaten zijn echter niet

op de zorginhoudelijke indicatoren worden gemeten met een

openbaar en slechts toegankelijk via de ZiZo portal. Openbare

zelfevaluatie door de zorgaanbieder, en scores op cliëntgebon-

gegevens zullen later gepubliceerd worden.

den indicatoren worden gemeten door middel van de CE-index.

GHZ

Verslagjaar 2010: alleen verantwoording ZI mogelijk

Transparantie in kwaliteit is juist in de sector waar levenslange en

Voor de inkoop 2012 worden de kwaliteitsgegevens uit het

levensbrede zorg wordt geleverd zeer van belang. De huidige

verslagjaar 2010 gebruikt. De meting over verslagjaar 2009 was

zorginhoudelijke indicatoren en de cliëntervaringsvragenlijsten

vrijwillig; maar de meting op basis van de normen verantwoorde

worden bij de zorginkoop als uitgangspunt genomen in de

zorg over verslagjaar 2010 is verplicht. Echter door het proces

discussie rondom kwaliteit. De nuance tussen de verschillende

rondom de kwaliteitsindicatoren is alleen verantwoording over

doelgroepen in de gehandicaptenzorg wordt hierin meegenomen.

de zorginhoudelijke (ZI) indicatoren mogelijk. De ZI betreft een

35

verbeterde set gebaseerd op de indicatorenset 2009. De VGN

Zorginkopers kunnen het GHZ Kwaliteitskader gebruiken bij

heeft de medewerking aan het kwaliteitskader eind november

het inkopen van zorg door:

opgeschort, wat tot gevolg heeft dat een aantal lidinstellingen

■■

De cliëntervaringen te gebruiken als belangrijke graadmeter;

zich solidair verklaren met de VGN. Kortom: hoewel verantwoor-

■■

Eens per drie jaar meting van cliëntwaardering te verplichten;

ding over 2010 verplicht is, zullen niet alle instellingen zich

■■

Te sturen op het proces van transparantie; dat wil zeggen meten van de normen verantwoorde zorg (ZI en CE).

kwantitatief over de ZI-indicatoren kunnen verantwoorden. De zorgkantoren hebben hier in de inkoop en contractering wel steeds op gestuurd. Alle zorgkantoren hanteren namelijk

Tabel 2.3 geeft een overzicht van alle thema’s en de bijbeho-

dezelfde geschiktheidseisen waarin gesteld wordt dat instellin-

rende indicatoren uit het kwaliteitskader GHZ (zie kwaliteitska-

gen systematisch moeten werken aan kwaliteitsverbetering. Dit

der gehandicaptenzorg voor het uitgebreide indicatorenover-

moet geborgd zijn in een erkend kwaliteitssysteem waarin de

zicht). Er is voor gekozen om alle indicatoren in het overzicht te

landelijke kwaliteitskaders zijn geïntegreerd. Aan het niet

plaatsen, echter de indicatoren kunnen per doelgroep verschil-

voldoen aan deze geschiktheidseis, dan wel het niet kwantitatief

len. Voor een overzicht per doelgroep verwijzen we naar de

kunnen verantwoorden van de ZI-indicatoren kunnen zorgkan-

actuele documentatie op www.zichtbarezorg.nl.

toren consequenties verbinden. Naast doelgroepen wordt ook nog onderscheid gemaakt naar Stand van zaken CE: uitrol start eind 2010

zorgtypen:

De kwaliteitsindicatoren worden gemeten aan de hand van de

■■

Ambulante zorg (voor LVG met behandeling: ambulante behandeling)

CE-index specifiek voor de subgroepen. Voor de meting van cliëntervaringen met het CE-instrument maken instellingen

■■

Dagbesteding (niet voor de ZG beschikbaar)

afspraken met een van de zeven onafhankelijke en geaccredi-

■■

Verblijfszorg (voor LVG met behandeling: behandeling met

teerde meetbureaus. In 2010 is er veel gesproken met de

verblijf )

veldpartijen in de gehandicaptenzorg over het meten van cliëntervaringen. Door de discussie en aanvullend onderzoek is

Branchecijfers

vertraging ontstaan ten opzichte van de oorspronkelijke

De eerste resultaten op de indicatoren uit het kwaliteitskader

planning. Aanvankelijk zou de CE begin 2010 beschikbaar zijn. Er

zijn gemeten en verzameld voor 2009, maar deze gegevens zijn

is een vragenlijst CE beschikbaar voor (een deel) van de

nog niet openbaar gemaakt. Wel is er in 2006 een benchmark

VG-groep. Echter meting kan pas starten begin 2011. Terugkop-

opgezet voor de gehandicaptenzorg met scores op cliënterva-

peling van de resultaten is afhankelijk van het aantal responden-

ringen. Het rapport ‘weten voor beter. Brancherapport bench-

ten. Ondertussen wordt ook gewerkt aan een uitbreiding van de

mark gehandicaptenzorg’ behandelt de uitkomsten van de

VG-groep door het instrument ook te gebruiken voor uitvragen

benchmark56. De resultaten op de verschillende thema’s in het

cliëntvertegenwoordigers (bruikbaarheid moet nog getoetst).

rapport zijn echter niet onderling vergelijkbaar.

Zeker is dat voor de inkoop 2012 geen gegevens beschikbaar zijn over cliëntervaringen op basis van de CE-index over

2.1.2 Inhoudelijke organisatie

verslagjaar 2010. Zorgkantoren hechten veel belang aan het

Systematische verbetering van kwaliteit binnen een organisatie

meten van de cliëntwaardering. Zorgkantoren kunnen hiervoor

is mogelijk door werken met een landelijk erkend kwaliteitssys-

alternatieven vragen, zoals:

teem. ZN vindt het een vereiste dat zorginstellingen werken met

■■

■■

■■

Overhandigen van contract met meetbureau en resultaten

een dergelijk kwaliteitssysteem. In veel gevallen zijn kwaliteits-

laten zien zodra beschikbaar (maar pas in de tweede helft

systemen onderdeel van een keurmerk. Het hebben van een

2011);

keurmerk is wat ZN betreft geen doel op zich, het hebben van

Evalueren van verbeterplannen die in eerdere jaren zijn

een landelijk kwaliteitssysteem wat hieraan raakt en de bijbeho-

ingezet (alternatieve cliëntmeting);

rende externe toetsing is echter wel van belang.

Aansluiten bij andere instrumenten die in de sector gebruikt worden voor cliëntervaringen (bv. gekoppeld aan de HKZ of andere kwaliteitssystemen). NB: er kan niet gevraagd worden om toch een ‘oude’ CQ gehandicaptenzorg af te nemen. Dit instrument is afgekeurd en de meetbureaus zullen niet meer met dit instrument meten.

56 VGN (2007) Weten voor Beter. Brancherapport benchmark

gehandicaptenzorg

36


Tabel 2.3 Zorginhoudelijke indicatoren gehandicaptenzorg Overzicht domeinen/randvoorwaarden uit visiedocument en onderwerpen van de indicatoren

Indicator

1. Domeinen Lichamelijk welbevinden 1. Onderkennen van lichamelijke aandoeningen.

Percentage cliënten waarbij een inventarisatie is uitgevoerd naar de risico’s verbonden aan een lichamelijke aandoening.

2. Risico’s van lichamelijke aandoeningen beoordelen en daar afspraken over maken.

Percentage cliënten met een lichamelijk aandoening waarbij een inventarisatie is uitgevoerd naar de risico’s verbonden aan de aandoening en waarbij afspraken zijn vastgelegd.

3. Aandacht voor suikerziekte.

Percentage cliënten met diabetes waarvan de HbA1c-waarde in de afgelopen 12 maanden is bepaald.

4. Aandacht voor cliënten met epilepsie.

Percentage cliënten met epileptische activiteit in het afgelopen jaar waarvoor een actuele, volledig ingevulde insultlijst beschikbaar is.

2. Domein Psychisch welbevinden 1. Gediagnosticeerde psychische aandoeningen.

Percentage cliënten waarbij een inventarisatie is uitgevoerd naar de risico’s verbonden aan een psychische aandoening

2. Risico’s van gediagnosticeerde psychische aandoeningen beoordelen en daar afspraken over maken

Percentage cliënten met een gediagnosticeerde psychische aandoening waarbij een inventarisatie is uitgevoerd naar de risico’s verbonden aan de aandoening en afspraken zijn vastgelegd.

3. Speciale aandacht voor probleemgedrag

Percentage cliënten met probleemgedrag waaraan speciale aandacht en zorg wordt besteed.

3. Domein Interpersoonlijke relaties Ondersteunen bij het opbouwen en onderhouden van sociale relaties

De mate waarin cliënten ondersteuning krijgen bij het opbouwen en onderhouden van sociale relaties.

4. Domein Deelname aan de samenleving (geen zorginhoudelijke indicator)

Of de afspraken die daarover in het zorgen ondersteuningsplan gemaakt zijn nagekomen worden

5. Domein Persoonlijke ontwikkeling (geen zorginhoudelijke indicator)


6. Domein Materieel welzijn (geen zorginhoudelijke indicator)


7. Domein Zelfbepaling (geen zorginhoudelijke indicator)


8. Domein Belangen Medezeggenschap (organisatieniveau)

De beschikbaarheid van een vorm van medezeggenschap binnen de informatie eenheid (a) en de beschikbaarheid van ondersteuning of coaching daarbij (b).

9. Randvoorwaarde Zorgafspraken en ondersteuningsplan 1. Afspraken over zorg en ondersteuning worden vastgelegd en nagekomen

Percentage cliënten dat beschikt over een zorgen ondersteuningsplan dat aan procedurele voorwaarden voldoet.

2. Zorg- en ondersteuningsplan voldoet aan procedurele voorwaarden.

Percentage cliënten waarbij afspraken over de zorg en ondersteuning op alle domeinen en leefgebieden zijn vastgelegd en nagekomen.

10. Randvoorwaarde Cliëntveiligheid 1. Aandacht voor cliënten met een verhoogd risico

Percentage cliënten met verhoogd risico waarbij een inventarisatie is gemaakt van de veiligheidsrisico’s en afspraken zijn vastgelegd

2. Incidenten

Prevalentie van incidenten op het gebied van veiligheid de afgelopen 30 dagen.

3. Evaluatie medicatie

Percentage cliënten waarvan de medicatie in de afgelopen 12 maanden is geëvalueerd.

4. Evaluatie effect vrijheidsbeperkte maatregelen

Percentage cliënten waarbij het effect van toegepaste vrijheid beperkende maatregelen is geëvalueerd.

11. Randvoorwaarde kwaliteit van medewerkers en organisatie Ziekteverzuim

Percentage ziekteverzuim over het afgelopen jaar a. binnen de informatie-eenheid b. binnen de gehele organisatie

12. Randvoorwaarde Samenhang in zorg en ondersteuning Samenhangend zorg en ondersteuning

De mate waarin de zorg en ondersteuning in samenhang wordt geleverd.

Bron: ZiZo (2009) Zorginhoudelijke indicatoren kwaliteitskader Gehandicaptenzorg

37

2.2 Kostenontwikkeling AWBZ

De vierde figuur (2.4) zijn totale kosten in 2009, uitgesplitst naar sector en zorgsetting. De hoogste kosten zijn voor de V&V met

Onderstaand figuur (2.1) laat de kostenontwikkeling van de

ruim 9 miljard euro, daarna de GHZ met bijna 5 miljard euro en

AWBZ zien in de periode 2004-2010. Jaarlijks blijven de uitgaven

ten slotte de GGZ met ruim 1 miljard euro. De kosten voor

stijgen, met uitzondering van het jaar 2008. Dit hangt samen

intramurale zorg liggen bij alle sectoren beduidend hoger dan

met de overheveling van de geneeskundige GGZ van de AWBZ

de kosten voor extramurale zorg. De laatste figuur geeft de

naar de Zorgverzekeringswet. Dit is duidelijk te zien in figuur 2.2

gemiddelde kosten per verzekerde weer, waarbij de onderlinge

waar de lasten zijn uitgesplitst per sector. Hieruit blijkt dat de

verhoudingen tussen sectoren en zorgsetting vergelijkbaar is

kosten voor de GGZ de laatste twee jaar sterk zijn gedaald,

met de verhouding bij de totale kosten.

terwijl de kosten van de V&V en gehandicaptenzorg beide zijn gestegen. Ten slotte laat figuur 2.3 de begrote verdeling van uitgaven over de sectoren zien.

Bron: CVZ, 2010 Bron: CBS (2009) Geldstromen in de zorg; uiteindelijke financiering, VWS (2009) Openheid over de besteding van AWBZ-middelen, Vektis (2010) Zorgthermometer november 2010

Bron: CVZ (2010), Zorgcijfers Kwartaalbericht, Financiële ontwikkelingen in de Zvw en AWBZ Bron: CVZ (2010)

Bron: Vektis (2010) Zorgthermometer november 2010

38


2.2.1 Verpleging, Verzorging & Thuiszorg

2.2.3 Gehandicaptenzorg

Figuur 2.6 laat de kosten voor de extramurale V&V zien in 2009.

Figuur 2.8 laat de kosten voor de extramurale gehandicapten-

Als gevolg van de pakketmaatregelen zijn de functie indelingen

zorg zien in 2009. Als gevolg van de pakketmaatregelen zijn de

veranderd, waardoor de kosten lastig vergeleken kunnen

functie indelingen veranderd, waardoor de kosten lastig

worden over de jaren. De functie persoonlijke verzorging brengt

vergeleken kunnen worden over de jaren. Dagactiviteiten en

veruit de meeste kosten met zich mee.

begeleiding behoren tot de grootste kostenposten.

Bron: CVZ, 2010 Bron: CVZ, 2010

2.3 Volume

2.2.2 Geestelijke gezondheidszorg

Onderstaand figuur laat het aantal opnamedagen bij AWBZ-zorg

Figuur 2.7 laat de kosten voor de extramurale GGZ zien in 2009.

met verblijf zien bij personen ouder dan 18 jaar, uitgesplitst naar

Als gevolg van de pakketmaatregelen zijn de functie indelingen

sector. De sector V&V is vrij constant en het aantal opnameda-

veranderd, waardoor de kosten lastig vergeleken kunnen

gen neemt zelfs licht af sinds 2004. Het totaal aantal opnameda-

worden over de jaren. De functies dagactiviteiten en begelei-

gen in de GHZ en GGZ nemen beide licht toe.

ding hebben de hoogste kosten in 2009.

Bron: CVZ, 2010

Bron: CBS Statline (gegevens 2007 niet beschikbaar)

39

Figuur 2.10 geeft de ontwikkeling in het aantal PGB houders

in de lagere zorgzwaartepakketten. Voor de lagere pakketten is

weer in de periode 2004-2009. Er is een constante stijging te zien

de kans op zelfstandigheid het grootst, en geeft daarom

van bijna twaalf procent per jaar over de totale periode. Als

mogelijkheden voor levering van VPT.

reactie op de sterke stijging heeft het Ministerie van VWS maatregelen genomen zoals scherpere voorwaarden en een PGB-stop in 200957 58. Het aandeel van het PGB in de totale AWBZ lasten is flink gestegen, van 3,6 procent in 2004 tot 8,5 procent in 2009.59 In totaal kiest iets minder dan tien procent van de cliënten voor een PGB in plaats van ZIN. Uit onderzoek van Vektis blijkt dat de cliënten die voor een PGB kiezen, verschillen van de groep die voor ZIN kiest. Van de PGB-houders heeft een relatief groot gedeelte een psychiatrische aandoening of een verstandelijke handicap. Daarnaast kiezen gemiddeld jongere mensen voor een PGB in vergelijking tot ZIN. Het PGB werd voornamelijk gezien als substitutie van ZIN. Echter, naast de groei van het aantal budgethouders is ook een stijging van de kosten van ZIN te zien. Daarnaast is een aanzienlijk deel van de nieuwe

Bron: HHM (2010), Volledig Pakket Thuis in de praktijk Inventarisatie naar de invulling van VPT in de ouderenzorg en gehandicaptenzorg

instromers in de AWBZ jonger dan 18 jaar, en dit is juist in toenemende mate een groep die voor een PGB kiest.60

Bron: CVZ (2010) Zorgcijfers eerste kwartaal

Bron: HHM (2010), Volledig Pakket Thuis in de praktijk Inventarisatie naar de invulling van VPT in de ouderenzorg en gehandicaptenzorg

Gegevens over het totaal aantal dagen VPT zijn beschikbaar voor 2009 en 2010. Een overzicht hiervan is te vinden in figuur 2.11,

Tabel 2.4 laat zien dat in 2006 en 2007 ongeveer 85 procent van

waaruit blijkt dat V&V het grootste aandeel heeft in het totaal

de cliënten werd geholpen binnen de Treeknormen. Tevens was

aantal dagen VPT en in mindere mate bij de GGZ. De gegevens

er een afname van drie procent in het aantal urgent wachten-

van 2010 zijn gebaseerd op de productieafspraken die zorgkan-

den, dat daalde van 4.600 in 2006 naar 4.475 in 2007.

toren hebben gemaakt met zorginstellingen. Deze afspraken betekenen echter niet dat alle ingekochte dagen ook daadwer-

Tabel 2.4 Wachtlijsten in de AWBZ

kelijk worden geleverd. Voor 2010 kan er vanuit worden gegaan dat ongeveer de helft van de afgesproken dagen wordt gele-

Wachtlijsten in de AWBZ

2006

2007

verd. In figuur 2.12 is ook een schatting van het aantal cliënten

% personen geholpen binnen de Treeknormen

85%

86%

Aantal urgent wachtenden op 31 december

4.600

4.475

te zien. Voor 2010 geldt ook dat het aantal cliënten in 2010 grofweg door twee kan worden gedeeld.61 VPT komt vooral voor

Bron: VWS (2010) Inzicht in de AWBZ 57 Zorgvisie (2010) CVZ: Groei PGB zet onverminderd door 58 CVZ (2010) Zorgcijfers eerste kwartaal 59 CVZ (2010) Zorgcijfers eerste kwartaal

men dat het aandeel indicaties voor de zorgpakketten met de

60 Vektis (2009) Zorgthermometer, de AWBZ in Nederland

twee laagste nummers (het minst zorgintensief ) verhoudingsge-

61 Bron: HHM (2010), Volledig Pakket Thuis in de praktijk Inventarisatie

wijs afneemt. Dit kan worden verklaard door beleid gericht op

naar de invulling van VPT in de ouderenzorg en gehandicaptenzorg

40

Over het algemeen kan binnen alle sectoren worden waargeno-


scheiden van wonen en zorg. Dit heeft geleid tot een verschui-

2.3.2 Geestelijke gezondheidszorg

ving van intramurale indicaties voor een ‘lichte’ ZZP, naar

Deze paragraaf geeft referentiecijfers over het volume van

(extramurale) indicaties en als gevolg daarvan dus geen gebruik

AWBZ-zorg in de GGZ.

meer maken van intramurale zorg.

62

De volgende vier figuren laten het volume in dagen voor de

2.3.1 Verpleging, Verzorging & Thuiszorg

verschillende ZZP’s voor de GGZ in 2009 zien. De B-pakketten

Deze paragraaf geeft referentiecijfers over het volume van

zijn verantwoordelijk voor ongeveer 35 procent van het totaal

AWBZ-zorg in de V&V.

aantal dagen. Binnen de B-pakketten heeft ZZP 5 het grootste aandeel in het totaal aantal dagen, en ZZP 1 een stuk minder

Onderstaande figuur laat het volume in dagen voor de verschil-

vergeleken met de andere pakketten. De C-pakketten zijn

lende ZZP’s voor de V&V in 2009 zien. ZZP 5 heeft veruit het

verantwoordelijk voor 65 procent van het totaal aantal dagen.

grootste volume in dagen.

Binnen de C-pakketten hebben ZZP 2 en 3 het grootste aandeel, en ZZP 6 het kleinste aandeel in het totaal aantal dagen.

Bron: CVZ, 2010

Bron: CVZ, 2010

De ontwikkeling in volume van de indicaties voor de verschillende ZZP’s sinds 2007 is te zien in figuur 2.14. De ZZP’s voor de V&V laten weinig veranderingen zien. Cliënten hebben in 2011 nog aanspraak op somatische revalidatiezorg (ZZP VV-9) op grond van de AWBZ. Omdat het zorg betreft die gericht is op genezing wordt een deel van deze zorg in 2012 een aanspraak op grond van de Zorgverzekeringswet.

Bron: CVZ, 2010

Bron: CIZ, beleidsmonitor tweede halfjaar 2009

Bron: CVZ, 2010 62 CIZ (2009) Beleidsmonitor tweede halfjaar 2009

41

De ontwikkeling in volume van de indicaties voor de verschil-

Figuur 2.20 Gemiddelde wachttijden bij GGZ instellingen

lende ZZP’s sinds 2008 is te zien in figuur 2.18. Over het algemeen is voor alle pakketten een lichte stijging in het aantal indicaties te zien.

Bron: GGZ in tabellen (2010)

2.3.3 Gehandicaptenzorg Deze paragraaf geeft referentiecijfers over het volume van AWBZ-zorg in de GHZ. Bron: CIZ, beleidsmonitor tweede halfjaar 2009

Onderstaande tabel laat het aantal plaatsen in de gehandicaptenzorg zien in de jaren 2005 tot 2008 voor de verschillende

Figuur 2.19 en 2.20 laten de wachtlijsten en de gemiddelde

doelgroepen binnen de gehandicaptenzorg en uitgesplitst naar

wachttijd in de totale GGZ zien (onderzoek voornamelijk binnen

intramurale en extramurale zorg.

geïntegreerde GGZ-instellingen). Hieruit blijkt dat er in de periode 2008-2010 er weinig vooruitgang te zien is in het aantal

Tabel 2.5 Aantal plaatsen gehandicaptenzorg, 2005-2008

wachtenden.

En dat tussen 2004 en 2008 weinig verbetering is opgetreden in de wachttijd. Figuur 2.19 Aantal wachtenden op peildatum 1 januari bij GGZ-instellingen

2005

2006

2007

2008

Verstandelijk gehandicaptenzorg Intramuraal

45.416

46.427

46.620

48.051

Semimuraal

19.064

20.104

21.120

21.631

Totaal VG

64.480

66.531

67.740

69.682

Lichamelijk gehandicaptenzorg Intramuraal

801

812

768

752

Semimuraal

3.035

3.206

3.394

3.529

Totaal LG

3.836

4.018

4.162

4.281

832

796

Zintuiglijk gehandicaptenzorg

Bron: GGZ Nederland (2010) Wachttijden in GGZ- instellingen 2009 (cure en care samen)

42

Intramuraal

890

863

Semimuraal

182

200

199

206

Totaal ZG

1.072

1.064

1.030

1.003

Totaal gehandicaptenzorg

69.388

71.613

72.932

74.966

Bron: VGN (2010) Brancherapport gehandicaptenzorg 2009


Onderstaande figuur laat het volume in dagen voor alle subgroepen binnen de gehandicaptenzorg zien in 2009. De groep verstandelijk gehandicapten (VG) beslaat minstens driekwart van het totaal volume in dagen.

Bron: CVZ, 2010

Bron: CVZ, 2010

De volgende acht figuren laten per doelgroep binnen de gehandicaptenzorg eerst het volume in dagen voor de verschillende ZZP’s in 2009 zien. En vervolgens de ontwikkeling van het aantal indicaties voor de verschillende ZZP’s sinds 2008. Het totaal aantal ZZP indicaties voor VG neemt af na 2008, en hetzelfde geldt voor de eerste zes ZZP’s. ZZP 7 laat echter een

Bron: CIZ (2009) Beleidsmonitor tweede half jaar 2009

forse toename zien, als gevolg van het herindicatietraject SGLVG. De groep lichamelijk gehandicapten (LG) laat een sterke stijging in het totaal aantal indicaties zien. Deze stijging is mogelijk te verklaren door het scherpere onderscheid in beleidsregels tussen somatische aandoening (SOM) en LG. ZZP LG07 neemt echter af.

Bron: CVZ, 2010

Bron: CVZ, 2010



43

De groep ZG laat ook een sterke stijging zien in het totaal aantal indicaties, dat ook terug is te zien bij alle afzonderlijke pakketten, het meest bij ZZP ZG05 vis. Deze stijging kan verklaard worden door een herdefiniëring van deze ZZP.

Bron: CVZ, 2010


44


Bijlage 3: Bronnenlijst uitgangspunten voor goede zorg

Titel

Door

Datum

Naar autonomie, verbondenheid en een gezond leven een nieuwe ambitie voor de langdurige zorg

ActiZ

April 2010

Integrale zorg in de eigen omgeving: de toekomst van chronische zorg en de huidige eerste lijn

Vastgesteld door Stuurgroep Chronische Zorg, VWS

Juni 2010

Eigen regie maakt de zorg beter voor minder geld

Centrale Samenwerkende Ouderenorganisaties (CSO), Chronisch zieken en Gehandicapten Raad Nederland (CG-Raad,) Landelijk Platform GGZ, LOC Zeggenschap in zorg, De Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF), Per Saldo met Mezzo

Juni 2010

‘Passage voor het toekomstige regeerakkoord’

ActiZ samen met cliënten- en ouderenorganisaties LOC, CG-raad, NPCF, Per saldo en CSO

Juli 2010

Zorg voor je gezondheid! Gedrag en gezondheid: de nieuwe ordening

Raad voor de Volksgezondheid en Zorg

April 2010

ALGEMENE UITGANGSPUNTEN GOEDE ZORG

45

Dit is een uitgave van: Zorgverzekeraars Nederland Afdeling Communicatie Sparrenheuvel 16 Postbus 520 3700 AM Zeist T 030 - 6988225 E [email protected] I www.zn.nl Maart 2011

46

Zorginkoopgids AWBZ 2012

Recommend Documents