Voor en tegen van zelf stroom opwekken
Zonnepanelen Met een dak of tuin vol zonnepanelen geef je als bedrijf of organisatie een groen visitekaartje af. VCA verlangt dat gecertificeerde bedrijven zich inspannen om het milieu te ontzien. Tenslotte is er niet voor niets de VGM-checklist Aannemers, waarin de M staat voor Milieu. Bovendien bespaar je op de elektriciteitsrekening. De grondstof waarvan zonnecellen worden gemaakt is silicium, ofwel zand. Dat is niet schaars of uitzonderlijk kostbaar. Dat biedt grote voordelen. Een mens vraagt zich af, waarom Nederland nog niet helemaal vol staat met zonnepanelen. Duitsland is beduidend verder, mede dankzij forse overheidssubsidies.
Met de term ‘zonnepanelen’ worden de vlak-
de panelen zorgen voor elektrische energie.
ke elementen bedoeld die bestaan uit half-
In eerste instantie voor eigen verbruik, het
geleiders die licht rechtstreeks omzetten in
overschot wordt teruggeleverd aan het net.
een gelijkspanning. Ze vinden soms toepas-
38
sing in lantaarnpalen of lichtboeien die zich
Decentrale elektriciteitsproductie
op afgelegen plaatsen bevinden. En steeds
Elektriciteit wordt op dit moment vooral
meer op plaatsen waar ook een gewone
centraal geproduceerd via enkele zeer grote
elektra-aansluiting te vinden is. Er bestaan
energiecentrales. Ook windmolens leveren
ook warmtewisselaars die rondgepompt
elektriciteit. Ze worden voornamelijk in
water of een andere vloeistof benutten voor
clusters geplaatst, als windmolenpark in zee
het verwarmen van een gebouw of van het
of in landelijke gebieden. Dat is weliswaar
tapwater, de zogenaamde zonnecollectoren.
overzichtelijk, maar er is een uitgebreid dis-
Of combinaties van beide.
tributienet met dikke koperen of aluminium
Aflezing op een klein verplaatsbaar scherm, zelfs
Naarmate (grijze) elektriciteit duurder
kabels voor nodig om de energie bij de afne-
tijdens zwaar onweer wordt nog energie geproduceerd.
wordt, wordt het interessanter om een
mers te brengen. Dat transport is kostbaar
zonbeschenen dak vol te laten leggen met
en geeft verliezen. Bovendien kan een sto-
zonnepanelen. Zolang het licht is, zullen
ring een groot gebied tegelijk treffen.
22 kW (piek) op het dak van een legpluimveefokkerij in Tweede Exloërmond (Drenthe), van de heer Blaakmeer. Hij bespaart de helft op zijn jaarlijks verbruik van 50.000 kilowatt-uur.
Lokale energieproductie heeft het voordeel
koppelingen en biogasgestookte generato-
op te vangen. Zodra het waait in Delfzijl
van minder energietransport en gespreid
ren zijn wel te regelen en combinaties van
worden grote turbines in centrales terug-
risico. Decentrale energieopwekking zou
verschillende systemen kunnen zo (grote)
geregeld. Dat zal ook zo zijn als de zon door
ideaal zijn als het aanbod overeenstemt
gaten in de lokale voorziening voorkomen.
de wolken breekt op een industrieterrein
met de lokale vraag. Maar het is niet zeker
Bij aardwarmte wordt warmte uit de aard-
waar veel zonne-energie wordt opgewekt.
dat de zon schijnt als de wasmachine wordt
bodem gewonnen. Een warmtekrachtkop-
Dat regelen gebeurt aan de kant van de
aangezet of dat het hard waait als de elek-
peling is een verwarmingsinstallatie die
leverancier, maar het zal steeds meer moe-
trische auto moet worden opgeladen. Tot
niet gewoon gas (of een andere brandstof)
ten gebeuren aan de kant van de gebruiker.
op zekere hoogte zijn vraag en aanbod te
verbrandt om een huis, bedrijf of proces te
Een kolencentrale laat zich nauwelijks snel
balanceren, bijvoorbeeld doordat de syste-
verwarmen, maar op dat gas een motor laat
regelen en centrales draaien op laag ver-
men zelf uitdokteren wanneer er energie
draaien. Die motor drijft een generator aan.
mogen minder efficiënt. Daarom wordt er
wordt afgenomen.
Het koelwater van de motor wordt gebruikt
geïnvesteerd in ‘slimme meterkasten’ en
voor de verwarming, terwijl de elektriciteit
in apparaten die communiceren met het
Smart grid
voor andere nuttige zaken wordt aangewend
netwerk en die daarop hun energieverbruik
Wind en zon laten zich dus niet sturen.
of wordt teruggeleverd aan het net.
afstemmen. Een goed evenwicht in produc-
Volledig voorzien in de eigen energiebe-
Op dit moment is het landelijk elektrici-
tie en verbruik maakt een ‘lichter’ net en
hoefte is lastig. Aardwarmte, warmtekracht-
teitsnet nog in staat om alle fluctuaties
een kleinere ‘reservecapaciteit’ mogelijk.
NIBHV Veiligheid 49 2012
39
enkelfase aansluiting van 25 Ampère houdt het op bij ruwweg 5,5 kilowatt. Een modern zonnepaneel levert op een schuin dak een piekvermogen van circa 150 Watt per vierkante meter (op een plat dak 60 Watt per vierkante meter). Meer dan 35 vierkante meter zonnepanelen plaatsen is in het laatste voorbeeld dus onmogelijk, tenzij er een zwaardere aansluiting wordt gemaakt.
TIB Schulte / Zelziuz VEILIGHEID stak zijn licht op bij Technisch Installatiebedrijf Schulte in Denekamp. Dat heeft ruime ervaring in het plaatsen van zonnestroominstallaties. Dat wordt gedaan in samenwerking met Zelziuz, een bedrijf dat bemiddelt in alternatieve energiesysteTim en Wim Schulte op het dak van hun eigen bedrijf in Denekamp.
men en dat de projecten begeleidt vanaf de planning tot de inbedrijfstelling en daarna.
Dat is economisch en milieutechnisch gun-
‘andersom’. De bekabeling is berekend op
Dat doet het kennelijk succesvol, want
stig (zie ook de artikelen over Tennet in
een zeker maximaal vermogen. Een voor-
klanten van de grootste, groene energiele-
nummer 47 en over de elektrische auto in
beeld: als een middelgroot bedrijf een drie-
verancier Greenchoice hebben in maart 2012
nummer 46, red.). Het ‘smart grid’, waarover
fasen krachtstroomaansluiting heeft met
Zelziuz tot beste installateur uitgeroepen.
momenteel wordt nagedacht, voorziet in
drie hoofdzekeringen van tachtig ampère,
Wim en Tim Schulte, respectievelijk vader
communicatie tussen verbruikers en opwek-
dan kan het maximaal 3 x 80 x 230 = 55200
en zoon, installeren met plezier zonnepane-
kingssystemen en in slimme automatische
Watt, zeg 55 kilowatt, verbruiken of terug-
len. Dat vinden ze goed voor het milieu. Ze
regeling van elektriciteitsverbruikers. Op dit
leveren. Voor een klein woonhuis met een
zijn trots op hun productie.
moment is het ‘piekprobleem’ nog te overzien, maar hoe meer fluctuaties door lokale activiteiten, hoe harder de roep om smart grid wordt.
Zonnepanelen op het dak Energiebewuste particulieren, bedrijven, overheden en ‘gemeenschappen’ gaan steeds vaker over tot het plaatsen van zonnepanelen. Er is slechts een plek voor nodig met een vrij zicht naar (grofweg) het zuiden. Omdat de hoeveelheid ‘zonnestroom’ fluctueert, zal soms de eigen energiebehoefte nog geheel door de netaansluiting(en) moeten worden geleverd. Andersom zou het ook kunnen dat de zon volop schijnt, terwijl er lokaal niets wordt ‘verbruikt’. Dan wordt alle stroom teruggeleverd aan het net. Dat terugleveren is aan een maximum gebonden, net als het verbruik. De stroom loopt tenslotte door dezelfde meter en dezelfde hoofdzekeringen, alleen dan Minimale dakbelasting. Frames worden met betonnen ‘klontjes’ verzwaard.
40
Tim, hoe worden zonnepanelen gemonteerd? Tim: “Vooral stevig en netjes. Wij gebruiken
“Zonnepanelen zijn 25 jaar gegarandeerd. Je verdient ze als particulier in twaalf jaar terug, als bedrijf soms al in zes jaar.”
aluminium profielen die met beugels op de dakconstructie worden bevestigd. Stevig aan de gordingen of spanten, zodat ze bestand zijn tegen de windlast. Bekabeling wordt per paneel met een speciale waterdichte stekker aangesloten en centraal naar binnen geleid via een waterdichte invoer. De
te dakbedekking vormen, maar daar zijn we
den opgeheven. Het vertroebelt de markt
panelen kunnen ook onder een hoek op een
geen voorstander van. Door warmte, uitzet-
en maakt het lastig voor ons en voor de
plat dak worden geplaatst, op profielen die
ting en krimp kun je problemen krijgen met
belanghebbenden. Een subsidiepotje is door-
we iets verzwaren. Die panelen zijn niet
de waterdichtheid. Bij onze montagewijze
gaans al binnen een dag ‘overtekend’. Dan
zwaar en de dakbelasting blijft dus beperkt.
gebeurt dat niet. Ook het rendement ligt
kun je wachten tot de volgende ronde. Het
Er kijkt altijd een constructeur naar, maar
hoger, doordat de luchtspouw zorgt dat
is ook niet meer nodig. Onze zonnepane-
meestal is een zeer verantwoorde en duur-
de panelen koeler blijven. Op agrarische
len zijn 25 jaar gegarandeerd. Je verdient
zame oplossing te vinden.”
schuren in de polder eist de verzekeraar dat
ze als particulier in twaalf jaar terug. Als
onze installatie deel uitmaakt van de con-
bedrijf kan het soms al in zes jaar, afhan-
Hebben die panelen gevolgen voor het bouwwerk of de gebruikers?
structie. Het mag dus bij wijze van spreken
kelijk van de belastingregels die voor die
niet los-vast op een dak liggen. En monte-
specifieke onderneming worden gehanteerd.
Wim: “Nauwelijks. Wat je wel merkt, is dat
ren op asbest doen we niet. Het is wel zin-
Een kwaliteitszonnepaneel is ook rendabel.
het in de zomer binnen veel koeler blijft,
vol om bij een sanering meteen na te den-
Momenteel geldt dat onze zonnepanelen
doordat je de directe zonnestraling weert
ken over een nieuw dak met zonnepanelen.”
(van het Japanse Kyocera, red) acht tot tien
van de dakbedekking. Wij monteren zonne-
keer zoveel opwekken dan ze hebben gekost
panelen dus op, of eigenlijk iets boven, de
Bestaan er subsidieregelingen?
dakbedekking. Er zijn wel systemen waarbij
Wim: “Af en toe, maar dan moet je er
de zonnepanelen meteen zelf de waterdich-
heel snel bij zijn. Van mij mogen ze wor-
tijdens de fabricage, alles meegerekend.”
Wat is de mening van de brandweer over zonnepanelen? Tim: “Een van onze monteurs is zelf brandwacht. We hebben de informatie dus uit de
Bouwregelgeving zonnepanelen
eerste hand, maar regelgeving en normen zijn er bij mijn weten in Nederland nog
Doorgaans hebben gemeenten geen bezwaar tegen zonnepanelen. Onder voorwaarden
niet. Het komt erop neer dat je bij bluswerk
vallen ze onder de niet-omgevingsvergunningsplichtige bouwwerken. Die zijn vastgelegd
(overdag) voldoende afstand houdt om elek-
in de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo), op dit punt nader uitgewerkt in
trocutie en verwondingen door vlambogen
het Besluit Omgevingsrecht (BOR). In het BOR worden collectoren voor warmteopwek-
te voorkomen. Wij installeren altijd een
king of elektriciteitsproductie genoemd (Hoofdstuk 2, artikel 2, paragraaf 6). Bij schuine
hoofdschakelaar, waarmee de installatie
daken geldt, dat montage direct in of op het dak, met gelijke hellingshoek en niet uit-
wordt losgekoppeld van het net. Maar de
stekend buiten de dakranden, wordt toegestaan. Op platte daken zullen panelen onder
spanning van de panelen zelf is aanwezig,
een hoek staan. Er moet dan voor worden gezorgd dat de afstand tot de dakrand ten
zolang het licht is. In Duitsland hebben
minste gelijk is aan de hoogte van de constructie. Eventuele bijbehorende installatieon-
ze wel geprobeerd panelen met schuim af
derdelen voor opslag van warm water of omzetting van opgewekte elektriciteit moeten
te dekken, maar dat glijdt eraf. Dat wil je
zich aan de binnenzijde van het bouwwerk bevinden. Vergunningvrije bouwwerken
immers ook laten gebeuren met vuil en stof,
worden niet vooraf getoetst door een welstandscommissie. Achteraf kan slechts worden
want je gaat ze niet regelmatig schoonma-
opgetreden via de ‘excessenregeling’ (bijvoorbeeld als de gebruikte panelen knalroze
ken.”
zouden zijn, red.). Plaatsing op een constructie in de tuin is vergunningsplichtig. Ook op monumenten zullen panelen niet geplaatst mogen worden. Gemeenten hebben hun
Om wat voor spanningen gaat het?
beleid openbaar gemaakt. Dat is meestal te zien op de gemeentelijke websites.
Tim: “Dat hangt af van de grootte van de installatie. Een enkelvoudige zonnecel pro-
NIBHV Veiligheid 49 2012
41
“Onze monteurs werken altijd in teams van vier man. Ze hebben allemaal het VCA-persoonscertificaat en zijn heel goed op elkaar ingespeeld.”
Met welke arbeidsrisico’s hebben jullie monteurs te maken? Tim: “De normale risico’s van het werken op hoogte en het tillen. Uiteraard werken we met goede steigers, randbeveiliging en indien nodig harnasgordels. Het tilwerk valt mee. Onze grootste panelen wegen 21 kilo. Die brengen we naar boven met een pannenliftje, waarna twee man ze aanpakken
duceert een paar volt, maar in de panelen
en vastzetten. Grote installaties op platte
zijn ze in serie geschakeld, dus dan moet
daken worden al op de begane grond samen-
je gaan optellen. Uit een paneel van onge-
gesteld, waarna we ze met een kraan op het
veer een vierkante meter kan bijvoorbeeld
dak zetten. Onze monteurs werken altijd in
30 volt komen, maar de panelen worden
teams van vier man. Ze hebben allemaal het
vervolgens ook weer groepsgewijs in serie
VCA-persoonscertificaat en zijn heel goed
geschakeld. Een flinke installatie kan
op elkaar ingespeeld. Zelf ben ik ook regel-
zodoende werken met spanningen van 1000
matig actief bij de montage.”
volt gelijkspanning. Dat is niet aanrakingsaanricht in het menselijk lichaam dan wis-
Tot slot. Hoe is het gesteld met de ‘zonnepanelenbranche’?
selspanning. De kabels zijn goed geïsoleerd
Tim: “Bij ons uitstekend. Kwaliteit ver-
met een speciale kunststof die duurzaam
koopt zichzelf. In Nederland hebben we
bestand is tegen het UV in zonlicht. Maar
naar schatting 270 miljoen vierkante meter
bij brand smelt die wel, vandaar de zorg van
geschikt dak. Als we dat allemaal zouden
de brandweer.”
volleggen, zou dat theoretisch 45 Gigawatt
veilig, hoewel gelijkspanning minder schade
produceren. In de zon. Bij bewolking de De omvormers in de schuur van Blaakmeer.
Het lichtnet is wisselspanning. Hoe werkt dat dan?
helft, dat is toch nog altijd 22 Gigawatt
Wim: “De gelijkspanning van de panelen
ongeveer 12 Gigawatt, alle centrales in
wordt door speciale omvormers (inverters)
Nederland kunnen nu samen maximaal circa
omgezet in wisselspanning. Die omvormers
25 Gigawatt produceren, red.). We mogen
zorgen er voor dat er een nette wisselspan-
steeds meer klanten begroeten. Anderhalve
ning wordt gemaakt en dat het overschot
week geleden voorzagen wij een pand in
wordt teruggeleverd aan het net.”
Odoornerveen van 16 kW aan zonnepanelen.
(in 2008 verbruikte Nederland gemiddeld
Een paar dagen later kregen we een vraag
Plaatsing van zonnepanelen op een onder architectuur gebouwd pand. Rolsteiger, harnasgordels en pannenlift waarborgen een veilige uitvoering van het werk.
42
Hoe zit het met eventuele blikseminslag?
van de buurman of het ook wat voor hem
Wim: “Als er een bliksemafleidersysteem
cipe’. Verder zijn er steeds meer collectieve
is, maken we aftakkingen op het frame en
projecten, zoals in Oosterhesselen, waar
koppelen we dat aan de bestaande instal-
330 huishoudens selfsupporting willen zijn
latie. Maar een zonnepaneel blijkt geen
door een combinatie van alternatieve ener-
extra ‘aanzuigende werking’ te hebben op
giebronnen. Het einde is nog lang niet in
blikseminslag. We beveiligen de installatie
zicht.” (MC)
zou zijn. Ik noem dat het ‘zonnevlekprin-
wel tegen inslag. Vooral om de kostbare omvormers te beschermen, zodat ze niet
Zie ook:
defect raken.”
www.zelziuz.nl en www.tibschulte.nl
