ZEEAQUARIUM TEMPERATUUR

ZEEAQUARIUM TEMPERATUUR

D oor J .H . L O G E M A N N .

IN L E ID IN G T e n e in d e enig b e g rip te k rijg e n v a n de te m p e ra tu u r b e h o e fte n van p la n te n en d ie re n in h et zeea q u a r iu m , z u lle n wij e e rst en ig e k en n is m o e te n h e b b e n van de te m p e ra tu u rs itu a tie in h e t v rije w a te r v a n d e zee. In het a rtik e l ’’Z e e w a te r” w ees ik er reed s o p , d a t zich in zee in g e w ik k e ld e p ro c essen a fsp e le n , die wij slechts zeer ten dele k u n n e n n a b o o ts e n . O o k m et het te m p e ra tu u rg e b e u re n k u n n e n w ij m et d e e e n v o u d ig e m id d e le n d ie o n s v o o r o n s h u is k a m e ra q u a riu m te r b e sc h ik k in g sta a n - er sle ch ts n a a r stre v en de n a tu u r zoveel als m o g elijk te b e n a d e re n . T E M P E R A T U U R V E R A N D E R IN G E N Z e e d ie re n zullen o v e r h et alg em een veel m in d e r a a n p lo tselin g e te m p e ra tu u rv e ra n d e rin g e n b lo o ts ta a n d a n b e w o n e rs van de b in n e n w a te re n . H u n lo le ra n lic v e rm o g e n zal veelal d a n o o k la­ g e r liggen. In zee leven d iere n van d e p rim itie fste d ie rg ro e p e n , z o als d e e en c ellig e n , to t d e h o o g o n tw ik ­ k e ld e z o o g d ie re n , z o als d e w a lv isac h tig e n . A l d e ze d iere n z ijn , om in leven te k u n n e n b lijv e n , g e b o n d e n a a n een v o o r d e s o o rt b e p a a ld e m a x im u m - en m in im u m te m p e ra tu u r. D a a rb o v e n en d a a r o n d e r g a a n d e d ie re n o n h e rro e p e lijk d o o d . D it v e rk la a rt w a a ro m d ie re n , d ie z o o p h et e erste gezich t d e v rijh e id h e b b e n zich o v e ral in d e w ereld zeeën te b e w eg e n , to c h n iet o v eral w o rd e n a a n g e tro ffe n . H e t lijk t wel o f d ie d ie re n w o rd e n v a s tg e h o u d e n b in n e n o n z ic h tb a re g re n z e n . D eze g re n ze n w o rd e n g e v o rm d d o o r is o th e rm e n . Is o th e rm e n z ijn d e n k b e e ld ig e lijn e n o p a a r d e d ie alle p la a tse n m et een z elfd e te m p e ra tu u r v e rb in d e n . A fb e e ld in g e n 1 e n 2 geven o n s een idee v a n z .g . is o th e rm e n k a a rte n . E én k a a r tje g eeft de lo o p d e r iso th e rm e n a a n in de m a a n d fe b ru a ri, h et a n d e re in d e m a a n d a u g u s tu s o f wel o p h et n o o rd e lijk h a lf r o n d re sp ec tivelijk d e k o u d s te en d e w a rm ste m a a n d van het ja a r . B e stu d e rin g v a n d e is o th e rm e n k a a rte n leert o n s d a t g e b ie d en o p lage b re e d te het j a a r ro n d geen o f slech ts g e rin g e te m p e ra tu u r v e r a n ­ d e rin g e n o n d e rv in d e n . A n d e rs w o rd t d a t als wij n a a r h o g e re b re e d te n g a a n . W ij n e m e n d a n w a a r, d a t d a a r g ro te re te m p e ra tu u rv e rs c h ille n g a a n o p tre d e n tu sse n d e w a rm ste en d e k o u d s te m a a n d van h et ja a r . D ie ren d ie een c o n s ta n te h o g e te m p e ra tu u r b e h o e v e n , zullen wij d a n o o k n iet a a n tr e f f e n . In die stre k e n zullen alleen d ie re n k u n n e n leven d ie zich a a n g e p a s t h e b b e n a a n lag e re te m p e ra tu ­ ren en b o v e n d ie n z ek e re te m p e ra tu u rs c h o m m e lin g e n k u n n e n in k a sse re n o f d ieren d ie h e t v e r­ m o g en b e zitte n w eg te k u n n e n tre k k e n . V IT A M A R I N A - Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie

z o m e r 1978 - A q u a r io lo g ie 65

D e a fg e b e e ld e is o th e rm e n k a a rtje s geven o n s sle ch ts een zeer g ro v e in d ru k v a n d e te m p e ra tu u rv e rsc h u iv in g e n in zee. In w e rk e lijk h e id liggen d e z a k e n iets in g ew ik k e ld er. Im m e rs de k a a r tje s g ev en sle c h ts m a a n d g e m i d d e l d e n a a n en b o v e n d ie n alleen a a n het z e e o p p e r v l a k . W ij k u n n e n o n s v o o rste lle n d a t d e is o th e rm e n a n d e rs k o m e n te liggen n a a r m a te w ij d e te m p e ra ­ tu u r o p g ro te re d iep te g a a n m e te n . W a a r d e d ie p te g ro te r w o rd t, z a k t de te m p e ra tu u r, o o k in tro p is c h e z ee ën . W illen wij d u s iets k u n n e n zeggen o v e r d e n a tu u r b e h o e fte n v a n o n ze a q u a riu m d ie re n en -w ie re n , d a n m o e te n wij n iet alleen w eten w a a r zij g e o g ra fisc h g ezien v a n d a a n k o m e n , m a a r o o k o p w elke d ie p te zij d a a r leven. O v e rig e n s m o e te n wij o n s w eer niet te w ilde v o o rste llin g e n m a k e n o v e r de te m p e ra tu u rv a ria tie in zee. D eze is o p h e t lan d a a n z ie n lijk g ro te r. In d e o c e a n e n lo p en d e m a x im a en de m in im a niet m e e r d a n 15°C u ite e n . N a tu u rlijk z ijn er e x tre e m k o u d e g e b ie d en z o a ls d e P o o lz ee ën w a a r d e z e e w a te rte m p e ra tu u r d a a lt to t -2 ° C en als a n d e r u ite rste w a rm e g e b ie d e n , z o als de R o d e Z e e e n d e P e rz isch e G o lf, w a a r wij te m p e ra tu r e n v a n 3 0 °C k u n n e n a a n tre ffe n . V issen k u n n e n , a f h a n k e lijk v a n d e s o o rt, in het a lg e m ee n w el g e le id elijk e te m p e ra tu u rs c h o m ­ m elin g en v a n 5 °C en 10°C v e rd ra g e n . K uit en jo n g b r o e d d a a re n te g e n z ijn veel g evoeliger. T u sse n d e re e d s g e n o e m d e m a x im u m - en m in im u m te m p e r a tu u r, w a a rb ij een d ie r o f p la n t nog in leven b lijf t, ligt een te m p e ra tu u rz o n e w elke b e p a le n d is v o o r h e t o p tim a a l w e lzijn . N a tu u r ­ lijk b e s ta a n e r so o rte n m et een zeer g ro o t to le ra n tie v e rm o g e n , die d a a r d o o r e x tre m e te m p e ra ­ tu re n en p lo tse lin g e te m p e ra tu u rv e ra n d e rin g e n k u n n e n o v e rle v en . D e n k e n wij m a a r een s a a n d e g ro n d e ltje s die m et laag w a te r a c h te rb lijv e n in p o e ltje s w a a rin d e te m p e ra tu u r d o o r de b ra n d e n d e z o n to t tro p is c h e h o o g te n w o rd t o p g e v o e rd . L a te n wij n u niet d e n k e n d a t wij deze leu k e v isjes in een tro p is c h a q u a r iu m k u n n e n h o u d e n , w a n t d ie h o g e te m p e ra tu u r d u u r t niet lan g e r d a n to t het v o lg en d e o p k o m e n d e tij. Bij d e e e rste g o lf koel z e e w a te r d ie het p o e ltje w e er b in n e n sp o e lt, h o u d t die to e s ta n d a b r u p t o p te b e s ta a n . N ie tte m in m a a k t dit zeer g ro te to le ra n tie v e rm o g e n dit s o o rt d ie re n v o o ra l v o o r d e b e g in n e r to t ideale a q u a riu m b e w o n e rs . L o o p t d e z a a k even fo u t, d a n z ijn zij het n iet, d ie d ire c t het lo o d je leggen. W ij o n d e rsc h e id e n a a n het z e e o p p e rv la k een v iertal te m p e ra tu u rz o n e s en wel: a . tro p is c h e z o n e tussen de is o th e rm e n van 2 0 °C ; b. w a rm e g e m a tig d e z o n e tu sse n d e 2 0 °C en 10°C ; c. k o u d e g e m a tig d e z o n e tu sse n de 10°C en 5 °C ; d. p o la ire z o n e o n d e r 5 °C . O n n o d ig m issch ien o p te m e rk e n d a t d e g egeven te m p e ra tu u rb e g re n z in g e n v a n z o n e s w el zeer g lo b a a l z ijn a an g eg ev en . T E M P E R A T U U R G E V O E L I G H E ID N a a r g e la n g d iere n m ee r o f m in d e r gevoelig z ijn v o o r b e p a a ld e te m p e ra tu re n e n v o o r te m p e ­ ra tu u rs c h o m m e lin g e n k u n n e n wij ze in v e rsch illen d e g ro e p e n in d ele n en w el als volgt: a. k o u d e m in n e n d e d ie re n - p sy c h ro fiel; b . w a rm te m in n e n d e d ie re n - th e rm o fie l; c. g e v o elig v o o r te m p e ra tu u rs c h o m m e lin g e n - ste n o th e rm ; d . w e in ig gevo elig v o o r te m p e ra tu u rs c h o m m e lin g e n - e u ry th e rm . C o m b in a tie s v a n d eze g ro e p e n z ijn o o k m o g elijk en d e d ie re n k u n n e n d a n z ijn : a. k o u d e m in n e n d , w einig g evoelig v o o r te m p .s c h o m m e lin g e n - e u ry p sy c h ro fie l; b . w a rm te m in n e n d , w einig gevoelig v o o r te m p .s c h o m m e lin g e n - e u ry th e rm o fie l; e. k o u d e m in n e n d , gevoelig v o o r te m p .s c h o m m e lin g e n - ste n o p sy c h ro fie l; V IT A M A R I N A - Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie

z o m e r 1978 - A q u a r io lo g ie 66

120

A fb . 1 en 2. K aartjes m ei de isotherm en in de m a a n d fe b r u a ri (boven) en in de m a a n d a u g u stu s (onder). Z ie verder de tekst.

V 1T A M A R I N A - Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie

z o m e r 1978 - A q u a r io lo g ie 67

d . w a rm te m in n e n d , gevoelig v o o r te m p .s c h o m m e lin g e n - ste n o th e rm o fie l. A fb e e ld in g 3 g e e ft h e t een en a n d e r n o g een s sc h e m a tis c h w eer. W ille n wij o n z e d ie re n z o lan g m o g e lijk b e h o u d e n , d a n d o e n wij e r g o e d a a n d e h e n o m rin g e n d e te m p e ra tu u r en e v en tu ele te m p e ra tu u rs c h o m m e lin g e n a a n te p a sse n a a n d ie v a n h e t b io to o p w a a rin zij in d e n a tu u r w o r­ d e n a a n g e tr o f fe n . H e t h e e ft geen zin d ie re n e n p la n te n o p h o g e re te m p e ra tu re n te h o u d e n , d a n w a a r zij in d e n a tu u r leven. B e h o u d e n s d e z o o g d ie re n z ijn n a m e lijk alle z e e d ie re n k o u d ­ b lo e d ig , d .w .z . d a t h u n lic h a a m s te m p e ra tu u r zich a a n p a s t a a n d ie v a n h e t o m rin g e n d e w a te r. O p v o e re n v a n d e te m p e ra tu u r b re n g t een v e rsn ellin g v a n d e lev e n sfu n c tie s m e t zich m ee. Z ij w o rd e n lev e n d ig er, e te n m ee r e n g e b ru ik e n m ee r z u u r s to f w a n t zij v e rb ra n d e n m e e r. W ij v e r­ k o r te n d u s h u n leven en bij h o g e re te m p e ra tu re n k o m e n er o o k e e rd e r allerlei a n d e re , m eest n a re p ro c essen o p g a n g . V o o r h e t g e w o n e h u is k a m e ra q u a riu m zal h e t n iet a ltijd m o g elijk z ijn a a n alle sp e c ifiek e tem p e ra tu u rw e n s e n v a n o n z e a q u a riu m b e w o n e rs te g e m o e t te k o m e n . K eu ze v a n d e te h o u d e n d ie ­ re n en p la n te n en v a n h e t s o o rt a q u a riu m zal v o o r a f g e m a a k t m o e te n w o rd e n . D e re ed s e e rd e r v e rm e ld e te m p e ra tu u rz o n e s k u n n e n wij v o o r h u isk a m e rg e b ru ik v e rta le n in a q u a r ia m e t een f a u n a en flo ra u it de: a. tro p e n , b. M id d e lla n d se Z ee, c. N o o rd z e e , A tla n tis c h e O c e a a n en B re ta g n e.

A fb . 3. Indeling van dieren naar tem p era tu u rb eh o efte en gevoeligheid vo o r tem p era tu u rsch o m m elin ­ gen, schem atisch voorgesteld. V 1T A M A R I N A - Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie

z o m e r 1978 - A q u a r io lo g ie 68

THERM OM ETER T e m p e ra tu u r m eet m en m et een th e rm o m e te r en deze z u lle n wij a lle re e rst m o e te n a a n s c h a f ­ fen . In d e h a n d e l z ijn h a n d ig e a q u a riu m th e r m o m e te rtje s te k o o p , d ie te m p e ra tu re n a a n g e v e n v a n -10° o f 0° to t 4 0 °C . D eze w o rd e n m et een p la stic z u ig e rtje a a n d e b in n e n k a n t v a n h et a q u a riu m o n d e r w a te r a a n g e b r a c h t, z o d a n ig d a t wij de te m p e ra tu u r v a n b u ite n a f g o e d k u n ­ nen a fle z e n . T e g e n w o o rd ig is e r n o g een a n d e r so o rt th e rm o m e te r in d e h a n d e l, d ie a a n d e b u ite n k a n t te ­ gen d e ru it g e p la k t w o rd t. D e th e rm o m e te r b e s ta a t uit een s tro o k je m a te ria a l d a t veel weg h e eft v a n een film s tro o k je . H e t b e v at zeven ’’b e e ld je s ” die de even g e ta lle n v a n 18 to t en m et 30 v e rto n e n . D eze th e rm o m e te r m o et w el m et g o ed o p v a lle n d licht gelezen w o rd e n . D e ju is te te m p e ra tu u r w o rd t a an g e g ev e n d o o r d a t h e t v a k je m et h e t d e s b e tre ffe n d e g e ta l g ro e n k le u rt. H e t v a k je d a a rb o v e n k le u rt d a n se p ia -a c h tig w a t b e te k e n t d a t d e ju is te te m p e ra tu u r éèn g ra a d lag e r ligt d a n in h e t v a k je a an g e g e v e n . H e t v a k je o n d e r h e t g ro e n e v a k je k le u rt b la u w , w at zeggen w il d a t de a an g e g ev e n te m p e ra tu u r één g ra a d lag e r ligt d a n de ju is te te m p e ra tu u r. N a a r b e n e d e n to e lo p en d e k leu re n n a a r p a a rs en n a a r b o v e n n a a r heel d o n k e r b r u in . E rg n a u w k e u ­ rig is d it ty p e th e rm o m e te r n ie t, m a a r v o o r een g e w o o n h u is k a m e ra q u a riu m g o ed g en o eg . O v e rig e n s is dit ty p e alléén g e sc h ik t v o o r tro p is c h e a q u a ria o m d a t h e t geen te m p e ra tu re n b e ­ n e d en 18°C a a n g e e ft. E en v o o rd e e l is e c h te r d a t het b u ite n de b a k a a n g e b ra c h t w o rd t en d u s niet o n le e s b a a r w o rd t d o o r a lg e n a a n g ro e i. D e b o v e n d it a rtik e l a fg e b e e ld e th e rm o m e te r is een o u d e rw e tse z e e w a te rth e rm o m e te r in ge­ b ru ik gew eest a a n b o o rd van z ee sc h ep e n . E e n n a tte th e rm o m e te r in d e w in d a fg elez e n g eeft d ire c t een v e rk e e rd e te m p e ra tu u r a a n d o o r d e v e rd a m p in g v a n het w a te r a a n de k w ik b o l. V a n ­ d a a r d a t m en e r een b a k je o n d e r a a n b ra c h t w a a rin w a te r geschept w e rd z o d a t d e k w ik b o l goed o n d e rw a te r bleef. T R O P IS C H A Q U A R IU M in d e zin v a n de te m p e ra tu u rre g e lin g is d it ty p e h et e e n v o u d ig st. D e a a n s c h a f v a n v e rw a rm in g s­ e le m en t en th e rm o s ta a t, zie a fb e e ld in g 4, v e rz e k e rt o n s v a n elke g e w en ste c o n s ta n te te m p e ra ­ t u u r b o v e n d e h e e rse n d e k a m e rte m p e ra tu u r. M o c h t d e k a m e rte m p e ra tu u r d e in g este ld e te m ­ p e r a tu u r b e re ik e n d a n sc h a k elt d e th e r m o s ta a t h e t v e rw a rm in g se le m e n t u it. Z a k t d e k a m e r­ te m p e ra tu u r w eer b e n e d e n de in g esteld e te m p e ra tu u r, d a n sc h a k e lt d e th e rm o s ta a t h e t v e r­ w a rm in g s e le m e n t w eer in. M a a r w a t d o e n wij als d e k a m e rte m p e rs tu u r b o v e n d e g ew en ste a q u a r iu m te m p e r a tu u r u it­ k o m t? W el, d a n d ra a ie n w ij d e k a ch e l w a t lag e r en z e tte n de d e u r o p e n . M o c h t d it o n s in de z o m e r o v e rk o m e n , d a n zal d e te m p e ra tu u r z e k e r n iet e rg v e ro n tru s te n d b o v e n d ie in d e tro p e n u itk o m e n e n in o n s la n d z e k e r n ie t erg la n g d u rig . W ij k e n n e n in d e h a n d e l tw ee ty p e n v e rw a rm in g se le m e n te n , n a m e lijk m e t en z o n d e r inge­ b o u w d e th e r m o s ta a t. Bij deze la a tste m o e te n w ij d u s een a fz o n d e rlijk e th e rm o s ta a t g e b ru i­ k e n . O v e rig en s is e r een g ro te v e rsc h e id e n h e id v a n v e rw a rm in g s a p p a ra tu u r in de h a n d e l v e r­ k rijg b a a r , w a a ro v e r d e b o n a fid e a q u a riu m h a n d e la a r g a a rn e in lic h tin g e n zal v e rstre k k e n . O o k bij d e th e rm o s ta te n k e n n e n wij tw ee ty p en : één die in h et a q u a riu m in h e t w a te r h a n g t en één d ie b u ite n teg en de ru it a a n g e p la k t w o rd t. D e la a tste so o rt h e e ft h e t v o o rd e e l g e m a k k e lij­ k e r b e re ik b a a r te z ijn en n e t als d e b u ite n th e r m o m e te r n iet d o o r a lg e n o v e rw o e k e rd te w o r­ d e n . B o v e n d ie n , h o e m in d e r a p p a r a te n in d e b a k , h o e b e te r. T h e rm o s ta te n m o et m en d o o r g a a n s z e lf in stellen m e t b e h u lp v a n een th e rm o m e te r. Bij a p p a ­ ra te n m e t een v e rk lik k e rla m p je levert d it geen p ro b le m e n o p . W ij slu ite n d e c o m b in a tie v a n

V IT A M A R I N A - Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie

z o m e r 1978 - A q u a r io lo g ie 69

A fb . 4. VA.n.r. een verw arm ingselem ent m et tw ee p la stic zuigertjes, een b u iten th erm o sta a t en een d o m p e l therm ostaat.

th e rm o s ta a t en v e rw a rm in g se le m e n t a a n o p het lic h tn e t en stellen d e th e r m o s ta a t z o in, d a t h e t v e rk lik k e rla m p je b r a n d t en o o k b lijf t b ra n d e n bij h e t stijg e n d e r te m p e ra tu u r . N u h o u d e n wij de th e rm o s ta a t in d e g a te n (n ie t w e g lo p en en d e z a a k verg eten ) e n w a n n e e r d e g e w en ste te m p e ­ r a tu u r b e re ik t is, d a n d ra a ie n wij de re g e lk n o p v a n d e th e r m o s ta a t z o v e r te ru g d a t h e t k o n tro le la m p je n é t u itg a a t. Bezit d e th e r m o s ta a t geen v e rk lik k e rla m p je , d a n slu ite n wij in p la a ts van h et v e rw arm in g se le ­ m en t e e rst even een leeslam p a a n e n d ra a ie n d e re g e lk n o p w eer z o ru im d a t de leeslam p g a a t b ra n d e n en v o o rlo p ig z o u b lijv e n b ra n d e n bij stijg e n d e te m p e ra tu u r . V e rv o lg en s verw isselen wij d e lee slam p v o o r h e t v e rw a rm in g se le m e n t in h e t a q u a riu m en w a c h te n w e er to t d e te m p e ­ r a tu u r is o p g e lo p e n to t d e g e w en ste. Is d a t m o m e n t b e re ik t, d a n slu ite n wij w e d e ro m d e lee slam p a a n en d ra a ie n d e re g e lk n o p w e er te ru g to t d e lee slam p w e er n é t u it g a a t. E n n u n ie t v e rg e te n h e t v e rw a rm in g se le m e n t a a n te slu ite n . H e t is een g o e d e z a a k n ieu w e a p p a r a tu u r eerst een w eek lan g g o ed te c o n tr o le re n e n e v en tu ee l bij te stellen . V e rd e r m o e te n wij g o e d b e se ffe n d a t wij h ie r m et e le c tric ite it e n m et z ee w a te r te m a k e n h e b b e n e n d a t d u s alle a p p a ra te n , in clu sie f d e a a n s lu itin g e n p e rfe c t g e ïso le erd b e h o re n te z ijn . D a t is n ie t alleen v a n b e la n g v o o r o n z e eigen veiligheid m a a r v o o ra l o o k v o o r o n z e h u isg e n o te n ! V e rw a rm in g se le m e n te n e n th e rm o s ta te n d ie m e t h e t z ee w a te r in a a n ra k in g k o m e n , b e h o re n v a n g las te z ijn . E le c trisc h e k a b e ls en a fd ic h tin g v a n d e a p p a r a tu u r b e h o re n v a n k u n s ts to f te z ijn . R u b b e r k a n o o k wel g e b ru ik t w o rd e n , m a a r r u b b e r w o rd t d o o r z e e w a te r a a n g e ta s t en m o e t d u s tijd ig v e rn ie u w d w o rd e n en w a a ro m z o u d e n wij h e t risico lo p e n ? V IT A M A R I N A - Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie

z o m e r 1978 - A q u a r io lo g ie 7 0

D e p la a tsin g v a n h e t v e rw a rm in g se le m e n t is n o g een p u n t, d a t o n z e a a n d a c h t v e rd ie n t. M o o ie r is h e t d it a p p a r a a t in h e t filte r te p la a tse n , m a a r b e te r is h e t h e t v e rw a rm in g se le m e n t v e rd e k t o p te stellen in h e t a q u a riu m . W ij h e b b e n d a n geen a n g st d a t bij s ta g n e re n v a n h e t filte r het a q u a riu m n ie t m ee r v e rw a rm d w o rd t. V o o rts d e s ta n d v a n h e t v e rw a rm in g se le m e n t. N a tu u r ­ lijk z o laa g m o g elijk en in de b u u rt v a n een u its tro m e r als h e t k a n v o o r een snelle d istrib u tie v a n d e w a rm te . E r z ijn d ie re n die zich o p d e v e rw a rm in g n e e rz e tte n als d e ze h o riz o n ta a l g e ïn s ta lle e rd z o u w o rd e n . V e rb ra n d in g is d a n niet u itg e slo ten . D a a r o m is h e t b e te r d it a p p a ­ r a a t v e rtik a a l in h e t a q u a riu m a a n te b re n g en . T e n s lo tte n o g de c a p a c ite it. W ij m o e te n m e t o n z e a q u a riu m h a n d e la a r b e s p re k e n w elke ste rk te v o o r o n z e b a k h e t b e ste is. D e c a p a c ite it m o e t v o ld o e n d e z ijn o m o n s a q u a riu m o o k o p k o u d e d a g e n o p d e g ew en ste te m p e ra tu u r te h o u d e n . A a n de a n d e re k a n t m o e t e r n ie t té veel o v e rc a ­ p a c ite it z ijn , w a n t ste lle n w ij o n s eens v o o r w a t er g e b e u rt, als d e th e r m o s ta a t u itv a lt! H E T G E K O E L D E A Q U A R IU M L e v e rt d e te m p e ra tu u r in h e t tro p is c h a q u a riu m n ie t zoveel p ro b le m e n o p , a n d e rs is d a t g e steld m e t h e t M id d e lla n d se Z e e -a q u a riu m en e ch t een p u n t v a n v o o r td u re n d e z o rg w o rd t h et bij h e t N o o rd z e e -a q u a riu m . H ie r m o e te n w e n a m e lijk n ie t v o o r k o m e n , d a t d e te m p e ra tu u r o n d e r een b e p a a ld m in im u m k o m t, m a a r is h e t p ro b le e m d e te m p e ra tu u r o n d e r een fa ta a l m a x im u m te h o u d e n . W ij z u lle n m o e te n g a a n k o e le n en v e rm o e d e lijk w el z o m e r é n w in te r d o o r , w a n t m o d e rn v e rw a rm d e h u ize n k o m e n m eestal o o k ’s w in te rs n iet o n d e r d e 18°C . In ­ d a c h tig o n z e g ro n d e ltje s k u n n e n so m m ig e d ie re n wel h o g e re te m p e ra tu re n o v e rle v en , m a a r d a t d a n w el zeer tijd e lijk ! V o o r geld is alles b e re ik b a a r, zegt m en wel eens en o o k in o n z e lie fh e b b e rij k u n n e n wij d a a r e en e in d m ee k o m e n . Z o k u n n e n wij o n s v o o r g o e d geld een E h e im k o e la g g re g a a t a a n s c h a f­ fe n . W ij h e b b e n d a a r g e en e rv a rin g m ee, m a a r o n g e tw ijfe ld zal E h eim d a a r een g o e d e h a n d le i­ d in g b ijv o e g e n . V o o r lie d e n die n iet zo v eel geld h e b b e n , m a a r w el h u n h a n d e n w e ten te g e b ru ik e n , z ijn e r n o g a n d e re m o g e lijk h e d e n . D e g re n ze n liggen v o o r een b e la n g rijk deel bij uw eigen in v e n tiv ite it en h a n d ig h e id . In teg e n ste llin g to t d e v e rw a rm in g sin sta lla tie v a n een a q u a riu m v e rg t een k o e lin sta lla tie n o g a l w a t ru im te , iets w a t wij in m en ig e m o d e rn e w o n in g n iet m ee r rijk z ijn . H e t b este a f z ijn n o g d e p a rte rre b e w o n e rs , d ie d a a r w o n e n w a a r h e t g ro n d w a te r n iet o p o n b e re ik b a re d ie p te ligt. A l­ th a n s n iet o n b e re ik b a a r v o o r een sp a d e , een p a a r o n v e rm o e ib a re k n u is te n e n e en s te rk e rug. V o o r de lied en d ie o v e r d it alles k u n n e n b e sc h ik k e n is e r p a s k la a r h e t o u d e o n v o lp re z e n sy ste e m , g o e d k o o p en e e n v o u d ig z o als E n tr o p d a t b e sc h re e f in z ijn b o e k ’’In ric h tin g e n o n ­ d e rh o u d v a n h e t Z e e -a q u a riu m ” . H o e w e l wij v a n d a a g de d a g v o o r een d e rg e lijk systeem in p la a ts v a n een m e m b ra a n p o m p je m et lu c h th e v e l liever een w a te rc irc u la tie p o m p je z o u d e n ge­ b ru ik e n , is h e t sy steem in al z ijn e e n v o u d te m o o i om u te o n th o u d e n . D e b e sc h rijv in g n e m e n w ij d a n o o k o n v e ra n d e rd o v e r, w a n t h e t b o e k is n iet m ee r v e rk rijg b a a r. K O ELSY STEEM VO OR PA R TE R R E B EW O N ER S E r is een k o e lsy stee m o n tw o rp e n d a t e e n v o u d ig sa m en te stellen is, g o e d f u n c tio n n e e rt en een c o n s ta n te te m p e ra tu u r v a n h e t a q u a riu m w a te r, o o k in de w a rm e z o m e rm a a n d e n , v a n 15-16°C m o g e lijk m a a k t. H e t p rin c ip e v a n d it sy steem is a q u a riu m w a te r d o o r een lan g e sla n g la te n s tro m e n , d ie o n d e r d e v lo e r - te r h o o g te v a n h e t g ro n d w a te rp e il - in een g eg rav en g a t ligt en d a a r d e te m p e ra tu u r V I T A M A R I N A - Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie

h erfst 1978 - A q u a r io lo g ie 71

v a n h e t g ro n d w a te r a a n n e e m t, w a a rd o o r a fk o e lin g o n ts ta a t. U it d it p rin c ip e b lijk t d u s m e te e n d a t d it k o e lsy ste e m a lle en g e sc h ik t is v o o r b e w o n e rs v a n b e ­ n e d e n h u iz e n . D e w a te rc irc u la tie w o rd t d o o r een e e n v o u d ig m e m b ra a n p o m p je b e w erk ste llig d . In a f b . 5 is h e t k o e lsy stee m en ig szin s sc h e m a tisc h w e erg eg ev en . H e t m a te ria a l d a t we n o d ig h e b b e n is h e t v o lg en d e: 100 cm p la s tic b u is 5 /8 d u im p 80 cm p la s tic b u is 2 d u im p 10 m p la s tic sla n g , d ie a b s o lu u t g iftv rij m o e t zijn! 2 p la a tje s c ellu lo id o f p lastic v a n 6 x 6 cm . H e t e erste w e rk w o rd t h e t b o re n v a n een g a t in d e v lo e r a c h te r o f o n d e r h e t a q u a r iu m . V e rv o l­ gens zag e n w e n e tje s een lu ik u it d e v lo e r en v e rd w ijn e n in h e t o n d e rv lo e rse m e t een k leine s c h o p o m een flin k d ie p g a t in de g ro n d te g ra v en . W a n n e e r w e h e t h e t g ro n d w a te r sp o e d ig b e ­ re ik e n is d it v o ld o e n d e , a n d e r m o e te n w e zo d iep m o g e lijk g ra v e n , w illen w e g e b ru ik k u n n e n m a k e n v a n d e k o e le g r o n d w a te r te m p e ra tu u r. N a d e g ra v erij m a k e n w e d e v e rd e re a p p a r a tu u r g e ree d . D e d ik k e p la s tic b u is w o rd t d o o r m id d e n g eza ag d en b e id e stu k k e n a a n één z ijd e a fg e slo te n m e t d e p la s tic p la a tje s v a n 6 x 6 c m , w a a ru it we e erst sc h ijfje s h e b b e n g eza ag d (fig u u rz a a g ) iets g ro te r d a n d e b u ite n m a a t v a n d e d ik k e b u is. M e t p la s tic lijm la a t h e t zich g o e d p la k k e n . In de-

A fb . 5. Installatie vo o r het koelen van het zeeaquarium w ater d o o r m id ­ del van d e grondw atertem pera­ tuur. V I T A M A R I N A - Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie

h erfst 1978 - A q u a r io lo g ie 72

ze b o d e m p je s b o re n w e een g a t iets k le in e r d a n de b in n e n m a a t v a n d e 5 /8 d u im b u is. O p het b o d e m g a t p la k k e n w e een s tu k je 5 /8 b u is v a n o n g e v ee r 10 c m . D e tw ee u ite in d e n v a n d e lange p la s tic b u is w o rd e n n u o p d e k o r te b u isje s g esc h o v en . B uis B! e n B 2 a ls m e d e d e lange p la s tic sla n g g iete n w e v e rv o lg e n s vol zee w a te r. In B uis B, k o m t een o v e rlo o p h e v e l te h a n g e n , die in v e rb in d in g s ta a t m et h e t a q u a riu m w a te r. In B uis B 2 s ta a t een filte rb u is , die o p een lu c h tp o m p je a a n g e slo te n is en z ijn u itla a t b o v e n het a q u a riu m h e e ft. W a n n e e r n u d e p o m p in w e rk in g g e steld w o rd t, n a d a t d e b u iz e n B [ en B 2 a a n d e ra n d v a n het a q u a riu m o p g e h a n g e n z ijn , w o rd t e r w a te r u it b u is B 2 g e p o m p t, m a a r o p h e tz e lfd e m o m e n t lo o p t e r evenveel w a te r d o o r d e o v e rlo o p h e v e l uit h e t a q u a riu m n a a r b u is B r D it w a te r g a a t d e lan g e w eg d o o r de p la stic sla n g a fle g g en , d ie w e in o n s g e g ra v e n g a t n e tje s o p g e ro ld h e b b e n . D o o r de c o m m u n ic e re n d e w e rk in g v a n d e b u iz e n Bj en B 2 stijg t h e t k o u d e w a te r w e er n a a r b u is B 2 en w o rd t v a n d a a r w eer in h e t a q u a r iu m te ru g g e v o e rd . E n h e t re s u lta a t? Bij een k a m e rte m p e ra tu u r v a n 19-20°C b le e f h e t z e e a q u a riu m v a n 125 liter in h o u d o p 12-13°C ! E e n p ra c h t re s u lta a t d u s. K O ELK A ST E e n heel a n d e r systeem is h e t g e b ru ik m a k e n v a n een o u d e k o e lk a st. W ij k u n n e n d it o p tw ee m a n ie re n d o e n . D e e erste is d e k o e lk a st in ta k t te la te n en deze te g e b ru ik e n als h e t g ro n d w a te r in h e t h ie rb o ­ v e n b e sc h re v e n systeem . D e te g e b ru ik e n k o e lk a s t m ag d a n , o fs c h o o n tw e ed e h a n d s , niet slecht slu ite n d z ijn . In d e k o e lru im te b o re n wij tw ee g a te n w a a rd o o r de in v o e r en a fv o e r g e sto ­ k e n w o rd t. D e sla n g leggen wij m et zoveel m o g elijk w in d in g e n in d e k o e lru im te . E v en tu ee l k a n m en d e sla n g o o k in h e t v rie s c o m p a rtim e n t a a n b re n g e n . In d a t geval d o e n wij d a t niet re c h ts tre e k s , m a a r leggen wij d e w in d in g en v a n de sla n g in een w a te rre se rv o ir z o a ls b ijv o o r­ b e eld een g ro te p la stic d o o s m et d e k se l, w a a rin tev e n s tw ee g a te n z ijn g e m a a k t. A a n h e t w a te r w o rd t a n tiv rie s to eg e v o eg d . D e a n d e re m a n ie r is de k o e lk a st te slo p e n en d ie z a k e n e ru it te h a le n , d ie w ij v o o r h e t k o e le n n o d ig h e b b e n . W ij m o e te n er e c h te r wel o p le tte n d a t d e te slo p e n k o e lk a st v o lg en s h e t com p re sso rsy ste e m w e rk t. D e v o o r o n s d o e l b e n o d ig d e o n d e rd e le n z ijn d e k o m p r e s s o r e n h e t k o e ­ le le m e n t. D it la a tste k a n een k o e lp la a t z ijn o f een k o e ls p ira a l. T u sse n deze b e id e o n d e rd e le n zit een v e rb in d in g sb u is. M e t h e t geheel d ie n e n wij w el o m z ic h tig o m te sp rin g e n , o p d a t e r geen gas v e rlo re n g a a t d o o r b re u k v a n h et v e rb in d in g sp ijp je o f a n d e re le k k a g e . H e t k o e le le m e n t, p la a t o f sp ira a l, k u n n e n wij in h e t filte r p la a tse n . B eter is h e t e c h te r h e t k o e le le m e n t in een a p a r te d a a rv o o r b e ste m d e b a k te p la a tse n . H e t filte r b lijft g e m a k k e lijk e r to e g a n k e lijk en m o c h t d e w a te rc irc u la tie in h et filte r sta g n e re n , d a n k a n h e t n iet g e b e u re n d a t d e te m p e ra tu u r d a a r te la a g w o rd t. W a t heel b e la n g rijk is, is d a t h e t k o e le le m e n t n iet z o m a a r m et h e t z ee w a te r in a a n r a k in g m ag k o m e n . M e ta a l m ag n o o i t in a a n ra k in g k o m e n m e t z ee w a te r, o m d a t zich g iftig e v e rb in d in g e n v o rm e n m e t d a t z ee w a te r. E r b e s ta a n te g e n w o o rd ig allerlei m o d e rn e m id d e le n o m m e ta a l a f ­ d o e n d e te b e sc h e rm e n . H o o f d z a a k is o o k h ie r w eer d a t h e t a fsc h e rm in g s m id d e l geen g iftige s to ff e n a fg e e ft a a n h e t z ee w a te r. H e t n a d e e l v a n d e eerste m a n ie r v a n h e t g e b ru ik v a n e en k o e lk a s t is, d a t d e ze a p p a r a te n v a n tijd to t tijd o n td o o id m o e te n w o rd e n . V o o r h e t ijs in d e k o e lk a s t w e g g esm o lten is, is d e te m p e ­ r a tu u r in o n s a q u a riu m al a a n z ie n lijk g esteg en . H e t v e rd ie n t a a n b e v e lin g v a n te v o re n een m a ssa k o e lta se le m e n tje s in h e t v rie s c o m p a rtim e n t te leggen en v e rv o lg e n s in een k o e lta s o p te

V IT A M A R I N A - Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie

h e r fst 1978 - A q u a r io lo g ie 73

sla a n . In e en p lastic z a k als e x tra z e k e rh e id te g e n m o g elijk v rijk o m e n d e g iftig e sto ffe n late n w ij d e z e ’’k o e lp la n k je s ” in h e t a q u a riu m z a k k e n als de tijd d a a r v o o r a a n g e b r o k e n is. IS O L A T IE E lk k o e lsy stee m verliest z ijn e ffe c t als e r n ie t a fd o e n d e a a n d a c h t is b e ste e d a a n d e iso latie. P o m p je s , v o o r s c h a k e la p p a ra tu u r v a n d e T L -v e rlic h tin g , d e c o m p re s s o r v a n h e t k o elsy steem , d e k a c h e l in d e k a m e r, zij a lle n geven w a rm te a f. W a rm te d ie wij ju is t tra c h te n te w eren. O m te b e g in n e n p la a ts e n w ij d e w a te rc irc u la tie p o m p a ltijd v ó ó r d e k o e lin sta lla tie , d .w .z . h e t p o m p je p o m p t h e t a q u a riu m w a te r n a a r d e k o e lin sta lla tie to e . D e a fv o e rle id in g v a n h e t a q u a ­ r iu m n a a r d e k o e le r e n z ee r z e k e r d e to e v o e rle id in g v a n d e k o e le r n a a r h e t a q u a riu m d ien e n g o e d g e ïso le erd te w o rd e n . S o e p e l sc h u im p la stic ro n d d e slan g o f leid in g m et p la k b a n d om w ik k e ld k a n g o e d é d ie n s te n b e w ijz en . V o o rts z e tte n wij alle w a rm te o n tw ik k e le n d e a p p a ra te n z o v e r m o g e lijk bij h e t a q u a riu m v a n ­ d a a n en v e rg eten d a a rb ij n ie t d e k a c h e l o f de c .v .- ra d ia to r. H e t a q u a riu m z e lf m o e t o o k g e ïso le erd w o rd e n . O n d e r d e b o d e m , te g e n d e a c h te rw a n d en de b e id e z ijw a n d e n b re n g e n w ij een p la a t sc h u im s ty re e n o f ’p ie p p la stic ’ a a n v a n 5 cm d ik te . D e d e k r u it iso lere n wij n iet. In h e t geval w ij de v e rlich tin g b in n e n h e t a q u a riu m h e b b e n , m o e t de w a rm te h ie rv a n e rg en s k u n n e n o n ts n a p p e n . B e te r is h e t e c h te r d e v e rlic h tin g b u ite n h e t a q u a ­ riu m een e in d b o v e n d e d e k ru it te p la a tse n . R e s t o n s n o g d e v o o rru it. A ls d e ze n iet g eïso leerd w o rd t, k rijg e n w ij last v a n c o n d e n s a tie n a a s t w a rm te o v e rd ra c h t. O m de v o o rru it g o ed te iso lere n b re n g e n w ij m e t silic o n e n k it een tw e ed e r u it a a n . T u sse n d e b e id e n ru ite n h o u d e n wij een lege ru im te v a n een h a lv e to t een hele c e n ti­ m e te r b re e d te . In tw ee d ia m e tra a l te g e n o v e r lig g en d e h o e k e n v a n d e v o o rru it b re n g e n w ij a l­ v o re n s d e iso la tie ru it te p la a ts e n n o g een p lastic lu c h tle id in g p ijp je a a n . D e ru im te tu sse n de b e id e ru ite n m o e t n a m e lijk g o e d d ro o g z ijn , d a a ro m m o e t die a ltijd b e re ik b a a r b lijv e n . O p een d e r p ijp je s k a n een lu c h tp o m p je a a n g e slo te n w o rd e n w a a rv a n d e lu c h t o v e r silica-gel ge­ leid w o rd t. Is de lu c h t tu sse n d e ru ite n g o e d d ro o g , d a n m o e te n b e id e p ijp je s m e t een g o ed p a s s e n d p r o p je w o rd e n a fg e slo te n .

l it e r a t u u r E N T R O P , G R A A F ,

Bob,

F r . de,

L O G E M A N N , P R O B ST, K. A X E L R O D ,

1956. I n ric h t in g e n o n d e r h o u d v a n het Z e e - a q u a r iu m

- K o sm o s N .V ., A m ste rd a m .

1 9 6 9 . H a n d b o e k v o o r h e t t r o p is c h z e e w a t e r a q u a r iu m - A . J . G .

J .H .,

1976. E ls e v ie r s g r o o t z e e a q u a r iu m b o e k - E ls e v ie r N e d e r la n d B . V . H . R . en V e r d e r w in k le r, W . ,

1965. S a l t w a t e r A q u a r i u m

H .R .,

G R O B E ,

1966. D a s K o r a lle n a q u a r i u m . A l f r e d K e r n e n V e r la g , S tu t tg a rt .

M A Y L A N D ,

H .J .,

1963. S a l t - W a t e r A q u a r i u m

F is h . T . F . H .

F is h . S t e r l in g C o m p .

A X E L R O D , J .,

S t r e n g h o lt N . V . , A m s t e r d a m .

19 7 4 . Z e e w a t e r - V i t a M a r i n a , A q u a r i o l o g i e p a g . 37

P u b lic a t io n

Inc. N e w

Y o rk .

I n c ., N e w Y e r s e y , L o n d o n .

1972. H e t Z e e w a t e r a q u a r iu m . U it g . K e e s in g , A m s t e r d a m .

V I T A M A R I N A - Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie

h e r fst 1978 - A q u a r io lo g ie 74