V I S S E N V O O R HET Z E E A Q U A R I U M D o o r G .W .N O O R D H O E K .
Illu s tra tie s B. E N T R O P .
D E H O N D S H A A I - Scylliorhinus caniculus (L.) IN L E ID IN G U it o n d e r s ta a n d sy ste m atisc h o v e rzich t k a n de p laa ts v an de h o n d s h a a i a fg eleid w o rd e n : K lasse
:
CHONDRICHTYES of K ra ak b e e n v isse n
S u p e ro rd e : p leu r o trem ata
of H a aie n
O rd e
:
GALEOIDEA
F am ilie
:
SCYLLIORHINIDAE
G enus
: scyllio r h in u s B lainville, 1816
S pecies
: Scylliorhinus caniculus (L ., 1758) - H o n d s h a a i
A fb . 1. E én van de hondshaaien - Scylliorhinus caniculus (L .) in het zeeaquarium van het Zeebiologisch M useum te Scheveningen. D eze dieren werden in gevangenschap vanuit eieren geboren. V IT A M A R I N A - Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie
1980 - 2 - A q u a r io lo g ie 77
A fb . 2. D etailopnam e van een hondshaai. D uidelijk is de nauw e oogspleet te zien, die h ij overdag heeft.
O o k o n d e r d e sy n o n ie m e n Scyllium caniculum C u v ier en Scylliurn canicala (L .) w o rd t de h o n d s h a a i in d e lite ra tu u r b e sch rev en . O o k d e ro g g e n b e h o re n to t d e k ra a k b e e n vissen. D e h o n d s h a a i is d o o r zijn v o o r h a a ie n zeer b e sc h eid en a fm e tin g v an h o o g ste n s 75 cm g esch ik t v o o r een n iet te klein k o u d N o o rd z e e a q u a riu m . V o o ra l jo n g e dieren van ± 30 cm zijn zeer g e sc h ik t v o o r een a q u a riu m in de a fm e tin g e n v an 100 x 50 x 50 cm . A ls n a c h td ie r zal m en h e m o v e rd ag d ik w ijls o p de b o d e m van h e t a q u a riu m a a n tr e ff e n , w a n t h o n d s h a a ie n h e b b e n g een z w em b laa s. A ls zij niet a c tie f zw em m en , z a k k e n ze v a n z e lf n a a r de b o d e m . W a n n e e r zij e c h te r sa m e n g e h o u d e n w o rd e n m e t e n k ele a n d e re g ro te re v issen zullen zij o o k o v e rd a g a ctiev e r z ijn . V o o ra l teg e n d e v o e d e rtijd zw em m en ze ro n d je s , w a a rb ij h e t sierlij ke b ew eg en v an h e t sla n k e en ela stisc h e lic h a am o p v a lt. K L E U R E N U IT E R L IJ K D e k le u r v an de h o n d s h a a i is o p de rug ro o d a c h tig b r u in , n a a r d e z ijk a n te n lic h te r g e elb ru in e n a a n d e b u ik z ijd e g rijsw it. H ij is b e za aid m et ta lrijk e b ru in e , z w arte o f som s w itte v lek k e n , d ie a a n h e t d ier een b ijz o n d e r en k e n m e rk e n d u ite rlijk geven (a fb . 2 ). H a a ie n h e b b e n g een s c h u b b e n , m a a r d e stevige h u id is b e d e k t m et kleine n a a r a c h te r s ta a n d e ta n d je s , w a a r d o o r h e t d ier w a n n e e r w e v an de s ta a rt n a a r d e k o p strijk e n ru w a a n v o e lt ( a f V IT A M A R I N A - Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie
1980 - 2 - A q u a r io lo g ie 78
b e eld in g 3). V ro eg er w erd d e h a a ie h u id wel g e b ru ik t als ’’s c h u u rp a p ie r” en v o o r h et b e k le d en van d e g en g re p en . H et lic h a am is sla n k en lan g g e rek t en n a a r d e s ta a rt spits to e lo p e n d . De ru g v in n e n , die geen stek els b e v a tte n , s ta a n o p de a c h te rs te h e lft van h e t lic h a a m , d e le ru g vin a c h te r de b u ik v in n e n , de 2e rugvin a c h te r de a arsv in . De b o rstv in n e n z ijn g ro o t en a fg e ro n d . A ls de h o n d s h a a i o p de b o d e m ligt en d e k o p iets o p ric h t, lijk t h e t so m s a ls o f hij o p de b o rstv in n e n s te u n t. De sta a rtv in is lan g , b ijn a 14 van het lic h a a m , w a a rb ij d e b o v e n ste lob v a n de sta a rtv in in h et v erlen g d e van h e t lic h a am ligt en sm a lle r is d a n de o n d e rste lo b . A lle v in n e n z ijn n a a r a c h te r sch u in a fg e k n o t. V O E D IN G A ls b o d e m v is v o e d t d e h o n d s h a a i zich v o o ra l m et kleine visjes en b o d e m d ie re n , m a a r in het a q u a riu m eet hij o o k m osselvlees, visvlees, g a rn a le n ; zelfs zeep ieren zijn te r a fw isse lin g als le vend voedsel w e lk o m . W a n n e e r bij licht g e v o erd w o rd t is uit het g e d rag van de h o n d s h a a i a f te leiden d a t z ijn ge z ic h tsv erm o g e n o v e rd a g m a a r m a tig is, w a n t z o e k e n d en sn u ffe le n d - d u id e lijk o p de g e u r van h e t b ro k je voedsel a fg a a n d - v in d t hij z ijn p ro o i. H ij zw em t m et z ijn k o p o v e r h e t voedsel h e en , d a a r n a volgt een n ijd ig e k o p b e w e g in g en de p ro o i is v e rd w en e n . KOP D e bek is o n d e rs ta n d ig m et h e t o o g o p h e t e te n v a n b o d e m d ie re n en h e e ft 3 rije n a c h te rw a a rts g e ric h te sc h e rp e ta n d e n , w a a rv a n d e a c h te rs te rij ste ed s a a n g ro e it te r v e rv a n g in g v a n d e a f g esleten v o o rste ta n d e n . D e k o p is ro n d e n h e e ft o v ale ogen z o n d e r knip v lies. O v e rd a g is slechts een z ee r sm a lle sp leet z ic h tb a a r. Bij de h o n d sh a a i o n tb re k e n de k ieu w d ek sels, m a a r e r z ijn links en re ch ts v a n d e k o p 5 k ieu w sp leten . V E R S P R E ID IN G D e h o n d s h a a i k o m t o p d ie p te n van 10 - 85 m . algem een v o o r in d e M id d e lla n d se Z e e , m a a r o o k langs de k u ste n van de A tla n tisc h e O c ea a n van N o o rw e g e n to t S enegal. A a n o n z e kust v o o ra l ’s z o m e rs, m a a r langs d e E ng else k u st h e t gehele ja a r d o o r. D a a r w o rd t hij o o k zo nu en d a n , m eest o n td a a n v a n k o p en s ta a r t, als ’’ro ts z a lm ” g e g e te n . H ij g e e ft'd e v o o rk e u r a a n een z an d ig e m et w ieren b e g ro eid e b o d e m . De h o n d sh a a i is d o o r zijn a fm e tin g en als b o d e m d ie r v o o r d e m ens v o lk o m e n o n g e v a a rlijk .
A fb . 3. H uidtandjes van de h ondshaai - Scylliorhinus ca niculus (L .). L in k s de lan d jes van boven gezien, rechts een tandje in de h u id op doorsnede. V IT A M A R I N A - Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie
1980 - 2 - A q u a r io lo g ie 79
A fb . 4. M a n n elijke hondshaai van de b u ik zijd e gezien. D ui d elijk zijn de to t copulatieorganen vergroeide b u ik vinnen te zien.
A fb . 5. C opulerende haaien. H e t m an n etje strengelt zich o m het w ijfje heen.
V O O R T P L A N T IN G D e v o o rtp la n tin g is ’’o v ip a a r ” , d .w .z . u it eieren g e b o o rtig . D e eieren m et een h o o rn ig o m h u lsel w o rd e n uit h et m o e d e rlic h a a m g ed rev e n om in h et w a te r v e rd e r te o n tw ik k e le n . H e t e m b ry o o n ttre k t h e t voedsel a an de d o o ie r in het e ik a p se l. D e b e v ru c h tin g van d e e ie re n v in d t in h e t lic h a am v a n h e t v ro u w tje p la a ts . D e b u ik v in n e n van h e t m a n n e tje z ijn to t 2 in g ew ik k eld e sta a fv o rm ig e c o p u la tie o rg a n e n o m g e v o rm d (a fb e e ld in g 4). D e p a rin g v in d t in d ie p e r w ater p la a ts , w a a rb ij h e t m a n n e tje zich om h et w ijfje stre n g elt (a fb e e ld in g 5). V o o r h e t a fz e tte n van de ± 15 a 20 e ie ren z o e k t h e t w ijfje een o n d ie p e m et w ier
A fb . 6. V rouw elijke eierleggende hondshaai - Scylliorhinus caniculus (L .). V I T A M A R I N A - Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie
1980 - 2 - A q u a r io lo g ie 80
A fb . 7. Twee eieren van de hondshaai - Scylliorhinus caniculus (L .). M et de kron kelig e snoeren zitten de eieren aan wieren e.d. vast. D e eieren k u n n e n van g oudgeel tot d onkerb ru in gekleurd zijn. Iets vergroot.
of' z ee g ras b e g ro eid e b o d e m op. D e eie ren h e b b e n een h o o rn a c h tig e c a p s u le v o rm , zijn b ru in tr a n s p a r a n t en o n g e v ee r 5 to t 6,5 cm lan g en 2 to t 3 cm b re e d m et a a n de h o e k en lan g e g e k ro n k e ld e d ra d e n (a fb e e ld in g 7). W a n n e e r h et w ijfje de e ie ren g a a t a fz e tte n k o m e n d e eieren g e d ee lte lijk uit h et lic h a a m en zw em t h e t d ie r net zo lan g ro n d to t h et een g eschikt a a n h e c h tin g s p u n t h e e ft g e v o n d e n , w a a r de h e ch td r a d e n zich o m h e en k u n n e n k ro n k e le n , w a a rn a h et ei geheel uit h e t lic h a am w o rd t g e tro k k e n (a fb e e ld in g 6 ). A fh a n k e lijk van de w a te rte m p e ra tu u r d u u rt h e t d a n nog 6 to t 10 m a a n d e n v o o r d e jo n g e d ie ren h e t e ik a p se l v e rla te n . A Q U A R IU M V IS M isschien is h e t v o o r u m o g elijk om via s p o rtd u ik e rs a a n lev en d e e ik a p se ls v a n d e h o n d sh a a i te k o m e n , d ie zij o n d e r w a te r a a n w ieren k u n n e n v in d en e n d ie u d a n in een a q u a riu m to t o n t w ik k e lin g k u n t late n k o m e n . T e r v o o rk o m in g van u itd ro g e n en v o o r z u u r s to f o p n a m e m o e te n de eieren in w a te r v e rv o erd w o rd e n . Z o rg in uw a q u a riu m v o o r een a a n h e c h tin g s p u n t (ta k k e n h o o r n k o ra a l b .v .) d ich t bij d e v o o rV I T A M A R I N A - Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie
1980 - 2 - A q u a r io lo g ie 81
A fb . 8. H et ei van de kathaai - Scylliorhinus stellars (L.) van boven gezien. A fm e tin g ong. 14 cm . D e kleur is grijsgroen.
r u it, z o d a t u k u n t zien h o e h e t e m b ry o zich in h et d o o r s c h ijn e n d e e ik a p se l o n tw ik k e lt. D e jo n g e h o n d s h a a i v e rla a t h e t ei d o o r d e spleet a a n d e o n d e r- o f b o v e n z ijd e , die tijd e n s de g ro ei w a te r d o o rla te n v o o r de a d e m h a lin g . A ls h e t d ie r e ru it is, slu ite n deze sp le te n w eer en k u n n e n de lege e ik a p se ls, v o o ra l n a sto rm , u ite rlijk g a a f, m a a r leeg o p het s tra n d w o rd e n g e v o n d e n . E ik a p se ls v a n de h o n d s h a a i z ijn d u id e lijk v a n de e ik a p se ls v a n ro g g e n te o n d e rs c h e id e n , d a a r ze veel sla n k e r zijn en v o o rz ie n v a n g e k ro n k e ld e d ra d e n . R o g g e n eik ap sels zijn b re d e r e n d r a g e n 4 p u n tig e u itste e k se ls. H o e w e l de h o n d s h a a i zich o v e rd a g m eestel o p d e b o d e m la a t b e w o n d e re n m o e te n wij to ch v o o r g o e d slu ite n d e d e k ru ite n o p o n s a q u a riu m z o rg e n , w a n t ’s n a c h ts w o rd t hij a c tie f. U it e r v a rin g w e ten w e h e la a s , d a t ze e r d a n wel eens u its p rin g e n en ’s m o rg e n s d o o d n a a s t d e b a k a a n g e tro ffe n w o rd e n . V I T A M A R I N A - Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie
1 9 8 0 - 2 - A q u a r io lo g ie 82
A fb . 9. H et ei van de kat haai - Scylliorhinus stellars (L .) van op z ij gezien. D u id elijk is de rechtopstaande zo o m te zien, die aan het begin en hel ein d gerim p eld is. SA Ware grootte.
KA THAAI A ls d e b e zo e k ers de h o n d s h a a ie n in o n s a q u a riu m zien h o re n w e dik w ijls de n a a m k a th a a i ge b ru ik e n , v o o ra l d o o r d e D u itse rs die o n s m u se u m b e zo e k en . De k a th a a i, Scylliorhinus stellars (L .), is e c h te r een iets a fw ijk e n d e , g ro te re s o o rt (to t 120 cm ) d ie a a n o n z e k u st w einig v o o rk o m t. O o k d e e ik a p se ls zijn g ro te r ( ± 1 4 x 5 cm ) m et o p s ta a n d e g e g ro e fd e z ijk a n te n en o o k a a n d e p la tte z ijd e een g e g ro efd e ra n d (a fb e e ld in g e n 8 en 9). Bij d e k a th a a i b e v in d t zich d e 2e rugvin b o v e n de a a rsv in , bij de h o n d s h a a i d ire c t e r a c h te r ( a f b e eld in g 10). Bij d e h o n d s h a a i is elk n e u sg a t d o o r een g ro e f v e rb o n d e n m e t de lip ra n d , bij d e k a th a a i lo o p t d e g ro e f niet to t de m o n d r a n d d o o r, m a a r z ijn ze o n d e rlin g v e rb o n d e n (a fb e e ld in g 11). In het E n g els, F ra n s en D u its m a a k t m en slech ts o n d e rsc h e id in de n a m e n in v e rb a n d m et de a fm e tin g v a n h e t d ier. V IT A M A R I N A - Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie
1 9 8 0 - 2 - A q u a r io lo g ie 83
A fb . 10. O nderscheid tussen d e hondshaai - Scylliorhinus caniculus (L .) en de ka thaai -Scylliorhinus stel/ars (L.). A . B ij de hondshaai staat de 2e rugvin achter de aarsvin; B. B ij de kathaai staat de 2e rugvin b o ven de aarsvin.
A fb . 11. Verschil in de neusgroeven b ij de hondshaai en de kathaai: A . de k a t haai; B. de hondshaai.
N e d e rla n d s E ngels F ra n s D u its
H ondshaai S m all S p o tte d D o g fish P e tite ro u sse tte K leiner K a tz e n h a i
K a th aa i L arg e S p o tte d D o g fish G ra n d e ro u ss e tte G ro sz e r K a tze n h ai
LITE R A TU U R : C H R I S T E N S E N , J .M . EN T R O P , H E R A L D ,
- D e v is s e n v a n d e N o o r d z e e .
B o b . - I n ric h tin g e n
E a r l S . - D e w e r e ld d e r D i e r e n . V is s e n .
LA C O U R T ,
1977. Z u t p h e n .
o n d e r h o u d v a n h et Z e e - A q u a r i u m .
A . W . - E ik a p s e ls v a n
1956. A m s t e r d a m .
1961. D e n H a a g .
d e k r a a k b e e n v is s e n .
R o g g e n , H a a ie n ,
D r a a k v is s e n
van
N o o r d - en W e s t E u r o p a .
1979. K . N . N . V . L Y T H G O E , J o h n e n G i l l i a n . - V is s e n v a n d e E u r o p e s e k u s t w a t e r e n e n d e M i d d e l l a n d s e Z e e . M Ö H R E S ,
P r o f . D r . F r a n z P . - W e r e ld o n d e r w a te r.
M U U S , B . J . - Z e e v is s e n g id s . N O R M A N ,
J . R . - D i e F is c h e .
N IJS S E N ,
H . - Z e e v is s e n .
R E D E K E ,
D r.
P R U D
W E R N E R ,
1966. H a m b u r g .
1966. K . N . N . V .
H . C . - D e v is s e h e n v a n N e d e r la n d .
’d H O M M E
VAN
1976. B a a r n .
1962. W a g e n in g e n .
1966. A m s t e r d a m .
R EIN E,
1941. L e id e n .
D r . W . J . - W a t v in d t ik a a n h e t s t r a n d .
1940. W a g e n in g e n .
K . - Z e e v is s e n . U t r e c h t .
W H IT E H E A D ,
D r . P . J . - V is s e n .
1976. A m s t e r d a m .
V 1T A M A R I N A - Z e e b io lo g is c h e d o c u m e n ta tie
1 9 8 0 - 2 - A q u a r io lo g ie 84
