Zakenrecht en zakelijke zekerheidsrechten INLEIDING.............................................................................................................................1 HET ZAKENRECHT GESITUEERD BINNEN HET VERMOGENSRECHT.........................1 HET BELANG VAN HET ZAKENRECHT......................................................................................2 BEGRIPPEN ZAAK – GOED – VERMOGEN.................................................................................3 HOOFDSTUK 1: DE LEER VAN DE INDELING VAN DE GOEDEREN.......................6 WAAROM INDELINGEN MAKEN?.................................................................................................6 Afdeling 1 – Roerende en onroerende goederen...................................................................6 1/ Belang van deze indeling.............................................................................................6 2/ Onroerende goederen...................................................................................................7 2.a/ Onroerende goederen uit hun aard......................................................7 2.b/ Onroerende goederen door bestemming...........................................9 2.c/ Onlichamelijke onroerende goederen (of onroerende goederen door het voorwerp waarop ze betrekking hebben).........10 3/ Roerende goederen.....................................................................................................11 3.a/ Roerende goederen uit hun aard of lichamelijke roerende goederen..................................................................................................................11 3.b/ Roerende goederen door wetsbepaling of onlichamelijke roerende goederen..............................................................................................11 3.c/ Vervroegd roerende goederen of roerende goederen door anticipatie...............................................................................................................12 Afdeling 2 – De goederen volgens de graad van toeëigeningsvatbaarheid.............13 1/ Belang van deze indeling..........................................................................................13 2/Goederen in de handel................................................................................................13 3/ Goederen buiten de handel......................................................................................13 4/ Gemene goederen (res communes).......................................................................13 5/ Goederen zonder (private) eigenaar...................................................................14 6/ Verloren voorwerpen.................................................................................................15 7/ Schatten............................................................................................................................15 Afdeling 3 – De goederen volgens hun aanwendingsmogelijkheden.........................15 1/ Vervangbare en niet-‐vervangbare goederen...................................................15 1.a/ Vervangbare goederen.............................................................................15 1.b/ Criterium voor het onderscheid met niet-‐vervangbare (geïndividualiseerde) goederen....................................................................15 1.c/ Belang van dit onderscheid....................................................................16 2/ Soortgoederen (genera) en bepaalde goederen (species)..........................16 2.a/ Begrippen......................................................................................................16 2.b/ Belang van dit onderscheid...................................................................16 3/ Verbruikbare en niet-‐verbruikbare goederen.................................................17 3.a/ Begrippen......................................................................................................17 3.b/ Belang van dit onderscheid...................................................................17 Afdeling 4 – De domeingoederen...............................................................................................18 1/ Situering...........................................................................................................................18 2/ Het openbaar domein.................................................................................................18 2.a/ Begrip..............................................................................................................18 2.b/ Positie in het rechtsverkeer..................................................................19
1
2.c/ Samenstelling...............................................................................................21 3/ Het privaat domein......................................................................................................22 3.a/ Begrip..............................................................................................................22 3.b/ Rechtsstatuut...............................................................................................22 3.c/ Totstandkoming van het privaat domein........................................22 3.d/ Samenstelling..............................................................................................23 4/ Beslag op domeingoederen......................................................................................24 HOOFDSTUK 2: DE ZAKELIJKE HOOFDRECHTEN..................................................25 WERKWIJZE........................................................................................................................................25 HET NUMERUS CLAUSUS BEGINSEL INZAKE ZAKELIJKE RECHTEN........................25 Afdeling 1 – Het eigendomsrecht...............................................................................................27 1/ Definitie en kenmerken.............................................................................................27 2/ Het ontstaan van eigendom: de oorspronkelijke wijzen van eigendomsverkrijging......................................................................................................28 2.a/ Oorspronkelijke versus afgeleide eigendomverkrijging............28 2.b/ De verkrijgende verjaring......................................................................29 2.b.1/ Begrip...........................................................................................29 2.b.2/ Het maatschappelijk belang van de verkijgende verjaring....................................................................................................29 2.b.3/ Welke goederen kunnen al dan niet door verkrijgende verjaring verworven worden?.............................30 2.b.4/ Bezit...............................................................................................31 2.b.4.1/ Begrip en betekenis................................................31 2.b.4.2/ Bezitsgebreken.........................................................33 2.b.5/ Het tijdsverloop........................................................................36 2.b.5.1/ De nul-‐termijn voor de deugdelijke bezitter te goeder trouw van lichamelijke roerende goederen.....................................................................................37 2.b.5.2/ De termijn van 3 jaar voor de deugdelijke bezitter te goeder trouw van verloren of gestolen roerende goederen..................................................................38 2.b.5.3/ De termijn van 10 jaar of 20 jaar voor de deugdelijke bezitter te goeder trouw van onroerende goederen.....................................................................................39 2.b.5.4/ De termijn van 30 jaar als basistermijn voor de verkrijgende verjaring.....................................................40 2.b.5.5/ Berekening van de verjaringstermijn. Bezitsvoeging. Schorsing. Stuiting....................................41 2.c/ De toeëigening.............................................................................................43 2.c.1/ Begrip............................................................................................43 2.c.2/ Voorwerp.....................................................................................43 2.d/ Schatvinding.................................................................................................43 2.d.1/Begrip.............................................................................................43 2.d.2/Voorwerp.....................................................................................43 2.d.3/ Toekenning van het eigendomsrecht.............................44 2.e/ Natrekking.....................................................................................................44 2.e.1/ Begrip en belang.......................................................................44 2.e.2/ Vereisten......................................................................................45
2
2.e.3/ Kenmerken.................................................................................45 2.e.4/ De dubbele functie van het recht van natrekking......46 2.e.5/ Natrekking bij onroerend goed..........................................47 2.e.5.1/ Natuurlijke natrekking.........................................47 2.e.5.2/ Kunstmatige natrekking.......................................48 2.e.6/ Natrekking bij roerend goed...............................................50 3/ De beperkingen van het eigendomsrecht..........................................................50 3.a/ Duiding...........................................................................................................50 3.b/ De leer van het rechtsmisbruik............................................................51 3.b.1/ Situering......................................................................................51 3.b.2/ Grondslag – criteria................................................................51 3.b.3/ Gevolg: sanctie..........................................................................53 3.c/ De evenwichtsleer of de leer inzake hinder uit nabuurschap.53 3.c.1/ Situering.......................................................................................54 3.c.2/ Grondslag.....................................................................................55 3.c.3/ Toepassingsvoorwaarden....................................................55 3.c.4/ Gevolg: compensatie...............................................................57 4/ Mede-‐eigendom............................................................................................................57 4.a/ Begrip – afbakening..................................................................................57 4.a.1/ Definitie........................................................................................57 4.a.2/ Verschil met onverdeeldheid..............................................57 4.a.3/ Verschil met collectieve eigendom...................................58 4.a.4/ Verschil met multi-‐eigendom.............................................58 4.a.5/ Verschil met tontine...............................................................59 4.b/ Soorten mede-‐eigendom in functie van de oorsprong van de onverdeeldheid.....................................................................................................59 4.b.1/ Toevallige of gewone mede-‐eigendom...........................59 4.b.1.1/ Definitie......................................................................59 4.b.1.2/ Kenmerken................................................................60 4.b.1.3/ Rechten en plichten van de mede-‐eigenaars60 4.b.1.3.a/ Rechten van de mede-‐eigenaars m.b.t. hun onverdeeld deel..................................61 4.b.1.3.b/ Rechten van de mede-‐eigenaars m.b.t. het onverdeelde goed zelf........................62 4.b.1.3.c/ Plichten van mede-‐eigenaars.........64 4.b.1.4/ Einde van de toevallige mede-‐eigendom: de verdeling.....................................................................................64 4.b.1.4.a/ Art. 815 BW raakt de openbare orde................................................................................64 4.b.1.4.b/ Het declaratief karakter van de verdeling......................................................................65 4.b.2/ Vrijwillige eigendom..............................................................67 4.b.2.1/ Definitie......................................................................67 4.b.2.2/ Einde............................................................................67 4.b.3/ Gedwongen mede-‐eigendom..............................................68 4.b.3.1/ Definitie......................................................................68 4.b.3.2/ Toepassing.................................................................68 4.b.3.3/ Rechten en plichten van de deelgenoten in een gedwongen mede-‐eigendom van gemeen recht...........69
3
4.b.3.3.a/ Rechten van de mede-‐eigenaars m.b.t. hun onverdeeld deel..................................69 4.b.3.3.b/ Rechten van de mede-‐eigenaars m.b.t. het onverdeeld goed zelf..........................69 4.b.3.3.c/ Plichten van mede-‐eigenaars.........70 4.c/ Twee bijzondere toepassingen van gedwongen mede-‐ eigendom.................................................................................................................70 4.c.1/ Appartementsmede-‐eigendom..........................................70 4.c.1.1/ Het bijzondere van het appartementsrecht.................................................................70 4.c.1.2/ Het toepassingsgebied van het appartementsrecht.................................................................72 4.c.1.3/ Gevolgen van de toepassing van het appartementsrecht.................................................................74 4.c.1.3.a/ De statuten van het gebouw............74 4.c.1.3.b/ De organisatie van de appartementsmede-‐eigendom...........................78 4.c.1.3.b.1/ Rechtspersoonlijkheid van de vereniging van mede-‐eigenaars....78 4.c.1.3.b.2/ De organen van de vereniging van mede-‐eigenaars..........80 A/ De algemene vergadering...........................................................................80 A.a/ Deelnemers....................................................................................80 A.b/ Volmachten....................................................................................81 A.c/ Bijeenroeping................................................................................82 A.d/ Bijeenkomst...................................................................................82 A.e/ Beraadslaging – stemming......................................................84 A.f/ Bevoegdheid...................................................................................86 A.g/ Deelverenigingen van mede-‐eigenaars.............................87 B/ De syndicus........................................................................................................89 B.a/ Taak en bevoegdheden.............................................................89 B.b/ Benoeming.....................................................................................90 B.c/ Duur – einde...................................................................................91 C/ De raad van mede-‐eigendom.....................................................................91 D/ De commissaris van de rekeningen.........................................................91 4.c.1.3.b.3/ De ontbinding en vereffening van de vereniging van mede-‐eigenaars..........................................92 4.c.1.4/ Bijzondere regels bij de overdracht van een privatieve kavel........................................................................93 4.c.1.4.a/ Bijdrageplicht en verrekeningen tussen vorige en nieuwe eigenaar....................93 4.c.1.4.b/ Informatieplichten..............................94 4.c.1.4.c/ Bijzondere regeling voor achterstallige kosten..............................................96 4.c.2/ Mandeligheid (la mitoyenneté)..........................................98 4.c.2.1/ Begrip en belang.....................................................98 4.c.2.2/ Wettelijke vermoedens van mandeligheid.98 4.c.2.3/ Ontstaan van mandeligheid...............................99
4
4.c.2.4/ Rechten van mede-‐eigenaars.........................100 4.c.2.5/ Plichten van mede-‐eigenaars.........................101 Afdeling 2 – Vruchtgebruik........................................................................................................103 1/ Begrip en belang........................................................................................................103 2/ Kenmerken...................................................................................................................104 3/ Voor vruchtgebruik vatbare zaken....................................................................105 4/ Bronnen van vruchtgebruik..................................................................................106 4.a/ Door de wet................................................................................................106 4.b/ Door de wil van de mens......................................................................107 4.b.1/ Aard van de vestigingsdaad..............................................107 4.b.2/ Vestigingsdaden....................................................................107 4.b.2.1/ Bij testament..........................................................107 4.b.2.2/ Bij overeenkomst..................................................108 4.c/ Door verkrijgende verjaring...............................................................109 5/ Modaliteiten van vruchtgebruik.........................................................................109 5.a/ Gemeenschappelijk vruchtgebruik..................................................109 5.b/ Opeenvolgend vruchtgebruik............................................................109 6/ De rechten van de vruchtgebruiker...................................................................110 6.a/ Vordering tot afgifte...............................................................................110 6.b/ Gebruik van het goed.............................................................................110 6.c/ Recht op de vruchten.............................................................................111 7/ De plichten van de vruchtgebruiker..................................................................113 7.a/ Plichten bij aanvang van het vruchtgebruik................................113 7.a.1/ Boedelbeschrijving en staat opmaken.........................113 7.a.2/ Borgstelling..............................................................................114 7.b/ Plichten tijdens het vruchtgebruik..................................................115 7.b.1/ Beheer als een goed huisvader.......................................115 7.b.2/ De bestemming in acht nemen........................................117 7.b.3/ De schulden en lasten van het vruchtgebruik dragen......................................................................................................117 7.c/ Plichten bij het einde van het vruchtgebruik..............................118 7.c.1/ Teruggave.................................................................................118 7.c.2/ Afrekening................................................................................118 8/ Einde van het vruchtgebruik................................................................................119 8.a/ Het overlijden van de vruchtgebruiker..........................................119 8.b/ Het verstrijken van de termijn..........................................................120 8.c/ Het vervullen van een ontbindende voorwaarde......................120 8.d/ Vermenging................................................................................................120 8.e/ Verjaring......................................................................................................121 8.f/ Vergaan van de zaak................................................................................121 8.g/ Vervallenverklaring................................................................................122 8.h/ Afstand van vruchtgebruik.................................................................122 8.i/ Bijzondere wijze van beëindiging van het vruchtgebruik: de omzetting..............................................................................................................123 Afdeling 3 – Recht van gebruik en bewoning.....................................................................124 1/ Begrippen......................................................................................................................124 1.a/ Recht van gebruik....................................................................................124 2/ Gelijkenissen met vruchtgebruik........................................................................124 3/ Verschilpunten met vruchtgebruik...................................................................125
5
4/ Belang.............................................................................................................................125 5/ Verschil met een persoonlijk recht van gebruik of bewoning als vorderingsrecht................................................................................................................126 Afdeling 4 – Recht van opstal....................................................................................................127 1/ Begrip.............................................................................................................................127 2/ Belang.............................................................................................................................127 3/ Kenmerken...................................................................................................................128 4/ Bronnen van een recht van opstal......................................................................129 5/ Rechten en plichten van de opstalhouder......................................................131 6/ Einde van het recht van opstal............................................................................131 7/ Gevolgen van de beëindiging van het opstalrecht.......................................132 Afdeling 5 -‐ Erfpacht.....................................................................................................................133 1/ Begrip en belang........................................................................................................133 2/ Kenmerken...................................................................................................................133 3/ Vestiging van het recht van erfpacht................................................................134 4/ Rechten en plichten van de erfpachter............................................................134 5/ Einde van de erfpacht..............................................................................................135 6/ Gevolgen van de beëindiging van de erfpacht..............................................135 Afdeling 6 -‐ Erfdienstbaarheden..............................................................................................137 1/ Begrip.............................................................................................................................137 2/ Kenmerken...................................................................................................................137 3/ Bronnen van erfdienstbaarheden......................................................................139 3.a/ Natuurlijke erfdienstbaarheden.......................................................139 3.a.1/ Begrip.........................................................................................139 3.a.2/ Afloop van water...................................................................139 3.b/ Wettelijke erfdienstbaarheden.........................................................140 3.b.1/ Begrip.........................................................................................140 3.b.2/ Wettelijke erfdienstbaarheden tot openbaar nut...140 3.b.3/ Wettelijke erfdienstbaarheden tot privaat nut........141 3.b.3.1/ Wederkerige wettelijke erfdienstbaarheden..............................................................141 3.b.3.1.a/ Afstand bij afsluitingen..................141 3.b.3.1.b/ Afstand bij beplantingen...............141 3.b.3.1.c/ Lichten en zichten.............................142 3.b.3.1.d/ Dakdrop................................................142 3.b.3.2/ Niet-‐wederkerige wettelijke erfdienstbaarheden..............................................................143 3.b.3.2.a/ Recht van uitweg..............................143 3.b.3.2.b/ Ladderrecht........................................144 3.c/ Erfdienstbaarheden bij de wil van de mens.................................144 3.c.1/ Door een titel...........................................................................144 3.c.2/ Door verjaring.........................................................................144 3.c.3/ Ingevolge bestemming door de huisvader.................145 4/ De uitoefening van erfdienstbaarheden..........................................................146 4.a/ Door de eigenaar van het heersend erf..........................................146 4.b/ Door de eigenaar van het lijdend erf..............................................147 5/ Tenietgaan van erfdienstbaarheden.................................................................148 5.a/ Principe........................................................................................................148 5.b/ Niet-‐uitoefening gedurende 30 jaar................................................148
6
5.c/ De onmogelijkheid tot gebruik..........................................................149 5.d/ Vermenging................................................................................................149 5.e/ Verlies van het nut van de erfdienstbaarheid.............................149 HOOFDSTUK 3: DE ZAKELIJKE ZEKERHEIDSRECHTEN....................................150 BEGRIP................................................................................................................................................150 BELANG VAN DE ZAKELIJKE ZEKERHEIDSRECHTEN...................................................151 KENMERKEN....................................................................................................................................153 Afdeling 1 -‐ Voorrechten.............................................................................................................154 1/ Definitie en kenmerken..........................................................................................154 2/ Gewaarborgde schuldvordering.........................................................................154 3/ Onderpand en rangorde.........................................................................................155 3.a/ Algemene voorrechten op roerende en onroerende goederen...............................................................................................................155 3.b/ Algemene voorrechten op roerende goederen..........................155 3.c/ Bijzondere voorrechten op bepaalde roerende goederen.....157 3.d/ Bijzondere voorrechten op bepaalde onroerende goederen...............................................................................................................157 3.e/ Rangorde.....................................................................................................158 4/ Publiciteit......................................................................................................................158 Afdeling 2 -‐ Hypotheken..............................................................................................................159 1/ Definitie en kenmerken..........................................................................................159 2/ De soorten hypotheken...........................................................................................161 2.a/ De wettelijke hypotheek.......................................................................161 2.b/ De conventionele hypotheek..............................................................161 2.c/ De testamentaire hypotheek...............................................................162 3/ Gewaarborgde schuldvordering.........................................................................163 4/ Onderpand....................................................................................................................163 5/ Publiciteit......................................................................................................................164 Afdeling 3 -‐ Inpandgeving...........................................................................................................167 1/ Definitie en kenmerken..........................................................................................167 2/ Soorten...........................................................................................................................168 3/ Gewaarborgde schuldvordering.........................................................................168 4/ Onderpand....................................................................................................................168 5/ Publiciteit......................................................................................................................169 6/ Rechten van de pandhoudende schuldeiser..................................................169 HOOFDSTUK 4: PUBLICITEIT....................................................................................170 SITUERING........................................................................................................................................170 Afdeling 1 – Roerende goederen.............................................................................................170 Afdeling 2 – Onroerende goederen.........................................................................................171 1/ Doel van het huidig publiciteitssysteem.........................................................171 2/ Overschrijving op het hypotheekkantoor.......................................................172 2.a/ Begrip...........................................................................................................172 2.b/ Over te schrijven akten.........................................................................173 2.c/ Rechtsgevolgen.........................................................................................173 3/ Inschrijving op het hypotheekkantoor.............................................................175 3.a/ Begrip...........................................................................................................175 3.b/ Wat moet ingeschreven worden? ...................................................175
7
3.c/ Rechtsgevolgen.........................................................................................175 4/ Kantmelding................................................................................................................176 4.a/ Begrip...........................................................................................................176 4.b/ Kantmelding in het register van de overschrijvingen.............176 4.c/ Kantmelding in het register van de inschrijvingen...................176 4.d/ Rechtsgevolgen........................................................................................176 5/ Evaluatie van het huidig hypothecair publiciteitssysteem.....................177 TOT SLOT: DE WEZENLIJKE KENMERKEN VAN ZAKELIJKE RECHTEN................179
8
