zaaien en oogsten
inspiratie
zien
dialoog
respect
ontwikkeling
zaaien en oogsten
3
Eenvoud, vertrouwen, bij jezelf blijven en de bedoeling in het oog houden, vormen een stevig fundament. Het is tegelijkertijd dynamisch, waardoor medewerkers van de JP van den Bent stichting steeds kunnen blijven aansluiten bij de veranderende vragen van mensen en hun omgeving. Medewerkers zijn tevreden en krijgen structureel de kans zich te ontwikkelen. Cliënten zijn tevreden en groeien in hun zelfstandigheid. Ieder mens zien, zijn eigenheid koesteren, geen standaardisatie, want juist in die diversiteit komt ieder individu goed tot z’n recht. Dat vraagt om flexibiliteit, want verandering is waarschijnlijk de enige constante factor. Na ruim twintig jaar neemt Betty Geijtenbeek afscheid van de JP. Ook dat brengt verandering, maar er is geen tijdperk voorbij. De afgelopen jaren hebben Betty’s inzichten en haar manier van werken, op een organische manier, een plek in de organisatie gekregen. En daarmee zijn haar inzichten en manier van werken vertrouwd en bekend geworden voor medewerkers. Van meet af aan verstonden Betty en ik elkaar, omdat we dezelfde waarden deelden. De chemie tussen ons zit ‘m in het zien van de ander, respect hebben en een basis van veiligheid en vertrouwen. Ieder van ons heeft eigen ideeën en krachten die we complementair aan elkaar inzetten voor de ontwikkeling van mensen en daarmee de organisatie. Betty, ik dank je voor je inspiratie, integriteit en de samenwerking. Het ga je goed! Ruud Klarenbeek directeur/bestuurder
4
Zaaien en oogsten
Zaaien en Oogsten
5
Inhoud 8 16
Over deze uitgave
22
Inspiratie Zien
Ruim twintig jaar geleden stond Betty Geijtenbeek mede aan de basis van de JP van den Bent stichting. Dat wat zij in al die tijd gezaaid heeft, bloeit nu of wordt geoogst.
Dialoog
30
Respect
36
Ontwikkeling
We spraken Betty over haar twintig JP-jaren. Aan de hand van vijf voor haar onmisbare thema’s zijn we vervolgens in gesprek gegaan met medewerkers van en betrokkenen bij de JP. In open gesprekken vertelden zij wat die thema’s voor hen betekenen. Deze uitgave laat in woord en beeld het zaaigoed en de oogst zien. De teksten die bij de foto’s staan, zijn niet per definitie uitspraken van de persoon die op de foto staat.
6
Zaaien en oogsten
8
16
22
30
36
Zaaien en Oogsten
7
“Het is goed om mensen in huis te hebben die inspiratie kunnen brengen. Iemand die graag muziek maakt bijvoorbeeld. Daar hebben veel mensen – medewerkers en cliënten – iets aan.”
Inspiratie 8
Zaaien en oogsten
“Een reis geeft mij inspiratie. Je ziet andere beelden, ruikt onbekende geuren, hoort nieuwe geluiden, ontmoet andere mensen. Dingen die je zelf normaal vindt, kunnen in een andere cultuur heel anders gaan. De kunst is om dan te denken ‘zo kan het ook’ in plaats van ‘kan het niet anders, beter, handiger?’ Als je open staat voor andere invloeden blijf je je verwonderen en kom je tot verrassend andere inzichten. Je hoeft trouwens niet ver van huis te gaan of iets ‘groots’ te ondernemen. Ik fiets bijvoorbeeld graag, ook over lange, rechte Groningse wegen. Dat voelt bijna als een soort meditatie. Je hebt de tijd om dat waar je mee bezig bent op je in te laten werken en het vanuit een ander perspectief te bekijken. Mensen ontmoeten en naar hun verhaal luisteren is voor mij ook een bron van inspiratie. Je hoort een andere taal, ziet een idee in een andere context. Het is mooi als je dat soort dingen zelf kunt opzoeken, zowel in je werk als privé. Neem daar dus bewust de tijd voor. Als je uit je comfort zone durft te stappen, gaan er vast allerlei ideeën borrelen. Van daaruit kunnen mooie dingen groeien.”
Betty Geijtenbeek
Inspiratie
9
Inspiratie Plezier hebben, een twinkeling in iemands ogen zien, het gevoel hebben dat tijd geen rol speelt, ineens een goede ingeving krijgen, samen steeds enthousiaster worden. Zomaar wat voorbeelden van wat inspiratie teweeg brengt bij mensen. Inspiratiebronnen zijn voor iedereen anders. Een goed boek, een mooie theatervoorstelling, een oneindig landschap, maar ook je oudste zoon die iets zegt waar jij versteld van staat of de hond die vol vertrouwen op je afrent. Zonder inspiratie is het letterlijk inspiratieloos. Er is geen beweging, ontwikkeling en bezieling. En juist inspiratie is één van de belangrijkste uitgangspunten van het werken bij de JP. Inspiratie als voorwaarde dus eigenlijk. Er is tijd om je gedachten over bepaalde vraagstukken te laten gaan, te kijken hoe iets zich ontwikkelt of juist te reflecteren op hoe iets is gegaan. Vol inspiratie je werk doen is bijna een staat van ‘zijn’, het omschrijven als een manier van werken zou het tekort doen. De inzichten die je tijdens je werk opdoet, neem je mee naar huis. En natuurlijk geldt ook het omgekeerde: dat wat je thuis meemaakt en leert, neem je mee in je werk. Thuis ben je niet anders dan op je werk. Past het uitgangspunt ‘doe het zoals je het thuis zou doen’ daarom zo goed bij de JP?
ontwikkeling te komen.”
Inspiratie en nieuwe inzichten haal je vaak uit een andere context. Als je op reis bent, zie je dingen die anders zijn dan thuis. Sta je open voor de verschillen? En ben je in staat om met een open blik naar een andere aanpak te kijken? Dan kunnen die inzichten je veel leren, over jezelf én hoe je in het leven en je werk staat. Kunst is ook zo’n manier om je in een andere wereld te begeven: muziek, dans, schilderijen, poëzie, een theaterstuk … Ze leren je anders kijken naar het (dagelijks) leven. Inspiratie is ook dichter bij huis te vinden, je hoeft er niet voor op pad. Juist kleine dingen in en om je heen brengen je verder en maken dat je kunt leren.
Mensen die zaklopen, doen iets ongebruikelijks op een speelse manier, maar ze gaan wel allemaal dezelfde kant op. Je ziet dat iedereen met elkaar bezig is en lol heeft. Het mooie is dat iedereen wel vrij is. Je hoeft je niet in vaste hokjes te bewegen. Je hebt de hele ruimte tot je beschikking. En als je valt, dan val je. Natuurlijk is er die beperking van de zak, maar je staat weer op en gaat verder.
Zaaien en oogsten
mest voor een zaadje om tot
Inspiratie zoeken
Wat is de link tussen zaklopers en inspiratie?
10
“Inspiratie is de ultieme
De inspiratie: zelfst.naamw. (v.) Uitspraak: [inspi’ra(t)si] Verbuigingen: inspiratie|s (meerv.) toestand dat je creatief nadenkt en weet hoe je iets goed moet doen Voorbeelden: ‘op een kookcursus nieuwe culinaire inspiratie opdoen’, ‘Zonder inspiratie wordt het niks met je werk.’ Synoniem: bezieling. (Bron: www.wikipedia.org)
Inspiratie
11
Ontmoeting als inspiratiebron
Jezelf inspireren
Een mooie ontmoeting kan ook energie en inspiratie geven. Opleiding en training is één van de pijlers waar de JP op rust. Je leert iets, doet kennis op over een onderwerp waar je meer van wilt weten. Maar nog belangrijker bijna is de ontmoeting met anderen, juist daar zit ‘m de kneep. Je hoort hoe anderen naar een bepaalde situatie kijken, er mee aan de slag gaan of bepaalde dingen – die voor jou zó logisch zijn – wel, anders of juist niet doen. Een frisse manier van kijken, denken en handelen. Op die manier breid je je eigen manier van werken en handelen uit. In het begin gaat dat vast niet vanzelf, maar hoe vaker je oefent, hoe makkelijker het gaat. En kijk eens wat het je oplevert!
Niet altijd is die ontmoeting mogelijk, dan heb je dus andere inspiratiebronnen nodig. Jezelf bijvoorbeeld! Heb je een dilemma en weet je niet hoe je het aan gaat pakken? Dan helpt het om in de huid van iemand anders te kruipen. Iemand die je om bepaalde karaktereigenschappen bewondert of iemand die heel anders is dan jij. Hoe iemand anders tegen dingen aankijkt of aan zou pakken, kan je zelf tot nieuwe inzichten, mogelijkheden en oplossingen brengen. Iemands standpunt verrast je, verbaast je, verwondert je. Kortom, het zet je aan het nadenken en je kunt er daarna mee aan de slag. En moet je iets doen dat helemaal niet bij je past? Probeer dan op een andere manier naar het vraagstuk te kijken, óm te denken, zodat het wel bij je past én je aan de vraag kunt voldoen. Dan sla je twee vliegen in één klap. Je kunt jezelf ook onbewust inspireren. Soms doe je iets per ongeluk, iets floept er zomaar uit, intuïtief eigenlijk. Pas achteraf zie je dan: ik heb het goed gedaan. Dat zijn kleine geluksmomentjes.
“Je bent soms toe aan andere inspiratie.”
“De weg is het doel. Het proces mag er ook zijn, niet alleen de opbrengst is belangrijk.”
12
Zaaien en oogsten
Inspiratie
13
Anderen inspiratie geven
Inspiratie organiseren
Jezelf inspireren is één ding, een ander inspireren gaat nog een stap verder. Of is het niet zo ingewikkeld als het lijkt? Vaak is het al voldoende dat je vanuit een ander perspectief naar een situatie kunt kijken. Iemand anders zit er middenin en door jouw ‘vogelperspectief’ openen zich andere horizonten. Als je je door mensen om je heen laat inspireren, kun je anderen met jouw enthousiasme inspireren. Zo is het een doorgaand geheel, als je zelf maar geïnspireerd blijft. Natuurlijk kun je niet tegen jezelf zeggen: ‘Vandaag ga ik mezelf van tien tot elf inspireren’. Het is een proces, een manier van kijken, denken en werken die je jezelf eigen kan en mag maken. Het is mooi als je omgeving daarin ondersteunend is. Samenwerken en delen zijn hierin voorwaardenscheppend: met elkaar zet je een beweging in gang.
Jezelf, anderen, de organisatie inspireren hoort bij de JP, het zit in de cultuur en daarmee in de dagelijkse dingen. Inspiratie kun je niet opgelegd krijgen. Het maakt steeds deel uit van je werk. Je kunt én mag er actief mee bezig zijn. Het is juist goed om momenten te creëren waarin je inspiratie op doet. Dat kan bijvoorbeeld tijdens een gesprek met een collega, een kijkje in de keuken van een andere locatie of tijdens een training. Pak die ruimte, neem er de tijd voor en zorg dat de energie stroomt. Inspiratie is de twinkeling in je eigen ogen én in die van anderen zien.
“Soms zit iets al zo in je systeem dat het moeilijk is om uit te leggen waarom je iets op een bepaalde manier doet. Als je terug gaat naar de bedoeling kom je er vaak wel.”
14
Zaaien en oogsten
Inspiratie
15
‘‘Medewerkers van de JP zijn het ‘goud’ van de organisatie en de motor ervan. Als ik aan ze denk, denk ik aan de liefde voor hun werk en de liefde voor de mensen die ze ondersteunen.”
Zien 16
Zaaien en oogsten
“Ik vind het heerlijk om mensen te zien groeien en bloeien, ieder op zijn eigen manier. Daardoor komen mensen in hun kracht. Bij ontwikkelen hoort ook onzekerheid. En dus ook jezelf vragen stellen, reflecteren en jezelf ter discussie stellen. Niet om je af te vragen ‘doe ik het wel goed?’, maar om jezelf te inspireren. Daag jezelf uit! Accepteer foutjes, dilemma’s en dat er dingen nog niet af zijn. Die horen er allemaal bij. Als je samenwerkt, is de kracht van elk individu afzonderlijk van invloed op het proces en daarmee op de uitkomst ervan.’’
Betty Geijtenbeek
Zien
17
Zien Bij de JP gaat het om mensen. Cliënten, ouders, verwanten, medewerkers … Mensen kunnen groeien, bloeien en krachtig zijn als je ze de ruimte en tijd geeft. Als je ze liefde en oprechte aandacht geeft en ze ‘ziet’. Met aandacht contact maken met mensen is wezenlijk voor het werken bij de JP. Daarbij spelen je eigen ideeën en gevoelens een rol. Als je je daar bewust van bent, is dat heel waardevol. De kunst is om open en nieuwsgierig het contact aan te gaan. Denk na voor je iets zegt of handelt. Stel je vragen zonder oordeel. Bij de JP krijg je veel ruimte. Dat is fijn en geeft vrijheid, maar het vraagt tegelijkertijd ook wat van je. Je krijgt verantwoordelijkheid en er wordt van je verwacht dat je die ook pakt. Maak een keuze. Geen keuze maken is eigenlijk geen optie. De JP geeft ruimte - dat kan niet zonder het geven van vertrouwen en het bieden van veiligheid. Dat kun je zien als communicerende vaten. Je krijgt het vertrouwen dat het lukt. Ga het maar doen. Als je je keuze kunt verantwoorden, sta je sterk. En je staat er niet alleen voor. Vragen stellen kun je altijd en aan iedereen. Alles heeft z’n tijd nodig. Een nieuwe locatie draait echt niet vanaf dag één optimaal in de JP cultuur. De JP vertrouwt erop dat het goed komt. Neem de tijd om elkaar te leren kennen, elkaar te ontmoeten. Als medewerkers en cliënten elkaar goed leren kennen en blijven ontmoeten, dan komt dat terug in de ondersteuning. En het is echt niet zo dat er nooit iets fout gaat. Als dat wel gebeurt, is het niet ‘jammer en je gaat weer over tot de orde van de dag’. Dan ga je met elkaar in gesprek, dan stel je vragen. Wat ging er minder goed, wat maakte dat het zo is gegaan?
Vragen helpen verder Je kunt iemand verder helpen door hem of haar vragen te stellen. Door niet zelf met de oplossing te komen, kan de ander eigen inzichten krijgen. En voelt zich daardoor meteen eigenaar van de oplossing. Dat geeft een heel goed gevoel! Het zelfvertrouwen groeit daardoor. Sluit aan bij de ander en geef oprechte aandacht. Dan gaat het ook om kleine details, zoals de woorden die je gebruikt. Een voorbeeld: een training ‘omgaan met agressie’ klinkt heel anders dan een training ‘conflicthantering’. Denk er bij na: wat zeg ik hiermee? Als je later nog over iets na hebt gedacht, kom er dan gerust op terug als dat nodig is. Geef jezelf die ruimte.
“Mijn moeder woont in een verzorgingshuis. De verpleging vroeg mij iets. Ik antwoordde: ‘Heb je dat
“Het gaat niet om loslaten, maar om anders vasthouden. Een ouder
al met mijn moeder overlegd?’”
van een kind met een beperking kan z’n kind nooit loslaten. We kunnen iemand wel leren om anders vast te houden.”
18
Zaaien en oogsten
Zien
19
“Ben je jezelf of voer je een kunstje uit?”
Hoe gaat het met jou?
Groei gunnen
Bij de JP doe je het samen. Je kunt het niet alleen, je hebt elkaar nodig. Iedereen is even belangrijk. Onderscheid is er niet en maken we niet. Iedereen draagt bij.
De JP gunt het medewerkers om te groeien en om kennis te delen. Het zou kortzichtig zijn om te denken: de uren dat iemand met een opleiding bezig is, kan diegene niet ingezet worden voor de ondersteuning. Groei van de medewerker zorgt ervoor dat degene nog meer in zijn kracht komt, zelfverzekerder en blijer is, dat de locatie als geheel sterk wordt. Dat komt de cliënt zeker ten goede!
Mensen in hun waarde laten door ze te zien. Jezelf kunnen zijn en geen kunstje uitvoeren. Een voorbeeld zijn de jaargesprekken. Bij de JP hebben die als insteek: hoe gaat het met jou? Ben je in balans? Zit je goed in je vel? Zit je op de juiste plek? Als je tot de conclusie komt dat iemand niet gedijt bij ruimte en eigen verantwoordelijkheid en er geen groei in zit, dan is het krachtig om afscheid van elkaar te nemen. Lekker in je vel zitten. Dan moet je soms ook je grenzen aangeven. Je kunt ‘nee’ zeggen als je je ‘nee’ uit kunt leggen. Ga niet over je grens heen. Dat moet je als organisatie ook niet doen. Een ouder wees de JP daar bijvoorbeeld op. “De JP zegt altijd ‘iedereen is welkom’, maar daar kan een andere cliënt de dupe van zijn.” Daar ga je dan met elkaar over in gesprek.
“Doe vooral gewoon.”
20
Zaaien en oogsten
Bij de JP worden veel trainingen ontwikkeld op basis van wat nodig is. Veel van deze trainingen zijn helemaal ‘JP-eigen’ gemaakt. Ze worden gegeven door medewerkers die naast bijvoorbeeld hun functie als begeleider ook opgeleid zijn als trainer. Er komen veel organisaties op bezoek om te kijken hoe de JP werkt. Zowel in een persoonlijke als professionele omgeving is onze werkwijze niet altijd makkelijk uit te leggen aan anderen. Dan is de reactie soms: ‘zo werkt dat bij ons niet’. Bij de JP is het in de cultuur geworteld, al meer dan twintig jaar. Het is niet in één of twee jaar te veranderen. De JP heeft een bepaald gedachtengoed, maar een ‘sekte’ is het zeker niet. Je krijgt juist de ruimte om het gedachtengoed op je eigen wijze in te vullen.
Zien
21
“Communicatie raakt iedereen. Belangrijk dus om daar steeds oog voor te hebben.”
“Water als metafoor voor communicatie, dialoog, met elkaar in gesprek blijven. Hoe ik dat zie? Het stroomt overal doorheen. Het maakt deel uit van alles wat je doet. Water stroomt niet altijd rustig binnen de bedding die een rivier heeft uitgesleten: onverwacht gaat het een andere kant op, treedt de rivier buiten haar oevers of ontstaan er door een storm grote golven. Soms stolt communicatie ook, het staat stil, er is geen uitwisseling meer. Dat verbeelden water- of dauwdruppels bijvoorbeeld. Communicatie raakt alles, iedereen heeft ermee te maken. Het is niet iets dat los staat, het is met alles verbonden. Communicatie is echt iets van de huidige samenleving. Naast het gesproken woord en beelden is een belangrijke component van communicatie de non-verbale communicatie. Wat mij betreft is dat nog te vaak een ondergeschoven kindje, want uit dat wat mensen níet zeggen, maar wat je ‘leest’ uit hun houding, gezichtsuitdrukking en intonatie, is vaak nog veel meer te halen dan de woorden die gebruikt worden.
Dialoog 22
Zaaien en oogsten
Ik denk dat communiceren, verbaal én non-verbaal, zeker te leren is. Je kunt ermee oefenen. Vaak is het een kwestie van anders waarnemen en anders doen dan je gewend bent. Als je als professional bijvoorbeeld aan het werk bent met een cliënt en de ouders komen binnen, kan dat spanning opleveren en maak je vaak haast automatisch een keuze voor de cliënt. Je vraagt de ouders even te wachten. Op die manier zet je ze in de ‘wachtstand’. Als je erin slaagt de ouders op een ontspannen manier te betrekken in dat waar je mee bezig bent, zet je een grote stap. Het daadwerkelijk betrekken is een kwestie van een paar woorden, maar er gaat een heel leerproces aan vooraf.”
Betty Geijtenbeek
Zaaien en Oogsten Dialoog
23
Dialoog Een gesprek van mens tot mens is bij de JP een vanzelfsprekend onderdeel van het dagelijks werk. Het papier vermindert, dikke beleidsstukken bestaan niet. Die ontwikkeling is vanaf het begin ingezet en wordt steeds verder doorgevoerd. Het gaat om ontmoeting, dialoog. Want juist die uitwisseling van inzichten is belangrijk. De dialoog aangaan helpt je keuzes te maken bij een dilemma. Als je iemands verhaal wilt horen, goed luistert naar wat er gezegd wordt en in contact kunt komen, zijn ideeën, adviezen en tips nog waardevoller dan wanneer ze enkel en alleen op kennis gestoeld zijn. Communiceren, kijken, zien is onontbeerlijk in het werk én in het leven.
In gesprek blijven Het komt voor dat communicatie tussen mensen stolt: de standpunten liggen te ver uit één, beide ‘partijen’ begrijpen elkaar niet, er zijn te veel emoties. Mensen keren zich van elkaar af en de dialoog komt tot stilstand. Om met elkaar in gesprek te blijven, is op zo’n moment reflectie op z’n plaats. Er komt dan ruimte voor vragen als: ‘wat is er gebeurd?’, ‘wat is mijn aandeel in deze situatie?’ en ‘welke andere wegen kunnen we bewandelen?’ Vaak helpt het om met iemand anders het gesprek aan te gaan. Iemand die van een afstandje naar de situatie kan kijken en met een frisse blik een andere voorzet kan geven. Een mooie vraag om in zo’n geval met elkaar te bespreken is ‘wat kan
ik zélf doen om de ander weer in beweging te krijgen?’ Aan de hand van de bespiegelingen ga je opnieuw de situatie in en zie je ongetwijfeld andere mogelijkheden.
Waarnemen – aansluiten – toevoegen Vaak zit de oplossing van een lastige situatie in iemand zelf, er ís al een antwoord op de vraag, alleen is dat antwoord nog verborgen. Om het antwoord naar boven te halen, is het stellen van vragen een belangrijke stap. In hun dagelijks werk volgen medewerkers van de JP de volgende werkwijze: waarnemen – aansluiten – toevoegen. In de fase van het aansluiten komen de vragen naar boven. Want om anderen verder te helpen, werkt het lang niet altijd om te zeggen wat de ander moet doen of direct een oplossing aan te dragen. Juist in dialoog openen zich de mogelijkheden. En als je merkt dat een ander het op dat moment wél nodig heeft dat je zegt wat hij of zij moet doen, dan kun je dat ook doen. Dan sluit je aan én voeg je toe.
“Het gaat niet om het ‘wat’, maar om het ‘hoe’.” 24
Zaaien en oogsten
Pas op met vaktaal! In ‘zorgland’ wordt regelmatig vaktaal of ‘jargon’ gebruikt. Handig als je door één bepaalde term weet waar iets over gaat, maar voor de ander is zo’n term vaak een hol begrip. Het is belangrijk om uit te leggen wat je met iets bedoelt. Dat lijkt eenvoudig, maar dat is het niet altijd.
Dialoog
25
Dialoog in training Datzelfde geldt voor de opleidingen en trainingen van de JP. Het gaat daarbij niet alleen om kennisoverdracht, maar meer nog om ontmoeting en met elkaar in gesprek gaan over casuïstiek. Collega’s trainen andere medewerkers van de JP op verschillende gebieden. Vaak gaan stoelen en tafels aan de kant. Daardoor ontstaat beweging en activiteit. Het maakt dat mensen elkaar opzoeken, informatie en verhalen delen. Op die manier leer je. Door in trainingen steeds gebruik te maken van andere werkvormen of nieuwe vormen te ontdekken, kom je los van het alledaagse. Als je niet vast blijft zitten in bestaande vormen, ontwikkel je je.
Vertrouwen om te verbeteren De JP heeft leren en ontwikkelen hoog in het vaandel staan. Als je leert, gaan er ook wel eens dingen fout. Dat is moeilijk, maar het gebeurt. Natuurlijk wil je niet nog een keer dezelfde fout maken, maar dat alleen zéggen is niet voldoende, je moet
iets veranderen of verbeteren. De kunst is om met elkaar in veiligheid en vertrouwen positief stil te staan bij gemaakte fouten, waardoor je daarna daadwerkelijk iets kunt verbeteren. En dat geldt niet alleen voor die specifieke situatie, vaak kun je het breder trekken. Goed communiceren betekent ook de juiste woorden gebruiken, woorden die dát zeggen wat je ermee bedoelt. Daarom heten de interne meldingen bij de JP verbeteracties, want dat is wat ze zijn. De vraagstelling ervan is gericht op reflectie. Door op een transparante manier fouten bespreekbaar te maken, verbeter je jezelf en de organisatie.
“Hoe irritant dat ook kan zijn: antwoorden vind je in jezelf.”
“In elke ontmoeting neem je jezelf mee. Doe de dingen die bij je passen, wees authentiek.”
26
Zaaien en oogsten
Dialoog
27
Een dialoog is een gesprek tussen twee personen. Het is een samenstelling van de Griekse woorden λόγος (logos, woord, taal, rede) en διά- (dia, door) of – zoals vaak ten onrechte gedacht – δι- (di, twee). In een ruimere betekenis geldt een dialoog ook voor een gesprek tussen twee of meer partijen, instanties of groepen van personen. (Bron: www.wikipedia.org)
Digitale dialoog Communiceren via Facetime, Skype, WhatsApp, Twitter of Facebook doen we dagelijks met familie en vrienden. Is deze manier van communiceren ook inzetbaar in de zorg? Bij de JP wordt beeldbellen of WhatsApp op individuele basis gebruikt. Het kan een aanvulling zijn op de andere communicatiemiddelen, omdat het het gesprek, de dialoog niet helemaal kan vervangen. Het kan voor cliënten prettig zijn om snel een antwoord te krijgen op korte vragen, omdat digitale communicatie direct en laagdrempelig is. Andere voordelen van online communicatie zijn dat het onafhankelijk is van tijd
en plaats, het is anoniemer en het initiatief ligt vaker bij de cliënt. Dit kan ervoor zorgen dat gesprekken makkelijker tot stand komen. De kunst is om ook digitaal goed in de gaten te houden wat er nodig is, wat de vraag achter de vraag is. Een illustratief verhaal is dat van twee cliënten die samen op vakantie gingen naar Spanje. Onderweg konden ze via WhatsApp contact houden met de begeleiders op momenten dat ze dat nodig vonden. Zelfstandig met ondersteuning. Is dit een voorbeeld van ‘wat we vandaag nog niet in huis hebben, kan morgen heel gewoon zijn’? Wie weet wat de nabije toekomst daarin brengt.
“Als je ergens energie in steekt, kan er verandering komen. Wat je aandacht geeft, groeit.”
28
Zaaien en oogsten
Dialoog
29
“Zoek iets wat voor jou niet zo vanzelfsprekend of comfortabel is. Dat geeft je inzicht in jezelf en ook in een ander.”
“Respect hebben voor de ander hangt nauw samen met het niet uiten van een oordeel. Het is wat het is. Het is heel begrijpelijk dat je soms boos, verdrietig of gefrustreerd bent. Luisteren naar je gevoel is goed, goed om het te (h)erkennen. Maar parkeer het in het contact met de ander als dat het contact in de weg zit. Geef het een plek, stap er even uit, want anders bereik je de ander niet werkelijk. Het is trouwens niet zo dat ik nooit een oordeel heb. Ik vind ook wel wat, maar dat houd ik voor mezelf. Dat is thuis wel anders …
Respect 30
Zaaien en oogsten
Het is soms krachtiger om iets te nemen zoals het is dan om het te willen veranderen. Bij de JP veranderen we organisch, op basis van wat er is en wat zich aandient. Ook omdenken kan een veranderstroom op gang brengen. Toen ik – jaren geleden – nog in Amsterdam werkte, hadden we bijvoorbeeld een cliënt die ingewikkeld gedrag vertoonde. Hij had al in verschillende tehuizen gezeten, maar liep daar steeds weer stuk. Ik vroeg toen ‘waarom laten we hem niet alleen wonen?’ Zo’n vraag kan een hele verandering in beweging zetten.”
Betty Geijtenbeek
Respect
31
Respect Inspiratie en inzichten van anderen brengen je verder. Door met een ander te praten of ergens anders een kijkje in de keuken te nemen, krijg je er als het ware een gratis ‘bril’ bij. Als je het gesprek aangaat, gaat het niet om oordelen in termen van ‘goed’ of ‘fout’. Door te luisteren en vragen te stellen, kun je de ander ‘helpen’ in het bewust worden van dingen die voor diegene heel vanzelfsprekend zijn. Door de bril van een ander blijkt soms pas hoe bijzonder iets is. De JP startte ongeveer tien jaar geleden met interne audits. Het karakter ervan was toen nog ‘toetsend’ van aard. Nu gaat het meer om het in gesprek zijn met elkaar. De JP noemt dit ‘waarderend auditen’. Dat is geen synoniem voor een gezellig kletspraatje. Het is een gesprek waarin je met elkaar probeert tot de kern te komen: hoe worden de dingen gedaan? Wat gaat goed en wat gaat minder goed? Wat ligt daar achter en wat betekent dat?
Tot nadenken aanzetten Door het gesprek aan te gaan, leer je van de ander en boor je andere kanten of kwaliteiten van jezelf aan. Je kunt dit zien als een cadeautje aan jezelf. Vraag een ander eens actief om feedback. Best spannend, maar wat geeft het als je er iets aan kunt hebben? Stel zelf eens een vraag aan een ander die diegene tot nadenken aanzet. Ga samen op zoek naar wat maakt dat iets is zoals het is of is gegaan.
Blijven reflecteren Binnen de JP is het verbeteren van de kwaliteit een continu proces van iedereen samen, een proces dat begint bij jezelf.
“Ik heb afgeleerd om te zeggen ‘zo doen wé dat niet bij de JP’, want ik ben zelf ook de JP.”
32
Zaaien en oogsten
Respect
33
In de ontspannen en losse sfeer waarin medewerkers met elkaar omgaan, is het de kunst om kritisch te blijven, aan te sluiten en door te vragen. Soms neem je te snel iets aan en sta je niet lang genoeg stil om te reflecteren of een andere bril op te zetten. Daarom is het zo waardevol dat je elkaar scherp houdt. Dat gebeurt tussen collega’s onderling, maar ook op organisatieniveau. Als er een maatregel of verzoek ‘van buitenaf’ komt, vraagt de JP zich eerst af: ‘wat is de meerwaarde daarvan voor de cliënt of voor de medewerker?’ Pas als het meerwaarde heeft, ga je ermee aan de slag. Zo blijf je bij de bedoeling.
Met elkaar uitvinden Omdat er niet één waarheid is, gaat de JP al ‘uitvindend’ op pad met thema’s die binnen en buiten de organisatie spelen. Door met elkaar over zo’n thema te praten, komen er als vanzelf beelden, richtingen, voorbeelden en mogelijke antwoorden naar boven. Het kan gaan over onderwerpen als voeding, seksualiteit, geloof, financiën of social media. Er komt dus geen ‘goeroe’ of deskundige vertellen hoe het moet en er wordt geen handboek op nageslagen. Door het gesprek aan te gaan, roep je bewustwording op. Dat is al het eerste begin waaruit de rest als het ware voortvloeit. Heel organisch.
“De cultuur van de JP wordt door alle medewerkers gedragen, niet slechts door een beperkt aantal mensen.”
“Je hoeft geen oordeel te hebben om kritisch te zijn.”
34
Zaaien en oogsten
Respect
35
“Als mensen leren, komt er een moment dat jeze ontspannen kunt loslaten …”
Ontwikkeling 36
Zaaien en oogsten
“Mensen mogen leren en ik hoop dat mensen wíllen leren. Het komt uit jezelf, je wordt op jezelf teruggeworpen. Je komt in een voor jou onbekende wereld, een prachtig exploratiegebied. Dat kan ook angstig zijn. Hoe blijf je er toch open voor staan? Je hebt houvast nodig. Niet iemand die zegt wat je moet doen, maar iemand die met je oefent, die je spiegelt, waar je ervaring mee kunt opdoen. Iemand van wie je fouten mag maken in een veilige omgeving. Je bent je eigen houvast. Dat inzicht moet je zelf krijgen.” Betty Geijtenbeek
Ontwikkeling
37
“Je hebt een ervaring. Wat betekent die ervaring voor je? En wat is het effect? Oftewel: gedrag, gevoel, gevolg. Dat kun je op veel situaties toepassen.”
Ontwikkeling De mens wil van nature leren. In werksituaties wordt dit ze over het algemeen afgeleerd. Dat komt omdat mensen daar beoordeeld worden. Daarvan raken ze ‘op slot’. Als je vertrouwen en erkenning krijgt, komt er beweging op gang. Dan is pijn bij een worsteling een aanleiding om te leren in plaats van een afsluiting. Bij de JP mag je fouten maken. Je wordt er niet op afgerekend. ‘Onderuit gaan’ hoort erbij. Fouten maken biedt je de kans om te leren en jezelf te ontwikkelen. Bij het leren heeft ieder zijn eigen pad en route te bewandelen, met zijn eigen bagage. Je staat er in die zin dus alleen voor. Het is je eigen verantwoordelijkheid. Dat is soms worstelen, het kost energie. Er zijn altijd situaties die mooier of beter kunnen. Het uitpluizen daarvan is een zware klus. Door de hectiek en de emotie zie je soms de ruimte niet meer. De oplossing staat of valt met ‘delen’. Je hebt vaak een ander nodig die je vragen stelt, waardoor je zelf die ruimte weer ziet.
Trainen bij de JP
De trainers zijn meestal medewerkers van de JP die zijn opgeleid door eigen of externe trainers. De JP schept een omgeving waarin het leuk is om te leren, een uitnodigende omgeving. Medewerkers omschrijven de JP als een ‘echt lerende organisatie’. Medewerkers worden gezien en gehoord, signalen en geluiden worden vertaald naar nieuwe trainingen. Trainingen zijn voortdurend in ontwikkeling, zeker ook door de casuïstiek die wordt ingebracht door de deelnemers. De dilemma’s veranderen door de jaren heen.
De JP heeft veel trainingen ontwikkeld of bestaande trainingen aangepast aan de visie en werkwijze van de JP.
38
Zaaien en oogsten
Ontwikkeling
39
Kwetsbaar opstellen
Deelnemers zien
De meeste trainingen worden door twee trainers gegeven. Dat is een bewuste keuze geweest. Een logische keuze nu, vinden de trainers, want je hebt tijdens een training te maken met het proces en de inhoud, met kennisoverdracht en aansluiting. Twee trainers houden elkaar scherp en het stelt ze in staat om van elkaar te leren. Trainers stellen zich kwetsbaar op. Zij kennen ook dilemma’s waar ze mee worstelen en zijn niet alleswetend. Dat maakt je rol als trainer nietig: ‘groot zijn door klein te blijven.’ De trainer is een mens, zoals hij of zij daar op dat moment staat.
De trainers zien soms weerstand bij deelnemers. Ze nemen wat ze zien als uitgangspunt en vragen ‘hoe zit je hier?’ Ze proberen zelf ontspannen te blijven en het bij de ander te laten. Een warme ontvangst en openheid bij de start van de training kan ook goed helpen. Dat laat zien dat je de deelnemers écht ziet.
De trainers staan met de ‘voeten in de klei’, omdat ze zelf ook bij de JP werken. Bij de trainingen gaat het om aansluiting bij de deelnemers en is het belangrijk om in te steken op bewustwording. Theorie is daarbij ondersteunend. Dat past ook goed bij de JP, waar over het algemeen veel ‘doeners’ werken.
Leren doe je samen De trainers planten een zaadje, maar jij levert je eigen ‘potgrond’. Hoewel je jezelf ontwikkelt en op jezelf moet vertrouwen in het leren, sta je er niet alleen voor. Je leert samen met anderen en door anderen!
‘Wat raakt je in deze situatie het meest?’
“Door de hectiek en de emotie zie je soms de ruimte niet meer. Het staat of valt met ‘delen’.”
40
Zaaien en oogsten
Ontwikkeling
41
De dynamische driehoek Betty stond samen met Loes Everts en Wies van Tilburg aan de basis van de training De dynamische driehoek. Loes en Wies: “Deze training is eigenlijk ontstaan vanuit een projectgroep met Remco Harnas. Hij was destijds samen met Valerie Stallen eigenaar van het bedrijf BSH. Remco is in 2005 overleden. Ook Chiel Egberts was er nauw bij betrokken. Het gedachtengoed van ons vijven ligt aan deze training ten grondslag. BSH deed een groot werkdrukproject. Veel werkdruk en emotionele belasting bij medewerkers kwam vanuit spanning en stress met ouders. Remko had bovendien veel met het getalsmatige. Eén: de these, twee: de antithese en drie: de kans op vernieuwing. Hij leerde mensen dat je in plaats van weg te gaan van spanning er juist in moest gaan om dan ontspanning te
vinden. Van daaruit komt er ontwikkeling. Met de ‘derde’ uit de driehoek, een derde persoon, kan weer de verzoening ontstaan. Dit gedachtengoed hebben we geprobeerd praktisch te vertalen. Betty gaf ons de kans en het vertrouwen de training binnen de JP uit te proberen en die training heeft zich vervolgens, door te doen, steeds meer ontwikkeld. Nu zoeken we hoe we ouders en professionals nog meer als gelijkwaardige partners aan kunnen spreken, naar een verdiepende samenwerking. Bijvoorbeeld door beiden uit te nodigen voor een bijeenkomst, als duo. Ze gaan samen reizen en onderweg ontstaat er al verbinding. Meer gelijkwaardigheid.” Loes en Wies vormen samen met Betty een maatschap. Ze bieden trainingen en coaching aan op het gebied van De dynamische driehoek. (www.dedynamischedriehoek.nl)
“De ruimte geeft je ongekende mogelijkheden, je wordt niet ingeperkt. Vertrouw op jezelf om de overkant te halen.” 42
Zaaien en oogsten
Ontwikkeling
43
Bedankt! De visie en werkwijze van de JP rusten op een stevig fundament, waar inspiratie, zien, dialoog, respect en ontwikkeling deel van uitmaken. Voor deze uitgave vertelden medewerkers van de JP wat die thema’s voor hen betekenen en hoe die een plaats krijgen in hun dagelijks werk én hun leven. Alette, Angela, Anita, Annemiek, Betty, Desirée, Diana, Ellen, Ellen, Esther, Fenna, Heleen, Henriëtte, Hilda, Ingrid, Irma, Janet, Leontien, Lida, Loes, Marion, Mariska, Marlo, Mieke, Monique, Ruud, Silvia, Sonja, Tanja, Theo, Wies, Wilma, Yvonne en Yvonne: bedankt!
‘zaaien en oogsten’ is een uitgave van de JP van den Bent stichting, januari 2016 concept, coördinatie en tekst: Prima Donna communicatieregisseurs, Deventer JP van den Bent stichting vormgeving: bureau Janse, Deventer fotografie: Yke Ruessink, Zutphen/Vorden drukwerk: Veldhuis Media, Raalte bindwerk: Callenbach, Nijkerk oplage: 3000 Wil je iets gebruiken uit deze uitgave? Neem dan contact met ons op (
[email protected]).
44
Zaaien en oogsten
45
‘Pura vida’ ’Geniet van het leven’ Betty Geijtenbeek
JP VAN DEN BENT STICHTING www.jpvandenbent.nl
