Waarom jij en jij en jij slachtoffers van geweld dit drama kent geen stoere held het slaat ons dood, het wringt en kwelt het raakt ons in de ziel toch is niet het waarom dat telt wij kennen dag noch uur Vertel het iedereen: zinloze daden zijn de angels in een maatschappij die toeslaan van veraf dichtbij er is geen wisselgeld alleen verdriet en angst en pijn die veel te groot voor woorden zijn Maar toch als er nog hoop bestaat kan goeds geboren worden uit het kwaad.
© ym 17-07-2014 (Yvonne Mulder naar aanleiding van de verschrikkelijke vliegramp in de Oekraïne)
ONDER ONS 4
7
10
13
HET WOORD IS MIGRANT GEWORDEN. Sinds kort is Dorus Wübbels mhm benoemd tot pastor van de Portugeessprekende gemeenschap in Rotterdam. Over migranten gesproken... “Dat ik als Nederlander tussen deze mensen vertoef is een behoorlijke zelfconfrontatie. De geschiedenis van Nederland is zonder die van het kolonialisme niet denkbaar… Om eerlijk te zijn, voel ik mezelf ook vaak een migrant, want ik heb me al in heel wat landen en omstandigheden in mensen mogen inleven. Dit verandert de blik.” OVER PANYANGARA GESPROKEN. Een bericht uit de streek van Kotido in het noord-oosten van Oeganda. Sinds een tiental jaren zijn hier Millhillers actief. Sylvester Odhiambo mhm is blij met recente ontwikkelingen. “Ik kwam aan in Panyangara eind mei 2008 om weer aan de slag te gaan. Het was een heel boeiende tijd. De gedwongen ontwapeningscampagne van de regering (elke volwassen Karimojong man had wel een vuurwapen) die veel leed had veroorzaakt liep op zijn eind.” EEN MARKANTE AANWEZIGHEID AAN DE OEVERS VAN DE GANGES (deel 2). In deze tweede aflevering van een bezoek van Fons Eppink mhm aan Frans Baartmans mhm in Varanasi, India, enkele gedachten over interreligieuze dialoog en ervaringen van ontmoeting. “Bij het zien van deze vurige devotie binnen het raam van de duizenden jaren oude hindoe religie en cultuur word je onvermijdelijk bevangen door allerlei vragen over je eigen christelijke geloof en traditie.” EEN MEMORABEL WEERZIEN MET OUD-LEERLINGEN. “Op het Mill Hill seminarie in Jinja ontmoet ik nog een oud-leerling namelijk Eustace Kitimbo, die van 1989-1991 op de ambachtsschool zat. Hij heeft nu een timmerwerkplaats in het St. Ludigo Centrum in Jinja. Dit centrum werd in de jaren 1990 door het bisdom opgezet om oud-leerlingen en jongelui onder supervisie en met goede raad te helpen kleine ondernemingen op te starten.” Aan het woord is Jos Boerkamp mhm die onlangs enkelen van zijn oud-leerlingen zag floreren.
RUBRIEKEN Eelke Piet Mous mhm: Hij zwaaide er met de pet naar...............................................…….16 Van her en der………………………………………………………….......................………………18 In memoriam Hans Smeets en Willem Roetenberg.......................................…………………21
3
HET WOORD IS MIGRANT GEWORDEN… Na zich een zestal jaren ingezet te hebben voor de opleiding van jonge Afrikaanse en Aziatische MIllhillers in Nairobi is Dorus Wübbels teruggekomen naar Nederland. Hij heeft onlangs een benoeming als pastor van de Portugeestalige parochie van ‘Onze Lieve Vrouw van de Vrede’ in Rotterdam aanvaard. Hieronder enkele eerste indrukken. Sinds kort maak ik me verdienstelijk in de Portugeestalige parochie “Onze Lieve Vrouw van de Vrede” in Rotterdam. Mijn voorganger was Millhiller Ben den Boer. Ik zit nog aan de oppervlakte van de werkelijkheid van deze parochie, die vooral bestaat
Afrika en 43% uit Europa. Rara hoe kan dat? In 1869 deed Portugal mee met de afschaffing van de slavernij. In 1975 maakten de tien eilandjes zich los van Portugal. Het totale landoppervlak
Kaapverdiaanse viering in de openlucht.
uit migranten met Kaapverdiaanse achtergronden. Kaapverdië heeft geen historie om blij van te worden. Toen de Portugese zeelui voor het eerst aanmeerden in 1460, waren er weinig sporen van menselijke bewoning. De sporen die volgden zijn misschien wel menselijk, maar niet zo humaan: de eilandjes werden immers een halte voor boten die Afrikaanse slaven vervoerden naar Brazilië. Volgens een onderzoek van de Universiteit van Porto komen 57% van de Kaapverdische genen uit 4
van de republiek is kleiner dan dat van de provincie Noord-Brabant. In de gemeente Rotterdam wonen meer mensen dan op de Kaapverdische Eilanden. Tegelijk woont de grootste groep Cabos binnen Nederland in de gemeente Rotterdam. We hebben het dan over zo’n 20.000 mensen… De reden is dat zeevaarders vaak in havens landen. Zoals veel Nederlanders zijn geëmigreerd met hoop op een goede toekomst, zo hebben ook veel Kaapverdianen dat gedaan.
Dorus Wubbels gaat voor bij openlucht viering.
De parochie heeft uiteraard ook contact met Portugezen, Brazilianen en Angolezen, maar die vormen een minderheid. Dat ik als Nederlander tussen deze mensen vertoef is een behoorlijke zelfconfrontatie. De geschiedenis van Nederland is zonder die van het kolonialisme niet denkbaar. Gelukkig weten veel migranten zich goed aan te passen aan Nederlandse werkelijkheden inclusief de arbeidsmarkt. Helaas lukt ook velen dat niet. Dit roept vragen op. Ik zie inleving als mijn grootste taak. Inleven in mensen in multicultureel Nederland. Om eerlijk te zijn, voel ik mezelf ook vaak een migrant, want ik heb me al in heel wat landen en omstandigheden in mensen mogen inleven. Dit verandert de blik. Een toerist is vooral een boemerangmigrant, want ieder toertje is een retourtje. Wie migreert kiest voorgoed een nieuw land. Dit voornemen gaat meestal gepaard met heimwee. Kinderen van migranten begrijpen meer van Nederlandse werkelijkheden dan van de pijn en het chauvinisme van hun ouders. In die wereld leef ik dus – een wereld in Nederland met
diepe wortels in slavernij, kolonialisme, vervreemding, maar ook van vrijheid en diepe verzuchtingen. Wat dat laatste betreft, de meeste parochianen zijn gelovig. Ze zijn niet goedgelovig; ze laten zich niet van alles aanpraten. Ze zijn diepgelovig; ze geloven in toekomst en menswaardigheid. Ik geniet van de liturgie: de ritmische liederen doen het hart bruisen. Mijn credo is dat, zolang onze aarde draait, ieder mens zijn draai moet vinden. De wereldgeschiedenis is een migratiegeschiedenis. Ook mensen zijn trekvogels, want we trekken in alle denkbare opzichten naar wat leven geeft. Het Woord is geen dood vlees geworden, maar springlevend (Joh. 1:14). Het Woord is migrant geworden, want zelfs Jezus ging weldoende rond. (Hand. 10:38) Laten we elkaar dus blijmoedig wegwijs maken in de vaart der volkeren, want een andere vaart is er niet. Door de wereld gaat een Woord…. Dorus Wübbels mhm 5
OVER PANYANGARA GESPROKEN. Sylvester Odhiambo mhm is een jonge Keniaanse Millhiller. Hij is al een aantal jaren actief als missionaris in noord-oost Oeganda. Daar heeft hij zijn hart verloren aan de veehoeders van Karamoja. Hieronder verhaalt hij van belangrijke recente ontwikkelingen op pastoraal en ontwikkelingsvlak. Ik ben niet altijd zo goed in het onthouden van data en gebeurtenissen, maar enkele data staan in mijn hart gegrift. Een daarvan is de 18e mei 2006. Op die dag verliet ik de parochie van Panyangara (bisdom Kotido, noordoost Oeganda) na een verblijf van tweeëntwintig maanden als onderdeel van mijn ‘missie snuffel stage’ toen ik nog theologie student was.
Ik had toen de plotselinge gewaarwording dat ik de plek waar ik echt veel van hield, achter me liet. Ik wilde er blijven. Maar aangezien ik wel moest gaan prevelde ik een laatste gebed: “ Heer, laat me hier weer terugkomen”. Mijn gebed werd verhoord toen ik mijn eerste benoeming kreeg na mijn
6
Trots op de nieuwe lampen.
priesterwijding – naar Panyangara! Ik kwam aan in Panyangara eind mei 2008 om weer aan de slag te gaan. Het was een heel boeiende tijd. De gedwongen ontwapeningscampagne van de regering (elke volwassen Karimojong man had wel een vuurwapen) die veel leed had veroorzaakt, liep op zijn eind. De politie nam de taak van handhaving van de orde over van het leger. Flink wat NGO’s kwamen projecten starten in Karamoja. Meer en meer kinderen gingen naar school. En er begon een trek naar nieuwe vaste nederzettingen waar een deel van de half-nomadische Karimojong zich begonnen toe te leggen op landbouw. Ook op kerkelijk gebied was er een verschuiving. De deelname aan de Eucharistie en de sacramenten zat in de lift. We registreerden zelfs onze eerste kerkelijke huwelijksinzegening in
2009. En dit zo’n 10 jaar na de komst van de eerste Mill Hill missionarissen naar het bisdom Kotido. Het was een tijd van oogsten: eindelijk konden we de vruchten plukken van zoveel jaren inzet voor vrede en verzoening in de regio. Het was een tijd van grote mogelijkheden. Makkelijker dan voorheen konden we nu contact maken met de z.g.
methode heeft in vroeger jaren zijn dienst bewezen maar is in deze tijd totaal ontoereikend. Hoe draag je geloof over? Bovendien waren de catechisten gewend aan analfabete dorpsmeisjes als doopleerlingen en niet aan schoolgaande jeugd. De mogelijkheden die zich aanboden, vroegen om veel meer creativiteit. Ik voelde mezelf ook onthand. Ik was de plaatselijke taal, het ngaKarimojong, nog lang niet meester.
Sylvester Odhiambo bij de distributie van zonne energie lampen.
Karimojong ‘krijgers’ (jonge mannen van een bepaalde leeftijdsgroep). De mensen waren oprecht geïnteresseerd in het evangelie en ze kwamen in grote getalen naar de kerk. Maar natuurlijk stelden die positieve ontwikkelingen ons ook voor de nodige uitdagingen. Een daarvan was het vinden van goed onderlegd personeel, in het bijzonder catechisten en lekenleiders. Onze catechisten waren van de oude school en gebruikten nog de vraag en antwoord methode van de catechismus om doopleerlingen te instrueren. Die
Er is heel wat gebeurd sinds die tijd. We hebben nu jonge en energieke catechisten die een degelijke opleiding hebben gevolgd. Wie vraagt om in het geloof ingeleid te worden doorloopt verschillende stadia van initiatie volgens de beproefde RCIA methode (ritus voor de initiatie van volwassenen in het christelijk geloof). Alleen wie alle stadia heeft doorlopen en klaar is voor een persoonlijk engagement kan zich aanbieden om gedoopt te worden. Het is een uitmuntende methode die aanstuurt op persoonlijke geloofsverdieping en betrokkenheid. 7
We zijn ook begonnen met verschillende associaties voor kinderen en volwassenen. Zo is er een rozenkransgroep, een misdienaarsclub, en verschillende bijbel- en gebedsgroepen. We hebben ook een paar programma’s die zich richten op de sociale problemen die hier spelen. Onlangs hebben we ons Zonne-energie Lampen Project met succes kunnen voltooien. In dit kader zijn er zo’n zevenduizend oplaadbare lampen verspreid onder de bevolking. Verder is er nog een project ter bestrijding van huiselijk geweld, en een HIV/Aids programma. Ook ligt
Maar de uitdagingen zijn ook enorm. We hebben prachtige pientere kinderen in de parochie van Panyangara, maar hun ouders hebben vaak niet de middelen om het schoolgeld te betalen, zelfs niet voor het basisonderwijs. De mensen zijn vaak heel arm en er is veel honger, om van ziektes nog maar niet te spreken. Ik ben soms terneergeslagen door de omvang van het menselijk lijden hier en ik voel me machteloos. Maar er is ook iets dat me telkens weer opbeurt en dat zijn de mooie kinderen van Panyangara. Elk jaar vieren we de Dag van de Kinderen op 28 december,
Licht in de duisternis.
er een plan op tafel om naailessen te verstrekken aan dorpsmeisjes die geen andere keuze hebben dan met brandhout te leuren of hun diensten aan te bieden als goedkope krachten op andermans boerderij. Dit laatste project ligt me na aan het hart en ik hoop dat het van de grond gaat komen. Door middel van deze projecten kunnen we iets doen voor en met de kinderen, de jeugd, jong volwassenen, vrouwen en ouderen. Panyangara is hard op weg om een van de meest dynamische parochies van het bisdom te worden. 8
het kerkelijk feest van de ‘Onnozele Kinderen’. Alle kinderen van heel de parochie komen die ochtend naar de Eucharistie in de kerk. Na de Mis wordt er gezongen en zijn er allerlei spelletjes en activiteiten voor de kinderen. Dat is voor mij de mooiste dag van het jaar. Ik zie daarin hoe de Heer bezig is met het vernieuwen en herscheppen van het aanschijn van Panyangara. De toekomst van Panyangara ziet er rooskleurig uit. Sylvester Owino Odhiambo mhm
9
EEN MARKANTE AANWEZIGHEID AAN DE OEVERS VAN DE GANGES (2)
De focus van deze tweede aflevering van het verhaal van een bezoek aan Frans Baartmans mhm in Varanasi is presentie, dialoog en inbedding in de religieuze cultuur van India. 10
De Indiase stad Varanasi (Benares) aan de oevers van de Ganges is een stad van duizend tempels en heiligdommen. Frans Baartmans, bij wie ik op bezoek ben, neemt me op een dag mee om enkele tempels te bezoeken die op loopafstand liggen van de Nagwa wijk waar hij woont. We bezoeken een tempel toegewijd aan Hanuman, de aap god. Heel toepasselijk krioelt het hier van de apen en je moet oppassen dat je niets los in je handen draagt, anders wordt het weggegrist. In een andere tempel is de tekst van de Ramayana, het legendarische epos van het echtpaar Rama en Sita, helemaal uitgeschilderd op de muren in het rond. Veel mensen komen naar de tempels om te bidden, een zegen te ontvangen, of een ritueel uit te voeren voor ze naar hun werk gaan of wanneer ze van hun werk terugkomen. Overal zie je mensen met vroom gevouwen handen even stilstaan bij kleine heiligdommen of bij een statige peepul (vijgeboom als plek van verering).
onvermijdelijk bevangen door allerlei vragen over je eigen christelijke geloof en traditie, de betekenis van Jezus de Christus, universele verlossing en de zin van missie.
Bij het zien van deze vurige devotie binnen het raam van de duizenden jaren oude hindoe religie en cultuur word je
Tegen het eind van mijn bezoek vieren we samen eucharistie in zijn schamele onderkomen in Nagwa.
Jacques Dupuis SJ , een vooraanstaand theoloog die vele jaren in India verbleef, heeft moedig nieuwe paden gezocht om de dialoog aan te gaan met het hindoeisme en andere wereldgodsdiensten. Maar hij kwam in botsing met het leergezag in Rome. Zou daar meer ruimte voor zijn nu met Paus Franciscus? Frans heeft zijn eigen unieke manier om hiermee om te gaan. Hij focust op de wet van de liefde als kern van de boodschap van het evangelie.
Gepakt en gezakt: Aankomst van pelgrims.
11
Wanneer ik bij hem aankom, is de deur nog gesloten. Ik vermoed dat hij binnen zit in stille meditatie. Wanneer hij de deur opent, blijkt alles gereed te zijn voor de viering. Hij is al vroeg ‘s morgens de stad in geweest om kransen van afrikaantjes te kopen, die traditioneel in de hindoetempels worden gebruikt. Zo krijgt de plek waar we gaan vieren een feestelijk aanzien. Ik zet me neer naast Frans op de mat in traditionele gebedshouding. We volgen
We lezen de evangelietekst van de Boodschap aan Maria, Lk 1: 26 – 38. Na een korte pauze voor stille over-weging deelt Frans een persoonlijke ervaring. Moeder Teresa van Calcutta kwam verschillende keren naar Varanasi. Ik heb haar een keer ontmoet. In ons gesprek kwam toen de vraag in mij op: “Hoe kan een man zwanger zijn”? Zij antwoordde: “Je bent allang zwanger van honderden kinderen daar in de wijk
Eucharistie met Frans Baartmans.
een vereenvoudigde Indiase ritus van de eucharistie. Frans begint met een lied van lofprijzing aan de Allerhoogste gezongen in het Hindi waarin gewag wordt gemaakt van het ‘hol van het hart’. In het hol van het hart van elke mens groeit een lotusbloesem. Stukje bij beetje, heel langzaam, gaat die bloem open al naargelang de graad van verlichting van de persoon, totdat ze uiteindelijk helemaal in bloei staat en de persoon, helemaal verlicht, opgaat in het goddelijke.
12
waar je woont”. Maar ik vervolgde: “ Hoe komt de Geest tot mij, hoe ontmoet ik het goddelijke”?
Toen zei ze dit:” Het gebeurt je een paar keer per jaar. Iemand wordt naar je toegestuurd of je ontmoet iemand die je met beide voeten op de grond zet, met je tenen in de modder, helemaal in de miserie en de woelige realiteit van het dagelijks leven.
Dan voel je instinctief aan: ik moet nu alles laten vallen om deze persoon mijn volledige aandacht te geven. Dat is een goddelijk bezoek”. “Ja”, reageerde Frans, “dat gebeurt me wel eens”. En
deur uit met een doos plaatselijk snoep dat hij op de mat had geplaatst tijdens de eucharistie. Dit deelt hij nu uit aan de buren. Het is het hindoe gebruik van ‘prasad’. Hindoes doen dit na een
Ochtendgebed in de yoga traditie.
toen met een ondeugende glimlach naar Moeder Teresa: “Gebeurt het u ook”? We verwijlen een tijdje in stilte om deze woorden te laten bezinken. Dan zingt Frans het offerande gebed en legt een krans van bloemen rond de schaal met een stuk chapati (pannenkoek brood) en een beker met wijn. Hij reciteert een Eucharistisch gebed en, voor we de communie met elkaar delen, spreekt hij uit hoe Christus het centrum is van zijn leven en hoe alles dat hij doet, voortkomt uit die bron. We delen de heilige gaven. En na het Onze Vader bidden we voor de noden van de wereld. Ter afsluiting gaat Frans na de viering de
bezoek aan de tempel waar ze oog in oog hebben gestaan met de godheid. Het is een manier om degenen die niet aanwezig waren, te laten delen in de ervaring van ontmoeting – een vorm van communie dus. Ik ben diep onder de indruk van de stille eenvoud van deze eucharistie die we samen hebben gevierd op de vloer van een schamel onderkomen in het midden van een Dalit wijk in Varanasi. En van de markante aanwezigheid en het diepe geloof van deze collega Millhiller die Frans Baartmans heet. Fons Eppink mhm 13
EEN MEMORABEL WEERZIEN MET OUD-LEERLINGEN. Voormalig lid van het hoofdbestuur en huidig econoom van de congregatie, Jos Boerkamp mhm, verhaalt van enkele opvallende ontmoetingen met oudleerlingen: ‘Op doorreis in Oost-Afrika, na een sabbatperiode in Kaapstad, Zuid Afrika, neemt Ko Klaver, sinds 1973 een van onze geassocieerde lekenleden, me mee op sleeptouw. We bezoeken verschillende parochies en werkplaatsen, waar ik in de jaren 1970/80 actief ben geweest. We gaan de grens met Oeganda over en in Jinja kom ik enige oud-leerlingen van onze ambachtsscholen tegen. Sommigen van hen hebben zich ontwikkeld als zelfstandige aannemers’.
Jos Boerkamp in Kaapstad.
De eerste van hen ontmoet ik bij toeval vlak bij het seminarie op Rubaga Hill in Jinja. Een jongeman houdt me staande met de vraag of ik hem nog ken. Ik moet toegeven dat ik me hem niet meer herinner. Hij vertelt me dat ik zijn vroegere leraar was op de ambachtsschool en dat hij nu een aannemer is. Dit is zijn verhaal: Hij heet Vincent Okello en was op school van 1993 tot 1995. Hij is de oprichter en directeur van St. Mugagga’s Bouwonderneming en gelukkig getrouwd. Nadat hij de ambachtsschool verlaten had, werd hij aangenomen door een internationale Bouwonderneming. In 1998 begon hij als zelfstandige ondernemer in de bouw met twaalf man. Sommigen van hen zijn ook oud-leerlingen van de ambachtsschool in Jinja. Zij vormen de nucleus van zijn onderneming. Hij is bovendien de werkgever van 24 andere vaklui en losse werkkrachten. Indertijd had hij weinig gereedschap. 14
Zij verrichtten op verschillende plaatsen in Busoga herstelwerkzaamheden. Later werden ze gevraagd om nieuwe gebouwen op te zetten zoals administratiekantoren en huizen voor verplegend personeel. In 1999 kon hij al zijn zaak uitbreiden door grotere contracten aan te gaan zelfs buiten het bisdom Jinja. Nu heeft hij 276 werknemers. In 2011 had hij een jaarlijks budget van 1.5 miljard Oegandese shilling (€ 430.000). Hij hoopt dat meer religieuze groepen en NGO’s die in Oeganda werkzaam zijn, een beroep zullen doen op zijn bouwonderneming.
Op het Mill Hill seminarie in Jinja ontmoet ik nog een oud-leerling namelijk Eustace Kitimbo, die van 1989-1991 op de ambachtsschool zat. Hij heeft nu een timmerwerkplaats in het St. Ludigo Centrum in Jinja.
Jos Boerkamp met Robert Kigongo.
Dit centrum werd in de jaren 1990 door het bisdom opgezet om oudleerlingen en jongelui onder supervisie en met goede raad te helpen kleine ondernemingen op te starten. Sommigen verblijven nog steeds in het centrum terwijl anderen uitgewaaierd zijn over hun eigen dorpen. In het verleden werd hij met raad en daad bijgestaan door de ambachtsschool. Ook ontving hij kleine leningen om gereedschap en materiaal te kopen voor een eigen timmerwerkplaats. Tot 2005 werkte hij samen met dit groepje. Toen spleet de groep in tweeën. Hij begon opnieuw met iemand uit de oude groep. Hij heeft nu weer verscheidene werknemers. Hij heeft verschillende contracten in en rond Jinja en in het hele bisdom. Dit werk heeft hem en vele anderen een inkomen verschaft. In 2008 startte hij een eigen trainingsprogramma voor invaliden. De organisatie heet HODASSU. Het is de bedoeling om minder valide mensen economisch en vaktechnisch onderwijs te geven. Zij werken vanuit het St. Ludigo Centrum. Dit initiatief staat
geregistreerd bij het ministerie van Gemeenschappelijk Welzijn. Zij hebben nu 11 studenten; vier van hen doen lassen en metaalbewerking. Hierbij nog drie dove jongens en vier meisjes, waarvan één dove en een ander ook invalide. In totaal heeft HODASSU 295 mensen geholpen waaronder doven, blinden, kreupelen en andere invaliden.
Op 19 maart 2012 werden Ko Klaver en ik uitgenodigd door Brendan Jordan voor de opening van het door hem opgerichte ‘Serenity Centrum’ voor alcohol en drugs verslaafden vlak bij Kampala. De bouw van dit centrum had ik al in 2010 bezocht. Samen met Brendan en Ko Klaver bezocht ik toen het huis in aanbouw. Ik ontmoette er een van mijn oud-studenten die de firma KIMECO stichtte. Hij verliet de ambachtsschool in Jinja in 1990. Indertijd was ik nog ontwikkelingscoördinator in het bisdom Jinja. We sloten toen met Robert
Zo gaat het worden.
15
Vlnr: Ko Klaver, Brendan Jordan en Jos Boskamp.
Kigongo verscheidene bouwcontracten voor projecten in het bisdom. Robert sloot ook contracten af met religieuzen en parochies in en buiten het bisdom. Zo bouwde hij administratie kantoren, kerken, kloosters, ziekenhuizen, polyklinieken, vergaderzalen en slaapzalen voor diverse scholen. Zijn naaste medewerkers waren een twaalftal oudstudenten van onze ambachtsscholen. Ik stond hen met raad en daad bij om zich beter te organiseren, goede contracten af te sluiten en betere budgets te maken. Robert vertelt me dat hij 60 werknemers heeft en 18 mensen met een vast contract waaronder Peter Andevu. Deze laatste is loodgieter en werkt al sinds 1991 samen met hem. Het jaarlijks budget van de bouwonderneming bedraagt ongeveer 120 miljoen Oegandese shillings (€ 35.000). Niettegenstaande de hevige competitie voorziet hij een goede toekomst, omdat hij nieuwe werkmethodes omarmd heeft, goede service levert en zijn contracten verbetert. 16
Ik ontmoet Robert weer bij de opening van genoemd Serenity Centrum. Het centrum ligt langs de Kampala-Entebbe weg. Het centrum is goed gebouwd. De vicépresident van Oeganda verricht de opening in de tegenwoordigheid van de aartsbisschop van Kampala en vele vrienden waaronder Mill Hill collega’s, weldoeners en donoren van het centrum. Na dit uitstapje en mijn korte sabbatperiode in Zuid-Afrika en vooral aangemoedigd door mijn ontmoetingen met mijn oud-leerlingen en door het zien van zoveel resultaat van ons missiewerk in Oeganda, keer ik terug naar Maidenhead in Engeland. Jos Boerkamp mhm
HIJ ZWAAIDE ER MET DE PET NAAR. Eelke Piet Mous mhm heeft de wereldkampioenschappen voetbal van heel dichtbij meegemaakt. Na vele jaren in Brazilië is hij oranje niet afgevallen. Hieronder een vermakelijk verhaal over een oranje petje. Met een oranje petje schrijf ik vanuit ‘n groen en geel versierd Aimorés, want heel Brazilië is momenteel in deze kleuren gestoken vanwege natuurlijk de wereldkampioenschappen voetbal. Tijdens dit gebeuren is er zo nu en dan ’n oranje petje te bespeuren hier in Aimorés, namelijk als Nederland moet spelen. Over petjes gesproken: Vorig jaar, op de terugweg naar de pastorie, zagen we vanuit de auto plotseling ‘n schim onze kant opkomen. Het was nogal donker en even later hoorden we ‘n klap; de chauffeur schreeuwde : “Ik heb iemand doodgereden!!!” Ik pakte snel mijn pet, gekregen van mijn zwager uit Friesland. Die pet had namelijk ‘n knipperlicht op de klep. Ik sprong uit de auto en al zwaaiend met mijn pet ging ik op zoek naar het slachtoffer en ook om de tegemoetkomende auto’s te waarschuwen. Al snel kwam ik het slachtoffer tegen dat midden op de weg lag en ‘n fiets in de berm. Verlicht door mijn pet zag ik al gauw dat er niks aan de hand was met de “schim”. Het bleek ‘n stomdronken man te zijn die midden op de asfaltweg slingerde op zijn fiets. Dankzij mijn pet met verlichting kon ik de andere auto’s waarschuwen en is niemand over de dronkaard heen gereden. Mijn pet heeft ‘n mensenleven gered!!
Waar is mijn oranje pet gebleven?
Ik ging weer terug naar de auto waar ik mijn chauffeur nog steeds huilend langs de kant van de weg aantrof, want hij dacht nog steeds dat hij iemand had doodgereden. Ik zei tegen hem dat mijn Nederlandse pet ‘n mensenleven had gered. Wat ‘n opluchting!!!! Eelke Piet Mous mhm
Er kwamen al snel meer mensen en toen hebben we de man naar de kant van de weg gesleept. We zagen al gauw dat hij geen verwondingen had opgelopen. We hebben hem en zijn fiets naar ‘n veilige plek gebracht, waar hij zijn roes uit kon slapen. 17
VAN HER EN DER Guido Gockel mhm is onlangs teruggekeerd naar het bisdom Miri in Borneo, OostMaleisië, de plek van zijn eerste benoeming vele jaren geleden. Hij schrijft: “Sinds mijn terugkeer hier ben ik aan de slag gegaan in mijn nieuwe parochie van ‘St Dominic’…. Het verbaast me hoe snel ik de draad weer op kan pakken. Het voelt alsof ik nooit weg ben geweest.
De talen komen aardig terug, al zal ik nog flink wat bij moeten studeren, vooral het Maleis, want het standaard Maleis heeft zich flink ontwikkeld. Vooral de jeugd spreekt niet meer het huis-tuin- en keuken Maleis dat ik gewend was. Het zal dus zaak zijn om mijn kennis op te krikken. Vorige week ben ik met mijn drie catechisten op toernee geweest langs
Even op de foto met het bruidspaar.
18
Guido Gockel mhm
de ‘longhouses’ die een onderdeel vormen van de parochie. We hebben zo’n zestal ‘longhouse’ dorpen. Je kunt zo’n ‘longhouse’ het best beschrijven als een flat met een gemeenschappelijke ruimte en een dito veranda. Sommige grotere dorpen bestaan uit wel twee of drie ‘longhouses’. Elke zondag
gaat een catechist daar voor in een communiedienst in een kleine kapel gebouwd door de mensen zelf of op de de biecht.”
gemeenschappelijke veranda. Ik zal er ook geregeld naartoe gaan om de zieken te bezoeken en voor het sacrament van
Suresh Pachikalapadu mhm in Baswar, India, schrijft over de verschillend projecten die hij met steun uit Nederland heeft kunnen opstarten. “Ons zomerkamp is weer voorbij. Zo’n 120 kinderen hebben eraan deelgenomen. Ik ben erg blij. Op 24 mei is ons schoolgebouw officieel geopend. Bisschop Patras Minj van Ambikapur is de school komen inzegenen. Ook hij was erg opgetogen over wat er allemaal op touw is gezet hier in Baswar.
Op 31 mei is het nieuwe opvang- en vormingscentrum voor vrouwen in gebruik genomen. Het is geweldig dat die droom werkelijkheid is geworden. We beschikken nu over drie ruime lokalen en een slaapzaal voor vrouwen en meisjes die van ver komen om zich te bekwamen in kleermaken en andere vaardigheden. De Zusters zetten zich daarvoor in. De vrouwen uit de dorpen in de buurt komen elke namiddag om te leren naaien. De bedoeling is om een tweejarig programma op te zetten. We hebben ook een schooltje met drie
Suresh Pachikalapudu mhm
klaslokalen dat wordt ondersteund met geld van de Little Way Association in Londen. De bewoners van de dorpen in de buurt willen graag dat we een volledige basisschool openen. Maar ze hebben de middelen niet om het schoolgeld te betalen. We hebben uiteindelijk besloten om de lokalen te gebruiken als nachtverblijf voor de schoolkinderen. Overdag gaan ze dan naar de openbare school niet zo ver hier vandaan. Maar omdat het niveau van die staatsschool erg laag is hebben we vier onderwijzers aangetrokken om
19
vriendelijke mevrouw uit Oosterbeek. Nu moeten we nog iets zien te vinden om de kinderen van een maaltijd te voorzien. We proberen daarvoor een donororganisatie te vinden. Ik geloof vast dat God ons zal helpen om een uitweg te vinden. Onlangs hadden we ook flinke pech. De moesson stormen hebben hier flink huisgehouden.
Op 10 juni is er een boom op het opvangcentrum voor vrouwen gevallen. Een lokaal is zwaar beschadigd. De zonnepanelen zijn ook helemaal stuk. de leerlingen bij te spijkeren zowel ‘s morgens vroeg als ook in de avond. De vergoeding van deze onderwijzers betalen we uit de donatie van een
Stormschade.
20
Fr. Fritz Neuhauser mhm heeft ons wat geld gestuurd voor de hoogstnoodzakelijke herstelwerkzaamheden. De rest zal moeten wachten tot we weer wat hulp krijgen.”
EEN BEVLOGEN MISSIONARIS. Hans Smeets mhm Geboren op 30 juni 1932 te Nederweert. Priester gewijd in Mill Hill op 12 juli 1959. Missionaris in Oeganda. Gestorven op 6 juni 2014. Hans was de enige jongen in een zeer gelovig gezin en had drie zussen. AI heel jong wist hij dat hij priester wilde worden. Maar niet zo maar priester: hij wilde missionaris worden. Na de lagere school kwam hij bij de broeders in Weert waar hij zijn eerste lessen volgde. Hierna werden de lessen gevolgd in het college in Roermond. Op aanraden van Mgr. Lemmens vertrok hij met tegenzin naar Rolduc, omdat daar de mogelijkheid bestond het staatsexamen af te leggen. Hij stond te popelen om aan de slag te gaan na zijn priesterwijding in Mill Hill in 1959, zo vertellen zijn zussen. “Toch moest hij nog tot oktober wachten voor hij met de boot kon vertrekken naar Kenia in Afrika. Immers dat was zijn grootste wens. Het weer in Nederland dreigde eerst nog spelbreker te zijn, want de boot kon niet uitvaren vanwege het bar slechte weer op de geplande dag. Alle uitzwaaiers moesten de volgende dag maar terugkomen. Na zes weken varen en meer dan een etmaal reizen kwam hij aan bij zijn eerste missiepost in Oeganda in Dokolo”. Oeganda werd zijn tweede thuis. Hij leerde verschillende plaatselijke talen en voelde zich Oegandees met de Oegandezen. In veel opzichten was hij een van de laatsten van de generatie van pioniers, van die generatie van missionarissen die de kerk hebben geplant in Oeganda en andere delen van Afrika. Met tomeloze energie heeft hij zich ingezet, zijn hele leven lang, voor de opbouw van de kerk in het oosten van Oeganda. Basispastoraat, communicatie, catechese, noem maar op, hij ging ervoor. De laatste jaren in
Namatala was hij vooral begaan met het lot van de mensen in de sloppenwijk naast de deur. Hij had nog grootse plannen tot aan zijn laatste zucht. Met ontwikkelingen in kerk en maatschappij in Nederland had hij weinig aansluiting, daarvoor was hij te veel Oegandees geworden. Ook met eigentijdse ontwikkelingen in het denken over missie en kerk kon hij moeilijk overweg. Hans had zo zijn manier van doen en zijn eigen inzichten, en dat stak hij niet onder stoelen of banken. Voor leidinggevenden in de congregatie en het bisdom was dat niet altijd even makkelijk. Hans was een bevlogen missionaris, een man uit één stuk, een diepgelovig mens en een uiterst hartelijk gastheer. Hij mag zich nu geborgen weten in de armen van Hem die Naam draagt ‘Ik-zal-er-zijn’. Ik wacht op U, ik wacht van nu af tot in eeuwigheid omdat uw naam verluidt, Ik-zal-er-zijn. (Psalm 131) Fons Eppink mhm 21
EEN AANHOUDEND ZOEKER NAAR OPRECHTHEID EN ECHTHEID Willem Roetenberg mhm Geboren op 7 juli 1921 te Lonneker. Tot priester gewijd op 14 juli 1946. Missionaris in Borneo, Singapore en Nederland Overleden op 19 juli 2014 We hebben afscheid genomen van Willem Roetenberg, een groot man in meerdere opzichten, in een overvolle kapel in Missiehuis Vrijland. Willem was een heel speciaal mens. Op een van de eerste keren dat ik hem weer ontmoette in Vrijland, zei hij dat hij een gezegde van Newman tot zijn levensmotto had gemaakt: “definiëren is dodelijk, suggereren is creëren.” Ook zei hij dat “leven is veranderen, en volmaakt zijn betekent vaak veranderd zijn.” Willem was de tweede zoon in een gezin van 13. Als Millhiller werd hij benoemd voor Noord-Borneo, het tegenwoordige Sabah, vlak na de tweede wereldoorlog. Over zijn beginjaren daar zei hijzelf: “ Ik moest bijna ongeschreven talen leren, lesgeven op een missieschool en in de weekends naar de buitenstaties: dapper geloof en fantasie waren daar mijn noodzakelijk gereedschap”. Na zijn eerste vakantie is hij samen met Ben Snoeren en Jan Hoekstra een tuinbouwproject gaan opzetten, samen met en voor de mensen, in Bundu Tuhan, aan de voet van Mount Kinabalu. Langzaam begon het hele dorp te veranderen en kon er een schooltje gebouwd worden. Willem deed hier de wijze les op samen met mensen te lopen, dingen te laten groeien van beneden af, niet van boven opleggen. Dit was een bijzondere fijne tijd voor hem. Na studies in Amerika, heeft hij gewerkt voor Catholic Relief Services en had zijn basis in Singapore. Daarna is hij secretaris van de Aziatische Bisschoppenconferentie geweest. In deze tijd heeft hij heel veel mensen ontmoet overal in Azië. Na zijn tijd in Azië kwam Willem terug in Nederland en wel in het bisdom 22
Rotterdam, als missiesecretaris. Maar Willem wilde meer pastoraal bezig zijn. Eerst twee jaar in Bergen op Zoom, en daarna in de parochie Maasdijk. In Maasdijk klikte het onmiddellijk, vooral vanwege de wederzijdse bereidheid om naar elkaar te luisteren. Hun werkethos en Willem’s nieuwsgierigheid werden bondgenoten. De vele werkgroepen, de persoonlijke contacten rond huwelijk, geboorte en dood hebben blijvende vriendschapsbanden geschapen. Veertien prachtige jaren had hij daar. Het was moeilijk na Maasdijk om in 1997 zich in te passen in een communiteit, met vaste tijden voor allerhande zaken. Hij was altijd zijn eigen man geweest en wilde dat ook blijven: hij had lang alleen gewoond. Willem bleef kritisch, maar niet cynisch. Het bleef een zoeken naar de zin van alles, samen met enkele bekende vrienden. Hij had veel tijd om te lezen over cultuur, sociologie en theologie. Lezen, mijmeren en nadenken over God, ons Godsbeeld, tradities en gewoonten in de kerk. Hij bleef tot het einde van zijn leven een grote zoeker naar echtheid en oprechtheid. Wim van der Salm mhm
ONZE OVERLEDEN VRIENDEN Castricum Diepeveen Spanbroek Steenwijksmoer Correctie Geesteren Arnhem Gorinchem Mierlo
Dhr. Nico Zonneveld, broer van Fr. Piet Zonneveld mhm Br. Adolphus O.C.S.O., medebroerder van Br. Augustinus O.C.S.O. Mw. Godefrida Groenewoud-Keyzer, moeder van Fr. Kees Groenewoud mhm Mw. Maria Anna Gerharda Wenker- Luiken, schoonzus van Fr. Anton Wenker mhm Mw. Coby van Wijngaarde-Slot, zus van Zr. Theodora Slot fmsj, en Fr. Henny Slot mhm Mw. Truus Haarhuis-Kuipers, schoonzus van Zr. Nicola Haarhuis, fmsj Zr. M. Pauline, Hendrika Johanna Brummelhuis, zus van Fr. Jan Brummelhuis mhm† Mw. Albertine Petronella Maria den Biggelaar-van der Ouderaa Mw. Magdalena Maria Taen, schoonzus van Fr. Giel de Rooij mhm
Tijdschrift over religie en samenleving in de derde wereld 6 nummers voor € 10,www.missio.nl of telefoon (070) 304 74 44
FOTOGRAFIE Foto’s: Omslag: hindoe pelgrim in Varanasi, India (Fons Eppink); verder foto’s van Dorus Wübbels, Corry van den Bosch, Fons Eppink, Jos Boerkamp, Guido Gockel, Suresh Pachikalapadu en Huub de Bij.
UW TESTAMENT IS NOG BETER WANNEER DE MISSIE DAARIN BEDACHT IS Maak uw legaat voor Mill Hill aldus: “Ik legateer, vrij van rechten, aan De Nederlandse Regio van de Mill Hill Missionarissen Johannahoeve 4, 6861 WJ Oosterbeek”
WAARHEEN MET UW BIJDRAGEN? Persoonlijke giften voor missionarissen Giro: 1066957 t.n.v. Missieprocuur van Mill Hill Oosterbeek. Bank: ABN/AMRO Rek NL 39 ABNA 040.02.36.311 t.n.v. Nederlandse Regio van Mill Hill, Oosterbeek. Giften voor opleiding van Missionarissen in Afrika en Azië: ING: NL 52 INGB 0001 0669 57 t.n.v. Mill Hill Oosterbeek. Bij voorbaat hartelijk dank. De Nederlandse Regio van Mill Hill is een ANBI instelling vallend onder de RK Kerkprovincie in Nederland. Door de belastingdienst is op 30 november 2007 een groepsbeschikking afgegeven ten name van de Bisschoppenconferentie van de Rooms Katholieke Kerkprovincie te Utrecht. Uw giften zijn dus fiscaal aftrekbaar en over uw bedragen hoeft geen schenkings- of successierecht betaald te worden.
23
Retouradres: Johannahoeve 4 6861 WJ Oosterbeek.
Contactblad van Mill Hill Administratie & redactie. Johannahoeve 4, 6861 WJ Oosterbeek. Telefoon : (026) 339 80 82 E-mail :
[email protected] Internet : www.millhillmissionaries.com September 2014 Jaargang 48 - nummer 3 Verschijnt 4 keer per jaar Drukkerij voor de Poort - Oosterbeek
