WTSI Deel 2
Woordenschat Woorden van Griekse of Latijnse oorsprong 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25.
Aan de lezer een groet (aanhef circulaire) = lectori salutem Bijeenkomst van wetenschappers (bijv. over hart- en vaatziekten) = symposium (commissie) voor een bepaalde aangelegenheid = ad hoc Dus = ergo Een gemeenschappelijk standpunt (nastreven) = communis opinio Gevat of geestig (reageren) = ad rem (een) gratis (advocaat) = pro Deo (iemand iets) in vertrouwen (meedelen) = sub rosa Iemands tweede ik (meestal iemands partner) = alter ego In één slok (leeg)drinken = ad fundum Naam ongenoemd (op een collectelijst) = nomen nescio Onder schuilnaam (reizen) = incognito Ongewenst persoon = persona non grata Onmiddellijk of op staande voet (ontslagen worden) = stante pede Regeling waarbij de hoogte van de verzekeringspremie samenhangt met het aantal geclaimde schades = bonus-malus Ter nagedachtenis van = in memoriam (een) toekomstig (leraar) = in spe Van (10 mei) = de dato (een verdachte onschuldig achten) voordat het onderzocht is = a priori Voor de vorm of schijn (een sollicitatiebrief schrijven) = pro forma Voorwerp waarmee het misdrijf gepleegd is = corpus delicti (Waar staat deze partij) in werkelijkheid (voor?) = in concreto Waarnemend (minister) = ad interim Weifelen = in dubio staan (een) welgesteld (man) = in bonus
Woorden met Griekse of Latijnse delen 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Hoogtevrees = acrofobie Pleinvrees = agorafobie Vrees voor werk, werkschuwheid = ergofobie Ziekelijke angst voor brand en vuur = pyrofobie Afkeer van alles wat vreemd is = xenofobie Het gesteld zijn op alles wat Frans is = francofilie Seksueel liefdesgevoel voor bejaarden = gerontofielie Liefde voor het boek = bibliofilie
© Thijs Oost
9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17.
Sterrenkunde = astronomie Wetenschap die nagaat hoe je de arbeidsomstandigheden kunst optimaliseren = ergonomie De kunst van lekker eten en drinken = gastronomie Hyperseksualiteit = erotomanie Overdreven liefde voor muziek = melomanie Soort van waanzin waarbij men zich aan één enkel waandenkbeeld vasthoudt = monomanie Kenner van veel talen = polyglot Meerduidig = polyinterpretabel Meergodendom = polytheïsme
Taalverzorging Soort fout
Voorbeeld met > verbetering
abstract(e) woord/formulering
Slechte eigenschappen kunnen je natuurlijk ook sublimeren. > veranderen in iets positiefs Ofschoon ze zich haastte, kwam ze te laat. > hoewel De racefiets was nagelnieuw. > splinternieuw, fonkelnieuw, gloednieuw (komt uit het Duits; nagelneu) Ze bestelde plat water. > water zonder koolzuur/bubbels; spa blauw; gewoon water (Belgisch Nederlands; komt van het Franse eau plate) Doe het maar een keer overnieuw. > opnieuw/over
archaïsme barbarisme belgicisme
contaminatie (woordvervlechting) dubbele ontkenning foutief pleonasme foutieve tautologie
modewoord of -uitdrukking moeilijk(e) woord/uitdrukking plat of grof woord storende woordherhaling
telegramstijl
vaag woord vakterm verkeerd(e) woord(en)/uitdrukking vreemd woord woord(en) te weinig
Het alarm moet voorkomen dat er niet wordt ingebroken. > ‘Niet’ weglaten De Sint kwam aanrijden op zijn witte schimmel. > Het schuingedrukte woord weglaten Maar het begon echter te regenen. > ‘Maar’ of ‘Echter’ weglaten Voortaan zal ze in het vervolg vooraf de normen bekendmaken. > ‘In het vervolg’ weglaten Die videoclip is vet, zeg. > goed De winkelier zag er geen been in de prijs extra te verhogen. > had er geen problemen mee Ik voelde me kloterig. > beroerd Als je dat vindt, moet je dat zelf maar weten, want dat is je eigen verantwoordelijkheid. > Als je dat vindt, moet je het zelf maar weten, want het gaat om je eigen verantwoordelijkheid. Maak nu iemand lid-abonnee. Jouw voordeel? Een gratis cd naar keuze. Stuur snel de bon in. > Wat jouw voordeel is? Je ontvangt een gratis cd naar keuze. ‘Het dagboek van Anne Frank’ is een leuk boek. > ontroerend Elektronische detentie vindt steeds meer ingang. > huisarrest De buitenboordmotor sloeg af, omdat de benzine op was. > doordat De krant is overgenomen door de Italiaanse mediatycoon Berlusconi. > baron/magnaat Mocht u geen gebruiksaanwijzing meer bezitten, schrijft u naar het onderstaande adres. > dan schrijft u
Bestudeer paragraaf 10.19 uit je informatieboek voor het onderdeel ‘werkwoordsvormen’.
© Thijs Oost
Spelling Aaneenschrijven Wanneer we van twee of meer woorden een nieuw woord, ofwel een samenstelling, vormen, schrijven we de woorden meestal aan elkaar vast. We onderscheiden vijf gevallen.
Overzicht aaneenschrijven 1.
Samengestelde zelfstandige naamwoorden schrijven we zoveel mogelijk aaneen, omdat ze een betekeniseenheid vormen.
Dit geldt ook voor drieledige samenstellingen. 2.
3.
4.
5.
Veel samengestelde bijvoeglijke naamwoorden schrijven we aaneen. Er is geen waterdichte regel te geven. Raadpleeg bij twijfel een woordenboek. Als het woord er niet in voorkomt, schrijf het dan los. Veel samengestelde werkwoorden schrijven we aaneen.
Raadpleeg bij twijfel een woordenboek. Als het woord er niet in voorkomt, schrijf het dan los. Voornaamwoordelijke bijwoorden (woorden met er, daar, hier en waar) schrijven we aaneen. Getallen tot duizend (in letters) schrijven we aaneen. Na het woord duizend volgt een spatie. De woorden miljoen, miljard, enz. schrijven we los.
asielzoekerscentrum, milieueffectrapportage, sciencefiction, operatieassistent, longfunctieonderzoek, antiblokkeersysteem, minimuminkomen, terbeschikkingstelling, totstandkoming hogesnelheidstrein, derdewereldland, witteboordencriminaliteit alcoholvrij, koolzuurhoudend, veelbesproken, energiezuinig, radioactief
gebruikmaken, achteromkijken, koffiezetten, gevangennemen, televisiekijken, aaneenschakelen, vioolspelen, polsstokhoogspringen bezwaar maken, ter beschikking stellen, in werking treden, zich druk maken, ervandoor gaan, gitaar spelen erin, daarvoor, hierdoor, waartegenover
tweeëntwintig, tweehonderd, tweehonderdzesendertig, zesduizend vierhonderdzeventien, drie miljoen
Liggend streepje (koppelteken) Samenstellingen schrijven we meestal aaneen. In een aantal gevallen voorkomt een liggend streepje dat het woord verkeerd wordt gelezen, bijvoorbeeld: massa-artikel, mede-eigenaar, milieu-invloed.
Overzicht het liggend streepje (koppelteken) 1.
Bij twee gelijke klinkers plaatsen we een liggend streepje.
2.
Ook bij andere letters die tot verkeerd lezen kunnen leiden, zetten we een streepje. Tussen gelijkwaardige delen (die omkeerbaar zijn) plaatsen we een streepje.
3.
4.
Bij de volledige naam van gehuwde vrouwen staan een streepje. Samenstellingen met letters, afkortingen, cijfers en andere tekens en die met Sint of St. schrijven we met een streepje.
© Thijs Oost
massa-artikel, mede-erfgenaam, antiinflatiebeleid, auto-ongeluk, milieu-uitgave, glij-ijzer reclame-industrie, ski-jack, video-installatie, pistache-ijs collega-bestuurder, minister-president, woonwerkverkeer, hotel-café-restaurant, sociaalcultureel, maag-darmkanaal mevrouw Mirjam Rademaker-van Dorp. A-merk, e-mailen, KNVB-bestuur, breedbeeldtv, 12-jarige, €-teken, 40+-kaas, Sint-Nicolaas, St.-Franciscus
5. 6. 7.
In samengestelde aardrijkskundige namen staat een streepje. Samenstellingen met een persoonsnaam achteraan hebben een streepje. Samenstellingen met adjunct-, assistent-, bijna-, chef-, collega-, ex-, interim-, kandidaat-, leerling-, meester-, niet-, non- en oud- krijgen een streepje.
Samenstellingen met anti krijgen alleen een streepje wanneer het tweede deel met een hoofdletter begint of met een i (vanwege letterverwarring) 8. Sommige woorden hebben twee liggende streepjes. Let goed op de spelling van de volgende woorden:
Breda-Noord, Amsterdam-Centrum, AlmereHaven, Midden-Amerika de regering-Kok, de zaak-Verstappen adjunct-directeur, aspirant-trainer, bijnabotsing, chef-redactie, collega-wethouder, exverloofde, interim-manager, kandidaatnotaris, leerling-verpleegkundige, meesterkok, niet-rokengedeelte, non-foodafdeling, oud-leerling anti-Duits, antiabortusbeweging, antiintellectueel
kop-en-schotel, nek-aan-nekrace, kant-enklaarmaaltijd, laag-bij-de-grond
ik-tijdperk, wij-gevoel, privéstrand, locoburgemeester, semiofficieel, vipbehandeling, havoleerling, Tweede Kamerlid, Middellandse Zeegebied, Vinex-wijk, Benelux-land, Vitamine C-tekort, de top tien, 50 eurobiljet, work-out, pullover, allriskverzekering, no-claimkorting, drive-inwoning, hightechbedrijf, lowbudgethotel, sciencefictionverhaal, softdrugsgebruiker, fiftyfifty, ge-e-maild
Trema Het trema gebruiken we om leesproblemen te voorkomen binnen een niet-samengesteld woord, bijvoorbeeld beïnvloeden, ruïne. In samenstellingen gebruiken we in zo’n geval een liggen streepje, bijvoorbeeld vitamina-injectie, milieu-invloed.
Overzicht trema 1.
2. 3.
Het trema geeft aan waar de nieuwe lettergreep begint. Zonder trema zou je het woord verkeerd kunnen lezen. Bij sommige meervoudsvormen schrijven we een trema. Bij –iee en –ii is een trema overbodig.
4.
beëindigen, reünie, financiële, diëtiste, neuriën, Tunesiër. Bingoën, egoïsme, coördinator, vacuüm fantasieën. Zeeën financieel, dieet, gekopieerd, verfraaiing, beschoeiing, lawaaiig tweeëntachtig, tweeënhalf, drieëntachtigjarige
Samengestelde telwoorden en afgeleide woorden krijgen geen liggend streepje maar een trema. Let op de spelling van de volgende woorden zonder trema:
elektricien, opticien, atheneum, petroleum, fonduen, luxueus, visueel, aerobics, paella, polaroid, hobbyisme
© Thijs Oost
Weglatingsstreepje Een woorddeel dat twee keer voorkomt, kunnen we soms weglaten. We plaatsen dan een weglatingsstreepje.
Overzicht weglatingsstreepje 1.
Een deel van het woord is weggelaten. Het streepje zit ‘vast’ in het andere deel.
2.
Let op: In de volgende gevallen plaatsen we geen weglatingsstreepje, omdat er geen deel van een woord is weggevallen.
Zomer- en winterseizoen = zomerseizoen en winterseizoen Bloeddrukverhogend of –verlagend = bloeddrukverhogend of bloeddrukverlagend Medische en sportmassage = medische massage en sportmassage Hoge en lage cijfers = hoge cijfers en lage cijfers
Bestudeer hoofdstuk 11 uit je informatieboek voor het onderdeel ‘Interpunctie.’
© Thijs Oost
