WORMER- EN JISPERWATER

SEPTEMBER 2015

Nieuwsbrief

WORMER- EN JISPERWATER Het begon allemaal met het verzoek van bewoners zoals u om iets te doen aan de waterkwaliteit van het Wormer- en Jisperveld. Met een stuurgroep van samenwerkende organisaties hebben we dit verzoek opgepakt. Nu, twaalf jaar later, is het project afgerond en hebben we veel zaken verbeterd. In deze nieuwsbrief kijken we daar samen met u op terug. En we kijken vooruit!

Waar een baggerverzoek al toe kan leiden… Lotte Becker is procesmanager bij Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK). Namens de stuurgroep van alle betrokken partijen blikt zij tevreden terug op het vele werk dat is verzet. ”Het is vergelijkbaar met het opknappen van je huis: als je ergens begint, weet je dat je de rest eigenlijk ook meteen goed moet aanpakken.” Zo was het in het Wormer- en Jisperveld ook: het begon met een baggerverzoek, maar uiteindelijk is daar een heel project uit ontstaan. Een project met veel aspecten. Daarom was vanaf dag één duidelijk dat we deze klus met een groep van organisaties moesten oppakken, waarin iedereen zijn kennis en ervaring kon inbrengen. Nadat we samen hadden geïnventariseerd wat er precies moest gebeuren, hebben we dat hele grote project opgeknipt in allerlei kleinere deelprojecten. De financiering kwam tot stand door bijdragen van de samenwerkingspartners en door een grote subsidie van het Rijk. Die krijg je echter niet zomaar, het Rijk verbond daar doelen aan die we binnen een bepaalde tijd moesten realiseren. En dat is gelukt! Met een tevreden gevoel kunnen we u melden dat alle deelprojecten inmiddels zijn

afgerond. Sommige resultaten zijn voor iedereen zichtbaar, zoals het educatieve eiland Kneppelsoord en het kanorouteknooppuntennetwerk. Andere zaken, zoals het baggeren, zijn minder zichtbaar. Maar de doelen zijn gehaald en daar zijn we trots op. Hopelijk u ook!”

Klaar? En De Poel dan? Dat is een ingewikkeld verhaal. Toen de stuurgroep haar plannen voor het Wormer- en Jisperwater maakte, nam ze daar uiteraard ook het baggeren van De Poel in op. Op het moment dat er daadwerkelijk beslissingen moesten worden genomen, bleken de voorgestelde maatregelen voor de gemeente en (een deel van) de bewoners echter nog een brug te ver. De tijd van het project en de gezamenlijke financiering lopen echter ten einde. Daardoor zijn nu alle plannen uitgevoerd, behalve die voor De Poel. Aangezien de stuurgroep inmiddels klaar is met haar activiteiten, ligt de verantwoordelijkheid voor eventuele werkzaamheden rond De Poel bij de gemeente. Zij buigt zich nu over het vervolg. n

www.wormerenjisperwater.nl

Eureka!

‘Slim innoveren in het gebied’ Heeft u een bootje in de sloot? Dan stoort u zich er misschien aan dat uw motor soms hapert door de bagger. Of dat uw hele boot vastloopt. Er is de afgelopen jaren veel gedaan om de hoeveelheid bagger en de effecten daarvan in het gebied te verminderen. Projectleiders Steven Westerman en Jelle Suiker van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier leggen uit welke slimme innovaties daarvoor zijn ontwikkeld.

Doorstroming Innovatie in uw ‘achtertuin’ De baggerbuffers en slibremmers zijn een unieke oplossing gebleken voor een veelvoorkomend probleem. Logisch dus, dat ook vanuit andere waterschappen veel belangstelling is voor deze constructies. De vindingen wonnen zelfs een derde prijs bij De Vernufteling, een wedstrijd voor advies- en ingenieursbureaus die hiervoor vindingrijke projecten kunnen inzenden. En al die innovatie ligt gewoon bij u om de hoek!

Om maar meteen een veelgehoord misverstand uit de wereld te helpen: het waterschap is niet verantwoordelijk voor de vaardiepte. Wél om voor een goede water aan- en afvoer en een goede waterkwaliteit. Wij baggeren dus wel, maar de daarvoor benodigde waterdieptes komen misschien niet altijd overeen met wat u als botenbezitter zou wensen.

Karnemelk Ondanks al het gebagger ligt in het gebied momenteel nog zo’n miljoen kuub slib. Probleem is bovendien dat dit onder invloed van wind als karnemelk van sloot naar sloot gaat. Baggeren alleen is dus weinig duurzaam. Via

uitgebreid onderzoek is in kaart gebracht hoe deze baggerstromen zich gedragen. Daarna is bedacht hoe ze te beïnvloeden zijn.

Onderwatergordijnen Dit heeft geleid tot twee geweldige nieuwe vindingen: baggerbuffers en slibremmers. Dat zijn een soort onderwatergordijnen van fijnmazige kunststof die in het water hangen en slib tegenhouden. Bij een slibremmer is de bovenkant aan een drijver vastgemaakt, aan de onderkant wordt hij door een zandzak op zijn plek gehouden. Door de slibremmer haaks op de overheersende stroomrichting te plaatsen, wordt het water rustiger en neemt de verplaatsing van slib af. Op sommige plekken zijn in de drijvers zaden geplant, via een soort ‘patatzak’ met baggerspecie. Op die manier ontstaat een mooie natuurlijke landstrook.

Het werkt! Door de slibremmer neemt de slibverplaatsing inderdaad af en wordt het water helderder. De natuurliefhebbers onder u hebben wellicht gemerkt dat het rond de slibremmers inmiddels stikt van de watervlooien, die een voedselketen vormen waar uiteindelijk watervogels en vis op afkomen. De natuur wordt op deze manier dus een mooi handje geholpen.

Mini-depots Je kunt van een slibremmer een baggerbuffer maken door deze in een halve cirkel te leggen, met de uiteinden tegen de oever. Daar kan bagger in worden gestort: wat je uit de plassen haalt, moet je tenslotte ergens laten. Door de baggerbuffers is er nu voor de komende tien jaar voldoende opslagruimte voor bagger uit deze plassen! n

Interessante feiten en cijfers over het project Wormer- en Jisperwater

Wist u dat? Werkzaamheden: • • • • • •

Bijzonderheden: • • • •

Het project is gestart naar aanleiding van initiatieven van Watersportvereniging Wormer en het Baggercomité. Ook het recreatieplan is ontstaan vanuit een burgerinitiatief. Tijdens het baggeren zijn walvisbotten gevonden. Deze liggen nu in het depot van provincie Noord-Holland. Het wandelpad Oosteinde (het ‘Laarzenpad’) is een van de eerste paden in Nederland dat dwars door een Natura 2000-gebied loopt. Meer informatie over de openingstijden vindt u op www.wormerland.nl.

Onderzoek: •

•

2

Er is circa 200 kilometer aan sloten en vaarten gebaggerd. Daarbij is 750.000 kubieke meter bagger verwijderd. Om die bagger op de slaan is 45 hectare aan depotruimte gerealiseerd (waarvan inmiddels 35 hectare weer in originele staat is hersteld). Voor alle slibremmers en baggerbuffers is 2 kilometer geotextiel gebruikt. Er zijn 146 dammen en 11 bruggen hersteld. Over een lengte van 3,3 kilometer zijn greppelbuizen aangelegd.

Op bijna 50 meetpunten, verspreid over het gebied, is de waterkwaliteit geanalyseerd. Ook zijn er honderden proefmonsters van de waterbodem verzameld. Dit gebeurde om te onderzoeken hoe veenbodemdaling en voedselverrijking van het water kan worden tegengegaan. Dit meerjarige onderzoek is afgerond en heeft landelijk bijgedragen aan meer kennis over veenbodems en veenafbraak in Nederland.n

www.wormerenjisperwater.nl | 3

Stuurgroep blikt tevreden terug, maar …

”Het had wat voeten in de aarde” Als bewoner bent u waarschijnlijk voornamelijk geïnteresseerd in de resultaten van het project. Logisch. Om alles voor elkaar te krijgen is ‘achter de schermen’ echter veel werk verzet. Cees Mantel (oud-voorzitter van de stuurgroep, namens het hoogheemraadschap) en Renier Koenraadt (voorzitter van de projectgroep, namens Antea Group) gunnen u een inkijkje.

Het was een complex project, zo concluderen de beide heren die als twee van de weinigen het hele traject van A tot Z hebben mee­ gemaakt. “Complex in meerdere opzichten”, verduidelijkt Cees Mantel. “Allereerst vanwege de ingewikkelde baggerproblematiek, die overigens op veel plaatsen in Nederland speelt. Omdat zoveel factoren van invloed zijn, is het lastig om een oplossing te vinden. Dan kun je twee dingen doen: uitgebreid onderzoek verrichten dat jaren gaat duren, of je kunt gewoon beginnen en leren door te doen. Wij hebben gekozen voor dat laatste en besloten om eerst maar eens flink te baggeren – tot grote vreugde van veel bewoners. Ook al wisten we dat we over een tijdje weer opnieuw konden beginnen. Een gezegde in onze branche luidt: met bagger maak je bagger. Met andere woorden: als je eenmaal begint, blijf je aan de gang. Maar toch is het goed dat we dit als eerste hebben gedaan. Daardoor ontstond meteen enthousiasme en betrokkenheid.”

Teamwork Een tweede factor die het project complex maakte, is het feit dat er zoveel partijen bij betrokken waren. “Het was soms een hele uitdaging om alle neuzen dezelfde kant op te krijgen, omdat er zoveel verschillende belangen waren”, vertelt Renier Koenraadt. “Dat we zover zijn gekomen, komt doordat iedereen

4

met groot enthousiasme heeft meegewerkt en meegedacht. Dat geldt overigens ook voor de bewoners. Zij hebben veel kijk op het gebied en via de vele workshops, info-avonden en andere bijeenkomsten is de stuurgroep vaak met hen in gesprek geweest. Op die manier hebben we soms waardevolle informatie gekregen waar we veel voordeel van hebben gehad.”

Nooit klaar Toen we op 13 augustus met de stuur-, de projectgroep en een aantal (voormalig) betrokkenen nogmaals bij elkaar kwamen, gaf dat een bijzonder gevoel voor Mantel en Koenraadt. “Ik ben vanaf 2001 betrokken en ben veel en vaak in deze omgeving geweest”, vertelt Koenraadt. “Het is een prachtig gebied met een authentiek dorps karakter. Ik ga het zeker missen.” Mantel blikt terug op een goede samenwerking met alle partijen en wil de bewoners bedanken voor het meedenken en voor het geduld dat soms nodig was. Maar hij stelt: “Het project is weliswaar volbracht, maar het werk in dit gebied is nooit klaar. Er is met veel inspanningen een grote achterstand weggewerkt en daar zijn we allemaal heel tevreden over. Maar het is ook heel belangrijk dat vanaf nu het beheer door alle betrokkenen goed wordt uitgevoerd. Want zo’n achterstand, die mogen we met z’n allen nooit meer oplopen.” n

Cees Mantel - oud-voorzitter van de stuurgroep

“Een van mijn leukste herinneringen aan het project is toen we in het gebied gingen varen met de hoofdingelanden. Melkveehouder en vaarboer Piet Praag stond aan het roer. Heel tactisch voer hij precies naar de waterkanten waar de meeste bagger lag, waardoor de boot regelmatig vastliep. Iedereen was er meteen van overtuigd dat er gebaggerd moest worden!”

Renier Koenraadt - voorzitter van de projectgroep

“Waar ik erg trots op ben, is dat we voor dit project een aanzienlijke bijdrage van het Rijk hebben kunnen krijgen. We wisten dat het baggeren na de eerste fase niet klaar was en dat er meer voor nodig was om de problematiek in het gebied beheersbaar te krijgen. Mede doordat het project veel aandacht kreeg, benoemde het Rijk het tot versnellingsproject. Met het vrijgekomen geld hebben we alles in één keer goed kunnen doen. Het ging om € 7,5 miljoen, dat is veel geld. Uiteraard moeten we dat goed verantwoorden. Begin volgend jaar wordt het rapport hiervoor opgeleverd.”

www.wormerenjisperwater.nl | 5

Wat is er de afgelopen jaren gebeurd? De belangrijkste resultaten op een rij De graslanden zijn beter toegankelijk

Hoe nu verder?

Om de weilanden in dit kwetsbare gebied goed te kunnen onderhouden, was het belangrijk dat deze beter toegankelijk werden voor het uitvoeren van het beheer. Om die reden zijn veel dammen en bruggen opgeknapt of geheel vernieuwd en is de afwatering van de percelen verbeterd, waardoor de graslanden weer goed begaanbaar zijn voor trekkers. Daarnaast was het doel om betere leefomstandigheden voor weidevogels te creëren. Door het verwijderen van hoge begroeiing zoals bosjes en bomen, zijn meer graslanden weer open, met als gevolg dat op deze plaatsen voor het eerst in 25 jaar weer weidevogels te zien zijn!

Wat kunt u zelf doen?

De werkzaamheden zijn klaar, het watersysteem in uw woon- en/of werk­ gebied is weer op orde! Helaas verplaatst bagger zich razendsnel. Soms is een sloot het ene moment doorgaanbaar, maar na een stevige wind niet meer. Om te voorkomen dat de boel snel weer dichtslibt, moeten de wateren dus goed worden onderhouden. Daar spelen een aantal samenwerkingspartners een rol in, maar uzelf ook. Wel of niet verantwoordelijk voor slootonderhoud? Check de legger! Een watersysteem, wat is dat? Een watersysteem is onder andere het geheel aan sloten. Voor een goed waterbeheer is het belangrijk dat sloten goed onderhouden worden. In natte perioden moet het teveel aan water kunnen wegstromen naar de gemalen, waar het wordt weggepompt. En in droge tijden kunnen deze gemalen via het watersysteem juist water aanvoeren. In en langs de meeste sloten groeien planten, zoals riet en gras. Die planten kunnen de aan- en afvoer van water belemmeren. Ook een sloot die te ondiep is, kan water niet meer goed aan- of afvoeren. De sloten zijn verdeeld in verschillende categorieën: primaire, secundaire en tertiaire sloten. Primaire sloten zijn de hele brede sloten en vaarten. Zij zorgen voor de aan- en afvoer van water door het gebied heen. Secundaire sloten zijn aftakkingen daarvan. Tertiaire sloten zijn in feite de ‘haarvaatjes’ van het gebied: belangrijk voor de berging en kwaliteit van het water.

6

Welk deel van het onderhoud nemen de gemeente, het hoogheemraadschap en Natuurmonumenten voor hun rekening? Die blijven de primaire sloten en het overgrote deel van de secundaire sloten in het gebied onderhouden. Deze drie organisaties stellen daarvoor samen een beheerplan op en voeren dat ook samen uit.

Wie onderhoudt dan de sloot aan mijn achtertuin? Deze vallen meestal onder de categorie ‘secundaire’ of ‘tertiaire’ sloten. Dit soort sloten hebben maar een beperkt aantal belanghebbenden, maar het is wel belangrijk dat ze worden schoongehouden. Als het nodig is, en dat is het met de steeds heviger wordende buien steeds vaker, moet in deze sloten namelijk water kunnen worden opgeslagen. Als u aan zo’n sloot woont, bent u wettelijk verplicht deze zelf schoon en op diepte te houden en de oevers te onderhouden.

Dat wist ik niet! Was dat de afgelopen jaren dan ook zo? Ja, strikt gezien wel. Maar omdat alle samenwerkende organisaties in het gebied bezig waren, hebben die ook een deel van het onderhoud van ‘uw’ sloot meegenomen. Dat gaat vanaf nu dus veranderen.

Wat gebeurt er als ik dat vergeet of er geen zin in heb? Het hoogheemraadschap gaat vanaf nu weer strenger controleren dan in de afgelopen jaren het geval was. Deze zogenaamde jaarlijkse ‘schouw’ wordt van tevoren aangekondigd in de krant. Als blijkt dat de sloot niet voldoende onderhouden is, dan krijgt u van het hoogheemraadschap een brief met verbeterpunten plus een datum wanneer alles voor elkaar moet zijn. Heeft u daarna nog geen actie ondernomen? Dan voert het hoogheemraadschap de werkzaamheden voor u uit en belast u met de kosten. Maar beter is natuurlijk om het zover niet te laten komen. n

Een legger is een document waarin staat hoe wateren in een gebied moeten worden onderhouden, maar vooral ook wie daarvoor verantwoordelijk is. Wanneer u op de website www.hhnk.nl zoekt op ‘legger wateren’ vindt u daar een interactieve kaart waarop u precies kunt zien of het water bij uw huis of erf inderdaad door uzelf moet worden onderhouden. Heeft u andere vragen over het onderhoud? Dan kunt u altijd contact opnemen met het hoogheemraadschap via 072 - 582 82 82 of www.hhnk.nl.

Er is gebaggerd Als eerste werd het zuidelijk gedeelte aangepakt. Dat gebeurde goed en grondig, maar desondanks slibten de sloten weer dicht. Daarom is onderzocht hoe de baggerstromen kunnen worden beïnvloed. Daarvoor zijn uiteindelijk de baggerbuffer en de slibremmer ontwikkeld. Naast deze innovatieve maatregelen is de rest van het hoofdwatersysteem in het gebied ook gebaggerd.

Het gebied is aantrekkelijker geworden voor recreatie Er is veel gebeurd om in het gebied beter te kunnen varen en wandelen. Een paar voorbeelden: de landbouwbrug in ringvaart Engewormer is opgehoogd zodat er met de boot onderdoor gevaren kan worden. Er is een knooppunten-routenetwerk voor kanoërs aangelegd. Aan de rand van de

Poel is het educatieve eiland Kneppelsoord ingericht en Stichting De Poelboerderij heeft een groot aantal weidemolentjes opgeknapt. Ook het ‘laarzenpad’ is aangelegd, een wandelpad dwars door het zuidelijk deel van het gebied, naar de Ringdijk (openstelling laat nog even op zich wachten, omdat nog een paar praktische zaken moeten worden geregeld).

Er is onderzoek gedaan naar bodemdaling Het Wormer- en Jisperveld is een gebied van veengrond. Maar wanneer veen met lucht in contact komt, gaat het oxideren en glijdt het als bagger het water in. Met als gevolg dat het land zakt en dat proces gaat nog steeds door – met alle gevolgen van dien. Om te onderzoeken hoe dit proces kan worden geremd, is tijdens het project een meerjarig onderzoek uitgevoerd door de Radboud Universiteit Nijmegen, Wageningen Universiteit en Witteveen + Bos. Dit onderzoek is afgerond en één van de mogelijke oplossingen, onderwaterdrainage, wordt momenteel nog onderzocht. Binnenkort worden de resultaten verwacht en wordt duidelijk of het nuttig kan zijn om op meerdere percelen onderwaterdrains aan te leggen. n

www.wormerenjisperwater.nl | 7

Colofon Tekst en redactie: Vitamedia Hoorn en projectgroep Wormer- en Jisperwater Fotografie: Ed Lonnee en Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Vormgeving: Delta3 Drukwerk: Opmeer De Bink Tenders Oplage: 7250

Meer informatie? Voor vragen, informatie of opmerkingen over deze nieuwsbrief kunt u contact opnemen met:

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier Telefoon: 072 – 582 82 82 E-mail: [email protected] Website: www.wormerenjisperwater.nl

Dit project wordt mogelijk gemaakt door vereniging Natuurmonumenten, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, Provincie Noord-Holland, Gemeente Wormerland, LTO-Noord en Agrarische Natuurvereniging Water, Land en Dijken.

www.wormerenjisperwater.nl