WORKSHOP ZINVOL ZELFEVALUEREN MET ZEK - 06:04-10

WORKSHOP ZINVOL ZELFEVALUEREN MET ZEK - 06:04-10 Voorstellen Cees van der Kooij – onderwijsman in hart en nieren met twee passies geschiedenisdidactiek en onderwijsmanagement. Op de PABO’s wordt gewerkt met twee geschiedenisboeken van mij onder de titel Verleden, heden, toekomst: een inhoudelijk boek met de geschiedenis van Rendierjagers tot en met Balkenende II en een didactiek gebouwd rondom de benodigde competenties voor goed geschiedenisonderwijs voor leerlingen tot en met twaalf jaar met o.a. ook aandacht voor de kerndoelen voor cluster 3 over tijd. Vanaf het midden van de jaren 80 van de vorige eeuw verzorg ik onderwijsmanagementcursussen wat momenteel vooral inhoudt: het begeleiden van scholen in alle vier clusters van het speciaal onderwijs in zelfevaluaties als onderdeel van kwaliteitsbeleid. Tot voor kort was ik voorzitter van een CvI in Noord-Nederland met jaarlijks zo’n 1700 aanvragen en bestuurslid van een cluster 3 –REC. Momenteel werk ik vanuit mijn eigen bedrijf Van der Kooij onderwijsadviezen en –publicaties aan verschillende projecten van het ministerie, waaronder het project Kwaliteit Speciaal. Voorgeschiedenis ZEK Al enige jaren rapporteert de inspectie van het onderwijs wisselend over ons speciaal onderwijs. We zijn erg goed op het gebied van het pedagogisch klimaat, maar op andere onderdelen van het toetsingskader scoren we zwak of slecht. Die rapportages waren de start voor een kwaliteitsimpuls voor het hele speciaal onderwijs, zowel SO als VSO. Het ministerie stelde geld beschikbaar voor zo’n kwaliteitsimpuls en zo ontstond onder de vlag van de WEC-Raad het project Kwaliteit Speciaal. Binnen dat project werd een deel van het geld ingezet voor de ontwikkeling van leerlijnen en een ander deel voor de ontwikkeling van instrumenten voor kwaliteitsbeleid. Kwaliteit Kwaliteit is een wat ongrijpbaar begrip – iedere onderwijsgevende levert op haar of zijn wijze een bijdrage aan de kwaliteit van de organisatie, maar levert dat op wat we nastreven? Doen we de goede dingen? Doen we de dingen goed? Maar vooral: hoe weten we dat eigenlijk? Hebben we dat ook onderzocht? Vooral dat laatste ontbreekt veelal nog in onze organisaties. Als voorzitter van een CvI kreeg ik daar ook mee te maken via een inspectiebezoek. Ik was er heilig van overtuigd dat onze commissie goed bezig was met de goede dingen. Toen de inspecteur dan ook vroeg wat 1

de ouders van het werk van de commissie vinden, was mijn antwoord: we krijgen weinig klachten. Waarop de inspecteur meewarig zijn hoofd schudde en vroeg: hebt u dat ook onderzocht? Nee, dat had ik niet … Vandaar dat het project Kwaliteit Speciaal instrumenten ontwikkelde om de kwaliteit te onderzoeken, bij ons zelf, bij ouders, bij leerlingen, bij partners … zodat we net als Dela in hun radioreclame kunnen berichten over wat anderen van ons werk vinden: Nabestaanden waarderen onze hulp met een 9!. Instrumentontwikkeling Onder de bezielende leiding van de eerste spreker van vandaag Cor Hoffmans ging een ontwikkelgroep aan de slag om instrumenten ten behoeve van kwaliteitsbeleid te ontwikkelen voor alle vier clusters. Ik maakte deel uit van die ontwikkelgroep. Dat waren interessante en intensieve sessies, die resulteerden in een aantal instrumenten, die op proefscholen uitgeprobeerd zijn en die nu beschikbaar zijn als instrumenten om de kwaliteit van de eigen organisatie doorlopend te bewaken: systematisch en cyclisch, in een aanpak van plan, do, check en act. Kwaliteitsbeleid is geen zaak van alleen maar de onderwijsmanagers maar van alle medewerkers van een organisatie, een REC, een school. De grote landelijke enquete op internet Onderwijs aan het woord had o.m. als uitkomst dat leraren meer zelf willen bepalen wat goed is voor het onderwijsproces. Via de ZEK-instrumenten wordt een ieder bij kwaliteitsbeleid betrokken en is er direct materiaal voor discussies over de verdere ontwikkeling van een organisatie. De instrumenten zijn onder te verdelen in - zelfevaluaties (management en personeel) - tevredenheidsonderzoeken ( personeel, ouders, leerlingen, partners een A(O)B –leerlingen, -ouders, -scholen) Het personeel wordt via zelfevaluatie en tevredenheidsonderzoek intensief betrokken bij de koersbepaling naar de toekomst . Kwaliteitsbeleid doen we in eerste instantie voor onze leerlingen: die verdienen een zo goed mogelijk functionerende organisatie. Mooi meegenomen is dat we bij het ontwikkelen van de zelfevaluatie de ordening van het toetsingskader van de inspectie aangehouden hebben en de inspectie ook nauw betrokken hebben bij opzet en werkwijze van ZEK. Vandaar dat de inspectie ook deelname aan ZEK toejuicht. Al doen we het – nogmaals gezegd – natuurlijk niet voor de inspectie. Bij de zelfevaluaties en de tevredenheidsonderzoeken spreken de invullers zich uit over allerlei aspecten van de organisatie: van 2

onderwijsaanbod, onderwijstijd, zorgstructuur, leerlingvolgsysteem tot en met allerlei beleidsaspecten als onderwijskundig beleid, personeelsbeleid en middelenbeleid. Dat gebeurt op een vierpuntsschaal: --, -, +, ++, met de mogelijkheid om ook een vraagteken aan te geven als antwoord. Informatie over ZEK en alle instrumenten is te vinden op de website van de WEC-Raad www.wecraad.nl. Via Wat doen wij? en Kwaliteit Speciaal kom je op de supportsite alwaar je na aanmelding instrumenten kunt downloaden. Die instrumenten vallen in twee groepen uiteen: Groep A Groep B 1 Zelfevaluatie man + personeel 1 Documentanalyse 2 Tevredenheid personeel 2 Dossieronderzoek 3 Tevredenheid leerlingen 3 Observaties 4 Tevredenheid ouders 4 Resultaten 5 Tevredenheid partners 6 Tevredenheid AB Groep A is helemaal webbased (Windows XP)– nadat de school of het REC een licentie gekregen heeft kunnen de instrumenten als een webunit binnengehaald worden, zelfs bewerkt worden (aanpassingen aan cluster c.q. school qua terminologie) en dan via de computer ingevuld worden. Daarna telt de computer alles op en berekent percentages, wat resulteert in een totaal voor de school of het REC of in aparte lijsten – wanneer die groepen ten minste van te voren gedefinieerd zijn – van OP, OOP, deskundigen … Vanzelfsprekend kan de invulling van instrumenten ook op papier – iets wat b.v. voor het tevredenheidsonderzoek ouders veelal toch nog de beste manier is. Dat kan, maar dan moet iemand alle gegevens nog weer invoeren in de computer, voordat de uitkomsten door de computer berekend kunnen worden. Groep B zijn ondersteunende instrumenten met het doel gegevens te verzamelen, maar zonder computer. Het gaat om criteriumlijstjes, c.q. aanwijzingen om te komen tot gegevensverzameling, b.v. of de dossiers voldoen aan de afgesproken normen en hoeveel verzuim er plaatvindt. Hoe werkt ZEK in de projectfase? De aanpak van ZEK onder de vlag van het project Kwaliteit Speciaal kent een aantal stappen:

3

1 Oriëntatiegesprek: het gesprek om te bekijken of de ZEK-instrumenten een rol kunnen spelen voor de organisatie op basis van de beginsituatie van die organisatie op het gebied van kwaliteitsbeleid. Een ZEKmedewerker maakt een afspraak en die bekijkt met het management wat de mogelijkheden zijn. 2 Nadat het management zich nader georiënteerd heeft volgt een startgesprek. De ZEK-begeleider komt opnieuw langs om te bespreken: - wie coördineert – een kwaliteitscoördinator (een manager of …) (ondersteuning ICT) - licentie - keuze van het instrument - de ervaring is dat de meeste organisaties starten met een zelfevaluatie, omdat die een overall view geven - in een enkel geval is een tevredenheidsonderzoek personeel de start - veelvuldig wordt tegelijkertijd het tevredenheidsonderzoek ouders gedaan - aanpassen instrument aan cluster (1kind/1plan) / school - definiëring locaties en groepen - communicatieplan (noodzaak!) 3 Dan de voorbereiding en uitvoering binnen de organisatie. Dat doet de coördinator (met hulp van de ICT-er) zelf. De ZEK-begeleider is op afstand. Voor technische zaken is er een telefonische helpdesk. 4 Analyse van de uitkomsten: coördinator / management en de ZEKbegeleider. Selectie van zaken voor een gesprek met de invullers. 5 Consentgesprek: onder leiding van de coördinator/management met de ZEK-begeleider als secretaris – maakt een verslag met een opsomming van aandachtspunten. 6 Ontwikkelagenda: coördinator / management samen met de ZEKbegeleider stellen de ontwikkelagenda voor de organisatie op: gefaseerd (soms over meerder jaren) – agenda wordt door management gepresenteerd aan het team. En dan komt het: werken aan de ontwikkelagenda: er is gepland, nu het onderdeel ‘do’ en na enige tijd çheck’ en op basis daarvan ‘act’(bijstellen en dan weer opnieuw de cyclus in. Met als essentieel aspect: het vasthouden van de cyclus.

4

Ervaringen Zelfevaluatie management-personeel - postieve scores – zaken die we moeten vasthouden / borgen - negatieve scores – zaken die al in gang gezet zijn en waar verder aan gewerkt moet worden of actiepunten voor de ontwikkelagenda. Zelfevaluaties maken blinde vlekken in de organisatie zichtbaar: - ons beeld van de leerling (halen we er wel uit wat erin zit?) - rol van de ouder - zorgvuldig inwerken nieuwe collega’s Interessant beeld management – beeld personeel! Consentgesprekken: goede gesprekken over waar zitten we nu en hoe verder Ontwikkelagenda gedragen door team! Tevredenheidsonderzoek ouders - beeld van ouders t.a.v. veiligheid, gang van zaken … - rol ouders HP - ouders en de MR Relatie met andere instrumenten op kwaliteitsgebied Op de WEC-Raad-website bij Kwaliteit Speciaal ook informatie over hoe ZEK zich verhoudt t.o.v. andere instrumenten: Relatie ZEK met andere aanpakken en instrumenten in het (V)SO. Docenten ZEK biedt via zelfevaluatie en tevredenheidonderzoek gegevens over hoe management en personeel (en anderen) denken over de school of het REC. De ervaring leert dat via het inzetten van ZEK-instrumenten kwaliteitsbeleid niet iets is van alleen maar het management, maar iets van het hele team. Via de instrumenten geeft het personeel aan wat leeft binnen het team en zo wordt meegedacht over de ontwikkelagenda voor de organisatie. Het management krijgt helder wat het personeel wel wil weten en wat niet ( bij middelenbeleid veel vraagtekens, maar reactie tijdens het consentgesprek we hoeven ook niet alles in detail te weten). Die betrokkenheid van het team heb ik zelf als een heel belangrijk

5

winstpunt gezien in het werken met ZEK-instrumenten aan de kwaliteit van de organisatie. Nadere informatie via de website www.wecraad.nl. Aanmelding bij K. Kuijs (zie website). Cees van der Kooij Tel. 050 – 5018947 – 06-207201 e-mail: [email protected]

6